საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემია

ახალგაზრდა მეცნიერთა კონფერენცია

თეზისების კრებული

18-19 მაისი თბილისი

2015

კონფერენციის ორგანიზატორი საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემია ახალგაზრდა მეცნიერთა საბჭო საორგანიზაციო კომიტეტი ალექსანდრე სხირტლაძე თავმჯდომარე მარინე შავლაყაძე თავმჯდომარის მოადგილე ზურაბ ბარათაშვილი პასუხისმგებელი მდივანი ზეზვა ასანიძე პეტრე ბაბილუა ვლადიმერ ბარამიძე გიორგი ბერიძე ლელა გიგლემიანი გიორგი ვეშაპიძე გიორგი კაჭახიძე ნიკოლოზ მეტრეველი იმედა რუბაშვილი გიორგი სიორიძე თამრიკო სუპატაშვილი თენგიზ ტეტუნაშვილი მარინე ტურაშვილი ლალი ყრუაშვილი მედეა შენგელია ანა ჩუტკერაშვილი მარინა ჩხიტუნიძე ვახტანგ ჭარაია ლევან ჯიქია

3  

ჰუმანიტარული მეცნიერებები ჰეზიტაციური ნაწილაკების კვლევის საკითხისათვის ქართულში მაკა კაჭკაჭიშვილი მაგისტრატურა, მე-2 კურსი აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

თანამედროვე ლინგვისტურ თეორიებში განხილულია მხოლოდ გაბმული

მეტყველების ელემენტები. ყურადღების მიღმა რჩება, ერთი შეხედვით, ისეთი არალინგვისტური ფენომენები, როგორებიცაა: პაუზა, ნაწილაკები.

ნებისმიერი შორისდებული შეიძლება ჩანაცვლდეს ვოკალური და კონსონანტური კლასტერებით. მაგალითად, ოოჰ შეიძლება ჩანაცვლდეს ხშირად მოხმარებადი სონორული კლასტერით „მმმ...“ და ა.შ.

შორისდებულის ჩამმანაცვლებელი კლასტერი და მისი ფუნქცია მეტყველებაში წარმოადგენს ენათმეცნიერული კვლევის დეზიდერატს. აღნიშნულ ელემენტებთან მიმართებით უპირატესობას ვანიჭებთ ცნებას ჰეზიტაცია (ინგ. hesitation). ტერმინი მომდინარეობს ლათინური სიტყვისაგან haesitationem, რაც ნიშნავს ყოყმანს; საუბრის ან მოქმედების შენელებას, საკითხში ეჭვის შეტანის ან ნერვიულობის გამო.

ჰეზიტაციური ნაწილაკი (ინგ. hesitation vowel, hesitation sound) წარმოადგენს ერთმარცვლიან არალექსიკურ სამეტყველო ბგერას ან ბგერათა კომპლექსს ენის ზეპირი გამოყენების დისკურსულ დონეზე. მის სინონიმებად შეგვიძლია მივიჩნიოთ: დროის მოგების ნაწილაკი, სააზროვნო პაუზა, დაბნეულობის ნაწილაკი, გულმავიწყობის საცობი.

ერთი თვალსაზრისით, ჰეზიტაციური ნაწილაკი წარმოადგენს მეტყველების დროს წარმოქმნილი პრობლემების სიმპტომებს. მეორე თვალსაზრისით, იგი მეტყველების დროს წარმოქმნილი პრობლემების გადაჭრის არალინგვისტური სიგნალია. მესამე თვალსაზრისით კი, ეს ბგერები წარმოადგენს ლინგვისტურ სიგნალებს, კერძოდ კი, სიტყვებს.

კომუნიკაციის დროს ჰეზიტაცია გამოიყენება შემდეგი ფუნქციებით: შესაძლებელი ალტერნატივებიდან ერთ-ერთზე უპირატესობის მინიჭების დროს დაფიქრების მომენტში მოლაპარაკე საჭიროებს დაყოვნებას და ამ დაყოვნებას ავსებს ჰეზიტაციური ნაწილაკით. იგი არის ლექსიკური დეფიციტის სიმპტომი; თემატური აბორტის ხიდი (თემის უცაბედი წყვეტა, სხვა თემაზე გადასვლა); აფირმატივი (დადასტურებითი) „დიახ-ის“ფუნქციით, ქართულში გრძელი „ა“ (ā)); მოდალობის ნაწილაკი (მოლაპარაკის დამოკიდებულების გამოხატვა: ფუუუ... აუუუუ, ვაააა... და სხვა); დაძახილი (ვოკატივი): ციფ-ციფ-ციფ... წია-წია-წია... და სხვ.).

ჰეზიტაციის ორთოგრაფიული ტრანსკრიფცია განსხვავებულია სხვადასხვა ენაში: ინგლისური: er, erm, yer, ya, uh, uhm, ფრანგული: euh, ესპანური: eh, იაპონური: えっと (etto), あのお (anō), ჩინური: mm, შვედური: hm, არაბული: "ني .ni]�ni] ან [ja�yaa'ni", [jæ„ ,"يع

ქართული ჰეზიტაციური ნაწილაკებისათვის ჯერჯერობით არ გვაქვს ენათმეცნიერებაში მიღებული და შეთანხმებული ორთოგრაფიული ტრანსკრიფცია.

მოხსენებამიზანშეწო

მოხსაუდიობაზგამოცდისპროდუქტჰეზიტაცი

გამოყენებუ1. Clark H

www.els2. Corley M

Language3. Candea M

autonom4. Vasilescu

A CROSS5. http://ww

აში წარმოონილობის

სენებაში მზას, რომლს პირობეტიული ყიური ნაწი

ბული ლიტეHerbert H., evier.com/loc

Martin, Stewae and LinguisMaria, Vasile

mous fillers // Du Ioana, NemS-LANGUAGww.etymonlin

ოდგენილის დასაბუთ

მოტანილილიც შეიცაებში. ამგყოყმანის, ილაკების გ

ერატურა Tree Jean

cate/cognit, Cart Oliver W.tics Compass escu Ioana, DISS 05, Disfl

moto Rena, AdGE COMPARIne.com/index

ი იქნებათება.

ი ემპირიუავს ზეპირიგვარი კო

დროისგამოყენები

n E. FoxCognition 84, . Hesitation d

Adda-Deckerfluency in Spodda-Decker MISON // wwwx.php?allowed

4

ამ ტრანსკ

ული მასალი სპონტანომუნიკაცი

მოგებისით.

(2002), Us73–111

disfluencies in

r Martine, (2ontaneous speMartine, (2007w.icphs2007.dd_in_frame=0

კრიფციის

ლა წარმოანური მეტყიური ინტს სტრატ

sing uh an

n spontaneou

2005), Inter-eech worksho7), VOCALIC

de, 1101-11040&search=hes

ჩვენეულ

ადგენს ჩვყველებისტერაქციატეგიების

nd um in

us speech: Th

- and intra-lop Aix-en-ProC HESITATIO4 sitation&searc

ლი ვარიან

ვენს მიერ ექსპლიკატაღმოჩნდგანსახორ

spontaneou

he meaning o

language acoovence, FrancONS VS VOC

chmode=non

ნტი და მი

მოპოვებუტებს ზეპიდა ყველარციელებლ

us speaking

of um // In P

ustic analysice

CALIC SYSTE

ne

 

ისი

ულ ირი აზე

ლად

g //

ress,

is of

EMS:

5  

საბიბლიოთეკო თესაურუსის ლინგვისტური პარამეტრები ნათია კენჭიაშვილი მაგისტრატურა, მე-2 კურსი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნვიერსიტეტი

1. საბიბლიოთეკო თესაურუსი თესაურუსი (Thesauros საწყობი) არის ლექსიკონ-ცნობარი, რომელშიც თავმოყრილია

გარკვეული სფეროს ტერმინები, ასევე შეიძლება ასახავდეს მათ შორის იერარქიულ მიმართებებს, რომელიც მოწესრიგებულია კონკრეტული ენის სინტაქსური და სემანტიკური წესებით.

საბიბლიოთეკო რესურსების ორგანიზებისა და სისტემატიზაციის მიზნით გამოიყენება ტრადიციული უნივერსალური ათწილადი კლასიფიკაცია. თუმცა თანამედროვე ეტაპზე, ასევე მიღებულია ელექტრონული კატალოგები, რის გამოც ერთად თანაარსებობს და ფუნქციონირებს როგორც ძველი, ისე ახალი საძიებო სისტემები. ჩნდება კითხვა, თუ როგორ განვითარდება ბიბლიოთეკა მომავალში, რას შეინარჩუნებს, რას – არა, რას მიიღებს და რას გამორიცხავს?

ჩვენ განვიხილავთ საკითხებს, რომლებიც დაკავშირებული იქნება ორენოვან იერარქიულ თესაურუსთან.

2. საბიბლიოთეკო თესაურუსის ლინგვისტური პარამეტრები

როგორც განმარტებებში აღინიშნა, თესაურუსი ესაა ლექსიკონ-ცნობარი, თუმცა არა ნებისმიერი სახის, არამედ რომელიმე დარგზე ან დარგებზე მორგებული.

თესაურუსის ლექსიკური შემადგენლობის დაზუსტება ხდება რამდენიმე ლინგვისტური პარამეტრის გათვალისწინებით: a) გრამატიკული ფორმების შერჩევა; b) მართლწერის/ორთოგრაფიის წესების დაცვა; c) ლექსიკური ერთეულების მხოლობითი და მრავლობითი რიცხვის წარმოება; d) სიტყვათა შემოკლების წესების დაცვა (აკრონიმია, აბრევიატურა); e) სიტყვათშეთანხმებისა და სიტყვათწარმოების წესების დაცვა; f) ერთი ენის ფარგლებში სინონიმების დადგენა და რომელიმე მათგანის არჩევა; g) ორ- ან რამდენიმეენოვანი თესაურუსის შემთხვევაში, თავს იჩენს ენებს შორის ეკივალენტის დადგენის პრობლემა; h) ჰომოგრაფების პრობლემის მოხსნა.

თესაურუსის ფორმალური და ფუნქციონალური პარამეტრები თესაურუსი ენობრივი თვალსაზრისით შეგვიძლია დავახასიათოთ ორგვარად:

ფორმობრივად და ფუნქციონალურად. რუბრიკის დაზუსტება

თესაურუსის თითოეული ლექსიკური ერთეული უნდა გამოხატავდეს ერთ ცნებას. ის შეიძლება იყოს ერთი ან მრავალსიტყვიანი და არ უნდა წარმოადგენდეს ხელოვნურ ტერმინს. ცნებების გამომხატველი სიტყვა ან ფრაზა საერთო თვისებების მიხედვით

6  

ჯგუფდება ურთიერთგამომრიცხავ კატეგორიებად – ფასეტებად: პირები (სახელები), პროცესები, ატრიბუტები, გეოგრაფიული სახელები, ქრონოლოგია.

1. რუბრიკის ფორმები:

1.1. მარტივი რუბრიკა 1. არსებითი სახელები; 2. საკუთარი სახელები; 3. ზედსართავები; 4. ზმნიზედები; 5. ზმნები.

1.2. რთული რუბრიკა სახელური ფრაზები

რთული რუბრიკა ფრაზული სტრუქტურისაა და წარმოდგენილია სახელური ფრაზების სახით:

1. ზედსართავი სახელი და არსებითი სახელი; 2. წინდებულიანი/თანდებულიანი ფრაზა; 3. -თან თანდებულიანი ფორმები; 4. -ზე თანდებულიანი ფორმები; 5. -ში თანდებულიანი ფორმები; 6. -დან თანდებულიანი ფორმები; 7. მიერ თანდებულიანი ფორმები; 8. -თვის თანდებულიანი ფორმები.

2. მეტაენის ტერმინები თესაურუსში

მეტაენის ტერმინოლოგია თესაურუსის ლექსიკონ-ცნობარის ის ნაწილია, რომელიც შედარებით ადვილად ექვემდებარება იერარქიული მიმართებების დადგენას და მათ ასახვას ელექტრონულ მონაცემთა ბაზაში.

1. სინონიმური ტერმინები; 2. ტერმინ-დუბლეტები; 3. ეკვივალენტი; 4. ჰომოგრაფები.

გამოყენებული ლიტერატურა 1. ბიბლიოთეკის მუშაობის ორგანიზაცია საჯარო სკოლებში : პრაქტიკული სახელმძღვანელო, საქ.

პარლამენტის ეროვნ. ბიბ-კა, ბიბლიოთეკათმცოდნ. და საბიბლ. სტანდარტების განყოფილება, შემდგენლები: გ. თაყნიაშვილი, თ. იოსავა, თბილისი, 2010;

2. თ. გამყრელიძე, ზ. კიკნაძე, ი. შადური, ნ. შენგელაია, თეორიული ენათმეცნიერების კურსი, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა, თბილისი, 2008;

3. Aitchison J., Gilchrist A., Bawden D.. Thesaurus construction and use: a practical manual, Aslib IMI, London, 2005. 4. საერთაშორისო სტანდარტი: National Information Standards Organization (1994). ANSI/NISO Z39.19:1993.

Guidelines for the Construction, Format and Management of Monolingual Thesauri. ANSI/NISO Z39.19–1993. Bethesda, MD: NISO Press, 1993. An American National Standard, developed by the National Information Standards Organization, approved August 30, 1993 by the American National Standards Institute, Bethesda, MD: NISO Press, 1994.

7  

ინტერნეტრესურსი: 1. http://www.udcc.org/ 2. http://aims.fao.org/standards/agrovoc/functionalities/search 3. http://www.wsl.ch/dienstleistungen/publikationen/office/abk_EN 4. http://titus.uni-frankfurt.de/indexe.htm 5. http://mediapedia.ge/

მეთუნეობის ლექსიკა კახური დიალექტის შიგნიკახური კილოკავის მიხედვით ნათია ბოტკოველი ბაკალავრიატი, მე-2 კურსი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ადამიანის არსებობა მუდამ შრომას უკავშირდებოდა. საზოგადოება დროთა

განმავლობაში მიეჩვია მის განაწილებას შრომის ხასიათისა და შემსრულებლის მიხედვით, თანდათან ჩამოყალიბდა სხვადასხვა პროფესიული ჯგუფიც. „პროფესიის, მოსაქმეობის მიხედვით საზოგადოების განაწილება საფუძველს უქმნის სპეციფიკური პროფესიული ნიშნების გამომუშავებას, დაწყებულს სულიერი წყობით და დამთავრებულს საზოგადოებაში მოქცევით, რაც მეტყველებაშიც იჩენს თავს. ამის საფუძველზე წარმოქმნილი მეტყველების ნაირსახეობა პროფესიულ დიალექტად იწოდება“. საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში შრომითი საქმიანობის დროს იქმნებოდა სხვადასხვა პროფესიული დიალექტი, რომელთა ლინგვისტური მახასიათებლების შესწავლა აუცილებელია.

განსაკუთრებით საშურია დარგობრივი ლექსიკის თავისებურებების კვლევა. ბიძინა ფოჩხუას აზრით, „ყველაზე მკაფიოდ ჩამოყალიბებულ ლექსიკურ ჯგუფებს პროფესიული ლექსიკა ქმნის“. ამიტომ საინტერესოდ მიგვაჩნია იმ საქმიანობასთან დაკავშირებული ლექსიკა, რომელიც გამოირჩევა სიძველითა და ტრადიციულობით. აქტუალურია სწორედ დარგობრივი ლექსიკის კვლევა, რადგან დროთა განმავლობაში მას უკვე ემუქრება გაქრობის საშიშროება.

ჩვენი კვლევის მიზანია მეთუნეობის ანუ თიხის დამუშავების მრავალსაუკუნოვან საქმიანობასთან დაკავშირებული ლექსიკის კვლევა. ნაშრომი ეფუძნება ემპირიულ მასალას, რომელიც ავტორმა ჩაიწერა კახეთში (შიგნიკახურ კილოკავზე).

სამწუხაროდ, მეთუნეობის მრავალსაუკუნოვანი ტრადიცია თანამედროვე ეპოქაში პლასტმასის წარმოებამ ჩაანაცვლა, მაგრამ კახეთში მაინც მოიძებნება რამდენიმე ადამიანი, რომლებიც მამაპაპისეულ საქმიანობას აგრძელებენ. ჩვენი დაინტერესება გამოიწვია მათმა მეტყველებამ, განსაკუთრებით კი ლექსიკამ.

მეთუნეობასთან დაკავშირებული ლექსიკური ერთეულების კვლევის დროს გამოვიყენეთ აღწერითი და ისტორიულ-შედარებითი მეთოდები.

8  

იმ არეალში, რომელსაც შიგნიკახური კილოკავი მოიცავს, მხოლოდ რამდენიმე მეთუნეა შემორჩენილი სამ სოფელში: იყალთოში, ვარდისუბანსა და აწყურში. მათს მეტყველებაზე დაკვირვებამ გვაჩვენა, რომ მეთუნეთა პროფესიული დიალექტის ლექსიკა უაღრესად საინტერესოა.

კვლევის შედეგად გამოიყო მეთუნეობასთან დაკავშირებული ლექსიკური ერთეულების რამდენიმე თემატური ჯგუფი, დადგინდა მათი წარმომავლობა, მიმართება ძველ ქართულ ენასა და ქართული ენის სხვა დიალექტებთან.

ჩვენ მიერ მოპოვებული მასალის მიხედვით გამოვყავით სამი ლექსიკური ჯგუფი: • ჭურჭლის სახეობათა აღმნიშვნელი სიტყვები; • საწყაოს აღმნიშვნელი ლექსიკა; • ხელსაწყო-იარაღების დასახელებები და მუშაობის პროცესთან დაკავშირებული

ლექსიკური ერთეულები. ეს ლექსიკური მასალა შევუდარეთ ქართული ენის დიალექტური კორპუსის, ასევე არ.

მარტიროსოვისა და გრ. იმნაიშვილის „ქართული ენის კახური დიალექტის“ ლექსიკონის, სულხან-საბა ორბელიანის „სიტყვის კონის“, ილია აბულაძის „ძველი ქართული ენის ლექსიკონისა“ და ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონის მონაცემებს. მოხსენებაში წარმოვადგენთ ამ კვლევის შედეგებს.

გამოყენებული ლიტერატურა 1. ი. აბულაძე (1973), ძველი ქართული ენის ლექსიკონი. 2. არ. მარტიროსოვი, გრ. იმნაიშვილი, (1956), ქართული ენის კახური დიალექტი. 3. სულხან-საბა ორბელიანი, (1949), სიტყვის კონა. 4. ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი, ერთტომეული, მეორე ნაკვეთი, 1990. 5. ბ. ფოჩხუა, (1974), ქართული ენის ლექსიკოლოგია. 6. ბ. ფოჩხუა, (1987), თანამედროვე ქართული ენის იდეოგრაფიული ლექსიკონი. 7. ალ. ღლონტი (1974), ქართულ კილო-თქმათა სიტყვის კონა, ტ. 1 8. არნ. ჩიქობავა, მ. ჭაბაშვილი, (1990), ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი, ნაკვეთი I-II 9. ბ. ჯორბენაძე, (1989) ქართული დიალექტოლოგია, ტ. 1 10. http://www.mygeorgia.ge/ – ქართული ენის დიალექტური კორპუსი „პელლეას და მელისანდ“ სიმბოლისტური პიესის ესთეტიკურ-ფსიქოლოგიური ასპექტები ნათია ბერიძე ბაკალავრიატი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

„პელლეას და მელისანდ“ არის ბელგიელი ფრანკოფონი მწერლის მორის მეტერლინკის პიესა, რომელსაც ელოდა სიმბოლისტური ავანგარდი. ის 1892 წელს გამოქვეყნდა და 5 მოქმედებისგან შედგება. თავის ჩანაფიქრს დრამატურგი ასეთნაირად გამოთქვამს: „მსურს გამოვხატო დატუსაღებულთა, დათრგუნულთა, ოფლში აქოშინებულთა განცდა... მათი, რომლებსაც სურთ გაიქცნენ, მაგრამ ვერ ინძრევიან“.

9  

დრამაში სიყვარული ფატალური ხდება და საკმაოდ რთულია. სასიყვარულო ლტოლვა პერსონაჟებს აცოცხლებს; აპრიორულად განსაზღვრავს მათ მოქმედებას მარადიული სამკუთხედის ჩარჩოში. პიესაში ტრადიციულ კონფლიქტს ასრულებს დამნაშავეთა გამომსყიდველი სასჯელი – სიკვდილი.

„პელლეას და მელისანდში“ მრავლადაა სიბრმავის ალუზიები: „ძალიან მოვხუცდი და ერთხელაც, ერთი წამითაც კი არ ჩამიხედავს ცხადად საკუთარ თავში“, – ამბობს მოხუცი მეფე – არკელი. პელლეას და მელისანდ ბრმების შადრევანთან აღმოჩნდებიან. ტერმინი ხედვა ხშირად გხვდება პიესაში, რაც მიგვანიშნებს ადამიანის შეუძლებლობაზე მოიხვეჭოს რაიმე ცოდნა.

საინტერესოა მეტერლინკის წერის მექანიზმი, როგორც ალბერტ მოკელი ასკვნის, სიმბოლისტური ესთეტიკის ძირითადი მიზანი შეიძლება გამოიხატოს მხოლოდ განუსაზღვრელით, ისეთი სახეებით, რომლებიც ლატენტურად გვანიშნებენ მათზე აღმატებულზე. პიესაში ამ არაპირდაპირი წერის სანიმუშო ილუსტრაციაა მხატვრული სახეები, რომლებიც მოქმედების ჩამნაცვლებელ ფუნქციას ასრულებენ. პერსონაჟთა იმპულსები, სპონტანური და ირაციონალური ქცევები, ცარიელი დიალოგები, სიტყვათა დაუმთავრებლობა...

პიესაში უმნიშვნელოვანესია ფსიქოლოგიურ-ფილოსოფიური სიღრმეები. „პელლეას და მელისანდ“ პარადიგმულად წარმოაჩენს „აქტიური სიჩუმის“ ცნებას. სამეტყველო ენა შეუთავსებელია იმ ენასთან, რომლის სათავე პიროვნების ფსიქოლოგიურ „მე“-შია.

აღსანიშნავია, რომ მეტერლინკს ეს პიესა მიაჩნია პიროვნების სიღრმისეული ცხოვრების ჩვენების საშუალებად. მის კონცეფციას ნათლად წარმოაჩენს ეს ციტატა: „უპირველეს ყოვლისა უდიდეს მოწიწებას განვიცდი ყოველივეს მიმართ, რაც აუხსნელია ადამიანის არსებაში... ყოველივეს, რაც სულში უხმოა“. გამოყენებული ლიტერატურა 1. დ. აკრიანი (2008), მეტერლინკი I ტომი 2. მ. მეტერლინკი, „პელლეას და მელისანდ“ A Georgian Scientist in the National Service (Kita Chkhenkeli) Mariam Marjanishvili Doctor of Philology Kutaisi State Historical Museum

Disappointed by the idea of regaining independence through international justice, Georgian political emigration started developing Georgian science and culture to promote national spirit and character. After the World War II, Professor Kita Chkhenkeli called for intellectual elite scattered all over the world: “How can they talk about politics if they don’t know the nation, and to get to know the nation, we must start with praising its language and culture... Only this way, we can deal with the issue we call “political activity”, because of which we have been stuck here for so long”.

10  

The carrier and distributor of these ideas was Kita Chkhenkeli, who lived and worked in Zurich. According to his own words, he led a monkish life there carrying out his scientific work. In Zurich, he established a publishing house “Amirani”, where he first published his great work in two volumes “A textbook on the Georgian language for the Germans”.

Following the publication of the work, a German Kartvelologist Leah Flurr remarked: “The faculty of Philosophy honoured Professor Chkhenkeli for his hard work to popularise the Georgian language; as a result, he managed to show the whole world the language of his Caucasian home-country...”

Kita Chkhenkeli dedicated the last years of his life to working on Georgian-German dictionary. He established the department of Georgian language in Zurich University where he delivered lectures.

Kita Chkhenkeli’s scinetific activity was also recognised by Georgian scientists. We should mention Academician Arnold Chikobava’s letter: “Your dictionary is a good beginning. The division of verbs into parts in your dictionary will be useful for philologists. Wish you to complete it successfully”.

Like Kita Chkhenkeli, a great part of Georgian political emigration, wishing to soothe the great pain caused by nostalgie, directed their big potential to develop Georgian science and culture. At the same time, this was an attempt to draw international attention to Georgia. მეტყველების ტემპი და მისი ავტომატური გაზომვის ტექნოლოგია მარიამ მათიაშვილი ბაკალავრიატი, მე-4 კურსი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ენის დოკუმენტირების ტექნოლოგიური საშუალებების ექსპონენციალური ზრდა ლინგვისტური კვლევის ფოკუსში აქცევს ენის იმგვარ თვისებებს, რომელთა სისტემატური და მეთოდური კვლევა ამგვარი ტექნოლოგიების გარეშე უშედეგოა. ზეპირი მეტყველების ტემპი სწორედ ამის მაგალითია.

„ტემპი სამეტყველო ნაკადის საერთო სისწრაფეს გამოხატავს. ამიტომაც მისი ძირითადი მახასიათებელია სიჩქარის ხარისხი. მეტყველება შეიძლება იყოს მაღალი, საშუალო და დაბალი ტემპის, ანუ ჩქარი, ზომიერი და ნელი. ასეთ თუ ისეთ ტემპს განაპირობებს როგორც ინდივიდუალური (ხასიათი, განწყობა...), ისე რეგიონული (კილოური) თავისებურება“.

ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვავოთ ორი რელევანტური ცნება „მეტყველების ტემპი“ და „გამომეტყველების ტემპი“. მეტყველების ტემპი აქ განიხილება, როგორც speech rate-ის სადარი ცნება და მიემართება სიტყვებისა (პაუზით გამოყოფილი ფონაციის) და პაუზების ან მარცვლების რაოდენობას დროის გარკვეულ მონაკვეთში (მაგალითად 1 წუთში), ხოლო წარმოთქმის ტემპი ცნება articulation rate-ის ეკვივალენტად მიგვაჩნია და მიემართება მარცვლის გამოთქმის საშუალო სიჩქარეს. ამ ცნებების დიფერენცირებული დადგენა

11  

აუცილებელია იმდენად, რამდენადაც გაზომვის ტექნოლოგიური ოპერაცია (ალგორითმი) სწორედ მათ ცალსახა განსაზღვრებებს მიემართება.

მეტყველების ტემპის მეცნიერული კვლევის შედეგები გადამწყვეტია ენის ავტომატური ამოცნობისა და ენობრივი სინთეზის ტექნოლოგიების დასხვეწად იმ კუთხით, რომ ბუნებრივი ენის მაქსიმალური აღბეჭდვა მოხდეს ხელოვნურ ენობრივ სიმულაციებში. ამგვარად დასადგენია, რა სიჩქარით უნდა იმეტყველოს „ქართულენოვანმა რობოტმა“ იდეალური აუდიო აღქმისათვის? ამას გარდა ქართული ენის ზეპირი მეტყველების სახასიათო ნიშანს წარმოადგენს საკუთრივი სიჩქარე, რომლის მაჩვენებლის დადგენა დიალექტური, ასაკობრივი, გენდერული პერსპექტივებიდან პირველი რიგის ლინგვისტური ამოცანებია.

მოხსენებაში წარმოდგენილია ენის ფონეტიკური ანალიზის პროგრამული გარემო praat, რომლის დამატებითი ფუნქცია (Praat Script Syllable Nuclei v2) საშუალებას იძლევა, ერთი მხრივ, დავთვალოთ ფონაციისა და პაუზების რაოდენობა, ასევე ავტომატურად ამოიცნოს მაქსიმალური რეზონანსის მქონე ხმოვნები, როგორც მარცვლის ცენტრი (Nucleus) და დავთვალოთ მათი რაოდენობა. დამატებითი, მესამე სტატისტიკური მონაცემი, მიემართება მაცვლის გამოთქმის საშუალო სიჩქარეს.

მოხსენებაში წარმოვადგენთ კონკრეტულ ემპირიულ მასალას, რომელიც შეიცავს საქართველოს ოთხივე პრეზიდენტის მეტყველების ტემპის ანალიზსა და ურთიერთშედარებას. გამოყენებული ლიტერატურა 1. ა. არაბული 2005, ,,ქართული მეტყველების კულტურა“; გამომც.: ,,უნივერსალი“; თბილისი. 2. Antworth, Evan და J. Randolph Valentine 1998 Software for doing field linguistics. კრებულში: Lawer & Aristar

Dry, 170-96. 3. Cohen, Elisabeth 2001 Preservation of audio. Folk haritage collections in crisis. Washington, DC:Council on Library

and Information Ressources. 4. Dechert, Hans. 1980. Temporal variables in speech. New York: Mouton 5. Harrison, Helen P. 1997 Audiovisual archives: A practical reader. Paris: UNESCO. 6. Goldman-Eisler, Frieda. 1961. The significance of changes in the rate of articulation. Language and Speech 4(4).

171–174. 7. Lawer John M. და Hellen Aristar Dry 1998 Using computers in linguistics: A practical guide. London and New

York: Routledge. 8. Miller, Joanne L., Francois Grosjean & Concetta Lomanto. 1984. Articulation rate and its variability in spontaneous

speech: A reanalysis and some implications. Phonetica 41(4). 215–225. 9. Nakatani, L. H., O’Connor, J. D., and Aston, C. H., 1981 Prosodic aspects of American English speech rhythm,

Phonetica, 38, 84-106. 10. Simons, Gary 1998 The nature of linguistic data and the requirements of a computing enviroment for linguistic

research. კრებულში: Lawer & Aristar Dry, 10-15.

12  

საქართველოს პირველი რესპუბლიკის სამხედრო განათლების ისტორიიდან მანუჩარ გუნცაძე დოქტორანტი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი; ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი (მეცნიერ-თანამშრომელი)

1918 წელს, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის გამოცხადების შემდეგ, შეიქმნა სიტუაცია, როდესაც ქვეყანაში იყო გასატარებელი მნიშვნელოვანი საგანმანათლებ-ლო რეფორმები. ეს რეფორმები არ იყო საჭირო მხოლოდ სამოქალაქო განათლების კუთ-ხით. რეფორმებს და, ფაქტობრივად, ახლიდან, ნულიდან შექმნას საჭიროებდა სამხედრო განათლების სისტემაც, რომელიც შეძლებდა ისეთი ჯარის შექმნას, რომელსაც სათანადო განათლება ექნებოდა მიღებული.

ქართულ ისტორიოგრაფიაში პოპულარულ თემას წარმოადგენს იუნკრების საკითხი და იმ სკოლის შექმნა, სადაც ისინი სწავლებას გადიოდნენ. თუმცა ეს თემა კარგად არის ნაკვლევი და ჩვენ მასზე არ შევჩერდებით. ჩვენი ნაშრომი სამხედრო განათლების სხვა და იმ პერიოდის საქართველოსათვის ახლებურ და რიგით ჯარისკაცებზე გათვლილ ახლებურ განათლების სისტემას შეეხება. კერძოდ კი, საუბარი გვაქვს 1919 წელს მოძრავი უნივერ-სიტეტის შექმნაზე.

მოძრავი უნივერსიტეტის შექმნის თაობაზე სამეცნიერო ლიტერატურაში ნაკლები აქ-ცენტია გაკეთებული. აღნიშნული უნივერსიტეტის შესახებ რამდენიმე ფაქტი მოცემულია 2013 წელს გამოცემულ წიგნში „დამოუკიდებლობის 1028 დღე, საქართველოს პირველი რესპუბლიკის ყოველდღიური მატიანე (1918-1921)“. თუმცა საინტერესოა ამ ფაქტის კიდევ უფრო გაშლა, როგორც ინფორმაციული თვალსაზრისით, ასევე მისი ანალიზი, თუ რა და-დებითი და უარყოფითი მხარეები ჰქონდა, ან რამდენად რელევანტური იყო მოძრავი უნი-ვერსიტეტის შექმნა საკვლევი პერიოდის საქართველოს სამხედრო განათლების გაუმჯობე-სებასთან.

ახლა კი შევეხოთ უშუალოდ უნივერსიტეტს და მისი შექმნის საკითხს. იდეის გან-ხილვის შემდეგ, 1919 წლის აგვისტოში, შეიქმნა მოძრავი უნივერსიტეტი. ამასთან ერთად ჩამოყალიბდა კულტურულ-საგანმანათლებლო კომისია, რომელიც სამი წევრისაგან შედგე-ბოდა: ნ. ჩიმაკაძე, ალექსიშვილი და ნ. წივწივაძე.

ჯარისკაცთა მოძრავი უნივერსიტეტის მთავარი იდეის მიხედვით, ლექტორებს უნ-და ევლოთ სამხედროების დისლოკაციის ადგილზე და წაეკითხათ ლექციები. შესაბამი-სად, ლექციებზე, ანუ განათლებაზე, წვდომა ექნებოდათ რიგით ჯარისკაცებსაც და არა მხოლოდ იუნკრების სასწავლებელში ჩარიცხულ კურსანტებს. მოძრავ უნივერსიტეტს ჰქონდა ასევე მოძრავი ბიბლიოთეკაც, რომელსაც ზემოთ დასახელებული კომისია კური-რებდა. მოძრავი უნივერსიტეტი და მოძრავი ბიბლიოთეკა გარკვეულ დონეზე იქნებოდა ხელის შემწყობი განათლების დონის ამაღლების რიგით ჯარისკაცებშიც, რაც მათი პროფე-სიონალიზმის დონეს გაზრდიდა. გამოყენებული ლიტერატურა 1. დ. შველიძე, მ. გუნცაძე, დ. სილაქაძე და სხვ. (2013), „დამოუკიდებლობის 1028 დღე, საქართველოს

პირველი რესპუბლიკის ყოველდღიური მატიანე (1918-1921)“, თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა, თბილისი.

2. გაზეთი საქართველოს რესპუბლიკა (1919), №189, 4.

13  

სოფელ ხანში გავრცელებული ნათვალევის შელოცვის შედარება საქართველოში გავრცელებულ ამავე სახელწოდების სხვა შელოცვებთან სალომე სუხიაშვილი ბაკალავრიატი, მე-2 კურსი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ნაშრომის მიზანია, განიხილოს, საქართველოს მთიანეთში, ბაღდათის

მუნიციპალიტეტის ზემო იმერეთის სოფელ ხანში ექსპედიციის შედეგად მოპოვებული შელოცვების შედარება საქართველოში გავრცელებული ამავე სახის შელოცვებთან.

ჩემ მიერ წარმოდგენილ ნაშრომში განხილული იქნება, რა აქვთ საერთო და განსხვავებებული ერთი და იმავე სახის შელოცვების დასაწყისისა და დასასრულის ფორმულებში, რომელი ფერი ჭარბობს უმეტესად შელოცვებში, დიალოგურია, თუ მთქმელი ჩამოთვლის. მაგ.: „შეგილოცავ თვალისასა და ყბისასა, შინაურისასა და გერეულისასა...“ არის თუ არა გამოყენებული განდევნა-დაშინების ფორმულები და რა სახით, გვხვდება თუ არა აბრაკადაბრები. რამ განაპირობა შელოცვების ასეთი მრავალფეროვნება.

განვიხილავ სოფელ ხანში, 2014 წლის ფოლკლორულ ექსპედიციაში ჩემს მიერ მოპოვებული ნათვალევის შელოცვის სამ სხვადასხვა ვარიანტსა და ასევე პეტრე უმიკაშვილისა და თინათინ შიოშვილის მიერ ჩაწერილ ტექსტებს. ფრანც კაფკას შემოქმედება თამარ დევდარიანი ბაკალავრიატი, მე-2 კურსი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

მკვეთრად გამოხატული პესიმიზმი, ძველი კულტურის და ჰუმანიზმის აუცილებელი დაღუპვის შეგრძნება, თანადროული დასავლური სამყაროს ქაოტურობის და უაზრობის განცდა, სიმარტოვე – ასე ხასიათდება XX-ს-ის გერმანულენოვანი მწერლის ფრანც კაფკას შემოქმედება. კაფკას რომანი და, საერთოდ, მისი პროზა სრული უარყოფაა იმისა რასაც კლასიკური რეალიზმის წარმომადგენლები ქმნიდნენ, ამიტომაც მისი შემოქმედება კრიტიკოსთა გარკვეული წრისთვის რომანის ეპოქის დასასრულს წარმოადგენდა.

როგორც წესი, კაფკას გმირი ჩვეული, ყოველდღიური გარემოდან მოულოდნელად ხვდება აბსოლუტურად უცხო, გაუგებარ სიტუაციაში; მაგალითად, ერთ მშვენიერ დღეს იოზეფ კ.-ს მოულოდნელად აპატიმრებენ და ამის შემდეგ მუდმივად ალოგიკურ მდგომარეობაშია; კომივოიაჟერ გრეგორი ზამზას დილით საკუთარ ლოგინში ეღვიძება და აღმოაჩენს, რომ მწერად გადაქცეულა; მიწის მზომავი კ. გვიან ღამით გზააბნეული მოხვდება სრულიად უცხო სოფელში; კარლ როსმანიც მოხვდა უცხო, „ამერიკულ“ გარემოში. კაფკას გმირი ყოველთვის მარტოა. იგი მძიმედ განიცდიდა ადამიანთა შორის

14  

უკონტაქტობას და გულცივობას, რაც გამოხატა კიდეც ერთგვარი პარაბოლით „კაცი კაცს რომ მისდევდეს“.

ფრანც კაფკას შემოქმედებისთის დამახასიათებელია ანტიდრამატიზმი, ანტისენტიმენტალიზმი, ეს ყოველივე კი ხდება ინტელექტუალიზმის მომძლავრების ხარჯზე. მისი შემოქმედება მთლიანად სიმბოლიკას და ალეგორიზმს ეყრდნობა, ვინაიდან აღწერილ მოვლენათა ემპირიულ პლანს არანაირი მნიშვნელობა არ ენიჭება. ეს ერთგვარად კაფკასეული ხერხია, რომელიც შინაარსის გაფართოების და განზოგადების საშუალებას იძლევა.

კაფკას შემოქმედება იყო ერთგვარი ცდა გაქცევისა მამისგან, რომლის შესახებაც ფრანც კაფკა წერდა ცნობილ წერილში – „წერილი მამას“. ამ წერილში ნათლად ჩანს მორცხვი და ადამიანთა მოშიში ფრანცის კონფლიქტი მამასთან, ჰერმან კაფკასთან. ფრანცმა ვერ შეძლო თავი გაენთავისუფლებინა მამისგან და სწორედ მისი აგდებული ქცევიდან გამოდინარე ვერც ოჯახის შექმნა შეძლო.

კაფკას მთელი ცხოვრება თან სდევდა დანაშაულის განცდა, აპოკალიფსური ვიზიონების და ამაზრზენი სიტუაციების უკან იმალებოდა მისი საოცრად სათუთი ბუნება: „ჭუჭყიანი ვარ... უსაზღვროდ ჭუჭყიანი... ამიტომ ვყვირი ამდენს სისუფთავეზე“ – წერდა იგი.

არსებობს ფრანც კაფკას შემოქმედების მრავგვარი ინტერპრეტაცია – მას მიიჩნევენ ფროიდისტად, ექსისტენციალისტად, სიურეალისტად, რელიგიის ფილოსოფოსად და სხვა. პირველ რიგში, ის იყო მარტოსული ადამიანი, რომელიც ეძებდა რაიმეს რაც თანაუგრძნობდა მას ამ სამყაროში. როგორც მან მოგვიანებით დაწერა თანადროულ სამყაროში ბედნიერება არა მარტო მისთვის, არამედ, საერთოდ, ადამიანისთვის პრინციპულად შეუძლებელია. სწორედ ეს იყო მისი შემოქმედების და მსოფლმხედველობის განმსაზღვრელი მთავარი ფაქტორი. გამოყენებული ლიტერატურა 1. ნ. კაკაბაძე (1971), „პორტრეტები და სილუეტები“ 2. Ernst Pawel (1992), The Nightmare of Reason პოლისემიური კოდები შოთა რუსთაველის „ვეფხისტყაოსანში“ გიორგი ლომსაძე ბაკალავრიატი, მე-2 კურსი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

თანამედროვე მეცნიერებაში კოდირებისა და დეკოდირების თეორიები გამოიყენება მრავალ დარგში. კოდირების პრინციპი (არა ამ ტერმინით) დასაბამს იღებს ანტიკური პერიოდიდან და მისი პირველი მეცნიერული რეალიზებაა არისტოტელეს „ლოგიკა“.

ადამიანი თავის შემოქმედებით უნარს ყველაზე მეტად ავლენს ხელოვნებაში. ამ მხრივ მნიშვნელოვანია ლიტერატურის როლი. კოდირება ლიტერატურაში გამოხატულებას პოულობს ტროპებში და ამ თვისებით ქმნის ალტერნატიულ რეალობას.

15  

კოდის ინტერპრეტაცია ანუ დეკოდირება ხშირად არ დაიყვანება ერთ შინაარსამდე. აქ შეიძლება გამოიყოს ორი შემთხვევა: 1) დეკოდირებისას ერთი შინაარსი არ მიიღება ავტორისეული პრინციპების არცოდნის გამო, მკითხველი შეცდომით იაზრებს მხატვრულს სახეებს ან ვერ მიდის ერთ კონკრეტულ აზრამდე; 2) ავტორმა თავად ჩადო ნაწარმოებში პოლისემიურობა და მისი ინტენციის გასააზრებლად საჭიროა თითოეული პრინციპის გათვალისწინება ერთად.

შოთა რუსთაველის „ვეფხისტყაოსანი“, როგორც ლიტერატურული ნაწარმოები არის ტროპებით შექმნილი ინდივიდუალური მეტაფიზიკური რეალობა, რომელიც თავის თავში მოიცავს პოლისემიურ კოდებს. პოემაში ალუზიების, მეტაფორების, ზოგადად ტროპებისა და ზოგიერთი აფორიზმის გასააზრებლად შეგვიძლია ერთდროულად გამოვიყენოთ სხვადასხვა კულტურისა თუ მსოფლმხედველობის ცოდნა.

საინტერესოა თავად პოემის სათაურის, როგორც პოლისემიური კოდის გააზრება. მეცნიერთა აზრით „ვეფხისტყაოსანში“ იგულისხმებიან ტარიელი და ნესტანი ერთად. ნესტან სულავას აზრით, ამ მეტაფორაში შერწყმულია პერსონაჟთა ეგზისტენციის დადებითი და უარყოფითი ელემენტები.

„ვეფხისტყაოსნის“ სიუჟეტში ჩანს ერთი ისეთი პრობლემა, რომელიც სამეცნიერო ლიტერატურაში სათანადოდ არ ყოფილა გაანალიზებული. ეს პრობლემა არის ღვთაებრივისა და კაცობრივი სამართლის შეპირისპირება. იგივე პრობლემა მსგავსი თემატიკით (აკრძალული მიჯნურობა, მშობელთან წინააღმდეგობა და ა.შ.) გვხვდება სოფოკლეს „თებეს ტრაგედიების“ ციკლში. ამ პრობლემის სიმწვავეს აჩვენებს ანტიკური სიუჟეტი, ხოლო მისი გადაწყვეტის ჰუმანური გზები გამოხატავს ქრისტიანულ შინაარსს.

„ვეფხისტყაოსანი“ არის მულტიკულტურული თზულება. მასში მოცემულ ფრაზათა მხატვრულ სახეებთან შეიძლება დავაკავშიროთ მრავალი სახის ნაწარმოები. ამგვარი პარალელები იქმნება როგორც ავტორის ცნობიერით, ასევე არაცნობიერით. პოემის ერთი მონაკვეთი ხშირად მსგავსებას აჩენს რამდენიმე თხზულებასთან, მაგალითად, პროლოგის სიტყვები „სახე ყოვლისა ტანისა“ შეიძლება გულისხმობდეს „შესაქმისეულ“ შინაარსს პლატონისეულ είδος-ს, არისტოტელესეულ სულის განსაზღვრებას, მაგრამ დასაშვებია მოიაზრებდეს სამივეს ან ორს ერთად.

პოლისემიური ალუზიებისა და სახეების შექმნისას პოეტის ცნობიერისთვის მიზანი არის დეფამილარიზაცია (უკვე ნაცნობი რეალობის სხვა სახით დანახება. ლაო ძის, პლატონის, ისლამური ელემენტების საშუალებით სახარებისეული და საზოგადოებრივი ეთიკურ-მორალური დებულებების გადმოცემა), ხოლო არაცნობიერისთვის – ექსპრესია (ავტორის თვალით დანახული ეგზისტენციის პრობლემის, ასევე ავტორის შინაგანი ბიოგრაფიისა და შინაგანი მიმოსვლის (inner journey) გადმოცემა მხატვრულად). გამოყენებული ლიტერატურა 1. ნ. სულავა 2009: „ვეფხისტყაოსანი“ – მეტაფორა, სიმბოლო, ალუზია, ენიგმა, თბილისი; 2. რ. ყარალაშვილი, მხატვრული ნაწარმოების აღქმა; 3. ე. ხინთიბიძე 2009: „ვეფხისტყაოსნის“ იდეურ-მსოფლმხედველობრივი სამყარო, თბილისი; 4. გ. მურღულია 2009: საუბრები უფროსკლასელებთან, თბილისი; 5. შოთა რუსთაველი 2013: ვეფხისტყაოსანი, თბილისი; 6. ზ. კიკნაძე, 2012: ხუთწიგნეულის თარგმანება, თბილისი 7. ლაო-ძი, 1999: დაო დე ძინი, თბილისი; 8. მ. ბიჭაშვილი, 2006: პოლიტიკური თეორია და ანალიზის პრაქტიკა, თბილისი;

16  

9. ზ. ყიფშიძე, ნ. ანანიაშვილი 2003: ინფორმაციის თეორია, კოდირება და სინერგეტიკა, თბილისი; 10. თ. გამყრელიძე, ზ. კიკნაძე, ი. შადური, ნ. შენგელია, 2008: თეორიული ენათმეცნიერების კურსი, 11. www.brocku.ca/english/jlye/uses.php მეთოთხმეტე საუკუნის ინგლისის საეკლესიო ცხოვრების ჩოსერისეული კრიტიკა „კენტერბერიული მოთხრობების“ მიხედვით ანი ჭაჭუა ბაკალავრიატი, მე-2 კურსი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ინგლისური პოეზიის მამამთავარი ჯეფრი ჩოსერი (1340-1400) ინგლისური სალიტერატურო ენის ფუძემდებელი, წინამორბედია ინგლისური აღორძინებისა; თუმცა, დანტესავით ამ სულიერი მოძღვრების პირველი წარმომადგენელიცაა.

ამ დიდი შემოქმედის ცხოვრება და მოღვაწეობა ემთხვევა მე-14 საუკუნის ანუ, როგორც მას უწოდებენ ხოლმე “ბობოქარი საუკუნის“ იმ მონაკვეთს, როცა ინგლისს ტალღასავით გადაუარა ასწლიანმა ომმა და უოტ ტაილერის აჯანყებამ. იგი მოწმეა იმ სისასტიკისა და სისხლის ღვრისა, შავი ჭირისა ეპიდემიისა, მძიმე გადასახადებისა, უკმაყოფილებისა და ხალხთა მასობრივი ხოცვა-ჟლეტისა, რომელიც თან ახლდა ამ ომსა და აჯანყებას.

იგი მოწმეა რომაულ-კათოლიკური ეკლესიისათვის დამახასიათებელი მრავალი მანკიერების გამოვლენისა, რელიგიური დევნა-შევიწროებისა, ოქსფორდის უნივერსიტეტის პროფესორისა და თეოლოგის ჯონ უიკლიფის (1320-1348) რელიგიურ-რეფორმატორული მოღვაწეობისა და მისი დევნისა. ყველა ამ პროცესს არ შეიძლება გავლენა არ მოეხდინა ჯეფრი ჩოსერის შემოქმედებაზე განსაკუთრებით მის „კენტერბერიულ მოთხრობებზე“. ნაშრომში განხილულია მწერლის დამოკიდებულება საეკლესიო პირებთან, რეალური და გამოგონილი პიროვნებები ნაწარმოებში და მათი ზეგავლენა საეკლესიო ცხოვრბაზე. რატომ არის ჩოსერი „რეფორმაციამდელი რეფორმატორი“? რა განაპირობებს მის ამ ეპითეტით მოხსენიებას?

17  

მდიდარი ~ ღარიბი ანტონიმური წყვილის შეპირისპირებითი ანალიზი სინონიმური რიგების მიხედვით ქართულსა და ინგლისურში ქეთევან თევდორაძე ბაკალავრიატი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

მდიდარი ~ ღარიბი წარმოადგენს ერთი სემანტიკური ველის „მეტი ~ ნაკლები“ ტიპის ოპოზიციის ანტონიმურ წყვილს, რომლის ერთ-ერთი მნიშვნელობაა ადამიანთა ქონებრივი მდგომარეობის ასახვა. ძირითად ამოცანას წარმოადგენდა მოცემული ანტონიმური წყვი-ლის შეპირისპირება ინგლისურსა და ქართულ ენებში მათი სინონიმური რიგების მიხედ-ვით.

ქართული ენის სინონიმთა ლექსიკონისა და ინგლისური ენის თესაურუსიდან შეირჩა შემდეგი სინონიმური ლექსემები ორივე სინონიმური რიგის მიხედვით: მდიდარი – ფუ-ლიანი, დოვლათიანი, შეძლებული, ჯიბესქელი; ღარიბი – ღატაკი, უპოვარი, ყელგადაგდე-ბული, ალქატი, უქონელი, საწყალი, ულუკმაპურო, ხელმოკლე, გაჭირვებული; rich – wealthy, affluent, prosperous, well-to-do, well off, comfortable; poor – disadvantaged, needy, impoverished, deprived, penniless, hard up.

ინგლისური ენის თესაურუსისა და რუსული ენის სინონიმთა ლექსიკონიდან შეირჩა სემანტიკური ნიშნები, რომელთა მიხედვითაც განსხვავდება მოცემულ სინონიმურ რიგში შემავალი ლექსემები. აღნიშნული ნიშნების გამოყენებით შესაძლებელია განვასხვაოთ ამავე რიგებში შემავალი ქართული სინონიმები. ანალიზმა აჩვენა, რომ ინგლისურსა და ქართულში სინონიმთა შეფასების კრიტერიუმებში არის როგორც მსგავსება, ისე განსხვა-ვებაც. მაგ., ღარიბი ~ ღატაკი, ორივე ქონებრივი მდგომარეობის დაბალი მაჩვენებლის გამომხატველი სიტყვებია, თუმცა მათ შორის განსხვავებას წარმოადგენს თანხის ოდენობა, ქონებრივი მდგომარეობის ხარისხი; ღატაკი წარმოადგენს მეტისმეტად ღარიბს, როგორც ინგლისურში poor ~ penniless. ორივე ენაში განასხვავებენ სტილისტურ სინონიმებს, როგორებიცაა: ლიტერატურული, ოფიციალურ-საქმიანი, არაოფიციალური და სალაპარაკო ფორმები. ამ შემთხვევაში penniless წარმოადგენს ლიტერატურულ ფორმას, თუმცა აღნიშნავს უაღრესად გაჭირვებული, ღატაკი ადამიანის ქონებრივ მდგომარეობას. ინგლისურში გვხვდება ისეთი სიტყვაც, რომელიც მხოლოდ ჟურნალისტური ტექსტებისათვის არის დამახასიათებელი (impoverished), რომლის შესატყვისიც არ დასტურდება ქართულ ენაში. საერთო ნიშნად ასევე შეიძლება წარმოვადგინოთ ხმარების მეტ-ნაკლები სიხშირეც, რადგან ინგლისური poor ~ rich და ქართული მდიდარი ~ ღარიბი ყველაზე ხშირად ხმარებული სიტყვებია.

შეპირისპირების საფუძველზე დადგინდა, რომ ინგლისურ ენაში გამოიყოფა შეფასე-ბის განსხვავებული კრიტერიუმებიც – დროებითი სიღარიბე (hard up), წინადადებაში გრა-მატიკულად განსაზღვრული გამოყენებადობის მიხედვით (deprived), ქონებრივი მდგომა-რეობის შეფასების სუბიექტის მიხედვით, მდგომარეობის/ქონების შეფასება, გარკვეული მოქმედებით გამოწვეული მდგომარეობა (prosperous – rich + successfu. სინონიმური რიგის წევრები შეიძლება გრამატიკულ კონსტრუქციაში გამოყენებადობის თვალსაზრისითაც განსხვავდებოდნენ. მაგალითად, well off შეიძლება მხოლოდ უკუთქმით წინადადებაში გამოიყენებოდეს (e.g. His family is not very well off ).

18  

ამრიგად, შეპირისპირების საფუძველზე ჩანს, რომ წარმოდგენილი ანტონიმური წყვი-ლი და მათი სინონიმები ინგლისურსა და ქართულში ხასიათდებიან როგორც საერთო, ისე განსხვავებული ნიშნებით. ინგლისური poor და rich სიტყვათა სინონიმების სემანტიკური ნიშნებით დახასიათებისას გამოვიყენეთ მეტი სემანტიკური ნიშანი, ვიდრე შესაბამისი ქართული სინონიმური რიგების დახასათებისას. გამოყენებული ლიტერატურა 1. თ. გამყრელიძე, ზ. კიკნაძე, ი. შადური, ნ. შენგელაია, თეორიული ენათმეცნიერების კურსი, მე-2 გამოცემა, თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა, თბილისი, 2008 2. ა. ნეიმანი, ქართული ენის სინონიმთა ლექსიკონი, მესამე გამოცემა, გამომცემლობა „განათლება“, თბილისი, 1978 3. ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი, არნ. ჩიქობავას საერთო რედაქციით: ტ. 1: ა-ბ / ტომის რედ. არნ. ჩიქობავა, საქ. სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, 1950 ტ. 2: გ / რედ. გ. წერეთელი, საქ. სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, 1951 ტ. 6: ო, პ, ჟ, რ, ს, ტ, უ / ტომის რედ.: თინ. შარაძენიძე და მ. მესხიშვილი, საქ. სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, 1960 ტ. 7: ფ, ქ, ღ, ყ, შ / ტომის რედ.: ქ. ლომთათიძე, სტ. მენთეშაშვილი, პ. გაჩეჩილაძე, საქ. სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, 1962 ტ. 8: ჩ, ც, ძ, წ, ჭ, ხ, ჯ, ჰ / რედ.: ივ. გიგინეიშვილი, ბიძ. ფოჩხუა, გამომცემლობა „მეცნიერება“, 1964 4. Roget's Thesaurus Alphabetical Index (http://www.thesaurus.com/Roget-Alpha- Index.html) 5. Новый объяснительный словарь синонимов русского языка, Второе издание, испарвленное и дополненное, Под общим руководством академика Ю. Д. Апресяна, Школа «Языки Славянской Культуры», Москва, 2003 დროის კონცეფცია ნეტარი ავგუსტინეს „აღსარებანში“ და ბიზანტიური პატრისტიკა სანდრო ცხვედაძე ბაკალავრიატი, მე-2 კურსი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ადამიანის ცნობიერებას სხვადასხვა კულტურულ სივრცეში დროის თვისობრივად ნიშანდობლივი აღიქმის პრაქტიკა აქვს. მწყობრი და ნორმატიული დამოკიდებულება ჰქონდათ ამ საკითხთან მიმართებაში ანტიკურ სამყაროს, შუა საუკუნეებსა და აღორძინების ეპოქაში.

ნეტარი  ავგუსტინე  ერთმანეთისგან  მიჯნავს  ორ  საწყისს:  დროსა  და  მარადისობას. მისთვის ეს ორი სხვადასხვა რამაა. მარადისობა წარუვალ სამყაროშია, დრო კი - გრძნობად სივრცეში, ფიზიკურად აღქმად  სინამდვილეში. ამგვარი აღქმა ორთოდოქსულია და დასაბამს მაინც ბიზანტიურ აზროვნებაში იღებს, საკუთრივ ბიზანტიური კი - ბიბლიიდან. ამ შემთხვევაშიც ერთმანთისგანაა გასამიჯნი ძველ და ახალაღთქმისეული კონცეპტები: თუკი „დაბადებაში“ ამოსავალი ოლამური კონცეფციაა, ახალში - ელინიზირებული დროითი ნაკადი - ერთგვარი ტელეოლოგიური დრო (რომელიც, რასაკვირველია, არ გამორიცხავს ოლამს და ითავსებს „კოსმოსსაც“, როგორც დროით მიმდევრობას). ბასილი დიდი ამბობს: „ის, რაც დასაბამს დროში იღებს, აუცილებლად დროშივე აღესრულება.“

19  

გამოდის, რომ ყოველივე, გრძნობად სივრცეში არსებული, მიზნობრივი მიზეზით (causa finalis - როგორც შემდგომ შუასაუკუნეების სქოლასტიკაში ეწოდება) ლოგიკური დასასრულისაკენ მიილტვის, რომლის ლოგიკური დასასრულიც ქრისტეს მეორედ მოსვლასა და „ახალი ცისა და ახალი მიწის“ შექმნაში, ღვთაებრივი მეუფების დასაბამშია.

ნეტარი  ავგუსტინეს  აზრით, სული  არა მარტო უშუალოდ  აღიქვამს რეალურ  აწმყოს, არამედ თავის თავში ჭვრეტს წარსულს და თავის თავშივე უკვირდება მომავალსაც. ეს არის ადამიანის  პოზიცია,  რომლის  მიხედვითაც  იგი  აღიქმება  მარადიული  სამყაროს სრულფასოვან ნაწილად, რამეთუ საკუთარ თავშივე მოიცავს დასაწყისსა და დასასრულს. იგი  არის  „მიკრო  ანი და  ჰოე“,  შინაგანი  მყოფადის დასაწყისი და დასასრული, რომელიც ატარებს ოლამურ ერთობას სხვებთან ერთად.

ნეტარი ავგუსტინეს მტკიცებით, მარადისობა უცვლელობისა და უძრაობის, უფრო ზოგადად კი ღვთაებრივი არსების ასპექტია, რომლიდანაც გამომდინარეობს, „გადმოედინება“ ის და მისსავე შემადგენელ ნაწილად გვევლინება, ერთგვარ მახასიათებლადაც. ამ მხრივ, ავგუსტინე უშუალოდ აგრძელებს პლატონიზმის ტრადიციას, რომელშიც მარადისობა, როგორც იდეალური სინამდვილის, ისე სამყაროს შემოქმედის სინონიმადაა მიჩნეული: „წლები ღმერთისა, მისი მარადისობაა, ხოლო მარადისობა ღმერთის სუბსტანციად გვევლინება, რომელიც არა არის რა ცვალებადი. არ არის მასში არანაირი წარსული, რომელიც უკვე იყო; არც მომავალი, რომელიც ჯერ კიდევ არ დამდგარა...“ (ბაჩანა ბრეგვაძე 2006: 86).

ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ ავგუსტინესთვის ამოსავალი დროით კონცეპტთა გარკვევაში რამდენიმე ნაკადია: ძველაღთქმისეული (ოლამი), ანტიკური ფილოსოფია (არისტოელე, პლოტინი...) და ბიზანტიური ქრისტოლოგია, რომელთა ბაზაზე ავგუსტინე ტრადიციულ არარაციონალურ მიდგომას გარდაქმნის ფილოსოფიურ კატეგორიათა წარმოებად და ამით ბევრად მოქნილსა და მწყობრ სისტემას ქმნის ტრადიციულ, დოგმატურ ქრისტიანობაში. გამოყენებული ლიტერატურა: 1. ბასილი დიდი 2006: ბასილი დიდი, ჰომილიები ექვსი დღისათბის, თბ. 2. ბრეგვაძე 2006: ბრეგვაძე ბ., დრო და მარადისობა, თბ. 3. ნეტარი ავგუსტინე 1995: ნეტარი ავგუსტინე, (1995), აღსარებანი, თბ. 4. ფსალმუნნი 2003: ფსალმუნნი, თბ. 5. THE CONTEMPORARY RELEVANCE OF AUGUSTINE'S VIEW OF CREATION:

http://www.asa3.org/ASA/PSCF/1988/PSCF3-88Young.html

20  

აშოტ კურაპალატის მკვლელობა და მისი მემკვიდრის საკითხი გურამ ლეგაშვილი ბაკალავრი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

1) აშოტ კურაპალატის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის მოკლე მიმოხილვა. 2) აშოტ დიდის მკვლელობაზე ცნობების მომცემი სამი ქართული წყაროს – სუმბატ

დავითის ძის „ცხოვრება და უწყება ბაგრატიონთას“, უცნობი ავტორის „მატიანე ქართლისას“ და გიორგი მერჩულის „ცხოვრება წმინდაისა გრიგოლ ხანძთელისაის“ – განხილვა და ერთმანეთთან შეპირისპირება.

3) აშოტ მეფის მკვლელობის, სავარაუდო, მოსურნე პირების დასახელება და მათი შესაძლებლობების განხილვა.

4) ბიზანტიურ, არაბულ და სომხურ წყაროებში დაცული ცნობების მოშველიებით და მათი ქართულ წყაროებთან შეჯერებით შევეცდებით უარვყოთ ამ საკითხზე ქართულ ისტორიოგრაფიაში დამკვიდრებული მოსაზრება და დავასახელოთ, თუ ვინ იდგა აშოტ დიდის მკვლელობის უკან და ვისი მეშვეობით აღასრულა მან ეს მზაკვრული გეგმა.

5) დასკვნის სახით განვიხილავთ, თუ რა სარგებლობა მოუტანა აშოტ კურაპალატის მკვლელობამ მის მტრებს და როგორ იმოქმედა ამან მემკვიდრის საკითხზე, ანუ რატომ მიენიჭა უპირატესობა აშოტის შუათანა ვაჟს ბაგრატს და არა უფროს ძეს – ადარნერსეს.

გამოყენებული ლიტერატურა 1. სუმბატ დავითის-ძე. ცხოვრება და უწყება ბაგრატიონთა. ქართლის ცხოვრება. ტექსტი დადგენილი ყველა

ძირითადი ხელნაწერის მიხედვით სიმონ ყაუხჩიშვილის მიერ. ტ. I. თბ.1955, გვ. 377-378; 2. მატიანე ქართლისა. ქართლის ცხოვრება. ტექსტი დადგენილი ყველა ძირითადი ხელნაწერის მიხედვით

სიმონ ყაუხჩიშვილის მიერ. ტ. I. თბ. 1955, გვ. 252-255; 3. გიორგი მერჩულე. შრომა და მოღვაწება ღირსად ცხოვრებისა წმიდისა და ნეტარისა მამისა ჩუენისა

გრიგოლისი არქიმანდრიტისა, ხანცთისა და შატბერდის აღმაშენებლისა და მის თანა ხსენება მრავალთა მამათა ნეტართა. ძველი ქართული აგიოგრაფიული ლიტერატურის ძეგლები. წ. I (V-X სს.). ილია აბულაძის ხელმძღვანელობითა და რედაქციით. თბ. 1963, გვ. 264-265;

4. იოსებ გენესიოსი. მეფობანი. გეორგიკა. ბიზანტიელი მწერლების ცნობები საქართველოს შესახებ. ტ. IV. ნაკვეთი II. ტექსტი ქართული თარგმანითურთ გამოსცა და განმარტებები დაურთო სიმონ ყაუხჩიშვილმა. თბ. 1952, გვ. 303-305;

5. Е. Э. Липшиц. Восстание Фомы Славянина и византийское крестьянство на грани VIII-IX вв. ВДИ. N-1(6). М. 1939, გვ. 353-365;

6. Якуби. История. Текст и перевод с арабского проф. П. К. Жузе. Баку. 1927, გვ. 12; 7. Баладзори. Книга завоевания стран. Текст и перевод с арабского проф. П. К. Жузе. Баку. 1927, გვ. 27; 8. პ. ინგოროყვა. გიორგი მერჩულე - ქართველი მწერალი X საუკუნისა. თბ. 1954, გვ. 42-43; 9. ალ. აბდალაძე. ამიერკავკასიის პოლიტიკურ ერთეულთა ურთიერთობა IX-XI საუკუნეებში. თბ. 1988, გვ.

212-214; 10. გ. დუნდუა, თ. დუნდუა. ქართული ნუმიზმატიკა. ნაწილი I. თბ. 2006, გვ. 173.

21  

ქართული ანბანის წარმოშობის თეორიები დალი ჩარექაშვილი ბაკალავრიატი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

საკონფერენციო თემა ეხება ქართული ანბანის წარმოშობის თეორიებს. ქართული

ანბანის წარმოშობის საკითხი ძველ დროშივე იყო ინტერესის საგანი. ქართული დამწერლობის წარმოშობის შესახებ დაცულია ცნობები როგორც ქართულ, ისე სომხურ ისტორიულ წყაროებში. ქართული ანბანის წარმოშობასთან დაკავშირებით არსებობს ოთხი ძირითადი თეორია.

მნიშვნელოვანია XI საუკუნის ქართველი მემატიანის, ლეონტი მროველის ცნობა, რომელიც დაცულია „ქართლის ცხოვრებაში“. იგი წერს: „ესე ფარნავაზ იყო პირველი მეფე ქართლსა შინა ქართლოსისა ნათესავთაგანი. ამან განავრცო ენა ქართული და არღარა იზრახებოდა სხუა ენა ქართლსა შინა თვინიერ ქართულისა და ამან შექმნა მწიგნობრობა ქართული“. ლეონტი მროველის ცნობით, ქართული ანბანი შემოღებულია ფარნავაზ მეფის დროს, ანუ ძველი წელთაღრიცხვის IV-III საუკუნეთა მიჯნაზე. ქართულ ისტორიოგრაფიაში ამ ცნობას ეჭვის თვალით შეხედეს ფაქტობრივი მასალის არაარსებობის გამო.

სომხურ ისტორიოგრაფიაში არსებობს ცნობა, რომ ქართული ანბანი შექმნა V საუკუნის ცნობილმა სომეხმა მოღვაწემ, მესროპ-მაშტოცმა. ეს ცნობა ეკუთვნის კორიუნს. ამ ცნობის მიხედვით, მესროპ-მაშტოცმა დაიწყო ასოების შექმნა ქართული ენისათვის. თუმცა ივანე ჯავახიშვილმა და თამაზ გამყრელიძემ ეს თეორია არ მიიჩნიეს მართებულად, გადაამოწმეს წყაროები და მისი მცდარობა დაადასტურეს.

მესამე თეორია ეკუთვნის ივანე ჯავახიშვილს, რომელიც ძველი ქართული ანბანის შესაძლებელ პროტოტიპად ძველ სემიტურ დამწერლობას მიიჩნევდა. ივანე ჯავახიშვილმა გადაამოწმა წყაროები და აღნიშნა, რომ ქართული ანბანი წარმოიშვა სემიტური ენებისგან, რადგან ქართულ ანბანს ასოთა პირვანდელი სემური რიგი დაურღვევლად აქვს დაცული.

მეოთხე თეორია კი თამაზ გამყრელიძეს ეკუთვნის. იგი ძველი ქართული ანბანის შესაძლებელ პროტოტიპად ბერძნულ ანბანურ დამწერლობას მიიჩნევს, ვინაიდან ყველა ის თავისებურება ბერძნული დამწერლობისა, ყველა სპეციფიკური საკუთრივ ბერძნულისათვის დამახასიათებელი სტრუქტურული ნიშანი წარმოქმნილი ბერძნულ ანბანში, ასახულია ქართულშიც, რაც ნათლად მოწმობს, ძველი ქართული დამწერლობის ბერძნული სისტემისაგან წარმომავლობას. ამავე თეორიას ემხრობოდა კორნელი კეკელიძე, რომელმაც ქართული ანბანის წარმოშობა-სადაურობის „ბერძნულ-სომხური“ თეორია ჩვენში საბოლოოდ ჩამოაყალიბა.

აღნიშნულ თეორიებს ჰყავს როგორც მომხრეები, ასევე კრიტიკოსები, რომლებიც კვლევა-ძიების საფულველზე ამტკიცებენ საკუთარ პოზიციებს. გამოყენებული ლიტერატურა 1. თ. გამყრელიძე (1989), წერის ანბანური სისტემა და ძველი ქართული დამწერლობა. თბილისის

უნივერსიტეტის გამომცემლობა. 2. ი. ჯავახიშვილი (1949), ქართული დამწერლობათა-მცოდნეობა ანუ პალეოგრაფია. სტალინის სახელობის

თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი.

22  

3. გ. ნებიერიძე (1991), ენათმეცნიერების შესავალი. გამომცემლობა „განათლება“ 4. რ. პატარიძე (1980), ქართული ასომთავრული. გამომცემლობა „ნაკადული“ „გზის“ სივრცული მოდელი მოდერნისტულ ტექსტში ანი სპარსიაშვილი ბაკალავრიატი, მე-2 კურსი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

„გზის“ მოდელს მხატვრულ ლიტერატურაში და, ზოგადად, ხელოვნებაში

ყოველთვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა. რა არის გზა? როგორი შეიძლება იყოს ის? პასუხი შეგვიძლია ასე ჩამოვაყალიბოთ: გზა არის ის, რაც გასავლელია, გაუვლელია ან გავლილი, ის შეიძლება იყოს მოკლე, გრძელი, უსასრულო, ია-ვარდით მოფენილი, ანდა, პირიქით, ეკლიანი.

გზა ლიტერატურაში სიუჟეტის გაშლის ერთ-ერთი საშუალებაა, რადგან „გზის“ მოდელი ფაბულის, ღერძის, თხრობის ხერხემლის როლში გამოდის. ძალიან მნიშვნელოვანია „გზა“ როგორც დარღვეული მთლიანობის აღდგენის საკრალური გზის ფუნქცია.

ანტიკური სამყაროდან მოყოლებული „გზა“ მხატვრული ლიტერატურის ყურადღების ცენტრშია მოქცეული. ის მთავარ ღერძად გვევლინება ანტიკურ მითებში – „ოდისეასა“ და „ენეიდაში“ .

„გზა“ მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს ნაწარმოების კომპოზიციასა და სტრუქტურას. სწორედ „გზა“ ახდენს უდიდეს გავლენას მხატვრული სახის აგებისა და ჩამოყალიბების პრინციპებზე.

„გზაზე გასვლა“ ახალ შესაძლებლობას იძლევა, ესაა ძიებისა და სამყაროს შეცნობის, მანამდე უცხო მხრიდან ხილვის საშუალება. მხატვრული ლიტერატურის პერსონაჟები სწორედ „გზაზე გასვლით“ ეძიებენ საკუთარ თავს.

ხშირად „გზის“ სიმბოლიკა დაკავშირებულია ღმერთთან და კოსმოსთან ადამიანის კავშირის პრობლემასთან. ბოლომდე განვლილი და დაძლეული „გზა“ მიჩნეულია აბსოლუტური ჭეშმარიტების შეცნობად – როდესაც ჭეშმარიტებას ეზიარება ადამიანი, აღდგება შინაგანი მთლიანობა.

თანამედროვე მხატვრულ ლიტერატურაში „გზა“, როგორც სიმბოლო ძალიან მნიშვნელოვანია. „გზა“ თვალსაჩინო როლს ასრულებს ქართულ მოდერნისტულ მოთხრობებში. ამ თვალსაზრისით, ძალიან საინტერესოა ნიკო ლორთქიფანიძის პროზა.

ნიკო ლორთქიფანიძის „გზის“ სივრცული მოდელი ძირითადად ჰორიზონტალურია და ემსახურება გმირის როგორც გამარჯვების, ისე დამარცხების ჩვენებას. სიცოცხლის გზაც ხომ სწორედ მუდმივი დამარცხება-გამარჯვებაა. ასეთი გზის ჩვენებით იკვეთება გმირის მიმართება გარე სამყაროსადმი: თავად მისი სულიერი, შინაგანი, ადამიანური ბუნება და დანიშნულება.

23  

ვაჟა–ფშაველას ნაწარმოებში „ალუდა ქეთელაური“ „გზას“, როგორც სიმბოლოს, თავისი განსაკუთრებული დატვირთვა აქვს, მთავარი პერსონაჟის სულიერი გარდატეხა სწორედ „გზად“ ხდება.

გმირის დამარცხება არ ნიშნავს იმას, რომ იგი ვერ „შეივსო“, ვერ „გამთლიანდა“; არც „დარღვეული მთლიანობის“ აღდგენას მოაქვს ბედნიერება. მიზნის მიღწევა არ ნიშნავს ჭეშმარიტებასთან ზიარებას. თავისთავად, თვით ძიების პროცესი უფრო საინტერესო და ესთეტიკურია. “გზის“ მოდელი ასეთ მექანიზმსაც ითვალისწინებს. „გზაზე გასვლა“, „გზაზე დადგომა“ ძალზე მნიშვნელოვანია გმირის სახის გახსნისათვის. მოძრაობა, თავისთავად, გულისხმობს მოქმედებას და სამოქმედო გარემოს ათვისების აქტიურ მცდელობას. ადამიანმა განვლო სულიერი ტრანსფორმაციის „გზა“; დარღვეული მთლიანობის აღდგენას ყოველთვის არა აქვს პოზიტიური მნიშვნელობა, თუმცა მისი განხორციელების „გზა“ იგივეა. რაოდენობრივი თვალსაზრისით ასეთი გადაწყვეტა იშვიათია, მაგრამ არანაკლები ესთეტიკური ღირებულება აქვს.

„დარღვეული მთლიანობის აღდგენის „გზა“ ორგანული აღმოჩნდება მოდერნისტული მხატვრული აზროვნებისათვის, რომლისთვისაც სწორედ შინაგანი ეკლექტურობაა დამახასიათებელი. ქართულ მოდერნისტულ მოთხრობაში აისახა დაქსაქსულობის, ფრაგმენტულობის დაძლევისაკენ გადადგმული პირველი ნაბიჯები, რაც მოდერნისტული აზროვნებისათვის, ერთი შეხედვით, პარადოქსულ – დარღვეული მთლიანობის აღდგენის “გზის“ მოდელში გამოიხატა“ ( მილორავა 2009: 141).

ჩემს საკონფერენციო ნაშრომში უფრო ვრცლად განვიხილავ „გზას“ როგორც სახე-სიმბოლოს ნიკო ლორთქიფანიძის, ბასილ მელიქიშვილისა და ვაჟა-ფშაველას ნაწარმოებებში. გამოყენებული ლიტერატურა 1. მილორავა 2009: ი . მილორავა, ალუბლისფერი ფარდის მიღმა, თბ., „მერიდიანი“, 2009. 2. მელიქიშვილი 1987: ბ. მელიქიშვილი, მკერდშებოლილი მერცხალი, თბ., „მერანი“, 1987. 3. ვაჟა-ფშაველა 2011: პოეზია, ტომი II, ალუდა ქეთელაური, ჩემი რჩეული, „პალიტრა L“, 2011. მუსიკალური ხელოვნების კრიზისი პოსტმოდერნულ ეპოქაში სოფიო მოდებაძე დოქტორანტი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

პოსტმოდერნიზმმა, რომელმაც ყოფიერების ყველა სფერო მოიცვა ფართო და ნაყოფიერი ნიადაგი ჰპოვა მუსიკაში, შესაბამისად, კვლევის ძირითადი მიზანია, მუსიკალური ხელოვნების კრიზისი განვიხილოთ პოსტმოდერნული ეპოქისათვის დამახასიათებელი ნიშან-თვისებების საფუძველზე. 

პოსტმოდერნიზმი ჩვეულებრივ ითვლება ისეთი კულტურის ქმნილებად, რომელსაც არ გააჩნია აბსოლუტი, ზუსტი განსაზღვრებები ან საფუძვლები. მას ახასიათებს შეხედულებების პლურალიზმი. 

24  

პოსტმოდერნიზმისათვის დამახასიათებელი სხვადასხვა ესთეტიკური იდეალების, შემოქმედებითი იდეების, მხატვრული სტილების პლურალიზმი აისახა თანამედროვე მუსიკაში, რომელმაც წარმოშვა მრავალფეროვანი, თავისი არსით ამბივალენტური გამომსახველობითი საშუალებები და ხერხები.  

პოსტმოდერნიზმის პირობებში მუსიკალური ხელოვნება სრულიად განსხვავებულ, თავისუფალ „სივრცეში“ მოექცა: თავისუფალი ფორმები, მოქმედება, განუსაზღვრელობა, ირონია, ინტერტექსტი, ორმაგი კოდირება, ეკლექტიზმი, პლურალიზმი და ა. შ. – ის ზოგადი მახასიათებლებია, რომელიც მუსიკალურ ხელოვნებაშიც ვლინდება, რაც საბოლოო ჯამში ქმნის არაკლასიკურად ინტერპრეტირებული კლასიკური მუსიკის ნაირსახეობას. 

თანამედროვე პოსტმოდერნიზში, რომელიც მოქმედებს ტრადიციასა და ინოვაციას, კონსერვაციასა და განახლებას, მასკულტურასა და მაღალ ხელოვნებას შორის არსებული დაძაბულობის ველში, კლასიკური ხელოვნების შედევრები კარგავენ ნორმისა და იდეალის ავტორიტეტს და, ფაქტობრივად, განიხილებიან, როგორც მასობრივი ხელოვნების ნიმუშები.

პოსტმოდერნიზმის განურჩევლობა სტილების, ჟანრების მიმართ, ისევე როგორც გულგრილობა შეფასებებისადმი და მასობრივი კულტურის მიმღებლობა ნებისმიერი სხვა კულტურის გვერდით, სრულებით არ ნიშნავს იმას, რომ პოსტმოდერნი თავადაა მასობრივი კულტურა, ეს უკანასკნელი სრულიად სხვა მოვლენაა და იგი მოდერნულის პროდუქტს უფრო წარმოადგენს, ვიდრე პოსტმოდერნულისას.

პოსტმოდერნიზმი არის შემდგომი პერიოდი მოდერნიზმისა, რომელსაც მემკვიდრეობით გამოჰყვა არა მხოლოდ ის პრინციპები, რაც მოდერნში იყო, არამედ კრიზისი, რომელიც პოსტმოდერნულ პერიოდშიც კი არ დაძლეულა, ამდენად, კრიზისი არის მიმდინარე ანუ მოდერნული და განგრძობითი ანუ პოსტმოდერნული.

ხელოვნების დასასრულის შესახებ მსჯელობები, რომელიც აქტუალური იყო ჯერ კიდევ მეოცე საუკუნის პირველ ნახევართან მიმართებაში კვლავ აქტუალურია.

მუსიკას, დასასრული ობიექტურად აქვს, მაგრამ იგი არ მნიშვნელობს, რადგან ლიტერატურის, სახვითი ხელოვნებისა და არქიტექტურისაგან განსხვავებით მუსიკა დაუსრულებელი ქმნადობის პროცესშია და მხოლოდ მაშინ არსებობს, როდესაც ჟღერს. რაც შეეხება მუსიკის „დაუსრულებელი ქმნადობის“ თეზისს, ამ განმარტებაში უპირველეს ყოვლისა ის იგულისხმება, რომ მუსიკის ყოველი აჟღერება მისი განახლება-გადასხვაფერებაა, ცოცხალი შემოქმედებაა, მუსიკის ხელოვნების არსში ჩადებულია იმის უნარი, რომ ყოველ წამს თავიდან დაიწყოს, არაფრიდან, მის მიერ საუკუნეთა მანძილზე მოპოვებული კულტურის უცოდინრად თავისი თავი ხელახლა აღმოაჩინოს.

მუსიკა, რომელიც საუკუნეების მანძილზე მიჰყვებოდა ადამიანის მოთხოვნილებებს, ჩასწვდომოდა სინამდვილეს და გამოეხატა მუსიკალურ ფორმებში, პოსტმოდერნულ ეპოქაში ახალი ფორმების ძიების პროცესშია, რადგან სტატიკურად მყისიერად მოცემული მუსიკა წარმოუდგენელია. ეს, ასე ვთქვათ, „პროცესუალურად“ ვერ მოხერხდება, გამომდინარე იქიდან, რომ ეწინააღმდეგება თავად მუსიკის, როგორც ხელოვნების სახეობის, შინაგან ბუნებას.

25  

გამოყენებული ლიტერატურა 1. მ. ქავთარაძე (2007), სტილი, როგორც ნიშანთა სისტემა პოსტმოდერნისტულ ხელოვნებაში //

სემიოტიკა №1 2. ჩ. ჯენკსი, (1999), პოსტმოდერნი გვიანი მოდერნის წინააღმდეგ //პოსტმოდერნი როგორც „ასეთი“,

თბილისი 3. Charles Jencks, What Then Is Post-Modernism? 4. http://media.johnwiley.com.au/product_data/excerpt/72/04707486/0470748672-233.pdf 5. Bran Nicol (2002), Postmodernism and the Contemporary Novel, edited by Bran Nicol, Edinburg University

Press რელიგიის ენის ადგილი სახელმწიფო ენობრივ პოლიტიკაში ქეთევან ჭილაია ბაკალავრიატი, მე-4 კურსი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

განსაკუთრებული სიწმინდით შემოსილი ენები არ არსებობენ. ამ მხრივ, როგორც

პავლე მოციქული ამბობს, ქრისტეში არ არის არც ელინი, არც იუდეველი, არც სკვითი და არც ბარბაროსი. ამის მიუხედავად რელიგიის ენა განსაკუთრებულ ევფემისტურ მოპყრობას მოითხოვს არა მარტო მორწმუნეებისა და მქადაგებელთა, არამედ საზოგადოების ყველა წევრის მხრიდან, რადგან რელიგიის ენისადმი დამოკიდებულება ხშირად განსაზღვრავს ადამიანის მდომარეობას სოციუმში. მართალია, ამაღლებულობას ენას სწორედ ამ ენით გამოთქმული ჭეშმარიტებანი ანიჭებს, მაგრამ თვითონ ენაც ამაღლებული ხდება ამ მისიის გამო.

როგორი უნდა იყოს რელიგიის ენა? სრულიად განსხვავებული ყოველდღიური მეტყველებისაგან. მის გაგებას განსაკუთრეული ცოდნა უნდა სჭირდებოდეს. თუ წმინდა სიტყვა მორწმუნეს უნდა მიეწოდებოდეს ისეთ ენაზე, რომელსაც იყენებს ხელისუფლება ან ახლოა მასთან? რელიგიის ენის ლინგვისტური მახასიათებლები ყოველთვის იყო მორწმუნეთა და ეგზეგეტიკოსთა მსჯელობის საგანი, მათ შორის საქართველოშიც.

ქართული ეკლესიის ისტორია არ იცნობს ისეთ ენობრივ სიტუაციას, როცა ღვთისმსახურების ენა მრევლისთვის ენობრივად ბუნდოვანი ან გაუგებარი ყოფილიყოს. თუმცა, აზრთა სხვადასხვაობა ამ საკითხის მიმართ დღემდე კვლავაც ერთ-ერთ აქტუალურ პრობლემად რჩება. რელიგიის სამსახურში ჩაყენებული ენა მეტად რთულ და მრავალმხრივ სუბსისტემას ქმნის. ენის პრობლემა უკავშირდება რელიგიურ თემატიკას. წმინდა ეპისტემოლოგიური თვალსაზრისით, საქმე შეეხება ენობრივი ნიშნების ფუნქციასა და როლს ღვთაებრივ ცოდნასთან საზიარებლად. რამდენად შეუძლია ადამიანს მიუახლოვდეს ღვთაებრივ სიბრძნეს და რომელი ენის საშუალებით?

საეკლესიო, რელიგიური ენა ინახავს და იცავს ზოგადსაკაცობრიო, მორალურ და დიდაქტიკურ ნორმებს. მისი სპეციფიკა ისაა, რომ არ ჰგავს ყოველდღიური, სოციალური, თუ კულტურული ცხოვრების ამსახველ ენას. იგი არ არის არც თანამედროვე ენის ტოლფარდი, თუმცა ის სწორედ თანამედროვე მსმენელზეა გათვლილი. მისი ლექსიკა და

26  

ენობრივი საშუალებები გასულ საუკუნეთა ისეთი გამოძახილია, რომლის შინაარსობრივი ძალა თავს იჩენს ენის მიერ რელიგიურ და მისტიკურ მნიშვნელობათა გამოხატვის უნარში.

მოხსენებაში განიხილება რელიგიის ენის ადგილი ენის ვარიანტებს შორის. რა მნიშვნელობა აქვს მას სახელმწიფო ან სალიტერატურო ენის ჩამოყალიბებაში, რამდენად შეუძლია საზოგადოების კონსოლიდაცია და მისი ძირითადი მიზნების გამოხატვა. რა ადგილი უჭირავს დღეს და რა როლი ჰქონდა ისტორიულად რელიგიის ენას სახელმწიფო ენობრივ პოლიტიკაში.

ამისთვის განხილული იქნება ზოგადად ენის ქმედითობის მითოლოგიური, მეტაფორული და პრაგმატიკული საფეხურები; ხოლო რელიგიის ენა გააზრებულია მის მოქმედების სოციალური და ფსიქოლოგიური ფაქტორების ფონზე. ლიტურგიის ენა ორიენტირებულია სიღრმეებსა და მსმენელზე ზემოქმედების მასშტაბებზე, რომელთა აღქმაც დაკავშირებულია თავის ტვინის იმ ნაწილთან, რომელიც ორიენტირებულია არაცნობიერისა და მძაფრი ემოციების კონტროლზე, თუმცა ეს მდგომარეობა მოიცავს რელიგიურ და ფილოსოფიურ სიბრძნესაც.

გამოყენებული ლიტერატურა 1. ავერენცევი ს. (2004) სიტყვა ღვთისა, სიტყვა ადამიანისა //„ემაოსი“ №1, საქართველოს მეცნიერებათა

აკადემიის გამომცემლობა, თბილისი. 2. ბახტაძე დ. (2012) გზა ტაძრისაკენ // „სემიოტიკა“ №12, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის

გამომცემლობა,თბილისი 3. ბოლქვაძე თ. (2005) იდეოლოგიზებული ღირებულებები, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის

გამომცემლობა, თბილისი. 4. გელოვანი ა. (1990) რწმენა, ღმერთები, ადამიანები (რელიგიურ ტერმინთა ლექსიკონი), საქართველოს კპ

ცკ-ის გამომცემლობა,თბილისი 5. კასირერი ე. (1983) რა არის ადამიანი? ცდა ადამიანური კულტურის ფილოსოფიის აგებისა, გამომცემლობა

„განათლება“, თბილისი 6. კენჭიაშვილი ნ. (2013) ადამიანის ენა, ანუ უნივერსალური ენის ძიების პრობლემა ფილოსოფიაში,

თბილისი 7. კიკნაძე ზ. (1998), ბიბლიის თანამედროვე თარგმანისათვის // ჟურნალი „სიტყვა“ №1, თბილისი. 8. კიკნაძე ზ. (2002) ეროვნული პრობლემა მართლმადიდებლურ ტრადიციაში, „თანამედროვე ეკლესია და

წარსულის მყუდროება“,,ბიბლიის თანამედროვე თარგმანისათვის“, „ენა და სარწმუნოება“,,,ეკლესია გუშინ, ეკლესია ხვალ“ გამომცემლობა „ლომისი“, თბილისი.

9. პაპუაშვილი ნ (2007), ახალი აღთქმა და მისი ქართული თარგმანი //,,ქართული წიგნი“, თბილისი 10. ჯორბენაძე ბ. (1989) „ქართული დიალექტოლოგია“, გამომცემლობა ,,მეცნიერება“, თბილისი 11. ახალი აღთქმა, (2009) „ალილო“ საქართველოს საპატრიარქოს გამომცემლობა, თბილისი 12. Якобсон Р.О. Лингвистика и поэтика // Структурализм: "за" и "против" (сборник статей). М., 1975.

27  

სოციალური და ეკონომიკური მეცნიერებები რისკი – მოგება თუ წაგება სოფიკო წიკლაური ბაკალავრიატი, მე-3 კურსი საქართველოს საპატრიარქოს წმ. ანდრია პირველწოდებულის სახელობის ქართული უნივერსიტეტი

რისკის, როგორც გარკვეული მოვლენის აღქმა საზოგადოების უმრავლესობისათვის, ასოცირდება უარყოფით შედეგთან, წაგებსთან ან ზარალთან. თუმცა თუ ჩვენ განვიხილავთ რისკს და მის შედეგებს სხვადასხავა მოვლენებთან კავშირში დავრწმუნდებით, რომ ეს სულაც არ არის ასე და ზოგ შემთხვევაში მას დიდი მოგების მოტანაც კი შეუძლია. მაშინ სად არის ეს საიდუმლოება დამალული და როგორ შეგვიძლია რისკის ჩვენ სასარგებლოდ გამოყენება და დადებითი შედეგის მიღება.

პირველ რიგში სამართლიანი იქნება თუ განვმარტავთ რისკს და შემდეგ შევეცდები იმ მოსაზრებების გაზიარებას რაც მის შედეგებს უკავშირდება. თუმცა აქაც ვაწყდებით გარკვეულ წინააღმდეგობას და შესაძლებელია მისი განმარტება რამდენიმე სახით წარმოვადგინოთ. რისკი როგორც: 1) დაურწმუნებლობა საკუთარი მოქმედებების შედეგებში; ანუ დამანგრეველი შედეგების ვერგამოთვლის შესაძლებლობა, რომელიც ინდივიდუალური ნებისაგან დამოუკიდებლად შეიძლება მოხდეს. პრინციპში, ეს ადამიანის ცხოვრების ერთ-ერთი აღმოუფხვრელი თანამგზავრია, მაგრამ მაღალი მოდერნიზმის პირობებში ის ახალ მასშტაბებს და შესაძლებლობებს იძენს. მაღალი მოდერნულობის შემთხვევაში წარმოიშობა საფრთხესთან ერთად ცხოვრების გარდაუვალობა, რომელიც გამოსულია არა მარტო ინდივიდების კონტროლიდან, არამედ დიდი ორგანიზაციების და სახელმწიფოების კონტროლიდანაც; 2) განუსაზღვრელობის დონე შედეგის წინასწარ განჭვრეტაში (პროგნოზირებაში); 3) მმართველობით საქმიანობაში ტერმინი „რისკი“, როგორც წესი, გამოიყენება მხოლოდ მაშინ, როცა არსებობს ნეგატიური შედეგების შესაძლებლობა. ზოგიერთ სიტუაციაში რისკი განპირობებულია მოსალოდნელი შედეგის ან მოვლენის ცვლილებით. ცნობილია რისკის ბუნების კვლევის სამი გზა: ობიექტური, სუბიექტური და შერეული, ანუ ობიექტურ-სუბიექტური.

სამყაროში უამრავი რისკია. ზოგიერთი რისკი ცალკეულ ადამიანზე ახდენს გავლენას, ზოგი რისკი მთელს საზოგადოებას უქმნის საფრთხეს, ზოგიერთი სპეციფიკური რისკი მხოლოდ გარკვეული სფეროსა თუ საქმიანობაზე ახდენს გავლენას. რისკით განპირობებული ზარალის გამო დიდი მნიშვნელობა ენიჭება მისგან დაცვას, მისი შედეგების თავიდან აცილებას. რისკის და მისგან განპირობებული ზარალის აცილების ეფექტური საშუალებებია: რისკის მართვა და დაზღვევა. რისკის მართვა წარმოადგენს რისკის და მისი შედეგების თავიდან აცილების ან შემცირებისათვის საჭირო ღონისძიებათა ერთობლიობას.

რისკის მართვა მრავალსაფეხურიანი პროცესია და შედგება სამი ეტაპისაგან: 1. რისკის ანალიზი; 2. რისკის მართვა; 3. კონტროლი.

28  

რისკის ანალიზის შემდეგ ორგანიზაციამ უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება რისკის

მართვის მეთოდების შერჩევის შესახებ. რისკის მართვისათვის გამოიყენებენ 4 ძირითად მეთოდს:

1. რისკის აღმოფხვრა; 2. რისკის შემცირება; 3. რისკის დაკავება; 4. რისკის გადაცემა; თუ რისკს განვიხილავთ, როგორც გარკვეულ წინაღობას და დავგეგმავთ ისეთი სახის

ღონისძიებას რაც საშუალებას მოგვცემს, რომ რისკის აღების შედეგად მივიღოთ სარგებელი, გარვეული სახის სიკეთე მაშინ ნათლად დავინახავთ, რომ რისკი შესაძლებელია მოგების ორიენტირად იქცეს.

29  

საქართველოს ელექტრონული მთავრობის განვითარების მარკეტინგული სტრატეგიის საკვანძო საკითხები რატი აბულაძე ეკონომიკის დოქტორი, ასოცირებული პროფესორი საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი

თანამედროვე სახელმწიფოსათვის აუცილებელია ელექტრონული მთავრობის

სისტემისა და მისი კონცეპტუალური სტრუქტურის მოდელის არსებობა, რაც წარმატებული მართვის, პოლიტიკური სარგებლის მიღების, განვითარების, გამჭვირვალობის, დემოკრატიულობისა და ღია საზოგადოების ჩამოყალიბების საფუძველია.

ელექტრონული მთავრობა შეიძლება შეფასდეს, როგორც კრიზისის მართვის, პოლიტიკური რყევების პრევენციისა და სოციალ-ეკონომიკურ ძვრებთან ადაპტაციის ფორმა. მისი სოციალურ-ეკონომიკური და პოლიტიკური სარგებელი [1].

ციფრულ გარემოში, ელექტრონული მთავრობა განხილულია, როგორც სიმდიდრის შექმნის, სოციალური კეთილდღეობის ზრდის, ეკონომიკური მდგრადობის უზრუნველყოფის მნიშვნელოვანი პოლიტიკური პლატფორმა. მისი როლი შეფასებულია, როგორც ციფრული ეკონომიკის სტიმულირების, ინტერნეტ-ბიზნეს აქტივობის, ინტერნეტ-სუბიექტების მწარმოებლურობის ამაღლების საშუალება [2].

კვლევითი ფირმა IDC-ის შეფასებით, გლობალური ციფრული ეკონომიკა 20,4 ტრლნ დოლარის მოცულობისაა. ციფრულ გარემოში, განვითარებადი ქვეყნების ინტერნეტ-ეკონომიკის მატების ტემპი საშუალოდ 12-25% შეადგენს [3].

კვლევებით დასტურდება, რომ ევროპაში ციფრული პროცესებით მიიღწევა 20 მლრდ ევროს ეკონომია და 5 მლრდ დოლარის დამატებითი შემოსავალი. სახელმწიფოს პოტენციური ეკონომია წელიწადში 7,5 მლრდ ევროს აღწევს [4]. ასევე, სამომხმარებლო მომსახურების ეკონომია 4-დან 14 მლრდ ევრომდე ფასდება [5].

თანამედროვე პირობებში, საქართველოს მთავრობა, განვითარებული ქვეყნების ელექტრონული მთავრობის მოთხოვნების კვალდაკვალ იწყებს განვითარებას. გაეროს კვლევის ანგარიშით, საქართველო, ელექტრონული მთავრობის განვითარების მაღალი ინდექსით იკავებს 56-ე ადგილს, ხოლო ონლაინ მომსახურების ინდექსითა და მისი კომპონენტებით კი 54-ე ადგილს იკავებს [6].

აღიარებულია, რომ ქვეყანაში ციფრული პროცესის 10%-იანი ზრდა მოსახლეობის ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ის 0,75%-იან მატებას იწვევს. თავის მხრივ, ციფრული პროცესების 10%-იანი ზრდა უმუშევრობის დონეს 1.02%-ით ამცირებს [7].

საქართველოს ციფრული გარემო შეიძლება დახასიათდეს 2,1 მლნ ინტერნეტ-მომხმარე-ბლით, სადაც სახლიდან ინტერნეტ-წვდომა მოსახლეობის 34,6 %-ს გააჩნია [8]. საქართველოს სატელეკომუნიკაციო ბაზარი 1 მლრდ-ზე მეტ შემოსავალს გენერირებს. სახელმწიფო და ადგილობრივი ორგანოები ნაციონალური ეკონომიკური საქმიანობის 7,5 %-ს ქმნის (2014) [9], შედარებისათვის, აშშ-ში ფედერალური და ადგილობრივი მთავრობის წილი მშპ-ს 12%-ს შეადგენს, რაც მთლიანობაში 1,8 ტრლნ დოლარს აღწევს (2012).

ინტეგრირებული ელექტრონული მთავრობის სისტემის დანერგვით, საქართველოს მთავრობას ადვილად შეუძლია დაძლიოს გლობალური და ლოკალური გამოწვევები,

30  

აამაღლოს მოქალაქეების პოლიტიკური ჩართვის დონე, გაამარტივოს ბიზნესსა/მოქალაქეებსა და მთავრობას შორის კომუნიკაცია და ურთერთქმედება.

აღნიშნულ ფონზე, პროცესების ხელშეწყობისა და სისტემური განვითარების მიზნით, ქართველი მეცნიერების მიერ შემუშავებული იქნა მიზნობრივი მიმართულებით შემუშავებული ძირითადი საგეგმო დოკუმენტი („საქართველოს ელექტრონული მთავრობის განვითარების მარკეტინგული სტრატეგია“) [10].

კვლევით ნაშრომში ნაჩვენებია საქართველოს ელექტრონული მთავრობის მომსახურების მარკეტინგული კვლევის საკითხები, შეფასებულია მისი პოტენციალი და განვითარების პრიორიტეტები, წარმოჩენილია ელექტრონული მთავრობის საფრთხეები.

მარკეტინგული კვლევის საფუძველზე შეიძლება აღინიშნოს ელექტრონული მთავრობის ინსტიტუციური მოწყობის ძირითადი საფუძვლები: ინფრასტრუქტურა, არქიტექტურა, პოლიტიკა, სამართლებრივი ბაზა, ელექტრონული მომსახურების სისტემა, მართვა და პროცესების რეინჟირინგი.

აღსანიშნავია, რომ მარკეტინგული კვლევის მეთოდებისა და სტარტეგიული დაგეგმვის ინსტრუმენტების გამოყენების საფუძველზე აგებულია „საქართველოს ელექტრონული მთავრობის განვითარების მარკეტინგული სტრატეგია“, სადაც შეფასებულია ძირითადი საჭიროებები და გამოწვევები, ჩამოყალიბებულია ციფრული ქვეყნის განვითარების სტრატეგიული მიმართულებები.

დაბოლოს, შეჯამების სახით ჩამოყალიბებულია ძირითადი მიდგომები და ღონისძიებათა სისტემა, ხოლო ელექტრონული მთავრობის მარკეტინგული კვლევის საფუძველზე დასახულია საქართველოს ელექტრონული მთავრობის განვითარების სტრატეგიული მიმართულებები: ციფრული ეკონომიკის განვითარება, ინფორმაციული საზოგადოების ფორმირება, ელექტრონული მთავრობის უსაფრთხო გარემოს ჩამოყალიბება, ელექტრონული დემოკრატიის ფორმირება, კიბერარმიის შექმნა, ინტეგრირებული მთავრობის ჩამოყალიბება [10]. გამოყენებული ლიტერატურა 1. Spremić M., Šimurina J., Jaković B., Ivanov M (2009). “E-Government in Transition Economies”. World Academy

of Science, Engineering and Technology. 2009. http://www.waset.org/journals/waset/v53/v53-84.pdf 2. Abuladze R, Kvaratskhelia N (2014.). Economic Environment of Georgia & Digitization. 2014 IMRA-Kean

International Conference: "Globalization and the Convergence of Creativity, Innovation and Entrepreneurship. International Management Research Academy (IMRA), Kean University, New Jersey, United States of America. 29-31 May, 2014.

3. Oxford Economics. The New Digital Economy How it will transform business. A research paper produced in collaboration with AT&T, Cisco, Citi, PwC & SAP. https://www.corp.att.com/emea/docs/the_new_digital_economy.pdf

4. Pasquale Ferro, Carlo Maria Arpaia, Raffaele Doronzo (2013). Questioni di Economia e Finanza (Occasional papers). Innovation and government payments in the Italian digital agenda. Printed by the Printing and Publishing Division of the Bank of Italy . Number 169 – June 2013. www.bancaditalia.it

5. Telecom Advisory Services. http://www.teleadvs.com/ 6. United Nations (2014). E-Government Survey 2014. E-Government for the Future We Want.

http://www.unpan.org/ 7. Booz & Company (2012.). Maximizing the Impact of Digitization. 2012.

http://www.booz.com/media/file/BoozCo_Maximizing-the-Impact-of-Digitization.pdf 8. International Telecommunication Union (2014). http://www.itu.int/en/Pages/default.aspx

31  

9. საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური (2014). http://geostat.ge/?action=page&p_id=118&lang=geo 10. რ. აბულაძე, (2015). საქართველოს ელექტრონული მთავრობის განვითარების მარკეტინგული სტრატეგია.

მონოგრაფია. გამომცემლობა „უნივერსალი“. საქართველო, თბილისი. 2015. ჟურნალისტის უფლებები ტატიანა სიჭინავა ბაკალავრიატი, მე-2 კურსი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ნაშრომში განვიხილავ ჟურნალისტის ქცევის პრინციპებს, ვალდებულებებსა და უფლებებს.

ჟურნალისტი არის პირი, რომელსაც მნიშვნელოვანი ფუნქცია აკისრია. მან უნდა მიაწოდოს მიუკერძოებელი და ჭეშმარიტი ინფორმაცია საზოგადოებას.

ყველამ ვიცით, რომ ნებისმიერი პროფესიული საქმიანობა გულისხმობს პასუხისმგებლობას. მასწავლებელი პასუხს აგებს მოსწავლეების ცოდნაზე, მეეზოვე – სისუფთავეზე, ხოლო ჟურნალისტი პასუხისმგებელია იმ მასალაზე, რომელიც მოამზადა, თავის სიტყვებსა და პოზიციაზე. ამ პროფესიისთვის დამახასიათებელია ის, რომ ყოველ ნაბიჯზე გვიწევს არჩევანის გაკეთება, სურვილების მიუხედავად.

ჩვენ ვიცით, რომ სახელმწიფოს დემოკრატიულობის ერთ-ერთი განმსაზღვრელი ფაქტორია ჟურნალისტიკის თავისუფლება. ჟურნალისტს უნდა ჰქონდეს იმის შესაძლებლობა, რომ თავისუფლად გაავრცელოს ინფორმაცია. მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ თავის პროფესიულ საქმიანობაში იგი სრულიად შეუზღუდავია.

ჟურნალისტის უფლებებსა და მოვალეობებს განსაზღვრავს სახელმწიფოში არსებული კონსტიტუციურ-საკანონმდებლო წესრიგი, რომელიც საერთაშორისო სტანდარტებთან შეთანხმებულად მოქმედებს. მსოფლიოს უამრავ ქვეყანაში, მათ შორის საქართველოშიც, ჟურნალისტისა და ჟურნალისტიკის თავისუფლება კონსტიტუციით არის განსაზღვრული.

ნაშრომში განვიხილავ ჟურნალისტის თავისუფლებას, საქართველოს კანონმდებლობაში არსებულ შეზღუდვებსა და პროფესიული ეთიკის საერთაშორისო პრინციპებს.

1983 წელს მედიის მორიგ საერთაშორისო საკონსულტაციო შეხვედრაზე მიიღეს „ჟურნალისტიკაში ეთიკის საერთაშორისო პრინციპები“. უპირველეს ყოვლისა ისინი მოითხოვს ჟურნალისტისგან ჭეშმარიტი, გადამოწმებული ინფორმაციის გავრცელებას. ჟურნალისტმა უნდა მისცეს ადამიანებს აზრის თავისუფლად გამოხატვისა და ინფორმაციის თავისუფლად მიღების საშუალება.

„სიტყვის აზრისა და ინფორმაციის თავისუფლება“, – ესაა ის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფასეულობა, რომლითაც უნდა იხელმძღვანელოს ჟურნალისტმა. ჟურნალისტი პასუხს აგებს აუდიტორიის, ინფორმაციის წყაროების, კოლეგებისა და სახელმწიფოს წინაშე. ამ თითოეული ჯგუფისადმი მას გააჩნია ვალდებულებები.

32  

ჟურნალისტად ჩაითვლება მხოლოდ ის, ვინც თავის საქმიანობაში პატიოსნად დაიცავს ქვეყნის კანონებს, იქნება მიუკერძოებელი და პროფესიული ეთიკის პრინციპებით იხელმძღვანელებს. სამხრეთ კავკასიის რეგიონული უსაფრთხოების თურქული მოდელი მაია მანჩხაშვილი დოქტორანტი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

XX საუკუნის 90-იანი წლებში საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ სამხრეთ კავკასიაში მიმდინარე პროცესებმა მსოფლიო და რეგიონული პოლიტიკური აქტორების გააქტიურება გამოიწვია ამ რეგიონში. თუ მანამდე ეს რეგიონი მხოლოდ ნაწილს წარმოადგენდა საბჭოთა კავკშირისას, ახლა დამოუკიდებელი სახელმწიფოები სამხრეთ კავკასიისა ცდილობენ ამერიკისა და ევროპის პოლიტიკური ქუდის ქვეშ მოხვედრას, ან ისევ ყოფილი მეტროპოლიის ნანგრევებზე დარჩენილი რუსეთის ფედერაციასთან თანამშრომლობას და იმკვიდრებენ ადგილს, როგორც ახლაშემდგარი სახელმწიფოები.

სამხრეთ კავკასიურ პოლიტიკურ აქტორებს შორის გასული საუკუნის ბოლო დეკადიდან გააქტიურებას თურქეთის რესპუბლიკა იწყებს. თურქეთი დამოუკიდებელი პოლიტიკის გატარებას იწყებს არა მხოლოდ სამხრეთ კავკასიის სახელმწიფოებთან მიმართებით, არამედ, ევროპისა და ამერიკის გასაკვირად, იგი საფუძვლიანად ახერხებს თურქეთის როლის ახლებურად გააზრებას ახალ პოლიტიკურ რეალობაში და დამოუკიდებელ თამაშს იწყებს ახლო აღოსავლეთისა და სამხრეთ თუ ცენტრალური აზიის პოლიტიკურ რუკაზე.

2008 წლის საქართველო-რუსეთის აგვისტოს ომის დროს თურქეთის ხელმძღვანელობა სამხრეთ კავკასიის რეგიონისათვის პოლიტიკური სტაბილურობის პლატფორმის ინციატივით გამოდის, რომელიც ფორმულირდებოდა, როგორც 3+2. ეს ფორმულირება გულისხმობდა იმას, რომ სამხრეთ კაკვასიური უსაფრთხოების საკითხები რეგიონის სახელმწიფოებთან რუსეთსა და თურქეთის დიალოგის ფარგლებში უნდა გადაწყვეტილიყო.

უსაფრთხოების წარმოდგენილი თურქული მოდელის რეალიზება ვერ მოხერხდა. პლატფორმის ჩავარდნის მიზეზებში უნდა ვახსენოთ რუსეთის გადამწყვეტი ფაქტორი და დასავლეთის გამორიცხვა ამ პროცესებიდან. თუმცა უნდა ითქვას ისიც, რომ სამხრეთ კავკასიისათვის შექმნილ სხვა პოლიტიკურ მოდელებში არის ისეთიც, სადაც საერთაშორისო ორგანიზაციები, ევროპა და აშშ არიან ჩართული, მაგრამ ვერც ფორმატის ამგვარმა გაფართოებამ უბიძგა პროცესების დარეგულირებას ჩვენც რეგიონში.

მსოფლიოში მიმდინარე პროცესების ანალიზიდან გამომდინარე, ჩვენი მიდგომა მდგომარეობს შემდეგში:

არ უნდა შეწყდეს მოლაპარაკების პროცესი რუსეთის რესპუბლიკასთან, თუნდაც ეს მოლაპარაკებები გარკვეული პერიოდის განმავლობაში წარუმატებლად მიმდინარეობდეს.

33  

მთავარია ის, რომ მსოფლიო პოლიტიკური საზოგადოება ხედავდეს საქართველოს მხარის დაჟინებულ მცდელობას, დაარეგულიროს ეს კონფლიკტები.

არ უნდა შეწყდეს ევროპელი და ამერიკელი პარტნიორების ინფორმირება რუსეთის მხრიდან განხორციელებული ქმედებების შესახებ კონფლიქტურ რეგიონებში, და არა მხოლოდ. მუდმივი ხასიათი უნდა ჰქონდეს დანარჩენი მსოფლიოსათვის საქართველოში და, საერთოდ, სამხრეთ კავკასიაში მიდინარე პროცესების შესახებ.

ინტენსიურად უნდა მიმდინარეობდეს დეტალური განხილვები ყველა იმ პოლიტიკურ ძალასთან თუ სახელმწიფოსთან, რომლის მხრიდანაც წარმოდგენილი იქნება ნებისმიერი ტიპის ინიციატივა, რომელიც სამხრეთ კავკასიის რეგიონის კონფლიკტებს ეხება და შეფასდეს ინციატივის დადებითი თუ უარყოფითი მხარეები და სარგებლიანობა მისი რეალიზების შენთხვევაში. მიგვაჩნია, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანი ქართული მხარის მზადყოფნაა რეგიონული პრობლემების დარეგულირებისას მიმდინარე პროცესებში. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველო პატარა სახელმწიფოა, კაცობრიობის ისტორიასა თუ ჩვენი ქვეყნის წარსულშიც მოიძებნება მაგალითები, რომ მიზანმიმართულ და გააზრებულ პოლიტიკასა და სტრატეგიას შეუძლია შეცვალოს არსებული რეალობა. რელიგიის როლი ქვეყნის პოლიტიკურ-ეკონომიკურ განვითარებაში ანანო სიხარულიძე ბაკალავრიატი, მე-2 კურსი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი რელიგია მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ქვეყნის პოლიტიკურ-ეკონომიკურ განვითარებაში, რაც საბოლოოდ გამოიხატება დემოკრატიული გარემოს ჩამოყალიბებასა და საზოგადოების პოლიტიკური ორგანიზაციის განვითარებაში. მაგალითად, პროტესტანტულმა რწმენამ პიროვნული პასუხისმგებლობისა და საკუთარი თავის სრულყოფის იდეების ჩამოყალიბებას შეუწყო ხელი, შედეგად, პოლიტიკური თვალსაზრისით, ის უკვე კლასიკურ ლიბერალიზმში გამოიხატა. იგივე კონტექსტში გონივრული იქნება ლიბერალურ დემოკრატიასა და ქრისტიანულ რელიგიას შორის ურთიერთმიმართებაზე საუბარიც. მათ მთავარ პრინციპებს შორის ბევრია საერთო, უპირველეს ყოვლისა, თანასწორობა, განსახვავებული აზრის პატივისცემა და ტოლერანტობა. ამ პრინციპების გააზრებასა და მიღებაში რელიგიამ შეიძლება მარეგულრებელი მექანიზმის როლი შეასრულოს საზოგადოების განვითარების ადრეულ ეტაპებზე. თუმცა მოგვიანებით, ღირებულებად ქცეული პრინციპები ყოველგვარი მაიძულებლის გარეშე განაგრძობენ არსებობას ადამიანში. დავაკვირდეთ ისეთ საზოგადოებებს, სადაც სახელმწიფო და რელიგიური ინსტიტუტები არ წარმოადგენენ ავტორიტეტს და არ ემყარებიან ძალას. მაგალითად სკანდინავიის ქვეყნები, სადაც არ არსებობს სახელმწიფოს კონტროლის დამყარების მძლავრი მექანიზმებიც, მიუხედავად ამისა, ლიბერალური დემოკრატიის პრინციპები დაცულია. იგი ემყარება მოქალაქეთა

34  

თავისუფალ ნებას და მათი არსებობის მიზანშეწონილობის შეგნებას მოქალაქეთა მიერ. მეტნაკლებად იგივე შეიძლება ითქვას დასავლეთის განვითარებულ ქვეყნებზეც. გამომდინარე აქედან, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ქრისტინობა კარგ საფუძველს ქმნის დემოკრატიის განვითარებისათვის, მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ მიერ მაგალითად მოყვანილი ქვეყნების მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი შეიძლება თავს არ აკუთვნებდეს ქრიტიანულ რელიგიას. ქრისტიანული პრინციპები თითქოს დალექილია საზოგადოების ცნობიერებაში და სწორედ ასეთი კოლექტიური ცნობიერების შედეგად ვიღებთ საფუძველს ლიბერალური დემოკრატიისათვის.

ის, რომ მრავალ სახელმწიფოში რელიგიის როლი მნიშვნელოვნად დიდია როგორც დემოკრატიული ღირებულებების ჩამოყალიბებაში, ისე პოლიტიკურ-ეკონომიკური განვითარების კუთხით ეს ნათელია. თუმცა ამას გარდა, აღსანიშნავია ისიც, რომ ხშირ შემთხვევაში რელიგია არ უწყობს ხელს ქვეყნის პოლიტიკური, ეკონომიკური თუ სხვა სფეროების განვითარებას. ამის კარგი მაგალითია ჩვენი ქვეყნა. რა თქმა უნდა, რელიგიას საქართველოს ეკონომიკურ და პოლიტიკურ განვითარებაში დიდი წვლილი მიუძღვის, თუმცა საყურადღებოა მისი უარყოფითი მხარეებიც, ამისთვის უნდა მოვიშველიოთ ჩვენი ქვეყნის ისტორია, რომელიც მუდამ უცხო დამპყრობლებისგან სარწმუნოებისა და ტერიტორიების დაცვაზე მოგვითხრობს. ისტორიული განვითარების სხვადასხვა ეტაპზე არაერთხელ გახდა ქრისტიანობა პოლიტიკური ორიენტირის განმსაზღვრელი თუ პოლიტიკით განსაზღვრული, რამაც საბოლოოდ კარგი შედეგი არ მოუტანა ქვეყანას. მაგალითად შეიძლება მოვიყვანოთ ერეკლე მეორის მმართველობის პერიოდი. ერეკლემ უპირატესობა მიანიჭა რუსეთისგან მიღებულ დახმარებას. ჩრდილოელ მეზობელზე ორიენტაციის შეჩერების ძირითადი მიზეზი კი, მხოლოდ და მხოლოდ, საერთო რელიგური აღმსარებლობა იყო. 1783 წელს გეორგიევსკის ციხეში ხელი მოეწერა „გეორგიევსკის ტრაქტატის“ სახელით ცნობილ ხელშეკრულებას, რომელმაც საბოლოოდ სასურველი შედეგი არ მოუტანა საქართველოს და ქვეყანა რუსეთის იმპერიის ამბიციური საგარეო პოლიტიკური მიზნების მსხვერპლად აქცია. ვერ მივიღეთ ვერც ერთი დაპირებული პუნქტის შესრულება. ერთმორწმუნე მეზობელმა გააუქმა ქართული ეკლესიის ავტოკეფალია 1811 წელს და ამ დროიდან მოყოლებული 1917 წლამდე ქართული ეკლესია საეგზარქოსოს სახით რუსეთის ეკლესიას ექვემდებარებოდა. რუსიფიკაციის პროცესი, ეს გახლდათ დახმარების სანაცვლო ანექსია, რომელმაც ცუდად იმოქმედა ქვეყნის პოლიტიკურ-ეკონომიკური თუ სხვა კუთხით განვითარების პროცესზე. საქართველომ დაკარგა დამოუკიდებლობა და იდენტობა პოლიტიკური, ეკონომიკური, სოციალური თუ სხვა სფეროში გადაწყვეტილების მიღების პროცესში და სრულიად დამოკიდებული გახდა რუსეთის იმპერიაზე. ეს არის ერთ-ერთი მაგალითი იმისა, თუ რა უარყოფითი გავლენა შეიძლება მოახდინოს რელიგიამ ქვეყნის პოლიტიკურ-ეკონომიკურ განვითარებაზე. რელიგიასა და პოლიტიკას შორის დღეს არსებული ურთიერთმიმართებასა და ქვეყნის ეკონომიკურ-პოლიტიკურ განვითარებაში მისი ფუნქციის შესახებ საუბარი შეუძლებელია გლობალიზაციის ცნების გამოყენების გარეშე. გლობალიზაცია ერთიანი, ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებათა სისტემის შექმნას გულისხმობს, რომლის საფუძველშიც დგას დამოუკიდებელი ინდივიდი, რაც, თავის მხრივ, არ ემთხვევა ცალკე აღებული რელიგიების განწყობებს, რომელთათვისაც მორწმუნეთა კოლექტიური

35  

ინტერესებია პრიორიტეტული. რელიგიური პოზიციიდან გლობალიზაციის პროცესის კრიტიკოსები მას ბრალს სდებენ სეკულარიზაციასა და რელიგიური ღირებულებების ნგრევაში.

უკანასკნელ წლებში კი მსოფლიოს მრავალ სახელმწიფოში თავი იჩინა რელიგიური ნიშნით წარმოშობილმა დაპირისპირებამ და კონფლიქტებმა. ისტორია გვიჩვენებს, რომ რელიგიური საფუძვლის კონფლიქტები ხშირად გადაიზრდება ეთნიკურ კონფლიქტებში, ბოლო პერიოდში კი რელიგია მსოფლიო ტერორიზმის მიმდევრებმა გამოიყენეს დანაშაულებრივი ქმედებების გასამართლებლად. ამდენად, რელიგიურ ფანატიკოსთა მოქმედებანი საფრთხეს უქმნის მსოფლიო ცივილიზაციას და ხელს უშლის რელიგიური შემწყნარებლობის განვითარებას მთელი მსოფლიოს მასშტაბით.

ბოლოს, დასკვნის სახით შემიძლია ვთქვა, რომ სახელმწიფომ ხელი უნდა შეუწყოს ისეთი პირობების შექმნას, რომელშიც მრავალფეროვანი და მულტიკულტურული საზოგადოების ყველა წევრს შეუძლია გამოხატოს თავის კულტურული თვითმყოფადობა და გამოავლინოს რელიგიური მრწამსი და თავისი შეხედულებების გამო არ იყოს განდეგილი საზოგადოებისაგან. გამოყენებული ლიტერატურა 1. ე. დიურკჰეიმი (2003), რელიგიის ელემენტარული საფუძვლები 2. ვ. ლორია, ბ. გელაშვილი, მ. ბენდელიანი (2006), ადამიანის უფლებები და რელიგია The Types of Risks and Hedging Techniques Natia Shengelia1, Zhuzhuna Tsiklauri-Shengelia2, Revaz Shengelia3 1Assistant Professor, 2Professor, 3Professor Georgian Technical University

Finance is the life-blood of business and there must be a continuous flow of funds in and out

of a business enterprise. Money makes the wheels of business run smoothly. Financial Management is one of the most functional areas of business, as it is concerned with all aspects of a firm’s financing or other decisions. Ezra Solomon, who laid the foundation for the modern understanding of financial management, has described the nature of financial management as follows: “Financial management is properly viewed as an integral part of overall management rather than as a staff specially concerned with funds raising operations”.

Sound financial management is as important in business as production, PR and marketing. A business requires finance to commence its operations, to continue operations and for expansion or growth. Shortly, financial management means planning, organizing, directing and controlling the financial activities such as procurement and utilization of funds of the enterprise. The key area of focus is risk management - to ensure safety of funds by creating reserves, re-investing profits, etc. (minimization of risk). Financial Management should take into account:

The broader economic environment in which the business operates, The potential risks associated with the decision and methods of managing that risk.

36  

Risk management occurs everywhere in the financial world. As a specialization of risk management, financial risk management focuses on when and how to hedge using financial instruments to manage costly exposures to risk, particularly to interest, foreign exchange, currency and market, volatility, sector, liquidity, Inflation risks. Referring the foreign currency risk, the changes in exchange rates result from changes in the demand for and supply of the currency. These change may occur due to changes in international trade or capital flows between economies. When trading domestically, foreign currency risk arises for companies that trade internationally. If a currency depreciates, it is now worth less in home currency. Generally, there exist 3 types of foreign currency risk:

Transaction Risk Economic Risk Translation Risk

The Transaction Risk is the risk of an exchange rate changing between the transaction date and subsequent settlement date; then gain or loss arises on conversion. The Economic Risk –variation of the value of the business; The Translation Risk occurs when reported performance of a company is distorted in consolidated financial statements because of change in exchange rates. (when accounting results of company’s foreign subsidiaries are translated into the home currency).

Moreover, there should be mentioned the following hedging techniques: Invoice in local currency, Lead (advance payment) or Lag (delay) payment ; Forwards, Money market hedge: hedging a FX payment or FX receipt, Balance Sheet hedging. For more understanding of these hedging methods, it will be clear on the example: The UK company bought goods from the US supplier and must pay $ 5 000 000 in 3 months. There are currently the following interest rates available: Indirect Quote $/ 1 GBP

Spot rate 1.902- 1.903 1 month forward 1.892-1.894 3 month forward 1.884- 1.886

a) Forward Contracts: The UK Company needs dollars (so $ is FX) to buy and pay in 3 months’ time, the bank sells

expensive but as given the indirect quote which is equal to the amount of foreign currency (FX) / 1 domestic currency, we should take the lower rate: 1.884:

$ 5 000 000 / 1.884 = 2 653 928 GBP → cost of transaction in 3 months’ time b) Money Market (MM) Hedge: Payment in $s (FX) → need to buy FX in 3m time → so buy it now from a bank → borrow local currency= GBP → convert it into FX→ deposit FX ($)

UK US Borrow Deposit 1.902 Now 2 577 267 GBP/ 4 901 961 $ 14.25/12*3=3.5625 % 8 % /12*3=2 %

37  

3 months 2 669 082 GBP 5 000 000 $

Furthermore, the deposit and borrowing rates are annual, thus we calculated for 3 months. But as we need to know how much $ is necessary to deposit now in order to get 5 000 000 $ in 3 months, we calculated “3 months back” like this: 5000 0000/ 1.02 = 4 901 961 $.

Cost of transaction now = 2 577 267 GBP, and in 3 months = 2 669 082 GBP (2 576 589 GBP* 1.035625);

c) Lead payments→ means to pay now 5000 000 / 1.902= 2 628 812 GBP → cost of transaction now; assuming to borrow money in 3

months time, 2 628 812 * (1+0.35625)= 2 722 463 GBP. Finally, if we consider payment after 3 months, the cheapest hedging method can be regarded

the Forward Contracts. Thus, sound financial management is as important in development of business as production,

PR and marketing. A business requires finance to commence its operations, to continue operations and for expansion or growth. Finance is the life-blood of business and there must be a continuous flow of funds in and out of a business enterprise but this is possible only in a stable economic environment.

In summary, financial risk management is the practice of economic value in a firm by using financial instruments to manage exposure to risk, particularly credit, currency and market risks. Other types include Foreign exchange, Shape, Volatility, Sector, Liquidity, Inflation risks, etc. We paid our attention on foreign currency risk, its reasons, types, such as: Translation, Transaction and Economic Risks; also mentioned the following hedging techniques of foreign currency risks: Practical Approaches (Lead and Lag payments), Forward Contracts, Money Market Hedge. It is essential when and how to hedge using financial instruments to manage costly exposures to risk, otherwise the business will not be developed in the risky and unpredictable environment.

References 1. http://en.wikipedia.org/wiki/Currency_appreciation_and_depreciation 2. ACCA-F9-textbook-Financial Management; 3. ww.geotimes.ge 4. Shengelia Revaz, ...(2015 y)., “The Types of Risk and Hedging Techniques in Financial Management”, international

reviewed and refereed scientific journal “Economics”, # 1-2, pages: 140-148.

38  

ზუსტი და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები თერმო-ელექტრო-მაგნიტო დრეკადობის თეორიის დინამიკის კოშის ამოცანის შესახებ დიანა ივანიძე1, მარეხ ივანიძე2 1მათემატიკის დოქტორი, 2მათემატიკის დოქტორი საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი  

ნაშრომში განხილულია რამდენიმე ახალი თვალსაზრისი, რომელიც დაკავშირებულია თერმო-ელექტრო-მაგნიტო დრეკადობის ზოგად თეორიაში თერმო-მექანიკური და ელექტრო-მაგნიტური ველების საწყის პირობებთან. კერძოდ, კვაზი-სტატიკის შემთხვევაში ვაჩვენებთ, რომ თერმო-მექანიკური ველების საწყისი პირობები ცალსახად განსაზღვრავს ელექტრო-მაგნიტური ველების საწყის პირობებს. შრომაში ეს ფაქტი განხილულია კოშის ამოცანის მაგალითზე.

კოშის ამოცანა მთელი სივრცისათვის:    ფურიეს განზოგადებული გარდაქმნისა და მათემატიკური ანალიზის გამოყენებით,

მარტივად ვაჩვენებთ, რომ ამოცანის ამონახსნის ერთადერთობის საკითხის კვლევისას, ელექტრო-მაგნიტური ველების საწყისი (4) პირობების დაფიქსირება საჭირო არაა, რადგან ისინი ცალსახად განისაზღვრება კოშის (2)-(3) საწყისი პირობებით.  

მაშასადამე, განსახილველი დინამიკის ამოცანების დასმაში საწყისი პირობები შეიძლება აღიწეროს მხოლოდ თერმო-მექანიკური ველების საშუალებით, რომლებიც უზრუნველყოფენ ამონახსნის ერთადერთობას.  გამოყენებული ლიტერატურა 1. Aouadi M., (2007), On the coupled theory of thermo-magnetoelectroelasticity, Q.J. Mech. Appl. Math. 25-43. 2. Aouadi M., (2008), Some theorems in the generalized theory of thermo-magnetoelectroelasticity under Green-

Lindsay’s model, Acta Mech., 25-43. 3. Green A.E., Lindsay K.A., (1972), Thermoelasticity, J. Elast. 2, 1-7. 4. Straughan B., 2011, Heat waves, Springer, New York – London. 5. Li J.Y., (2001), Magnetoelectroelastic multi-inclusion and inhomogeneity problems and their applications in

composite materials, Int. J. Eng. Sci., 1993--2011. 6. Li J.Y., (2003), Uniqueness and reciprocity theorems for linear thermo-electro-magneto-elasticity, Quart. J. Mech.

Appl. Math., No.1, 35--43. 7. Nowacki W., 1983, Efecty electromagnetyczne w stalych cialach odksztalcalnych. Warszawa, Panstwowe

Widawnictwo Naukowe.

( , ) ( , ) F ( , ), (1)

( , )(0) (1)( , ) ( ), ( ), , 0 0

A U x t x tx tu x tku x t u x u x xk k kt t t

∂ ∂ =

∂= = ∈

= ∂ = (2)

( , )(0) (1)( , ) ( ), ( ), , (3)0 0(0) (0)( , ) ( ), ( , ) ( ), . 0 0

x tx t x x xt t t

x t x x t x xt t

ϑϑ ϑ ϑ

ϕ ϕ ψ ψ

∂= = ∈= ∂ =

= = ∈= = (4)

39  

ხორბლის, სოიასა და სიმინდის დნმ-ის თერმული დეგრადაციის შესწავლა კახა ბიწკინაშვილი დოქტორანტი ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი

პროცესირებულ საკვებში დნმ-ის არსებობასა და სტაბილურობაზე მხოლოდ მწირი მონაცემებია ხელმისაწვდომი. თუმცა კარგადაა ცნობილი, რომ პროცესირებისას დნმ დეგრადაციას განიცდის. კვლევის მიზანი იყო, შეგვესწავლა თერმული სტრესის გავლენა ხორბლის, სოიასა და სიმინდის დნმ-ზე. ეს კულტურები ფართოდ გამოიყენება როგორც საქართველოში, ასევე – გლობალური მასშტაბით. შესაბამისად, დაინტერესება მათდამი დიდია. მნიშვნელოვანია მათი დეტექცია საკვებ პროდუქტებში უვნებლობის მიზნით, რადგან აღნიშნულმა კულტურებმა შეიძლება გამოიწვიოს ალერგია. გარდა ამისა, გავრცელებულია სოიას, სიმინდისა და ხორბლის გენმოდიფიცირებული ვარიაციები და მათი იდენტიფიკაციისათვის აუცილებელია სახეობების დნმ-ის შესწავლა [1-2]. საკვების პროცესირებისას ხშირად გამოიყენება თერმული დამუშავება, რაც ხელს უშლის კვების პროდუქტების ზუსტ ანალიზს. პროცესირებული საკვების შემოწმებისათვის ყველაზე ზუსტი მეთოდია დნმ-ის ანალიზი, ვინაიდან ის ყველაზე სტაბილური მაკრომოლეკულაა უჯრედში.

ჩვენ ჩავატარეთ ცდები აღნიშული კულტურული მცენარეების დნმ-ზე, რათა შეგვესწავლა, თუ რა ზემოქმედებას ახდენს ტემპერატურა მის სტაბილურობაზე. ასევე გვაინტერესებდა, ერთი და იგივე ტემპერატურაზე დროის სხვადასხვა შუალედში დამუშავებული სინჯები დეგრადაციის ხარისხის მიხედვით როგორ განსხვავდება ერთმანეთისგან.

სამივე მცენარეული კულტურა თერმულად დავამუშავეთ ერთნაირ პირობებში, რათა ერთმანეთთან შედარების საშუალება მოგვცემოდა. თერმულად დამუშავება მოხდა მდუღარე წყალში 5 საათის განმავლობაში. სინჯებს შორის თერმული დამუშავების ინტერვალი 1 საათს შეადგენდა. თერმული დამუშავების შემდეგ სინჯები კარგად გავაშრეთ და და დავფქვით. თითოეული სინჯიდან ვიღებთ 100 მგ ფქვილს, ვათავსებთ ეპენდორფის სინჯარაში და ვყოფთ დნმ-ს CTAB-მეთოდით [3]. მიღებულ დნმ-ს ვამოწმებთ აგაროზას გელზე ელექტროფორეზით და პოლიმერაზული ჯაჭვური რეაქციით (PCR), შესაბამის კულტურაზე სახეობასპეციფიკური პრაიმერებით და მცენარესპეციფიკური პრაიმერით.

ჩატარებული ექსპერიმენტებით მივიღეთ შემდეგი შედეგები: • სამივე სახეობის თერმულად დამუშავებული სინჯებიდან გამოყოფილი დნმ-ის

ელექტროფორეზმა გამოავლინა მათი დეგრადაცია ამ სინჯების თერმული დამუშავების ხანგრძლივობის პირდაპირპროპორციულად.

• ამ სინჯების PCR-პროდუქტებმა გვიჩვენა, რომ ხორბლის და სოიას დნმ შედარებით თერმოსტაბილურია, ვიდრე სიმინდის დნმ.

• ძირითად შემთხვევაში, PCR-პროდუქტების დეგრადაციის მაჩვენებელი პირდაპირპროპორციულია მისი ზომის.

40  

• ხოლო სამივე სახეობიდან გამოყოფილი სინჯების დნმ-ის სპექტროფოტომეტრულმა ანალიზმმა აჩვენა, რომ ერთმანეთთან მიმართებით, დნმ-ის გამოსავლიანობა ყველაზე მაღალია ხორბლის სინჯებში, შემდეგ სოიასა და ბოლოს სიმინდში.

• აღნიშნული სინჯების თერმული ხანგრლივობის ზრდის მიუხედავად, დნმ-ის გამოსავლიანობა არ შეცვლილა. გამოყენებული ლიტერატურა 1. Kutateladze, T., Gabriadze I., Vishnepolsky, B. Karseladze, M., Datukishvili, N. (2013) Development of triplex PCR

for simultaneous detection of maize, wheat and soybean // Food Control, 34, 698-702. 2. Gabriadze I., Kutateladze, T., Vishnepolsky, B. Karseladze, M., Datukishvili, N. (2014) Application of PCR-based

methods for rapid detection of corn ingredients in processed foods // International Journal of Nutrition and Food Sciences, 3 (3), 199-202.

3. Datukishvili, N., Gabriadze I., Kutateladze, T., Karseladze, M., Vishnepolsky, B. (2010) Comparative evaluation of DNA extraction methods for food crops //International Journal of Food Science and Technology, v. 45, pp. 1316-1320

On Topologically Finite Spaces გიორგი ვარდოსანიძე ბაკალავრიატი, მე-4 კურსი საქართველოს საპატრიარქოს წმინდა ანდრია პირველწოდებულის სახელობის ქართული უნივერსიტეტი

One of the aims of general topology is the study of certain properties of spaces that are preserved in the “same” spaces, that is, are preserved under homeomorphism.

Each of these properties divides spaces between the class of all spaces that have this property and the class of spaces that don’t. It is often the case, that a class of spaces, collection of all spaces that have this property, is a subclass of another such class, defined by a different property. This means that one property of a space necessitates the existence of another one. Sometimes mathematicians try to expand a class defined by an already established property by defining and studying weaker properties of these spaces, in order to generalize some results to a wider class of spaces.

This is as much as can be conveyed in the layman’s terms. In order to proceed, more mathematical rigor is necessary.

A topological space X is called strongly rigid in the sense of Charatonik [1], if the only homeomorphism from X into itself is the identity morphism. Observing the fact that finiteness of a set X is characterized by the property that there is no bijection from X onto a proper subset of X , professor I. Tsereteli defined the notion of topological finiteness of a topological space in 2012[2] and proved some elementary properties concerning them. A topological space is called topologically finite, if it is not homeomorphic to its proper subset. It was proved, that the direct sum of two topological spaces is topologically finite iff each of the spaces is topologically finite. The question arose as to what happens, when topological space X has topologically finite subspaces

1 2,X X such that 1 2X X X= ∪ and 1 2X X∩ ≠ ∅ . Is such space necessarily topologically finite?

41  

The answer to this question is no, even in the realm of separable, metrizable topological spaces. The construction of the counterexample is the topic of the report.

References 1. J. J. Charatonik. On generalized rigidity, Houston J. Math. 26 (2000), no4, 639-660. 2. I. Tsereteli, Topological finiteness, Bernstein sets and topological rigidity, Topology and its Applications, Volume

159, Issue 6, 2012, Pages 1645-1653. ბლოკური დაშიფვრის სიმეტრიული კრიპტოგრაფიული სისტემა გოგა სურგულაძე ბაკალავრიატი, მე-4 კურსი სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ნაშრომში განხილულია ბლოკური დაშიფვრის სიმეტრიული კრიპტოგრაფიული

სისტემის ალგორითმი და დაწერილია შესაბამისი დაშიფვრისა და დეშიფრაციის პროგრამული კოდი. 

ბლოკური შიფრი ეს არის კრიპტოგრაფიული სისტემა, რომელიც ე.წ. ღია ტექსტს ყოფს ერთი და იგივე ზომის ცალკეულ ბლოკებად და როგორც წესი თითოეულ მათგანზე ოპერირება ხდება დამოუკიდებლად, შედეგად მიიღება დაშიფრული ტექსტის ბლოკების მიმდევრობა. ტექსტის დაშიფვრა და გაშიფვრა ხდება ერთი და იგივე გასაღებით, ამიტომაც მსგავს სისტემებს ბლოკური სიმეტრიული კრიპტოგრაფიული სისტემა ეწოდება. ბლოკური დაშიფვრის სიმეტრიული კრიპტოგრაფიული სისტემა მიეკუთვნება DES სტანდარტს. 

ნახაზზე მოცემულია ბლოკური დაშიფვრის სიმეტრიული კრიპტოგრაფიული სისტემის ზოგადი სქემა: 

   

 

42  

კავშირის არხში ინფორმაციის დაცვის ალგორითმის ბლოკ-სქემა შედგება მონაცემთა დაშიფვრის საერთო ბლოკ-სქემისაგან და შემდეგი დეტალიზირებული კრიპტოგრაფიული პროცედურებისაგან: საწყისი გადანაცვლების ქვესისტემა, საშუალედო გადანაცვლებები, წარმოებული გასაღების ფორმირება, სპეციალური კრიპტოგრაფიული ფუნქციის გამოთვლა, საბოლოო გადანაცვლება. 

გაშიფვრის პროცედურები იდენტურია დაშიფვრის პროცედურების და იმართება შებრუნებული რიგით შემოსული წარმოებული გასაღებების მიმდევრობით.  გამოყენებული ლიტერატურა 1. საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის საერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენციის „საინფორმაციო და კომპიუტერული ტექნოლოგიები, მოდელირება, მართვა“ (2010) თეზისები. 2. ნიკო მუსხელიშვილის გამოთვლითი მათემატიკის ინსტიტუტისა და საქართველოს საპატრიარქოს წმიდა ანდრია პირველწოდებულის სახელობის ქართული უნივერსიტეტის ერთობლივ საერთაშორისო კონფერენციის „ინფორმაციული და გამოთვლითი ტექნოლოგიები“ (2010) თეზისები. 3. У. Дал, Э. Дейкстра, К. Хоор. Структурное программирование. Издательтво «МИР». МОСКВА 1975 4. Э. Дейкстра. Дисциплина программирования. Издательтво «МИР». МОСКВА 1978. 5. Кнут Д. Искусство программирования для ЭВМ, том 1. Издательтво «МИР». МОСКВА 1976. (Основные алгоритмы) – 736ст. 6. Mills H. D. How to Write Correct Programs and Know It, Proceedings of the International Conference on Reliable Software, Los Angeles, April 21-23, pp. 351-354. 7. Morris J. H., Verification Oriented Language Design, University of California, Berkley, Compiuter Science Technical Report 7, 1972. 8. Laissez Faire City Times, Vol 2, No. 28. 9. Описание DES Тип шифра, Преобразования Сетью Фейстеля, Схема шифрования алгоритма DES, Режимы работы DES, http://kriptografea.narod.ru/DES.html#preobr. 10. Симметричный алгоритм шифрования, http://www.des-crypto.ru/cryptography/des/. ჰამელის ბაზისის ზოგიერთი გამოყენების შესახებ მარიამ ბერიაშვილი მათემატიკის დოქტორი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ამორჩევის აქსიომა (ანუ როგორც ხშირად ამბობენ, ცერმელოს აქსიომა) წარმოადგენს თანამედროვე მათემატიკის უმნიშვნელოვანეს პოსტულატს. სიმრავლეთა თეორიის აქსიომატიკის აგების პროცესში ყველაზე ცხარე დებატები და მრავალრიცხოვანი დისკუსიები სწორედ ცერმელოს აქსიომის ირგვლივ გაიმართა მის პარადოქსულ ლოგიკურ შედეგებთან დაკავშირებით (იხ. [1], [2], [3]).

ამორჩევის აქსიომის არათვლადი ფორმების საშუალებით აიგება რიცხვითი ღერძის ჰამელის ბაზისი, რომელიც ნამდვილი ცვლადის ფუნქციათა თეორიის კვლევისას არსებით როლს ასრულებს და წარმოადგენს პარადოქსულ ობიექტს.

43  

1905 წელს გ. ჰამელმა განიხილა , როგორც ვექტორული სივრცე ველზე და ააგო წრფის ჰამელის ბაზისები. სწორედ ჰამელის ბაზისების საშუალებით იგება კოშის ფუნქციონალური განტოლების

, ე.წ. არატრივიალური ამონახსნი. ჰამელის ბაზისის არსებობიდან ადვილად გამომდინარეობს, ლებეგის აზრით,

არაზომადი სიმრავლის არსებობა ღერძზე (იხ. [2], [3], [4]). ცნობილია შემდეგი ფაქტების სამართლიანობა:

1. არსებობს კოშის ფუნქციონალური განტოლების არატრივიალური ამონახსნი. 2. დავუშვათ, არის კოშის ფუნქციონალური განტოლების ამონახსნი, მაშინ შემდეგი ორი წინადადება არის ეკვივალენტური: ა) მოცემული ფუნქციის გრაფიკი არის ყველგან მკვრივი სიბრტყეში; ბ) არის არატრივიალური ამონახსნი კოშის ფუნქციონალური განტოლების. 3. კოშის ფუნქციონალური განტოლების არატრივიალური ამონახსნი არის, ლებეგის აზრით, არაზომადი.

ზემოთ მოყვანილი ფაქტების გათვალისწინებით & თეორიაში მტკიცდება შემდეგი იმპლიკაცია:

(არსებობს ჰამელის ბაზისი -ზე) (არსებობს -ის, ლებეგის აზრით, არაზომადი ქვესიმრავლე).

ასევე ცნობილია, რომ თუ არსებობს იზომორფიზმი ჯგუფისა ჯგუფზე, მაშინ ეს იზომორფიზმი იძლევა კოშის ფუნქციონალური განტოლების არატრივიალურ ამონახსნს.

მოვიყვანოთ ჩვენს მიერ მიღებული გაცილებით უფრო ზოგადი დებულება. თეორემა 1. თუ არის ადიტიური ასახვა , : ,

რომლის მნიშვნელობათა სიმრავლე შეიცავს ერთ წრფეზე არამდებარე 3 წერტილს, მაშინ მოგვცემს კოშის ფუნქციონალური განტოლების არატრივიალურ ამონახსნს.

მოყვანილი თეორემიდან მარტივად გამომდინარეობს შემდეგი ფაქტები: 1. თუ ადიტიური ასახვა ჯგუფიდან ჯგუფზე არის იზომორფიზმი, მაშინ ეს იზომორფიზმი გვაძლებს კოშის ფუნქციონალური განტოლების არატრივიალურ ამონახსნს. 2. თუ არის ადიტიური ასახვა

, : , რომლის მნიშვნელობათა სიმრავლე არ არის ლებეგის აზრით ნულზომის სიმრავლე -ში (ან არ არის პირველი კატეგორიის სიმრავლე -ში), მაშინ ის იძლევა კოშის ფუნქციონალური განტოლების არატრივიალურ ამონახსნს.

ამორჩევის აქსიომის არათვლადი ფორმების საშუალებით 1905 წელს ვიტალმა, ხოლო 1908 წელს ბერნშტეინმა ააგო, ლებეგის აზრით, არაზომადი სიმრავლეები.

თეორემა 2. (ა) არსებობს ისეთი სიმრავლე, რომელიც ერთდროულად არის ბერნშტეინის სიმრავლე და ჰამელის ბაზისიც;

(ბ) არ არსებობს ისეთი სიმრავლე -ში, რომელიც ერთდროულად შეიძლება იყოს ვიტალის სიმრავლე და ჰამელის ბაზისი.

44  

გამოყენებული ლიტერატურა 1. Handbook of Mathematical Logic (edited by J. Barwise). (1977), Amsterdam: North-Holland Publishing Comp. 2. Herrlich H., (2006 )“Axiom of Choice”, Springer, Berlin 3. Kharazishvili A.B., (2000), “Strange Functions in Real Analysis”, Marcel Dekker, Inc., New York 4. Cichon J., Kharazishvili A., Werglorz B. (1995), „Subsets of the Real Line”. Wydawnictwo Uniwersytetu Lodzkiego,

Lodz, 5. M. Beriashvili, (2014), “On some paradoxical subsets of the real line”, Georgian International Journal of Science and

Technology, Volume 6, Number 4, pp. 265–275. ზემო სვანეთის ჰერცინული წარმონაქმნების როლი ოქროს მადანგამოვლინებების ფორმირებაში ქ. ბენაშვილი, შ. ჯანაშვილი დოქტორანტი საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი

ზემო სვანეთის კრისტალური სუბსტრატი გეოლოგიური თვალსაზრისით ერთ-ერთი საინტერესო ობიექტია, ვინაიდან მის ტერიტორიაზე თავს იყრის გენეტიკურად სრულიად განსხვავებული გეოლოგიური წარმონაქმნები. ამდენად, იგი ყოველთვის იყო მკვლევართა ყურადღების ცენტრში [1].

გასული საუკუნის ბოლო წლებამდე ითვლებოდა, რომ კავკასიონის ალპურისწინა კრისტალური ფუნდამენტი ღარიბია სასარგებლო წიაღისეულით. უკანასკნელ წლებში ჩატარებულმა სამუშაოებმა აჩვენა ამ შეხედულების უსაფუძვლობა. ამ თვალსაზრისით ზემო სვანეთში განსაკუთრებით საყურადღებოა ჰერცინული გენერაციის ინტრუზივების და ალპურისწინა ანატექტურ გრანიტ-მიგმატიტური სერიის ქანების შეხების ზონა [2]. იგი მიუყვება ალიბეგის რეგიონულ რღვევას, რომლის ფარგლებშიც აღინიშნება რამდენიმე პერსპექტიული მადანგამოვლინება.

ალიბეგის რეგიონული რღვევა წარმოადგენს რაიონის ძირითად ტექტონიკურ ერთეულს, რომლის გასწვრივაც გრანიტ-მიგმატიტური სერიის ქანები შეცოცებულია ჰერცინული გენერაციის ინტრუზივებზე. რღვევის ზონა რელიეფში კარგადაა გამოხატული ციცაბო ფერდობებისა და კარნიზების სახით, რომლის სიმძლავრე ზოგ უბანზე 600 მეტრსაც კი აღწევს და რომლის მოქმედების ფარგლებშიც ქანები განიცდიან დანაპრალიანებას, ბრექჩირებას და გრეიზენიზაციას. ალიბეგის რღვევა იკვეთება სუბმერიდიანული, სავარაუდოდ, ალპური გენერაციის რღვევებით, რომელთა გასწვრივაც გადაადგილებულია ტექტონიზირებული და გრეიზენიზებული ქანები. აღსანიშნავია, რომ ხშირად Au მაღალი კონცენტრაცია ამ რღვევათა სისტემის მოქმედების არეალს უკავშირდება, უფრო კონკრეტულად, მათი შეუღლების კვანძებს ალიბეგის რეგიონულ რღვევასთან.

კვლევის შედეგად გამოვლენილია შემდეგი მადანგამოვლინებები: ნენსკრის, მემულის, ჰოკრილას, ცხვანდირის, კაკრინაჭკურის, მესტიაჭალის, ტვიბერის, სგიმაზუკის, შხარის, მანჩხაფის და ლახვრა-ორკარის [3, 4, 5]. მიღებული შედეგების ანალიზი და სხვა

45  

რეგიონების მსგავს წამონაქმნებთან მათი შედარება საშუალებას გვაძლევს შევაფასოთ

ზემო სვანეთის ჰერცინულ გრანიტოიდებთან დაკავშირებული მადნიანი მინერალიზაციის პოტენციალი. Mჩვენს მიერ შესწავლილი მადანგამოვლინებები წარმოადგენს ტიპურ პოსტმაგმურ ჰიდროთერმულ წარმონაქმნებს, რომლებიც დამახასიათებელია კოლიზიური ოროგენული სისტემებისათვის. ისინი ფორმირებულია კოლიზიური გეოდინამიკური რეჟიმის პირობებში, რომლის ფარგლებშიც Hყალიბდება აკრეციული სტრუქტურები, რის გამოც აქტიურდება მაგმური კერები. მძლავრი რეგიონული უთანხმოებების მოქმედების ზონებში ქანები განიცდიან ინტენსიურ დანაპრალიანებას, მსხვრევას და გაკვარცებას, რაც ქმნის ხელსაყრელ სტრუქტურულ

და ფიზიკურ-ქიმიურ პირობებს მადნიანი ელემენტების გამოსალექად. ამასთან ერთად,

რეგიონული უთანხმოებები, შეიძლება განვიხილოთ როგორც მადანშემცავი ჰიდროთერმების მომყვანი გზა, ხოლო მისი გამკვეთი რღვევები – როგორც მისი გამანაწილებლები. ჰერცინული წარმონაქმნების პირდაპირი ან ირიბი კავშირი მადანგამოვლინებების ფორმირებასთან აშკარაა. Aამაზე მეტყველებს ის ფაქტი, რომ მადნიანი მინერალიზაციის ყველა გამოვლინება ჰერცინული გრანიტოიდების გასწვრივ გაიდევნება.

ჩვენი მონაცემების და ანალოგიური მადანგამოვლინებების შედარებამ გვიჩვენა, რომ მინერალიზაცია გენეტურად მიეკუთვნება საშუალო სიღრმეზე ფორმირებულ კვარც-ოქრო-მცირესულფიდური ჰიდროთერმული გენეტური ტიპის საბადოთა რიგს, რომლებიც ფორმირებულნი არიან მეტამორფულ და ულტრამეტამორფულ კომპლექსებში და სივრცობრივად და გენეტურად დაკავშირებული არიან მანტიურ-ქერქული გენეზისის დიორიტ-გრანოდიორიტული ინტრუზივების კონვერგენტულ საზღვრებთან. გამოყენებული ლიტერატურა 1. Гамкрелидзе И.П., Шенгелиа Д.М. (2005), Докембрийско-палеозойский региональный метаморфизм,

гранитоидный магматизм и геодинамика Кавказа. М., Научный мир, 458 с. 2. Окросцваридзе А.В. (2007), Герцинский гранитоидный магматизм Большого Кавказа. Издателсъство

“Некери”, 223 с. 3. Okrostsvaridze Avtandil, Bluashvili David (2009), The Sakeni Ore Field-Geological Evidence and Perspective

(Greater Caucasus); Bull. Georg. Acad. Sci, vol. 3, N1. 4. Okrostsvaridze Avtandil, Tormey Daniel, Bluashvili David (2010), Ascent Distance of Anatectic Granitoid Melts in

Collisional Orogens: The Greater Caucasus; Solid Earth-Basic Science for the Human Habitat.-ILP’s Second Potsdam Conference

5. Okrostsvaridze Avtandil, Bluashvili David, Gagnidze Nona (2014), Petrology of the Sakeni Granitoid Intrusive and Sakeni Goldfield Genesis (Greater Caucasus, Georgia). 24 rd Annual V. M. Goldschmidt Conference TM-Sacramento, California, USA. pp.15-17

46  

მუსკარინული ქოლინერგული სისტემის ფუნქციური მოდიფიკაცია და ძილ-ღვიძილის ციკლის დარღვევათა ხასიათი ნ. მაღლაკელიძე, ე. ჩხარტიშვილი, ე. ჩიჯავაძე, მ. ბაბილოძე, შ. ძაძამია, ნ. ნაჭყებია, ო. მჭედლიძე საქართველოს საპატრიარქოს წმიდა ანდრია პირველწოდებულის სახელობის ქართული უნივერსიტეტი ძილ-ღვიძილის ციკლის ნეირობიოლოგიის ლაბორატორია, ივ. ბერიტაშვილის ექსპერიმენტული ბიომედიცინის ცენტრი, თბილისი, საქართველო

მუსკარინული ქოლინორეცეპტორების ანტაგონისტების გამოყენება ძილის დარღვევების ხასიათის დადგენისთვის მნიშვნელოვანი და აქტუალურია, რადგან იძლევა იმის საშუალებას, რომ გამოვიწვიოთ ამ სისტემის ჰიპო- და ჰიპერფუნქციობა და შევისწავლოთ ძილის დარღვევათა ხასიათი ამ პირობებში. პრობლემა აქტუალურია, რადგან ძილის მკვლევართა წინაშე ჯერ კიდევ დგას საკითხი იმის შესახებ, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია მუსკარინული ქოლინერგული სისტემა პარადოქსული ძილის მიმდინარეობა/შენარჩუნებაში და იწვევს თუ არა მისი ჰიპერაქტივაცია ცხოველებში დეპრესიისთვის დამახასიათებელი პარადოქსული ძილის ცვლილებების განვითარებას.

გამოკვლევები ჩატარებულია კატებზე, ქრონიკული ექსპერიმენტის პირობებში. მუსკარინული ქოლინერგული სისტემის ჰიპო და ჰიპერფუნქციობის გამოწვევა ხორციელდებოდა ამ სისტემის ანტაგონისტების (ატროპინის, სკოპალამინის) მრავალჯერადი შეყვანით და მრავალჯერადი შეყვანის შეწყვეტით. წამლების ინექცია ხდებოდა ყოველ დღე დილის 10:00 საათზე და გრძელდებოდა ძილ-ღვიძილის ციკლის ულტრადიანული სტრუქტურის 10 საათიანი უწყვეტი რეგისტრაცია. ეს პროცედურა გრძელდებოდა 3 დღის განმავლობაში, რასაც მოჰყვებოდა ორდღიანის შემოწმების პერიოდი. ეს სქემა მეორდებოდა ოთხჯერ ზედიზედ, ე.ი. ცხოველი ჯამში 12-ჯერ ღებულობდა მუსკარინული ქოლინერგული სისტემის ანტაგონისტს. წამლის შეყვანის შეწყვეტის შემდეგ გრძელდებოდა ძილ-ღვიძილის ციკლის ულტრადიანული სტრუქტურის ეეგ რეგისტრაცია შემდომი 10 დღის განმავლობაში.

ნაჩვენები იქნა, რომ მუსკარინული ქოლინერგული სისტემის ჰიპოფუნქციობა მთლიანად თრგუნავს ეეგ ღვიძილს და პარადოქსულ ძილს. ადგილი აქვს მკვეთრ დისოციაციებს ღვიძილის ქცევით და ეეგ მაჩვენებლებს შორის. პარადოქსული ძილის პირველი ეპიზოდი გამოჩნდა მუსკარინული ქოლინორეცეპტორების ფუნქციონირების ნაწილობრივი აღდგენის დროს. პირიქით, მუსკარინული ქოლინერგული სისტემის ჰიპერფუნქციობა, რომელიც იქნა მიღწეული ატროპინის და სკოპალამინის მრავალჯერადი შეყვანის შეწყვეტით იწვევს პარადოქსული ძილის ინტენსიფიკაციას, სიხშირისა და პროცენტული რაოდენობის მატებას და ამ ფაზის ემოციური დაძაბულობის მკვეთრ ზრდას, პონტო-გენიკულო-ოქციპიტალური ტალღების, თვალის სწრაფი მოძრაობების და ჰიპოკამპური თეტა რიტმის სიხშირის მნიშვნელოვან მომატებას.

მუსკარინული ქოლინერგული სისტემის ანტაგონისტების მრავალჯერადი შეყვანისას მიღებული ახალი ფაქტები ადასტურებს მუსკარინული ქოლინერგული სისტემის მნიშვნელობას პარადოქსული ძილის მიმდინარეობა/შენარჩუნებაში და მიუთითებს

47  

ქოლინერგული სისტემის ჰიპერაქტივაციის შესაძლო მნიშვნელობაზე დეპრესიის განვითარებაში. სარწყავი სისტემების მეურნეობათაშორისი ქსელის ექსპლუატაცია საქართველოს პირობებში მდ. თეძამის აუზის სარწყავი სისტემის მაგალითზე გიორგი მეხრიშვილი დოქტორანტი საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი

მდინარე თეძამი მდებარეობს შიდა ქართლის რეგიონში ქალაქ კასპიდან სამხრეთ-დასავლეთის მიმართულებით.

რეგიონის კლიმატი განპირობებული თრიალეთის ქედით, იცვლება საშუალო თბილი სტეპური – საშუალო ტენიანობამდე მთისწინეთში და ხასიათდება ზომიერად ცივი ზამთრით და ხანგრძლივი ცხელი ზაფხულით.

რაიონის სარწყავი სისტემების კვების წყარო მდ. თეძამი სათავეს იღებს თრიალეთის ქედის ჩრდილო კალთაზე და ჩაედინება მდინარე მტკვარში.

მდინარის საშუალო წლიური ხარჯი იცვლება 0.87 მ3/წმ-დან 3.24 მ3/წმ-მდე. მაქსიმალური ხარჯი 35.3 მ3/წმ, მინიმალური ხარჯი 0.21 მ3/წმ. ჩამონადენის დაახლოებით ნახევარი მოდის აპრილ-ივნისზე, ივლის-სექტემბერში კი მცირდება დაახლოებით მესამედამდე. ზაფხულის მეორე ნახევარში თითქმის მთელი ჩამონადენი ნაწილდება სარწყავად [1].

თეძამის აუზში განლაგებულია შემდეგი სარწყავი სისტემები: წაბლა არხი, ზემო ჩოჩეთი, ნიაბი, მეტეხი, სიონი, დოესი, ყარაღაჯი, სასირეთი. მთელი სარწყავი ფართობი 2500 ჰა-ზე მეტია.

1. სარწყავი სისტემების ტექნიკური ექსპლუატაციის ძირითად ამოცანებს წარმოადგენს:

ა. სარწყავი სისტემების და მათი ცალკეული კვანძების ტექნიკურად გამართვა, მუშა მდგომარეობის შენარჩუნება და ეფექტური ფუნქციონირების უზრუნველყოფა, მათი დამცავი და დაზიანების აღმკვეთი ღონისძიებების გატარება;

ბ. მორწყვის წყაროდან აღებული წყლის პრიორიტეტული განაწილება; პირველ რიგში სასოფლო-სამეურნეო პროფილის წყალმომხმარებელთა შორის, მეორე რიგში არასასოფლო-სამეურნეო პროფილის წყალმომხმარებელთა შორის,

გ. სარწყავი მიწების აღრიცხვა, მათი მელიორაციული მდგომარეობის კონტროლი; დ. სარწყავი სისტემების ტექნიკური დონის ამაღლება და სრულყოფა;

48  

სარწყავი სისტემების ტექნიკური ექსპლუატაციის სამსახურის ძირითადი მოვალეობები

1. სარწყავი სისტემების ტექნიკური ექსპლუატაციის ძირითადი ამოცანებიდან გამომდინარე, პირველადი წყალმოსარგებლეების (სარწყავი სისტემების ტექნიკური ექსპლუატაციის სამსახურის) ძირითად მოვალეობებს წარმოადგენს:

ა. სარწყავი სისტემის ცალკეულ კვანძებსა და ელემენტებზე მუდმივი მეთვალყურეობის ორგანიზება და გატარება, პერიოდული დათვალიერებებისა და რემონტების განხორციელება;

ბ. მორწყვის წყაროებიდან წყლის აღების გრაფიკების შემუშავება და მათი დაცვა, წყალაღების კვანძებიდან აღებული წყლის წყალმომხმარებლებისათვის წყლის გამოყოფის წერტილებამდე მიყვანა [2];

წყალსარგებლობის და წყალმოხმარების ძირითადი პრინციპები

1. სარწყავი სისტემების პირველადი წყალმოსარგებლეების საქმიანობა უნდა წარიმართებოდეს წყლის გამოყენების ლიცენზიისა და სამელიორაციო მომსახურებაზე (მორწყვა, სოფლის საწარმოო დანიშნულებით წყლის მიწოდება) წყალმომხმარებლებთან გაფორმებული ხელშეკრულების შესაბამისად, მორწყვის წყაროდან წყლის აღებისა და წყალმომხმარებლებს შორის განაწილების ტექნიკური საშუალებებისა და მოწყობილობების გამოყენებით;

2. წყალმოხმარების ლიმიტები დროის გარკვეული პერიოდისათვის (წელი, სარწყავი სეზონი, კვარტალი,) და წყლის მიწოდების კალენდარული გრაფიკები დგინდება მოსარწყავი სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების ფართობის მიხედვით.

ჰიდრომეტრიული ქსელი

1. პირველადი წყალმოსარგებელების მიერ სარწყავი სისტემის სწორად ექსპლუატაციის და წყლის რაციონალურად გამოყენების ერთერთ ძირითად პირობას წარმოადგენს წყლის პირველადი აღრიცხვისა და წყლის ხარჯების გაზომვის სისტემის ორგანიზება-ჰიდრომეტრია.

2. სარწყავ სისტემას უნდა გააჩნდეს სპეციალური პუნქტები: ა. საყრდენი პუნქტები – წყლის ობიექტის ჰიდროლოგიური რეჟიმის ძირითადი

პარამეტრების განსასაზღვრავად სარწყავ სისტემაში წყლის აღების კვეთში; ბ. სათავე პუნქტები – წყლის ობიექტიდან სარწყავ სისტემაში წყლის აღების მოცულობების

განსასაზღვრავად; გ. გამანაწილებელი პუნქტები – მაგისტრალურ და გამანაწილებელ არხებში მიწოდებული

წყლის მოცულობების აღრიცხვისათვის; დ. წყალსაგდები პუნქტები – გამოუყენებელი სარწყავი წყლისა და საკოლექტორო-

სადრენაჟო ჩამონადენის აღრიცხვისათვის [3];

ამასთან ერთად ექსპლუატაციის სამსახურის მიერ გადაწყვეტილი უნდა იყოს შემდეგი საკითხები:

1 სარწყავი მიწების ხარისხობრივი მდგომარეობის განსაზღვრა, აღრიცხვა და კონტროლი;

49  

2 სარწყავი სისტემების მოვლა-შენახვის და ექსპლუატაციის დანიშნულება და შესასრულებელი ღონისძიებები;

3 სათავე წყალმიმღები ნაგებობის შემადგენელი კვანძები და ტექნიკური ექსპლუატაცია;

4 სათავე წყალმიმღებ ნაგებობაზე ჩასატარებელი დაკვირვებები, ჰიდრავლიკური და ფილტრაციული გამოკვლევები. ეს დაკვირვებები უნდა ჩატარდეს კაშხლებზე და მსხვილი ობიექტების სათავე ნაგებობებზე. გამოყენებული ლიტერატურა 1. ვ. ნაკაიძე, (1981) შიდასამეურნეო სარწყავი სისტემების ექსპლოატაცია და წყალსარგებლობის საკითხები,

საბჭოთა საქართველო, ქ. თბილისი. 2. Вартанов М.В., Кечхошвили Э.М., (2014), Экономическая эффективность реабилитации оросительных систем

каспского района Грузии, министерсттво образования и науки Грузии институт водного хозяйства им. Ц. Мирцхулава Грузинского технического университета, №69, 105-110.

3. Мехришвили Г.Д., (2014), К вопросу нормативов технической эксплуатации оросителных систем Грузии, министерсттво образования и науки Грузии институт водного хозяйства им. Ц. Мирцхулава Грузинского технического университета №69, 200-205

ხეებისა და წრფივი დალაგებების ჰიბრიდული ლოგიკის შესახებ კოტე რაზმაძე მაგისტრანტი საქართველოს საპატრიარქოს წმიდა ანდრია პირველწოდებულის სახელობის ქართული უნივერსიტეტი

როგორც ცნობილია, მოდალური პროპოზიციული ლოგიკა ინტერპრეტირდება

ბინარულ მიმართებიან სიმრავლეებზე, რომლებიც ამ კონტექსტში ცნობილია, როგორც კრიპკეს ფრეიმები [1]. მოდალური ენის საშუალებით შესაძლებელია კრიპკეს ფრეიმების სხვადასხვა კლასების განსაზღვრა, თუმცა ყველა პირველი რიგის კლასი არ არის განსაზღვრებადი. კერძოდ, მოდალურად განსაზღვრადი კლასი ჩაკეტილი უნდა იყოს გარკვეული სტრუქტურული ოპერაციების მიმართ, რომელთა შორისაა დიზუნქციური გაერთიანების ოპერაცია [1, თეორემა 3.14]. სწორედ ამ უკანასკნელის გამო, ზოგიერთი მნიშვნელოვანი ელემენტარული კლასი, რომლებიც ფართოდ გამოიყენება კომპიუტერულ მეცნიერებებში, მათემატიკურ ლინგვისტიკაში და სხვა მომიჯნავე დისციპლინებში, არ არის მოდალურად განსაზღვრადი. მხედველობაში გვაქვს (ტრანზიტული ან არატრანზიტული) ხეების კლასი და (ტრანზიტული ან არატრანზიტული) წრფივი დალაგებების კლასი. მარტივად ჩანს, რომ ეს კლასები არ არის ჩაკეტილი დიზიუნქციური გაერთიანებების მიმართ. ჩვენი კვლევის საგანს წარმოადგენს მოდალური ენის ისეთი გაფართოების მოძებნა, რომელიც ინარჩუნებს მოდალური ენის კარგ გამოთვლით თვისებებს, თუმცა საკმარისად გამომსახველია, რათა ხეებისა და წრფივი დალაგებების სხვადასხვა საინტერესო კლასების დახასიათება შეძლოს. ასეთ გაფართოებად

50  

წარმოგვიდგება ჰიბრიდული მოდალური ენა [2], რომელიც მოდალურ ენას უმატებს ნომინალებს და უნივერსალურ მოდალობას. მოხსენებაში წარმოდგენილი იქნება ჩვენი კვლევის შედეგები ამ მიმართულებით. კერძოდ, სხვადასხვა სიძლიერის ჰიბრიდული მოდალური ენების ტერმინებში დახასიათდება ხეებისა და წრფივი დალაგებების სხვადასხვა ქვეკლასები და გამოკვლეული იქნება მიღებული ლოგიკური ფორმალიზმების თვისებები. გამოყენებული ლიტერატურა 1. Blackburn P., de Rijke M., Venema Y., (2001), Modal Logic, Cambridge University Press. 2. Areces C., ten Cate B., (2007), Hybrid Logics // Handbook of Modal Logic, 14. 821-869. ენდოგენური პროცესების როლი თანამედროვე რელიეფის ჩამოყალიბებაში სალომე ტაბატაძე  დოქტორანტი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ენდოგენური პროცესების ენერგიის წყაროს დედამიწის შინაგანი სითბური ენერგია

წარმოადგენს. ეს ენერგია იმდენად დიდია, რომ მას ლითოსფეროს გიგანტური ფორმების მოძრაობა, აწევ-დაწევა, ვერტიკალური გადანაცვლება შეუძლია. 

გეომორფოლოგიური თვალსაზრისით, ენდოგენურ პროცესებში განასხვავებენ დედამიწის ქერქის ვერტიკალურ რხევით მოძრაობას (ეპიროგენეზისს), ოროგენეზისს, ვულკანიზმს და მიწისძვრებს. 

ქერქის ვერტიკალურ რხევით მოძრაობას მეტ-ნაკლებად დედამიწის ყველა წერტილი განიცდის. დადებითი მოძრაობის ქვეშ აზევება ანუ აღმავალი მოძრაობა იგულისხმება, უარყოფითის ქვეშ კი დაძირვა ანუ დაღმავალი მოძრაობა. 

ეპიროგენეზისის ნიშნები ყველაზე კარგად ზღვის სანაპირო ზოლში შეიმჩნევა. მისი დამადასტურებელია ზღვიური ტერასები, ყოფილი ნავსადგურები, ზღვიური ნალექების დიდი გავრცელება, ისტორიულ ძეგლებზე შემორჩენილი ფაქტები და სხვა. 

ზღვიური ტერასები სანაპირო ზოლში გამოხატული საფეხურებია, რომლებიც ზღვის აბრაზიული მოქმედებისა და პაუზების შემცველი ტექტონიკური აზევების ერთობლივი შედეგია. მათი დიდი ნაწილი აგებულია ზღვის ტალღების მიერ დამუშავებული რიყნარითა და ქვიშნარით, გვხვდება განმარხებული ნაშთები, ტერასების სიმაღლე ათეული და ასეული მეტრია, შავი ზღვის სანაპიროზე აჭარა-აფხაზეთში მათი რაოდენობა 5-ს უდრის; ზოგიერთის სიმაღლე 150-200მ-ია. 

ოროგენეზისი ანუ მთათაწარმომშობი პროცესი დედამიწის ზედაპირზე მხოლოდ დადებით ფორმებს ქმნის. ეპიროგენეზისი სამი სახისაა: პლიკატური (ნაოჭა), ინექტიური (მაგმის შემოჭრა) და დიზუნქციური.  

პლიკატური ანუ ნაოჭა დისლოკაციის დროს ხდება მარტივი და რთული ნაოჭების წარმოქმნა. მარტივს ანტიკლინები და სინკლინები წარმოადგენს. ანტიკლინები რელიეფის დადებითი ფორმებია, ხოლო სინკლინები უარყოფითი ფორმები. 

51  

ნაოჭწარმოქმნის თანხვედრია წყვეტითი ანუ დიზუნქციური დისლოკაცია, რის შედეგად ქანების ერთიანობა ირღვევა, ჩნდება ნაპრალები, რომელთა გასწვრივ დიდი ბლოკები ურთიერთსაპირისპიროდ გადაადგილდებიან. დიზუნქციური მოძრაობის შედეგად წარმოიქმნებიან მთები, ჰორსტები, გრაბენები და სხვა. 

ვულკანები და მიწისძვრები ქმნიან არა მარტო რელიეფის ძირითად ფორმებს, არამედ დიდ გავლენას ახდენენ მიწის ქერქის შინაგან ბუნებაზე.  

ვულკანური ნაგებობები აკუმულაციური წარმონაქმნებია, რომელთა ფორმა ვულკანიზმის მოქმედების სახეზეა დამოკიდებული. ვულკანური მთების სიმაღლე ძირითადად 4-5 კმ-ია. ვულკანური წარმოშობის მთების ძირითად ნიშანს კრატერი წარმოადგენს. დიდ ვულკანებს ხშირად მცირე სიგანის კრატერი აქვს და პირიქით. ძველ, რამდენიმე ათეულობით კილომეტრი დიამეტრის მქონე კრატერს კალდერას უწოდებენ.  

ვულკანიდან ამოფრქვეული ლავების ნაკადები ღვარებს ქმნიან, რომელთა სიგრძე ზოგჯერ რამდენიმე კილომეტრს აღწევს. 

როგორც ცნობილია, ვულკანური პროცესები ოკეანეებშიც ხდება და ვულკანური კუნძულები წარმოიქმნება. 

ძლიერ მიწისძვრას თან რელიეფის ფორმების დიდი ცვლილება მოსდევს. ის შეიძლება გამოისახოს ნაპრალების გაჩენით და დედამიწის ქერქის ბლოკების ვერტიკალური გადაადგილებით. ასევე ბიძგი მისცეს კლდეზვავებს, მეწყერებს, მდინარეთა ხეობებში ტბების გაჩენას. 

რელიეფის განვითარება რთული გზით ხდება. ერთნაირი ტიპის რელიეფის ფორმების განვითარება სხვადასხვა პირობებში სხვადასხვაგვარად ხდება. ენდოგენური პროცესების საპირისპიროდ ეგზოგენური პროცესები ახდენენ ამ რელიეფის ამა თუ იმ ფორმის კონტურების ჩამოყალიბებაში. 

გამოყენებული ლიტერატურა 1. შ. ცხოვრებაშვილი (1996), ზოგადი გეომორფოლოგია, თსუ გამომცემლობა, თბ. 2. რ. გობეჯიშვილი, ე. წერეთელი, ც. დონაძე, ვ. ტრაპაიძე, გ. დვალაშვილი, ლ. ლაღიძე, თ. ნანობაშვილი, თ.

თიგიშვილი (2013), ზოგადი დედამიწისმცოდნეობა, თსუ გამომცემლობა, თბ.  მდინარე ილტოს დაბინძურების ფაქტორები თინათინ ხოხობაშვილი ბიოლოგიის დოქტორი თელავის იაკობ გოგებაშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

მდ. ილტო მოედინება აღმოსავლეთ საქართველოში, ქ. ახმეტის მუნიციპალიტეტის ჩრდილოეთ ნაწილში. მდ. ილტო სათავეს იღებს ილტოს სახელმწიფო აღკვეთილში ზღვის დონიდან 2120 მ სიმაღლეზე. აუზის ფართობი 337 კმ2 წყლის საშუალო ხარჯი 6,5 მ3/წმ [1]. (მდ. ილტოს სახელწოდება დაკავშირებულია ილტოს სახელმწიფო აღკვეთილთან). მასში ნალექების შედეგად წარმოქმნილი უამრავი წყალმეჩხერი და წყალუხვი ხევი ჩაედინება. აღსანიშნავია კიტრასხევი და ბიბოსხევი, რომელიც მდინარე ილტოს მარჯვენა შენაკადია.

52  

ასევე წყალუხვი მარცხენა შენაკადებია; საკანაფოსხევი, წალამბრის ხევი, ჯირისხევი, ასურისხევი და საყვავისხევი. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მდ. ილტოს 50% შენაკადებითაა წარმოდგენილი. მდ. ილტოს სიგრძე 40 კმ იგი მიედინება სამხრეთ –აღმოსავლეთით ბახტრიონსა და ხორბალოს ტყესთან მარჯვენა შენაკადით ჩაედინება მდ. ალაზანში.

ჩვენს მიზანს წარმოადგენდა, გამოგვეკვლია ანთროპოგენური ფაქტორების გავლენა მდ. ილტოს პროდუქტიულობაზე.

კვლევა მოიცავდა ორ ეტაპს: პირველ ეტაპზე შევისწავლეთ მდ. ილტოს ანთროპოგენული დამაბინძურებლები; მეორე ეტაპზე განვსაზღვრეთ დამაბინძურებელი ფაქტორების გავლენა მდ. ილტოს პროდუქტიულობაზე (ანუ წყლის ბიოლოგიაზე).

პირველ ეტაპზე დაკვირვება მოვახდინეთ მდინარე ილტოს ანთროპოგენურ დაბინძურებაზე. მეორე ეტაპზე გამოვიკვლიეთ მდ. ილტოს პროდუქტიულობის ცვალებადობა, რადგან მდინარის გაჭუჭყიანება მნიშვნელოვნად აზიანებს, როგორც ბიოლოგიურ ისე ეკოლოგიურ წონასწორობას. გამაჭუჭყიანებელი ნივთიერებების ეკოლოგიური წონასწორობა კი ვლინდება ორგანიზმების პოპულაციებისა და ეკოსისტემების დონეზე [2]. საყურადღებოა ის ფაქტი, რომ ასეთი გაჭუჭყიანება ქმნის საფრთხეს ადამიანებისათვის, რომლებიც საკების სახით ღებულობენ ისეთ ორგანიზმებს რომლებიც შეიცავენ მძიმე მეტალებს, პესტიციდებს რადიაქტიულ ნივთიერებებს და სხვა [3].

კვლევა განვახორციელეთ საკვლევი მდინარის სამ წერტილში: პირველი წერტილი ზღვის დონიდან 950 მ სიმაღლეზე (ილტოს სახელმწიფო აღკვეთილის ტერიტორიაზე); მეორე – ზღვის დონიდან 600 მ სიმაღლეზე (ქ. ახმეტასა და სოფელ მატნის მიმდებარე ტერიტორიაზე); მესამე – კი ზღვის დონიდან 550 მ სიმაღლეზე მდ. ალაზნის მარჯვენა შენაკადთან (ბახტრიონსა და ხორბალოს ტყესთან).

ჩატარებული კვლევის შედეგად გამოვლენილია, რომ მდ. ილტოს ანთროპოგენული დაბინძურება საკვლევი მდინარის II და III წერტილებში შეინიშნება. II წერტილის ძირითად დამაბინძურებელს ამჟამად წარმოადგენს საქონლის სასაკლაოდან ჩამდინარე წყლები, ბლოკის საამქროები და ყოფილი ბიოქიმიური ქარხნებიდან გამავალი არხი, რომლითაც ამჟამად ატმოსფერული ნალექებით წარმოქმნილი წყალი ჩაედინება, ხოლო III წერტილის კი – გუდრონის ქარხანა.

აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ აღნიშნული ანთროპოგენული დამაბინძურებლები მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს მდ. ილტოს პროდუქტიულობაზე. საკვლევი მდინარის I წერტილში კი (ილტოს სახელმწიფო აღკვეთილში) მდ. ილტოს ნაპირებში განხორციელებულია ტყის ჰიგიენური გასუფთავება, რაც უზრუნველყოფს მდ. ილტოს დაცვას დაბინძურებისა და დაშრეტისაგან. ასევე მდ. ილტოს ტყის სამეურნეო რეჟიმი მიმართულია წყლის ბუნებრივი თვისებების შესანარჩუნებლად, რათა არ მოხდეს ქიმიური ნივთიერებების აკუმულირება მდ. ილტოში. აქედან გამომდინარე მდინარე ილტოში შესაძლებელია მხოლოდ მშრალი კალაპოტის ჩარეცხვა. აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ მდინარე ილტოში არ ჩაირეცხება ისეთი წყლები, რომლებიც აძლიერებს ევტროპიკაციას და საშიშია ეკოსისტემებისათვის. აქედან გამომდინარე, მდ. ილტოში საკვლევი ტერიტორიის I წერტილში არ გვხვდება არც ანთროპოგენული და არც ქიმიური დაბინძურების გავლენა პროდუქტიულობაზე (საკვლევი ტერიტორიის I წერტილში

53  

ანთროპოგენული და ქიმიური დაბინძურების არარსებობა მნიშვნელოვანწილად დაკავშირებულია აღკვეთილის პროფესიონალურ დაცვის რეჟიმთან). მდ. ილტოს ანთროპოგენული დამაბინძურებლები ცხრილი 1

საკვლევი მდინარის I წერტილი

საკვლევი მდინარის II წერტილი

საკვლევი მდინარის

III წერტილი

სახმელეთო ნაპირებიდან ჩამდი-ნარე წყლები

1. საქონლის სასაკლაო 2. ბლოკის საამქრო (საამქროების რაოდენობა 3). 3. ყოფილი ბიოქიმიური ქარხანა

გუდრონის ქარხანა

გამოყენებული ლიტერატურა 1. თ. ხოხობაშვილი. ბაწარის, ბაბანეურის, ილტოს აღკვეთილისა და თუშეთის დაცული ტერიტორიები.

უნივერსალი. თბ., 2012. 2. ჯ.ონიანი.ზოგადი ჰიდრობიოლოგია. თსუ. თბ., 2000. 3. ზ. კერესელიძე. ზღვისა და მტკნარი წყლის ბიოლოგია. თსუ. თბ., 2003.

შავ ზღვაში ჩამდინარე საქართველოს მდინარეების ეკოლოგიური მდგომარეობის დახასიათება ს. ჯალაღანია, მ. კვინიკაძე, ვ. კირაკოსიანი, ლ. ახალბედაშვილი, გ. თოდრაძე, ნ. ლორია, ნ. ჯანაშვილი ივ.ჯავახიშვილის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ალ. თვალჭრელიძის მინერალური ნედლეულის ინსტიტუტი

საქართველოს გეოეკოლოგიური მდგომარეობა გამოწვეულია 3 სახის ტექნოლოგიური დაბინძურებით: გეოქიმიურით, ჰიდროქიმიურით და ბიოქიმიურით. დღეისათვის დაბინძურების მთავარი ობიექტებია: სამთო რაიონები (ჭიათურა, კვაისი, ტყიბული, ცანა, მადნეული და სხვ.); მეტალურგიული ობიექტები (რუსთავი და ზესტაფონი); ნავთობისა და გაზის მილსადენები (ბაქო–ჯეიჰანი, ვლადიკავკაზი–თბილისი–ერევანი).

ამ ნაშრომში წარმოდგენილია წყალში მძიმე მეტალების და დარიშხანის იდენტიფიცირების და რაოდენობრივი განსაზღვრის შედეგები, რომლებიც განხორციელდა დასავლეთ საქართველოს ყველაზე წყალუხვ მდინარე რიონის და მისი შენაკადების წყლებში. შესწავლილი ტერიტორია წარმოადგენს საქართველოს ერთ–ერთ ყველაზე მჭიდროდ დასახლებულ რეგიონს.

კვლევები ხორციელდებოდა ორი მიმართულებით: პირველი მოიცავდა ტერიტორიის ვიზუალურ შემოწმებას და შეფასებას, ხოლო მეორე – ანალიზური მონაცემების

54  

შეგროვებას და შესწავლას. მარშრუტები დაიგეგმა და განხორციელდა როგორც მდინარე რიონის ასევე მისი ყველა შენაკადისთვის. ნიმუშების შერჩევა, შენახვა და მომზადება საანალიზოდ განხორციელდა საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად. მძიმე მეტალების– Cu, Pb, Zn, Co, Ni, Cd, Mn-ის რაოდენობრივი გაზომვა ხორციელდებოდა AAS Perkin-Elmer Aanalyst 200 სპექტროფოტომეტრის დახმარებით. დარიშხანის ანალიზი განხორციელდა ფოტოკოლორიმეტრული მეთოდით, ორგანული ფუძეების გამოყენებით.

ცხრილში მოყვანილია მძიმე მეტალების გავრცელება იმ მდინარეებში, რომლებიც ჩაედინებიან შავ ზღვაში. გამონაკლისს წარმოადგენს მანგანუმი, დარიშხანი და კადმიუმი, განსაკუთრებით ფსკერულ ნალექებში. მძიმე მეტალების მაღალი შემცველობები დამახასიათებელია იმ შენაკადებისთვის, რომლებიც განლაგებულნი არიან მდ.რიონის სათავეებში, იქ სადაც მრავლადაა როგორც დარიშხანის სამთომადნო გადამუშავების ნარჩენები, ასევე ცალკეული მადანგამოვლინებები. თუთიის მაღალი შემცველობა აღმოჩენილია წყალში და ფსკერულ ნალექებში, თუმცა სპილენძზე იგივეს თქმა არ შეგვიძლია. წყალში მისი შემცველობა უფრო მაღალია, ვიდრე ფსკერულ ნალექებში. რაც შეეხება ტყვიას, მისი შემცველობა შედარებით მაღალია მდ. რიონის მარცხენა შენაკადებში (განსაკუთრებით ზედა ნაწილში), ვიდრე იმ მდინარეებში, რომლებიც უერთდებიან მდ. რიონს კოლხეთის დაბლობზე.

ცხრ. მძიმე მეტალების შემცველობა მდ.რიონის და მისი შენაკადების წყლებში, (გ/ლ)

N მდინარე Cu Pb Zn Co Ni Cd Mn As

1 რიონი 0.0650 0.029 0.0575 0.0250 0.0310 0.0075 0.1710 0.010

2 ყვირილა 0.0450 0.044 0.0250 0.0125 0.0620 0.0075 0.0263 <0.001

3 ძირულა 0.0450 0.033 0.0250 0.0250 0.0310 0.0025 0.0110 <0.001

4 ხანისწყალი 0.0250 0.059 0.0500 0.0500 0.0310 0.0025 0.0131 <0.001

5 ჩოლაბური 0.0250 0.059 0.0500 0.0500 0.0150 0.0055 0.0263 0.006

6 საკაურა 0.0380 0.029 0.0500 0.0375 0.0310 0.0050 0.0263 0.005

7 ლუხუნისწყალი 0.0750 0.015 0.0500 0.0500 0.0310 0.0025 0.0263 0.008

8 ძევრულა 0.0880 0.059 0.0500 0.0250 0.0310 0.0050 0.0283 0.010

9 აბაშა 0,005 <0,01 0,020 0,011 0,020 <0,001 0,015 0

10 ცხენისწყალი 0,005 <0,01 0,020 0,022 0,020 0,001 0,015 0

კობალტის და ნიკელის შემცველობა ანომალურად მაღალია თითქმის ყველა

მდინარის ფსკერულ ნალექებში, მაშინ როცა ზედაპირულ წყლებში მათი სიდიდეები არ სცილდება სტანდარტებს. თითქმის იგივე სურათი მეორდება As და Cd შემცველობის შემთხვევაშიც. რაც შეეხება მანგანუმით დაბინძურებას, მისი შემცველობა საკმაოდ მაღალია მდ. ყვირილას ფსკერულ ნალექებში, რომელიც გამოწვეულია ჭიათურმანგანუმის კომბინატის და ზესტაფონის ფეროშენადნობი ქარხნის მუშაობით. სტანდარტის შესაბამისად კადმიუმის ზდკ 0,8 მგ/კგ, მაშინ როდესაც ჩვენს მიერ აღმოჩენილი Cd-ს შემცველობა იქნა 7მგ/კგ. ეს ფაქტი აიხსნება იმ გარემოებით, რომ დასავლეთ საქართველოს

55  

ნიადაგები შეიცავს დიდი რაოდენობით თუთიას, რომელიც იზომორფულია კადმიუმის ნაერთებისთვის. საავტომობილო ტრანსპორტი და გზები მძიმე მეტალებით დაბინძურების ასევე ერთ-ერთ უმსხვილეს წყაროს წარმოადგენს. ბიოლოგიური დამაბინძურებლები დამახასიათებელია იმ მდინარეებისთვის, სადაც განლაგებულია ქალაქები და დასახლებული პუნქტები. გარდა ამისა შავი ზღვის ნავთობპროდუქტებით დაბინძურების ნიშნები შემჩნეულია ფოთის რეგიონში, იქ სადაც მდ.რიონი უერთდება შავ ზღვას, რაც გამოწვეულია საზღვაო ტრანსპორტის მოძრაობით და არსებული ნავთობტერმინალებით. გამოყენებული ლიტერატურა 1. ISO 5667-3:2012. Water quality-Sampling – Part 3: Preservation and handling of water samples, 42 p., 2012. 2. ISO 5667-2:1991. Water quality-Sampling – Part 2: Guidance on sampling techniques, 24 p., 1991. 3. Фомин Г.С. Вода. Контроль химической, бактериологической и радиационной безопасности согласно

международным стандартам. Москва, 848 с., 2000. New Synthetic Route of 10-chloro-5,10-dihydrophenarsazinethioesters and Pd(II) and Ga(III) Complexes with Polyfunctional Ligands N. Sulashvili1, L. Arabuli1,2, N. Kvizhinadze3 1University of Georgia, School of Public Health and Health Sciences 2Iv. Javakhishvili Tbilisi State University, Faculty of Exact and Natural Sciences, Department of Chemistry 3Tbilisi State Medical University, Department of Social and Clinical Pharmacy, Tbilisi, Georgia

Metal derivatives have wide applications in medicine [1,2]. Our interests have been

concerned to the synthesis and characterization of organoarsenic compounds and their metal derivatives with specific properties and activity against tumors. The 10-chloro-5,10-dihydrophenarsazine (“Adamsite”) is the one of the most toxic specie of arsenicorganic compound due to its volatility, reactivity and instability. These properties are caused by the 3-valence arsenic atom bonded to the chlorine and the arsenic-chlorine bonding is the high reactive center in such compounds, as this combination (As-Cl) undergoes hydrolysis easily. On the other hand, substitution of chlorine with stable atom groups serves as a manner for the stabilization of high toxic and reactive arsenic compounds and thus, converting into nontoxic and stable species with potential specific activity toward various cancers. It must be noted, that some sulfur-containing organoarsenic compounds and their Pt- and Pd- complexes were established as an antitumor therapeutic agents [2,3]. The new polyfunctional arsenic thio-esters prepared under neutral environment using BuLi, and the products showed high stability and non-volatility in the air, as well as non-sensitivity toward moisture. We used 2-mercaptobezothiazole as a substituting thiol and 10-benzothiazolylsulphyde-5,10-dihydrophenarsazine and 10-phenylsulphyde-5,10-dihydrophenarsazine were obtained and analyzed by IR, MS-EI(ES), UV-vis and NMR (1H, 13C) spectroscopic methods. The new Palladium and Gallium complexes containing As, N, S – polyfunctional heterocyclic ligands were prepared and characterized. The studies of bioactivity of new compounds are under processing.

56  

10-benzothiazolylsulphyde-5,10-

dihydrophenarsazine

Fig. 1. 10 13C-NMR of 10-benzothiazolylsulphyde-5,10-dihydrophenarsazine in DMSO-d6

References 1. K. J. Irgolic. Arsenic in the environment, in Frontiers in Bioinorg. Chemistry (ed. A.V. Xavier), VCH

Verlagsgesellschaft mbH, Weinheim, 1986, p. 399. 2. O. M. NiDhubhghaill and P. J. Sadler, The structure and reactivity of arsenic compounds: biolog. activity and drug

design, Structure and Bonding, 1991, 78, 129. 4. Edmonds J. S., Francesconi K. A., Cannon J. R., Raston C. L., Skelton B. W., and White A. H., Tetrahedron Lett.,

1977, 18, 1534-1546.

AsNH C lHSC NS LiS CNBuLi,N2 KS CNSKOH AsNH SNS

57  

პროფესიათა მობილობის საკითხის გადაჭრა მარკოვის ჯაჭვების გამოყენებით ბექნუ ფარჯიანი მაგისტრანტი საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი

ნაშრომში განხილულია მარკოვის ჯაჭვების გამოყენება სოციოლოგიის ერთ-ერთი

აქტუალური საკითხის, თაობათა ცვლისას პროფესიების მობილობის განხილვაში. საზოგადოების განვითარების მოცემულ ეტაპზე პროფესიათა და სხვადასხვა

საქმიანობათა ერთობლიობა შეიძლება დაიყოს sAAA ,,, 21 K თანაუკვეთ კლასებად. თითოეულ კლასს პროფესიულ კლასს უწოდებენ და ხდება მათი დალაგება გარკვეული სოციალური კრიტერიუმის, მაგალითად „პრესტიჟულობის“ მიხედვით. დგინდება რა პროპორციებით არის ამ კლასებში განაწილებული შრომისუნარიანი მოსახლეობა და მიიღება ვექტორი.

( )sπππ=π …21 , 1,=π i∑ 0≥iπ გამოკითხვით არკვევენ თითოეული კლასის წარმომადგენლის შვილები რა

ალბათობით არჩევენ მომავალ პროფესიას და მიიღება პროფესიულ კლასებს შორის გადასვლის ალბათობათა მატრიცა

sAAA L21

⎟⎟⎟⎟⎟

⎠

⎞

⎜⎜⎜⎜⎜

⎝

⎛

=

ssss

s

s

s PPP

PPPPPP

A

AA

P

L

L

L

M

21

12221

1211

2

1

∑=

==

≥s

jij

ij

siP

P

1,1 ,1

0

.

განისაზღვრება მარკოვის სასრული ჯაჭვის საწყისი π განაწილებით და გადასვლის ალბათობა P მატრიცით. იგულისხმება, რომ საზოგადოება სოციალურად თანასწორუფლებიანია, ე.ი. ყველა პიროვნებას შეუძლია ნებისმიერ კლასში მოხვედრა და გამორიცხულია რასობრივი დისკრიმინაციის ელემენტი. შვილს შეუძლია მამის პროფესიის არჩევა. ე.ი. ჯაჭვი შეგვიძლია ჩავთვალოთ რეგულარულად.

შესწავლილია ორი ამოცანა. ერთი თუ როგორ შეიცვლება პროფესიათა განაწილება ერთი ან რამდენიმე თაობის შემდეგ და მეორე თუ როგორ ხდება გვაროვნული გენეალოგიის მიხედვით პროფესიებს შორის გადასვლები.

ნაშრომში მოყვანილია ის დაშვებები და შეზღუდვები, რომლებიც ამ მოდელის გამოყენების შესაძლებლობას გვაძლევს პრაქტიკაში.

ზღვარითი განაწილება απ =∞→

n

nPlim წარმოადგენს αα =P ვექტორული განტოლების

ამონახსნს. π და�α-ს შედარებით დგინდება მომავალში რომელი პროფესიები იქნებიან ახლანდელთან შედარებითი უფრო მოთხოვნადი.

განხილულია დევიდ გლასის (D. Glass) და ჯიმი ჰოლის (I. Hall) მიერ ინგლისსა და უელსში 1949 წელს შეკრებილი მონაცემების ([1]) მიხედვით სონი პრაისის (S. Prais) მიერ გამოყენებული ზემოთ აღწერილი მოდელი ([2]), რომელმაც მიგვანიშნა, რომ 1950-იან წლებში ინგლისის და უელსის საზოგადოება იმყოფებოდა განვითარების „ჰარმონიულ“ ეტაპზე,

58  

როდესაც არსებული განაწილება პროფესიულ კლასებში ემთხვეოდა მომავლის მოთხოვნებს და კლასებს შორის გადასვლები იყო დაახლოებით თანაბარი.

განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევს აშშ-ს ინდიანას შტატის მერიონის მხარეში ნიკოლა როგოვის (N. Rogoff) მიერ დროის ორ შუალედში 1905-1912 წწ. და 1938-1941 წწ. ჩატარებული შერჩევები ([3]). პირველ შერჩევაზე გამოყენებულმა მოდელმა მიგვანიშნა ფერმერთა კლასის კლების და გონებრივად მშრომელთა კლასის ზრდის ტენდენციაზე, რასაც პრაქტიკულად ამყარებს ერთი თაობის შემდეგ მიღებული მეორე შერჩევის ანალიზი. თანაც აღნიშნულ მეორე შერჩევაშიც მომავლისთვის იგივე ტენდენციები იკვეთება თუმცა ნაკლები ტემპით. გამოყენებული ლიტერატურა 1. D.V. Glass, I.R. Hall. Social Mobility in Great Britain a Study of intergeneration Changes in Status, in D.V. Glass

(Ed.), Social Mobility Mobility in Great Britain, London, Routledge & Kegan Paul, 1954. 2. S.I. Prais, Measuring Social Mobility, Journal of the Royal Statistical Society. 118, 1955. 3. N. Rogoff. Recent Trends in Occupation Mobility, Glencoe, III. The Free Press, 1953. 4. Дж. Кемени, Дж. Снелл. Конечные цепи Маркова. М., «Наука», 1970. ფიგურათა ტოლშედგენილობა. ბანახ-ტარსკის პარადოქსი ციალა ქვათაძე ბაკალავრიატი, მე-2 კურსი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ვთქვათ, X საბაზისო სიმრავლეა, რომელიც აღჭურვილია გარდაქმნათა რაიმე G

ჯგუფით. ორ A და B მრავალწახნაგას ეწოდება G -ტოლშედგენილი, თუ არსებობს მათი ისეთი

დაყოფა ერთიდაიგივე სასრული რაოდენობის წყვილ-წყვილად თანაუკვეთ ნაწილებად, ანუ

A = A1 ... Ak, B = B1 ... Bk,

რომ ყოველი [ ]1,i k∈ ინდექსისათვის Ai  და Bi იქნებიან კონგრუენტულები გარდაქმნათა G ჯგუფის მიმართ. 

ცნობილი გერმანელი მათემატიკოსის დ. ჰილბერტის მიერ ჩამოყალიბებული იქნა პრობლემა (ჰილბერტის III პრობლემა), რომელიც მდგომარეობს შემდეგში(იხ. მაგ., [1]):

თუ ორ მრავალწახნაგას აქვს ტოლი მოცულობები, მაშინ არიან თუ არა ისინი G -ტოლშედგენილი.

ევკლიდეს 2-განზომილებიან 2R სივრცეში მრავალკუთხედებისათვის ჰილბერტის პრობლემა წყდება დადებითად ყველა იზომეტრიულ გარდაქმნათა ჯგუფის მიმართ. ანალოგიური ამოცანა 3-განზომილებიანი ევკლიდეს 3R სივრცისათვის დასმული იყო ჯერ კიდევ გაუსის მიერ. ჰილბერტი ვარაუდობდა, რომ თუ G -ს როლში ავიღებთ სივრცის

59  

ყველა იზომეტრიულ გარდაქმნათა ჯგუფს, მაშინ ამ შეკითხვაზე პასუხი იქნებოდა უარყოფითი და დასვა ამოცანა ტოლი მოცულობების მქონე სიმპლექსების არსებობის დადგენის შესახებ, რომლებიც არ იქნებოდნენ G -ტოლშედგენილი. 1901 წელს გერმანელმა მათემატიკოსმა დენმა დაადგინა, რომ კუბი და წესიერი სამკუთხა პირამიდა, რომელთაც ერთნაირი მოცულობები აქვთ, არ არიან ტოლშედგენილი (იხ. მაგ,. [2]).

შევნიშნოთ, რომ თუ 2R სივრცეში განვიხილავთ ისეთ გარდაქმნათა ჯგუფს, რომელიც ინარჩუნებს ფართობს, მაშინ მართებული იქნება ფონ-ნეიმანის პარადოქსი. ასევე აღვნიშნოთ, რომ 3R სივრცეში სიმრავლეთა გარკვეული ფართო კლასებისათვის ვღებულობთ პარადოქსულ სიტუაციებს, რომელიც ცნობილია, როგორც ბანახ-ტარსკის პარადოქსი.

3R სივრცისათვის მოყვანილი პრობლემა დაიყვანება ქვემოთ მოყვანილ დენის პირობებზე, რომელიც შეიძლება განზოგადდეს ევკლიდეს ნებისმიერგანზომილებიანი სივრცისათვის (იხ. მაგ,. [3]).

ვთქვათ, kααα ,...,, 21 რაიმე A მრავალწახნაგას რადიანებით მოცემული ყველა ორწახნაგა კუთხეა, ხოლო klll ,...,, 21 – ამ ორწახნაგა კუთხეების შესაბამის წიბოთა სიგრძეებია. თუ kααα ,...,, 21 რიცხვებისათვის f ადიტიური ფუნქციაა, მაშინ ჯამი

( ) ( ) ( )kk flflfl ααα +⋅⋅⋅++ 2211 აღვნიშნოთ ( )Af -თი. ( )Af -ს ეწოდება A მრავალწახნაგას დენის ინვარიანტი,

რომელიც დამოკიდებულია არა მხოლოდ მრავალწახნაგას არჩევაზე, არამედ f ადიტიური ფუნქციის არჩევაზეც.

მართებულია შემდეგი თეორემა: თეორემა 2 (ჰადვიგერი): ვთქვათ მოცემულია ორი ტოლი მოცულობის მქონე A და B

მრავალწახნაგა. ამასთან pααα ,...,, 21 არის A მრავალწახნაგას ყველა შიგა ორწახნაგა კუთხის სიდიდეები, ხოლო qβββ ,...,, 21 – კი B მრავალწახნაგას ორწახნაგა კუთხის სიდიდეებია. თუ რიცხვთა მიღებული

qp βββαααπ ,...,,,,...,,, 2121 სისტემისთვის შესაძლებელია შეირჩეს ისეთი f ადიტიური ფუნქცია, რომ

შესრულდეს ( ) 0=πf

პირობა, ხოლო A და B მრავალწახნაგების შესაბამისი ინვარიანტებისათვის ( ) ( ).BfAf ≠

მაშინ ეს მრავალწახნაგები არ იქნება ტოლშედგენილი. გამოყენებული ლიტერატურა 1. Hilbert D. Mathematical Problems. Bull. of the American Society, 1902, 8, 10, 437-479. 2. Hadwiger H., Vorlesungen Uber Inhalt, Oberflache und Isoperimetrie, Springer-Verlag, Berlin, 1957. 3. Boltianskii V.G. Hilbert’s Third Problem. Izd. Nauka, Moscow, 1977.

60  

მრავალგანზომილებიან ალბათურ განაწილებათა სტატისტიკური მოდელირების საკითხები კოპულა-ფუნქციების გამოყენებით ვაჟა გიორგაძე მაგისტრატურა, 1-ლი კურსი საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი

სტატისტიკურ ანალიზში კოპულა-ფუნქციების გამოყენება ახალ მიმართულებას

წარმოადგენს. მისი მთავარი მიზანია აღწეროს არც თუ ისე მარტივი მრავალგანზომილებიანი კავშირები შემთხვევით ცვლადებს (სიდიდეებს) შორის.

მრავალი ნაშრომი მიეძღვნა (იხ. [1] და [2]) იმის დამტკიცებას, რომ მრავალგანზომილებიანი ნორმალური განაწილება არ წარმოადგენს მრავალი ეკონომიკური მახასიათებლისა და ფინანსური ცვლადების ერთობლივი განაწილების კარგ მოდელს. ამიტომ ჩნდება საჭიროება უფრო ადეკვატური მრავალგანზომილებაიანი მოდელების მოძიებისა. ერთ-ერთ ასეთ შესაძლო მეთოდს წარმოადგენს კოპულა-ფუნქციების თეორია. (იხ. [3] და [4]).

სტატისტიკაში კოპულა-ანალიზი ანუ კოპულა-ფუნქციების გამოყენებით სტატისტიკური მოდელების საკითხების განხილვა დაიწყო XX საუკუნის 90-იანი წლებიდან და დღესაც აქტიურად გრძელდება.

კოპულა-ფუნქციები წარმატებით გამოიყენება მრავალგანზომილებიან ალბათურ განაწილებათა სტატისტიკურ მოდელებში, მრავალი პრაქტიკული ამოცანის გადასაჭრელად ეკონომიკაში, ფინანსებსა და დაზღვევაში, ბიოსტატისტიკაში, ჰიდროლოგიაში, კლიმატოლოგიაში და სხვა.

ნაშრომში წარმოდგენილი იქნება მრავალგანზომილებიან ალბათურ განაწილებათა სტატისტიკური მოდელირებისათვის გამოყენებადი კოპულა-ფუნქციების ზოგადი მიმოხილვა, სკლარის (Sklar A.) თეორემა, სტატისტიკურ შეფასებათა ძირითადი მეთოდები და კორექტული კოპულა-ფუნქციების შეძლებისდაგვარად მორგების ზოგიერთი მეთოდი.

გამოყენებული ლიტერატურა 1. Mills F . C. (1927). The behavaiour of prices. New York:National Bureau of Economic Research. 2. Erb C., Harvey C., Viskanta T. (1994). Forecasting international equity corelaTions. Financial Analysts Journal, 4. Moeffding D (1940). Masstabinvariante Korrelations theorie 5. Sklar A. (1959) functions de repartition an dimensions et leurs marges.

61  

ხანგრძლივი ფსიქოემოციური სტრესის გავლენა თავის ტვინში მიმდინარე ენერგეტიკულ მეტაბოლიზმზე შალვა ლეკიაშვილი ბაკალავრიატი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

შესწავლილია ხანგრძლივი სოციალური იზოლაციისა და ცირკადული რიტმის ცვლილების გავლენა თეთრი, ლაბორატორიული ვირთაგვას თავის ტვინის უჯრედებში მიმდინარე ენერგეტიკულ მეტაბოლიზმზე.

ექსპერიმენტულად ნანახი იქნა, რომ ცხოველების ხანგრძლივი, 30-დღიანი იზოლაცია, რომელიც მიმდინარეობს მუდმივი სიბნელის პირობებში, წარმოადგენს ფსიქოემოციური სტრესის გამომწვევ ფაქტორს. ამის დადასტურებაა სისხლში ზოგიერთი ჰორმონის (კორტიკოსტერონი, სეროტონინი, მელატონინი) რაოდენობრივი შემცველობის ცვლილება. ამის პარალელურად, ადგილი აქვს ცხოველებში ფიზიოლოგიური მაჩვენებლების შეცვლასაც. კერძოდ, ნანახი იქნა, რომ ექსპერიმენტული ჯგუფის ცხოველებში საკონტროლო ჯგუფთან შედარებით, გაზრდილია შიშის რეაქციები და ამის პარალულურად, სარწმუნოდაა დაქვეითებული კვლევითი რეაქციების ინტენსივობა.

სურათი 1. უჯრედის ენერგეტიკულ მეტაბოლიზმში მონაწილე მიტოქონდრიული

ფერმენტების აქტივობის ცვლილება ხანგრძლივი იზოლაციით გამოწვეული სტრესის პირობებში

ორდინატთა ღერძზე – ფერმენტის კატალიზური აქტივობა (U/მგ ცილა) ჩვენს მიერ ჩატარებული ექსპერიმენტით დასტურდება, რომ ხანგრძლივი

სოციალური იზოლაცია და ცირკადული რიტმის დარღვევით გამოწვეული ფსიქო-ემოციური სტრესის გახანგრძლივება იწვევს უჯრედებში ჟანგვითი პროცესების ინტენსიფიკაციასა და შესაბამისად, ოქსიდაციური სტრესის განვითარებას. ეს უკანასკნელი აისახება თავის ტვინის უჯრედებში ენერგეტიკულ მეტაბოლიზმში მონაწილე

62  

ფერმენტების (სუქცინატდეჰიდროგენაზა, აკონიტაზა, ფუმარაზა, კრეატინკინაზა) აქტივობისა და ატფ-ის გენერაციის შემცირებით (სურ.1).

ცხრილი 1. მიტოქონდრიული კრეატინკინაზას კინეტიკური პარამეტრების ცვლილებები ხანგრძლივი

ფსიქოემოციური სტრესის პირობებში *p ≤ 0.05, **p ≤ 0.001.

კინეტიკური პარამეტრები

ატფ-ის ცვლადი სიდიდის პირობებში

კრეატინის ცვლადი სიდიდის პირობებში

კონტროლი სტრესი კონტროლი სტრესი Vmax 19.40 ± 1.4 9.14 ± 1.7** 21.30 ± 1.45 15.05 ± 0.90** Km 2.65 ± 0.1 1.07 ± 0.3* 4.87 ± 2.31 2.66 ± 0.56*

ფერმენტების აქტივობის შემცირების მიზეზი შესწავლილი იქნა ფერმენტ

კრეატინკინაზას მიტოქონდრიული იზოფორმის აქტივობის მაგალითზე. ფერმენტის კინეტიკური პარამეტრების (Vmax, Km) გარკვევით დადგენილი იქნა, რომ ფერმენტის აქტივობის დაქვეითების მიზეზს წარმოადგენს როგორც ფერმენტის სტრუქტურული ცვლილებები, ასევე თავის ტვინის უჯრედებში მისი სუბსტრატების (კრეატინი, ატფ) რაოდენობრივი შემცირება (ცხრ.1).

გამოყენებული ლიტერატურა 1. Dachanidze NT, Kuchukashvili ZT, Menabde KO, Koshoridze NI. (2015), Circadian rhythm disorders and dynamic

changes of energy metabolism in rat heart muscle cells// Biological Rhythm Research. 46 (1), 39-51. 2. Burjanadze GM, Kuchukashvili Z.T., Chachua M.V., Menabde K.O., Dachanidze N.T., Koshoridze N.I. (2014),

Changes in activity of hippocampus creatine kinase under circadian rhythm disorders//Biological Rhythm Research. 45 (5), 685-697.

3. Burdzhanadze GM, Dachanidze NT, Karapetian MS, Menabde KO, Koshoridze NI (2009), Energy exchange in the rat's brain during chronic stress// Georgian medical news. 2(167), 84-87.

სეპტოჰიპოკამპური პროექციებით სივრცითი ხანმოკლე მეხსიერების და ჰიპოკამპში NMDA რეცეპტორების ექსპრესიის მოდულაცია ხ. რუსაძე1, ს. მატარაძე2, გ. ბესელია3  1აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ქუთაისი 2წმ. ანდრია პირველწოდებულის სახ. საქართველოს საპატრიარქოს ქართული უნივერსიტეტი, თბილისი 3ი.ბერიტაშვილის ექსპერიმენტული ბიომედიცინის ცენტრი, თბილისი

ცნობილია, რომ სეპტოჰიპოკამპური ქოლინერგული და გაბა-ერგული პროექციები

ჩართულია დასწავლისა და მესხიერების პროცესებში. აქედან გამომდინარე 192 IgG საპორინით მედიალური სეპტუმის ქოლინერგული პროექციების, ასევე ახალი იმუნოტოქსინ GAT1-SAP-ით გაბა-ერგული პროექციების სელექტიურად ან

63  

თანადროულად დაზიანების პირობებში შესაძლოა გამოვლინდეს მეხსიერების გაუარესება და ამასთან ცვლილებები ჰიპოკამპის გლუტამატერგული NMDA (N-მეთილ- D-ასპარტატი) რეცეპტორის ექსპრესიაში. წარმოდგენილი ნაშრომის მიზანია მედიალური სეპტუმის ქოლინერგული და გაბა-ერგული პროექციების სელექტიურად დაზიანების მქონე ცხოველებში სივრცითი მუშა მეხსიერების (სპონტანური მორიგეობის ტესტში) და NMDA რეცეპტორის NR2B სუბერთეულის ექსპრესიის შესწავლა ჰიპოკამპში. მიღებული მონაცემების თანახმად, მედიალური სეპტუმის ქოლინერგული და გაბა-ერგული პროექციების სელექტიური დაზიანების მქონე ცხოველებში არ აღინიშნება მუშა მეხსიერების დეფიციტი სპონტანური მორიგეობის ტესტში. მხოლოდ თანადროული დაზიანების მქონე ვირთაგვებში იქნა გამოვლენილი სპონტანური მორიგეობის სარწმუნო გაუარესება. ასევე ნანახი იქნა, რომ NMDA რეცეპტორის NR2B სუბერთეულის ექსპრესია არ იცვლება 192 IgG საპორინით მედიალური სეპტუმის ქოლინერგული პროექციების დაზიანების მქონე ვირთაგვებში საკონტროლო ჯგუფთან შედარებით. თუმცა, NMDA რეცეპტორის NR2B სუბერთეულის ექსპრესიის შემცირება აღინიშნება იმუნოტოქსინ GAT1-SAP-ით და თანადროული დაზიანების მქონე ცხოველებში. ამრიგად, წარმოდგენილ შრომაში პირველად არის ნაჩვენები, რომ მედიალური სეპტუმის იმუნოტოქსინებით ქოლინერგული და გაბა-ერგული პროექციების თანადროული დაზიანების პირობებში გამოვლენილი ჰიპოკამპ-დამოკიდებული სივრცითი ხანმოკლე მეხსიერების გაუარესება კორელირებს ჰიპოკამპში NMDA რეცეპტორის NR2B სუბერთეულის ექსპრესიის ცვლილებასთან.  ტოლუოლის ქრონიკული ზემოქმედების ეფექტები ჰიპოკამპის სტრუქტურაზე და ამოცნობით მეხსიერებაზე ახალგაზრდა და ზრდასრულ ვირთაგვებში ნ. ფოჩხიძე1,2, მ. ჟვანია1,2, მ. დაშნიანი1,, ნ. ჯაფარიძე1,, ნ. ჩხიკვიშვილი1 1ივანე ბერიტაშვილის ექსპერიმენტული ბიომედიცინის ცენტრი, 2ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ტოლუოლის და ტოლუოლის შემცველი აქროლადი ნივთიერებები წარმოადგენენ

არადანიშნულებით გამოყენებად მიჩვევის პოტენციის მქონე ნივთიერებებს. კლინიკურმა და ექსპერიმენტულმა კვლევებმა აჩვენა, რომ ტოლუოლის ქრონიკული ზემოქმედება იწვევს ცვლილებებს როგორც უჯრედულ, ისე მთლიანი ორგანიზმის დონეზე. ნაშრომის მიზანია, შეგვესწავლა იწვევს თუ არა ტოლუოლის ქრონიკული ზემოქმედება მყისიერ (ტოლუოლის ქრონიკული ინჰალაციის დასრულებისთანავე) და შორეულ ეფექტებს (ტოლუოლის ქრონიკული ინჰალაციის დასრულებიდან 90 დღის შემდეგ) ჰიპოკამპის სტრუქრურაზე, დასწავლასა და მეხსიერებაზე ახალგაზრდა და ზრდასრულ ვირთაგვებში. ექსპერიმენტებში გამოიყენებოდა 28-32დღისა ( ახალგაზრდები) და 150-160 დღის (ზრდასრულები) მამრი ვისტარის ჯიშის ვირთაგვები, რომლებსაც უტარდებოდათ ტოლუოლით ინჰალაცია (დოზა 2000ppm) 40 დღის განმავლობაში. ტოლუოლის

64  

ქრონიკული ზემოქმედების პირობებში გამოვლენილია მყისიერი და შორეული ეფექტები ჰიპოკამპის CA1 დაCA3 ველებში პირამიდული უჯრედების რაოდენობრივ მაჩვენებლებზე, ასევე კვლევით ქცევასა და ამოცნობის მეხსიერებზე, რომელიც ფასდებოდა ღია ველის პირობებში. ჩვენს ექსპერიმენტში მიღებული შედეგი ცხადყოფს, რომ ტოლუოლის ქრონიკული ექსპოზიცია გავლენას ახდენს ჰიპოკამპის სტრუქტურაზე, კვლევით ქცევასა და ამოცნობის მეხსიერებაზე ახლგაზრდა და ზრდასრულ ვირთაგვებში და ეს ცვლილებები დამოკიდებულია ცხოველის ასაკზე. კერძოდ: ახალგაზრდა და ზრდასრულ ვირთაგვებში მნიშვნელოვანი ქცევითი და სტრუქტურული ცვლილებები გამოვლინდა ტოლუოლის ქრონიკული ექსპოზიციის დასრულებისთანავე (მყისიერი ეფექტი), რომელიც ახალგაზრდა ვირთაგვებში, ზრდასრულებისაგან განსხვავებით, არ პროგრესირებს. კაინის მჟავით გამოწვეულ კონვულსიებზე მიო-ინოზიტოლის მოქმედების მოკლევადიანი მექანიზმების შესწავლა ლია წვერავა დოქტორანტი ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ეპილეფსია ცენტრალური ნერვული სისტემის ერთ-ერთ ყველაზე ფართოდ გავრცელებულ, ქრონიკულ ნევროლოგიურ დაავადებათა რიცხვს განეკუთვნება, რომლითაც მსოფლიო პოპულაციის დაახლოებით 0.8%-ია დაავადებული (Hauser 1997). ეპილეფტოგენეზისას იზრდება ნეირონების აგზნებადობა, ამაგზნებელი სინაფსების საპასუხო რეაქციების გაძლიერების ხარჯზე. ეპილეფტოგენურ და ეპილეფტურ ტვინში ადგილი აქვს მთელ რიგ ბიოქიმიურ და მორფოლოგიურ ცვლილებებს (Jutila et al., 2002).

დღეისათვის არსებული მონაცემებით, დაავადებულთა დაახლოებით მესამედი არ ექვემდებარება მკურნალობას. შესაბამისად რეალური ანტიეპილეპტოგენური პრეპარატების ძიება და თვით ეპილეპტოგენეზის მოლეკულური მექანიზმების კვლევა თანამედროვე ბიომედიცინის უმნიშვნელოვანეს პრობლემას წარმოადგენს (Loscher, 2002).

მცენარე წყალიკრეფია Aquilegia vulgaris ფართედ არის გავრცელებული აღმოსავლურ ხალხურ მედიცინაში როგორც ანტიეპილეფსიური და ძილის მომგვრელი საშუალება. ჩვენ ლაბორატორიაში მოხდა ამ ექსტრაქტის ორი აქტიური კომპონეტის იდენტიფიცირება: 1) მიო-ინოზიტოლის (მი) და 2) ოლეამიდის- ძილის მომგვრელი ლიპიდი (Solomonia R., et al; 2004, Solomonia R., et al: 2013). ინოზიტოლების ჯგუფის პრეპარატები (მაგ. მიოინოზიტოლი და სქილოინოზიტოლი) ადრე არ განიხილებოდნენ როგორც პოტენციურ ანტიეპილეფსიურ და ანტიეპილეფტოგენურ ნაერთებად, ჩვენს ლაბორატორიაში მთელი რიგი გამოკვლევებით ნაჩვენებია რომ ინოზიტოლებით მკურნალობა მნიშვნელოვან ნეიროპროტექტორულ გავლენას ახდენს ეპილეფტოგენეზისა და ეპილეფსიის დროს თავის ტვინში მიმდინარე ბიოქიმიურ და მორფოლოგიურ ცვლილებებზე (Solomonia et al., 2013).

65  

უნდა აღინიშნოს რომ ინოზიტოლების გავლენის შესწავლა ძირითადად მათი გრძელვადიანი მკურნალობის (28 დღიანი შეყვანის) ეფექტებზე ფოკუსირდებოდა, მაგრამ სავარაუდოდ მიო-ინოზიტოლის მოქმედება უფრო ადრე უნდა იწყებოდეს. სწორედ ამიტომ არის მნიშვნელოვანი ამ ნაერთის მოქმედების სამიზნეების გარკვევა ეპილეფტოგენეზის ადრეულ ეტაპზე. ჩვენს ადრინდელ პროტეომიკულ კვლევებში ნანახიიქნა რომ, მი-ის სამდღიანი დამუშავების პირობებში ადგილი ჰქონდა კოფილინის რაოდენობის კლებას ჰიპოკამპის მემბრანულ ფრაქციებში კმ-ით დამუშავებულ ვირთაგვებთან შედარებით. კოფილინი აპოპტოზის ერთ-ერთ მარკერს წარმოადგენს. ჩვენ გადავწყვიტეთ ამ შედეგის ვალიდაცია. სტატუს ეპილეპტიკუსი გამოვიწვიეთ კაინის მჟავით, პირველი ჯგუფის ცხოველები იღებდნენ დღეში სამჯერ მი ინექციას, მეორე ჯგუფის ცხოველები- დიაზეპამის ინექციას, მესამე ჯგუფი- ფიზიოლოგიური ხსნარის ინექციას, 1 დღის განმავლობაში. ასევე გვყავდა საკონტროლო ჯგუფის ცხოველები რომლებიც არ მუშავდებოდნენ კაინის მჟავით. 26-28 საათის შემდეგ ვახდენდით დეკაპიტაციას, ჰიპოკამპისა და ნეოკორტექსის ექსტირპაციას. ვსწავლობდით კოფილინის რაოდენობრივ ცვლილებას გელ ელექტროფორეზული ანალიზის საშუალებით.

ჰიპოკამპში, კა და კა+დი ჯგუფში კოფილინის რაოდენობა სტატისტიკურად სარწმუნოდ მაღალი იყო საკონტროლო ჯგუფის ცხოველებთან შედარებით. ხოლო მი მოქმედების შედეგად ეს გაზრდა მნიშვნელოვნად შემცირებული იყო კა+მი ჯგუფის ცხოველების ჰიპოკამპის ნიმუშებში. ეს შედეგი მიუთითებს, რომ კმ-ით გამოწვეული ეპილეფსიური სტატუსი და ეპილეფსია დაკავშირებულია კოფილინის მომატებასთან, რაც ამ პროცესებში აპოპტოზის გაძლიერებაზე უნდა მიუთითებდეს. მიო-ინოზიტოლის მოქმედება კი შესაძლებელია ჰიპოკამპში ეპილეფსიასთან ასოცირებულ აპოპტოზს ამცირებდეს. გამოყენებული ლიტერატურა 1. Hauser W.A. (1997) Insidence and prevalence. Epilepsy: A Comprehensive Textbook, 47-57. 2. Jutila L, Immonen A, Partanen K, Partanen J, Mervaala E, Ylinen A, Alafuzoff I, Paljärvi L, Karkola K, Vapalahti M

& Pitkänen A (2002) Neurobiology of epileptogenesis in the temporal lobe. Adv Tech Stand Neurosurg.; 27, 5-22 2. Loscher W. & Brandt C. (2010) Prevention or modification of epileptogenesis after brain insults: experimental

approaches and translational research. Pharmacological Reviews, 62, 668-700. 3. Solomonia, R., Gogichaishvili, N., Nozadze, M., Lepsveridze, E., Dzneladze, D., Kiguradze. T.(2013) Myo-inositol

treatment and GABA-A receptor subunit changes after kainate-induced status epilepticus. Cell Mol Neurobiol. 33, 119-127

4. Solomonia R., Kuchiashvili N., Berulava A., Pkhakadze V., Trapaidze N., Zhvania M., Abesadze I.,. Kojima H & Dalakishvili N. (2004) Purification and identification of components of the Aquilegia vulgaris extract fraction exhibiting anti-epileptic activity. J. Biol. Physics and Chemistry, 4, 187-192.

66  

ცილა კოგნინის მონაწილეობა წიწილების იმპრინტინგში მაია მეფარიშვილი დოქტორანტი ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი

მეხსიერება არის კრიტიკულად მნიშვნელოვანი ფენომენი ცხოველებში. ვიზუალური

იმპრინტინგის მეშვეობით, ახლად გამოჩეკილი შინაური წიწილა, ტრეინინგის დროს სწავლობს და ამოიცნობს ხელოვნური ობიექტის მახასიათებლებს და უპირატესობას ანიჭებს მას (Bolhuis et al., 1991). წიწილას წინა ტვინის ნაწილი-ინტერმედიალური და მედიალური მეზოპალიუმი (იმმ) არის ვიზუალური იმპრინტინგის მეხსიერების შენახვის საიტი (Horn et al., 1985; 2004). იმ ფაქტს, რომ იმმ ჩართულია ვიზუალური იმპრინტინგის შედეგად დასწავლილი ინფორმაციის შენახვაში და წარმოადგენს მეხსიერების საცავს, ადასტურებს საკმაოდ საფუძვლიანი მონაცემები, კერძოდ: ამ რეგიონის დაზიანება ხელს უშლიდა იმპრინტინგის პროცესს ხოლო გაწვრთნის შემდეგ ამ უბნის დაზიანების შედეგად ქრებოდა შეძენილი უპირატესობა (მიმოხილვისათვის Horn 2005). ექსპერიმენტებში, საკონტროლო უბნად გამოიყენება პალეონეოსტრიატუმის მარჯვენა და მარცხენა ნაწილები (პნნ).

წიწილების თავის ტვინიდან იმმ-ის, P2 მემბრანული ფრაქციის ორგანზომილებიან ელექტროფორეზის მეთოდით დაყოფის შედეგად და მომდევნო, მასპექტრული ანალიზის საშუალებით იდენტიფიცირდა 10-ზე მეტი ცილოვანი მოლეკულა, რომელთა რაოდენობა იცვლებოდა მარცხენა იმმ-ში დასწავლის სიძლიერესთან ერთად. ამ ცილებიდან ერთ-ერთი იყო კოგნინი. პირველად, კოგნინი იდენტიფიცირებული იყო, როგორც წიწილას თვალის ბადურის უჯრედის ადჰეზიის მოლეკულა, რომელსაც მაღალი ჰომოლოგია გააჩნია პროტეინ დისულფიდ იზომერაზასთან (პდი). პდი/კოგნინი მოთავსებულია ენდოპლაზმურ რეტიკულუმზე, საიდანაც გადაადგილდება უჯრედის ზედაპირზე, რეცეპტორული სიგნალის მიღების შემდეგ. P2 მემბრანული ფრაქციაში და ციტოპლაზმური ფრაქციაში, დასწავლიდან 24 საათში, კოგნინის რაოდენობის გაზომვის შემდეგ, გამოვლინდა, რომ მემბრანული კოგნინის რაოდენობა იზრდება როგორც მარცხენა, ასევე მარჯვენა ნახევარსფეროს იმმ-ში და არა პნნ-ში დასწავლის სიძლიერესთან ერთად. ციტოპლაზმურ კოგნინში, მსგავს ცვლილებებს არ აქვს ადგილი. მიღებული მონაცემები, კოგნინის რაოდენობრივი ცვლილებების შესახებ ჩვენს ლაბორატორიაში მიღებულ სხვა მონაცემებთან ერთად (იხ. Solomonia et al., 1998) მიუთითებს უჯრედული ადჰეზიის პროცესის სპეციფიკურ გაძლიერებაზე მეხსიერების ჩამოყალიბების პროცესში.

გამოყენებული ლიტერატურა 1. Bolhuis JJ et al., Mechanisms of avian imprinting: a review. Biol Rev Camb Philos Soc. 1991 Nov; 66(4):303-45. 2. Horn et al., Changes in the structure of synapses associated with learning. J Neurosci. 1985 Dec;5 (12):3161-8. 3. Horn et al., 2004, Nature Neurosciences; 126(2):249-56 4. Solomonia RO, Kotorashvili A, Kiguradze T, McCabe BJ, Horn Ca2+/calmodulin protein kinase II and memory:

learning-related changes in a localized region of the domestic chick brain. GJ Physiol. 2005 Dec 1;569 (Pt 2):643-53. Epub 2005 Sep 22.

5. Solomonia et al., 2005, Jurnal of Physiology; 569(Pt 2):643-53

67  

მემანტინის ქრონიკული ზემოქმედების ეფექტები ჰიპოკამპში გლუტამატისა და გამა-ამინო-ერბო მჟავას გამოთავისუფლებაზე მ. ჭიღლაძე, მ. დემურიშვილი წმ. ანდრია პირველწოდებულის სახ. საქართველოს საპატრიარქოს ქართული უნივერსიტეტი

წარმოდგენილ ნაშრომში შესწავლილია მემანტინის (2,5მგ/კგ) ქრონიკული ზემოქმედების ეფექტები ჰიპოკამპში გლუტამატისა და გამა-ამინო-ერბო მჟავას (გაემ) გამოთავისუფლებაზე სპონტანური მორიგეობის ამოცანით ტესტირებამდე, ტესტირებისას და ტესტირების შემდეგ. ამას გარდა, შესწავლილია მემანტინის ქრონიკული ზემოქმედების ეფექტები გლუტამატისა და გაემ-ის გამოთავისუფლებაზე KCl-ით სტიმულაციის პირობებში. ექსპერიმენტები ჩატარებულია 18 მამრ ვირთაგვაზე. გამოვლინდა, რომ მემანტინის ზემოქმედება სარწმუნოდ ამცირებს ჯვრისმაგვარ ლაბირინთში მკლავებში შესვლათა რაოდენობას, თუმცა არ მოქმედებს სივრცითი მორიგეობის ქცევაზე; ანუ, არ მოქმედებს სივრცით მუშა მეხსიერებაზე. მემანტინის და პლაცებოს ჯგუფებში ქცევით ტესტირებისას აღებული დიალიზატის 10 წუთიან სინჯებში გლუტამატის გამონთავისუფლება ტესტის შესრულებისას მომატებულია, თუმცა ფონური მაჩვენებლისგან სარწმუნოდ არ განსხვავდება. პლაცებო ჯგუფისგან განსხვავებთ, მემანტინის ჯგუფის ცხოველების ჰიპოკამპში KCl-ით სტიმულაციის პირობებში გამოვლინდა გლუტამატისა და გაემ-ის გამონთავისუფლების სარწმუნო მატება. მიღებული შედეგების თანახმად, ზრდასრულ ვირთაგვებში მემანტინის ქრონიკული ზემოქმედებით ჰიპოკამპის გლუტამატერგული ნეიროტრანსმისიის ცვლილება არ მოქმედებს სპონტანური მორიგეობის ამოცანაში სივრცით მუშა მეხსიერებაზე. წყალმცენარეებიდან ბიოდიზელის მიღება გიორგი ბეროშვილი ბაკალავრიატი, მე-2 კურსი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

წყალმცენარეები საკმაოდ გავრცელებული ორგანიზმები არიან. ცნობილია მათი

ათასობით სახეობა და ასობით ფორმა. მიეკუთვნებიან პროტისტების სამეფოს, არა აქვთ დიფერენცირებული ფესვი, ღერო და ფოთოლი და ავტოტროფულად იკვებებიან. სიცოცხლის ევოლუციის სხვადასხვა ეტაპზე მათ დიდი როლი შეასრულეს ჯერ ატმოსფეროში ჟანგბადის დაგროვებაში და შემდეგ სიცოცხლის მიერ ხმელეთის ათვისებაში.

ჩვენს საუკუნეში ტექნოლოგიური პროგრესი საგრძნობია. ადამიანი აქტიურად მოიხმარს ბუნებრივ რესურსებს და განუწყვეტლივ ვითარდება. შედეგად, ხშირად საფრთხე ექმნება ჩვენივე არსებობისთვის საჭირო ბიომრავალფეროვნებას. ტექნიკის გამონაბოლქვი დიდ ზიანს აყენებს პლანეტას. საჭიროა, რომ გადავდგათ ქმედითი

68  

ნაბიჯები ბუნების დასაცავად, რაც ამ კონკრეტულ შემთხვევაში ნავთობდიზელის ბიოდიზელით ჩანაცვლებას გულისხმობს.

ჯერ კიდევ მე-20 საუკუნის დასაწყისში რუდოლფ დიზელი ამბობდა, რომ მალე ბიოდიზელი ისეთივე მნიშვნელოვანი გახდებოდა, როგორიც ნავთობ პროდუქტებიდან მიღებული საწვავი. ფაქტია, რომ მისი სიტყვები მართლდება. დღეს უფრო და უფრო აქტიურად მიდის მუშაობა ამ ეკომეგობრული საწვავის განვითარებასა და ფართოდ დანერგვაზე.

ბიოდიზელის მიღება შესაძლებელია მრავალი მცენარიდან, მაგრამ აქ წყალმცენარეთა როლი ყველაზე დიდია. მაგალითად, თუ სოიას ერთი ჰექტრის მოსავალი 118 გალონ ბიოდიზელს გვაძლევს, წყალმცენრის შემთხვევაში ეს ციფრი 26 417-ამდე იზრდება.

ბიოდიზელი ნავთობდიზელთან შედარებით არის ბევრად ეკოლოგიური და, რაც მთავარია, მუდმივად განახლებადი. 1994 წელს ავსტრიის ერთ-ერთ ქალაქში „ეკო-მოძრაობა“ დაიწყო. მოსახლეობა გამოყენებულ სამზარეულოს ზეთს აბარებდნენ ბიოდიზელის ქარხნებში, სადაც მისგან ბიოდიზელს იღებდნენ. მალე მუნიციპალური ტრანსპორტი ბიოდიზელის მოხმარებაზე გადავიდა. საბოლოოდ ყველაფერი კი იმით დამთავრდა, რომ დღეს ამ ქალაქის ჰაერი ისეთივე სუფთაა, როგორიც ავსტრიის ნებისმიერი კურორტის ჰაერი. ავსტრია ერთადერთი ქვეყანა არ არის, სადაც მსგავსი პროექტი განორციელდა. მაგალითად, სტოკჰოლმში 2011 წელს ავტობუსების 60% ბიოდიზელს მოიხმარდა.

საერთო პროცესებს არც საქართველო ჩამორჩა. თბილისში 2010 წლის 20 მაისს ისტორიული მოვლენა მოხდა, ოღონდ ამ მოვლენამ უჩუმრად ჩაიარა და პრაქტიკულად მხოლოდ მეცნიერთა ვიწრო წრისთვის გახდა ცნობილი. ამ დღეს პირველად თბილისის ქუჩებში გამოჩნდა ავტომობილი, რომელიც ჩვეულებრივი ნავთობპროდუქტის ნაცვლად ბიოდიზელზე მუშაობდა. მანქანამ ქალაქში ჩვეულებრივად იმოძრავა და დაახლოებით 200 კმ გაიარა. ილიას უნივერსიტეტის მეცნიერების ამოცანა იყო არა მარტო ბიოდიზელის წარმოების ტექნოლოგიური მხარის დამუშავება, არამედ საქართველოში ბიოდიზელის მასშტაბური წარმოების სრული ციკლის მოდელირება და როგორც ტექნოლოგიური, ისე აგროეკონომიკური პარამეტრების გამოთვლა. გამოყენებული ლიტერატურა 1. forbs.ge (ირაკლი ფანცულაია „ბიოდიზელი: მომავლის საწვავი“ 2013. 25.04) 2. ა. გეგეჭკორი, მ. მურვანიძე, შ. შეთეკაური, „ბიომრავალფეროვნება და კონსერვაცია“, თბილისის

სახელმწიფო უნივერსიტეტი, 2011. გვ. 77.

69  

სისხლის ანტიოქსიდანტური სისტემისა და ლიპიდების ზეჟანგური ჟანგვის პროდუქტების რაოდენობრივი ცვლილებები ხანგრძლივი ფსიქოემოციური სტრესის ფონზე გვანცა ბრაჭველი ბაკალავრიატი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

შესწავლილია ხანგრძლივი ფსიქოემოციური სტრესის გავლენა ლაბორატორიული, თეთრი ვირთაგვას სისხლის ანტიოქსიდანტური სტრატუსსა და ლიპიდების პეროქსიდაციის პროცესზე.

ექსპერიმენტად გამოყენებული იყო თეთრი ვირთაგვების ორი ჯგუფი: I ჯგუფი –საკონტროლო ცხოველები, რომლებიც იმყოფებოდნენ ბუნებრივ პირობებში (ჯგუფურად, განათების ხანგრძლივობა შეადგენდა 14:12 სთ.) და II ჯგუფი (ინდივიდუალურ გალიებში, განათების ხაგრძლივობა 23.5:0.5 სთ).

საკვლევი ცხოველების სისხლში აღინიშნა აზოტის ჟანგის (NO) რაოდენობის მატება, რაც მიანიშნებს სტრესულ სიტუაციაში მყოფი ცხოველების ორგანიზმში აქტიური რადიკალების წარმოქმნის ინტენსიფიკაციას და, შესაბამისად, ლიპიდების ზეჟანგური ჟანგვის პროცესის გააქტიურებას. ამ პროცესის მაჩვენებელია ასევე სისხლში ლიპიდების პეროქსიდაციის პროცესის პროდუქტის მალონის დიალდეჰიდის რაოდენობრივი ზრდა (სურ.1).

სურათი 1. ლაბორატორიული ვირთაგვას სისხლში აზოტის ჟანგისა და მალონის დიალდეჰიდის რაოდენობის ცვლილებები ქრონიკული სტრესის პირობებში

ორდინატთან ღერძზე – რაოდენობრივი შემცველობა

აზოტის ჟანგის რაოდენობრივი შემცველობის მატება ხარისხობრივად აისახება ანტიოქსიდანტური სისტემის მოქმედების ინტენსივობაზე. აქედან გამომდინარე, შემდგომ ცდებში შესწავლილი იქნა ანტიოქსიდანტური სისტემის ფერმენტების – სუპეროქსიდდისმუტაზას, კატალაზას, გლუტათიონრედუქტაზასა და გლუტათიონპეროქსიდაზას აქტივობის ცვლილება ხანგრძლივი იზოლაციით გამოწვეული ფსიქოემოციური სტრესის პირობებში. მიღებული მონაცემები წარმოდგენილია ცხრილში 1.

70  

ცხრილი1.

ფერმენტი კონტროლი 30-დღიანი სტრესი სუპეროქსიდდისმუტაზა 16.25 ± 1.34 9.08 ± 1.35**

კატალაზა 21.80 ± 1.96 14.67 ± 3.06** გლუტათიონრედუქტაზა 2.1 ± 0.04 1.8 ± 0.06**

გლუტატიონპეროქსიდაზა 19.1 ± 1.6 15.8 ± 1.0**

ცხრილში წარმოდგენილი მონაცემებიდან იკვეთება, რომ ხანგრძლივი

ფსიქოემოციური სტრესის პირობებში შეინიშნება ანტიოქსიდანტური სისტემის ფერმენტების (სოდ, კატალაზა, გლუტათიონპეროქსიდაზა, გლუტათიონრედუქტაზა) აქტივობის მნიშვნელოვანი დაქვეითება.

ამრიგად, წარმოდგენილი მონაცემებიდან იკვეთება, რომ ექსპერიმენტული ცხოველები ხანგრძლივი (30-დღიანი) იზოლირება და ბუნებრივი ცირკადული რიტმის დარღვევა მიმდინარეობს ოქსიდაციური სტრესის განვითარების ფონზე, რისი მაჩვენებელია სისხლში აზოტის ჟანგისა და ლიპიდების ზეჟანგური ჟანგვის პროდუქტის – მალონის დიალდეჰიდის შემცველობის სარწმუნო მატება. გამოყენებული ლიტერატურა 1. Dachanidze N, Burjanadze G, Kuchukashvili Z, Menabde K, Koshoridze N. (2013), Functioning of the antioxidant

system under psycho-emotional stress. // Journal of Stress Physiologyand Biochemistry. 9(4), 122-131. 2. Burjanadze GM, Kuchukashvili Z.T., Chachua M.V., Menabde K.O., Dachanidze N.T., Koshoridze N.I. (2014),

Changes in activity of hippocampus creatine kinase under circadian rhythm disorders//Biological Rhythm Research. 45 (5), 685-697.

3. Dachanidze NT, Kuchukashvili ZT, Menabde KO, Koshoridze NI. (2015), Circadian rhythm disorders and dynamic changes of energy metabolism in rat heart muscle cells// Biological Rhythm Research. 46 (1), 39-51.

4. Kuchukashvili Z, Menabde K, Chachua M, Burjanadze G, Chipashvili M, Koshoridze N. (2011) Functional state of rat cardiomyocytes and blood antioxidant system under psycho-emotional stress// Acta biochimica et biophysica Sinica. 43 (6), 480-486.

The solution of boundary value problem for one non-homogeneous linear transport equation in a infinite medium Maksim Iavich Caucasus University, Associate Professor Malkhaz Bibiluri Georgian Technical University, Assistant Professor

In the class of Hölder functions we give the necessary and sufficient condition for solvability of the two dimensional integral equation having singularity with respect to one variable. Such equations often arise from the radioactive transport theory. Finding a solution is reduced to solving a one dimensional Fredholm integral equation of second kind.

71  

კოროზიამედეგი და პროტექტორული შენადნობების Mn-Cu და Mn-Zn-Cu გალვანური დანაფარების მიღება დავით გოგოლი აკადემიური დოქტორი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის რაფიელ აგლაძის არაორგანული ქიმიისა და ელექტროქიმიის ინსტიტუტი

მანგანუმის და მისი შენადნობების (Cu,Zn,Co,Ni,Fe) გალვანური დანაფარები, როგორც

შედარებით იაფი კოროზიამედეგი და პროტექტორული მასალები, ხასიათდებიან მაღალი უარყოფითი სტანდარტული პოტენციალის მნიშვნელობებით. მანგანუმის შენადნობები თავისი მაღალი პროტექტორული თვისებებით და ტექნიკურ-ეკონომიკური ეფექტურო-ბით არ ჩამოუვარდებიან ცნობილი ალუმინისა და მაგნიუმის საფუძველზე დამზადებულ პროტექტორებს. სუფთა მანგანუმით დანაფარების პრაქტიკაში გამოყენებას ხელს უშლის მისი შედარებით მაღალი ქიმიური აქტიურობა და სიმყიფე, რომელიც განპირობებულია არამდგრადი, პლასტიკური γ-Mn-ის გადასვლით მყიფე, მაგრამ მდგრად α-Mn-ის მოდი-ფიკაციაში. მანგანუმის ქიმიური აქტიურობის შემცირება შესაძლებელია მისი ლეგირებით უფრო დაბალი უარყოფითი სტანდარტული პოტენციალის მქონე მეტალებით (Cu,Zn,Co,Ni,Fe), რომლებიც ასევე ახდენენ γ-Mn-ის სტაბილიზაციას.

Mn-Cu და Mn-Zn-Cu შენადნობების ელექტროგამოლექვა ჩატარებული იყო დიაფრაგ-მიან აბაზანაში სულფატშემცველი ელექტროლიტებიდან, რომლებიც კომპლექსწარმომ-ქმნელ აგენტად შეიცავდა ნატრიუმის ციტრატს: 0.3M MnS04 + 0.5M (NH4)2S04 + 0.005M CuS04

+ 0.2M Na3C6H507 და 0.3M MnS04+ 0.5M (NH4)2S04 + 0.005M CuS04 + 0.1M ZnSO4; pH 6.5-7.5; 300C; 35-70 ა/დმ2; τ=15წთ. კათოდად გამოყენებული იყო სპილენძის, ფოლადის და მინანახ-შირბადის ფირფიტები, ფართით 4 სმ2; ანოდად – Ti(TiO2-RuO2) ფართით 140 სმ2. შენადნო-ბების ქიმიური შემადგენლობა ისაზღვრებოდა რენტგენო-ფლუორესცენტული ანალიზის მეთოდით ხელსაწყოზე Delta-Analyzer «INNOV-X SYSTEMS».

Mn-Cu და Mn-Zn-Cu მოვერცხლისფრო დანაფარების ქიმიური შედგენლობა (ω) და შესაბამისი დენითი გამოსავლებით (Φ) ელექტროლიზის პირობებისაგან დამოკიდებულე-ბით მოყვანილია ქვემოთ ცხრილში:

შენადნობები კათოლიტის pH Iკ, ა/დმ2 ωMn, % ωCu, % ωZn, % Φ,%

Mn-Cu

6.5

45 55 70

92.69 93.06 91.05

7.31 6.94 8.95

– – –

21.43 20.35 17.97

Mn-Zn-Cu

6.5

7.0

7.5

35 45 65 35 45 65 35 45 65

82.33 79.49 78.66 79.38 83.38 74.14 64.96 71.88 58.86

6.17 7.63 7.99 6.96 5.16 7.71 10.75 7.78 11.15

11.5 12.89 13.35 13.66 11.46 18.15 24.29 20.34 29.99

35.01 39.67 34.82 36.52 36.71 31.69 33.33 32.72 25.43

გამოყენებული ლიტერატურა 1. Агладзе Р.И.,Махарадзе K.Г.,Люблинский E.И., Гиоргадзе E.Г.,Защита металлов, 1972, 8, №1,45-49. 2. J. Gong, G. Zangari, J.Electrochem.Soc. 2004 151(5), C297-C306.

72  

მედიცინა და ჯანდაცვა მიელინის ფუძე ცილის მოქმედებით მაღალი მობილობის ჯგუფ ბ1 ცილების გამოყოფა ელენე წიწილაშვილი, ნ. მენთეშაშვილი, ი. კალანდაძე, თ.ონიანი, დ. მიქელაძე, ლ.შანშიაშვილი დოქტორანტი ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი

მიელინის ფუძე ცილა ცენტრალური ნერვული სისტემის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ცილოვანი კომპონენტია, რომელიც მიელინის ცილების 30%-ს შეადგენს [1]. იგი მემბრანის ციტოპლაზმურ ზედაპირთან დაკავშირებით წარმოქმნის და ასტაბილურებს მიელინის გარსის მთავარ მკვრივ ხაზს. მფც-ს უმნიშვნელოვანესი თავისებურებაა მისთვის დამახასიათებელი პოსტ-ტრანსლაციური მოდიფიკაციების მრავალფეროვნება [2]. სწორედ ამ მოდიფიკაციებით წარმოშობილი მუხტისმიერი იზომერები აღინიშნება როგორც C1, C2, C3, C4, C5, C6, C7 და C8. ყველაზე მეტად მოდიფიცირებულ მფც-ს იზომერს, C8-ს, არ აქვს უნარი მოახდინოს ლიპიდური შრის ორგანიზება კომპაქტურ, მრავალშრიან სტრუქტურად [2]. შესაბამისად, მემბრანასთან დაკავშირებული ცილაში არსებული იმუნოდომინანტური ეპიტოპი დაუცველი რჩება პროტეაზებისგან [3], რომელთა მოქმედების შედეგადაც იმუნოდომინანტური ეპიტოპი ჩამოშორება მემბრანას და იწვევს თანდაყოლილი იმუნური სისტემის უჯრედების გააქტიურებას [2].

მაკროფაგები და გააქტივებული მიკროგლია გამოიმუშავებენ პროინფლამატორულ ციტოკინებს, მათ შორის მაღალი მობილობის ჯგუფ ბ1 ცილებს, რომლებსაც აქვს მიელინის, ოლიგოდენდროციტის, ნეირონის და აქსონის დაზიანების უნარი.

მაღალი მობილობის ჯგუფ ბ1 ცილები დნმ-თან არიან დაკავშირებული და წარმოადგენენ არაჰისტონური, ქრომოსომული ცილების ოჯახს [4]. ეს ოჯახი 3 ტიპის ცილებისაგან შედგება, ესენია: მმჯბ1, მმჯბ2 და მმჯბ3. მათი შემადგენელი ამინომჟავების 80% იდენტურია [5]. ჯგუფ ბ1 ცილები შეიცავს 2 თანამიმდევრობას - ბირთვული ლოკალიზაციის სიგნალებს და 2 თანამიმდევრობას - ბირთვიდან ექსპორტირების სიგნალს. ეს ფაქტი კი იმაზე მიუთითებს, რომ მმჯბ1 მოგზაურობს ბირთვსა და ციტოზოლს შორის მაღალ დონეზე კონტროლირებადი მექანიზმით. მმჯბ1 ორ განსხვავებულ ფუნქციას ავლენს უჯრედში. უჯრედშიგნით მმჯბ1 უკავშირდება დნმ-ს და ტრანსკრიპციული რეგულატორის ფუნქციას ასრულებს [6]. უჯრედგარეთ მმჯბ1 მოქმედებს როგორც ციტოკინი და წარმოადგენს ლიპოპოლისაქარიდის ეფექტების გვიან მედიატორს [7]. მაკროფაგებსა და მონოციტებში მმჯბ1 ზედმიწევნით აცეტილირებულია ლიპოპოლისაქარიდის (ანთებითი ლიპიდი) გააქტივების ხარჯზე, რაც ცილის ციტოზოლურ ლოკალიზაციას განაპირობებს [8]. ციტოზოლური მმჯბ1 კონცენტრირდება სეკრეტორულ ლიზოსომებში და გამოიყოფა, როცა უჯრედი ღებულობს შესაბამის მეორე სიგნალს [9].

დღეისათვის ნანახია, რომ მმჯბ1 კრიტიკულ როლს თამაშობს ისეთ დაავადებებში, როგორიცაა ფილტვების მწვავე ანთება, რევმატოიდული ართრიტი [10-11] და, სავარაუდოდ, გაფანტული სკლეროზიც.

73  

კვლევისათვის გამოყენებულ იქნა Jurkat-ის უჯრედული ხაზი და რევმატოიდული ართრიტის მქონე პაციენტის სისხლიდან მიღებული ლიმფოციტები. პერიფერიული სისხლი (15 მლ) აღებულ იქნა ვენოპუნქტურით.

სამუშაოს მიზანს წარმოადგენდა დაგვედგინა მიელინის ფუძე ცილის მუხტისმიერი იზომერებისა და მათი პეპტიდური ფრაგმენტების მოქმედების შედეგად მაღალი მობილური ჯგუფ ბ1 ცილების გამოყოფის პროფილი Jurkat-ის უჯრედულ კულტურასა და რევმატოიდული ართრიტის მქონე პაციენტების პერიფერიული სისხლის მონონუკლეურ უჯრედებში. კვლევის შედეგად დადგინდა, რომ: მფც C8 და C1 იზომერები იწვევენ მმჯბ1 ცილების სეკრეციას Jurkat-ის უჯრედებიდან; მფც C8 და მისი პეპტიდური ფრაგმენტები აძლიერებენ NO-ს წარმოქმნას Jurkat-ის უჯრედებში; ყურძნის წიპწებიდან მიღებული ფლავონოიდები აქრობენ მფც C8, C1-ისა და ლპს-ის ეფექტს როგორც NO-ს წარმოქმნასთან, ასევე მმჯბ1 ცილების სეკრეციასთან მიმართებაში Jurkat-ის უჯრედებში; რევმატოიდულ ართრიტიან ლიმფოციტებში მფც C8 იზომერის მოქმედებით სეკრეტირებული მმჯბ1-ის რაოდენობა უტოლდება ლპს-ის ზემოქმედებით გამოყოფილს; რევმატოიდულ ართრიტიან ლიმფოციტებში ყურძნის წიპწებიდან მიღებული პოლიფენოლები ლპს-ისა და მფც C8-ის ეფექტის ელიმინაციას ახდენენ მმჯბ1 ცილების სეცრეციასთან მიმართებაში.

Jurkat-ის უჯრედული ხაზი – შესაძლოა ვივარაუდოთ, რომ მფც-ს იზომერებიც, კერძოდ, ჩვენს მიერ გამოცდილი C1 და C8, შესაძლოა წარმოადგენდნენ სტიმულატორებს ლიზოსომური მარაგის გარეთ გამოყოფისათვის. რაც შეეხება თვითონ მმჯბ1 ლიზოსომების მმჯბ1 მარაგს, იგი ანთებითი რეაქციების შედეგს უნდა წარმოადგენდეს. აღნიშნული იზოფორმებით ზემოქმედებისას ანთებითი პროცესების განვითარებაზე მეტყველებს ჩვენს მიერ ექსპერიმენტულად ნანახი აზოტის ოქსიდის რაოდენობრივი ზრდა.

რ.ართრ. – რ.ართრ. ლიმფოციტებში ყოველგვარი სტიმულაციის გარეშე ადგილი ჰქონდა მმჯბ1-ის ექსტრაქციას, რაც გასაკვირი არ არის, რადგან ანთებით დაავადებასთან გვაქვს საქმე და, შესაბამისად, ანთებითი ციტოკინის გამოყოფა მოხდა. ხოლო რაც შეეხება მფც C8 იზომერს, იგი დამატებითი სტიმულატორი გამოდგა მმჯბ1 ექსტრაქციისათვის. პოლიფენოლები კი გარკვეულ ბარიერად მოიაზრებიან ამ შემთხვევაშიც, რომელიც ხელს უშლის ლიზოსომების პლაზმურ მემბრანასთან შერწყმას და შიგთავსის გარეთ გამოსვლას. აზოტის ოქსიდის რაოდენობის ზრდა განსაკუთრებით შეინიშნებოდა ლპს-ით სტიმულირებისას, ხოლო სხვა შემთხვევებში უფრო ნაკლები და თითქმის ერთნაირი იყო მისი დონე. გამოყენებული ლიტერატურა 1. Mateu L., Luzzati V., Vonasek E., Borgo M. & Lachapelle F. (1996). “Order-disorder phenomena in myelinated

nerve sheaths. VI. The effects of quaking, jimpy and shiverer mutations: an X-ray scattering study of mouse sciatic and optic nerves.” J.Mol.Biol. 256 (2), 319-329.

2. Mario A. Moscarello Æ Fabrizio G. Mastronardi Æ D. Denise Wood; The Role of Citrullinated Proteins Suggests a Novel Mechanism in the Pathogenesis of Multiple Sclerosis Neurochem Res (2007) 32:251–25

3. Pritzker LB, Joshi S, Gowan JJ, Harauz G, Moscarello MA (2000) Deimination of myelin basic protein I. Effect of deimination of arginyl residues of myelin basic protein on its structure and susceptibility to digestion by cathespsin D. Biochemistry 39:5324–5381

4. Goodwin, G.H., Sanders, C. and Johns, E.W. A new group of chromatin-associated proteins with a high content of acidic and basic amino acids. Eur. J. Biochem. 38 (1973) 14–19.

74  

5. Wen, L., Huang, J.K., Johnson, B.H. and Reeck, G.R. A human placental cDNA clone that encodes nonhistone chromosomalprotein HMG-1. Nucleic Acids Res. 17 (1989) 1197–1214.

6. Dumitriu, I.E., Baruah, P., Manfredi, A.A., Bianchi, M.E. and Rovere-Querini, P. HMGB1: guidin immunity from within. Trends Immunol. 26 (2005) 381–387.

7. Wang, H., Bloom, O., Zhang, M., Vishnubhakat, J.M., Ombrellino, M., Che, J., Frazier, A., Yang, H., Ivanova, S., Borovikova, L., Manogue, K.R., Faist, E., Abraham, E., Andersson, J., Andersson, U., Molina, P.E., Abumrad, N.N., Sama, A. and Tracey, K.J. HMG-1 as a late mediator of endotoxin lethality in mice. Science 285 (1999) 248–251.

8. Bonaldi, T., Talamo, P., Scaffidi, P., Ferrera, D., Porto, A., Bachi, A., Rubartelli, A., Agresti, A. and Bianchi, M.E. Monocytic cells hyperacetylate chromatin protein HMGB1 to redirect it towards secretion. EMBO J. 15 (2003) 5551–5560.

9. Gardella, S., Andrei, C., Ferrera, D., Lotti, L.V., Torrisi, M.R., Bianchi, M.E. and Rubartelli, A. EMBO Rep. 3 (2002) 995–1001.

10. Fang, W.H., Yao, Y.M., Shi, Z.G., Wu, Y., Lu, L.R. and Sheng, Z.Y. The significance of changes in high mobility group-1 protein mRNA expression in rats after thermal injury. Shock 17 (2002) 329 –333.

11. Yamada, Sh. and Maruyama, I. HMGB1, a novel inflammatory cytokine. Clinica Chimica Acta 375 (2007) 36-42. FLAVONOID GLYCOSIDES FROM LEAVS OF TRIBULUS TERRESTRIS Vazha Nebieridze PH. D. Student Tbilisi State Medical University, Iovel Kutateladze Institute of Pharmacochemistry; St. Andrew the first-called Georgian University of the patriarchate of Georgia

Tribulus terrestris L. – ground burnut, Fam. Zygophyllaceae is a widespread plain annual plant with creeping radiating stems. The ground burnut has been used in oriental folk medicine for treatment of various diseases from time immemorial.

On the basis of steroid glycosides of the Tribulus terrestris, at the Institute of Pharmacochemistry of the Georgian Academy of Sciences, there is produced preparation Tribusponin for treatment and prevention of atherosclerosis and as a nonhormonal anabolic agent [2]. Pharmacological test [3] and clinical trials showed the following: Tribusponin promotes a decrease in the blood cholesterol content and an increase in the lecithin cholesterol factor, reduces the index of phospholipids and lipoproteids, decreases lipopexia in the aorta, myocardium and liver, controls blood tension, and exhibits vasodilating and anticoagulant properties. This preparation called Atherosponin with the action similar to Tribusponin is recommended as a biologically active food additive.

Tribulus terrestris is well known with the content of flavonoids. There are found that the flavonoids content of Tribulus terrestris are mainly quercetin, kaempferol and isorhamnetin, and quercetin as a nucleus the highest content of flavonoids [4,5].

We carried out the phytochemical investigation of Tribulus terrestris leaves. There are isolated three flavonoid glycosides: quercetin 3-O-α-L-rhamnopyranosyl-(1→6)-O-β-D-glucopyranoside, quercetin 3-O-α-L-rhamnopyranosyl-(1→6)-O-β-D-galactopyranoside, quercetin 3-O-α-L-rhamnopyranosyl-(1→6)-O-β-D-glucopyranosyl 7-O-β-D-glucopyranoside. Third glycoside was never reported before in literature.

75  

References 1. E. P. Kemertelidze, T. A. Pkheidze, T. N. Kachukhashvili, R. S. Umikashvili et al, 1982, Pharm. Chem. J., 1: 119-

122; USSR Patents No. 56744, 1969 2. E. P. Kemertelidze, T. A. Pkheidze, 1999, Steroid Compounds of some Plants Growing in Georgia. Tbilisi, 183 p. 3. A. Louveaux, M. Jay, O. Taleb et al, 1998. Variability in flavonoid compounds of four Tribulus species: Does it play

a role in their identification by desert locust Schistocerca gregaria, Journal of Chemical Ecology, 24 (9): 1465-1481. 4. N.A. Salen, A.A. Ahmed et al, 1982. Flavonoid glycosides of Tribulus pentandrus and T. terrestris, Phytochemistry,

21 (8): 1995–2000. Nanotechnology-based drug delivery systems for flavonoids: An Opportunity to Increase Oral Bioavailability and Bioefficacy Tamar Kvaratskhelia, Lia Tsiklauri St. Andrew the first-called Georgian University of the patriarchate of Georgia

Flavonoids are among the biggest group of polyphenols, widely distributed in plant-based foods. They have a wide range of biological and physiological activities such as anti-inflammatory, antioxidant, antiallergic, hepatoprotective, nephroprotective, antithrombotic, antiviral, anticarcinogenic and therefore, they have been extensively investigated both in the past and during recent years (1). The interest in them is still increasing. Despite of reported pharmacological effects various studies have shown that flavonoids have some drawbacks after oral administration such as stability, bioavailability and bioefficacy (2-3). Most of the biologically active constituents of extracts, such as flavonoids, are highly soluble in water, but have low absorption, because they are unable to cross the lipid membranes of the cells, have excessively high molecular size, or are poorly absorbed, resulting in loss of bioavailability and efficacy. Some crude flavonoids are not used clinically because of these obstacles. Typical polyphenols have oral bioavailability of 10% or less. To become bioavailable, the following barriers must be overcome: solubility, stability, permeability, target tissue uptake, and disposition.

Novel technologies have been developed recently for drug delivery systems (4). The use of herbal formulations for novel drug delivery systems is more advantageous and has more benefits compared to others. Encapsulation of active compounds such as flavonoids into nanoparticles becomes a very promising way of preventing drug degradation, decreasing toxic effects, improving bioavailability, and controlling rate of drug release (5-6). Nanosystems can deliver the active constituent at a sufficient concentration during the entire treatment period, directing it to the desired site of action. Conventional treatments do not meet these requirements. The main advantage of particulate drug delivery systems such as polymeric microspheres, nanoparticles, liposomes and solid lipid nanoparticles are their ability to cross membrane barriers, particularly in the gastrointestinal tract and deliver drugs with higher efficiency, with fewer adverse side effects and provide more convenience for the patient (7). The present paper includes information about nanotechnology-based novel formulations successfully developed for overcoming the delivery challenges of flavonoids.

76  

References 1. Kumar, S., & Pandey, A. K. (2013). Chemistry and Biological Activities of Flavonoids: An Overview // The Scientific

World Journal, 1-16. 2. Thilakarathna, S. H., & Rupasinghe, H. P. V. (2013). Flavonoid Bioavailability and Attempts for Bioavailability

Enhancement // Nutrients, 5(9), 3367–3387. 3. Ma Y, Zeng M, Sun R, Hu M. (2014). Disposition of Flavonoids Impacts their Efficacy and Safety// Curr Drug

Metab.; 15(9):841-64. 4. Singh R, Tiwari S, Tawaniya J. (2013). Review on nanotechnology with several aspects// Int J Res Comput Eng

Electron.; 2(3):1–8. 5. Munin, Aude; Edwards-Lévy, Florence. (2011). Encapsulation of Natural Polyphenolic Compounds; a Review.//

Pharmaceutics 3, no. 4: 793-829. 6. Bonifácio, B. V., da Silva, P. B., Ramos, M. A. dos S., Negri, K. M. S., Bauab, T. M., & Chorilli, M. (2014).

Nanotechnology-based drug delivery systems and herbal medicines: a review. International Journal of Nanomedicine, 9, 1–15.

7. Mignet, Nathalie; Seguin, Johanne; Chabot, Guy G. 2013. "Bioavailability of Polyphenol Liposomes: A Challenge Ahead." Pharmaceutics 5, no. 3: 457-471.

მედიკამენტური მკურნალობის შეცდომები ნონა დათვიაშვილი მაგისტრანტი შპს სუხიშვილის სასწავლო უნივერსიტეტი

მედიკამენტური მკურნალობის შეცდომა განმარტებულია შემდეგნაირად: „თავიდან აცილებადი ნებისმიერი მოვლენა, რომელმაც შეიძლება გამოიწვიოს წამლის არასწორი გამოყენება პაციენტისთვის ზიანის მიყენება, მაშინ, როდესაც წამალი სამედიცინო პერსონალის, პაციენტის ან მომხმარებლის განკარგულებაშია“. იგი შეიძლება დაკავშირებული იყოს პროფესიულ პრაქტიკასთან, ჯანდაცვის პროდუქტებთან, პროცედურებთან ან სისტემებთან, როგორებიცაა: ნომენკლატურის შედგენა, რეცეპტის გამოწერა, დანიშნულების მიცემა, პროდუქტის მარკირება, შეფუთვა, წამლების შერევა (მომზადება), გაცემა, გავრცელება, შეყვანა, სწავლება, მონიტორინგი და გამოყენება.

მედიკამენტური შეცდომები არასასურველი მოვლენების ყველაზე ხშირი მიზეზია ჯანდაცვაში. მათგან 29% დასახელებით მსგავსი მედიკამენტების არევითაა გამოწვეული. საქართველოს ფარმაცევტულ ბაზარზე დღეს მიმოქცევაშია 5000ზე მეტი რეგისტრირებული სამკურნალო საშუალება, მათგან გარკვეულ ნაწილს მსგავსი დასახელება აქვს, რაც წარმოადგენს შეცდომის საფუძველს. მაგ: ცელებრექსი Celebrex (ანთების საწინააღმდეგო), ცერებრიქსი Cerebryx (ანტიკონვულსანტი), ცელექსა Celexa (ანტიდეპრესანტი).

გარდა დასახელებით მსგავსი მედიკამენტებისა არსებობს სხვადასხვა დასახელების მქონე ერთი და იგივე მედიკამენტი, მაგალითად: დიკლოფენაკი – 43 ფორმა, ენალაპრილი – 53 ფორმა, პარაცეტამოლი 55 ფორმა (2007–2008), რაც ასევე შეცდომის მიზეზი შეიძლება გახდეს.

77  

შეცდომებს ხელს უწყობს ისეთი ფაქტორებიც, როგორიცაა: გაურკვეველი ხელით დაწერილი დანიშნულება, წამალთა დასახელების არასრულყოფილი ცოდნა, ახალი პროდუქტების მზარდი არსენალი, მშობლიურ ენაზე ანოტაციის არ არსებობა, მსგავსი შეფუთვა და მარკირება.

ამიტომ, მწარმოებლები და მარეგულირებელი სამსახური ახალი წამლების რეგისტრაციამდე ვალდებულები უნდა იყვნენ გაითვალისწინონ მოსალოდნელი შეცდომების რისკი, ხოლო ექიმებს და ფარმაცევტებს უნდა ჰქონდეთ შესაბამისი ინფორმაცია ამ წამლების შესახებ, რისთვისაც აუცილებელია ხელშეწყობა სახელმწიფოს მხრიდან, ეს იქნება სასწავლო პროგრამები, სემინარები, ტრენინგები თუ ინფორმაციის გავრცელების სხვა წყაროები.

წამლის არასასურველ მოვლენებთან დაკავშირებული მედიკამენტური მკურნალობის შეცდომები შეიძლება გამოვლინდეს, როცა: პაციენტი წამალს იღებს არასწორი დანიშნულებით, დანიშნულება სწორია, მაგრამ წამლის მიღება ხდება სხვა დოზით, არასათანადო გზით ან არასწორ დროს, მედიკამენტები სწორადაა შერჩეული, მაგრამ ადგილი აქვს უარყოფით ურთიერთქმედებას სხვა წამალთან ან საკვებთან, პაციენტი იღებს წამალს, რომელმაც შეიძლება გამოიწვიოს ალერგიული ან სხვა საზიანო ეფექტები.

სხვადასხვა ტიპის წამლისმიერ პრობლემებთან დაკავშირებული მედიკამენტური მკურნალობის შეცდომები გამოვლინდება მაშინ, როცა: პაციენტი არ იღებს წამალს, როდესაც იგი მისთვის აუცილებელია, ან პაციენტი იღებს წამალს, როდესაც მისი საჭიროება არ არსებობს (საჭიროების პრობლემა), დაბალი დოზით ან არასათანადო წამლით მკურნალობისას (მედიკამენტური თერაპიის არაეფექტურობა), პაციენტი იღებს მედიკამენტის მაღალ დოზას, რასაც შესაბამისად მოყვება უარყოფითი ეფექტები.

მედიკამენტური მკურანალობის შეცდომები ვლინდება მაშინაც, როცა: პაციენტი რამდენიმე წამალს იღებს ერთდროულად, სხვა მდგომარეობათა გაუთვალისწინებლობისას (ორსულობა, ღვიძლის ან თირკმლის ფუნქციის დარღვევა), ბავშვთა ასაკი, ხამდაზმულები (საჭიროა დოზის გადაანგარიშება, ან განახევრება), თუ არსებობს ურთიერთობის პრობლემა პაციენტსა და მკურნალ ექიმს შორის, პაციენტი მიმართავს ერთზე მეტ ექიმს და სხვა.

ყველაზე მეტად მედიკამენტური მკურნალობის შეცდომების რისკის ქვეშ არიან ის ადამიანები, როიმლებიც ხშირად მიმართავენ თვითმკურნალობას, ერთი და იგივე დიაგნოზით სხვადასხვა ექიმს, ასევე ისინი, ვინც სამწუხაროდ, შეცდომით დანიშნული მედიკამენტის მსხვერპლი ხდება.

მედიკამენტების გამოწერის შეცდომების მიზეზებია: წამლის ჩვენებებისა და უკუჩვენებების არადეკვატური ცოდნა, პაციენტის ინდივიდუალური ფაქტორების გაუთვალისწინებლობა, როგორიცაა ალერგია, თანმხლები მდგომარეობა (ორსულობა), თანმხლები დაავადებები, სხვა მედიკამენტები, არაადეკვატური კომუნიკაცია (წერილობითი, ზეპირი), დოკუმენტაცია – რთულად წასაკითხი, არასრულყოფილი, გაუგებარი, მათემატიკური შეცდომა დოზის გამოთვლისას, მონაცემების არასწორად შეყვანა კომპიუტერიზებული გამოწერისას (გამოტოვება, განმეორება), არასწორი პაციენტი, არასწორი დოზა, არასწორი დრო, არასწორი წამალი, ან არასწორი გზა.

არის შემთხვევები, როცა პერსონალი ხდება შეცდომის ხელშემწყობი: გამოუცდელობა, სიჩქარე, ერთდროულად ორი საქმის კეთება, გადაღლა, მობეზრება,

78  

გადამოწმების უნარ-ჩვევის უქონლობა, სუსტი გუნდური მუშაობა ან კომუნიკაცია კოლეგებს შორის და სხვა.

მედიკამენტური მკურნალობის შეცდომას შეიძლება ხელი შეუწყოს სამუშაო გარემომაც: უსაფრთხოების კულტურის არარსებობა (ბეწვზე გადარჩენის შეთხვევებზე და არასასურველ მოვლენებზე სწავლის უუნარობა), პერსონალისათვის სამახსოვროების არარსებობა, პერსონალის არაადექვატური რაოდენობა, ნორმაზე მეტი სამუშაო საათები, სტრესული სიტუაციები სამუშაო გარემოში.

პაციენტებისთვის სამკურნალო საშუალებების მიღებამდე, აუცილებელია, რომ მათ იცოდნენ როგორ გამოიყენონ ის. ესაა ფარმაცევტთა საქმიანობის კიდევ ერთი მხარე – მათ აქვთ უფრო ახლო ურთიერთობა პაციენტებთან და დიდ როლს ასრულებენ მათ ინფორმირებაში. მაგ: წამლის შეყვანის შეცდომების რისკის შესამცირებლად მნიშვნელოვანია პაციენტებისთვის დახმარების გაწევა იმის შესახებ, თუ როგორ ისარგებლონ ინჰალატორით ან ინსულინის ინექტორით.

ამრიგად, მედიკამენტური მკურნალობა ყველაზე ხშირი სამედიცინო ჩარევაა პაციენტის უსაფრთხოების საქმეში. მას შეიძლება თან ახლდეს სხვადასხვა სახის შეცდომა, რომელთაგან ნახევარზე მეტი შეიძლება იყოს თავიდან აცილებადი. ამიტომ, დღეს როდესაც არსებობს უამრავი სამკურნალო საშუალება, მედიკამენტების შერჩევის, დანიშვნის, გამოწერის, გაცემისა თუ გამოყენების დროს მნიშვნელოვანია მეტი ყურადღება, როგორც სამედიცინო პერსონალის ისე პაციენტის მხრიდან – წამალი არ არის ჩვეულებრივი მოხმარების საგანი, საქმე ეხება პაციენტის უსაფრთხოებას!

გამოყენებული ლიტერატურა 1. გ. გეგელაშვილი, ლალი ჭიღლაძე, მაკა დანელია – დასახელებით მსგავსი მედიკამენტები 2008

http://www.gaps.ge 2. ევროპის კავშირის ფარმაცევტთა (ჯგუფი 2007) „პაციენტთა უსაფრთხოება და უსაფრთხო მედიკამენტური

მკურნალობა ევროპაში http://www.gaps.ge 3. გ. გეგელაშვილი, ჯ. ჩოლობარგია – სამედიცინო შეცდომა, პაციენთთა უსაფრთხოება და კანონმდებლობა

თბილისი (2010) 4. Medical Errors – Types of Medical Mistakes, www.facebook.com წამლის უსაფრთხო გამოყენების ასპექტები ნონა დათვიაშვილი მაგისტრანტი შპს სუხიშვილის სასწავლო უნივერსიტეტი

წამლის სწორად გამოყენება გულისხმობს თუ რა უნდა გავითვალისწინოთ წამლის მიღებამდე და რით უნდა დავიწყოთ პროცესი, რომელიც განკურნებამდე მიგვიყვანს ყოველგვარი გართულებებისა და გაუთვალისწინებლობების გარეშე.

აუცილებელია წამლის ანოპტაციის გაცნობა. თუ მედიკამენტი ექიმის დანიშნულების გარეშე შეიძინეთ (ტკივილგამაყუჩებელი, გაციების საწინააღმდეგო პრეპარატები),

79  

აუცილებლად წაიკითხეთ ანოტაცია, სადაც მითითებული უნდა იყოს მიღების წესი და დოზა.

მედიკამენტის მიღება. აუცილებელია მედიკამენტის მიღების წესის დაცვა, როდის და როგორ უნდა მივიღოთ. მაგალითად: არსებობს პრეპარატები რომელიც წყალში უნდა გაიხსნას და ისე მივიღოთ, ზოგი უნდა დაიღეჭოს, ზოგი ენის ქვეშ იდება და ზოგიც წყალთან ერთად დაუღეჭავად უნდა გადაყლაპოთ. ამ წესის დარღვევამ შესაძლებელია სერიოზული გართულება გამოიწვიოს. არის პრეპარატები, რომლებიც უნდა მივიღოთ კვების წინ ან კვების შემდეგ. მაგ: როცა წამალს ვიღებთ პერორალურად, უნდა მოხდეს მისი შეწოვა, რისთვისაც მას ჭირდება შესაბამისი არე. არის წამლები რომლებიც იხსნებიან მჟავე არეში (კუჭის წვენი), ზოგიერთი კი იხსნება ტუტე არეში. წამლები ეფექტს იძლევიან მხოლოდ დანიშნულების შესაბამისად – ჭამამდე მისაღები წამალი შედეგს ვერ მოგვცემს ჭამის შემდეგ მიღებისას. ამიტომ აუცილებელია დანიშნულების ზუსტი დაცვა.

დაიცავით ექიმის მიერ დანიშნული მედიკამენტის მიღების ხანგრძლივობა. არსებობს დაავადებები, რომლის დროსაც პაციენტებმა მედიკამენტები მთელი ცხოვრების განმავლობაში უნდა მიიღონ. მაგ: არტ. წნევის დამწევი პრეპარატები – მკურნალობის დაწყებიდან დაახლოებით 1 კვირაში არტერიული წნევა ნორმაში დგება, მაგრამ მიუხედავად ამისა, პაციენტებმა უნდა გააგრძელონ მედიკამენტის მიღება. ანტიბიოტკიკის მიღების დორს, შესაძლებელია პაციენტმა თავი კარგად იგრძნოს 2-3 დღეში, მაგრამ ანტიობიოტიკოთერაპია კიდევ რამდენიმე დღე მაინც უნდა გაგრძელდეს, რადგან მისი ნაადრევად შეწყვეტა ზრდის დაავადების გამეორების და რეზისტენტობის განვითარების რისკს.

დაუშვებელია ერთდროულად რამდენიმე წამლის მიღება. იგი გამოიწვევს ღვიძლის ან თირკმლის სერიოზულ დაზიანებას. კვლევებით დადგინდა, რომ ორ წამალს შორის ინტერვალი მინიმუმ 2–3 საათი მაინც უნდა იყოს.

განსაკუთრებული გააზრება ჭირდება წამლების გამოყენებას ორსულობის პერიოდში. უნდა განისაზღვროს მოსალოდნელი სარგებელი და რისკი. ცნობილია ტალიდომიდისა და დიეთილსტიბესტროლის, იგივე სინესტროლის ტრაგედია. კვლევებით დადგინდა, რომ სწორედ ამ უკანასკნელმა მედიკამენტმა, რომელიც მიღებულ იქნა დედის მიერ ორსულობის პერიოდში, განაპირობა ის რომ შვილს 30 წლის შემდეგ რეპროდუქციული ფუნქციის სხვადასხვა დაზიანებები აღმოაჩნდა. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ როდესაც ანოტაციაში წერია „პრეპარატი არ არის შესწავლილი ორსულებსა და ბავშვებში“ ეს შეიძლება იყოს მარტივი თავდაცვა ფარმაცევტული კომპანიის მიერ საკუთარი კომპანიის, ამიტომ ასეთი პრეპარატი არ უნდა მივიღოთ.

ბავშვები. არის შემთხვევები, როცა ბავშვს უნიშნავენ 5–6 პრეპარატს ერთდროულად, მაშინ, როცა ის შეიძლება განიკურნოს როგორც მონოთერაპიით, ისე უწამლოდ, შესაბამისი რჩევების გათვალისწინებით, ხოლო სხვა გარდაუვალ შემთხვევაში კი მაქსიმუმ სამი წამალი საკმარისია მკურნალობისთვის, და ამ დროსაც ინტოქციკაციის რისკი 18–20%ია, ამიტომ იგი წამლები აუცილებლად კვალიფიციური, მცოდნე ექიმის მიერ უნდა იყოს შერჩეული.

დოზირება. წამლობისა და მოწამვლის განმასხვავებელი მთვარი პირობაა დოზა. დოზირების გადაჭარბება არათუ წამალს, არამედ ხშირად საკვებ პროდუქტსაც კი საწამლავად აქცენს. ექიმთა პრაქტიკაში ყოფილა ხშირი შემთხვევა, როცა საკვები ვნებს

80  

პაციენტს. მაგ: ცნობილია შემთხვევა, როდესაც დანიშნულმა სტაფილოს წვენმა, უმძიმეს მდგომარებაში ჩააგდო ბავშვი, რომელსაც ბებომ დაალევინა ის დიდი რაოდენობით. ამიტომ მნიშვნელოვანია დანიშნულების ზუსტად დაცვა. თუ მკურნალობას შედეგი არ აქვს მიმართეთ ექიმს.

მედიკამენტების მიცემისას განსაკუთრებული ყურადღების გამოჩენაა საჭირო ხანდაზმულებშიც. ხანდაზმულთა ფარმაკოკინეტიკა ცალკე თემაა, რომელსაც შეისწავლის გერიატრიული ფარმაკოკინეტიკა. ამ შემთხვევაში ნახევრდება როგორც წამლის დოზა, ისე რაოდენობა და დაუშვებელია – მეზობლების, ნაცნობების რჩევების გათვალისწინება წამლებით მკურნალობაზე. გარდა ამისა, როდესაც მკურნაკლობისთვის საჭიროა რამდენიმე წამალი ერთად, აუცილებლად ის უნდა დანიშნოს ექიმმა, რადგან წამალთა ურთიერთქმედება არის სერიოზული პრობლემა, რომელიც იწვევს სერიოზულ გართულებებს ე. წ. წამლისმიერ დაავადებებს.

მნიშვნელოვანია მჭიდრო თანამშრომლობა მკურნალ ექიმთან. მედიკამენტური მკურნალობა ეს არის ექიმისა და პაციენტის თანამშრომლობა. დაუსვით კითხვები, უთხარით ჩივილები, რომელიც გამოვლინდა მკურნალობის შემდეგ ან დაავედებების შესახებ, რომლებიც გქონიათ ადრე, და ა. შ. ექიმის სიტყვები ხშირად წამალზე კარგ შედეგს შეიძლება იძლეოდეს.

მედიკამენტური ანამნეზის გაცნობის კულტურა. მნიშვნელოვანია, რომ მკურნალობის დაწყებამდე ექიმი კაგრად გაეცნოს მედიკამენტური მკურნალობის ანამნეზს, შემდგომი გართულებების თავიდან აცილების მიზნით.

„თუ გაციებული ხარ – მიიღე ანტიობიოტიკი“. ბევრ ადამიანს ჰგონია, რომ თუ გაციებისას მიიღებს ანტიბიოტიკს, უფრო მალე გამოჯანმრთელდება და გართულებებსაც აიცილებს თავიდან. ეს სიმართლეს არ შეესაბამება. გაციება უხშირესად ვირუსული ინფექციით არის გამოწვეული, რაზეც ანტიბიოტიკი საერთოდ არ მოქმედეს. ამის გარდა, ანტიბიოტიკებს აქვთ საკმაოდ ბევრი გვერდითი ეფექტი, ამიტომ მათი მიღება მხოლოდ აუცილებლობის შემთხვევაშია დასაშვები და ისიც ექიმის მიერ.

„მედიკამენტების მიღება რომ არ დაგავიწყდეს, უნდა იდოს თვალსაჩინო ადგილას“ – ასეთი მიდგომა არასწორია, რადგან ყველა მედიკამენტს შენახვის თავისი წესი გააჩნია: ზოგიერთი ინახება სინათლისაგან დაცულ, მშრალ, გრილ ადგილას და ა.შ.

არსებობს მითი – მედიკამენტის მიღება შეიძლება ნებისმიერ სითხესთან ერთად ფაქტი: მედიკამენტი მიიღეთ ყოველთვის წყალთან ერთად. სხვა სითხემ

(მაგალითად: რძე, ყავა, ალკოჰოლი) შესაძლებელია იმოქმედოს მედიკამენტზე და მის ორგანიზმში შეწოვაზე. წყალი სასურველია მიიღოთ დაახლოებით 1 ჭიქა, რათა ტაბლეტმა/კაფსულამ არ გააღიზიანოს საყლაპავი მილი.

გამოყენებული ლიტერატურა 1. https://www.youtube.com/watch?v=bSC-lo4thc4 გადაცემა მედ–info – „ფარმაკოუსაფრთხოება“ 2011 2. https://www.youtube.com/watch?v=jTFhgmUpCDE გადაცემა კარაბადინი „წამლისმიერი დაავადებები“ 2011

81  

Pharmacist professional features in Georgia N. Sulashvili,1, N. Kvizhinadze2, I. Maisuradze1 1University of Georgia, School of Public Health and Health Sciences, Tbilisi, Georgia;

2Tbilisi State Medical University, Department of Social and Clinical Pharmacy, Tbilisi, Georgia

Pharmacists dispense medications, monitor patients’ health, and make sure that drugs do not interact in a harmful way. They are drug experts ultimately concerned about their patients’ health and wellness. Pharmacist job opportunities will rise 25 percent from 2010 to 2020. That’s faster than the average for all jobs. The reason for that growth is that the aging Baby Boom generation will increasingly need medications at the same time that many pharmacists will be retiring. Pharmacist jobs are not evenly distributed around the country. States with the highest populations of older people have the greatest demand for pharmacists. Pharmacist jobs are found in a variety of settings: Retail pharmacists work in stores, where they may also handle business tasks. Clinical pharmacists work in hospitals or other types of healthcare facilities where they help care for patients. Consultant pharmacists work for healthcare and insurance organizations where they try to increase efficiency and assist clients who use medicine to manage chronic illness or disease [1-12]. Pharmacy professors work in postsecondary schools to prepare the next generation for pharmacist careers. The pharmacist should play a central role in the provision of advice and information to patients and the general public on the use of medicines, and the pharmacist should cooperate effectively with prescribers to ensure a common approach to patients in the provision of advice and information Pharmacists should participate in a multidisciplinary approach to promotion of the rational use of medicines. Pharmacists should adequately inform patients and the general public about unwanted effects of medicines, and should monitor such unwanted effects and their consequences in collaboration with other health care professionals and the appropriate authorities[1-11].In western countries are actively working clinician pharmacist, pharmacist and family doctor system, It plays an important role in pharmaceutical care. In western countries and in many developing countries pharmacist professions a regulated sector in health, as well as family medicine [2-3]. Pharmacist, as well as the family doctor, needs higher education, further Diploma, and continuing pharmaceutical education, Pharmacist's license and periodic accreditation. in pharmacy, pharmacists position works only higher pharmaceutical education specialists, Who graduated by the state recognized and accredited universities, and colleges [4]. In Georgia pharmacist further diploma, continuing pharmaceutical education, pharmacist licensing and accreditation regulatory legislative base is not perfect. Today, the pharmacist profession in Georgia is impaired, pharmacist profession is deleted from health adjustable medical fields, Therefore degree in pharmacy or higher education in pharmacy losing profession opinion and values. In Georgia not conducted pharmacists certification, re certification, accreditation and licensing state program [5]. Therefore profession pharmacist specialty becomes given position by the pharmacy owner, and not only from the university awarded qualification. Because of the above reasons in Georgia in drugstores for pharmacist position is no longer necessary higher pharmaceutical education, in drugstore any person has the right to work as a pharmacist position, any educated person or a person without medical or pharmaceutical education may be given a "position" Pharmacist "according pharmacy owner desired, pharmacy profession granting needs 4-5 year

82  

study at medical and other universities. In Georgia drugstore pharmacist interpreted as the only drug-dealer-seller. Pharmacist as regulated medical specialists ignored in Georgian Health System. That is why higher pharmaceutical education should be moved to a new model direction, which will be more focused on pharmacotherapy, pharmaceutical care, and clinical pharmacy [6-7]. Therefore in future pharmacist profession in Georgian health care system should become most important link. In the state health policy it is necessary to develope pharmacist profession's concepts and common principles. pharmacist profession should become regulated health care job, look like family doctor. In Georgia should be developed and implemented pharmacists registration, licensing, and accreditation new standards accordance with international pharmaceutical programs [8-10]. Also qualified pharmacist in Georgia should have the right to work as pharmacist in other European Countries. Georgian pharmacist Certificate should have recognition in western countries, and Georgia should create pharmacist registration standard which is exist in Great Britain and other Western countries.

References 1. http://apps.who.int/medicinedocs/en/d/Jh2995e/1.9.html 2. Puspitasari HP, Aslani P, Krass I. Pharmacists' and consumers' viewpoints on counselling on prescription

medicines in Australian community pharmacies. Int J Pharm Pract. 2010 3. Hammerlein A, Griese N, Schulz M. Survey of drug-related problems identified by community pharmacies. Ann

Pharmacother. 2007 4. Williams M, Peterson GM, Tenni PC, Bindoff IK, Stafford AC. DOCUMENT: a system for classifying drug-related

problems in community pharmacy. Int J Clin Pharm. 2012 5. Australian Government Department of Health. Pharmacy Location Rules–Applicant's Handbook, Version 1.1

[Internet]. 2014. [Revised March 2014; Cited 2014 Nov 4]. Available from:http://www.health.gov.au/acpa. 6. Kolodziejak L, Rémillard A, Neubauer S. Integration of a primary healthcare pharmacist. J Interprof Care. 2010

May 7. http://www.pharmacyregulation.org/registration 8. General Pharmaceutical Council. Future Pharmacists: Standards for the Initial Education and Training of

Pharmacists. London: GPhC; 2011. 9. http://www.pharmacyexam.com/ 10. Sosabowski MH, Ingram MJ. 21st century issues in pharmacy education in the United Kingdom. Am J Pharm

Educ. 2003;67 Article 122. 11. "Pharmacist." Job Overview. Kirk Shinkle, n.d. Web. 19 Sept. 2013 12. Education Career Articles." Education Career Articles RSS. Higher Education Articles, 12 Feb. 2013. Web. 19 Sept.

2013. HOMOPATHIC PHARMACOPOEIA – PAST AND PRESENT M. L. Chikava1, T. G. Tsintsadze2, N. V. Sulashvili3 1 2 Department of Pharmacy, Georgian Technical University 1 3 School of Public Health and Health Sciences, University of Georgia

German physician Christian Friedrich Samuel Hahnemann (1755 –1843) [1] has created a system of

alternative medicine, called homeopathy and developed a specific homeopathic drug preparation methods and technology. Dr. Willmar Schwabe (1839 – 1917 ) [2] became a worthy successor of Hahnemann. He has

83  

followed Hahnemann’s instructions for the preparation of medicines, has created systematic catalog [3] and precise standards for homoeopathic pharmaceutical production, which was published in 1872 as Pharmacopoeia Homoeopathica Polyglotta. In 1880, the second edition (English edition) of this work was published [6]. In 1901 German, French and English editions; later – Italian, Spanish, Portuguese and Russian editions were published [8].

Willmar Schwabe’s Homeopathic Pharmacopoeia was recognized throughout the world. Later this work was revised and today is known as "Dr. Willmar Schwabe Homoeopathisches Arzneibuch", which was accepted as the official German Homoeopathic Pharmacopoeia (HAB) in 1978. Today HAB serves as an international reference standard for homoeopathic medicines [6].

Schwabe actively worked in the field of pharmaceutical technology too. He developed analytical methods, worked for technological process improvement and implemented the quality control of medicines. He founded Samuel Hahnemann’s Homeopathic Central Pharmacy of Leipzig to manufacture and sell homoeopathic medicines in 1866 [6], which then became Dr. Willmar Schwabe’s Homeopathic Central Pharmacy of Leipzig, for export of homeopathic medicines. Later the mentioned company gradually turned into Dr. Willmar Schwabe’s groups of companies: ’’INTERSUN’’, ’’FARMASAN’’, ’’CURAMED’’ [7].

In 1961 a new independent enterprise _ German Homeopathic Union (Deutsche Homoopathie-Union _ DHU) company [5] was founded on the basis of Willmar Schwabe’s companies [8]. At present DHU is the largest modern enterprise of the homeopathic preparations producing [4, 7].

Today there are several HOMOEOPATHIC PHARMACOPOEIA in the world: BRITISH HOMOEOPATHIC PHARMACOPOEIA (BHP), HOMOEOPATHIC PHARMACOPOEIA OF INDIA (H.P.I.), HOMOEOPATHIC PHARMACOPOEIA OF THE UNITED STATES (HPUS) [6], THE HOMOEOPATHIC PHARMACOPOEIA OF THE UNITED STATES / REVISION SERVICE (HPRS) [10], THE EUROPEAN PHARMACOPOEIA (PH.EUR.) and etc [11]. But in many countries Homeopathic medicines are mainly prepared according to the German Homeopathic Pharmacopoeia. Schwabe’s work ’’The guide of homeopathic medicines preparation’’ is used by homeopathic pharmacies of more than 70 countries of Europe and the USA [9].

References 1. Samuel Hahnemann. From Wikipedia, the free encyclopedia. http://en.wikipedia.org/wiki/Samuel_Hahnemann. 2. Willmar Schwabe. http://de.wikipedia.org/wiki/Willmar_Schwabe 3. Richard Haehl, F J Wheeler, John Henry Clarke. // Samuel Hahnemann : his life and work: based on recently

discovered state papers, documents, letters, etc. New Delhi, India. B. Jain Publishers, 2001, p. 430. 4. The Russian office of the firm Deutsche Homoopathie-Union, DHU-Arzneimittel GmbH & Co. KG.

http://www.naturoprof.ru/en/association/association_members_and_partners/?cut=1 5. Deutsche Homoopathie-Union. www.dhu.ru 6. Sumit Goel. // Homoeopathic Pharmacopoeia. 7. http://homeoresearch.blogspot.com/2010/09/homoeopathic-pharmacopoeia.html#gsc.tab=0 8. Deutsche Homoopathie-Union DHU-Arzneimittel GmbH&Co. KG. http://www.rlsnet.ru/firm_index_id_1639.htm 9. Корвякова О.А., Недобега Е.И., Киселева Е.В. // ОТ ГАНЕМАННА ДО СОВРЕМЕННЫХ

ГОМЕОПАТИЧЕСКИХ ЗАВОДОВ — ЭВОЛЮЦИЯ ПРОИЗВОДСТВА ГОМЕОПАТИЧЕСКИХ ЛЕКАРСТВЕННЫХ ПРЕПАРАТОВ. Гомеопатическией ежегодник 2009 г. http://www.mhc.ru/biblio/2009/2009_07_21_01.asp?showPrint=show

10. Швабе В. // Гомеопатические лекарственные средства. Руководство по описанию и изготовлению. Москва, 1967. http://homeoint.ru/homeopathy/essence/schwabe/schwabe.htm

11. homeoTerapia. ganmartebani da Terapiuli mimarTulebani. E. A. C. H. (European American Coalition on Homeopathy), Baden-Baden, Germany. 1999.

12. EUROPEAN PHARMACOPOEIA, 8TH EDITION. 13. https://www.edqm.eu/site/european-pharmacopoeia-8th-edition-1563.html

84  

Self-Medication Practice in developing countries N. Kvizhinadze, N. Kiknavelidze, I. Maisuradze, N. Sulashvili Tbilisi State Medical University, University of Georgia

It is common for people to feel unwell, and human beings have an inherent tendency to use

herbs, potions, medications, etc. for treating themselves. Every day people throughout the world act on their own for their health; they practice self-care. Self-medication or self-treatment is the treatment of self-diagnosed diseases, disorders or symptoms (1). It is the use of nonprescription medicines by people through using their own initiative. It has also been defined as obtaining and consuming medication without professional supervision, which comprises of acquiring medicines without a prescription, purchasing drugs by resubmitting/ reutilizing an old prescription, taking medicines on advice of relative or others, or consuming leftover medicines already available at home, in other words it can be defined as intermittent or continued use of a medication that is prescribed by physician for chronic or recurrent symptoms (3).

Medicines for self medication are often called Over the Counter (OTC) drug, which are available without a Doctor’s prescription through pharmacies, mostly in the less developed countries (2,4). Recent development of the pharmaceutical companies contribute to a wide spread availability of OTC Medicine.

Drugs used during self-medication are meant for self-medication and are of proved efficacy and safety, their improper use due to lack of knowledge of their side effects and interactions could have serious implications, especially in extremes of ages (children and old age) and special physiological conditions like pregnancy and lactation (5).

Majority of the respondents were in the age group of adolescence and adult. All the respondents used self-medication at one or other point of the time. Although it is true that self medication can help treat minor ailments that do not require medical consultation and hence reduce the pressure on medical services particularly in the underprivileged countries with limited health care resources. In this study the respondents usually obtained the information from the pharmacists and friends (6). The results were similar to the previous study where the information regarding medicines was obtained from the patent medicine dealers. The most common reasons for self-medication were fever cough/cold, and pain which was similar to our study where majority of them self-medicated for the same reasons. Major reasons of self medication were economical, quick relief, and time saving which were similar, the respondents do not go for clinic for minor ailments and they conclude that self-medication is easy and convenient for them (1, 6).

The above study showed that the respondents had a poor knowledge about appropriate self-medication. The practice of self-medication was common and hence, to minimize the dangers of self medication, the public has to be educated about the dangers of indiscriminate use of drugs, and also the drug authorities must insist on drugs being supplied by the community pharmacists only on a valid prescription (3). References

1. Khan RA: Self-medication with antibiotics, Practices among Pakistani students in Sweden and Finland. Infectious Disease Control Master Program, Master’s Thesis (30 ECTS), 1 appendix, Autumn semester 2011, Sodertorn University/School of life sciences 2011:1-55

85  

2. Sharma R, Verma U, Sharma CL, Kapoor B: Self medication among urban population of Jammu city. Indian Journal of Pharmacology 2005; 37(1):37-45.

3. Fei-Yuan H, Jen-Ai L, Weng-Foung H, Shih-Ming C, Hsiang-Yin C: Survey of Medication Knowledge and Behaviors among College Students in Taiwan. American Journal of Pharmaceutical Education 2006; 70(2):1-7.

4. Verma RK, Mohan L, Pandey M: Evaluation of self medication among professional students in North India: proper statutory drug control must be implemented. Asian Journal of Pharmaceutical and Clinical Research 2010;3(1):60-4.

5. Damodar G: Assessment of Self-medication Practices among Medical, Pharmacy and Nursing Students at a Tertiary Care Teaching Hospital. Indian Journal of Hospital Pharmacy 2012;49:79-83.IJPBA, May - Jun, 2013, Vol. 4, Issue, 3

ფარმაცევტული ზრუნვის ასპექტები საქართველოში ნ. კვიჟინაძე, ნ. სულაშვილი, ი. მაისურაძე, ნ. კიკნაველიძე თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტი, საქართველოს უნივერსიტეტი

ფარმაცევტის ამოცანა სულ უფრო მეტად არის პაციენტის მდგომარეობისათვის შესაბამისი მედიკამენტოზური მკურნალობის უზრუნველყოფა, ამასთან ყველაზე ეფექტური და ხელმისაწვდომი, რამდენადაც შესაძლებელია უსაფრთხო და პაციენტისათვის მოსახერხებელი მკურნალობის გამოყენება. შესაბამისად, ფარმაცევტებს შეუძლიათ განსაკუთრებული წვლილი შეიტანონ მედიკამენტოზური თერაპიის შედეგებისა და პაციენტის ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესებაში. ფარმაცევტული საქმიანობის ამ ახალ მიმართულებას „ფარმაცევტული ზრუნვა“ ეწოდა.

ფარმაცევტის დანიშნულება მოსახლეობის და კონკრეტული პაციენტის მოთხოვნილების დაკმაყოფილებაა. თუმცა საკმაოდ ბევრია ცნობები იმის შესახებ, რომ ამგვარი ტრადიციული, მარტივი მიდგომა სულაც არ უზრუნველყოფს მკურნალობის ეფექტურობასა და უსაფრთხოებას. ფარმაცევტული ზრუნვა – მოიცავს ფარმაცევტული მომსახურების მრავალ მიმართულებას, რომელთა ნაწილი ახალია ფარმაცევტული საქმიანობისათვის, ნაწილი კი – ტრადიციული. ფარმაცევტული ზრუნვა ორიენტირებულია მოსახლეობაზე.

სამედიცინო დახმარების გაწევისას ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტორია პაციენტის მოთხოვნების განსაზღვრა და დაკმაყოფილება. ფარმაცევტული კონსულტაცია აგრეთვე დიდ როლს ასრულებს დაავადებათა პროფილაქტიკასა და ცხოვრების წესის შეცვლაში. კლინიკური ფარმაცევტისა და ექიმის შეთანხმებული მუშაობა მედიკამენტოზური მკურნალობის შერჩევისას კონკრეტული პაციენტისათვის მოახდენს მოსახლეობის ჯანმრთელობის მაჩვენებლის ოპტიმიზაციას, შეამცირებს გვერდითი მოვლენების გამოვლენის რიცხვს, აგრეთვე შეამცირებს არარაციონალურად დანიშნული და გამოყენებული სამკურნალო საშუალებების რაოდენობას.

მკურნალობის ოპტიმიზაცია, ჯანმრთელობის გაუმჯობესება და დაავადებათა პრევენცია უნდა იყოს ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტორი პაციენტის ჯანმრთელობის გაუმჯობესების როგორც ფარმაკოლოგიური, აგრეთვე არაფარმაკოლოგიური სტრატეგიების დასახვისას. იმის აღნიშვნით, რომ კლინიკური ფარმაცია თავის თავში

86  

მოიცავს ფარმაცევტული ზრუნვის ფილოსოფიას, დეფინიცია ხაზს უსვამს ფაქტს, რომ საბოლოო ჯამში ფარმაცევტული პრაქტიკისა და კვლევის უპირველესი ობიექტი პაციენტია. როგორც დისციპლინა, კლინიკური ფარმაცია დაკავშირებულია კვლევებთან, რომლებიც ხელს უწყობს ახალი ცოდნის შეძენას, ადამიანის ჯანმრთელობისა და სიცოცხლის ხარისხის გაუმჯობესებას.

ფარმაცევტული ზრუნვა პაციენტის სიცოცხლის ხარისხის გაუმჯობესების ან შენარჩუნებისათვის საჭირო შედეგების მქონე ფარმაკოთერაპიის უზრუნველყოფაა. იგი ერთობლივი პროცესია, რომელიც მიზნად ისახავს სამედიცინო საშუალებებთან და ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემების პრევენციას, ან მათ გამოვლენასა და გადაწყვეტას. ეს არის სამედიცინო საშუალებების გამოყენების ხარისხის გაუმჯობესების უწყვეტი პროცესი. დაავადებათა განკურნება, გამოხატული სიმპტომატიკის შემცირება ან გაქრობა, დაავადების განვითარების პროცესის შენელება ან გაჩერება, დაავადებათა ან სიმპტომატიკის განვითარების პრევენცია არის ფარმაცევტული ზრუნვის ძირითადი მიზნები.

ფარმაცევტული ზრუნვის მიზანი პაციენტის ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული სიცოცხლის ხარისხის ოპტიმიზაცია და დადებითი კლინიკური შედეგების მიღებაა. ფარმაცევტული ზრუნვა მოითხოვს ფარმაცევტსა და პაციენტს შორის პროფესიული ურთიერთობების დანერგვასა და შენარჩუნებას; დანიშნული მკურნალობის ჩანაწერების შენახვას; აგრეთვე, პაციენტის თანხმობით, მისი პერსონალური სამედიცინო სახის ინფორმაციის შეგროვებას, ორგანიზებას, ჩაწერას, მონიტორინგსა და შენახვას. გამოყენებული ლიტერატურა 1. FIP “Statement of Professional Standards Pharmaceutical Care”, Hague, The Netherlands, 1998. 2. FIP, Reference Paper, Collabortive Practice, Istanbul, Turkey 2009 3. FIP “Statement of Professional Standards Pharmaceutical Care”, Hague, The Netherlands, 1998. 4. http://pharmacy.ouhsc.edu/about/pharmcare.asp 5. http://www.pharmacist.com/principles-practice-pharmaceutical-care The Study of Self-medication on the example of Georgian population. Advantages and disadvantages of Prescription Form # 3 I.Maisuradze, N.Sulashvili, Z.Goderdzishvili, N.Kvizhinadze

Georgian University

Self-medication is the taking of drugs, without consulting a doctor. This is increasingly common in the world, being encouraged by governments in different countries and supported by pharmaceutical industry [1].

Family, friends, neighbors’, or suggestions from advertisements in newspapers or popular magazines are common sources of self-medications as most of the patients want to play an intelligent, independent and informed role in the management of the diagnostic and therapeutic activities which concern them. The most common self-administered drugs detected in most population studies are anti-inflammatory drugs and analgesics, followed by antibiotics [2, 3].

87  

In less developed countries, self-medication is considered "responsible" because it may help to treat diseases that do not require medical attention and may reduce overuse of medical services; selfmedication’s purpose is to solve minor health issues [4].

Although the potential benefits seem to be of a financial nature, selfmedication can frequently cause unwanted side effects that would increase healthcare costs, creating an additional burden on the sanitary system [5].

The study was conducted between Oqtomber 2014 - april 2015 (7months) on a population group from Georgia. The targets facility of the study was Tbilisi, polyclinics 200 doctors and 700 patients. Research Method: Poll- Interview, Were studied 700 form #3 of prescriptions,which were selected from the polyclinics placed pharmacies.

Prescriptions and patients study has shown that: Patients 30% is male and 70% is female, Patients’ 70% dissatisfied with the establishment of the Institute of prescription. Responding on the question, if a doctor prescribed medication which will be selected by patients 80% responding positively. These numbers match survey of physicians resulting answers- if a doctor prescribed medication which will be selected by the patients. To this question the doctors 80% responding positively. As physicians, as well as patients 65% form #3 of the prescription's main negative party considered extra time costs, queues in pharmacies and in polyclinics. To the question : mainly which prescription drugs are they addressing to doctor 5% answers are Nimesil, 4,5% - Enap- HL, 4,5 % - Ceftriaxone, 2% Biseptol, 1% Lorista,1% Fluconazol, 1% Coclav. The prescriptions study shows that have been identified 91 name of the leader drugs, From here 46 types of medications separately have less than 0,5%-parts. In this case the leader of medicines are Ceftriaxone, Enap- HL, Brovensini, Azithromycin Nimesil, Coclav.

Research and studies have shown that it is necessary to be regulated "Pharmacy Doctors" activities and so-called "Nimesil prescription “ phenomenon research more in depth. References [1]. Taylor J.S., The value of autonomy and the right to self-medication. J. Med. Ethics., 2012; 38(10): 587-588. [2]. Bennadi D., Self-medication: A current challenge. J. Basic Clin. Pharm., 2013; 5(1): 19-23. [3]. Drăgănescu D., Popa D.E., Lupuleasa D., Burcea Dragomiroiu G.T.A., Miron D.S., Roşca A.C., Chivu R.D., The in vitro release mechanism of ibuprofen from conventional and special dosage forms. Farmacia, 2013; 61(4): 811-819. [4]. Zaffani S., Cuzzolin L., Benoni G., Herbal products: behaviors and beliefs among Italian women. Pharmaco. Epidemiol. Drug Saf., 2006; 15(5): 354-359. [5]. Talevi A., The new patient and responsible self-medication practices: a critical review. Curr. Drug Saf., 2010; 5(4): 342-353.

88  

ფენოლური ნაერთების ბიოშეღწევადობა და მეტაბოლიზმი თამარ კვარაცხელია დოქტორანტი საქართველოს საპატრიარქოს წმ. ანდრია პირველწოდებულის სახელობის ქართული უნივერსიტეტი

ფენოლური ნაერთები თითქმის საუკუნეა, რაც იპყრობს მკვლევართა ყურადღებას. ამაზე მეტყველებს ის მრავალრიცხოვანი შრომები, რომლებიც სხვადასხვა ქვეყნების მეცნიერებმა მიუძღვნეს ფენოლური ნაერთების სტრუქტურის, მათი კვლევის მეთოდების შემუშავებისა და სრულყოფის, მცენარეებში გავრცელების, ბიოსინთეზისა და სხვა საკითხების შესწავლას (1). 

ფლავანოიდები პოლიფენური ნაერთებია, რომლებიც ფართოდაა გავრცელებულნი უმაღლეს მცენარეებში ძირითად გლიკოზიდების სახით და აქედან გამომდინარე წარმოადგენენ ადამიანის ყოველდღიური საკვების ნაწილს (1). გარდა ამისა ხასიათდებიან ფარმაკოლოგიური მოქმედების ფართო სპექტრით; ავლენენ ანთების საწინააღდმეგო, დიურეტულ, ნეფროპროტექტორულ თვისებებს; ხელს უწყობენ ქსოვილების რეგენერაციას და ა.შ. (2). აღნიშნული თვისებების გამო მათ ბიოფლავანოიდებსაც უწოდებენ.

ფლავონოიდების მოქმედების მექანიზმების და მათი პოტენციური როლის ამოცნობისთვის სხვადასხვა დაავადების პრევენციისა და თერაპიისთვის, მეტად მნიშვნელოვანია იმ ფაქტორების ცოდნა, რომლებიც განსაზღვრავენ მათ გამოთავისუფლებას, აბსორბციის ხარისხს და მათ ბედს ორგანიზმში (3).

მრავალრიცხოვანი in vitro და in vivo ექსპერიმენტებით დადგინდა, რომ ფლავანოიდების დაბალი ბიოშეღწევადობა ერთის მხრივ განპირობებული აღმოჩნდა მემბრანაში ინტეგრირებული ABC ჯგუფის სატრანსპორტო ცილებით (მრავლობითი წამლის რეზისტენტობის გენი) რომლებიც გავლენას ახდენენ ორგანიზმში წამლის განაწილებაზე: ამცირებენ პერორალურად მიღებული სუბსტრატ - პრეპარატების ბიოათვისებას და ცვლიან მათ სისტემურ ფარმაკოკინეტკას; და მეორეს მხრივ წვრილ ნაწლავში მათი პირველადი მეტაბოლიზმით და ელიმინაციით. ასევე დაუზუსტებელია თუ რა ფორმით ხდება ფლავანოიდების ათვისება ორგანიზმში (4). ზოგადად ითვლებოდა, რომ მათი აბსორბცია დამოკიდებული იყო ნაწლავის მიკროფლორის მიერ შაქრული ნაწილის ჰიდროლიზზე და აგლიკონის გამოთავისუფლებაზე. მოგვიანებით დადინდა, რომ ფლავონოიდური გლიკოზიდების ათვისება ჰიდროლიზის გარეშეც ხდება. უკანასკნელ პერიოდში გამოქვეყნებული მონაცემების მიხედვით იმ ფაქტორთა რიცხვში, რომლებიც გავლენას ახდენენ ფლავონოიდების ბიოათვისებაზე მოიაზრება: მცენარეული ნედლეულის გავრცელების არეალი, მიერთებული შაქრის სახეობა და მიერთების ადგილი. მაგ. კვერცეტინის გლუკოზიდი წვრილ ნაწლავში აბსორბირდება, რუტინოზიდი კი მსხვილ ნაწლავში დეგლიკოლიზაციის შემდეგ. კვლევები ამ მიმართულებით კვლავ ინტენსიურად მიმდინარეობს მსოფლიოს მრავალ წამყვან ინსტიტუტებში (4-6). ნაშრომში წარმოდგენილია თანამედროვე ინფორმაცია ფენოლური ნაერთების ათვისების, ბიოშეღწევადობის და მეტაბოლიზმის შესახებ.

89  

გამოყენებული ლიტერატურა 1. Cheynier V. (2012) Phenolic compounds: from plants to foods // Phytochemistry Reviews, Volume 11, Issue 2-3,

153-177 2. Huang W.Y., Cai Y.Z., Zhang Y. (2009) Natural Phenolic Compounds From Medicinal Herbs and Dietary Plants:

Potential Use for Cancer Prevention// Nutrition and Cancer , Vol. 62, Iss. 1, 1-20. 3. Landete JM. (2012) Updated knowledge about polyphenols: functions, bioavailability, metabolism, and health.Crit

Rev Food Sci Nutr.; 52 (10):936-48. 4. Stevenson D. E., ScheepensA., Hurst R. D. (2010) Boavailability and metabolism of dietary flavonoids – much

known – much more to discover // International Journal of Medical and Biological Frontiers, Volume 16, Issue 3, 249-301.

5. Marín L., Miguélez E. M., Villar C. J., Lombó F. (2015) Bioavailability of Dietary Polyphenols and Gut Microbiota Metabolism: Antimicrobial Properties // BioMed Research International, vol. 2015, Article ID 905215, 18 pages.

6. DAI J., YANG J., Chuan LI. (2008) Transport and metabolism of flavonoids from Chinese herbal remedy Xi aochaihu-tang across human intestinal Caco-2 cell monolayers //Acta Pharmacol Sin Sep; 29 (9): 1086–1093

90  

ავტორთა საძიებელი ა აბულაძე რ. 29 არაბული ლ. 55 ახალბედაშვილი ლ. 53 ბ ბაბილოძე მ. 46 ბენაშვილი ქ. 44 ბერიაშვილი მ. 42 ბერიძე ნ. 8 ბეროშვილი გ. 67 ბესელია გ. 62 ბიბილური მ. 70 ბიწკინაშვილი კ. 39 ბოტკოველი ნ. 7 ბრაჭველი გ. 69 გ გოგოლი დ. 71 გოდერძიშვილი ზ. 86 გიორგაძე ვ. 60 გუნცაძე მ. 12 დ დათვიაშვილი ნ. 76, 78 დაშნიანი მ. 63 დევდარიანი თ. 13 დემურიშვილი მ. 67 ვ ვარდოსანიძე გ. 40 თ თევდორაძე ქ. 17 თოდრაძე გ. 53 ი ივანიძე დ. 38 ივანიძე მ. 38 იავიჩი მ. 70

91  

კ კალანდაძე ი. 72 კაჭკაჭიშვილი მ. 3 კენჭიაშვილი ნ. 5 კიკნაველიძე ნ. 84, 85 კირაკოსიანი ვ. 53 კვინიკაძე მ. 53 კვარაცხელია თ. 75, 88 კვიჟინაძე ნ. 55, 81, 84, 85, 86 ლ ლეგაშვილი გ. 20 ლეკიაშვილი შ. 61 ლომსაძე გ. 14 ლორია ნ. 53 მ მათიაშვილი მ. 10 მაისურაძე ი. 81, 84, 85, 86 მანჩხაშვილი მ. 32 მარჯანიშვილი მ. 9 მატარაძე ს. 62 მაღლაკელიძე ნ. 46 მენთეშაშვილი ნ. 72 მეფარიშვილი მ. 66 მეხრიშვილი გ. 47 მიქელაძე დ. 72 მოდებაძე ს. 23 მჭედლიძე ო. 46 ნ ნაჭყებია ნ. 46 ნებიერიძე ვ. 74 ო ონიანი თ. 72 ჟ ჟვანია მ. 63

92  

რ რაზმაძე კ. 49 რუსაძე ხ. 62 ს სიჭინავა ტ. 31 სიხარულიძე ა. 33 სპარსიაშვილი ა. 22 სულაშვილი ნ. 55, 81, 82, 84, 85, 86 სურგულაძე გ. 41 სუხიაშვილი ს. 13 ტ ტაბატაძე ს. 50 ფ ფარჯიანი ბ. 57 ფოჩხიძე ნ. 63 ქ ქვათაძე ც. 58 შ შანშიაშვილი ლ. 72 შენგელია ნ. 35 შენგელია რ. 35 ჩ ჩარექაშვილი დ. 21 ჩიქავა მ. 82 ჩიჯავაძე ე. 46 ჩხარტიშვილი ე. 46 ჩხიკვიშვილი ნ. 63 ც ცინცაძე თ. 82 ცხვედაძე ს. 18 ძ ძაძამია შ. 46

93  

წ წვერავა ლ. 64 წიკლაური ლ. 75 წიკლაური ს. 27 წიკლაურ-შენგელია ჟ. 35 წიწილაშვილი ე. 72 ჭ ჭაჭუა ა. 16 ჭილაია ქ. 25 ჭიღლაძე მ. 67 ხ ხოხობაშვილი თ. 51 ჯ ჯალაღანია ს. 53 ჯანაშვილი ნ. 53 ჯანაშვილი შ. 44 ჯაფარიძე ნ. 63

94  

შენიშვნები

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

95  

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------