ჰიბრიდული სიმინდის (F1 თაობა) მოვლა-მოყვანის თანამედროვე ტექნოლოგია

თბილისი 2018

ფერმერებისათვის

3

Sesavali

simindi msoflio miwaTmoqmede-baSi wamyvani samarcvle da sakve-bi kulturaa. simindis naTesi farTobi msoflioSi 110 mil-ion heqtars aRwevs. marcvlovan kulturaTa Soris mas msofli-oSi naTesi farTobis mixedviT mesame(xorblis da brinjis Sem-deg) da mosavlianobiT pirveli adgili ukavia. saqarTveloSi siminds yvelaze didi farTobi ukavia, daaxloebT 150 aTasi ha. misi naTesebis didi nawili ganl-gebulia dasavleT saqarTvelo-Si, sadac simindi ZiriTadi mar-cvleuli kulturaa, romelic gamoiyeneba rogorc sasursaT-ed, ise safuraJed mecxoveleo-baSi. aRmosavleT saqarTveloSi egreTwodebul „mexorbleobis raionebSi“ simindi iTeseba 30 aTas heqtarze. samwuxarod 2015 wlis saqstatis monacemebiT saqarTveloSi simindis saSu-alo saheqtaro mosavlianoba katastrofulad dabalia da igi 1.4 t/ha-ar aRemateba. simindis mosavlianobis gazrda saqarT-velosaTvis pirvelxarisxovani sakiTxia, radgan am problemis mogvarebaze didadaa damokide-buli soflis meurneobis mra-vali dargis ganviTareba, rac TavisTavad dadebiTad aisaxeba rogorc qveynis, aseve marcv-leulis mwarmoebeli fermer-ebis ekonomikaze. Tanamedrove msoflioSi simindis seleqcia orientirebulia heterozisis movlenis gamoyenebaze anu hi-briduli simindis warmoebaze, riTac mniSvnelovnad gaizarda rogorc simindis mosavlianoba, ise hibriduli simindiT naTesi farTobebi. hibriduli simindi

esaa organizmi, romelic miRebu-lia genetikurad gansxvavebuli mSoblebis Sejvarebis Sedegad, romelic mSobel formebTan SedarebiT pirvel TaobaSi xa-siaTdeba mcenaris simZlavris gazrdiT, sicocxlisunariano-bis gadidebiT, produqtiulobis amaRlebiT anu heterozisiT (hi-briduli Zala). amerikis SeerTe-bul Statebsa da evropis mowinave qveynebSi hibridebiT naTesi far-Tobebi swrafad gaizarda, rac dReisaTvis praqtikulad 100% -s Seadgens.

saqarTveloSic simindis mosav-lianobis amaRlebis ZiriTadi rezervia maRalmosavliani hi-bridebis gamoyvana da warmoebaSi danergva, maTi maRalxarixiani TesliT Tesva da simindis movla-moyvanis mecnierulad dasabuTe-buli teqnologiebis gamoyeneba. hibriduli simindis upirateso-bebebia: 1.hibriduli simindi xa-siaTdeba maRalmosavlianobiT; 2. aqvs wvrili da gamZle Rero; 3. Reroze taroebi yalibdeba erT simaRleze da mosaxerxebelia meqanizebuli udanakargo aRebi-saTvis; 4. advilad itans xSir naTess (mcenareTa Soris manZi-li 22-28 sm), rac ukeTesad moq-medebs sarevelebis winaaRmdeg; 5.hibriduli simindis mcenare, marcvlis Semosvlis dros, inar-Cunebs mwvane Sefervas da iZl-eva mecxoveleobisaTvis maRali xarisxis sakveb da sasenaJe ma-sas; 6.hibriduli formebi sawyis etapze xasiaTdeba swrafi zrdiT, rac saSualebas aZlevs daTrgu-nos sarevelebis gavlena; 7. hi-bridul formebi xasiaTdebian jiSebTan SedarebiT mokle saveg-etacio periodiT. 8. xelsayrelni

4

arian movla-moyvanis meqanizaci-isTvis.

axali hibridebis gamoyenebiT saSualo mosavlianoba msofli-oSi 42%-iT aris gazrdili, rac heqtarze 9.3 tonas Seadgens(aSS). Tumca simindis produqtiulo-bis potencialuri rezervebi jer kidev araa amowuruli da maRal agroteqnikur fonze SeiZleba 31 tonamde gaizardos.

yuradReba! ar aris mizanSe-wonili hibriduli simindis gan-meorebiT saTesled gamoyeneba; am dros mosavali10-15 % -iT mc-irdeba.

simindis adgili TeslbrunvaSi. simindi sxva marcvleul kul-turebTan SedarebiT ufro eg-ueba erTsa da imave nakveTze ze-dized Tesvas, radgan rogorc saToxni kultura, Sesaferisi movlis pirobebSi, amcirebs mind-vris dasarevlianebas. magram erTsa da imave adgilze Tesvisas simindi ufro nakleb mosavals iZleva, vidre TeslbrunvaSi. amis mizezia mindorze sokovani daavadebebis da mavneblebis masobrivad gamravleba, niadagis azotis SenaerTebiT gaRaribeba, niadagis struqturis, wylisa da sakvebi nivTierebebiT uzrunve-lyofis reJimis gauareseba.

aRmosavleT saqarTveloSi sim-indisTvis sasurveli winamorbe-dia: TavTaviani kulturebis nawverali, mravalwliani ba-laxebis kordi da sanawveralo kulturebi.

dasavleT saqarTvelos dablob-

Si, sadac arc TavTaviani pureuli da arc baRCeuli kulturebi ar iTeseba, simindi unda moTavs-des naTesi balaxebis mindvris moxvnis pirvel wels da Semdeg 4-5 wlis ganmavlobaSi zedized unda daiTesos lobios da soios SeTesvis morigeobiT. dasavleT saqarTvelos dablob zonaSi, sa-dac sazamTro da nesvi mohyavT, naTesi balaxebis moyvanis pirvel wels umjobesia moTavsdes sazam-Tro nesvi, gogra da Semdeg wels simindi. xolo, dasavleT saqarT-velos im farTobebze sadac xor-bali da qeri iTeseba, balaxebis kordis moxvnis pirvel wels xor-bali unda daiTesos, Semdeg nax-orblari unda daikavos simindma.

ferdobebze, rogorc Teslbrun-vis sistema, ise Teslbrunvis mindvrebis mowyoba unda iTval-iswinebdes eroziis sawinaaRm-dego RonisZiebebis gatarebas.

niadagis damuSaveba. hibridu-li simindis mosavlianobis ga-didebisaTvis didi mniSvneloba aqvs niadagis damuSavebas. am RonisZiebam unda uzrunvelyos: aRadginos koStovani struq-tura, xeli Seuwyos wylisa da sakvebis momaragebas, gawmindos nakveTi sarevelebisagan. niada-gis damuSavebis sistema Sefarde-buli unda iyos adgilobriv pirobebTan: klimatTan, relief-Tan, niadagis tipTan da Tesl-brunvasTan.

simindisTvis gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs mzralad, za-mTarSi xvnas, radgan sagazaf-xulo xvna ver asrulebs niada-gis ZiriTadi damuSavebis winaSe

5

dasaxul amocanebs. ar umjobes-deba tenianobis reJimi, sarev-elebis winaRmdeg brZola saTa-nadod ver sruldeba, Tesvamde niadagi ver aswrebs momwife-bas -gafxvierebas, teniT moma-ragebas da mikroorganizmebis cxovelmyofelobis gaZlierebas.

mzralad damuSavebis sistema erTmaneTTan dakavSirebuli ori RonisZiebisagan Sedgeba. nawve-ralis aCeCva da mzralad xvna. nawveralis aCeCva winamorbedis mosavlis aRebisTanave unda Cat-ardes 4-8 sm siRrmeze, es xels uwyobs rogorc sarevelebis mospobas, ise niadagis Tvise-bebis gaumjobesebas. amave dros aCeCvas didi mniSvneloba aqvs mzralad xvnis xarisxianad Cat-arebisTvis. nawveralis aCeCvis Semdeg klimatur pirobebTan SefardebiT unda Catardes mz-ralad xvna 22-25 sm-ze. mzralis Tesviswina damuSavebis sistema gulisxmobs mzralis damuSave-bas adre gazafxulidan Tesvamde. adre gazafxulze unda daifar-cxos kbilebiani farcxiT xnulis gardigardmo. Tu xnulze sarev-elebi ganviTarda, an niadagma piri waikra, dauyonebliv unda Catardes kultivacia an aoSva 10-12 sm-ze Tanmiyolebuli far-cxiT. hibriduli simindisTvis saukeTeso pirobebi iqmneba iseT mzralze, romelic adre gazaf-xulze daifarcxa da Tesvis win damuSavda kultivatoriT. aseTi damuSaveba uzrunvelyofs sarev-elebis mospobas da tenis Senar-Cunebas.

rac ar unda mcire qanobis iyos ferdobi, masze xvna aucileblad gardigardmo unda Catardes. Tu es piroba daculia, maSin Sesaf-

erisad SerCeul nakveTebze mz-rali dasavleT saqarTveloSic aranakleb efeqts iZleva. Zlier daqanebul ferdobze an Warbte-nian farTobze mzralad xvna sa-survel Sedegs ar iZleva. aseTi nakveTebi gazafxulze, rac Sei-Zleba adre unda moixnas. dasav-leT saqarTveloSi nasimindari saWiroa moixnas ara Semodgomaze, aramed zamTarSi amindis piro-bebis mixedviT.

hibriduli simindis ganoyiereba. organul - mineraluri sistema simindis ganoyierebis saukeTeso saSualebaa aseT SemTxvevaSi erT-droulad gamoiyeneba sxvadasxva organuli da mineraluri sasuqi. simindis gasanoyiereblad maqsi-malurad unda gamoviyenoT yve-la arsebuli saSualeba: nakeli, mwvane sasuqi, mineraluri sasuqi, xolo mJave niadagebze - agreTve kiri, tkili, defekaciuri talaxi da kiris Semcveli sxva sasuqebi. niadagis nayofierebis mixed-viT heqtarze nakeli SeaqvT 20-30 tona 3-4 weliwadSi erTxel. am SemTxvevaSi mineraluri sa-suqebis dozebi unda Semcirdes nakelSi sakvebi elementebis Sem-cvelobis Sesabamisad.

fosforiani da kaliumiani sa-suqebi, rogorc aRmosavleT, ise dasavleT saqarTveloSi SeaqvT xvnis win. rac Seexeba azotian sasuqebs, aRmosavleT saqarT-veloSi misi normis 30-35% SeaqvT Tesvis win, danarCeni gamokveba-Si simindis naTesis meore kul-tivaciis win, xolo dasavleT saqarTveloSi dozis naxevari pirveli kultivaciis da meore naxevari meore kultivaciis win. danakargebis Semcirebis mizniT sasuqi SetanisTanave unda CakeT-

6

des niadagSi. simindis qveS niadagSi Sesatani mineraluri sasuqebis normebi motanilia cxrilSi #1.

cxrili 1

simindis qveS niadagSi Sesatani mineraluri sasuqebis normebi

(minimaluri, maqsimaluri)

# სასუქის დასახელება

აღმოსავლეთ

საქართველო

დასავლეთ საქართველო

მომქმედი

ნივთიერება

ფიზიკური

წონა

მომქმედი

ნივთიერება

ფიზიკური წონა

აზოტიანი სასუქები

N 6

0-90

P 6

0-90

K 3

0-45

N 9

0-12

0 P

90-1

20 K

45-

60

1 ამონიუმის გვარჯილა N 36% 180-270 270-350

2 სულფატამონიუმი N 20% 300-450 450-600

3 შარდოვანა N 46% 130-200 195-260

ფოსფორიანი სასუქები

4 სუპერფოსფატი ფხვნილისებრი P18% 330-500 500-660

5 სუპერფოსფატი გრანულები P 20% 300-450 450-600

6 ორმაგი სუპერფოსფატი P 45% 130-200 200-260

7 სამმაგი სუპერფოსფატი P 54% 110-165 165-220

კალიუმიანი სასუქი

8 კალიუმის მარილი 75-110 110-150

რთული სასუქები

9 დიამოფოსკა N10 P16 K16 230-345 345-460

10 ნიტროამოფოსკა N16 P16 K16 375-560 560-750

yuradReba! hibriduli simindi maRalproduqtiulobiT xasiaTdeba da aucilebelia maRali agrofonis Seqmna, sasurvelia gamoviyenoT sasuqebis gadidebuli normebi.

Teslis momzadeba da Tesva. hi-bridi unda daiTesos pirveli klasis TsliT. saTesled SerCeu-li unda iqnas hibridisaTvis Ser-Ceuli saRi, tipiuri taroebi da Tesvamde 30-35 dRiT adre daifS-vnas, gaiwmindos da daxarisxdes Teslis sawmend manqanaSi.

daavadebis sawinaaRmdegod Tes-

vamde Tesli unda Seiwamlos erT-erTi romelime preparatiT (fungicidiT): raqsili, vitavaq-si-200 da sxva. preparatis xarj-vis normaa 2 kg. erT tona Teslze. Sewamlva unda Catardes wylis suspenziiT, risTvisac 2kg pre-parati unda gaixsnas 10 litr wy-alSi, mosxurdes 1 tona Teslze an datenianebiT - 10 litri wy-

7

liT dateniandes 1 tona Tesli, moebneva 2 kg. preparati da orive SemTxvevaSi kargad aireva niCbiT. Sewamluli Tesli daTesvamde unda inaxebodes izolirebul, mS-ral sacavSi. Tesva unda daviwyoT maSin, roca niadagi Teslis CaTes-vis siRmeze 10-12 gradusamde gaT-beba.

simindi iTeseba 70 sm. mwkrivTSo-risebiT, punqtiruli saTesi man-qaniT. Tesvis dawyebis win saTesi

unda gavataroT magari da swori zedapiris moedanze. gadavT-valoT gamoTesili marcvlebis raodenoba 14.3 grZiv metrze, an gavzomoT manZili mwkrivSi mar-cvlebs Soris da cxrilis gamoy-enebiT (cxrili 2) davadginoT sworad aris Tu ara saTesi day-enebuli gamoTesvis normaze. wi-naaRmdeg SemTxvevaSi gamomTesi diskebis da gadamcemi kbilanebis SecvliT unda mivaRwioT sa-survel Sedegs.

cxrili 2

hibriduli simindis Tesvis agroteqnikuri moTxovnebi

ჰიბრიდი

დასათესი მარცვლების რაოდენობა,

ათასი/ჰა.

მცენარეთა რაოდენობა მოსავლის აღების დროს

ათასი/ჰა.

მარცვლებს შორის მანძილი თესვის დროს, სმ.

მცენარეებს შორის მანძილი მოსავლის აღების დროს, სმ.

მარცვლების რაოდენობა

10 კვ.მეტრზე

(14,3 გრ. მეტრი). თესვის დროს, ცალი

მცენარეების რაოდენობა 10 კვ.მეტრზე

(14,3 გრ. მეტრი).

მოსავლის აღების დროს, ცალი

წეროვანი 1

წეროვანი 3

ყაზბეგი

წილკანი 1

საბა

კახურა

70-72 50-55 21-20 28-26 70-72 50-55

წეროვანი 2

წილკანი 2 76-78 55-60 20-19 26-24 76-78 55-60

ქართული 9 75-80 60-65 19-18 24-22 75-80 60-65

Teslis CaTesvis siRrme unda icvlebodes niadagis meqanikuri Sedgenilobisa da tenianobis gaTvaliswinebiT. tenian da mZime niadagebSi Tesli unda CaiTesos

4-6 sm. siRrmeze, xolo msubuq, mS-ral niadagebSi 7-8 sm-ze.

naTesis movla. aRmosavleT saqa-rTvelos pirobebSi naTesi unda moitkepnos naWdevebiani sago-

8

raviT. mosuli naleqebis Sdegad niadagis zedapirze qerqis war-moqmnis SemTxvevaSi naTesi simin-dis aRmocenebamde 3-4 dRiT adre unda daifarcxos msubuqi far-cxiT naTesis gardigardmo mimar-TulebiT. meore dafarcxva unda Catardes simindis mcenaris 3-4 foTlis fazaSi. am dros dafar-cxva aumjobesebs niadagis aera-cias, spobs axlad aRmocenebul da aRmocenebis procesSi myof sarevelebs, xels uwyobs niadag-Si tenis SenarCunebas, asworebs niadagis zedapirs, rac aadvilebs naTesis kultivacias. meore da-farcxva tardeba dRis meore nax-evarSi, roca simindis mcenareebi naklebad mtvrevadi xdeba.

mwkrivTaSorisebis pirveli kultivacia unda Catardes sim-indis mcenaris 3-4 foTlis fa-zaSi, meore kultivacia tardeba pirveli kultivaciidan 12-15 dRis Semdeg, romelsac unda da-vukavSiroT naTesis gamokveba azotiani sasuqiT. sarwyav pi-robebSi meore kultivacia unda Seicvalos mwkrivTaSorisebis dabaZoebiT, rac mniSvnelovnad aadvilebs naTesis morwyvas.

aRmosavleT saqarTvelos sar-wyav miwebze Tu Tesvis dros niadagi gamomSrlia da teni sakma-risi ar aris Teslis aRmocenebi-sTvis, daTesvisTanave unda dai-Wras sarwyavi kvlebi da moirwyas dauyonebliv. sarwyavi, droebiTi arxebi, nakveTis reliefis gaT-valiswinebiT iWreba saTesis 3-4 gavlis Semdeg, markeris xazze, simindis savegetacio morwyva tardeba amindis pirobebisa da mcenaris ganviTarebis fazebis mixedviT. aRmosavleT saqarT-velos baris sarwyav miwebze sim-

indi 3-4 morwyvas saWiroebs. erTi morwyva. rogorc wesi, tardeba qoCoCis amoRebis dawyebamde erTi kviriT adre. ukanaskneli morwyva- rZisebr simwifis fa-zaSi. morwyva unda Catardes ga-Jonvis wesiT, yvela mwkrivTaSo-risebSi wylis miSvebiT.

yuradReba! hibriduli simindis maRali mosavlis miReba SesaZle-belia mxolod im SemTxvevaSi Tu naTesi uzrunvelyofilia wyliT mTeli vegetaciis periodSi.

sarevelebTan brZola. erTwliani marcvlovani da orlebniani sarevelebis winaaRmdeg simindis Tesvamde an Tesvis Semdeg mis aR-mocenebamde, unda gamoviyenoT romelime erT-erTi niadagis herbicidi: dual goldi 1.6-2.1 l/ha; primeqstra goldi 2-3 l/ha niadagSi CakeTebiT.

fesuriani da fesvTnayari sarev-elebis (Salafa, Wanga da sxva) winaaRmdeg simindis winamorbedi kulturis mosavlis aRebisTa-nave, nawverali unda aiCeCos 8-10 sm. siRrmeze da sarevelebis 15-20 sm simaRlis fazaSi (agvisto) Sesxurdes romelime erT-erTi mTlianmomqmedi pesticidi: raun-dapi, klini, nokdauni 3-4 l/ha; uragani 4-6 l/ha : valsamba 0.2 an valsaginafi 3-5 l/ha. aRniSnuli pesticidebi niadagis mzralad moxvnamde moqmedebs ara marto sarevelebis miwiszeda organoe-bze, aramed spobs fesurebsac.

simindis naTesSi SeiZleba gamovi-yenoT pesticidebi: titusi, maisi - 50 gr/ha-ze, an nikuSi 1-1.5 l/ha. es pesticidebi Stanili unda iq-nas simindis mcenaris 3-5 foTlis fazaSi. isini moqmedeben rogorc erTwlian, ise mravalwlian mar-

9

cvlovan sarevelebze (Salafa, Wanga, Zurwa, burCxa da sxva). na-TesSi orlebniani sarevelebis gavrcelebis SemTxvevaSi mas unda daematos 2,4-d aminis marili an romelime misi analogi. pesti-cidebi unda gaixsnas 200-300 l wyalSi da Sesxurdes mzian, wynar amindSi.

mavneblebisa da daavadebebis winaaRmdeg brZola. simindis ZiriTadi mavneblebia: aziuri anu gadamfreni kalia, maxra anu bostana, velis WriWina, qarTuli tkacuna, simindis zozina, maisis RraWa, Semodgomis naTesis xva-tari, mdelos xvatari, simindis WiWinobela, simindis bewviani bu-gri, Reros farvana da bambis xva-tari.

saqarTveloSi gavrcelebulia simindis Semdegi daavadebebi: Reros sidample, fesvis sidam-ple, taros diplodiozi, taros hiberuliozi, marcvlis fuzar-iozi, taros nigrosporiozi, taros nacriferi sidample, foTlis CrdiloeTuri helmin-Tosporiozi, foTlis samxreTu-li helminTosporiozi, foTlis silaqave, baqteriuli Wknoba, ruxi laqianoba, foTlis baqte-riozi, buStovana gudafSuta da mtvriana gudafSuta.

simindis farvanas da bambis xva-taris winaaRmdeg gamoiyeneba erT-erTi Semdegi preparate-bidan: aleqsanderi 0.15, delta

0.1-0.14, valsamba 0.2-0.4 l/ha, karate an karate zeoni 0.2 l/ha - erTjeradi SesxurebiT vegeta-ciis periodSi. mavTula Wiebis, RraWebis, maxras da nematodebis winaaRmdeg ixmareba marSali 10 kg/ha erTjeradad, Tesvis dros an mokapi 8.4 l/ha - niadagze mosx-urebiT Tesvamde 3 dRiT adre, Semdgomi CakeTebiT 5-10 sm siRr-meze ise, rom ar dauSvaT TeslTan Sexeba.

mosavlis aReba. simindis mosava-li unda aviRoT maSin, roca mar-cvals miRebuli aqvs hibridisaT-vis damaxasiaTebeli forma da feri. aReba tardeba kombainiT an xeliT. orive SemTxvevaSi mosav-lis aReba ar unda gaWianurdes. es ukanaskneli iwvevs mosavlis danakargs. mosavlis aRebis dros simindis marcvlis tenianoba ar unda aRematebodes 25 – 30 % -s. amitom Senaxvamde saWiroa simin-dis taroebis kargad gamoSroba. mosavlis aRebis dawyebamde unda Catardes sasawyobo meurneobis wesrigSi moyvana da mavneblebis sawinaaRmdego preparatebiT da-muSaveba. sasurvelia mosavali daiyaros bunebriv Srobaze ste-laJebze. Srobis Semdeg, rodesac marcvlis tenianoba 16 % -s miaR-wevs unda Catardes misi dafSvna, ganiaveba da tomrebiT dasawyo-beba .

cxrilSi motanilia simindis erTi heqtari naTesis movla-moyvanis xarjebi.

10

cxrili 3

erTi heqtari simindis naTesis movla-moyvanis xarjTaRricxva lar-ebSi

# სამუშაოს დასახელება

შრომის ანაზღაურება და მასალების ფასი

ჯამი

ტრაქ

ტო-

რის

ტი

მუშა

საწვ

ავი

სასუ

ქი

ჰერ

ბიცი

-დი

თეს

ლი

წყალ

ი

1 ნაკვეთის გაწმენდა 8 21 29

2 ნაწვერალის აჩეჩვა 10 31.5 41.5

3 დიამოფოსკის მობნევა 6 6 8.4 300 320.4

4 ნიადაგის მოხვნა 12 63 75

5 ხნულის კულტივაცია -დაფარცხვა 2-ჯერ

16 42 58

6 სასუქის ( N ) შეტანა 6 6 8.4 120 140.4

7 მასიური მოსპობის ჰერბიციდის შეტანა

10 6 29.4 100 145.4

8 თესვა 10 6 16.8 100 152.8

9 ჰერბიციდი 2.4 D + ტიტუსი 10 6 8.4 115 139.4

10 ნათესის რიგთაშორის კულტივაცია 2-ჯერ

16 42 58

11 სარწყავი კვლების დაჭრა 10 12.6 22.6

12 სავეგეტაციო მორწყვა 2-ჯერ 150 150 300

13 მოსავლის აღება 375 375

14 მოსავლის ტრანსპორტირება 10 25,2 35.2

15 მოსავლის გადარჩევა, დაბინავება

150 150

2042.7

ufro vrceli ganmartebebisa da konsultaciebisaTvis mocemul Temaze SegiZliaT

mimarToT soflis meurneobis saministros samecniero-kvleviT centrs!

0159, saqarTvelo Tbilisi,

marSal gelovanis gamz. №6

ავტორები: ცოტნე სამადაშვილი, ოთარ ლიპარტელიანი, ლიანა ქირიკაშვილი, ფილარეტ ბეგოიძე

12

ჰიბრიდული სიმინდის (F1 თაობა) მოვლა-მოყვანის თანამედროვე ტექნოლოგია

თბილისი 2018

ფერმერებისათვის