1

ამერიკის დიდი ქალაქების

სიკვდილი და სიცოცხლე

ჯეინ ჯეკობსი

თბილისი2015

2

მთარ გ მ ნე ლო ბი თი კო ლე გი ალევანასაბაშვილიგიორგიკევლიშვილი.სოსოჭაუჭიძეთორნიკეჭუმბურიძე.

დი ზა ი ნე რინინუკაცინცაძე

სტილის რედაქტორილეკაკირთაძე

რე დაქ ტო რილევანასაბაშვილი

პრო ექ ტის მე ნე ჯე რირუსუდანმირზიკაშვილი

წიგნი ითარგმნა და გამოიცა ურბან რეაქტორის პროექტის ”განაშენი-ანებულიგარემოსშემსწავლელიბიბლიოთეკა”ფარგლებში.ურბანრეაქ-ტორიარისსოციო-სივრცითიკვლევის,დებატისადაგანათლებისპლატ-ფორმა.

ამერიკისდიდიქალაქებისსიკვდილიდასიცოცხლეჯეინჯეკობსი

©1961ჯეინჯეკობსი©1989ჯეინჯეკობსიესთარგმანიგამოქვეყნდაგამომცემლობაPenguinRandomHouse-ისგან-ყოფილებაRandomHouse-ისთანხმობით.2015წელი.

TheDeathandLifeofGreatAmericanCitiesByJaneJacobs

Copyright©1961byJaneJacobsCopyrightrenewed©1989byJaneJacobsThistranslationpublishedbyarrangementofRandomHouse,adivisionofPenguinRandomHouseLLC.2015.

ISBN978-9941-0-8030-2

3

სარჩევი

განმარტებები. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

წინასიტყვაობა. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

1შესავალი. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

ნა წი ლი პირ ვე ლი–ქალაქებისგანსაკუთრებულიბუნება

2ტროტუარებისგამოყენებები:უსაფრთხოება. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493ტროტუარებისგამოყენებები:კონტაქტი. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 744ტროტუარებისგამოყენებები:ბავშვებისასიმილაცია. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 935სამეზობლოპარკებისგამოყენებები. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1076ქალაქისსამეზობლოებისგამოყენებები. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

ნა წი ლი მე ო რე–პირობებიქალაქისმრავალფეროვნებისთვის

7მრავალფეროვნებისწარმომქმნელიფაქტორები. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1598შერეულიპირველადიგამოყენებებისსაჭიროება. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1689მცირეზომისკვარტლებისსაჭიროება. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19410ძველინაგებობებისსაჭიროება. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20211კონცენტრაციისსაჭიროება. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21512ზოგიერთიმითიმრავალფეროვნებისშესახებ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236

ნა წი ლი მე სა მე–დაცემისადარეგენერაციისძალები

13მრავალფეროვნებისთვითგანადგურება. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25714საზღვრისვაკუუმებისწყევლა. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27315რეგენერაციადადეგრადაცია. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28616თანმიმდევრულიდაკატაკლიზმურიფული. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308

ნა წი ლი მე ოთხე–განსხვავებულიტაქტიკები

17საბინაოსუბსიდირება. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33918ქალაქთაეროზიაანავტომობილთადაუძლურება. . . . . . . . . . . . . . . . . 35719ვიზუალურიწესრიგი:მისისაზღვრებიდაშესაძლებლობები. . . . . . . . 39320პროექტებისხსნა. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41321რაიონებისმართვადადაგეგმარება. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42522რასახისპრობლემააქალაქი. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449

4

5

განმარტებები

ხშირადტექსტში ისეთი სიტყვებიდაფრაზები გვხვდება,რომლებ-საცქართულშიპირდაპირითარგმანიარმოეძებნება.შესაბამისად,მეტისიცხადისთვის,საჭიროდჩავთვალეთმათიგანმარტება.ამასგარდა,ტექ-სტშიმოყვანილიამერიკულისაზომიერთეულები–საერთაშორისოსაზომერთეულებში გადავიყვანეთ, იმ ადგილების გარდა, სადაც მოცემულიაგანსაზღვრულიფართობებისსხვასიდიდეებთანშეფარდება,ანფართო-ბებისერთმანეთთანშედარება.

ჯურ ღ მუ ლი (Slum) – ქალაქისნაწილი,რომელსაცახასიათებსსაცხოვ-რებლის ცუდი პირობები, დეგრადირებული გარემო, სიღარიბედა სხვასოციალურ-სივრცითიპრობლემები.

ქა ლა ქის საქ მი ა ნი ცენ ტ რი(Downtown)–პირდაპირითარგმანით„ქვე-მოქალაქი“.ჩრდილოეთამერიკაში,ესსიტყვაქალაქისყველაზეაქტიურნაწილს,ხშირადკიისტორიულცენტრსაღნიშნავს.თვითონსიტყვამანჰე-ტენისკუნძულზეგაჩნდა.პირველიდასახლებამისსამხრეთ(რუკისმიხედ-ვითქვემო)კიდეზეიყოგანთავსებული.შემდგომშიქალაქიჩრდილოეთის(მდ.ჰუდსონისდინებისსაწინააღმდეგო)მიმართულებითგანვითარდადამას„ზემოქალაქი“(Uptown)ეწოდებოდა,შესაბამისად,პირველადდასახ-ლებას,რომელიცდროთაგანმავლობაშიქალაქისკომერციულდასაქ-მიანცენტრადჩამოყალიბდა–„ქვემო“.ამისშემდეგსიტყვაჩრდილოეთამერიკისსხვანაწილებშიცგავრცელდა. დღესკუნძულსყოფენ:გრძივად–ზემო,შუადაქვემომანჰეტენი(Up-per,Midtown,LowerManhattan),დაგანივად–აღმოსავლეთდადასავლეთმხარეები(East,Westside).ტექსტში,ნიუ-იორკისსხვადასხვარაიონისათუქუჩისაღწერისას,ხშირადგვხვდებაადგილისასეთიაღნიშვნები,სწორედამიტომ,საჭიროდჩავთვალეთშესაბამისიგანმარტებისგაკეთება.

სა მე ზობ ლო (Neighborhood) – მკვლევრებიდღემდე არარიან ბოლომ-დეშეთანხმებულიიმისშესახებ,ზუსტადრამხელაარეალსაღნიშნავსესსიტყვა,თუმცაშეიძლებაითქვას,რომსივრცითიდასოციალურითვალ-საზრისით, ის გულისხმობს განსაზღვრულ გეოგრაფიულ არეალს, რომ-ლისფარგლებშიცარსებობსგარკვეულითემითავისიშიდასოციალურიქსელებით.ამერიკულიქალაქებისშემთხვევაში,ესშეიძლებაიყოსერთიანრამდენიმექუჩა.წინამდებარეტექსტშისამეზობლოწარმოდგენილია,როგორცქალაქისყველაზემცირესოციოსივრცითიერთეული,ამისშემ-დეგუფროდიდიერთეულიარაიონი(District).

6

სუ ბურ ბია (Suburb)–ქალაქთანახლოსმდებარე,განაშენიანებისდაბა-ლისიმჭიდროვისმქონე,ძირითადად,კერძოსაცხოვრებელისახლების-განშემდგარიგარეუბანი.

პრო ექ ტი (Project)–ტექსტშიამსიტყვითაღინიშნება IIმსოფლიოომისშემდგომ, 1970-იან წლებამდე, გვიანი მოდერნიზმის ეპოქაში, აშშ-სადადასავლეთის სხვა ქვეყნებში დომინანტური გეგმარებითი გადაწყვეტე-ბითაგებულისაცხოვრებელი,კულტურული,ადმინისტრაციულითუსხვადანიშნულებისკომპლექსები.ამპერიოდშიაგებულპროექტებშიჭარბობ-და საცხოვრებელი კომპლექსები,რომლებიც, ძირითადად, მაღალსარ-თულიანი საცხოვრებელი ნაგებობებისგან შედგებოდა. უფრო მკაფიოწარმოდგენის შესაქმნელად, ხრუშჩოვის და მისი შემდგომი პერიოდისსაბჭოთა მიკრორაიონების მაგალითები გამოგვადგება, რომლებიცდა-ახლოებითიგივეგეგმარებითიპრინციპებითიქმნებოდა,თუმცააშშ-სქა-ლაქებშიაგებულიკომპლექსები,საბჭოთამიკრორაიონებზეუფრომცირეიყო.მაგალითად,ნიუ-იორკისშემთხვევაში,ხშირად,ასეთპროექტებს,მი-სისტანდარტული(200მX60მ)რამდენიმე(5-10)კვარტლისტერიტორიაუკავია. ასევე, საბჭოთა მიკრორაიონებისგან განსხვავებით ამერიკულიპროექტები,ხშირად,ქალაქისმჭიდროდგანაშენიანებულიძველიკვარ-ტლების ნგრევის ხარჯზე, მათ ადგილას შენდებოდა. შესაბამისად, რიგშემთხვევებში მათ უშუალოდესაზღვრებოდა ძველი ქალაქის ქსოვილი.აღსანიშნავიაისიც,რომასეთპროექტებსსპეციალურსახელებსარქმევ-დნენ, მაგალითად, „სტიუვესანთ-თაუნი“, „ვაშინგტონ-ჰაუსზის“, „ვლადექ-ჰაუსზის“დაა.შ.პროექტებიასეთისახელებითტექსტშიცხშირადგვხვდე-ბა. კულტურისა და საზოგადოებრივი ცენტრების შემთხვევაში, ასეთიკომპლექსებიერთსივრცეშიაერთიანებდაშესაბამისიდანიშნულებისნა-გებობებს: საკონცერტოდარბაზებს, ბიბლიოთეკებს,ოპერისთეატრებს,დარბაზებსსაჯაროშეკრებებისთვისდაა.შ. ყველასახისპროექტისსაერთომახასიათებელითვისებაიყოფუნქ-ციურიერთფეროვნებადადანარჩენიქალაქისგანიზოლირებულობა.პროექტებიხშირადსახელმწიფოსმიერფინანსდებოდა.

მა სი ვი (Super block) – პირდაპირითარგმანით „დიდი კვარტალი“, იგუ-ლისხმებაისტერიტორია,რომელიცზემოთაღწერილპროექტსუკავია.

სა ჯა რო საცხოვ რე ბე ლი (Public housing) – ხელმისაწვდომი საბინაოფონდის გაზრდის მიზნით, სახელმწიფო სახსრებით აგებული საერთოსაცხოვრებელი.

7

გა მო ყე ნე ბა (Use) – ტექსტში ერთდროულად აღნიშნავს ძირითად სა-ქალაქო ფუნქციებს, როგორიცაა საცხოვრებელი, სამუშაო ან რეკრეა-ციული, მაგრამ, ასევე, მათ შიგნით მოაზრებად, უფრო ვიწრო და მრა-ვალფეროვან აქტივობებს. თარგმნისას შესაძლებელი იყო ამ სიტყვის„ფუნქციად“თარგმნა,მაგრამთავიშევიკავეთ,რადგან:1.აქტივობათაუფ-როდეტალურსპექტრსმოიცავსდაშესაბამისად, „ფუნქციას“ პირდაპირარესადაგებადა2.თავადავტორსინგლისურტექსტშიორივესიტყვააქვსგამოყენებული.

ჯვა რე დი ნი გა მო ყე ნე ბა(Crossuse)–ტრადიციულიგაგებითთუმივუდ-გებით,გულისხმობსმრავალფუნქციურობას, მაგრამ, ამ შემთხვევაში, ესცნებაუფრომეტსაღნიშნავს,ვიდრემარტივიმრავალფუნქციურობაა.ესარისგამოყენებათაისეთიკომბინაცია,სადაცთითოეულიშემადგენელინაწილი, სხვების არსებობის წინაპირობასწარმოადგენს, სადაცგამოყე-ნებებიურთიერთხელშეწყობისრეჟიმშითანაარსებობს,ერთმანეთზეაგა-დაჭდობილიდაერთგვარგანგრძობითობასქმნის.ტექსტშიავტორიასეთგანგრძობითობასგანსაზღვრულგეოგრაფიულარეალებსაცუკავშირებს.

შე მო სავ ლი ა ნი სახ ლი (TenementHouse)–საცხოვრებელინაგებობისსპეციფიკურიტიპი,რომელიცშენდებოდაXIXსაუკუნისშუიდანXXსაუკუ-ნის დასაწყისამდე. ასეთი ნაგებობები საშუალოდ 4-8-სართულიანია დაკვარტლებში, სხვა მომიჯნავე შენობებთან ერთად, მჭიდრო განაშენია-ნებასქმნის.ასეთინაგებობებიშენდებოდაგასაქირავებლადდაამიტომეწოდებოდა „შემოსავლიანი სახლი“.დროთაგანმავლობაში ეს სახელინაგებობისტიპოლოგიისაღმნიშვნელიგახდა.აშშ-შიამტიპისშენობებისერთ-ერთიგავრცელებულისახეობა, ხშირადგვხვდებაXXსაუკუნისდა-საწყისისნიუ-იორკისუბნებისტიპურფოტოსურათებზე,სადაცჩანსსაცხოვ-რებელინაგებობებიფასადზეგამოტანილისახანძროკიბით.

თა უნ ჰა უ სი (townhouse) – პირდაპირითარგმანი – „ქალაქურისახლი“,ესაა 4-5-სართულიანი საცხოვრებელი ნაგებობის სპეციფიკური ტიპი. XXსაუკუნისნიუ-იორკისტრადიციულფოტოსურათებში,ასეთინაგებობებისერთ-ერთისახეობაგვხვდებაქუჩაზეწინგამოწეულისადარბაზოსმაღა-ლიკიბით.

მწკრი ვუ ლი სახ ლე ბი (row houses) – ერთნაირი ან მსგავსი ფასადისმქონე 2-4-სართულიანი საცხოვრებელიშენობები,რომლებიცგანლაგე-ბულიამიჯრითდააქვსსაერთოგამყოფიკედლები.

ლიფ ტი ა ნი აპარ ტა მენ ტი (Elevator apartment) – მრავალსართულიანი

8

საცხოვრებელინაგებობა.

საგ ზაო მოძ რა ო ბა (Traffic)–მიწისზედაგზებზესხვადასხვატიპისტრან-სპორტისა და ფეხით მოსიარულეთა ჯამური მოძრაობა. შესაძლებელიიყოესსიტყვაგვეთარგმნაპირდაპირ,როგორც„ტრაფიკი“,მაგრამიმისგამო, რომ იგი უმეტესად ინტერნეტტექნოლოგიების სფეროში გამოიყე-ნებადაშესაბამისად,ამსფეროსთანასოცირდება,ვამჯობინეთ„საგზაომოძრაობის“გამოყენება.

სიჩ ლუნ გის სა სიკ ვ დი ლო და ა ვა დე ბა (GreatBlightofDulness)–ავ-ტორი ამ ტერმინით მოიხსენიებს იმ პირობებს,რაც ქალაქის არეალებსუსიცოცხლო, გამოფიტულ, საჯარო ცხოვრებისგანდაცლილ,დეგრადი-რებულსივრცეებადაქცევს.

9

წინასიტყვაობა

ამწიგნმა,რომელიც1961წელსგამოქვეყნდა,ერთ-ერთიმთავარიროლიშეასრულაIIმსოფლიოომისშემდეგ,თითქმისმთელიმსოფლიოსმასშტაბითდამკვიდრებულიქალაქგეგმარებითიიდეებისადაზოგადადქალაქის,როგორცსოციოსივრცითიფენომენისგადააზრებაში. მას შემ-დეგბევრირამშეიცვალა–აღარარსებობსურბანიზაციისისკონკრეტულიფორმები,რომელთაკრიტიკასაციგიეფუძნება,დიდიქალაქებიკიბევ-რი,თვისობრივადახალიტიპის,პრობლემისწინაშედადგა.მიუხედავადამისა,თუშევეცდებით,როგორცყველამნიშვნელოვანინამუშევარი,ესეცახალი,ჩვენსრეალობასთანშესაბამისითვალითწავიკითხოთ,აღმოვა-ჩენთრომწიგნშიმოყვანილიძირითადიიდეებიდამიდგომებიდღესაცაქტუალურიადაინტერპრეტაციისშემთხვევაში,ბევრრამესგვასწავლის.შინაარსისუკეთგასაგებადკი,აუცილებელიაარამხოლოდამიდეებისადამიდგომებისდროსადასივრცეშიგანზოგადება,არამედიმსპეციფი-კურკონტექსტშიმოკლედგარკვევაც,თუროდისდასადიწერებოდაესწიგნი. II მსოფლიო ომის შემდგომი ორი დეკადის განმავლობაში აშშმკვეთრ ეკონომიკურ აღმავლობას განიცდიდა. ბევრი მკვლევარის აზ-რით,ამტენდენციას1930-იანწლებშიპრეზიდენტრუზველტისმიერდიდიდეპრესიის საპასუხოდ ინიცირებულმა ახალი გარიგების (New Deal) პო-ლიტიკამდაუდოსაფუძველი.ახალიგარიგებისპოლიტიკაგულისხმობდასახელმწიფოს მაღალ პასუხისმგებლობას სიღარიბის დაძლევაში, ეკო-ნომიკისგაჯანსაღებასადაფინანსურისისტემისრეფორმაში–განმეორე-ბითკრიზისისთავიდანაცილებისმიზნით.ამპერიოდშიმიმდინარეობდამძლავრიინდუსტრიალიზაცია,ძლიერდებოდაპროფესიულიკავშირები,უმუშევრობის შესამცირებლად სახელმწიფო დიდ ინფრასტრუქტურულპროექტებსახორციელებდა,ეკონომიკისზრდისფონზესახელმწიფოსო-ციალური კეთილდღეობის პასუხისმგებლობას იღებდა, სადაც საბინაოუზრუნველყოფასდიდიროლიენიჭებოდა.ახალიგარიგებისპოლიტიკამაშშ-ის პოლიტიკურ სცენაზე, 1930-იანი წლებიდან 1960-იანი წლების ბო-ლომდე,დემოკრატიულიპარტიისთითქმისუწყვეტიდომინირებაგანაპი-რობა. ომის შემდგომმა სოციალურმა მოლოდინებმა და წარმოების ბუ-მითგამოწვეულმაეკონომიკისმკვეთრმააღმავლობამკიდევერთიბიძგიმისცა ახალიგარიგების პოლიტიკის გაგრძელებას. ამან გამოხატულებაჰპოვა1949წელსპრეზიდენტჰარიტრუმანისმიერსამართლიანიგარიგე-ბის (FairDeal)პროგრამისგამოცხადებაში,რაცმიზნადისახავდაახალიგარიგებისიდეალებისდახვეწასადასისრულეშიმოყვანას.ესპროგრამაგანათლების,სოციალურიუზრუნველყოფის,ჯანდაცვის,შრომითიურთი-

10

ერთობებისადასხვაპუნქტებისგარდა,საბინაოპოლიტიკისნაწილსაცშე-იცავდა.საბინაოსფეროშიცვლილებებიიმავეწელსგამოცემულსაბინაოაქტშიგამოიხატა.1937წლისსაბინაოაქტთანშედარებით,ახალისაბინაოკანონმდებლობა საბინაო უზრუნველყოფაში ფედერალური მთავრობისროლს მნიშვნელოვნად ზრდიდა. მასში იგულისხმებოდაფედერალურიმთავრობის მიერ ურბანული განახლების, იგივე ჯურღმულებისგან წმენ-დისპროექტებისხელშეწყობა;საბინაოსამმართველოებისმიერსაბინაოსესხების დაზღვევა; ფედერალური ფინანსებით 800000 ახალი საჯაროსაცხოვრებელიბინისმშენებლობა;ბინათმშენებლობასადასაბინაოუზ-რუნველყოფაშიკვლევებისდაფინანსებადარურალურიბინათმფლობე-ლობისფინანსურიწახალისება. ეკონომიკური აღმავლობისა და საყოველთაო კეთილდღეობისპრინციპებისდანერგვისმცდელობისმიუხედავად,ომისშემდგომიპერი-ოდისამერიკისდიდიქალაქებიკრიზისსგანიცდიდა.ესკრიზისი1950-იანიწლების ბოლოსკენ უფრო გამძაფრდა. ამ დროისთვის, მოსახლეობისმსყიდველუნარიანობის ზრდასთან ერთად, ძლიერ გაიზარდა ავტომო-ბილებისმოხმარებაც.კერძოავტომობილებისმოხმარებისზრდადასა-ჯარო ტრანსპორტზე ფედერალური დაფინანსების შემცირება, საჯაროტრანსპორტის ხარისხზე უარყოფითად აისახებოდა. გაზრდილი საგზაომოძრაობისსაპასუხოდქალაქებსადამათშემოგარენშიდიდიმაგისტრა-ლებისმშენებლობებიდაიწყო,რაც1956წელსმიღებულიშტატთაშორისიმაგისტრალებისაქტის(InterstateHighwayAct)მიღებისშემდეგ,კიდევუფ-რო ყოვლისმომცველი გახდა. კერძო ავტომობილზე დამოკიდებულებადაშესაბამისიინფრასტრუქტურა,თეთრკანიანსაშუალოკლასსდიდიქა-ლაქების„ქაოსისგან”გაქცევისდამათშემოგარენშისუბურბანულდასახ-ლებებში„ბუნებრივ“გარემოშიცხოვრებისსაშუალებასაძლევდა.კერძოსახლებისმფლობელობისიდეოლოგიურითუფინანსურიწახალისებით,ასეთ მიგრაციას მთავრობა და ბანკებიც ხელს უწყობდა. ქალაქებიდანთეთრკანიანი საშუალო კლასის გადინებას თან ახლდა ასობით ათასიაფროამერიკელისაშშ-სსამხრეთიდანჩრდილოეთისკენ,ურბანულცენტ-რებშიმიგრაცია.ამასთანერთად,ომისშემდგომპერიოდშიგამოჩნდნენუცხოელიმიგრანტებიც.დიდიქალაქებისცენტრებითანდათანეთნიკურიუმცირესობებითდასახლებულსიღარიბისკერებადგარდაიქმნებოდა. ასეთიორმხრივიმიგრაციისშედეგადდიდიქალაქისცენტრებიმო-სახლეობასკარგავდა,ხოლომათგარშემოგანვითარებულისუბურბიებიუფროდა უფროხალხმრავალიდა განფენილი ხდებოდა. მაგალითად,1950-1960წლებშიბოსტონისცენტრალურმანაწილმამოსახლეობის13%დაკარგა, ამდროს კი მის შემოგარენში პოპულაცია 17%-ით გაიზარდა.ნიუ-იორკმადაჩიკაგომმოსახლეობის2%დაკარგა,ხოლომათშემოგა-რენში მოსახლეობის 70%-იანი მატება დაფიქსირდა. მოსახლეობისგან

11

დაცლასთან ერთად, ქალაქები წარმოებასაც კარგავდა. 1947-დან 1967წლამდე ამერიკის 16-მა უდიდესმა ქალაქმა წარმოებაში 34000 სამუშაოადგილიდაკარგა. სუბურბიაში კი, ამავე სფეროში 87000 სამუშაო ადგი-ლიშეიქმნა.ადამიანებისდაწარმოებისგადინებასთანერთადქალაქისქუჩებიდანვაჭრობაცქრებოდადასუბურბანულგარემოშისტანდარტიზე-ბულდიდსავაჭროცენტრებშიიყრიდათავს.ოფისებიციგივეტენდენციასმიჰყვებოდადაგარეუბნებში,პერსონალთანახლოს,საოფისე„პარკებში“კონცენტრირდებოდა.ამპროცესისშედეგადქალაქებითანდათანიფიტე-ბოდადასიცოცხლისგანიცლებოდა. აღნიშნულიპროცესებიმასშტაბურიურბანულირეგენერაციისპრო-ექტებისფონზემიმდინარეობდა.ახალიპროექტებისფარგლებშიქალა-ქებისცენტრალურრაიონებშიჯურღმულებისგანიწმინდებოდამთლიანიკვარტლებიდამათადგილას,მოდერნისტულიგეგმარებითიიდეალებისმიხედვით,ახალი,მრავალსართულიანისაცხოვრებელიპროექტებიშენ-დებოდა.ასეთიპროექტებისტანდარტიზებული,გამწვანებულღიასივრ-ცეებშიგანლაგებული,მაღალსართულიანისაცხოვრებელიშენობებისგანშედგებოდა.მათგეგმარებაშიერთ-ერთიმთავარიპრინციპიტრადიციუ-ლიქუჩისმიმართუნდობლობაციყო.მთავრობისაზრით,ასეთპროექტებ-ში ჯურღმულებიდან გადმოყვანილი ადამიანების ცხოვრების პირობებიგაუმჯობესდებოდა.მათექნებოდათსაკმარისიმზე,ჰაერიდაღიასივრცე. ურბანული ცენტრებისრეაბილიტაციის ერთ-ერთი გავრცელებულიმეთოდიკულტურისადასაზოგადოებრივიპროექტებისმშენებლობაიყო,სადაცერთადიყრიდათავსძირითადიკულტურულიანსაზოგადოებრივიდაწესებულებები,როგორიცააოპერისთეატრები,საკონცერტოდარბაზე-ბი,თეატრებიანსაჯაროშეკრებებისდარბაზები,ადმინისტრაციულინაგე-ბობებიდასხვა. ასეთიტიპის,ისევეროგორცახალისაცხოვრებელიპროექტებიმო-დერნისტულიზონირებისპრინციპებსესადაგებოდა,რისმიხედვითაცდა-დებითფაქტორადმიიჩნეოდაფუნქციებისმკაცრიზონირება,სივრცისადასერვისებისტოტალურიდაგეგმარებადასტანდარტიზაცია. ამმიდგომე-ბისგამოქალაქებისარეალებისულუფროდაუფრომეტადმონოფუნქცი-ურიდაჰომოგენურიხდებოდა;ახალისაცხოვრებელიკვარტლები,შესაძ-ლოა, ჯურღმულებიდანგადმოსახლებულადამიანებსტექნიკურდონეზედროებითგაუმჯობესებულსაცხოვრებელპირობებსსთავაზობდა,მაგრამსხვადასხვამიზეზებისგამო,თითქმისყოველთვისმალეგეტოებადგარ-დაიქმნებოდა,სადაცკლასობრივიდაეთნიკურინიშნითდახარისხებულიმოსახლეობა იყო გამოკეტილი. როგორც ქალაქების ისტორიკოსილუ-ისმამფორდიჟურნალTheNewYorker-ის1962წლისდეკემბრისნომერშიგამოქვეყნებულ,ჯეკობსისწიგნისსაპასუხოსტატიაშიაღნიშნავდა,საბო-ლოოდ, ამ პროექტებით მხოლოდდეველოპერები, ბანკები და უძრავი

12

ქონებისმსხვილიმესაკუთრეებიხეირობდნენ.სახელმწიფოსდაბანკებისგამიზნულიპოლიტიკისგამოძველი,ღარიბიუბნებივერახერხებდარეგე-ნერაციასდაარსებულსიცოცხლისუნარიანობასაცთანდათანკარგავდა,რასაცმოსდევდაკიდევუფროდიდისიღარიბე,რასობრივისეგრეგაცია,კრიმინალისზრდადასხვასოციალურიპრობლემები.კვლავგრძელდე-ბოდამასშტაბურისუბურბანიზაციისტენდენცია.ამპროცესებისკულმინა-ციამოგვიანებით,1960-იანიწლებისბოლოსურბანულაჯანყებებშიგამო-იხატა. ურბანულიპრობლემებიმხოლოდნაწილიიყოიმზოგადისირთუ-ლეებისა,რაც1960-იანწლებშიამერიკულპოლიტიკურ,ეკონომიკურდასოციალურსივრცეშიდაგროვდა.სხვადასხვამკვლევარისაზრითესიყოპერიოდი,როდესაცახალიგარიგებისპოლიტიკამ,არსებულიფორმით,თავიამოწურადაცვლილებებისსაჭიროებადადგა,თუმცა,რამიმართუ-ლებით განვითარდა ცვლილებები ეს უკვე სხვათემაადა მოგვიანებითდავუბრუნდებით. დაგროვილი პრობლემები ამ დროს ინტელექტუალური შემობრუ-ნების და აქტიური ბრძოლის დასაწყისის საბაბი ხდება. გამოიცემა ისე-თიგავლენიანიწიგნები,როგორიცაა,მაგალითად,მაიკლჰარინგტონის„სხვაამერიკა“(1962წ.),რომელმაცწარმოაჩინაამერიკაშიარსებულისი-ღარიბედაღრმა სოციალური უთანასწორობა; ჩარლზ ჰამილტონისდასთოქელი ქარმაიკლის „შავი ძალა“ (1967 წ.), რომელმაც სამოქალაქოუფლებებისმოძრაობასახალიენერგიაშემატადარადიკალურშავსეპა-რატიზმსდაუდოსათავე.ამავეპერიოდშითავისიძლიერებისპიკსაღწევსპროფკავშირულიდასათემომოძრაობები,სადაცმოღვაწეობდაცნობი-ლისათემოორგანიზატორისოლალინსკი. ჯეინჯეკობსიცამინტელექტუალურიმოძრაობისნაწილია.ამწიგნ-ზემუშაობისასიგინიუ-იორკისერთ-ერთუბანში–გრინვიჩვილიჯშიცხოვ-რობდა, სათემო გაერთიანების აქტიური წევრი იყოდა უბნის ინტერესე-ბისთვის იბრძოდა. ამ ბრძოლის ყველაზე მნიშვნელოვანი გამარჯვებამოქალაქეების ზეწოლისშედეგად ქალაქის მთავრობის მიერ ვაშინგტონპარკზეგამავალიმაგისტრალისგეგმაზეუარისთქმაიყო. ჯეინჯეკობსსარასოდესმიუღიაფორმალურიგანათლებაქალაქგეგ-მარების სფეროში. ალბათ, ეს მნიშვნელოვანი განმსაზღვრელი პირობაიყოიმისთვის,რომმასერთ-ერთპირველსდაენახაამერიკისქალაქებისდეგრადაციის მიზეზშედეგობრივობა და მაშინდელი დისციპლინარულისააზროვნოკლიშეებისგვერდისავლითგაეანალიზებინამდგომარეობა.მანდაინახა,რომმაშინდელიქალაქგეგმარებისშედეგიიყოქალაქებისსიცოცხლისგანდაცლა,მოქალაქეთასოციალურიდაპოლიტიკურიგაძ-ლიერებისშანსებისმოსპობადასხვაურბანულიდაავადებები.ამასისქა-ლაქზეანტიურბანულშეტევასუწოდებდა.ჯეკობსიინტერესდებოდაჯურ-

13

ღმულებისსპონტანურგაჯანსაღებაშიჩართულიმექანიზმებით,ქალაქისქაოსში არსებული წესრიგით, ურბანული არეალების არაკანონზომიერიეკონომიკურიწარმატებებითდაამდაკვირვებებზედაყრდნობითცვლი-ლებებისგზებსაცეძებდა.

ესარისკონტექსტი,რომელშიცწინამდებარეწიგნიდაიწერა,თუმ-ცა,მისიაქდაახლაგამოცემარამდენიმემიზეზისგამოამნიშვნელოვანი:პირველრიგში,წიგნისაშუალებასგვაძლევსრეტროსპექტულადგავაანა-ლიზოთიმპერიოდისთვისდამახასიათებელიისგლობალურიპროცესე-ბიდატენდენციები,რომლებმაცდღევანდელიმსოფლიოსსურათზედი-დიგავლენაიქონია.როგორცზემოთაღვნიშნეთ,ამწიგნისდაწერისდროემთხვევაახალიგარიგებისშედეგადშექმნილიკეინზიანურიეკონომიკისკულმინაციასდადასასრულისდასაწყისს.მიუხედავადიმისა,რომმასშიასახული უკმაყოფილება უმთავრესად ქალაქგეგმარებაზეა ორიენტირე-ბული,ისუფროფართოადამოიცავსეკონომიკის,სოციალურიპოლიტი-კისდაზოგადად,ამეპოქისთვისდამახასიათებელიტოტალობისკრიტი-კას. მარქსისტი გეოგრაფიდა ანთროპოლოგიდევიდ ჰარვითავის ეს-სეში „მოქნილი აკუმულაცია ურბანიზაციით“ აღწერს 1970-იანი წლებისდასაწყისში აშშ-ში მომხდარ ფუნდამენტურ ცვლილებებს, როდესაც„კაპიტალისტურმა სამყარომ, გამოფხიზლებულმა იმ სტაგფლაციის უსი-ცოცხლობისგან, რომელმაც ომისშემდგომი ბუმი მტკივნეულ დასასრუ-ლამდემიიყვანა,კაპიტალისდაგროვებისგარეგნულადახალდაგანსხვა-ვებულრეჟიმზეგადასვლადაიწყო“.მოკლედთუაღვწერთ,ესცვლილებაკეინზიანურიდანნეოლიბერალურეკონომიკაზეგადასვლასგულისხმობ-და,რასაცთან სდევდაფუნდამენტური ცვლილებები ცხოვრების ყველასფეროში, მათ შორის არქიტექტურასა და ქალაქგეგმარებაშიც. ჰარვიასევეაღწერსროგორდააკმაყოფილაახალმარეჟიმმაწინაწლებშიდაგ-როვილიუკმაყოფილებებიახალიმოთხოვნებისშინაარსისგანდაცლითდაკომერციალიზაციით.იგივეშეიძლებაითქვასარქიტექტურისადაქა-ლაქგეგმარების სფეროში მომხდარ ცვლილებებზეც. მოდერნისტულისოციალური ინჟინერიის ტრადიციისრაციონალიზებული, აბსტრაქტულიდა სტანდარტიზებულიდაგეგმარების მიმართდაგროვილი, ხშირად სა-ფუძვლიანიპრეტენზიებისსაპასუხოდ,ინტერესიგანვითარდაინდივიდუ-ალიზმის, სიმბოლიზმის, ისტორიციზმის მიმართულებით,რასაც ახალმაეკონომიკურმარეალობამაცკარგადაუწყოფეხი.ამახალიინტერესისერ-თ-ერთიმანიფესტაციაიყოარქიტექტორების:რობერტვენტურის,სტივენიზენურისდადენისსკოტბრაუნისწიგნი „სწავლალას-ვეგასიდან“ (1972წ.),რომელშიცავტორებიარქიტექტურულისიმბოლიზმისკენ,პოპულარუ-ლი გემოვნების გამოხატულებებისკენ მოუწოდებდნენ. მოგვიანებით ეს

14

რეაქციულიინტერესიპოსტმოდერნულიარქიტექტურისდომინანტურგა-მოხატულებადიქცადაისეთიოდიოზურიარქიტექტორებიწარმოშვა,რო-გორიცაამაიკლგრეივსი,ჩარლზმურიდაა.შ. ჯეინ ჯეკობსი ამ წიგნში ძირეულადაკრიტიკებს მოდერნისტულქა-ლაქგეგმარებას და არქიტექტურას, მაგრამ არასოდეს იხრება პოსტმო-დერნისტითეორეტიკოსებისპოზიციებისკენ.პირიქით,ისუკვეაკრიტიკებსარქიტექტურისდაქალაქგეგმარების(იმპერიოდშიჯერკიდევჩანასახო-ვანმდგომარეობაშიმყოფი)ინდივიდუალიზმის,ზედაპირულიგამორჩე-ულობის,ლოკალიზმისტენდენციებს,რაც შემდეგდომინანტურპოსტმო-დერნულმოძრაობაშიგადაიზრდება.მოდერნისტულიქალაქგეგმარებისმისეულიკრიტიკაორიენტირებულიაისეთიგეგმარებითიმეთოდებისშე-მუშავებაზე,რომლებიცხელსშეუწყობსურბანულისოციალური,ეკონომი-კურიდაპოლიტიკურიცხოვრებისახალსაფეხურზეაყვანას,რასობრივიდაკლასობრივისეგრეგაციისაღმოფხვრას,სიღარიბისდაძლევას,უსაფ-რთხოებისზრდასდაა.შ. არქიტექტურისისტორიკოსიჩარლსჯენკსიპოსტმოდერნიზმისდა-საწყისადქალაქსენტ-ლუისში,1972წლისმარტში,პრუიტიგოუსსაცხოვ-რებელიპროექტისაფეთქებასმიიჩნევს. პროექტისდანგრევისმიზეზად,ფედერალურისაბინაოსამმართველოსმიერ,მასშისაცხოვრებლადგაუ-საძლისიპირობებიდასახელდა.პრუიტიგოუზუსტადისეთისაბინაოპრო-ექტიიყო,ისეთივედაავადებებით,რასაცჯეკობსიაღწერსდააკრიტიკებსთავისწიგნში, მაგრამისაქვეგვთავაზობსასეთიუბნებისრეგენერაციისკონკრეტულმეთოდოლოგიურგეგმას,რომელიცგულისხმობსმათისივ-რცეებისფუნქციურადდატიპოლოგიურადგამრავალფეროვნებას,მათშიქუჩებისფორმირებას,კლასობრივიდარასობრივისეგრეგაციისგანგან-თავისუფლებას,მოსახლეობისარჩევანისსაფუძველზეშენარჩუნებასდაა.შ.

ამკუთხითწიგნისაშუალებასგვაძლევსპარალელიგავავლოთსაბ-ჭოთა კავშირის გამოცდილებასთან. საბჭოთა მოდერნისტულმა ქალაქ-გეგმარებამ და არქიტექტურამ სტალინის ეპოქაში, ამერიკისგან და ევ-როპისგან განსხვავებით, ხანგრძლივი წყვეტა განიცადა. მოდერნისტულპრინციპებთანხელმეორედდაბრუნებამხოლოდსტალინისსიკვდილისშემდეგ, ხრუშჩოვის პოლიტიკის განხორციელების შედეგად გახდა შე-საძლებელი. ამის შემდეგ საბჭოთა კავშირში იწყება სტანდარტიზებულისაცხოვრებელიმიკრორაიონებისმასობრივიმშენებლობა,მოდერნისტუ-ლიზონირებისსტანდარტებისშემოტანადასხვაგეგმარებითიტაქტიკებისდანერგვა,რაცთავისმოცემულობაშიპროგრესულინაბიჯიიყო.აღსანიშ-ნავია,რომსაბჭოთადაკაპიტალისტურიქვეყნებისეკონომიკური,პოლი-ტიკურიდასოციალურისისტემებისგანსხვავებულობისმიუხედავად,მათი

15

ქალაქგეგმარებისძირითადპრინციპებსბევრისაერთოჰქონდადაერთიდაიმავეტრადიციიდანმომდინარეობდა. საბჭოთასაცხოვრებელიმიკ-რორაიონები,სივრცითითვალსაზრისით,პოტენციურადმათიამერიკულიანალოგებისმსგავსისოციალურითუეკონომიკურიპრობლემებისმატა-რებელიიყო,თუმცაგანსხვავებულიეკონომიკურიდაპოლიტიკურიწეს-რიგისწყალობით,აქპრობლემებიასეთისიმწვავითარწარმოშობილა.თუმცაოდნავმოგვიანებით,საბჭოთაგეგმარებისმიმართპრეტენზიებმამაინციჩინათავი. 1970-იანიწლებისბოლოსსაბჭოთაპროფესიულპერიოდულგამო-ცემებშიჩნდებაპუბლიკაციები,სადაცსაუბარიაასეთისივრცეებისჰომო-გენურობის, კულტურული სტერილურობის, სტანდარტიზაციის და მათშიორიენტაციისპრობლემებზე.აქვეყურადღებაექცევაძველიქალაქისცენ-ტრისსივრცითფენომენს,მისსოციალურმახასიათებლებს.ამავედროსქვეყნდება სტატიები, რომლებშიც საუბარია XIX საუკუნის სამოქალაქოარქიტექტურისობიექტებისკულტურულიმემკვიდრეობისძეგლებადაღი-არებისაუცილებლობაზე.ჩნდებაინტერესიტრადიციულიარქიტექტურისმიმართ. უკმაყოფილებახელოვნებისსხვადარგებშიცაისახა.ამისმაგალი-თიაელდარრიაზანოვისფილმი„ბედისირონია,ანუგაამოთ“,რომელიცეკრანებზე1975წელსგამოვიდა.მასშიმთავარგმირსერთმანეთშიერევამოსკოვისადალენინგრადისმიკრორაიონებშიარსებული,იდენტურიმი-სამართისმქონესტანდარტულიბინები.მსგავსებაიმდენადდიდია,რომმოსკოვისბინისგასაღებიცკი–ლენინგრადისბინასერგება. აშშ-ისმსგავსად,საბჭოთაგეგმარებისკრიტიკახშირადლეგიტიმუ-რიუკმაყოფილებისნაწილიიყოდამიზნადმიღწეულისშენარჩუნებასდაგაუმჯობესებას ისახავდა. ამის საერთო გამოხატულებად მოგვიანებით,1980-იანწლებშიგორბაჩოვისგარდაქმნისპოლიტიკაშეგვიძლიამივიჩ-ნიოთ,მაგრამისტორიულითვალსაზრისით,საინტერესოაროგორგანი-ცადაამუკმაყოფილებამრეაქციულსენტიმენტადტრანსფორმაცია,რაცთაობების შრომით მიღწეული სიკეთეების ტოტალურად დამანგრეველძალადიქცა.ამისკარგიმაგალითიააშშ-შიდასაბჭოთაკავშირისსივრცე-შიმომხდარირადიკალურიცვლილებები. ამგარდაქმნებისშემდეგდიდიხანიგავიდა.დღესუკვეგლობალუ-რინეოლიბერალიზმისდამანგრეველიშედეგებისსაპასუხოდ,ინტელექ-ტუალურწრეებშიმოდერნისტულიდაგეგმარებისდაარქიტექტურისადმიინტერესიგაძლიერდა,რაცხშირადვლინდებაამპერიოდისდამისისივ-რცითი არტეფაქტების ნოსტალგიური გაფეტიშებით. ამ წიგნის წაკითხვამნიშვნელოვანია იმ მხრივაც,რომ ის კიდევ ერთხელგვახსენებს ამ პე-რიოდისდაგეგმარებისხარვეზებსდაგვეხმარებაიმისგაცნობიერებაში,რომ ნებისმიერი პროგრესული მოძრაობა, წარსულის შესწავლით, მისი

16

რომანტიზაციისგარეშეუნდაეცადოსსრულიადსხვა,მოცემულიისტორი-ულიპირობებისადასივრცისშესაბამისიპროექტისფორმირებას.

ისტორიულიპარალელებისდა ზოგადიტენდენციებისგაანალიზე-ბისგარდა,ესწიგნიუფროუნივერსალურიურბანულიკანონზომიერებე-ბის გაცნობისადა ჩვენს კონტექსტში მათზედაკვირვების საშუალებასაცგვაძლევს.როგორცთავადწიგნისავტორიცაღნიშნავს,სხვადასხვაგან-სხვავებების მიუხედავად, დიდი ქალაქის ურბანული კანონზომიერებებიმეტ-ნაკლებიუნივერსალურობითხასიათდება.შეიძლებაზოგადითვალ-საზრისითესაზრისადავოიყოს,მაგრამჩვენსისტორიულეპოქაში,მაინცამისფიქრისსერიოზულისაფუძველიგვაქვს.ესახალიაზრიარარის–XXსაუკუნის პირველნახევარში სოციოლოგების გეორგ ზიმელისდალუისვირთისნაშრომები:”მეტროპოლისიდამენტალურიცხოვრება”(1903წ.)და„ურბანიზმი,როგორცცხოვრებისწესი“,ამკანონზომიერებებისდად-გენისადაანალიზისმცდელობებია. მოდერნისტულიქალაქგეგმარებისკრიტიკასავტორიასეთიკანონ-ზომიერებების განხილვაზე დაყრდნობით აგებს. ის ცდილობს აჩვენოს,რომიმდროისდოგმატურიქალაქგეგმარებამათიგნორირებასეწეოდა,რასაც,თავისმხრივ,კატასტროფულიშედეგებიმოჰყვებოდა.ახალიმიდ-გომებისჩამოყალიბებისასიგიცდილობსამკანონზომიერებებისხაზგას-მასდამათიდადებითიმახასიათებლებისმაქსიმალურგამოყენებას.მისიცენტრალური იდეა ურბანული მრავალფეროვნებაა. ეს არის კომპლექ-სური და მრავლისმომცველი ცნება, რაშიც სხვა ფაქტორებთან ერთად,ფუნქციურიდასივრცითიმრავალფეროვნებაციგულისხმება.ავტორიამ-ტკიცებს,რომქალაქისარეალებიმხოლოდასეთიმრავალფეროვნებისარსებობისშემთხვევაშიინარჩუნებსეკონომიკურდასოციალურსიცოცხ-ლისუნარიანობას. ჯეკობსისეულიპერსპექტივიდანასეთკანონზომიერებებზედაკვირ-ვება ჩვენი ქალაქების მაგალითზეცაა შესაძლებელი. რიგ საბჭოთა თუახალაშენებულ უბნებში შეგვიძლია დავაკვირდეთ მონოფუნქციურობითგამოწვეულ პრობლემებს; სხვა კუთხით დავინახოთ კულტურული მემკ-ვიდრეობისსაკითხი,რომელსაცავტორიწმინდადპრაქტიკულმოსაზრე-ბებზეაფუძნებს;შევაფასოთგანაშენიანებისადამოსახლეობისსხვადასხ-ვასიმჭიდროვეშიდასივრცითკონფიგურაციაშიწარმოქმნილიურბანულირეალობა;დავაკვირდეთსხვადასხვა უბნების სოციალურშემადგენლო-ბას და მათში წარმართულ სივრცით პრაქტიკებს; გავაანალიზოთ სხვა-დასხვაუბნებისეკონომიკურიქცევა;ვიპოვოთსაზღვრებისვაკუუმებიდამათიგამომწვევიმიზეზები;თვალიმივადევნოთქალაქისსაგზაომოძრა-ობას – მისთავისებურებებსდა მასში ჩართულსხვადასხვაფაქტორებს;დავინახოთქალაქის ზრდასთან ერთად,გარკვეულსოციალურჯგუფებ-

17

ში,მისმიმართწარმოქმნილიუნდობლობადამათისუბურბანიზაციისკენმიდრეკილებადაა.შ. ამ და სხვა ურბანულ საკითხებზე დაკვირვებით, მათ მიმართ ად-გილობრივი თუ ცენტრალური ხელისუფლების მიდგომების ანალიზით,წიგნშიაღწერილი,ამერიკულქალაქებშიმიმდინარეპროცესებისზოგა-დი კანონზომიერებებისკენ აბსტრაგირებით და აქედან ისევ ჩვენი კონ-ტექსტისთვისდამახასიათებელ, სპეციფიკურდეტალებზეფოკუსირებით,შესაძლებლობაგვეძლევასაკმაოდთანმიმდევრულიდაპრაქტიკულადგამოსადეგი წარმოდგენა შევიქმნათ ჩვენი მეტ-ნაკლებად დიდი ქალა-ქებისთვისდამახასიათებელზოგიერთპრობლემასადამათიგადაჭრისგზებზე. ამგვარიანალიზისთვისუმნიშვნელოვანესიაქალაქის,როგორცფე-ნომენისადმი ჯაკობსისეული მიდგომის გააზრება. ავტორიდიდ ქალაქსორგანიზებული სირთულის ამოცანას უწოდებსდა წიგნის ბოლოთავშიამგვარ მიდგომას ქალაქის გაგების ინტელექტუალური ისტორიის კონ-ტექსტშიათავსებს.ორგანიზებულისირთულისამოცანაისეთიამოცანაა,რომლისამოხსნისთვისსაჭიროამისისხვადასხვაცვლადებისკომპლექ-სურიურთიერთმიმართებისდაამურთიერთმიმართებებისწარმმართვე-ლიძალებისგამოვლენადაგააზრება.ასეთიინტერპრეტაციითავტორიცდილობსფეხიაუწყოსთანამედროვემეცნიერებაშიმიღებულანალიტი-კურმეთოდებსდაგამოიყენოსისინიქალაქისანალიზისთვის.იგიგვიჩვე-ნებსქალაქის,როგორცსაზოგადოებისსოციოსივრცითიმდგომარეობისკომპლექსურხასიათს.დიდქალაქსისწარმოაჩენს,როგორცსპეციფიკურ(ისტორიულად განპირობებულ და გარდაუვალ) მდგომარეობას, რასაცზოგადსაკაცობრიოთვალსაზრისითუამრავიდადებითიმახასიათებელიაქვს. ავტორითავის მიდგომებშიცდილობსამ სირთულისგაგებას, მას-თანმუშაობასდაარაგამარტივებას,რასაცმისივეთქმითთავისითანად-როულიქალაქგეგმარებაცდილობდა. მისეულ მიდგომაში უმნიშვნელოვანესია ქალაქის, როგორც პრო-ცესის გააზრება. ასეთი ხედვა სრულიად ცვლის ქალაქის განჭვრეტისდამკვიდრებულპერსპექტივებს,სადაცისწარმოგვიდგება,როგორცსტა-ტიკური, დასრულებული პროექტი. ქალაქის დასრულებულ პროექტადწარმოდგენადამახასიათებელიიყომოდერნისტულიუტოპიურიტრადი-ციისთვის. დევიდ ჰარვი აკრიტიკებს მოდერნისტული უტოპიანიზმის ამტრადიციას და გვთავაზობს პროცესის უტოპიის კონცეფციას, სადაც არარსებობსდასრულებული პროექტიდათავად პროცესი ქმნის უტოპიას.მიუხედავადიმისა,რომჯეინ ჯეკობსი უარყოფს უტოპიანურტრადიციას,როგორცრეპრესიულს,პატრიარქალურსდაავტოკრატიულს,შეიძლებაითქვას,რომ მისი პროექტი პროცესის უტოპიის კონცეფციასთან ახლოსდგასდაუტოპიისადმიმისიუნდობლობაცენტრალიზებულადმართული,

18

სოციალურიინჟინერიისმიმართიმდროინდელისკეპტიციზმისგამოძახი-ლია. ასეთ მიდგომებზე დაფუძნებით ავტორი ესთეტიკური მსჯელობისმნიშვნელოვან მიმართულებასაც გვთავაზობს. ის ცდილობს ქალაქის„ქაოსში“, რაც მოდერნისტი დამგეგმარებლებისთვის ერთმნიშვნელოვ-ნადუარყოფითმდგომარეობასწარმოადგენდა,ახალიესთეტიკურიღი-რებულებებისაღმოჩენას.მისიესთეტიკურიმსჯელობასცილდებაკონკ-რეტულიურბანულიობიექტებისათუკომპლექსებისწმინდაფორმალურ,ვიწროდდისციპლინარულშეფასებასდაორიენტირებულიაშინაარსობ-რივ მახასიათებლებზე, რაშიც მოიაზრება ფუნქციური, ეკონომიკური თუსოციალურიფაქტორები.მოკლედრომვთქვათ,მისიესთეტიკურიმსჯე-ლობაიმახალიპოლიტიკურიპროექტისგაგრძელებაა,რისიინტელექტუ-ალურინაწილიათავადაცაა.

რთულია ჯეინ ჯეკობსის პოზიციების პოლიტიკური მიკუთვნებულო-ბის ზუსტი კატეგორიზაცია. ის არასოდეს ყოფილარომელიმე პოლიტი-კურიპარტიისწევრი.ერთ-ერთიბიოგრაფიმასსაღიაზრისგენიოსსდასკეპტიკურემპირიცისტსუწოდებდა,რომელზეცვერცერთიიდეაბორო-ტად ვერ ისარგებლებდა. შეიძლება თავად წიგნის ავტორს არ სურდარომელიმეპოლიტიკურიდეოლოგიასთანასოცირება,მაგრამმისიიდე-ებიდან,უდავოდ,შესაძლებელიაგარკვეულიპოლიტიკურიდაინტელექ-ტუალურიპოზიციებისწაკითხვა. მკვეთრად გამოხატული პოზიციების არქონის გამო, მისი ნაშრომიდღესაც საკმაოდ წინააღმდეგობრივად აღიქმება. მაგალითად, ამერი-კელი რესპუბლიკელები მას თავიანთ მოკავშირედ მიიჩნევენ და ანტი-დამგეგმარებელს უწოდებენ,თუმცა ეს აზრი უსაფუძვლოა. ის ეწინააღმ-დეგებოდაიმპერიოდისდაგეგმარებისკონკრეტულტრადიციას,მაგრამარსადუარყოფდა ზოგადადდაგეგმვისადადაგეგმარების მნიშვნელო-ბას.ამწიგნისმთელიმეოთხეთავიახალიგეგმარებითიმიდგომებისშე-მუშავებისმცდელობასეთმობა.ამასგარდა,ამდასხვაწიგნებში,სხვადას-ხვა ადგილას ავტორი აშკარად გამოხატავს მემარცხენედემოკრატიულღირებულებებს. ისდიდ მნიშვნელობას ანიჭებს სათემო მოძრაობასდაგადაწყვეტილებების მიღებაში მოქალაქეების ჩართულობას, საუბრობსპროფკავშირული მოძრაობის ეფექტურობაზე, სენსიტიურია რასობრივიდაკლასობრივისაკითხებისმიმართ.მართალიაისარარისანტიკაპიტა-ლისტი,მაგრამეწინააღმდეგებამონოპოლიურ,საზოგადოებრივიდღისწესრიგისწარმმართველბიზნესსდათავისიახალიგეგმარებითიმიდგო-მებით,ცდილობსმისიპოტენციალისაზოგადოებრივინტერესსდაუქვემ-დებაროს. 1960-იან წლებამდე, ახალიგარიგების პოლიტიკა აკადემიურ წრე-

19

ებშიკარგირეპუტაციითსარგებლობდა.1960-იანწლებშიახალმამემარ-ცხენეობამმისიკრიტიკადაიწყოდააჩვენა,რომისკაპიტალიზმისშესა-ნარჩუნებლადსაუკეთესოინსტრუმენტიიყო.ახალიმემარცხენეებიმხარსუჭერდნენთანამონაწილეობითდემოკრატიასდაშესაბამისად,უარყოფ-დნენდიდიქალაქებისთვისდამახასიათებელავტოკრატიულდაბიუროკ-რატიულპოლიტიკას.ჯეკობსზევერვიტყვით,რომახალიმემარცხენეობისნაწილია,მაგრამმათიუკმაყოფილებისდიდნაწილსაშკარადიზიარებს. პოლიტიკური მიკუთვნებულობის უარყოფით, წიგნის ავტორი წაა-გავსმისთანამედროვეს,სათემოორგანიზატორსოლალინსკის,რომე-ლიცასევეარცერთიპარტიისწევრიარყოფილა,თუმცაჰქონდაგამოკვე-თილიპრინციპები,რომლებიცუქონელთადაუუფლებოთაგაძლიერებასგულისხმობდა.ორივემათგანმამთელითავიანთიაქტივისტურიენერგიასათემო მოძრაობაში კონკრეტული მიზნების მიღწევას დაუთმო, თუმცაზუსტადესშეიძლებაიყოსმათიმთავარისისუსტე.მარქსისტისოციოლო-გიმანუელკასტელსითავისწიგნში „ურბანულისაკითხი“ (1977წ.) ამ პე-რიოდის სათემო მოძრაობების მთავარ პრობლემად პარტიკულარიზმსასახელებს. მისი თქმით, ამ მოძრაობებმა ვერ შეძლეს მათი ვიწრო ინ-ტერესებისმიღმაფართოპოლიტიკურიდაიდეოლოგიურიკონტურებისდანახვადასაერთოპოლიტიკურიფრონტისფორმირება.ჩვენიაზრით,ამასთანმჭიდროკავშირშიაჯეკობსისსისუსტეც–სათანადოსიღრმითშე-აფასოსკაპიტალისტურიურბანიზაციისლოგიკა.წიგნისსხვადასხვათავშიიგიაღწერსკაპიტალისტურიურბანიზაციისთვისდამახასიათებელკატაკ-ლიზმურობას,მაგრამამმდგომარეობასმიაწერსისეთაბსტრაქტულკატე-გორიებს,როგორიცაა:საზოგადოებისნება,ინტელექტუალურიტრადიციადაა.შ. აქშეგვიძლიაპარალელიგავავლოთბოლოდროსსაქართველოშიგაჩენილმოძრაობებთან,რომლებიც მიზნად ისტორიული მემკვიდრეო-ბის,ეკოლოგიურიგარემოს,საჯაროსივრცისათუსხვასიკეთეებისდაც-ვასისახავს.ასეთმოძრაობებს,ამერიკულისათემომოძრაობებისმსგავ-სად, ახასიათებს პარტიკულარიზმი და ს�