ნიუ ვიჟენ უნივერსიტეტის

სამართლის სკოლა

დავით თორაძე

საჯარო უფლებამოსილების განხორციელებისას დამდგარი პასუხისმგებლობა სხვა

პირთა მიმართ (საქართველოს და გერმანიის ადმინისტრაციული სამართლის

მაგალითებზე)

სადისერტაციო ნაშრომი სამართლის დოქტორის აკადემიური ხარისხის

მოსაპოვებლად

თემის ხელმძღვანელი: კახი ყურაშვილი

სამართლის დოქტორი

ნიუ ვიჟენ უნივერსიტეტის სამართლის სკოლის პროფესორი

თბილისი, 2018

1

სარჩევი

I. შესავალი .............................................................................................................................................. 10

1. თემის სიახლე ....................................................................................................................................... 10

2. თემის აქტუალურობა .......................................................................................................................... 12

3. კვლევის პრაქტიკული მნიშვნელობა ............................................................................................... 13

4. კვლევის მიზანი.................................................................................................................................... 14

5. კვლევის მეთოდი ................................................................................................................................. 15

II. საჯარო სუბიექტის პასუხიმსგებლობის საფუძვლები .................................................................... 15

1. სამართლიანი სახელმწიფოს პრინციპი ........................................................................................... 15

2. საჯარო სუბიექტის პასუხიმსგებლობის ეტაპები .......................................................................... 15

ა) საჯარო მოხელეს ორიგინერული (ინდივიდუალური) პასუხისმგებლობა ......................... 15

ბ) სახელმწიფოს ორიგინერული (ინდივიდუალური) პასუხისმგებლობა .............................. 16

გ) სახელმწიფოსა და საჯარო მოსამსახურის სოლიდარული პასუხისმგებლობა ................... 17

დ) სახელმწიფოსა და საჯარო მოსამსახურის სუბსიდიური პასუხისმგებლობა .................. 18

ე) სახელმწიფოს წარმომადგენლობითი პასუხისმგებლობა ........................................................ 18

3. საკანონმდებლო ნორმათა კონკურენცია ......................................................................................... 18

ა) კონსტიტუცია ................................................................................................................................... 20

ბ) ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი ....................................................................................... 21

გ) სამოქალაქო კოდექსი ...................................................................................................................... 21

4. უფლებამოსილების ნორმა ................................................................................................................. 21

ა) სამოქალაქო კოდექსის მუხლი 1005. ............................................................................................ 21

ბ) ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე–5 მუხლის მე–4 ნაწილი: .................................... 21

გ) ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მუხლი 207. ............................................................... 22

დ) ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მუხლი 208. ........................................................... 22

ე) დასკვნითი ანალიზი....................................................................................................................... 22

5. სპეციალური კანონმდებლობის საჭიროება ................................................................................... 24

ა) კოდიფიკაციის მცდელობა ........................................................................................................... 24

ბ) სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის შესახებ კანონი გერმანიაში ............................................. 25

გ) მადასტურებელი აზრი ................................................................................................................... 26

დ) უარმყოფელი აზრი ..................................................................................................................... 27

ე) გერმანიის სასამართლო პრაქტიკა ............................................................................................... 28

ვ) შეფასებითი დასკვნა ...................................................................................................................... 30 აა) იზოლირებული კოდიფიკაციის ზედმეტობა ......................................................................................... 30 ბბ) პასუხისმგებლობის მოწესრიგების დაუშვებლობა კანონქვემდებარე აქტებით .......................... 30 გგ) საჯარო სუბიექტის პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი სამართლის სფერო ........................... 31

III. ქმედება საჯარო-სამართლებრივი უფლებამოსილების ფარგლებში, როგორც საჯარო

სუბიექტის პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი გარემოება .................................................................. 33

1. საჯარო სუბიექტები ............................................................................................................................ 33

2. საჯარო სამართლებრივი ქმედება ..................................................................................................... 33

3. საჯარო-სამართლებრივი უფლებამოსილების ფარგლები ........................................................... 35

ა) ზოგადი არსი .................................................................................................................................... 35

ბ) სამსახურებრივი მოვალეობა ......................................................................................................... 36 აა) პირველადი (პრიმერული) და მეორადი (სეკონდერული) უფლებები .......................................... 36 ბბ) სამსახურებრივი უფლებამოსილების წყარო ..................................................................................... 36

გ) non numerus clausus .......................................................................................................................... 36

2

აა) კანონშესაბამისი ქმედების ვალდებულება ............................................................................................. 37 ბბ) ბრალეული უმოქმედობის აკრძალვა .................................................................................................. 37 გგ) კანონშესაბამისი სამართლებრივი აქტების გამოცემის ვალდებულება ........................................ 40 დდ) ფორმალური წარმოების წესების დაცვა ............................................................................................. 40 ეე) დისკრეციული უფლებამოსილების დაცვა ........................................................................................ 41 ვვ) თანაზომიერების პრინციპის სწორი შეწონადობა ............................................................................. 41

(1) პროპორციულობის არსი ....................................................................................................................... 41 (2) განუსაზღვრელი სამართლებრივი ტერმინი და შემოწმების კომპეტენცია .................................. 42

ზზ) სწრაფი, ეფექტური, ნაკლები დანახარჯით ქმედების ვალდებულება .......................................... 43 თთ) ჯეროვანი ინფორმირების (შეტყობინების) ვალდებულება ............................................................ 44 იი) დაშვებული შეცდომის გადაუდებელი გამოსწორების ვალდებულება ........................................ 44

(1) დისკრეციის სწრაფვა ნულისაკენ ......................................................................................................... 44 (2) ადმინისტრაციული თვითბოჭვა .......................................................................................................... 45 (3) აღმჭურველი აქტები............................................................................................................................... 45 (4) რესტიტუცია, რეპარაცია, კომპენსაცია ............................................................................................... 45

კკ) პროფესიული საიდუმლოების დაცვის ვალდებულება ................................................................... 46 ლლ) ზემდგომი ორგანოს კანონიერი მითითების შესრულების ვალდებულება .................................. 46 მმ) მტკიცებულებათა ჯეროვანი გამოკვლევის ვალდებულება ............................................................ 47 ნნ) კვალიფიციური და საჭირო ცოდნის გამოვლინება .......................................................................... 48

4. გარე- და შიდაურთიერთკავშირის ელემენტები ............................................................................ 49

ა) გარეურთიერთკავშირი .................................................................................................................. 49

ბ) შიდაუთრთიერთკავშირი .............................................................................................................. 49 აა) მიზნობრიობის საჯაროობის ელემენტი ...................................................................................................... 49 ბბ) საჯარო სამსახურებრივი ფუნქციონალი ............................................................................................ 49 გგ) პრაქტიკული საკითხები ........................................................................................................................ 50

გ) გარე- და შიდაურთიერთკავშირის ელემენტი უმოქმედობისას ............................................. 51

IV. საჯარო სუბიექტის ვალდებულების დარღვევა მესამე პირთა მიმართ, როგორც

პასუხისმგებლობის მაკვალიფიცირებელი გარემოება ............................................................................. 54

1. ნორმატიული რეგულაცია ................................................................................................................. 54

ა) ინდივიდუალიზაციის ელემენტი ................................................................................................ 54 აა) ობიექტური ელემენტი ........................................................................................................................... 54 ბბ) კორელაცია ............................................................................................................................................... 54

ბ) სუბიექტური უფლება ..................................................................................................................... 55

გ) ისტორიული არსი ....................................................................................................................... 55

დ) პასუხისმგებლობის შემზღუდავი ელემეტი .......................................................................... 56

2. ნორმის დაცვითი ფუნქცია ................................................................................................................ 56

ა. არსობრივი მიზნობრიობა .............................................................................................................. 56 აა) კანონმდებლის მიზანი ........................................................................................................................... 57 ბბ) ობიექტური მიზნობრიობა .................................................................................................................... 57 გგ) ტელეოლოგიური მიზნობრიობა .......................................................................................................... 57

(1) ინტერესთა სფერო .............................................................................................................................. 57 (2) პირდაპირი ნიშნები ........................................................................................................................... 57 (3) განჭვრეტადობა .................................................................................................................................. 58

ბ) დამცავი ნორმის განმარტება ......................................................................................................... 58 აა) მიზნობრივი განმარტება........................................................................................................................ 58 ბბ) ტელეოლოგიური განმარტება .............................................................................................................. 58

გ) „დამცავი“ ნორმატიული აქტები .................................................................................................. 59

დ) ნორმატიული აქტის ინდივიდუალიზებული (პერსონალური) ელემენტი ..................... 60 აა) აბსტრაქტულ-გენერალური ბუნება ..................................................................................................... 60 ბბ) მომხმარებლის თეორია.......................................................................................................................... 61 გგ) პერსონალური ელემენტი ...................................................................................................................... 61

ე) ნორმატიული აქტის „დამცავი“ (საგნობრივი) ელემენტი. ....................................................... 61

3

აა) დაცვის სფერო.......................................................................................................................................... 61 ბბ) პოპულისტური ელემენტი .................................................................................................................... 61 გგ) პროტექციული ფარგლები .................................................................................................................... 62

3. ადრესატის სუბიექტური უფლება .................................................................................................... 62

ა) პირთა წრე ......................................................................................................................................... 62

ბ) კანონიერი უფლებები ..................................................................................................................... 63

გ) საჯარო-სამართალურთიერთობის სამკუთხედი .................................................................. 63 აა) გარესამართალურთიერთობა ............................................................................................................... 63 ბბ) რეალაქტი ................................................................................................................................................. 64 გგ) შიდასამართალურთიერთობა ............................................................................................................... 64

4. ნორმის საგნობრივი მოწესრიგების სფერო ..................................................................................... 65

ა) ნორმით განსაზღვრული შედეგი ................................................................................................. 65

ბ) ... არა მხოლოდ საჯარო ინტერესი ............................................................................................... 65

გ) სუბიექტური წრე ......................................................................................................................... 66

დ) საზოგადოებრივი ინტერესი ..................................................................................................... 67

ე) სხვა (მესამე) პირის სუბიექტური უფლებები............................................................................. 67 აა) გამომრიცხავი გარემოება არაპირდაპირი ზიანის შემთხვევებში ................................................... 68 ბბ) სპეციფიკა საჯარო სუბიექტის საზედამხედველო ვალდებულების შემთხვევაში ..................... 69

(1) გარანტორის ფუნქცია ........................................................................................................................ 69 (2) გერმანული სასამართლო პრაქტიკა ................................................................................................ 69 (3) კვალიფიციური პასუხისმგებლობა ................................................................................................ 70

გგ) სპეციფიკა სხვა გარანტორის ფუნქციის შემთხვევაში ...................................................................... 71

V. სასამართლო ხელისუფლების პასუხისმგებლობა გაჭიანურებული გადაწვეტილებებისათვის . 74

1. პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი ნორმები............................................................................... 74

ა) საჯარო სუბიექტის პასუხისმგებლობის გარანტია ................................................................... 74

ბ) პრობლემატიკის არსი ..................................................................................................................... 74

გ) ავტონომიური კანონმდებლობა ................................................................................................... 76 აა) სამართლიანი სახელმწიფოს პრინციპი ................................................................................................... 76 ბბ) სასამართლო კონტროლი ....................................................................................................................... 76

2. პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი საფუძვლები ....................................................................... 77

ა) სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება .................................................................................... 77

ბ) სასამართლო აქტის გასაჩივრების უფლება ................................................................................ 77

გ) ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენცია ..... 78

დ) ავტონომიური კანონმდებლობა ............................................................................................... 79

ე) მოსამართლის დამოუკიდებლობა ........................................................................................... 81 აა) შინაგანი რწმენა ....................................................................................................................................... 81 ბბ) კოლიზია ................................................................................................................................................... 83

ვ) შუალედური შედეგი ...................................................................................................................... 83 აა) მოსამართლის დამოუკიდებლობა ............................................................................................................ 84 ბბ) იმუნიტეტი ............................................................................................................................................... 85 გგ) კოლიზია საჯარო წესრიგთან ............................................................................................................... 85 დდ) ოქროს შუალედი ..................................................................................................................................... 86

3. საქმის განხილვის (გადაწვეტილების) გაჭიანურება ..................................................................... 86

ა) ლეგალური დეფინიცია .................................................................................................................. 86

ბ) გაჭიანურების არსი ......................................................................................................................... 87 აა) გამომწვევი ფაქტორები ............................................................................................................................... 88 ბბ) გამომწვევი გარემოებები........................................................................................................................ 88 გგ) სუბიექტური საფუძვლები .................................................................................................................... 88

გ) პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი კანონმდებლობა ....................................................... 89

დ) ანალიზი: კანონით დადგენილი ვადის სასამართლოს მიერ გაგრძელება ....................... 90

4. პოზიციათა ჭიდილი გაჭიანურებული გადაწვეტილებების შემთხვევაში ................................ 91

4

ა) ადამინის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა ..................................................... 91 აა) König .......................................................................................................................................................... 91 ბბ) Kudla .......................................................................................................................................................... 92 გგ) trias ............................................................................................................................................................. 92 დდ) lex specialis................................................................................................................................................. 93

ბ) გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა .............................................................. 94 აა) სასამართლოს პოზიცია .............................................................................................................................. 94 ბბ) ლიტერატურაში არსებული ოპოზიცია ............................................................................................. 94

გ) გერმანიის უმაღლესი სასამართლოს პრაქტიკა ......................................................................... 95

დ) მოსაზრებები ლიტერატურიდან .............................................................................................. 96 აა) გაბატონებული აზრი .................................................................................................................................. 96 ბბ) მინორიტარული მოსაზრებები ............................................................................................................. 98

ე) პოზიციის დაფიქსირება: კანონმდებლობის დახვეწის საჭიროება ........................................ 99

5. დასკვნა ................................................................................................................................................ 100

ა) გონივრული ვადა .......................................................................................................................... 100

ბ) უკონტროლო გარემო .................................................................................................................... 100

გ) უსანქციო შედეგი .......................................................................................................................... 101

დ) ფაქტობრივი კრიტერიუმები .................................................................................................. 101

ე) ... ორი გზა ....................................................................................................................................... 102

ვ) კვანძის გახსნა ................................................................................................................................ 102

VI. პასუხისმგებლობა ნორმატიული აქტით მიყენებული ზიანისათვის ...................................... 103

1. „ნორმატიული მართლწინააღმდეგობა“ ........................................................................................ 103

ა) ნორმის შედეგობრივი ზიანი ....................................................................................................... 103

ბ) პირდაპირი და უშუალო შედეგი ................................................................................................ 104

2. პასუხისმგებლობის საფუძვლები ................................................................................................... 105

ა) ანტიკური ხანის შეხედულება .................................................................................................... 105

ბ) უკონტროლობა .............................................................................................................................. 105

გ) პასუხისმგებლობის კონსტიტუციური გარანტია .................................................................... 106 აა) ნორმატიული აქტები ........................................................................................................................... 106 ბბ) პასუხისმგებლობის ფარგლები .......................................................................................................... 106 გგ) პოზიციის დაფიქსირება ...................................................................................................................... 107

(1) ყოვლისმომცველი პასუხისმგებლობა .......................................................................................... 107 (2) კონსტიტუციური წონასწორობა .................................................................................................... 108

დ) სამართლიანი სახელმწიფოს პრინციპი ................................................................................ 108 აა) საკონსტიტუცო კონტროლი ..................................................................................................................... 108 ბბ) საყოველთაო იმუნიტეტის დაუშვებლობა ....................................................................................... 109 გგ) დასაშვებობის ზღვრები ....................................................................................................................... 109

3. პასუხისმგებლობა არაკონსტიტუციური საკანონმდებლო აქტების შემთხვევაში ................. 110

ა) საჯარო სუბიექტის ქმედება ........................................................................................................ 110

ბ) საჯარო სამართლებრივი უფლებამოსილების ფარგლები .................................................... 111

გ) მესამე პირთა მიმართ ვალდებულების დარღვევა .............................................................. 112 აა) გერმანული სასამართლო პრაქტიკა ................................................................................................... 113

(1) ფორმალური კანონი ........................................................................................................................ 113 (2) სუბიექტური ელემენტი .................................................................................................................. 113 (3) საჯარო ინტერესი.................................................................................................................................. 114 (4) დაუთვლელი ზარალი .................................................................................................................... 114

ბბ) pro მოსაზრებები ლიტერატურაში ..................................................................................................... 115 გგ) contra მოსაზრებები ლიტერატურაში ................................................................................................ 115 დდ) პოზიციის დაფიქსირება ...................................................................................................................... 117

(1) ჰყავს თუ არა ნორმატიულ აქტს კონკრეტული ადრესატები? .................................................. 117 (2) საკანონმდებლო მოთხოვნა ................................................................................................................. 117

5

(3) არაპროგნოზირებადი ზიანი .......................................................................................................... 118 (4) კანონი არ არის საწარმო პროდუქცია ................................................................................................ 118

დ) მიზეზობრივი კავშირი ქმედებასა და ზიანს შორის, ბრალეულობა ............................... 119 აა) მატერიალური არაკონსტიტუციური კანონი ........................................................................................ 119 ბბ) ფორმალური არაკონსტიტუციური კანონი ...................................................................................... 119 გგ) აშკარა კოლიზია .................................................................................................................................... 120 დდ) კვალიფიციური გადაცდომა ............................................................................................................... 120 ეე) ბრალეულობა საკანონმდებლო შემოქმედებაში .............................................................................. 120

ე) პასუხისმგებლობის გამომრიცხავი გარემოებები .................................................................... 121 აა) საპარლამენტო იმუნიტეტი ................................................................................................................. 121 ბბ) ამომწურავი სამართლებრივი მოქმედებები .................................................................................... 122 გგ) კოლიზია ხელისუფლების დანაწილების პრინციპთან ................................................................. 122

4. FIAT IUSTITIA ET PEREAT MUNDUS .......................................................................................................... 123

ა) ზიანის ანაზღაურების გარანტია ................................................................................................ 123

ბ) ნორმის საჯარო ფუნქცია ............................................................................................................. 124

გ) პარლამენტის იმუნიტეტი ........................................................................................................... 124

დ) პარლამენტის შემოქმედუნარიანობა ..................................................................................... 125

ე) დაუძლეველი ფინანსური ვალდებულბის რისკი ................................................................... 125

ვ) შეწონილი პრივილეგია ................................................................................................................ 126

VII. პასუხისმგებლობა არაჯეროვანი საბანკო ზედამხედველობის შედეგად მიყენებული

ზიანისათვის .............................................................................................................................................. 127

1. საფინანსო (საბანკო) ზედამხედველობა ........................................................................................ 127

ა) მარეგულირებელი აქტები ........................................................................................................... 128 აა) ეროვნული კანონმდებლობა ............................................................................................................... 128 ბბ) საერთაშორისო შეთანხმებები ............................................................................................................ 130

ბ) დეპოზიტების დაზღვევის სისტემა (საგარანტიო სქემები) ................................................... 132 აა) 94/19/EC დირექტივა ............................................................................................................................. 132 ბბ) საქართველოს კანონი დეპოზიტების დაზღვევის სისტემის შესახებ .......................................... 134

გ) ზიანის ანაზღაურების უფლებამოსილების ნორმა ................................................................. 135 აა) არაჯეროვანი ზედამხედველობა ........................................................................................................ 135 ბბ) ევროპარლამენტისა და საბჭოს დირექტივის დაგვიანებით იმპლემენტაცია ............................ 136

2. საბანკო ზედამხედველობის მარეგულირებელი კანონმდებლობის ნორმათა დაცვის

ფუნქცია მესამე პირთა მიმართ ................................................................................................................ 138

ა) დამადასტურებელი გერმანული სასამართლო პრაქტიკა ...................................................... 138

ბ) მსგავსი მოსაზრებები სამეცნიერო ლიტერატურაში .............................................................. 139

გ) წინააღმდეგობრიობა გერმანულ სასამართლო პრაქტიკაში .................................................. 140

დ) contra (საწინააღმდეგო) მოსაზრება საკანონმდებლო ორგანოების განმარტებებში ..... 141

ე) ევროკავშირის სასამართლოს პოზიცია ..................................................................................... 142

ვ) შუალედური დასკვნა ................................................................................................................... 143 აა) ნორმათა დაცვითი ფუნქცია მესამე პირთა მიმართ ........................................................................ 143 ბბ) პოზიციის დაფიქცირება ...................................................................................................................... 143

4. საზედამხედველო ორგანოს პასუხისმგებლობის ფორმალური (პირდაპირი) გაუქმება

კანონის საფუძველზე. ................................................................................................................................ 144

ა) კოლიზია საკუთრების უფლების კონსტიტუციურ გარანტიებთან ..................................... 146

ბ) კოლიზია საჯარო სუბიექტის პასუხისმგებლობის კონსტიტუციურ გარანტიებთან ....... 147

გ) კოლიზია თანასწორობის კონსტიტუციურ პრინციპთან ....................................................... 148

დ) კოლიზია ხელისუფლების დანაწილების კონსტიტუციურ პრინციპთან ...................... 149

ე) კოლიზია ევროკავშირის ნორმატიულ აქტებთან (დირექტივებთან) .................................. 150

5. შემაჯამაბელი დასკვნა ...................................................................................................................... 151

ა) სასამართლო პრაქტიკის უკუგდება ........................................................................................... 151

6

ბ) ზიანის გათანაბრების გარანტია ................................................................................................. 152

გ) უმანდატო ზედამხედველი ..................................................................................................... 152

დ) ძალთა თანაფარდობის დისბალანსი ..................................................................................... 153

ე) „მეურვეობის პოზიცია“ ................................................................................................................ 153

ვ) სოციალურად ადეკვატური რისკის სფერო .............................................................................. 153

ზ) კვალიფიციური ზედამხედველობის სისტემა ......................................................................... 154

თ) იდენტური ფინალური შედეგი .............................................................................................. 154

VIII. პასუხისმგებლობა საჯარო ინფორმაციით გამოწვეული ზიანისათვის .................................. 156

1. საჯარო ინფორმაცია .......................................................................................................................... 156

ა) წარმომავლობა და საჭიროება ..................................................................................................... 156 აა) არაპირდაპირი ცნობები ............................................................................................................................ 156 ბბ) საჯარო გაფრთხილებები ..................................................................................................................... 157 გგ) ღირსების შემლახავი განცხადება ...................................................................................................... 157 დდ) რესტიტუცია .......................................................................................................................................... 158

ბ) საჯარო განცხადებები, გაფრთხილებები, შეტყობინებები .................................................... 158 აა) აღმჭურველი გაფრთხილება ............................................................................................................... 159

(1) უფლებამოსილების ნორმა ............................................................................................................. 159 (2) სეტყვის შეტყობინება ...................................................................................................................... 160 (3) წყალდიდობის შეტყობინება ............................................................................................................... 161 (4) შუალედური შეფასება ..................................................................................................................... 163

ბბ) შემზღუდავი გაფრთხილება ............................................................................................................... 163 (1) საერთაშორისო შეთანხმება ............................................................................................................ 163 (2) სუბსიდიურობა ................................................................................................................................ 164 (3) ეფექტიანობა ...................................................................................................................................... 165 (4) გერმანიის სასამართლო პრაქტიკა (Glykolwein-Fall) ....................................................................... 166

გ) საჯარო ინფორმაციის გვაროვნული ნიშნები .......................................................................... 167 აა) ორმხრივი ინფორმაციული კომუნიკაცია......................................................................................... 167 ბბ) ორმხრივი ინფორმაციული კონსენსუსი .......................................................................................... 167 გგ) ცალმხრივი ინფორმაციული კომუნიკაცია ...................................................................................... 168

(1) საჯარო გაფრთხილება .................................................................................................................... 168 (2) საჯარო ინფორმაციული რჩევა ...................................................................................................... 169 (3) საჯარო მითითება ............................................................................................................................ 169

2. უფლებამოსილების ნორმა ............................................................................................................... 169

ა) საჯაროსამართლებრივი ურთიერთობა .................................................................................... 169

ბ) კონსტიტუციური სარჩული ............................................................................................................. 170

გ) კანონისმიერი დათქმის პრინციპი ......................................................................................... 171 აა) მადასტურებელი პოზიცია .................................................................................................................. 171 ბბ) საწინააღმდეგო მოსაზრება .................................................................................................................. 171 გგ) კრიტიკა ლიტერატურაში .................................................................................................................... 172 დდ) შუალედური პოზიციის დაფიქსირება .............................................................................................. 172

დ) ზოგადი უფლებამოსილების ნორმა ...................................................................................... 173 აა) კონსტიტუცია ........................................................................................................................................ 173 ბბ) დელეგირებული საჯარო ამოცანა...................................................................................................... 173 გგ) მართლწესრიგის ნორმები ................................................................................................................... 173 დდ) გადაუდებელი მდგომარეობის ბუნებიდან მომდინარე კომპეტენცია ........................................ 174

3. საჯარო სამართლებრივი ვალდებულების დარღვევა ................................................................. 174

ა) მდგომარეობის შესწავლის (დიაგნოზის) ვალდებულება ...................................................... 174 აა) საქმის გამოკვლევის პრინციპი ........................................................................................................... 174 ბბ) საეჭვო საფრთხის სპეციფიკა .............................................................................................................. 175 გგ) გერმანიის სასამართლო პრაქტიკა (Teigwaren-Fall) ........................................................................ 176

ბ) კანონშესაბამისი ქმედების ვალდებულება .............................................................................. 177

გ) უფლებამოსილების ფარგლების დაცვა ................................................................................ 178

7

აა) საგნობრივი კომპეტენცია .................................................................................................................... 178 ბბ) საკანონმდებლო ინიციატივის კომპეტენცია ................................................................................... 178 გგ) გადაუდებელი მდგომარეობა ............................................................................................................. 179

დ) დისკრეციული უფლებამოსილების დაცვა .......................................................................... 179 აა) თანაზომიერება ..................................................................................................................................... 179 ბბ) პროპორციულობა ................................................................................................................................. 179 გგ) მიზნობრიობა ......................................................................................................................................... 181 დდ) შინაარსის დეტალური განსაზღვრულობა ....................................................................................... 182 ეე) კანონიერი საზოგადოებრივი ინტერესი ........................................................................................... 183 ვვ) გერმანული სასამართლო პრაქტიკა (Trinkwasser-Fall) ................................................................... 183

ე) მიზეზობრივი კავშირი. ................................................................................................................ 184 აა) conditio sine qua non .............................................................................................................................. 184 ბბ) precedentum arbitrum ............................................................................................................................. 185

4. პატივისა და ღირსების შემლახავი (შეურაცხმყოფელი) საჯარო აქტები ................................. 186

ა) სამართლებრივი ურთიერთობის განსაზღვრება ..................................................................... 187 აა) კერძო სამართლებრივი ურთიერთობა .................................................................................................. 187

(1) საწინააღმდეგო პოზიცია ................................................................................................................ 187 (2) მიმდევართა მოსაზრება .................................................................................................................. 188 (3) ქართული სასამართლო პრაქტიკა ................................................................................................. 188 (4) პოზიციის დაფიქსირება ................................................................................................................. 189

ბბ) კერძო-საჯარო სამართლებრივი ურთოერთობა.............................................................................. 189 გგ) საჯარო სამართლებრივი ურთიერთობა ........................................................................................... 190

(1) სამართლის თეორიები .................................................................................................................... 190 (2) ქართული სასამართლო პრაქტიკა ................................................................................................. 190

ბ) ესენციალური პირობები .............................................................................................................. 191 აა) ქმედება ................................................................................................................................................... 191 ბბ) დაცვის ობიექტი .................................................................................................................................... 191 გგ) მართლწინააღმდეგობა ......................................................................................................................... 192

(1) კონსტიტუცია ................................................................................................................................... 192 (2) ინდემნიტეტი .................................................................................................................................... 192 (3) უფლებამოსილი ორგანო ................................................................................................................ 192 (4) კვალიფიციური პრივილეგია ......................................................................................................... 193

დდ) ბრალეულობა ......................................................................................................................................... 194

გ) რესტიტუცია ................................................................................................................................... 195 აა) პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენა .............................................................................................. 195

(1) ნატურალური რესტიტუცია ........................................................................................................... 195 (2) გამონათქვამის უარყოფა ................................................................................................................. 195 (3) მონანიება, ბოდიშის მოხდა ............................................................................................................ 196

ბბ) ქმედებისაგან თავის შეკავება .............................................................................................................. 196 გგ) კომპენსაცია ............................................................................................................................................ 196

(1) ქონებრივი უფლებების აღდგენა ................................................................................................... 196 (2) არაქონებრივი (არამატერიალური) უფლებების აღდგენა......................................................... 197

5. სპეციალური სფერო .......................................................................................................................... 197

ა) საკანონმდებლო ხელისუფლება ................................................................................................. 197

ბ) სასამართლო ხელისუფლება ....................................................................................................... 198

გ) აღმასრულებელი ხელისუფლება ........................................................................................... 199

დ) საგამოძიებო ორგანოები .......................................................................................................... 199 აა) სპეციფიკა ............................................................................................................................................... 199 ბბ) ლებახელი ჯარისკაცები ...................................................................................................................... 199 გგ) Mannesmann/Vodafone .......................................................................................................................... 200

6. დასკვნა ................................................................................................................................................ 202

IX. პასუხისმგებლობა წყალდიდობის შედეგად მიყენებული ზიანისათვის ................................ 205

8

1. წყალდიდობის კონტროლი - საჯარო ფუნქცია ........................................................................... 205

ა) წყალდიდობის სინდრომული ეფექტი ...................................................................................... 205 აა) პრობლემა .................................................................................................................................................... 205 ბბ) მოკლე შედარება .................................................................................................................................... 205 გგ) სამართლის დარგის არსი .................................................................................................................... 206 დდ) განსახილველი პრობლემების თემატიკა .......................................................................................... 207

ბ) წყალდიდობის ცნება, სახეები, კატეგორიები .......................................................................... 207

გ) საჯარო პასუხისმგებლობის contra არგუმენტები ............................................................... 208 აა) პასუხისმგებელი სუბიექტი ................................................................................................................. 208 ბბ) არაპროგნოზირებადი დინამიკა ......................................................................................................... 208 გგ) საბიუჯეტო ფაქტორი ........................................................................................................................... 209 დდ) ლატენტური მსხვერპლი...................................................................................................................... 209

დ) საჯარო პასუხისმგებლობის pro არგუმენტები .................................................................... 209 აა) საფრთხის წყაროს მფლობელი სუბიექტი ........................................................................................ 209 ბბ) მონიტორინგი სუბიექტი ..................................................................................................................... 209 გგ) მოსაკრებლების ბენეფიციარი ............................................................................................................. 210 დდ) ფინანსური ინტენსივობა ..................................................................................................................... 210 ეე) კანონიერი ნდობა .................................................................................................................................. 210

ე) არგუმენტების შეწონადობა ......................................................................................................... 210

2. წყალდიდობის მარეგულირებელი კანონმდებლობა .................................................................. 211

ა) საჯაროსამართლებრივი გარიგება ............................................................................................. 211

ბ) სამოქალაქო დელიქტური საფუძველი ..................................................................................... 211

გ) ადმინისტრაციული ორგანოს პასუხისმგებლობის საფუძველი ...................................... 212

დ) შენობა- ნაგებობის ნგრევით გამოწვეული პასუხისმგებლობა ......................................... 212

ე) შენობის ჩამოქცევით გამოწვეული პასუხისმგებლობა .......................................................... 212

ვ) ვინდიკაციური საფუძველი ......................................................................................................... 213

ზ) უკიდურესი აუცილებლობის საფუძველი ........................................................................... 213

თ) სოციალური უზრუნველყოფის საფუძველი ....................................................................... 213

ი) ასოცირების შეთანხმება ............................................................................................................... 214 აა) პასუხისმგებელი ორგანოები .............................................................................................................. 215 ბბ) წყალდიდობების წინასწარი შეფასებს გეგმა .................................................................................... 215 გგ) წყალდიდობის საფრთხეების რუკები ............................................................................................... 216 დდ) წყალდიდობის რისკის მართვის გეგმები ......................................................................................... 216

3. საჯარო სუბიექტის პასუხისმგებლობის გარემოებები ............................................................... 216

ა) პასუხისმგებლობა ზედამხედველობის (მონიტორინგის) გარანტის მოდელით............... 216 აა) საფრთხის კერის კონტროლი ................................................................................................................... 217 ბბ) უმოქმედობით გამოწვეული ზიანი ................................................................................................... 218 გგ) უსარგებლო საფრთხის წყარო............................................................................................................. 218 დდ) პოზიციის დაფიქსირება ...................................................................................................................... 219

ბ) წყალზე ზედამხედველობის/მონიტორინგის უგულებელყოფით გამოწვეული ზიანი ... 219 აა) რეგულირების სფერო........................................................................................................................... 219 ბბ) ნორმის დაცვითი ფუნქცია .......................................................................................................................... 220

(1) უარმყოფელი მოსაზრება ................................................................................................................ 220 (2) მადასტურებელი მოსაზრება .......................................................................................................... 221 (3) პოზიციის დაფიქსირება ................................................................................................................. 221

გგ) სხვისი საქმის შესრულება ................................................................................................................... 223

გ) წყალზე ზემოქმედების შედეგად გამოწვეული ზიანი ....................................................... 223 აა) წყლის განვითარების ფარგლები ............................................................................................................ 223 ბბ) ფართო საჯარო ინტერესი ................................................................................................................... 224

დ) საჯარო სუბიექტის ვალდებულების (პასუხისმგებლობის) ზღვრები ............................ 225 აა) გონივრულობის ფარგლები .................................................................................................................... 225

(1) მოკვლევის ვალდებულება ............................................................................................................. 225 (2) ორგანიზაციული ვალდებულება .................................................................................................. 225

9

(3) გაფრთხილების და ინფორმირების ვალდებულება .................................................................. 226 (4) საკუთარი უფლებამოსილების ფარგლების უზრუნველყოფის ვალდებულება ................... 226 (5) სამშენებლო ნორმების დაცვა ......................................................................................................... 226

ბბ) შეფასების სფერო ................................................................................................................................... 227 გგ) პოზიციის დაფიქსირება ...................................................................................................................... 228

4. ექსტრემალური და გადაუდებელი ღონისძიებები ...................................................................... 228

ა) უკიდურესი აუცილებლობა ........................................................................................................ 228 აა) მდგომარეობის კრიტიკული ზღვარი ..................................................................................................... 228 ბბ) განსაკუთრებული მსხვერპლი ............................................................................................................ 228 გგ) პოზიციის დაფიქსირება ...................................................................................................................... 229

ბ) ნაგებობიდან მომდინარე საფრთხე ........................................................................................... 229 აა) საკანაონმდებლო ნორმა........................................................................................................................... 229 ბბ) გამოყენების სფერო ............................................................................................................................... 230 გგ) პოზიციის დაფიქსირება ...................................................................................................................... 231

გ) ნალექი (წვიმის) წყლით გამოწვეული ზიანი ...................................................................... 232 აა) პასუხისმგებელი სუბიქტი .................................................................................................................. 232 ბბ) პასუხისმგებლობის დელეგირება ...................................................................................................... 233 გგ) პასუხისმგებლობის ფარგლები .......................................................................................................... 234

(1) ნიადაგის დალუქვა ............................................................................................................................... 234 (2) პროგნოზირება ...................................................................................................................................... 235 (3) წვიმის ნიშნული .................................................................................................................................... 235

დდ) პასუხისმგებლობის გამომრიცხავი გარემოებები ........................................................................... 236 ეე) პოზიციის დაფიქსირება ...................................................................................................................... 237

5. CONCLUSIO FINALIS (დასკვნა) ............................................................................................................... 238

X. დისერტაციის ბოლოსიტყვაობა ...................................................................................................... 241

A. გამოყენებული ნორმატიული აქტები.............................................................................................. 245

საქართველოს საკანონმდებლო აქტები ............................................................................................... 245

საერთაშორისო შეთანხმებები............................................................................................................... 246

ევროპარლამენტისა და საბჭოს დირექტივები ................................................................................... 246

B. გამოყენებული სასამართლო პრაქტიკა ........................................................................................... 246

ევროკავშირის სასამართლო (EuGH) .................................................................................................... 246

ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლო (EGMR) ..................................................................... 246

საქართველოს უზენაესი სასამართლო ................................................................................................ 247

გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლო (BVerfG) .......................................................................... 247

გერმანიის ფედერალური უმაღლესი სასამართლო (BGH) ............................................................... 248

გერმანიის ფედერალური ადმინისტრაციული სასამართლო (BVerwG) ........................................ 248

გერმანიის ფედერალური სოციალური სასამართლო (BSG)............................................................. 249

გერმანიის მიწების სასამართლო (OLG, LG, OVG) ............................................................................. 249

C. გამოყენებული ლიტერატურა .......................................................................................................... 251

10

I. შესავალი

1. თემის სიახლე

კვლევის თემა გახლავთ საჯარო სუბიექტის მიერ სამსახურებრივი მოვალეობის დარღვევით გამოწვეული პასუხისმგებლობა სხვა პირთა მიმართ, იგი არის დარგობრივად ადმინისტრაციული სამართლის ერთ-ერთი სფეროს, საჯარო

სუბიექტის პასუხისმგებლობის, კერძოდ, კი ადმინისტრაციული ორგანოს

მხრიდან ბრალეული ქმედების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღურების

რეგულაციის არსებითი ნაწილია. იგი ერთ–ერთი კომპლექსური, პრიორიტეტული

და ამასთანავე ურთულესი სამართლის სფეროა, რაც, თავის მხრივ, მასში

ჩართული პრაქტიკოსებისაგან შესაბამის ცოდნასა და კვალიფიკაციას მოითხოვს,

მით უფრო, რომ მასთან დაკავშირებული სამოსამართლეო პრაქტიკა ერთ-ერთი

ყველაზე არაერთგვაროვანი და სადავოა.

მოცემული ნაშრომი მცდელობაა იმისა, რომ საქართველოს მოქმედ

კანონმდებლობაზე, გერმანულ სამართლებრივ ლიტერატურაზე, საქართველოს

და გერმანიის სასამართლო პრაქტიკასა და სამართლის ზოგად პრინციპებზე

დაყრდნობით ნათლად გამოჩნდეს: საჯარო სუბიექტის პასუხისმგებლობის

ძირითადი ასპექტები, მოთხოვნის უფლე�