მაკრო-ფისკალური მოდელი საქართველოს...

692014. tomi 2, N2

მაკრო-ფისკალური მოდელისაქართველოს ეკონომიკისთვის

ანოტაცია

ბოლო პერიოდში, მსოფლიო მასშტაბით მნიშვნელოვნად შეიცვალა ეკონომისტების ხედვა

ფისკალური პოლიტიკის როლზე, როგორც კონტრციკლური მაკროეკონომიკური პოლიტიკის ინსტრუმენტზე. მსოფლიოს ფინანსური კრიზისის ფონზე, სუ ვერენული რისკების წარმოქმნამ, ფისკალური პოლიტიკა განსაკუთრებული გამოწვევების წინაშე დააყენა. ერთი მხრივ, საჭირო იყო ფისკალურ პოლიტიკას ვალის ჭარბად დაგროვების საშიშროებისათვის ეპასუხა, ხოლო მეორე მხრივ, ბიუჯეტის მკვეთრი კონსოლიდაცია ეკონომიკური რეცესიის რისკებს აღრმავებდა. მსგავსი ტიპის სირთულეების ფონზე, პოლიტიკის გამტარებელთა ორიენტირებისთვის მაკროეკონომიკური მოდელირების ახლებური მიდგომის საჭიროება შეიქმნა, რომელიც მსგავსი ტიპის ანალიზს შეუწყობდა ხელს. წინამდებარე კვლევაში, აღნიშნული საჭიროებისათვის აგებულ მო დელს საქართველოსთვის განვიხილავთ.

მოდელი განეკუთვნება, ნახევრად სტრუქტურულ, DSGE მიდგომაზე დაფუძნებულ, ახალკეინზიანური მოდელების კლასს, მცირე და ღია ტიპის ეკო ნო მიკისთვის. იგი ითვალისწინებს, ფისკალური პოლი

ტიკისა და სხვა მაკროეკონომიკური ფაქტორების ორმხრივ კავშირებს, რაც ტრადიციულად გა მოყენებული მარტივი ანალიზის მიღმა რჩე ბა. წარმოდგენილი ჩარჩო გამიზნულია: 1. მაკრო ეკონო მიკური პროგნოზირებისთვის ფისკალური პო ლიტიკის ენდოგენურობის გათვალისწინებით, რაც საშუალებას იძლევა იყოს დეფიციტის დადგენის გზა მ კვლევი ეკონომიკური ზრდის სტაბილიზაციის მიზნიდან გამომდინარე, 2. ფისკალური კონსოლი დაციის ოპტიმალური სტრატეგიების შემუ შავები სთვის, და 3. ვალის მდგრადობისა და მაკროეკონომიკური სტრესსცენარების ანალი ზისთვის.

კვლევაში წარმოდგენილია მოდელზე და ფუძნებული მაკროეკონომიკური პროგნოზი და დეფიციტის საპროგნოზო დინამიკა. ასევე სტრესსცენარების ანალიზი შიდა და საგარეო მოთხოვნის, საინვესტიციო რისკპრემიისა და გაცვლითი კურსის ჰიპოთეტური შოკებისათვის. აღნიშნული შედეგები საილუსტრაციოა და ავტორების დაშვებებს ემყარება. თუმცა, მოდელი მსგავსი ტიპის ანალიზის ფართო შესაძლებლობას იძლევა ალტერნატიული დაშვებებისთვისაც.

ზვიად ზედგინიძესაქართველოს ეროვნული ბანკის მაკროეკონომიკისა და სტატისტიკის

დეპარტამენტის მაკროეკონომიკური კვლევების განყოფილების უფროსი

შალვა მხატრიშვილისაქართველოს ეროვნული ბანკის მაკროეკონომიკისა

და სტატისტიკის დეპარტამენტის მაკროეკონომიკური კვლევების განყოფილების უფროსი სპეციალისტი

1. შესავალი

ბოლო პერიოდში, მნიშვნელოვნად შეიცვალა მსოფლიო მასშტაბით პოლიტიკის გამტარებელთა

ხედვა ფისკალური პოლიტიკის როლზე, როგორც კონტრციკლური მაკროეკონომიკური პოლიტიკის ინსტრუმენტზე. გარდა ამისა, ევროპის სუვერენული ვალის კრიზისმა ფისკალური კონსოლიდაციისა

და ვალის საკითხების უფრო სიღრმისეული ანალიზის საჭიროება წარმოაჩინა. აღნიშნულმა კრი ზისმა ცხადყო, რომ ვალის ანალიზის მანამდე არსებული მიდგომები, რომლებიც არ ითვალისწინებდა ფისკალური სექტორისა და მა კ როეკონომიკური ფაქტორების დინამიკურ ურ

70 ekonomika da sabanko saqme

თი ერთკავშირს, ვერ იძლეოდა სრულყოფილ სუ რათს. კერძოდ, აღნიშნული ურთიერთკავშირე ბის გაუთვალისწინებლობამ შესაძლოა არასწორ დასკვნამდე მიგვიყვანოს, რადგან როგორც მაკროეკონომიკური ფაქტორები ახდენს ფისკალურ პოლიტიკაზე გავლენას, ისე ფისკალური პოლიტიკა მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს მაკროეკონომიკურ გარემოს (ე.წ. feedback loops). შესაბამისად, ფისკალური პოლიტიკის ოპტიმალური სტრატეგიის შემუშავებისთვის მნიშვენლოვანია ორმხრივი მაკროფისკალური კავშირების გათვალისწინება. გარდა ამისა, მანამდე არსებული ტრადიციული მიდგომები არ ითვალისწინებდა მაკროეკონომიკური ცვლადების ე.წ. წინ–მხედველ (forwardlooking) ბუნებას, რაც გულისხმობს მოლოდინების გავლენას დღევანდელ მაჩვენებლებზე. ყოველივე ამის გასათვალისწინებლად აუცილებელია მათი ერთ ჩარჩოში, ერთ მოდელში მოქცევა, ასევე, მათი მოდელირება ენდოგენურობის გათვალისწინებით. ასე თი მიდგომის დიდი საჭიროების მიუხედავად, მათი განვითარება მსოფლიოს მასშტაბით დღემდე დროითი ლაგით მიჰყვება მონეტარული პოლიტიკისათვის შემუშავებულ მოდელებს. ასე რომ არ ყოფილიყო, ევროზონის ვალის კრიზისის სა შიშროება შესაძლოა ბევრად უფრო ადრე გამხდარიყო ცხადი.

წინამდებარე კვლევა სწორედ ზემოაღნიშნული თვისებების მქონე, მაკროეკონომიკური ანალიზის ერთიანი ჩარჩოს შექმნას ისახავს მიზნად საქარ თველოსათვის. კერძოდ, ჩარჩოს საფუძველს წარმოადგენს მაკრო–ფისკალური მოდელი, რომელიც ფისკალური და მაკროეკონომიკური ცვლა დების ერთობლივ კავშირებს განიხილავს. მო დელის საშუალებით შესაძლებელია მაკროეკონომიკური პროგნოზირება ფისკალური პოლიტიკის ენდოგენურობის გათვალისწინებით, რაც საშუალებას იძლევა დეფიციტის დადგენისთვის გზამკვლევი იყოს ეკონომიკური ზრდის სტაბილიზაციის მიზნიდან გამომდინარე1. ასევე შევაფასოთ ვალის საპროგნოზო დინამიკა და ვალის მიზნობრივ ნიშნულთან შესაბამისი დეფიციტის დონე,

რომელიც გრძლევადიან პერსპექტივაში უნდა იქნას შენარჩუნებული.

ანალიზის მნიშვნელოვანი ნაწილია მოდელის საშუალებით ისეთი სტრეს–სცენარების გავლენის შეფასება, როგორიცაა ეკონომიკური რეცესია, მონეტარული და ფისკალური პოლიტიკის შოკები, გაცვლითი კურსის ცვლილება. სტრესსცენარების ანალიზის მიზანია შევაფასოთ ვალის მდგრადობა, ფისკალური პოლიტიკის ოპტიმალური პასუხი და საშუალო თუ გრძლევადიანი ეფექტები ეკონომიკაზე.

კვლევისთვის აგებული მოდელი განეკუთვნება ახალკეინზიანურ მიდგომას მცირეღია ტიპის ეკონომიკისთვის, რომელიც ეფუძნება დინამიური სტო ქასტური ზოგადი წონასწორობის (Dynamic Stochastic General Equilibrium, DSGE) მოდელი რე ბას. იგი ნახევრადსტრუქტურულია, რაც და მახასიათებელია პოლიტიკის ანალიზისთვის გა ნ კუ თვნილი მოდელებისათვის და წლიურ მონაცემებზეა აგებული. პოლიტიკის გამტარებელთა პრე ფერენციების რეალისტურად წარმოდგენისთვის მოდელი არაწრფივ დამოკიდებულებებსაც შეიცავს. მაკროფისკალური მოდელი მსგავსია მონეტარული პოლიტიკის ანალიზისთვის განკუთვნილი მოდელების. თუმცა, დამატებით გამდიდრებულია ფის კალური ბლოკით. ფისკალური პოლიტიკა ენდოგენურად არის წარმოდგენილი კონტრციკლური წესით2. მოდელის ფისკალური ბლოკი ასევე შეიცავს საჭირო იგივეობებს სახელმწიფო ვალისა და ბიუჯეტის დეფიციტის დინამიკური დამოკიდებულების აღსაწერად.

მოდელის მიკროეკონომიკური საფუძველი ემყარება ახალ–კეინზიანურ მიდგომას ნომინალური და რეალური სიხისტეების შესახებ და ითვალისწინებს რაციონალურ მოლოდინებს. იგი გულისხმობს, რომ რიკარდოსეული ექვივალენტობა არ სრულდება. აღნიშნული დაშვება ამ მოდელის საკვანძო ელემენტია და გულისხმობს, რომ ერთობლივი მოთხოვნა არ არის ნეიტრალური ბიუჯეტის დეფიციტის მიმართ. საქართველოს შემთხვევაში, ისე როგორც მსოფლიოს სხვა განვითარებული თუ განვითარებადი ქვეყნებისთვის, რიკარდოსეული ექვივალენტობა

1. მოდელში გათვალისწინებული დეფიციტის დადგენის წესი იხ. 3.2 ქვეთავში.2. კონტრციკლური ფისკალური წესი გულისხმობს ბიუჯეტის სტრუქტურული დეფიციტის შემცირებას ბუმის დროს, ხოლო მის ზრდას რეცესიის დროს, რასაც ეკონომიკაზე მასტაბილიზებელი ეფექტი აქვს.

makro-fiskaluri modeli saqarTvelos ekonomikisTvis

712014. tomi 2, N2

რამდენიმე მიზეზით შეიძლება არ სრულდებოდეს. კერძოდ, შეზღუდვები საკრედიტო და კაპიტალის ბაზარზე არ აძლევს საშუალებას ეკონომიკურ აგე ნტებს, რომ სრულად მოახდინონ რეაგირება მო სალოდნელი შემოსავლის ცვლი ლებების მიმართ. ასევე, ამ შეზღუდვის გარეშეც სადავოა, რამდენად მოისურვებდნენ ეკონომიკური აგენტები სრულად მოახდინონ რეაგირება საბიუჯეტო და საგადასახადო პოლიტიკის მოსალოდნელი ცვლილებების მიმართ. როგორც წესი, ითვლება, რომ ყველა ტიპის ეკონომიკაში გვხვდება ეკონომიკური აგენტების მნიშვნელოვანი ნაწილი, რომელიც არა–რიკარდოსეული ქცევით ხასიათდება და შესაბა მისად, რელევანტურად მიგვაჩნია მოდელში განხორციელებული დაშვება არარიკარდოსეული ქცევის შესახებ.

კვლევაში წარმოდგენილი ანალიზი, რომელიც მოდელზეა დაფუძნებული, ფოკუსირებულია ბიუ ჯეტის დეფიციტისა და მშპ–თან ვალის ფარდობის საპროგნოზო დინამიკაზე სხვადასხვა მაკროეკონომიკური დაშვებების პირობებში. ანალიზის ძირითადი შედეგია, რომ სახელმწიფო ვალის მშპ–თან ფარდობის ხელსაყრელ დონეზე შესანარჩუნებლად (35 პროცენტის ფარგლებში) მთლიანი დეფიციტის ფარდობა მშპ–თან აუცილებელია, რომ საშუალოვადიან პერიოდში 2.8 პროცენტამდე შემცირდეს, ხოლო გრძელვადიან პერიოდში – 2.5 პროცენტამდე. აღ ნიშნული შედეგები დიდწილად დამოკიდებულია გამოშვების გრძლევადიანი ზრდისა და ინფლაციის მიზნობრივი

მაჩვენებლების დაშვებებზე (მოცემილი შედეგისთვის გამოყენებული დაშვებები იხ. მე–4 თა ვში). შედეგებიდან, აღსანიშნავია ასევე სტაბილური ვალის მიერ შემცირებული რისკ–პრემიები, რაც თავის მხრივ ამცირებს საპროცენტო განაკვეთებს და საშუალებას იძლევა მთლიანი დეფიციტის უფრო მცირე ნაწილი მოხმარდეს საპროცენტო ხარჯებს. ანალიზი ასევე გვიჩვენებს, რომ ვალის მშპ–თან ფარდობის ტრანსპარენტული მიზნობრივი მაჩვენებლის არ სებობა აუცილებელია ვალის მდგრადობისთვის, ვი ნაიდან იგი ვალისა და დეფიციტის შეხამებულად მოძრაობის საშუალებას იძლევა და ინვესტორთა განწყობაზე ახდენს გავლენას. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მაშინ, როდესაც კვლევაში წარმოდგენილი მაკროეკონომიკური ჩარჩოს საშუალებით დასკვნას ვაკეთებთ აგრეგირებული ფისკალური ცვლადების შესახებ, იგი არ განიხილავს ფისკალური პოლიტიკის ისეთ დეტალებს, როგორებიცაა ოპტიმალური საგადასახადო განაკვეთები, ბიუჯეტის ხარჯების ეფექტიანობა, ოპტიმალური განაწილება სექტორების მიხედვით და ა.შ.

სტატია ორგანიზებულია შემდეგნაირად: მე–2 თავი განიხილავს ტრადიციული, მარტივი მიდგომის შესაძლებლობას და მის შეზღუდვებს ვალის მდგრადობის ანალიზისთვის. მე–3 თავში წარ მოდგენილია ძირითადი მოდელი და მისი ემპირიული ანალიზი. მე–4 და მე5 თავები განიხილავს კვლევის შედეგებს, კერძოდ ფისკალურ პროგნოზსა და სხვადასხვა მაკროეკონომიკური სტრესების გავლენას ბიუჯეტის დეფიციტსა და ვალის მდგრადობაზე.

2. მარტივი ანალიზი და მისი შეზღუდვები

როგორც შესავალში აღვნიშნეთ, მაკრო–ფი სკალური მოდელების განვითარება მსოფლიო

მასშტაბით არც თუ ისე სწრაფად ხდებოდა. ამის ერთ–ერთი მიზეზი შესაძლოა სწორედ ის იყო, რომ ფისკალურ ცვლადებზე მნიშვნელოვანი ინფორმა ციის მიღება შესაძლებელია მარტივი ანალიზის მეშვეობითაც. საილუსტრაციოდ განვიხილოთ სახელმწიფო ვალის დაგროვების შემდეგი განტოლება:

Dt = (1 + it)Dt-1+ (Gt - Tt ) (1)

სადაც, Dt აღნიშნავს ვალის დონეს t პერიო დში, it ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთს, Gt საბიუჯეტო ხარჯებს, ხოლო Tt სახელმწიფოს მიერ აკრეფილ გადასახადებს. თუკი BDt ≡ Gt-Tt აღვნიშნავთ ბიუჯე ტის პირველად დეფიციტს და ტოლობის ორივე მხარეს გავყოფთ ნომინალურ მშპ–ზე, მივიღებთ:

(2)


სადაც, Yt არის რეალური მშპ, ხოლო Pt მშპ

დეფლატორი. ვალის მშპ–თან ფარდობას თუ აღ ვნი

შნავთ ხოლო ბიუჯეტის დეფიციტის

მშპ–თან ხოლო ბიუჯეტის დეფიციტის მშპ–თან ფარდ

ობას და შევნიშნავთ, რომ

სადაც πt ინფლაცია (მშპ დეფლატორის ზრდის

ტემპი), ხოლო gt რეალუ რი მშპ–ს ზრდის ტემპია,

მაშინ (2) შეგვიძლია მისი ექ ვივალენტური ფორმით

გადავწეროთ:

(3)

შესაბამისად, (3) აღწერს ვალის ევოლუციას ბიუჯეტის პირველად დეფიციტზე, ეკონომიკური ზრ დის ტემპზე, საპროცენტო განაკვეთებსა და ინფლაციაზე დამოკიდებულებით. იმისათვის, რომ განვსაზღვროთ პირველადი დეფიციტის დონე, რომელიც ვალის სტაბილურად შენარჩუნებას უზრუნველყოფს, საჭი როა dtს დროითი ინდექსი მოვაშოროთ და დავუშვათ, რომ ფისკალურ ცვლადებსა (dt , bdt ) და მაკრო ცვლადებს (gt, πt, it) შორის არ არსებობს დინამიური ურთიერკავშირი და ეს უკანასკნელი ეგზოგენურადაა მოცემული. ასეთ ვითარებაში, მდგრადი ვალის შესაბამისი პირველადი დეფიციტის დონე, (3)ის გათვალისწინებით შემდეგია:

3. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ საპროცენტო განაკვეთები და ნომინალური ზრდა არ არის დამოუკიდებელი. კერძოდ, თუკი ნომინალური ზრდა მაღალი ინფლაციით არის განპირობებული ეს ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთებზე უშუალოდ აისახება. 4. აქ იგულისხმება, რომ სახელმფიფო ხარჯების მკვეთრი შემცირება შესაძლოა მოკლევადიან პერიოდში ერთობლივ მოთხოვნაზე უარყოფითად აისახოს. ამ ტიპის ანალიზისას, აბსტრაგირებას ვახდენთ სახელმწიფო ხარჯების ეფექტიანობის და კერძო სექტორში დარჩენილი დანაზოგების სარგებლიანობის განხილვისგან. ავტორების ხედვით, ზოგადად სახელმწიფო ხარჯების მცირე წილი ეკონომიკაში და ოპტიმიზირებული სახელმფიფო სექტორი, კერძო სექტორზე ორიენტირებული სახელმწიფო პოლიტიკით გრძელვადიანად მაღალი ეკონომიკური ზრდის უალტერნატივო საშუალებას წარმოადგენს.

(4)

როგორც (4) ცხადყოფს, პირველადი დეფი ცი ტის მუდმივად არსებობის პირობებშიც კი შესაძ ლებელია ვალის სტაბილურ დონეზე შე ნა რჩუ ნება, თუკი ეკო ნომიკის ზრდის ტემპი აჭარბებს საპროცენტო გა ნაკვეთს3.

მსგავსი ტიპის მარტივ არითმეტიკულ ანალიზს ბევრი მომხიბლავი თვისება გააჩნია; თუმცა, ფის კა ლური პოლიტიკის პროგნოზორებისა და ანალიზისთვის იგი მნიშვნელოვნად შეზღუდულია. შე ზ ღუდვათაგან უმთავრესია ფისკალურ და მაკროეკონომიკურ ფაქტორებს შორის არსებული ურ თიერთკავშირების უგულვებელყოფა. მაგა ლითად, მარტივი ანალიზის მიხედვით ვალის შემცირების მიზნით განხორციელებული ბიუჯეტის კონსოლიდაციის მკვეთრი პოლიტიკა შესაძლოა ეკო ნომიკურ აქტივობაზე აისახოს და შესაბამისად შეც ვალოს ბიუჯეტის დეფიციტის გავლენა ვალზე4. ან პირიქით, თუკი ერთობლივი გამოშვების სტიმულირების მიზნით ბიუჯეტის დეფიციტი მნიშვნელოვნად იზრდება, ამან შესაძლოა ვალის ზრდა გამოიწვიოს, ხოლო შემდგომ გაზრდილი რისკპრემიების ფონზე ინვესტიციები შეზღუდოს და ეკონომიკური აქტივობა შეანელოს. აღნიშნული ტი პის შეზღუდვა მით უფრო მნიშვნელოვანი ხდება, რაც უფრო მეტად ვცდებით სტანდარტულ მაკროეკონომიკურ მდგომარეობას. ასეთ დროს, განსაკუთრებით მგრძნობიარე ხდება ფისკალურ და მაკროეკონომიკურ ფაქტორებს შორის ურთი ერკავშირები.


732014. tomi 2, N2

3. მოდელი

შემდეგ თავებში განხილული ფისკალური პროგნოზირებისა და სტრეს–სცენარების ანალიზი

ემ ყარება მაკრო–ფისკალურ მოდელს5, რომელიც მოიცავს მაკროეკონომიკურ და ფისკალურ ცვლადებს შორის დინამიურ ურთიერთკავშირებს. იგი დაფუძნებულია ახალ–კეინზიანურ (newKeynesian) მიდგომაზე, სადაც გაითვალისწინება ეკონომიკური აგენტების არა–რიკარდოსეული (nonRicardian)

ქცევა. მოდელის მიკროეკონომიკური სტრუქტურა მოიცავს საოჯახო მეურნეობებს, შუალედური და საბოლოო პროდუქტის მწარმოებლებს, კონკურე ნტულ ფინანსურ ბაზრებს, საგარეო სექტორს, ცენტრალურ ბანკსა და ფისკალურ სექტორს. მათი მოქმედების მექანიზმი სქემატურად დიაგრამა 1ზეა წარმოდგენილი.

5. მოდელი იყენებს OGResearchის მიერ განვითარებულ მიდგომას. მოდელის MATLAB–ის კოდის მიღება შესაძლებელია ავტორებისაგან მოთხოვნის შემთხვევაში.

დიაგრამა №1მოდელის მიკროეკონომიკური სტრუქტურა

მოდელში ფისკალური სექტორი წარმოდ გენილია სახელმწიფო ვალით, რომელსაც თავისი სტრუქტურა გააჩნია ვადიანობისა და ვალუტების მი ხედვით, ვალის საპროცენტო ხარჯებით, შემოსავლიანობის მრუდით, და ბიუჯეტის დეფიციტით. ეს უკანასკნელი, თავის მხრივ სტრუქტურული და მთლიანი დეფიციტით წარმოდგება, რომლე ბიც ერთმანეთისგან ავტომატური სტაბილიზატორის ეფე ქტით განსხვავდება. მონეტარული პოლიტიკა განსაზღვრავს რეფინანსირების განაკვეთს, რომელიც ტეილორის წესის მიხედვით განისაზღვრება და, შესაბამისად, დგინდება ინფლაციის პროგნოზისა და ჭარბი ერთობლივი გამოშვების მიხედვით (მშპ გაპი).

მოდელის ახალი კეინზიანური თვისებებიდან აღსანიშნავია ერთობლივი მოთხოვნის და ფილიპსის განტოლებები. კერძოდ, ერთობლივი მოთხოვნა წარმოდგენილია დინამიური IS მრუდით, რომელიც ეკონომიკურ აქტივობას რეალურ საპროცენტო გა ნაკვეთს აკავშირებს და ითვალისწინებს მოლოდინებსა და სხვა ფაქტორებს. ახალი კეინზიანური ფილიფსის მრუდი (NewKeynesian Phillips Curve) აგრეგირებული მიწოდების მხარეს წარმოადგენს. იგი ინფლაციას განსაზღვრავს თავი სივე მოლოდინებით და ჭარბი ერთობლივი გამოშვების, როგორც ზღვრული ხარჯების საზომით. ღია ეკონომიკის პირობებში კაპიტალის მოძრაობის


შეუზღუდავობა, ნომინალური გაცვლითი კურსის საპროცენტო დიფერენციალზე დამოკიდებულებას განაპირობებს. მოდელში გაცვლითი კურსი დაუზღვეველი საპროცენტო პარიტეტის მიხედვით განისაზღვრება.

წონასწორული დამოკიდებულებები გრძელვადიან პერიოდში ითვალისწინებს ისეთ არა–რიკარდოსეულ თვისებებს, როგორიცაა რეალური საპროცენტო განაკვეთების გავლენა გამოშვების პოტენციურ ზრდაზე, კაპიტალის გამოდევნის (crowdingout) ეფექტი, რისკისა და ვადიანობის პრემიების მგრძნობელობა ვალის დონეზე და სხვა.

მოდელის ძირითადი ნაწილის მიკროეკონომიკური საფუძველი მსგავსია თეორიული DSGE მოდელების საფუძვლის, თუმცა მოდელი ასევე მოიცავს ქცევის აღმწერ ისეთ დამოკიდებულებებს, რომელთა პრაქტიკული თვისებებიც უკეთესად ერგება საქართველოს ეკონომიკის თავისებურებებს და საშუალებას იძლევა გავაუმჯობესოთ პროგნოზირების ხარისხი. შესაბამისად, პრაქტიკული მიზეზებიდან გამომდინარე არ განვიხილავთ მოდელის მიკროეკონომიკურ საფუძველს და აქცენტს მხოლოდ მოდელის დაყვანილ ფორმაზე და მის გამოყენებაზე გავაკეთებთ.

მოდელი სექტორების მიხედვით ხუთ ძირითად ბლოკად იყოფა, ესენია: 1) ფისკალური სექტორი, რომელიც მოცემულია ვალის, დეფიციტის გან საზღვრის და მისი დაფინანსების სტრუქტურის მოდე ლირებით; 2) ერთობლივი მოთხოვნის დინამიკური IS განტოლებით; 3) ფილიპსის მრუდით, რომელიც ინფლაციას განსაზღვრავს; 4) გაცვლითი კურსის განტოლებით, რომელიც დაუზღვეველი საპროეცენტო პარიტეტითაა მოცემული; და 5) მონეტარული პოლიტიკის ფორმირების წესით.

მოდელის ქცევით (behavioral) განტოლებებში ცვლადები გამოსახულია ბუნებრივი დონიდან გადახრის პროცენტულ ერთეულებში (ე.წ. „გაპი“), თუმცა მოდელი ასევე ითვალისწინებს წინასწორული დინამიკის ენდოგენურობას. თითოეული ბლოკი განტოლებებთან ერთად მოკლედ არის განხილული მომდევნო ქვეთავებში.

3.1 ფისკალური პოლიტიკა

მოდელის მიხედვით, ფისკალური პოლიტიკა განსაზღვრავს: 1) სტრუქტურულ დეფიციტს, რომელიც კონკრეტული წესის მიხედვით დგინდება, 2) ვალის მიზნობრივ მაჩვენებელს, რომელიც მშპ–თან მიმართებაში კონკრეტული წილით მოიცემა, და 3) ვალის ვადიანობისა და ვალუტების მიხედვით კომპოზიციის სტრუქტურას.

მოდელი ეყრდნობა დაშვებას ეკონომიკური აგენტების რაციონალური მოლოდინების შესახებ. შესაბამისად, შედეგების რეალისტურობისთვის მნი შვნელოვანია, რომ ვალის მიზნობრივი მაჩვენებლისადმი საზოგადოების ნდობა მაღალი იყოს. ამისთვის მარტივად მაასტრიხტის კრიტერიუმის დაკმაყოფილება, როგორც წესი, არ არის საკმარისი, რადგან მცირეღია ტიპის ეკონომიკა მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული საგარეო შოკებზე და ბაზრის მონაწილეთა განწყობაზე. ასეთ შემთხვევაში, ინვესტორთა ნდობის მოსაპოვებლად, ვალის მიზნობრივი ნიშნული მაასტრიხტის კრიტერიუმზე ბევრად დაბალი უნდა იყოს6.

მოდელის თანახმად, სტრუქტურული დეფიციტი განისაზღვრება შემდეგი განტოლებით:

sdt = αt (sdt-1+f4 nyt )+(1-αt ) sdt tar+ εt

sd (5)

სადაც, sdt არის სტრუქტურული დეფიციტის მშპ–თან ფარდობა, nyt ნომინალური მშპ–ს გადახრა წონასწორობის დონიდან (გაპი)7, f4 ფისკალური პოლიტიკის პარამეტრია, რომელიც ფისკალური წესის ციკლურობას განსაზღვრავს, αt პოლიტიკის პრეფერენციის პარამეტრია, ხოლო εt

sd – სტრუქტურული დეფიციტის დისკრეციული შოკი. sdt

tar აღნიშნავს დეფიციტის დონეს, რომელიც ვალის მიზნობრივ მაჩვენებელს შეესაბამება:

(6)

6. მაასტრიხრის ხელშეკრულება, რომელიც ევროკავშირის ქვეყნებისთვის სავალდებულო კრიტერიუმებს განსაზღვრავს, გულისხმობს, რომ სახელმწიფო ვალის დონე მშპთან მიმართებით 60 პროცენტს არ უნდა აღემატობედეს. საქართველოს მთავრობის მაკროეკონომიკური ჩარჩოს მიხედვით აღნიშნული დონე 35 პროცენტს შეადგენს. 7. უფრო ზუსტად, nyt გულისხმობს მიმდინარე ზრდის ტემპის გადახრას წინა 2 და მოსალოდნელი მომავალი 2 წლების ზრდების საშუალოდან. ეს უკანასკნელი კი წონასწორობის ზრდის ტემპად არის მიჩნეული.


752014. tomi 2, N2

nyte, აღნიშნავს ნომინალური მშპ–ს მოსა ლო

დნელი ზრდის ტემპს მომავალი პერიოდებისთვის, ხოლო dt

tar ვალის მშპ–თან ფარდობის მიზნობრივი დონეა.

უნდა აღინიშნოს, რომ დეფიციტის განსაზღვრის მოცემული წესის, (5)–ს, მიხედვით დეფიციტი განისაზღრება როგორც ვალის სტაბილიზების მოტივით, ასევე ბიზნეს ციკლის გათვალისწინებით. კე რძოდ, ფისკალური დეფიციტი დგინდება კონტრციკლური წესით თუ f4<0, ხოლო პრო–ციკლურად8 თუ f4>0.

(5) განტოლებაში αt პარამეტრს განსაკუთრებული მნიშვნელობა გააჩნია. იგი განსაზღვრავს თუ

8. მიუხედავად თეორიული არგუმენტირების სისუსტისა, განვითარებად ქვეყნებში ხშირად გვხვდება ფისკალური პოლიტიკის პრო–ციკლური ეპიზოდები, როდესაც სახელმწიფო ხარჯებით ბიზნეს ციკლის წახალისება ხდება (მაგ. იხ. Ilzetzki and Vegh (2008)). მსგავსი ტიპის სუბოპტიმალური პოლიტიკის არსებობსის ერთ–ერთი ახსნა კრედიტზე არსებული შეზღუდვებია, თუმცა უფრო რეალური მიზეზია მთავრობებზე პოლიტიკური ზეწოლა საზოგადოების მხრიდან გაზარდოს ხარჯები გაზრდილი საგადასახადო შემოსავლების (ბუმის) დროს და არა რეცესიის დროს (იხ. Alesina and Tabellini (2005)). შესაბამისად, სახელმწიფო ინსტიტუტების გაძლიერებასთან ერთად, ფისკალური პოლიტიკა უფრო კონტრ–ციკლური უნდა გახდეს.9.

სადაც, dt მიმდინარე ვალის დონეა, ხოლო e (∙) ე.წ. complementary error function.

რა პრიორიტეტს ანიჭებს ფისკალური პოლიტიკა ბიზნეს ციკლს. მოდელის მიხედვით, αt არაწრფივად არის ვალის დონეზე დამოკიდებული და ვალის ზრდასთან ერთად მეტი ყურადღება ეთმობა მის სტაბილურობას. შესაბამისად, სანამ ვალის დონე ჩამორჩება მიზნობრივ ნიშნულს, αt მაღალია, ეს კი ნიშნავს, რომ (5)ის მიხედვით ფისკალური პოლიტიკა კონტრციკლური მიზნებიდან გამომდინარე ადგენს დეფიციტს. როდესაც ვალის დონე მიზნობრივ ნიშნულს უახლოვდება ხელისუფლების მხრიდან ვალის დასტაბილურება ხდება პრიორიტული, რაც ნიშნავს, რომ αt უნდა შემცირდეს. αt კონკრეტული სახე დიაგრამა 2ზე9 არის მოცემული.

დიაგრამა №2სტრუქტურული დეფიცის მგრძნობელობა ბიზნეს ციკლის მიმართ

30 35 40 45 50 55 60 65

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

vali (mSp−s %)

α


დიაგრამიდან ჩანს, რომ ფისკალური პოლიტიკა უფრო და უფრო ყურადღებით ეკიდება ვალის საკითხს; მას შემდეგ, რაც მისი ფარდობა მშპ–თან 35 პროცენტს აჭარბებს და მხოლოდ მისი სტაბილურობა ხდება პრიორიტეტი როდესაც იგი 60 პროცენტს აღ წევს.

უნდა აღინიშნოს, რომ მოდელში ფისკალური პოლიტიკის მთავარ ცვლადს სტრუქტურული დეფიციტი წარმოადგენს. თავის მხრივ, სტრუქტურული დეფიციტი გულისხმობს მთლიან დეფიციტს კორექტირებულს ავტომატური სტაბილიზატორის ეფექტით. ეს უკანასკნელი კი ბიზნეს ციკლისა და ვალის მიზნობრივი დონიდან გადახრით განისაზღვრება. კერძოდ, მთლიანი დეფიციტი შემდეგი სახით მოიცემა:

odt= sdt - f1yt - f2 dtdev (7)

სადაც, odt ბიუჯეტის მთლიანი დეფიციტის მშპთან ფარდობაა, yt ჭარბი გამოშვება (გამოშვების გაპი), ხოლო dt

dev ვალის მიმდინარე მნიშვნელობის გადახრა მისი მიზნობრივი დონიდან.

დეფიციტის დაფინანსება ხდება ადგილობრივ და უცხოურ ბაზარზე ნასესხები სახსრებით. კერძოდ, ადგილობრივ ბაზარზე ლარით ემიტირებული 1, 2 და 5 წლიანი ვადიანობის, ხოლო უცხოურ ბაზარზე დოლარით დენომინირებული ევროობლიგაციებით. ნასესხებ სახსრებზე გადასახდელები საპროცენტო განაკვეთებიდან გამომდინარე განისაზღვრება. უცხოური ვალუტით მოზიდულ სახსრებზე კი, სა პროცენტო განაკვეთებთან ერთად, გაცვლითი კურსიც ახდენს გავლენას.

ეკონომიკურ ციკლზე ფისკალური პოლიტიკის ეფექტის აღსაწერად, მოდელში შემოღებულია ფი სკალური იმპულსის ცნება, რომელიც მოიცემა სტრუქტურული დეფიციტის მისი გრძელვადიანი დო ნიდან გადახრითა და ვალის მიზნობრივი მაჩ ვენებლის შოკის ჯამით.

ftimp = (sdt - sdt

tar) + g1 εtb (8)

εtb ვალის მიზნობრივი მაჩვენებლის შოკია, რო

მელსაც g1 ელასტიურობა გააჩნია.ფისკალური იმპულსი ერთობლივ მოთხოვნაზე

მულიპლიკატორის შესაბამისად აისახება და გამო შვების ცვლილებას იწვევს (იხ. 3.7 ქვე თავი). უნ და აღინიშნოს, რომ ლიტერატურაში ფისკალუ რი მულტიპლიკატორის მნიშვნელობაზე არაერ თგვაროვანი მოსაზრებებია. თანამედროვე შე ფა სებებით, მისი მნიშვნელობა დიდად არის დამო კიდებული ეკონომიკის მახასიათებლებზე (განვითარების დონე და ეკონომიკის ზომა, გაცვლითი კურსის რეჟიმი). ასევე მულტიპლიკატორი განსხვავდება დანახარჯების ტიპის მიხედვით. კერძოდ, მთავრობის ინვესტიციები უფრო მაღალი მულტიპლიკატორით მოქმედებს ეკონომიკაზე ვიდრე მოხმარება. მოდელის სტრუქტურიდან გამოდიანარე, ჩვენ არ განვასხვავებთ მულტიპლიკატორს საინვესტიციო და მოხმარებაზე გაწეული დანახარჯე ბის კუთხით და შეფასება მორგებულია ხარჯების საშუალო სტრუქტურას ისტორიის მანძილზე. საქართველოს შემთხვევაში, შეფასებული მულტიპლიკატორის მნიშვნელობა 0.6–ის ტოლია10.

3.2. შემოსავლიანობის მრუდი

საპროცენტო განაკვეთები და ზოგადად, შემოსავლიანობის მრუდი მაკროეკონომიკური და ფისკალური პოლიტიკის ერთერთი მნიშვენლოვანი გადაკვეთის არეალია. მოცემული კვლევის ფარგლებში, მოდელი ცხადად განსაზღვრავს საპროცენო განაკვეთების ვადიანობის სტრუქტურას. ერთ წლიან ფასიან ქაღალდებზე საპროცენტო განაკვეთი it

1 განისაზღვრება, როგორც მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთისა და დროში ცვალებადი სპრედის (spreadt ) ჯამი. ორწლიანი საპროცენტო განაკვეთი it

2 კი მიმდინარე და მოსალოდნელი ერთწლიანი საპროცენტო განაკვეთების და ასევე ლიკვიდობის პრემიის მიხედვით ყალიბდება11:

it1 = it+spreadt

10. შეფასება ეყრდნობა ბაიეზიანურ მიდგომას, რომლის მიხედვითაც საერთაშორისო პრაქტიკის გათვალისწინებით კალიბრირებული მნიშვნელობა კორექტირდება ისტორიულ მონაცემებზე დაყრდნოთ.11. მოდელში ვიყენებთ დაშვებას, რომ საპროცენტო განაკვეთები ყალიბდება, მოლოდინების ჰიპოთეზისა და ლიკვიდობის პრემიის თეორიის გარკვეული ნაზავით.


772014. tomi 2, N2

სადაც, Et (it+11) აღნიშნავს ერთწლიანი საპ

რო ცენტო განაკვეთის რაციონალურ მოლოდინს მიმდინარე პერიოდისათვის არსებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით. tpt

2 არის ლიკვიდობის პრემია ორწლიანი ფასიანი ქაღალდებისთვის. ანალოგიურად განისაზღვრება საპროცენტო განაკვეთი ხუთწლიან ვალზეც (იხ. დანართი).

უცხოური ფასიანი ქაღალდების (ევრო ობლიგაციების) საპროცენტო განაკვეთები რისკ–პრემიაზე დამოკიდებულებით განისაზღება. კერძოდ, უცხოური ვალის საპროცენტო განაკვეთი შემდეგნაირად ფორმირდება:

itfcy = it* + pt

fcy

სადაც, it* უცხოური საპროცენტო განაკვეთია, ხოლო pt

fcy – ადგილობრივი ვალუტის რისკპრემიაა.თავის მხრივ, რისკპრემია მის გრძელვადიან

წონასწორულ მნიშვნელობაზე და ვალის ინვეს ტორთათვის სანდო ნიშნულიდან გადახრაზეა დამოკიდებული.

3.3. მონეტარული პოლიტიკა

მონეტარული პოლიტიკა მოდელში ტეი ლო რის წესით არის წარმოდგენილი, რომელიც რეფინანსირების საპროცენტო განაკვეთს მოსალოდნელი ინფლაციის მიზნობრივ მაჩვენებელთან შე საბამისობით ადგენს. მონეტარული პოლიტიკის წესს შემდეგი სახე აქვს:

it=u1 it-1+ (1-u1 )(rt + πttar + u2(Et (πt+1) - Et

(πt+1tar ))+u3 yt )+ εt

m (9)

სადაც, it მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთია, rt

– წონასწორული რეალური საპროცენტო განაკვეთი, πt

tar – ინფლაციის მიზნობრივი მაჩვენებელი, Et(πt+1) – მომავალი წლის მოსალოდნელი ინფლაცია, ხოლო εt

m – მონეტარული პოლიტიკის შოკი.

3.4. ერთობლივი მიწოდება

მიწოდების მხარეს ინფლაცია ახალი–კეინზიანური ფილიფსის მრუდით განისაზღვრება. მისი დერივაციისთვის მიკროეკონომიკურ საფუძვლად მონოპოლისტურ კონკურენციაში მყოფი ფირ მები უნდა განვიხილოთ, რომლებიც მოგების მაქსიმიზაციას ისეთი ფაქტორების გათვალისწინებით ახდენენ, როგორებიცაა იმპორტული შუალედური საქონელი, ფასების სიხისტე და ინდექსაცია. ამასთან, მთლიანი ინფლაცია ადგილობრივი ფასებისა და იმპორტული ფასების ერთიანობაა:

πt=e1 Et (πt+1+ e2 πtimport + (1-e1 - e2 )πt-1+

e3 yt+e4 zt + εtπ+ γπ,y εt

y (10)

ინფლაციის მიზნობრივ დონეზე შენარჩუნება, მონეტარული პოლიტიკის შედეგია, რაც ტეილორის პრინციპის შესრულებით მიიღება. ამასთან, ინფლა ციაზე მიწოდების εt

π და ტექნოლოგიური პროგრესის εt

y (კორელაციის კოეფიციენტის γπ,yს გათვალისწინებით) შოკებიც ახდენენ გავლენას.

3.5. ერთობლივი მოთხოვნა

მოდელში, მოთხოვნის მხარე წარმოდგენილია დინამიური IS მრუდით, რომელიც ეკონომიკურ აქტივობასა და რეალურ საპროცენტო განაკვე თს აკავშირებს. ასევე ითვალისწინებს მოლოდინები სა და სხვა ფაქტორების გავლენას ერთობლივ მოთხოვნაზე. აღნიშნული დამოკიდებულება გამოიყვანება მიკროეკონომიკური საფუძვლიდან, რომელიც თითქმის სტანდარტულად დამახასაითებელია მსგავსი ტიპის მოდელებისთვის12.

მოთხოვნის მრუდს შემდეგი სახე აქვს:

yt=k1 Et (y t+1 )+k2 yt-1 - k3 ( rt + pt ) + k4 zt +

k5yt*+k6 ftimp + εt

y + γy, g εtg (11)

12. სტანდარტული ტიპის დინამიური IS მრუდის დეტალური გამოყვანისთვის იხ. Gali (2008), საგარეო ეკონომიკური აქტივობისა და გაცვლითი კურსის განტოლებაში წარმოსადგენად – Gali and Monaccelli (2005), ხოლო ინერციულობის თვისების აღსაწერად (ლაგის შემოტანისთვის) – Smets and Wouters (2003).


სადაც, yt , გამოშვება დამოკიდებულია მისივე მოსალოდნელ და წარსულ მნიშვნელობებზე, რეალურ საპროცენტო განაკვეთსა rt და რისკ–პრემიაზე pt, რეალურ გაცვლით კურსზე zt , საგრეო ეკონომი კურ აქტივობაზე yt* და ფისკალური პოლიტიკის იმპულსზე ft

imp. შოკების მხარეს გვხვდება მოთხოვნის εty და

მოსალოდნელი ეკონომიკური აქტივობის εt g შოკები.

ეს უაკანსკნელი γy,g კორელაციის კოეფიციენტით გაითვალისწინება და ქონების მო სალოდნელი ზრდის ეფექტს (wealth effect) წარ მოადგენს მიმდინარე მოთხოვნაზე.

3.6. გაცვლითი კურსი

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, მოდელი მორგებულია მცირე და ღია ტიპის ეკონომიკას, სადაც მცურავი გაცვლითი კურსის რეჟიმი მოქმედებს. შესაბამისად, გაცვლითი კურსი ერთერთ ცენტრალურ როლს ასრულებს, ისე როგორც მონეტარული პოლიტიკის გადაცემის, ასევე მაკროეკონომიკური სტაბილიზაციის მიმართულებით.

მოდელში, გაცვლითი კურსი დაუზღვეველი საპრო ცენტო პარიტეტის პირობით აღიწერება:

it= it*+ Et (st+1) - st+ premt+ εts (12)

სადაც, st ნომინალური გაცვლითი კურსია, Et(st+1) კი შემდეგი პერიოდის გაცვლითი კურსის რაციონალური მოლოდინი, premt – ქვეყნის რისკ–პრემია, ხოლო εt

s ე.წ. “UIP“ შოკი. აქედან გამომდინარე, ინვესტორმა რომ ადგილობრივ ბა ზარზე განახორციელოს ინვესტიცია, მისი მოსა ლოდნელი ამონაგები უნდა უტოლდებოდეს ამ ინ ვესტიციის ალტერნატიულ დანახარჯს, რაც მო იცემა საგარეო საპროცენტო განაკვეთის (it*), მო სალოდნელი გაუფასურების Et(st+1)-st და ად გი ლობრივ ვალუტასთან დაკავშირებული რისკპრემიის (premt ) ჯამით. მსგავს პირობას უნდა აკმაყოფილებდეს გრძელვადიანი წონასწორული რეალური ცვლადებიც, რაც რეალური დაუზღვეველი საპროცენტო პარიტეტის პირობით

არის ცნობილი.ზემოთ განხილულ ძირითად განტოლებებთან

ერთად მოდელი კიდევ მრავალ განტოლებას შეიცავს, რომელთაგან ნაწილი იგივეობაა, ნაწილი კი სხვა სტრუქტურული განტოლება (მაგ. იმპორტირებული ინფლაცია, რომელიც BalassaSamuelson ეფექტს ითვალისწინებს). ნაწილი განტოლებებისა შინაარსობრივად ეგზოგენურია, ხოლო ტექნიკურად მარტივი ავტორეგრესიული პროცესით მოიცემა. ეს იმ არაძირითად ფაქტორებს ეხებათ, რომლებიც ანალიზის ფოკუსს არ წარმოადგენენ და მოდელში მათი ენდოგენურად განხილვა პრაქტიკული მოსაზრებებით არ არის მიზანშეწონილი13. მოდელის განტოლებების სრული ჩამონათვალისთვის იხ. დანართი B.

3.7. მოდელის პარამეტრიზაცია და

ისტორიული ანალიზი

საქართველოს მსაგვსი, ან უფრო ზოგადად, განვითარებადი ქვეყნებისთვის, რომლებიც მნიშვენლოვან სტრუქტურულ ცვლილებებს გადიან ისტორიის მოკლე მონაკვეთზე, რთულია მოდელის შეფასებისთვის კლასიკური ეკონომეტრიკული მიდგომა იქნეს გამოყენებული. მონაცემები ზოგ შემთხვევაში არ არსებობს ან მოკლე ისტორიას ფარავს, რაც მოდელის ზომიდან გამომდინარე არასაკმარის საფუძველს იძლევა წმინდად ემპირიული კვლევისთვის.

ასეთ შემთხევაში, კალიბრირებული14 მოდელის უპირატესობა ცალსახაა. გარდა მწირი მონაცემთა ისტორიისა, რომელიც კალიბრაციის უპირატესობას განსაზღვრავს, გასათვალისწინებელია, რომ განსა კუთრებით ბოლო ორი ათწლეულის მანძილზე მოდელირების კუთხით ეკონომისტებში მნიშვნელოვანი ცოდნა დაგროვდა. ცოდნისა და გამოცდილების გამოყენება შესაძლოა უფრო მეტად იმ ქვეყნების პრაქტიკიდან იყოს სასარგებლო, რომლებიც საქართველოს განვითარების მსგავს ეტაპს გადიოდნენ15.

13. მაგ. საგარეო სექტორის პროგნოზები, როგორიცაა სავაჭრო პარტნიორების მოსალოდნელი ეკონომიკური აქტივობა, ინფლაცია და საპროცეტნო განაკვეთები უმჯობესია სხვა ანალიტიკური წყაროებიდან მოვიძიოთ ნაცვლად მოდელის ფარგლებში დამოუკიდებელი შეფასებისა. 14. კალიბრაცია გულისხმობს მოდელის პარამეტრების განსაზღვრას ეკონომიკური თეორიის, სხვა ქვეყნების გამოცდილების და ექსპერტული შეფასებების გამოყენებით. შემდგომ, კალიბრირებული მოდელის ვალიდაცია ისტრიულ მონაცემებზე და კონტრფაქტიური (counterfactual) ანალიზი, მოდელის შეფასების ემპირიულ საფუძველსაც იძლევა.15. ისეთი ქვეყნები როგორიცაა, ახალი ზელანდია, კანადა, ჩეხეთი, ნორვეგია, ისრაელი და სხვა ინტენსიურად იყენებენ კალიბრირებულ მოდელებს ბოლო ორი ათწლეულის მანძილზე.


792014. tomi 2, N2

ჩვენი მიდგომაა, კალიბრაციით განვსაზღვროთ მოდელის ძირითადი სტრუქტურული პარამეტრები და ასევე გამოვიყენოთ ბაიეზიანური შეფასების მეთოდი. ამ უკანასკნელით ძირითადად შოკების სტანდარტული გადახრები და ინერციის პარამეტრები ფასდება. ასევე, მოდელში საქართველოს სპეციფიკის უკეთ გათვალისწინების მიზნით ბაიეზიანური ტექნიკით ვაფასებთ ფისკალური სექტორის მა მოძრავებელ პარამეტრებსაც (პარამეტრების დეტა ლური მნიშვნელობებისთვის იხ. დანართი C).

შეფასების შემდგომი ეტაპია, მოდელი მონაცემთა ისტორიულ მონაცემებს მოვარგოთ და მის დინამიკურ თვისებებს დავაკვირდეთ. ამ მიზ ნით, კალმანის ფილტრს ვიყენებთ, რომელიც დაუკვირ

ვებადი (unobservables) ცვლადებისა და შოკების იდენ ტიფიცირებას ახდებს.

როგორც დიაგრამა 3ზე ნაჩვენებია, 2005–2007 წლებში ეკონომიკური ზრდა აღემატებოდა შეფასებულ პოტენციურ დონეს და ჭარბი ერთობლივი გამოშვება დადებითი იყო, რაც შეესაბამება დღევანდელი გადმოსახედიდან იმ პერიოდის გონივრულ აღქმას. შემდგომ, ომისა და მსოფლიო კრიზისის ფონზე 2008–2009 წლების რეცესიის პერიოდი ასევე თვალშისაცემია, რასაც ადეკვატურად აფასებს მოდელი. ისტორიული ანალიზი, ასევე გვიჩვენებს პოტენციური გამოშვების შემცირებას დაახლოებით 2 პპ–ით გლობალური ფინანსური კრიზისის შემდგომ, რაც ასევე შეინიშნება მსოფლიოს მასშტაბით ბევრ სხვა ქვეყანაშიც.

დიაგრამა №3რეალური მშპ–ს და პოტენციური გამოშვების ზრდის ტემპები და მშპ გაპი

რაც შეეხება ფისკალურ ცვლადებს, დიაგრამა 4ზე ნაჩვენებია მათი ანალიზი. დეფიციტი და ვალი დაკვირვებადი მონაცემებია მოდელში, ხოლო სტრუქტურული დეფიციტი, ვალის მიზნობრივი დონის შესაბამისი დეფიციტი და თავად ვალის ჰიპოთეტური მიზნობრივი დონე კალმანის ფილტრით არის შეფასებული. აღსანიშნავია რამდენიმე საკითხი: პირველ რიგში, როგორც მოსალოდნელი იყო, სტრუქტურულ დეფიციტსა და ფაქტიურ დეფიციტს შორის სხვაობა 2007–2010 წლებშია ყველაზე

თვალსაჩინო. აღნიშნული პერიოდი დაკავშირებულია ჯერ ბუმის, ხოლო შემდეგ კრიზისის პერიოდთან. ამ განსხვავებას ავტომატური სტაბილიზატორის ეფექტი განაპირობებს, რაც ბუმის დროს ფაქტიური დეფიციტის სიმცირეში გამოიხატება, რეცესიის დროს კი პირიქით. ამასთან დეფიციტის დინამიკა შეესაბამება f4 პარამეტრის ბაიეზიანურ შეფასებას (იხ. დანართ C), რომელიც ფისკალური პოლიტიკის პროციკლურობაზე მიგვითითებს.

15. ისეთი ქვეყნები როგორიცაა, ახალი ზელანდია, კანადა, ჩეხეთი, ნორვეგია, ისრაელი და სხვა ინტენსიურად იყენებენ კალიბრირებულ მოდელებს ბოლო ორი ათწლეულის მანძილზე.

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

−4

−3

−2

−1

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

realuri mSp−s zrdis tempipotenciuri zrdis tempimSp gapi


დიაგრამა №4ბიუჯეტის დეფიციტი და სახელმწიფო ვალი

მოდელის მიერ შეფასებული ვალის ჰიპოთეტური მიზნობრივი დონე შემცირებას 2008 წლიდან იწ ყებს და 35 პროცენტამდე ჩამოდის. აღნიშნული აისახება

შესაბამისი დეფიციტის დონეზე, რომელიც მოდელის შეფასებით 2 პპ–ით მცირდება 2013 წლისთვის.


2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 20130123456789

deficiti

mTliani deficitistruqturuli deficitimiznobrivi valis Sesabamisi deficiti

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 201325

30

35

40

45

50

55

60

vali

saxelmwifo vali (mSp−s %)valis Sefasebuli miznobrivi done

812014. tomi 2, N2

დიაგრამა №5ბიუჯეტის დეფიციტი და სახელმწიფო ვალი

დეფიციტის დინამიკასთან ერთად საინტერესოა ასევე ის ფაქტორები, რომლებიც მოცემულ დონეს განაპირობებდა. დიაგრამა 5ზე ნაჩვენებია ფაქტიური დეფიციტის დეკომპოზიცია, სადაც ლურჯი ხაზი თავად ფაქტიურ დეფიციტს, ხოლო ფერადი სვეტები მის დეკომპოზიციას16 აღნიშნავენ. როგორც შედეგი გვიჩვენებს ავტომატური სტაბილიზატორი მართლაც მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს დეფიციტზე, როდესაც გამოშვება მის პოტენციურ დონეს შორდება. ასევე ჩანს, რომ ვალის მაღალი მიზნობრივი დონე დეფიციტს ზრდის მიმართულებით უბიძგებს. თუმცა, ფაქტიური დეფიციტის მთავარი განმსაზღვრელი მაინც სტრუქტურული დეფიციტია, რომელზეც, თავის

მხრივ, სხვადასხვა ფაქტორი ახდენს გავლენას.დიაგრამა 6ზე წარმოდგენილია სტრუქტურული

დეფიციტის დეკომპოზიცია17. ზემოთ აღნიშნულ დაკვირვებებს შეიძლება დავამატოთ, რომ სტრუქტურული დეფიციტის შოკი მნიშვნელოვან როლს თა მა შობს ფისკალური იმპულსის განსაზღვრაში. მიუხედავად დეფიციტის წესის პარამეტრების ნაწილობრივ ემპირიული (ბაიეზიანური) შეფასებისა, სტრუქტურული დეფიციტი მაინც არ მიჰყვება რაიმე კონ ტრეტულ წესს. აღნიშნული მიუთითებს, რომ ფისკალური პოლიტიკა ხშირად იღებდა დისკრეციულ ზომებს მიმდინარე მოვლენებიდან გამომდინარე.

16. ლურჯი სვეტი არის სტრუქტურული დეფიციტი, ცისფერით აღნიშნულია ავტომატური სტაბილიზატორის ეფექტი, ხოლო ყვითელი ვალის მიზნობრივი მაჩვენებლის ეფექტს ასახავს.17. ლურჯი ხაზი შეფასებულ სტრუქტურულ დეფიციტს ასახავს, ლურჯი სვეტი დეფიციტის ლაგს აღნიშნავს, ანუ წინა პერიოდის დონეზე დამოკიდებულებას, ცისფერით ფისკალური პოლიტიკის ციკლურობის ეფექტია წარმოდგენილი, ყვითელი – ვალის მიზნობრივი დონის შესაბამისი დეფიციტის კონტრიბუციაა, ხოლო ყავისფერი – სტრუქტურული დეფიციტის დისკრეციულ შოკს აღნიშნავს.

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013−2

−1

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

9.5

struqturuli deficitiavtomaturi stabilizatorivalis miznobrivi donidangadaxraze reagireba


დიაგრამა №6სტრუქტურული დეფიციტი და მისი დეკომპოზიცია

დასასრულს, საინტერესოა ასევე რა ფაქტორები ამოძრავებდა გამოშვებას და როგორი გავლენა ჰქო ნდა მასზე ფისკალურ იმპულსს. დიაგრამა 7ზე

ასახულია ანალოგიური დეკომპოზიცია18 გამოშ ვებისთვის (ლურჯი ხაზი).

18. მუქი ლურჯი სვეტი მოსალოდნელი ერთობლივი შემოსავლის ეფექტს გვიჩვენებს, ღია ლურჯი – წარსულ აქტივობას (ინერციას), ცისფერი – რეალურ საპროცენტო განაკვეთს, ფოსფორისფერი – რეალური გაცვლითი კურსის გაპს, ყვითელი – მსოფლიო წარმოების გაპს, ნარინჯისფერი – ფისკალურ იმპულსს, წითელი – მოთხოვნის შოკს, ხოლო ყავისფერი – შემოსავლის ეფექტს (პოტენციური ზრდის შოკი).


2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

−2

0

2

4

6

8

10lagipro/kontr ciklurobis efeqtimiznobrivi valis Sesabamisideficitis kontribuciadiskreciuli fiskaluri Soki

832014. tomi 2, N2

დიაგრამა №7ჭარბი გამოშვება (მშპ გაპი) და მისი დეკომპოზიცია

2007–2009 წლებში გამოშვების პოტენციურთან შედარებით დაბალი დონე ძირითადად მოთხოვნის შოკმა განაპირობა, რაც ბუმ–ბასტის სურათს აღწერს. ამასთან მოთხოვნის შოკი ასევე 2011–2012 წლებში გამოშვების ზრდას და 2013–წელს მცირედ შემცირებას განაპირობებს. შედარებით მოკრძალებულ როლს თამაშობს რეალური საპროცენტო განაკვეთი და გაცვლით კურსი, თუმცა მათი კონტრციკლური ეფექტი მონეტარული პოლიტიკის მაკროეკონომიკურად მასტაბილიზებელ როლზე მიუთითებს. მნიშვნელოვანი დადებითი გავლენა იქონია მსოფლიო ეკონომიკურმა აქტივობამ

2008 წლამდე, ხოლო უარყოფითი მას შემდეგ. ეს მიუთითებს საგარეო მოთხოვნის გავლენაზე საქართველოს ეკონომიკური აქტივობისათვის, რაც მცირე ზომის ღია ტიპის ეკონომიკებისთვის არის დამახასიათებელი. ფისკალურ იმპულსს, რაც მოდელის მიერ დეკომპოზიციიდან ჩანს, მნიშვნელოვანი გავლენა ჰქონდა ეკონომიკურ აქტივობაზე, რომლის ყველაზე დიდი უარყოფითი შედეგი 2004 წელს იყო (მშპს 1.9 პროცენტი), ხოლო ყველაზე მნიშვნელოვანი დადებითი გავლენა – 2009 წელს (მშპს 1.6 პროცენტი).

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

−8

−7

−6

−5

−4

−3

−2

−1

0

1

2

3

4

5

6

7

molodinebilagirealuri saprocento ganakveTirealuri gacvliTi kursisagareo moTxovnafiskaluri impulsimoTxovnis SokiSemosavlis efeqti (potenciuri zrdis Soki)


4. პროგნოზირება და ფისკალური პოლიტიკის ანალიზი

მაკროფისკალური მოდელი, რომელსაც მოცემულ კვლევაში განვიხილავთ, საშუალებას

იძლევა გამოყენებულ იქნას პროგნოზირებისა და მაკროეკონომიკური სცენარების ანალიზისთვის. კერძოდ, პროგნოზი გულისხმობს გარკვეული დაშვებების პირობებში შეფასებულ იქნას ბიუჯეტის დეფიციტისა და ვალის საპროგნოზო დინამიკა მოკლე, საშუალო და გრძლევადიან პერიოდებში. დეფიციტის დადგენა ხდება კონკრეტული წესის მიხედვით, რომლის პარამეტრებიც ისტორიული ანალიზით განისაზღვრება. მოდელის პრაქტიკაში დანერგვისთვის და ფისკალური პოლიტიკის ანალიზის სრულყოფისათვის, მნიშვენლოვანია პოლიტიკის გამტარებელთა ხედვა მოდელში სრულად იყოს წარმოდგენილი, რაც მათი პრეფერენციებისა და შესაბამისი განწყობის ასახვასაც გულისხმობს ისე როგორც მოდელის პარამეტრებსა თუ განტოლებების სტრუქტურაში, ასევე პროგნოზის შესაბამის დაშვებებში. ამ მიზნით, მოცემული კვლევა საბაზისო ჩარჩოს წარმოადგენს, რომლის მორგება და ადაპტირება საჭიროებისამებრ შესაძლოა მოხ დეს კონკრეტული ინსტიტუტების მიერ.

მოდელის საშუალებით პროგნოზირება ტრადიციულად გარკვეულ დაშვებებს ეფუძნება. პროგნოზისთვის ძირითად დაშვებებს მისი საწყისი პირობები, მიმდინარე მოკლევადიანი პროგნოზი, საგარეო სექტორის საპროგნოზო მონაცემები და გრძლევადიანი წონასწორობის მაჩვენებლები წარმოადგენს. საწყისი პირობები გულისხმობს მიმდინარე პერიოდისთვის ეკონომიკური ციკლის შეფასე ბას,

რასაც კალმანის ფილტრის გამოყენებით ისტორიულ მონაცემებზე დაყრდნობით ვღებულობთ. მიმდინარე მოკლევადიან პროგნოზებში კი 2014 წელს ბიუჯეტის დეფიციტისა და ინფლაციის პროგნოზები მოიაზრება. საგარეო სექტორის მხრივ მნიშვნელოვანია სავაჭრო პარტნიორების გამოშვების საპროგნოზო მაჩვენებლები19. პროგნოზისთვის განსაკუთრებით მნიშვენლოვანია გრძელვადიანი წონასწორობის მაჩვენებლები, ისეთი როგორიცაა მშპ–ს პოტენციური ზრდის ტემპი და ეროვნული ბანკის მიზნობრივი ინფლაცია. კვლევაში განხილული პროგნოზის ძირითადი დაშვებები შემდეგია:• მთლიანიდეფიციტი2014წელსმშპ-ს3.7 პრო-

ცენტს შეადგენს. • რეალური მშპ-ს პოტენციური ზრდის ტემპი სა-

შუალოვადიან პერიოდში 5 პროცენტი, ხოლო გრძე ლ ვადიან პერიოდში ქონვერგენციის პარალე ლურად 4 პროცენტამდე მცირდება20.

• ინფლაციის მიზნობრივი მაჩვენებელი 5 პრო-ცენტიდან, გრძელვადიან პერიოდში 3 პროცენტამდე ეტაპობრივად მცირდება.

• ვალისმშპ-თანფარდობისსამიზნენიშნული35პროცენტს შეადგენს.

• უცხოეთის ერთობლივი გამოშვება 2014–2015წლებისთვის, შესაბამისად 2.2 პროცენტი და 1.4 პროცენტით ჩა მორჩება პოტენციურ დონეს. დიაგრამა 8ზე ნაჩვენებია ძირითადი მაკრო

ეკონომიკური და ფისკალური ცვლადების პროგნოზის შედეგები 2015 – 2040 წლებისთვის.

19. მოდელში გამოყენებულია ევროზონის ერთობლივი გამოშვების მონაცემები და მათი პროგნოზები საერთაშორიო სავალუტო ფონდის მიხედვით.20. ქონვერგენციის პარალელურად მცირდება ასევე რეალური გაცვლითი კურსის გამყარების ტრენდი.


852014. tomi 2, N2

დიაგრამა №8მშპ–ს, დეფიციტის, ვალისა და საპროცენტო განაკეთების პროგნოზი

ფისკალური მაჩვენებლების პროგნოზთაგან, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ვალის მიზნობრივ მაჩვენებელზე შენარჩუნებისთვის შესაბამისი დეფიციტის დონე. პროგნოზის მოცემული დაშვებების პირობებში, მთლიანი დეფიციტის დასაშვები დონე გრძელვადიან პერიოდში დაახლოებით მშპს 2.5 პროცენტის ფარგლებშია. ვალის მიზნობრივ დონეზე სტაბილიზაციის კვალდაკვალ ვალზე საპროცენტო განაკვეთების შემცირება ხდება გრძელვადიან პერიოდში, რასაც ძირითადად ორი ფაქტორი განაპირობებს. i) მიზნობრივ მაჩვენებლთან ერთად სტაბილურად მცირდება ინფლაცია, ii) დაბალი და სტაბილური ვალი აისახება რისკ–პრემიების შემცირებაზე. ეს უკანასკნელი კი დადებითად აისახება გრძელვადიან საპროცენტო განაკვეთებზე.

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ზემოთ

წარ მოდგენილი პროგნოზით მომავალი მაკროეკონომიკური შოკებისაგან აბსტრაგირებას ვახდენთ. აღნიშნული გულისხმობს, რომ პროგნოზი ფოკუსირებულია მაჩვენებლების საშუალო მნიშვნელობებზე და არ ითვალისწინებს მათ სტოქასტურ თვისებებს. პროგნოზირების სრულყოფის მიზნით, ასევე შესაძლებელია მოდელში წარმოდგენილი სხვადასხვა შოკების სიამულაციით პროგნოზის სტოქასტური ანალიზი. დიაგრამა 9ზე წარმო დგე ნილია საბაზო პროგნოზის ე.წ. „ფანჩართები“, რომელიც პროგნოზის სტოქასტურ განაწილებას ასახავს. აღნიშნული შედეგი საპროგნოზო პერიოდში შოკების სიმულაციით მიიღება. შოკების გენერირება ალბა თურ განაწილებაზე დაყრდნობით ხდება. ეს უკანასკნელი კი ისტორიულ მონაცემებზე და ყრდნობით არის შეფასებული.

2015 2020 2025 2030 2035 2040−2

−1

0

1

2

3

4

5

6

realuri mSp−s zrdis tempipotenciuri zrdis tempigamoSvebis gapi

deficiti

2015 2020 2025 2030 2035 20402.4

2.6

2.8

3

3.2

3.4

3.6mTliani deficitistruqturuli deficiti

vali (mSp−s %)

2015 2020 2025 2030 2035 2040

34

35

36

37saxelmwifo valivalis miznobrivi done

saprocento ganakveTebi

2015 2020 2025 2030 2035 20405

6

7

8

9

10

11

12 1Y2Y5Y

mSp


დიაგრამა №9წარმოების გაპის, ინფლაციის, დეფიციტისა და ვალის სტოქასტური პროგნოზები

სტოქასტური პროგნოზი გვიჩვენებს, რომ ძირითადი მოულოდნელი შემთხვევების გათვა ლისწინებით ბიუჯეტის დეფიციტის მშპ–თან ფარდობა შესაძლოა მერყეობდეს 2.1 პროცენტიდან 3.4 პრო

ცენტამდე, რასაც, შესაბამისად, ვალის მშპ–თან ფარდობის 31 პროცენტიდან 38 პროცენტამდე მერყეობა ახლავს თან.


2015 2020 2025 2030 2035 2040−2

−1.5

−1

−0.5

0

0.5

1

gamoSvebis gapi

2015 2020 2025 2030 2035 2040

2.2

2.4

2.6

2.8

3

3.2

3.4

3.6

deficiti (mSp−s %)

2015 2020 2025 2030 2035 204031

32

33

34

35

36

37

38vali (mSp−s %)

2015 2020 2025 2030 2035 20401.5

22.5

33.5

44.5

55.5

66.5

inflacia

872014. tomi 2, N2

5. სტრეს-სცენარების ანალიზი

პროგნოზის განხილვის პარალელურად მოდელი საშუალებას იძლევა, შევისწავლოთ მაკრო

ეკონომიკური შოკების გავლენა ფისკალურ მაჩვენებლებზე. მსგავსი ტიპის ანალიზი განსაკუთრებით საინტერესოა ვალის მდგრადობისა და მოწყვლადობის ანალიზისთვის. პოტენციური ინვესტორები თუ პოლიტიკის გამტარებლები ერთნაირად შეიძლება დაინტერესდნენ რა გავლენა ექნება ამა თუ იმ ეგზოგენურ შოკს ფისკალურ მაჩვენებლებზე და როგორი უნდა იყოს ფისკალური პოლიტიკის პასუხი უარყოფითი შედეგების მინიმიზირებისთვის.

სტრეს–ტესტინგი გულისხმობს მაკროეკონომიკური შოკების გავლენის შეფასებას ფისკალურ ცვლადებზე. ანალიზისათვის გამოყენებულია ჰიპო

თეტური დაშვებები ადგილობრივ და საგარეო მოთხოვნაზე. კერძოდ, სტრესსცენარად არის განხილული21: • სავაჭრო პარტნიორ ქვეყნებში გამოშვების ზრ-

დის შემცირება 10 პროცენტული პუნქტით (მოთხოვნის შოკი).

• ქვეყნის (საინვესტიციო) რისკ–პრემიების გაუა-რესება 10 პროცენტული პუნქტით (რისკ–პრემიის შოკი).

• გაცვლითიკურსისგაუფასურება25პროცენტით(გაცვ ლითი კურსის შოკი).დიაგრამა 10–ზე წარმოდგენილია მოცემული

სტრეს–სცენარის სიმულაციის შედეგები დეფიციტის, ვა ლისა და გამოშვების დონისთვის.

21. აღნიშნული შოკები პირობითად არის არჩეული და მიზნად ისახავს მოდელის შესაძლებლობის დემონსტრირებას. შოკების არჩევა რელევანტურობიდან გამომდიანრე უნდა მოხდეს და პოლიტიკის გამტარებელთა ხედვას უნდა ასახავდეს ამ თუ იმ უარყოფითი სცენარის მოხდენის ალბათობაზე.

დიაგრამა №10სტრეს–სცენარის სიმულაციის შედეგები

deficiti (mSp−s %)

2015 2020 2025 2030 2035 2040

2.2

2.4

2.6

2.8

3

3.2

3.4

3.6 sabazomoTxovnis Sokirisk−premiis SokigacvliTi kursis Soki

vali (mSp−s %)

2015 2020 2025 2030 2035 2040

34

36

38

40

42 sabazomoTxovnis Sokirisk −premiis SokigacvliTi kursis SokigacvliTi kursis Soki(sabazos deficiti)

gacvliTi kursi

2015 2020 2025 2030 2035 2040

1.6

1.7

1.8

1.9

2

2.1

2.2

sabazomoTxovnis Sokirisk −premiis SokigacvliTi kursis Soki

gamoSvebis gapi

2015 2020 2025 2030 2035 2040

−3

−2.5

−2

−1.5

−1

−0.5

0

0.5

1

sabazomoTxovnis Sokirisk −premiis SokigacvliTi kursis Soki


როგორც შედეგებიდან ჩანს, მოთხოვნისა და რისკ–პრემიის შოკების პასუხად ოპტიმალური ფის კალური პოლიტიკით დეფიციტი დროებით იზრდება საბაზო სცენართან შედარებით, რასაც შემდგომ მოთხოვნის გაჯანსაღების პარალელურად კონსოლიდაციის საჭიროება მოჰყვება. შედეგად, პირველადად მშპ–ს 37–38 პროცენტამდე გაზრდილი ვალის დონე რამდენიმე წელში უბრუნდება მის მიზნობრივ დონეს. ასეთი შოკების პირობებში გამოშვების გაპის უარყოფითი გავლენა 2017 წლისთვის სრულად მიილევა. რაც შეეხება გაცვლითი კურსის შოკს, ამ შემთხვევაში დეფიციტის ოპტიმალური პასუხი თავიდანვე შემცირება და რამდენიმე წლიან პერიოდში მის საბაზო სცენართან შედარებით, დაბალ ნიშნულზე შენარჩუნებაა. აღნიშნულს განაპირობებს ორი ფაქტორი: (I) ვინაიდან ვალის დიდი ნაწილი უცხოურ ვალუტაშია, ადგილობრივი ვალუტის გაუფასურება მყისიერად ზრდის ვალის მშპ–თან ფარდობას 43 პროცენტამდე და, შესაბამისად, საჭიროება იქმნება, ფისკალურმა პოლიტიკამ ზრუნვა დაიწყოს

ვალის მდგრადობაზე დეფიციტების შემცირებით. (II) გაუფასურების კვალდაკვალ გვაქვს საგარეო მოთხოვნის ზრდა, რაც დადებითად აისახება გამოშვების გაპზე და საშუალებას იძლევა დეფიციტი სხვა შემთხვევასთან შედარებით უმტკივნეულოდ შემცირდეს. საბოლოოდ, საბაზო და გაცვლითი კურსის სცენარების კომბინაციით, ჩანს, რომ იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც ფისკალური პოლიტიკა გაცვლითი კურსის შოკს (ოპტიმალურად) დეფიციტის შემცირებით არ უპასუხებს, ვალის დონე მაინც უბრუნდება მის მიზნობრივ დონეს, თუმცა ამისთვის დამატებითი 4–5 წელია საჭირო.

როგორც ანალიზი გვიჩვენებს, შოკების მიუხედავად, დისციპლინირებული ფისკალური პოლიტიკა ვალის მდგრადობის საკითხს სრულად აკონტროლებს. მიუხედავად ამისა, უნდა აღინიშნოს, რომ შოკების აღმოფხვრა ხარჯების გარეშე არ ხდება. დიაგრამა 11 გვიჩვენებს საბაზო სცენართან შედარებით საპროცენტო ხარჯებში დამატებით გადახდილ თანხებს მშპ–თან მიმართებაში.

დიაგრამა №11დამატებითი საპროცენტო ხარჯები


kumulatiuri mTliani saprocento xarjebi (sabazosTan SedarebiT)

2015 2020 2025 2030 2035 2040

0

1

2

3

4

5

6

7

8moTxovnis Sokirisk−premiis SokigacvliTi kursis SokigacvliTi kursis Soki(sabazos deficitiT)

kumulatiuri sagareo valis saprocento xarjebi (sabazosTan SedarebiT)

2015 2020 2025 2030 2035 2040

0

1

2

3

4

5

6

7 moTxovnis Sokirisk −premiis SokigacvliTi kursis SokigacvliTi kursis Soki(sabazos deficitiT)

892014. tomi 2, N2

როგორც ვხედავთ, ყველაზე დიდი უარყოფითი გავლენა გაცვლითი კურსის შოკს აქვს. ამასთან, მიუხედავად იმისა, რომ ვალი მის მიზნობრივ დონეს მაინც უბრუნდება, ამ ტიპის შოკის დროს ფისკალური პოლიტიკის არაოპტიმალური პასუხი საპროცენტო ხარჯებში დამატებით გადახდილი მშპ–ს

4 პროცენტი ჯდება. საბოლოოდ, აღსანიშნავია, რომ მოთხოვნის შოკის დროს საპროცენტო ხარჯებში დამატებითი თანხები არ მიდის, რასაც სუსტი აქტივობის კვალდაკვალ მონეტარული პოლიტიკის მიერ შემცირებული საპ როცენტო განაკვეთები განაპირობებს.

6. დასკვნა

ფისკალური მოდელირება მნიშვნელოვანი კომპო ნენტია ფისკალური პოლიტიკის ანალი

ზი სა და მისი სწორად ფორმირებისთვის. ამ მიზნით, კვლევაში აგებულია DSGE მიდგომაზე და ფუძ ნებული, ახალი–კეინზიანური, მაკროფი სკა ლური მოდელი. ფისკალური პოლიტიკა ენდოგენურად არის წარმოდგენი მოდელში და მისი ძირითადი დეტერნიმანტი, ბიუჯეტის დეფიციტი, კონტრციკლური წესით დგინდება. აღნიშნული მიდგომა მაკროფისკალური ფაქტორების ორმხრივ კავშირებს ეფუძნება და დინამიკურსტოქასტურ გარემოს ითვალისწინებს. კალიბრაციაზე დაფუძნებული პარამეტრიზაციით, მოდელი ადეკვატურად აღწერს მონაცემების ისტორიულ დინამიკას. კალიბრაციასთან ერთად გამოყენებულია ბაიე ზიანური შეფასების მეთოდი, რაც მოდელის პარამეტრიზაციისთვისდამატებით ემპირიულ საფუძველს ქმნის.

კვლევაში წარმოდგენილი ჩარჩოს პრაქტიკული მნიშვნელობის საილუსტრაციოდ, სტატიაში განხილულია ფისკალური პროგნოზი მოკლე, საშუალო და გრძლევადიანი პერიოდისთვის. შეფასებულია ვა ლის მიზნობრივ დონესთან სტაბილიზაციის შესაბამისი დეფიციტის დონე. პროგნოზის გრძლევადიანი ანალიზი აჩვენებს, რომ მშპ–ს პოტენციური ზრდის ტემპზე დამოკიდებულებით, საშუალო დეფიციტის დონე 2.5 პროცენტის ფარგლებშია. ასევე, მნიშვნელოვანია მაკრო სტრესსცენარების გავლენის ანალიზი ფისკალურ ცვალდებზე. სცენარებად განხილულია

მო თხოვნის, ქვეყნის (საინვესტიციო) რისკ–პრემიისა და გაცვლითი კურსის შოკები. ანალიზის მიხედვით, მოთხოვნისა და რისკ–პრემიის შოკების საპასუხოდ მოკლევადიან პერიოდში დეფიციტის გაზრდის საჭიროებაა ერთობლივ მოთხოვნაზე უარყოფითი ეფექტების გასანეიტრალებლად, ხოლო შემდგომ, ვალის სტაბილიზაციიდან გამომდინარე, კონსოლიდაციის საჭიროება მოყვება. გაცვლითი კურსის ჰიპოთეტური შოკის შემთხვევაში, გაზრდილი საგარეო ვალის სტაბილიზაციის აუცილებლობა დეფიციტის შემცირების საჭიროებას ქმნის, რასაც თავის მხრივ აადვილებს გაუფასურების შედეგად გაუმჯობესებული წმინდა ექსპორტი. საგარეო ვალის მაღალი წილი მთლიან ვალში, გაცვლითი კურსის მიმართ ფისკალურ მოწყვლადობას ზრდის. ჰიპოთეტური სტრესსცენარების ანალიზი აჩვენებს, რომ გაცვლითი კურსის შოკის დროს ფისკალური პოლიტიკის სუბოპტიმალური პასუხის შემთხვევაში დამატებით მნიშვნელოვნად იზრდება საპროცენტო ხარჯები.

კვლევაში მოყვანილი ანალიზი ცხადყოფს, რომ ვალის მიზნობრივი ნიშნულის სანდოობა აუცილებელია ინვესტორთა განწყობაზე, რისკპრემიებსა და შესაბამისად საპროცენტო განაკვეთებზე დადებითი ზემოქმედებისთვის. თუმცა, ამავდროულად, კო ნტრციკლური ფისკალური პოლიტიკა მაკროეკონომიკურ რყევებს ამცირებს და ხელს უწყობს გრძელვადიან ეკონომიკურ ზრდას.


ბიბლიოგრაფია

Alesina, Alberto, Filipe R. Campante, and Guido Tabellini. “Why is fiscal policy often procyclical?.” Journal of the european economic association 6, no. 5 (2008): 10061036. Galí, Jordi. Monetary Policy, inflation, and the Business Cycle: An introduction to the new Keynesian Framework. Princeton University Press, 2009. Gali, Jordi, and Tommaso Monacelli. “Monetary policy and exchange rate volatility in a small open economy.” The Review of Economic Studies 72, no. 3 (2005): 707734. Ilzetzki, Ethan, and Carlos A. Végh. Procyclical fiscal policy in developing countries: Truth or fiction?. No. w14191. National Bureau of Economic Research, 2008. IMF, World Economic Outlook (WEO) – April 2014. International Monetary Fund, April 2014. URL: www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/01/pdf/text.pdf OGResearch, Fiscal Stress Test Model for the Czech Republic. November 2011. URL: ogresearch.com/products/Full_model_documentation_CZ.pdf Smets, Frank, and Raf Wouters. “An estimated dynamic stochastic general equilibrium model of the euro area.” Journal of the European economic association 1, no. 5 (2003): 11231175. საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო, ბიუჯეტის ანალიტიკური მონაცემები – ბიუჯეტის დეფიციტი. URL: mof.ge/4829 საქართველოს ეროვნული ბანკი, ინფლაციის მიმოხილვა – თებერვალი 2014. URL: www.nbg.gov.ge/uploads/publications/inflationreport/2014/publish_ir_february2014_.pdf


912014. tomi 2, N2

A. დანართი – ვალის მარტივი ანალიზი ღია ეკონომიკისათვის

დავუშვათ, მთლიანი სახელმწიფო ვალი, Dt, შედგება საშინაო, Dt

d, და საგარეო, Dtf, ვალისგან.

მა შინ ვალის დაგროვება შემდეგნაირად მიმდინარეობს:

Dtd + St Dt

f = (1+itd )Dt-1

d + St (1+it

f )Dt-1f + (Gt-Tt ) (A.1)

სადაც, itd და it

f ადგილობრივი და უცხოური საპროცენტო განაკვეთებია, ხოლო St ნომინალური გაცვლითი კურსი. თუკი შემოვიღებთ შემდეგ აღნიშვნებს: Dt ≡ Dt

d +St Dtf, ϵt≡ (St-St-1)/St-1 და αt≡(St Dt

f)/Dt , სადაც ϵt გაცვლითი კურსის ზრდის (გაუფასურების) ტემპია, ხოლო αt – საგარეო ვალის წილი მთლიან ვალში, მაშინ (A.1) შესაძლებელია შემდეგნაირად ჩავწეროთ:

Dt=Dt-1+ ϵt αt-1 Dt-1+[(1-αt-1) itd+αt-1 (1+ϵt ) it

f ] Dt-1 + (Gt-Tt) (A.2)

აქედან გამომდინარე, ღია ეკონომიკაში მთლიანი ვალი შედგება წინა პერიოდის ვალისაგან, სა გარეო ვალის გადაფასების ეფექტისაგან გაცვლითი კურსის ცვლილების გამო, საპროცენტო გადასახდელებისაგან (რომელიც დამოკიდებულია ადგილობრივ და უცხოურ განაკვეთებსა და გაცვლით კურსზე) და ბიუჯეტის დეფიციტისაგან.

ამის შემდეგ, თუ შემოვიღებთ შესაბამის აღნიშვნას (A.2) განტოლება მე–2 თავში განხილულ ვარიანტზე დაიყვანება, სადაც საპროცენტო განაკვეთის ინტერპრეტაცია იქნება, როგორც ეფექტური განაკვეთი22, რომელიც წონების მიხედვით შეიცავს ადგილობრივ და უცხოურ განაკვეთებს, ასევე გაცვლითი კურსის ცვლილებას.

22. უფრო ზუსტად, ეფექტურ განაკვეთს დამატებული საგარეო ვალის გადაფასების ეფექტი. ეს უკანასკნელი გათვალისწინებული უნდა იქნა ბიუჯეტის დეფიციტის დადგენისას თუ გვსურს ვალის მიზნობრივ დონეზე შენარჩუნება.


B. დანართი – მოდელის განტოლებებისსრული სია

მოდელი შეიცავს 72 განტოლებას, რომლებიც 72 ენდოგენური ცვლადის დინამიკას აღწერს. ცვლადებს, რომელთაც არ აქვთ t დროის ინდექსი

B.1. ერთობლივი მოთხოვნა– IS მრუდი:

მუდმივი სიდიდეებია, ხოლო ε ცვლადები შოკებს აღნიშნავენ.

– ფიშერის იგივეობა (1–წლიანი საპროცენტო განაკვეთისთვის):

– საპროცენტო განაკვეთის გაპი:

– რეალური გაცვლითი კურსის იგივეობა:

– რელური გაცვლითი კურსის გაპი:

B.2. ერთობლივი მიწოდება

– ახალ–კეინზიანური ფილიპსის მრუდი:

– იმპორტირებული ინფლაცია:

B.3. დაუფარავი საპროცენტო პარიტეტი (UIP)

– ნომინალური UIP პირობა:

makro-fiskaluri modeli saqarTvelos ekonomikisTvis: danarTebi

932014. tomi 2, N2

– რეალური UIP პირობა:

– წონასწორული რეალური გაცვლითი კურსი:

– ქვეყნის რისკისა და ვალუტის პრემია:

B.4. მონეტარული პოლიტიკა

– მონეტარული პოლიტიკის (ტეილორის) წესი:

– სპრედი პოლიტიკისა და 1–წლიან განაკვეთებს შორის:

– ერთწლიანი საპროცენტო განაკვეთი:

– რეალური მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთის ნეიტრალური დონე:

– რეალური მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთის ნეიტრალური დონე:


B.5. ფისკალური პოლიტიკა

– ვალის მიზნობრივი მაჩვენებელი:

– ვალის მიზნობრივი მაჩვენებლის შესაბამისი სტრუქტურული დეფიციტი:

– მოსალოდნელი მომავალი ნომინალური ზრდა:

– სტრუქტურული დეფიციტის წესი:

– წონა ბიზნეს ციკლზე სტრუქტურული დეფიციტის წესში:

– მთლიანი დეფიციტი:

– ვალის მოსალოდნელი გადახრა მიზნობრივი დონიდან:

– ფისკალური იმპულსი:

– წარმოების გადახრა გრძელვადიანი დონიდან:


952014. tomi 2, N2

B.6. შემოსავლიანობის მრუდი

– 2 წლიანი ვალის საპროცენტო განაკვეთი:

– 2 წლიანი ვალის რეალური საპროცენტო განაკვეთი:

– 2 წლიანი ვალის წონასწორული საპროცენტო განაკვეთი:

– 5 წლიანი ვალის საპროცენტო განაკვეთი:

– 5 წლიანი ვალის რეალური საპროცენტო განაკვეთი:

– 5 წლიანი ვალის წონასწორული საპროცენტო განაკვეთი:

– უცხოური ვალის საპროცენტო განაკვეთი:

– 2 წლიანი ვალის ლიკვიდობის პრემია (term premium):

– 5 წლიანი ვალის ლიკვიდობის პრემია:

– (5 წლიანი) უცხოური ვალის ლიკვიდობის პრემია:


B.7. ფისკალური იგივეობები

– პირველადი დეფიციტი (primary deficit):

– მთლიანი საპროცენტო ხარჯები:

– საპროცენტო ხარჯები 1 წლიან ვალზე:



– საპროცენტო ხარჯები უცხოურ ვალზე:

– ვალის აკუმულაციის განტოლება:

– ახალგამოშვებული 1 წლიანი ვალი:



– ახალგამოშვებული უცხოური ვალი:


972014. tomi 2, N2

– მთლიანი 1 წლიანი ვალი, ნაშთი:



B.8. გრძელვადიანი ტრენდები

– პოტენციური გამოშვების ზრდის ტემპი:

– წონასწორული რეალური გაცვლითი კურსის ზრდის ტემპი:

– წონასწორული რეალური ეფექტური განაკვეთები:

– წონასწორული განაკვეთის გრძელვადიანი (8 წლიანი) ცვლილება:

– პოტენციური გამოშვება:


B.9. საგარეო სექტორი

– წონასწორული რეალური საპროცენტო განაკვეთი:

– რეალური განაკვეთის გაპი:

– რეალური საპროცენტო განაკვეთი:

– ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი:

– გამოშვების გაპი:

– ინფლაცია:

– ფასების დონე:

B.10. სხვა იგივეობები

– რეალური მშპ:

– სამომხმარებლო ფასების დონე:

– სხვაობა სამომხმარებლო ფასების ინფლაციასა და მშპ დეფლატორს შორის:

– მშპ დეფლატორი:

– ნომინალური მშპ:


992014. tomi 2, N2

– ნომინალური მშპ–ს ზრდის ტემპი:

– რეალური მშპ–ს ზრდის ტემპი:

– 1 წლიანი მოზიდული ვალის წილი მთლიან დეფიციტში:




C. დანართი – პარამეტრების ბაიეზიანური შეფასების შედეგები

ბაიეზიანური შეფასების დროს მონაცემები ერ წყმის აპრიორ განაწილებას (prior distribution) ანუ ეკონომიკურ თეორიასა და ექსპერტულ ცოდნას. შედეგად აპოსტერიორ განაწილებას (posterior distribution) ვღებულობთ, რომლის მოდა (ან მედიანა) პარამეტრის წერტილოვან შეფასებას

23. ტექნიკურად, პარამეტრების შეფასება ხდება ერთდროულად, თუმცა თვალსაჩინოებისთვის შედეგები წარმოდგენილია მხოლოდ ფისკალური სექტორისთვის.

წარმოადგენს (point estimate). აპრიორი ინფორმაცია გაითვალისწინება დამაჯერებლობის დონის შესაბამისად. დიაგრამა 12ზე ნაჩვენებია ფისკალური სექტორის პარამეტრების ამ მეთოდით შეფასების შედეგები23 შემდეგი პარამეტრებისთვის: f1 , f2 , f4 , k6 , g1 და დეფიციტის შოკის სტანდარტული გადახრა:

დიაგრამა №12ფისკალური სექტორის პარამეტრების ბაიეზიანური შეფასებები

-1 -0.5 0 0.5 10

0.5

1

1.5

2

f1 prior: normal =0.5 =0.2

maximised poster: 0.57129

-0.5 0 0.50

1

2

3

4

f2 prior: normal =0.1 =0.1


-1 -0.5 0 0.5 10

0.5

1

1.5

f4 prior: normal =0 =0.3


-1 -0.5 0 0.5 10

0.5

1

1.5

k6 prior: normal =0.5 =0.3


-1 -0.5 0 0.5 10

0.5

1

1.5

2

2.5

g1 prior: normal =0.3 =0.2


0 0.5 1 1.5 20

1

2

3

4

std_shock_def_rat prior: invgamma =0.7 =0.3



1012014. tomi 2, N2

ლურჯი წყვეტილი ხაზი აღნიშნავს აპრიორ განაწილებას, წითელი ხაზი აპოსტერიორ განაწი ლე ბას, ხოლო მწვანე პარამეტრის წერტილოვან შე ფა სებას.

ავტომატური სტაბილიზატორის პარამეტრის, f1ის, შეფასება გვიჩვენებს, რომ ყოველი 1 პპით გაზრდილი წარმოების გაპი 0.57 პპ–ით შემცირებულ მთლიან დეფიციტს ნიშნავს. f2–ის შეფასება დეფი ციტის მოკრძალებულ მგრძნობელობას ასახავს ვალზე. რაც შეეხება პრო/კონტრ–ციკლურობის პარამეტრს, f4ს, მისი შეფასება გვიჩვენებს, რომ ფისკალური პოლიტიკა გარკვეულწილად პროციკლური იყო. აღნიშნული შედეგი ფაქტობრივად მთლიანად მონაცემებზე დაყრდნობით მიიღება და არა აპრიორი ინფორმაციით, ვიnაიდან აპრიორი მნიშვნელობა f4=0 იყო, ხოლო აპოსტერიორია f4=0.15.

k6 პარამეტრის შეფასება (0.6) უმნიშვნელოდ აღემატება მის აპრიორს (0.5). შესაბამისად, მონაცემები ადასტურებს, რომ ფისკალური სტიმული ეკონომიკური აქტივობის მნიშვნელოვანი განმსაზღვრელი ფაქტორია. საბოლოოდ, g1 გვიჩვენებს ვალის მიზნობრივი მაჩვენებლის მნიშვნელოვნებას ფისკალური იმპულსისთვის. მთლიანი დეფიციტის

მშპ–თან ფარდობის შოკის სტანდარტული გადახრის შეფასება 0.33ის ტოლია.

ცხრილი 1ზე ნაჩვენებია შეფასებული პარამეტრების მნიშვნელობები აპრიორ განაწილების მახასიათებლებთან ერთად (μ საშუალოს, ხოლო σ სტანდარტულ გადახრას აღნიშნავს). რაც შეეხება სტატისტიკურ მონაცემებს, გამოყენებული იქნა შემდეგი ცვლადები: რეალური მშპ, მშპ დეფლატორი, სფი ინფლაცია, მიზნობრივი ინფლაცია, GEL/USD ოფიციალური გაცვლითი კურსი, ქვეყნის სუვერენული რისკ–პრემია, მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი, უცხოური ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი, უცხოური ინფლაცია, უცხოური წარმოების გაპი (IMFის შეფასება), მთლიანი დეფიციტის ფარდობა მშპ–თან, ვალის ფარდობა მშპ–თან, ახალი გამოშვებული 1 წლიანი ვალის ფარდობა მშპ–თან, ახალი გამოშვებული 2 წლიანი ვალის ფარდობა მშპ–თან, ახალი გამოშვებული 5 წლიანი ვალის ფარდობა მშპ–თან, საპროცენტო ხარჯების ფარდობა მშპ–თან, უცხოური ვალის საპროცენტო ხარჯების ფარდობა მშპ–თან.


ცხრილი №1ბაიეზიანური შეფასების შედეგები

პარამეტრიაპრიორი განაწილება შეფასებული მნიშვნელობა

წეტილოვანი შეფასება სტანდარტული გადახრა

f1 Normal (0.5 , 0.2) 0.5713 0.2882

f2 Normal (0.1 , 0.1) 0.0920 0.0698

f4 Normal (0 , 0.3) 0.1450 0.2401

k6 Normal (0.5 , 0.3) 0.6472 0.1998

g1 Normal (0.3 , 0.2) 0.1855 0.1004

σs Inv.Gamma (2 , 0.5) 1.2761 0.1382

σdt Inv.Gamma (3 , 0.5) 2.5816 0.3483

σsd Inv.Gamma (0.7 , 0.4) 0.3019 0.0780

σtp2 Inv.Gamma (0.2 , 0.1) 0.1428 0.0605

σtp5 Inv.Gamma (0.2 , 0.1) 0.1429 0.0548

σz Inv.Gamma (0.3 , 0.2) 0.1540 0.0600

σy Inv.Gamma (0.1 , 0.05) 0.0699 0.0340

σg Inv.Gamma (0.4 , 0.2) 0.2130 0.0552

σπ Inv.Gamma (1 , 0.4) 1.4306 0.1422

σy Inv.Gamma (1.5 , 0.4) 0.8497 0.2532

σm Inv.Gamma (0.5 , 0.2) 0.3002 0.1215

σspread Inv.Gamma (0.5 , 0.2) 0.3295 0.1417

σpremg Inv.Gamma (0.5 , 0.4) 0.3807 0.1047

σpremt Inv.Gamma (0.1 , 0.4) 0.0486 0.0250

σr* Inv.Gamma (0.5 , 0.3) 0.2379 0.0760


1032014. tomi 2, N2

მაკრო-ფისკალური მოდელი საქართველოს...

Documents

Transcript of მაკრო-ფისკალური მოდელი საქართველოს...