ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑΕνότητα 6: Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΟΓΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΗΘΟΥΣ

ΣΤΗ ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑΠρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών

Άδειες Χρήσης

• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

• Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

2

Χρηματοδότηση• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια

του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα.

• Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού.

• Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

3

Σκοποί ενότητας

• Διαφαίνεται η ενότητα μεταξύ αλήθειας της πίστης και εμπειρικής βίωσής της μέσα από την πράξη της κάθαρσης, νήψης, αγάπης και ταπείνωσης. Αναγνωρίζεται η συμπύκνωση της δογματικής και ηθικής διδασκαλίας της Εκκλησίας στην ευχή της Αναφοράς του Μ. Βασιλείου. Προβάλλονται οι βίοι του νεομάρτυρα Αχμέτ του Κάλφα, η περίπτωση του αγίου Πορφυρίου του από Μίμων και το μαρτύριο του Αρδαλίονα, που επιβεβαιώνουν τον αγιαστικό χαρακτήρα των μυστηρίων σε ανθρώπους αλλόθρησκους αλλά καλοπροαίρετους.

4

Περιεχόμενα ενότητας

• Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΟΓΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΗΘΟΥΣ ΣΤΗ ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ.

5

Η Ενότητα Δόγματος και Ήθους στη Λατρευτική Ζωή της Εκκλησίας (1/ 14)

• Η ενότητα δόγματος και ήθους είναι ευδιάκριτη στα κείμενα των βυζαντινών λειτουργιών.

• Θεμελιώδεις αλήθειες της πίστης, όπως κοσμολογία, πτώση, ενανθρώπηση, Χριστολογία, σωτηριολογία, εσχατολογία και ανθρωπολογία, απηχούνται σ’ όλες σχεδόν τις ευχές, τους ύμνους και τη λειτουργική πράξη της Εκκλησίας.

• Παράλληλα γίνεται λόγος για την κάθαρση και τον αγιασμό, την ειρήνη και την αγάπη, τη νήψη, την ταπείνωση, την άφεση αμαρτιών και για τον αγιοπνευματικό χαρακτήρα του ορθόδοξου ήθους.

6

Η Ενότητα Δόγματος και Ήθους στη Λατρευτική Ζωή της Εκκλησίας (2/ 14)

• Στην παρακάτω ευχή «Ἔνθες ἡμῖν καὶ τὸν τῶν μακαρίων σου ἐντολῶν φόβον, ἵνα τὰς σαρκικὰς ἐπιθυμίας πάσας καταπατήσαντες, πνευματικὴν πολιτείαν μετέλθωμεν, πάντα πρὸς εὐαρέστησιν τὴν σὴν καὶ φρονοῦντες καὶπράττοντες», η ενότητα πίστεως και ζωής είναι αυτονόητη.

• Είναι χαρακτηριστικό ότι οι περισσότερες εκφωνήσεις των ευχών της θείας λειτουργίας καταλήγουν σε Τριαδολογική δοξολογική επίκληση με αναφορά στα έσχατα, π.χ. «Ὅτι πρέπει σύ πάσα δόξα, τιμή και προσκύνησις τῷ Πατρί καὶ τῷ Υἱῷ καὶ τῷ Ἁγίῳ Πνεύματινῡν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων».

7

Η Ενότητα Δόγματος και Ήθους στη Λατρευτική Ζωή της Εκκλησίας (3/14)

• Ωστόσο, η δογματική και ηθική διδασκαλία της Εκκλησίας συμπυκνώνεται στην ευχή της αναφοράς του Μ. Βασιλείου.

• Η λογική λατρεία προσφέρεται «ἐν καρδίᾳ συντετριμμένῃ καὶπνεύματι συνέσεως». Ο χριστιανός γνωρίζει τον Θεό σταδιακά και διαδοχικά.

• Ο Θεός Πατήρ αποκαλείται άναρχος, ακατάληπτος, αόρατος, απερίγραπτος και αναλλοίωτος. Η αποκάλυψη του Τριαδικού Θεού φανερώνεται στο πρόσωπο του Χριστού, που ονομάζεται «Σωτήρας».

• Ο Υιός ως «εἰκὼν τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου» αποκαλύπτει στους ανθρώπους το αρχέτυπο που εικονίζει. Με την υπενθύμιση του σωτηριώδους έργου του Χριστού, ο Μ. Βασίλειος εισάγει στην ευχή και το πρόσωπο του Αγίου Πνεύματος. Ο Υιός είναι «ζωή, ἁγιασμός, δύναμις, τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, παρ’ οὗ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον ἐξεφάνη, τὸ τῆς ἀληθείας Πνεῦμα, τὸ τῆς υἱοθεσίας χάρισμα…».

8

Η Ενότητα Δόγματος και Ήθους στη Λατρευτική Ζωή της Εκκλησίας (4/14)

• Κεντρικό θέμα της ευχής της αναφοράς αποτελεί η ενανθρώπηση, το σωτηριολογικό έργο του Χριστού και το μυστήριο της κενώσεως του Λόγου.

• Η πρόσληψη της ανθρώπινης φύσης από τον Υιό και Λόγο του Θεού ακυρώνει τις συνέπειες του προπατορικού αμαρτήματος.

• Η Εκκλησία εικονίζει σε κτιστό επίπεδο την άκτιστη Θεότητα, ενοποιώντας κατ’ εικόνα του Τριαδικού Θεού την μυριοϋπόστατη ανθρωπότητα.

• Η ευχή της αναφοράς τελειώνει με την αίτηση της ειρήνης και της αγάπης και την ομολογία ότι ο Κύριος είναι ο χορηγός παντός αγαθού: «Τὴν σὴν εἰρήνην καὶ τὴν σὴν ἀγάπην χάρισαιἡμῖν, Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν· πάντα γὰρ ἀπέδωκας ἡμῖν».

9

Η Ενότητα Δόγματος και Ήθους στη Λατρευτική Ζωή της Εκκλησίας (5/14)

• Η θεία Ευχαριστία είναι ολόκληρη η Εκκλησία. Αποτελεί το Α και το Ω της δογματικής και ηθικής διδασκαλίας.

• Είναι το μυστήριο της φανερώσεως του Τριαδικού Θεού και της προσλήψεως του κόσμου στη βασιλεία του.

• Στη Λειτουργία αποκαλύπτεται ολόκληρο το σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία του κόσμου. Η Λειτουργία είναι πρόγευση της βασιλείας του Θεού και διαρκής πορεία προς αυτήν.

• Στη θεία Ευχαριστία συγκεφαλαιώνεται ολόκληρη η ιστορία της ανθρωπότητας.

• Ο χριστιανός μετέχει από το παρόν στην αιωνιότητα και αυτή η εμπειρία τον οδηγεί στην απόκτηση ορθής δογματικής συνείδησης: «Εἴδομεν τὸφῶς τὸ ἀληθινόν, ἐλάβομεν Πνεῦμα ἐπουράνιον, εὕρομεν πίστιν ἀληθῆ, ἀδιαίρετον Τριάδα προσκυνοῦντες· αὕτη γὰρ ἡμᾶς ἔσωσεν».

10

Η Ενότητα Δόγματος και Ήθους στη Λατρευτική Ζωή της Εκκλησίας (6/14)

• Τα συναξαριακά κείμενα φανερώνουν το μέγεθος της ευθύνης των κληρικών στη διακονία των μυστηρίων του Θεού. Μας διασώζουν την πραγματικότητα ότι θαυμαστές εμπειρίες είχαν άνθρωποι αλλόθρησκοι αλλά καλής προαίρεσης.

11

Η Ενότητα Δόγματος και Ήθους στη Λατρευτική Ζωή της Εκκλησίας (7/14)

• Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στο Νέον Μαρτυρολόγιον καταχωρεί το σύντομο βίο του νεομάρτυρα Αχμέτ του Κάλφα (17ος αιώνας). Αυτός είχε σύντροφο Ρωσίδα, την οποία άφηνε να πηγαίνει στην Εκκλησία. Κάθε φορά που γύριζε από την Εκκλησία των χριστιανών διαπίστωνε ότι ευωδίαζε και τη ρωτούσε τι τρώει και μυρίζει έτσι. Αυτή του απαντούσε ότι τρώει αντίδωρο και πίνει αγιασμό. Αυτός τότε προσκάλεσε έναν εφημέριο της Μεγάλης Εκκλησίας και του ζήτησε να του ετοιμάζει τόπο για να πάει στην Εκκλησία όταν θα λειτουργούσε ο Πατριάρχης. Την ημέρα που παραβρέθηκε στην Εκκλησία είδε ότι όταν ο Πατριάρχης ευλογούσε το πλήρωμα της Εκκλησίας ακτίνες που έβγαιναν από τα χέρια του έπεφταν επάνω στα κεφάλια των πιστών εκτός από το δικό του. Μετά από αυτό αποφάσισε να βαπτιστεί, και αφού κράτησε αρχικά μυστική τη χριστιανική του ταυτότητα, στη συνέχεια ομολόγησε , κήρυξε με παρρησία τον Χριστό και μαρτύρησε.

12

Η Ενότητα Δόγματος και Ήθους στη Λατρευτική Ζωή της Εκκλησίας (8/14)

• Τι είναι αξιοπρόσεκτό στην περίπτωση αυτή;

• Ο αγαρηνός ήταν άνθρωπος καλής προαίρεσης. Επέτρεπε τη σύντροφό του να εκκλησιάζεται. Αυτή προφανώς βρίσκονταν σε επιτίμιο, δεν κοινωνούσε, αλλά λάμβανε αντίδωρο και έπινε αγιασμό, που είχαν ως αποτέλεσμα την ευωδία. Το γεγονός αυτό προκαλεί εντύπωση στον Αχμέτ.

• Στην περίπτωση αυτή η ρήση του αποστόλου Παύλου φανερώνει τη ρεαλιστικότατά της: «καὶ γυνὴ εἴ τις ἔχει ἄνδραἄπιστον, καὶ αὐτὸς συνευδοκεῖ οἰκεῖν μετ᾿ αὐτῆς, μὴ ἀφιέτωαὐτόν. ἡγίασται γὰρ ὁ ἀνὴρ ὁ ἄπιστος ἐν τῇ γυναικί, καὶἡγίασται ἡ γυνὴ ἡ ἄπιστος ἐν τῷ ἀνδρί;» (Α΄ Κορ. 7, 13-16).

13

Η Ενότητα Δόγματος και Ήθους στη Λατρευτική Ζωή της Εκκλησίας (9/14)

• Τα ερωτήματα είναι:

1. Πώς ο ιερέας επιτρέπει κάποιον αβάπτιστο να παρακολουθήσει τη Λειτουργία;

2. Πώς ένας αλλόθρησκος βλέπει το άκτιστο φως;

• Όλα υπερβαίνονται από τις επιλογές που ακολουθούν. Εξάλλου αυτό που ενδιαφέρει τον άγιο Νικόδημο είναι η διάδοση του θαυμαστού βίου του Αχμέτ.

14

Η Ενότητα Δόγματος και Ήθους στη Λατρευτική Ζωή της Εκκλησίας (10/ 14)

• Μια ακόμη αξιοπρόσεκτη περίπτωση είναι ο άγιος Πορφύριος ο από Μίμων. Ο άγιος Πορφύριος ενώ βαπτίστηκε παίζοντας και διακωμωδώντας το άγιο βάπτισμα, δέχτηκε την ανάπλαση και την αναγέννηση πραγματικά και εντάχθηκε στον χορό των μαρτύρων. (4ος

αιώνας)

15

Η Ενότητα Δόγματος και Ήθους στη Λατρευτική Ζωή της Εκκλησίας (11/14)

• Το ίδιο συνέβη και με τον μάρτυρα Αρδαλίονα. Εργαζόταν στα θέατρα και έπαιζε κωμωδίες και δράματα. Μια μέρα λοιπόν του ήλθε η ιδέα, να μιμηθεί την αντίσταση των χριστιανών μπροστά στους τυράννους. Κρεμάστηκε γυμνός πάνω στο σταυρό και όταν είπε με το στόμα ότι αγαπά τον Χριστό, τον αγάπησε και με την καρδιά. Η παράσταση ήταν - σα δράμα-τόσο καταπληκτική, ώστε ο λαός άρχισε να χειροκροτεί θερμά. Τότε ο Αρδαλίων φώναξε δυνατά και είπε στο λαό να σωπάσει, διότι και αυτός ήταν στ' αλήθεια χριστιανός. Όταν το άκουσε αυτό ο άρχοντας, του είπε ν' αλλάξει γνώμη. Αλλά επειδή ο Αρδαλίων επέμενε στην ομολογία του Χριστού, τον έριξαν μέσα στη φωτιά και έτσι έλαβε το στεφάνι του μαρτυρίου. Αυτό συνέβη στα χρόνια του Διοκλητιανού (298).

16

Η Ενότητα Δόγματος και Ήθους στη Λατρευτική Ζωή της Εκκλησίας (12/14)

• Στη Λειτουργία οι πιστοί αγιάζονται με πολλούς τρόπους: ευχές, ψαλμούς, αναγνώσματα, θέαση της ζωής του Χριστού, κοινωνία του σώματος και του αίματός Του, καλλιέργεια της φιλαδελφίας και της αγάπης.

• Πολλοί τονίζουν ότι δεν χρειάζεται ιδιαίτερη προετοιμασία για τη συμμετοχή στη θεία Ευχαριστία. Και μόνο η παρακολούθηση της θείας Λειτουργίας αρκεί. Αυτό είναι αληθές μόνο όταν ο κάθε μέλος προσκομίζει στην Εκκλησία την ταπείνωση, την αγάπη , την μετάνοια με συντετριμμένη καρδιά και καθαρή συνείδηση.

17

Η Ενότητα Δόγματος και Ήθους στη Λατρευτική Ζωή της Εκκλησίας (13/14)

• Οι ιερείς δεν πρέπει να αγνοούν το μήνυμα της αυτο-εξομολογητικής ευχής: «Οὐδεὶς ἄξιος τῶν συνδεδεμένων ταῖς σαρκικαῖς ἐπιθυμίαιςκαὶ ἡδοναῖς προσέρχεσθαι ἤ προσεγγίζειν ἤ λειτουργεῖν σοι βασιλεῦτῆς δόξης… Ἀλλ’ ὅμως διὰ τὴν ἄφατον καὶ ἐμέριστον φιλανθρωπίανἀτρέπτως και ἀναλλοιώτως γέγονας ἄνθρωπος… Ἐπίβλεψον ἐπ’ ἐμὲτὸν ἁμαρτωλὸν καὶ ἀχρεῖον δοῦλον σου καὶ καθάρισόν μου τὴν ψυχὴκαὶ τὴν καρδίαν ἀπὸ συνειδήσεως πονηρᾶς».

• Ο λειτουργός δανείζει το είναι του στον Χριστό, που είναι ο «προσφέρων καὶ προσφερόμενος καὶ προσδεχόμενος καὶδιαδιδόμενος» για τον αγιασμό των πιστών. Η αίτηση συγνώμης και ο ασπασμός της ειρήνης έχουν πραγματικό νόημα.

• Η ταπείνωση και η ενσυνείδητη αυτομεμψία έλκουν τη χάρη του Θεού.

18

Η Ενότητα Δόγματος και Ήθους στη Λατρευτική Ζωή της Εκκλησίας (14/14)• Οι κανόνες της Εκκλησίας, οι οποίοι θεσπίστηκαν για να επιλύσουν

κάποια συγκεκριμένα ποιμαντικά προβλήματα σημασία έχει πώς νοούνται και πώς εφαρμόζονται. Ο χαρακτήρας τους είναι εκκλησιολογικός και θεραπευτικός. Το περιεχόμενό τους διασφαλίζει την εν Χριστώ ελευθερία.

• Η διαμόρφωση της δογματικής συνείδησης και η μύηση στο μυστήριο της Αγίας Τριάδας επιτυγχάνεται με τη μετοχή στη λειτουργική και πνευματική εμπειρία της Εκκλησίας.

• Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός σχετικά με την κατανόηση της δογματικής διδασκαλίας παραθέτει: «Είναι και άλλος τρόπος να καταλάβετε διά την παναγίαν Τριάδα. Πώς; Να εξομολογηθήτε παστρικά και καλά, να μεταλάβετε τα άχραντα Μυστήρια με φόβον, με τρόμον και με ευλάβειαν, και τότες να σας φωτίση η χάρις του παναγίου Πνεύματος να καταλάβετε, διατί με διδασκαλίαν δεν ημπορείτε να καταλάβετε.

19

Σημείωμα Αναφοράς

Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ». Έκδοση: 1.0. θεσσαλονίκη 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL.

20

Σημείωμα Αδειοδότησης

Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative CommonsΑναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων».

[1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/

Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση:

• που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο.

• που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο.

• που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο.

Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

21

Διατήρηση Σημειωμάτων

Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει:

το Σημείωμα Αναφοράς.

το Σημείωμα Αδειοδότησης.

τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων.

το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει).

μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

22