ÊÒúÑÞ͹Ҥµ»ÃÐà·Èä·Â ·‹ÒÁ¡ÅÒ§ÀÙÁÔÃÑ°

1

คำ�นำ�บทความทางวชาการฉบบน กองการเศรษฐกจและสงคมจตวทยา ส�านกวทยาการความมนคง

วทยาลยปองกนราชอาณาจกร สถาบนวชาการปองกนประเทศ ไดน�าบทสรปจากการสมมนาวชาการ ครงท 1 เรอง อนาคตประเทศไทย ทามกลางภมรฐศาสตร 2 กระแส ระหวางวนท 23 – 25 มกราคม 2561 การสมมนาวชาการครงนไดเชญวทยากรรวมการเสวนาจากผทรงคณวฒ และการระดมความคดเหนของนกศกษา วปอ. รนท 60 ซงไดเลงเหนถงความส�าคญของกระแสการแขงขนของสองประเทศมหาอ�านาจในโลกและภมภาค คอ จนกบสหรฐฯ ประเทศไทยซงมความสมพนธอยางแนนแฟนกบจนในปจจบน และมความสมพนธอนดอยางยาวนานกบสหรฐฯ โดยเฉพาะดานความมนคง จ�าเปนตองศกษาและวเคราะหผลกระทบทเกดขน รวมถงการพจารณาเพอก�าหนดต�าแหนงของประเทศใหเหมาะสมทามกลางกระแสของการแขงขนดงกลาว

วทยาลยปองกนราชอาณาจกร ซงเปนสถาบนการศกษาดานความมนคงสงสดของประเทศ เหนวา ในการจดท�ายทธศาสตรชาต ระยะ 20 ป จะตองด�าเนนการวเคราะหและประเมนสภาพแวดลอมใหครบถวน ทงดานการเมองภายในประเทศ การเมองระหวางประเทศ เศรษฐกจ การทหาร สงคมจตวทยา วทยาศาสตรและเทคโนโลย พลงงาน ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และดานขอมลขาวสาร ทเกยวของกบประเทศมหาอ�านาจดงกลาว รวมทงประเทศตางๆ ทมบทบาทส�าคญตอภมภาค ดงนนเพอเปนการสนบสนนรฐบาลตอการด�าเนนงานของชาต ในเชงวชาการ วทยาลยปองกนราชอาณาจกร จงไดจดการสมมนาฯ เพอใหทราบสถานการณและแนวโนมในระยะยาว และจะไดเสนอยทธศาสตรในการจดวางต�าแหนงประเทศไทยใหเหมาะสม มความมนคง มงคง และยงยน

ในนามของวทยาลยปองกนราชอาณาจกร โดยกองการเศรษฐกจและสงคมจตวทยา ขอขอบคณ ดร.ชยยงค สจจพานนท พล.อ.สรสทธ ถนดทาง รศ.ดร.จ�านง สรพพฒน นายไกรสนธ วงศสรไกร และการระดมความคดเหนของนกศกษา วปอ. รนท 60 ซงเปนผทมความรความสามารถมประสบการณ และเปนระดบผบรหารมาจากกลมตางๆ ทมความหลากหลายทางวชาชพ ทงฝายทหาร ต�ารวจ ขาราชการ ฝายพลเรอน ผด�ารงต�าแหนงทางการเมอง นกธรกจ นกวชาการ ทจะตองมสวนในการพฒนาประเทศและการจดวางต�าแหนงของประเทศไทยในอนาคต

กระผมไดท�าการถอดเนอหา เรยบเรยง และเพมเตมเนอหาบางสวนเพอใหมความเหมาะสมกบภาพรวมในบทความฉบบน หวงเปนอยางยงวาความรทเกดจากเรยบเรยงและสงเคราะหในบทความฉบบน ซงเปนขอมลความคดในเชงวชาการทอสระสะทอนใหเหนความคด และมมมองทหลากหลาย ทรฐบาลและหนวยงานทเกยวของสามารถพจารณาทจะน�าไปใชประโยชนตามความเหมาะสม ยงประโยชนใหเกดแกภมภาคและโลกสบไป

น.อ. ปญญา ศรสงห

ผอ.กศส.สวม.วปอ.สปท.

2

สารบญหนา

กลาวน�า 3

แนวโนมและปจจยของสถานการณทางภมรฐศาสตร 5

ทศทางของไทยในสถานการณระหวางประเทศ 6

ทามกลางภมรฐศาสตร 2 กระแส จดยนของประเทศไทย 17

บทสรป 19

3

กลาวนำ� จากสภาวะแวดลอมทางการเมอง เศรษฐกจ และความมนคงในภมภาคเอเชย – แปซฟก

ทเปลยนแปลงไป เนองจากการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจของจน ซงมขนาดเศรษฐกจใกลเคยงกบสหรฐฯ แลว และยงไดพฒนาขดความสามารถทางทหารอยางรวดเรว จนไดขยายอทธพลทางเศรษฐกจไปยงประเทศตางๆ โดยเปนประเทศคคารายใหญ ใหความชวยเหลอทางเศรษฐกจ และเปนผใหกยมเงนในภมภาคดวย จนมยทธศาสตร One Belt One Road หรอ Belt and Road Initiative เพอเปนเครองมอในการเขาส ประเทศตางๆ ทงอาเซยน เอเชยใต เอเชยกลาง ตะวนออกกลาง แอฟรกา และยโรป รวมทงการเชอมโยงมหาสมทรแปซฟก และมหาสมทรอนเดย ซงจะครอบคลมทงมตเศรษฐกจ การเมอง สงคม วฒนธรรมและความมนคง เพอคานอ�านาจสหรฐฯ นอกจากจากนน จนไดอางสทธหมเกาะในทะเลจนใต โดยสรางสงปลกสราง และแสดงก�าลงทางทหารอยางชดเจน ในขณะทสหรฐฯ มความถดถอยในพลงอ�านาจทางเศรษฐกจ แตยงมบทบาทหลกดานความมนคง ไดใชกรอบแนวคดทางยทธศาสตร Free and Open Indo – Pacific เพอตองการใหภมภาคอนโด - แปซฟก ทครอบคลมถงมหาสมทรอนเดย แปซฟกตะวนตก และประเทศท

4

อยรอบๆ เปนภมภาค ทเปดกวางและเสร ทงน สหรฐฯ ไดใหความส�าคญกบอนเดย ออสเตรเลย ญปน เกาหลใต เวยดนามและฟลปปนส ซงถกมองวามวตถประสงคเพอตรวจสอบอทธพลและ คานอ�านาจจน

ทามกลางกระแสการแขงขนของสองประเทศมหาอ�านาจในโลกและภมภาค ประเทศไทย ซงมความสมพนธอยางแนนแฟนกบจนในปจจบน และมความสมพนธอนดอยางยาวนานกบสหรฐฯ โดยเฉพาะดานความมนคง จะตองศกษาวเคราะหผลกระทบทเกดขนและพจารณาก�าหนดต�าแหนงของประเทศใหเหมาะสม มสงส�าคญทจะตองวเคราะหสภาพปจจบนและอนาคตใน 3 ประเดน ดงน

1. แนวโนมสภาพแวดลอมโลก2. กระแสโลกในเชงภมรฐศาสตรทส�าคญ3. อทธพลของกลมนนๆ ทสงผลกระทบตอพลงอ�านาจแหงชาตของไทย

ในเรองพลงอ�านาจแหงชาต จะตองด�าเนนการวเคราะหและประเมนสภาพแวดลอมใหครบถวน ทงดานการเมองภายในประเทศ การเมองระหวางประเทศ เศรษฐกจ การทหารและความมนคง สงคมจตวทยา วทยาศาสตรและเทคโนโลย พลงงาน ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และดานขอมลขาวสาร

5

แนำวโนำมและปจจยของสถานำการณทางภมรฐศาสตร

ภมรฐศาสตร หรอ ค�าวา Geopolitics ซงเปนศาสตรทเกยวของกบภมศาสตรในมตของการเมอง โดยภมรฐศาสตรนนเปนศาสตรทนกการทหารและนกยทธศาสตรมความจ�าเปนตองศกษาเพราะจากอดตทผานมาตงแตมนษยชาตไดเรมมอารยะธรรม ภมรฐศาสตรไดถกผนวกไวในแนวความคดของ การเมองทเกยวของกบสภาพทางภมศาสตร เชน ในการตงเมอง การยทธศาสตร ความเปนอย วถชวต ลวนแตเปนการเมองทจะตองเกยวเนองกบสภาพภมศาสตร ซงทามกลางภมรฐศาสตร 2 กระแส มปจจยของสถานการณ ดงน

1. ความไมแนนอนเกยวกบบทบาทและนโยบายของสหรฐฯแนวทาง “AMERICA FIRST” และทาททยากจะท�านายของประธานาธบด ปญหาภายใน

อาจน�าไปสแนวทาง inward looking ซงอาจลดบทบาทในเวทระหวางประเทศลง

2. การผงาดขนมอ�านาจอทธพลสงของจน หรอ Rise of Chinaเศรษฐกจใหญเปนอนดบ 2 ของโลก ทนส�ารองเงนตราตางประเทศอนดบ 1 ของโลก และ

เปนผสงออกอนดบ 1 ของโลก มแนวโนมวาจนไมไดตองการเปนเพยง Regional Power ของเอเชย แตมเปาหมายเพมอทธพลทงในยเรเชย แอฟรกา ตะวนออกกลาง ยโรป จนถงละตนอเมรกา

3. การพยายามกลบมามบทบาทในระดบโลกของรสเซยปรากฏการณ authoritarian convergence ระหวางจน - รสเซย ท�าใหทงสองกลายเปน

Euro - Asian Power การบรณาการระหวาง Eurasian Economic Union (EEU) ของรสเซยกบ Belt Road Initiative (BRI) ของจน ท�าใหทงสองสามารถขยายบทบาททงในเอเชยและยโรปตะวนออก

6

การเผชญหนาทางยทธศาสตร (Strategic Standoff) หรอการชงชยระหวาง 2 มหาอ�านาจ สหรฐฯ - จน หลายฝายเรยกปรากฏการณนวา “Cool War” เปนตวก�าหนดภมรฐศาสตรและภมยทธศาสตร (Geostrategic Landscape) ของโลก โดยฝายจนมองวาการมอ�านาจครอบง�าโลกของสหรฐฯ รวมไปถงการพยายามใชขออางวา จนไมมประชาธปไตยและละเมดสทธมนษยชน (ในยคโอบามา) และจนเอาเปรยบสหรฐฯ ทงดานการคาและนโยบายการเงน (ในยคทรมป) ซงเปนการพยายามของสหรฐฯ ทจะสลายอทธพลของจนในเอเชย ในขณะทฝายสหรฐฯ ในยค Donald Trump เลงเหนวา จนเปนภยคกคามทงดานการทหารความมนคงและเศรษฐกจ ไมเชอวาการผงาดขนของจนเปน Peaceful Rise และไมไดมความสมพนธ Win - Win ตามทจนอาง รวมถงมองวาจนไมไดตองการเปนแค Regional Power คาดวาการปดลอมจนในภมภาค Indo - Pacific จะเปนนโยบายใหญของสหรฐฯ ในระยะปจจบน

ทศทางของไทยในำสถานำการณระหวางประเทศ“ไพจน” หรอ “ไพสหรฐฯ” ทศทางของไทยในสถานการณระหวางประเทศ เมอประเมน

ภาพรวมแลว ไทยยงคงด�าเนนแนวทางแบบแสวงมตรทกทศทกทาง การด�าเนนความสมพนธใกลชดกบจนเปนกลยทธอยางหนง มใชยทธศาสตรใหญทไทยจะตอง “เลอกขาง” แมในระยะน จะเหนวาไทยใกลชดกบจนมากขนอยางตอเนอง ทงทางการเมอง การทหาร และเศรษฐกจกตาม ไทยยงคงตองใหความส�าคญกบมหาอ�านาจทงตะวนตก และตะวนออก โดยรกษาดลยภาพในความสมพนธกบทกมหาอ�านาจ

จากโลกาภวตนสบรพาภวตน โดยการน�าแงคดของ “ประวตศาสตร” มามอง “ยทธศาสตรปจจบน” มมมองในฐานะประวตศาสตร คอ พนฐานการพฒนามมมองประวตศาสตรกบการสรางชาต และอตลกษณ ผลกระทบจากการเปลยนแปลง ตอประเทศไทยดานตางๆ เชน ดานการเมอง การทต และการตางประเทศ (Diplomatic) ดานโครงสรางพนฐานและการสอสารเชงยทธศาสตร (Information) ดานการทหาร (Military) และดานเศรษฐกจ (Economic)

ในเรองความมนคงนน ประเทศไทยและประเทศในภมภาคในระยะยาว ไมสามารถฝากอนาคตไวกบประเทศมหาอ�านาจภายนอกได เพราะมหาอ�านาจภายนอกนนไมไดมผลประโยชนทถาวร ถาสถานการณเปลยนแปลงไปอาจเปลยนทาท และมองวาความมนคงในภมภาคไมใชผลประโยชนของเขาได เพราะฉะนนความรวมมอในภมภาคนนส�าคญ เพราะถาสามารถรวมมอกนอยางใกลชดขจดความขดแยงทมระหวางกน โอกาสทมหาอ�านาจภายนอกจะใชภมภาคเปนเวทชวงชงผล

7

ประโยชน เขามาแทรกแซงในกจการของภมภาคคงจะลดลงไป ตรงนคอแนวความคดหลกของการกอตงอาเซยน ถาดกฎบตรหรอปฏญญากรงเทพทกอตงอาเซยนขนมา ไมไดกลาวถงประเดนการเมอง กลาวถงเพยงประเดนเศรษฐกจ การรวมมอเพอพฒนาความเปนอยของประชาชนในอาเซยน เพราะในขณะนนถาเนนความรวมมอทางการเมอง อาจถกเพงเลงจากมหาอ�านาจตางๆ วาประเทศไทยจะอยคายไหน อยางไร

อยางไรกตาม ความส�าเรจ คอ ความรวมมอดานการเมองความมนคง ดงน1. ลดความขดแยงระหวางประเทศในภมภาค สรางสภาวะแวดลอมทสนตในภมภาค2. การระดมพลงทางการเมองของประเทศอาเซยนทง 10 ประเทศ เพอเพมอ�านาจตอรอง

ในการด�าเนนความสมพนธระหวางประเทศในการรกษาผลประโยชนทมรวมกน3. การทอาเซยนเปนแกนน�าในการประสานความรวมมอในภมภาคและประสานผล

ประโยชนรวมกนของประเทศในภมภาค โดยเฉพาะประเทศในเอเชยตะวนออก โดยการประสานผลประโยชนนน กท�าผานกรอบความรวมมอเวทตางๆ ทอาเซยนเป นผรเรมขน เชน กรอบอาเซยน +1 ทงหลาย กรอบอาเซยน +3 เวททเรยกวา ASEAN Regional Forum ซงเปนเวทหารอเรองการเมองความมนคงในภมภาค และลาสดคอเวท East Asia Summit ซงมทงหมด 10 ประเทศ +8 ซงกคอ 10 ประเทศอาเซยนบวกประเทศ Partner อก 8 ประเทศ

8

ทงน บทบาทการขจดความขดแยง การสงเสรมพลงรวมกนของอาเซยน การทอาเซยนเปนแกนน�า การผสานความรวมมอในภมภาค รวมทงการสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจของอาเซยน ทเรยกวา Centrality ของอาเซยน การทอาเซยนเปนแกนน�าในสถาปตยกรรมความมนคงในภมภาคคอความส�าเรจของอาเซยน แตความส�าเรจของอาเซยนกก�าลงถกทาทาย โดยความเปลยนแปลงของ Strategic Landscape สภาพแวดลอมทางยทธศาสตรในภมภาค สวนหนงเปนแนวโนมทดวาขณะนเอเชยเปนศนยกลางเศรษฐกจของโลก เอเชยมบทบาทในการขบเคลอนเศรษฐกจโลก เพราะถาเรามองตอนนสหรฐฯ กอยในสภาวะชะงกงนทางเศรษฐกจ EU กยงอยวกฤต Euro Zone อย ญปนทจรงกยงไมฟนตวเสยทเดยว

ดงนน จนและอาเซยนจงเปนตวขบเคลอนการขยายตวทางเศรษฐกจในเอเชย แตในอกดานหนง จะเหนวามการแขงขนทาง Geopolitics เพมขนดวย เพราะทกคนเหนวาภมภาคเอเชยเปนภมภาคทม การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ประเทศตางๆ มผลประโยชนดานเศรษฐกจ ยทธศาสตรในภมภาคนสงทพดกนมากเมอพดถง Strategic Landscape ในภมภาคกคอ The Rise of China การขยายตวการกาวขนมาของจน กมการตงค�าถามวา การกาวขนมาของจนเปนการกาวขนมาอยางสนตหรออาจจะไมสนต ทอาจ ท�าใหทกคนมความหวงใย เพราะในชวงทผานมาในเรองความขดแยงในทะเลจนใต จนแสดงทาทแขงกราว แตฝายจนกลบเนนย�าวา จนตองการสภาพแวดลอมทเปนสนต จนเนนเรองของการขยายตวทางเศรษฐกจเปนหลก เพราะฉะนนจนไมมความประสงคใดๆ ทจะขยายอทธพลทางการเมอง ทจะบนทอนความมนคงของภมภาค

ขณะเดยวกนสหรฐฯ กมนโยบายทจะกลบมาสภมภาคทเรยกวา Strategic Rebalancing ภายใตนโยบายนสหรฐฯ กประกาศวาจะปรบกองก�าลงของสหรฐฯ เขามาในภมภาคนมากขน มการรอฟนระบบพนธมตรของสหรฐฯ ซงประเทศทเปนพนธมตรของสหรฐฯ ไดแก เกาหล ญปน ฟลปปนส ออสเตรเลย รวมถงไทยดวย ซงการกลบมาของสหรฐฯ หลายคนมความหวงใยวาเปนการกลบเขามาเพอคานอทธพลจน ถาเปนเชนนนจะสงผลใหเกดการแขงขนของมหาอ�านาจทงสองมากยงขน แตสหรฐฯ เนนย�าวา การกลบเขามาไมไดมงเรองความมนคงทางทหาร แตการกลบเขามาเพอสรางดลยภาพในภมภาค

อกประเทศหนง คอ ญปน ซงมความออนไหวตอความเปลยนแปลงในภมภาค ทออนไหวเพราะความสมพนธระหวางญปนกบจนยงไมใชความสมพนธทปกต เพราะมปญหามาตงแตอดต ญปนเคยบกรกเขาไปในจนไปครอบครองแมนจเรย และมการกระท�าตางๆ ทคอนขางรายแรง รวมทงขณะนกมความขดแยงเกยวกบเขตแดนในทะเล เพราะฉะนนญปนมความออนไหวตอการเปลยนแปลงบทบาทของจน

9

ทามกลางความเปลยนแปลง Strategic Landscape ดงกลาว อาเซยนก�าลงถกทาทาย ในแงทจะรกษาบทบาทแกนน�าของความมนคงในภมภาคไดเหมอนทผานมาหรอเปลา เหนชดในเรองทเกดความขดแยง ในทะเลจนใต อาเซยนไมสามารถออกแถลงการณรวมกนเพราะถกกดดนจากทงจน และถกกดดนจากทงสหรฐฯ ดวย และอาเซยนเองกมทาทไมตรงกน เพราะในอาเซยนเองกมประเทศทอางสทธในหมเกาะในทะเลจนใต แตนนเปนครงแรกทมการกลาววาอาเซยนจะรกษา Centrality ของอาเซยนไดหรอเปลา เพราะฉะนน ถามองไปขางหนาทามกลางการแขงขนของสหรฐฯ กบจน ทามกลางความเปลยนแปลงของ Strategic Landscape อาเซยนจะวาง Position ของอาเซยนอยางไร เพอรบมอกบความทาทายทเกดขน ประการแรกนน อาเซยนตองรกษาความเปนอนหนงอนเดยวกน ตองรกษาเอกภาพของทาทของอาเซยนใหได และประการทสองกคอ อาเซยนตองหาทาง Engage หรอปฏสมพนธกบมหาอ�านาจทมบทบาทในภมภาคอยางสรางสรรค เพราะวาการแขงขนระหวางมหาอ�านาจนาจะเปนฐานทด ทจะใหการแขงขนออกไปในลกษณะทเปนประโยชนตอภมภาค แตละประเทศ แตละมหาอ�านาจสามารถจะมบทบาททสรางสรรคได จนมความสามารถชวยในการขยายตวทางเศรษฐกจของอาเซยนได สหรฐฯ กมความส�าคญ ในการทจะเปน Stabilizing Influence ในภมภาค เพราะยงมความขดแยงกนอยในภมภาค การลงทนจากญปนนนกมความส�าคญจะเปนปจจยชวยลดชองวางการพฒนาทางเศรษฐกจในอาเซยน รวมทงการดงอนเดยเขามาในสถาปตยกรรมในภมภาค เพราะอนเดยชวยสรางพลวตรทางเศรษฐกจใหกบภมภาคดวย การแขงขนของสหรฐฯ กบจนวาจะสงผลตอภมภาคอยางไร และจะสงผลตอสถานการณในภมภาคอยางไร ซงการแขงขนในขณะนไมใชการแขงขนอยางในยคสงครามเยน คอไมใชการแขงขนทจะเปน Zero - sum Game และไมใชทงสองมหาอ�านาจพรอมทจะใหการแขงขนดงกลาวไปสการเผชญหนากน เพราะผลประโยชนทสหรฐฯ มตอจนหรอจนมตอสหรฐฯ มนมมากมาย ทางการคา ทางการเมอง บทบาทททงสองประเทศตองมรวมกนในการรกษาสนตภาพทมในภมภาคและในโลก เพราะฉะนนไมเหมอนสมยกอนทความมนคงของประเทศหนงคอความไมมนคงของอกประเทศหนง อกประการหนงคอทงสองมหาอ�านาจมผลประโยชนในภมภาค ผลประโยชนทจะเหนภมภาคนมการขยายตวทางเศรษฐกจตอไป ซงการขยายตวทางเศรษฐกจจะเกดขนไดกในสภาพทมสนตภาพ มความมนคงเสถยรภาพ จนกตองการเหนการเจรญเตบโตของเศรษฐกจในภมภาค เพราะมงพฒนาเศรษฐกจภายใน สหรฐฯ กตองการเปนสวนหนงของความเจรญเตบโตและพฒนาทางเศรษฐกจในภมภาคเพราะสหรฐฯ กมนโยบายทจะเคลอนตวทางเศรษฐกจในขณะน เพราะฉะนนการแขงขนทเกดขนทงสองฝายมประโยชนรวมกนทจะเหนการขยายตวทางเศรษฐกจในภมภาค และทส�าคญเปนผลประโยชนของทงสหรฐฯ และจนทจะมอาเซยนทแขงแกรงสามารถรกษาบทบาทเปนแกนน�าของความมนคงในภมภาคได

10

การทอาเซยนเขมแขงนน หมายถงวาคงความสามารถอยตรงกลางประสานผลประโยชนของทงสองมหาอ�านาจได อาจเปรยบเสมอนเปนกนชนในการแขงขนระหวางมหาอ�านาจ ดงนนการแขงขนระหวางสองมหาอ�านาจ โดยเฉพาะจนกบสหรฐฯ เปนการแขงขนทสามารถพลกจากความทาทายเปนโอกาสได

ปญหาเฉพาะหนาของอาเซยนในขณะน คอการแสดงบทบาทเปนแกนน�าความมนคงของอาเซยนในเรองทะเลจนใต ซงเรองนมการหารอกนในอาเซยนวา อาเซยนไมสามารถแสดงจดยนรวมกน ซงกระทบความนาเชอถอของอาเซยน และการทจนมทาททคอนขางจะแขงกราว ท�าใหเรองดงกลาวกลายเปนความขดแยงระหวางอาเซยนกบจนไป ทงทจรงเรองดงกลาวไมใชความขดแยงระหวางอาเซยน ทกประเทศกบจน เปนเฉพาะบางประเทศเทานน ซงการผลกดนใหเกดความคบหนาและคลคลายสถานการณในทะเลจนใตจงตกเปนภาระทประเทศไทยในฐานะผประสานความ

11

สมพนธอาเซยนจน โดยการสง message ไปถงจนวา ถาปลอยใหสถานการณเปนเชนนจะสง ผลกระทบถงความสมพนธอาเซยนจนโดยรวม และจะสงผลกระทบตอความมนคงทหลายๆ ประเทศจะมตอบทบาทในภมภาคของจน แตเหตการณลาสดทฟลปปนสไดยนค�าฟองภายใตอนสญญากฎหมายทางทะเล คงท�าใหความพยายามทจะรอฟนการเจรจากบจนเพอจะท�า Code of Conduct คงล�าบากยงขน แตถาอาเซยนมทาททเปนอนหนงอนเดยวกน แลวสงสญญาณไปทจนวาถงเวลาแลวทจะตองมการเจรจาระหวางกน หวงวาจนจะกลบมามทาททผอนปรนมากขนและหนมาหารอเรองของ Code of Conduct อยางจรงจง

เมอกลาวถง Code of Conduct ของทะเลจนใต กตองวกกลบมาเรอง Credibility ความ

นาเชอถอของอาเซยน เพราะทงหมดถาอาเซยนรกษาบทบาทของอาเซยนได ซงประเดนทะเลจนใตถาอาเซยนไมสามารถแสดงทาทรวมกนได ความนาเชอถอของอาเซยนตอการแสดงบทบาทของอาเซยนมนกจะลดลงไป

ในแงของ Strategic Landscape นอกจากการแขงขนระหวางจนกบสหรฐฯ แลว ความสมพนธ สามเสาระหวางสหรฐฯ จน และญปนจะเปนปจจยก�าหนดสถานการณความมนคงในภมภาค

12

การทสามประเทศดงกลาวจะจดการความสมพนธกนอยางไร มผลตอเสถยรภาพในภมภาค จน - สหรฐฯ สดทายการจดการความสมพนธรวมกนได ญปนกบสหรฐฯ แนนอนเปนพนธมตรทเกาแก มความรวมมอกนดานความมนคง ซงเปนความสมพนธดานทเปราะบางทสดระหวางจนกบญปน อยางทกลาวไป คอมปญหาจากอดตยงขาดความไวเนอเชอใจระหวางกน เพราะฉะนนถาความสมพนธระหวางจนกบญปนแตกหกกนเมอไหร จะสงผลตอความสมพนธในภมภาค กลายเปนวาจนจะถก Isolate เพราะสหรฐกบญปนเปนแนวรวมกน เพราะฉะนนนอกจากความสมพนธสหรฐฯ กบจน ความสมพนธสามเสาระหวางจน สหรฐและญปน กถอวามความส�าคญ ตอความมนคงของภมภาค

ปญหาทาทายของอาเซยน ประการแรกตองรกษาความสงบในภมภาค ตองไมใหเกดความขดแยงในภมภาค ประการทสองกคอ ตองเพมความแขงแกรงของการเปนประชาคมเศรษฐกจ เพราะมองออกไปแลวการแขงขนทางเศรษฐกจในภมภาคจะมมากขน ประการทสามตองรกษาบทบาทความเปนฉนทามตในภมภาคใหได ซงบทบาทของการเปน Centrality ของอาเซยนก�าลงถกทาทายโดยจนและสหรฐฯ และถกทาทายโดยความสมพนธของมหาอาจในภมภาค ในทสดแลวอาเซยนรวมมอกนมา 40 กวาป เหนความส�าคญทตองเปนปกแผนรวมกน ถาไมสามารถมทาทรวมกนไดน�าหนกของอาเซยนในเวทตางๆ กลดลงไป แลวทส�าคญ ไมวาการแขงขนระหวางสหรฐฯ กบจนจะน�าไปสการเผชญหนากน เพราะสหรฐฯ กบจนมผลประโยชนรวมกนมากมาย และสหรฐฯ กบจนกมผลประโยชนในการรกษาเสถยรภาพความกาวหนาของภมภาคโดยรวมดวย แลวการทอาเซยนยงคงเปนแกนน�าของความมนคงในภมภาคกเปนผลประโยชนของจนและสหรฐฯ

13

การแขงขนกนในเชงภมรฐศาสตรระหวางมหาอ�านาจ และประเทศตางๆ ในการสรางโครงสรางพนฐานเชอมประเทศตางๆ ในเอเชย และเชอมเอเชยกบยโรป ในภมภาคทเรยกวา Eurasia

จนเปนประเทศทมยทธศาสตรในเรองนทมความเขมขนทสด เปน grand strategy ทจนเรยกวา One Belt One Road หรอเรยกยอวา OBOR ซงภายใตยทธศาสตรดงกลาว จนจะสรางเสนทางสายไหมทางบกและทางทะเล ทางบกจะม 3 เสนทาง เสนทางท 1 เชอมจน เอเชยกลาง รสเซย และยโรป เสนทางท 2 เชอม จน ตะวนออกกลาง อาวเปอรเชย และทะเลเมดเตอเรเนยน และเสนทางท 3 เชอมจน เอเชยตะวนนออกเฉยงใต และเอเชยใต สวนเสนทางสายไหมทางทะเลจะเชอมจน ยโรป ทางทะเลผานทะเลจนใต และมหาสมทรอนเดย

OBOR จะครอบคลมประเทศตางๆ ถง 65 ประเทศ โดยจนจะลงทนสราง ถนน ทางรถไฟ ทาเรอ และโครงสรางพนฐานตางๆ มลคา 1 – 4 ลานลานเหรยญสหรฐ ซงจะท�าใหจนเปนศนยกลางเศรษฐกจของโลก OBOR จะเปนโครงการลงทนทยงใหญทสดในประวตศาสตรโลก

ปจจยทางภมรฐศาสตร คอ การทจนผงาดขนมา และในอนาคต จนจะมขนาดเศรษฐกจใหญเปนอนดบ 1 ของโลก การผงาดขนมาเปนมหาอ�านาจโลกของจน ท�าใหจนตองการขยายอทธพลและปฏสมพนธกบทวโลก จนมองโครงสรางพนฐาน เสนทางคมนาคมขนสงเชอมจนกบทงโลกวาส�าคญอยางยงปจจยทางภมรฐศาสตรอกประการ คอ จนเชอวาสหรฐก�าลงปดลอมจน OBOR จะ

14

ชวยไดมากในการตฝาวงลอม การปดลอมจนของสหรฐ เพราะถาสหรฐปดลอมจนทางตะวนออก จนกจะมงตะวนตก มงใต เขาสเอเชยกลาง ตะวนออกกลาง ยโรป และอาเซยน ดวยการเพมบทบาทของจนในภมภาคทเราเรยกวา Eurasia

อยางไรกตาม ยทธศาสตร OBOR ของจน กไดท�าใหมหาอ�านาจอนๆ หวาดวตกกบการขยายอ�านาจของจน และตองการแขงกบจนในโครงการสรางโครงสรางพนฐานตางๆ

ประเทศทมบทบาทอยางยง คอ ญปน ในอดตญปนเปนประเทศผน�าในโครงการโครงสรางพนฐานของเอเชย โดยเฉพาะอยางยงในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ญปนไดใหความชวยเหลอในการสราง ถนนและทาเรอหลายโครงการธนาคาร เพอการพฒนาแหงเอเชยหรอ ADB ซงมญปนเปนผน�าและไดกอตงมาตงแตป 1967 แมวาในปจจบนจนจะไดตงธนาคารขนมาแขง คอ Asia Infrastructure Investment Bank แตปทแลว AIIB กไดปลอยเงนกไปเพยง 1.7 พนลานเหรยญ ซงเปนเพยง 1 ใน 10 ของเงนก ADB ทใชจายในโครงการโครงสรางพนฐานของอาเซยน ในป 2015 ญปนไดเสนอโครงการ Partnership for Quality Infrastructure ซงมวงเงนสงถง 2 แสนลานเหรยญ ในป 2018 กระทรวงตางประเทศญปนจะปรบเพมวงเงนใหความชวยเหลอในการพฒนาโครงสรางพนฐานแกประเทศตางๆ ในอาเซยนเพมขน 10 % ญปนยงคงน�าหนาจนในแงของเมดเงนลงทนในโครงการโครงสรางพนฐานในอาเซยน แตจนกก�าลงจะแซงหนาญปนและไดแซงไปแลวในกมพชา ลาว และมาเลเซย ทงน ญปนก�าลงมทาทในเชงรกเปนอยางมากในโครงการโครงสรางพนฐานในไทย ญปนสนใจสรางถนนและทางรถไฟตามเสนทางระเบยงเศรษฐกจตะวนตก – ตะวนออก และระเบยงเศรษฐกจใต นอกจากนญปนก�าลงเจรจากบไทย ในการสรางเสนทางรถไฟความเรวสงกรงเทพ – เชยงใหม และเสนทางรถไฟความเรวสงเชอม 3 สนามบน สวรรณภม ดอนเมอง และอตะเภา

อกประเทศหนงทก�าลงจะแขงกบจนในเรองน คอ อนเดย นโยบาย Act East ของอนเดย มงทจะกระชบความสมพนธกบประเทศในอาเซยน โดยเฉพาะโครงการโครงสรางพนฐาน และเสนทางคมนาคมเชอมภาคตะวนออกเฉยงเหนอของอนเดยกบอาเซยนผานทางพมาและไทย นอกจากน อนเดยก�าลงจบมอกบญปนอยางใกลชด ญปนและอนเดยเรมโครงการรถไฟความเรวสง โดยจะใชเงนลงทนจากญปนและเทคโนโลยของญปน เชอมเมอง Mumbai ไปถงเมอง Ahmedabed ระยะทาง 500 กโลเมตร ในขณะทผน�าของอนเดยและรสเซยตอกย�าความส�าคญของระเบยงเศรษฐกจเหนอใต ทจะสรางเสนทางคมนาคมขนสงจากเมอง St. Petersburg มาถงเมอง Mumbai ของอนเดย ผานอหรานโดยอนเดยก�าลงรวมมอกบอหรานในการพฒนาทาเรอ Chabahar ในอหราน เพอแขงกบทาเรอ Gwader ในปากสถาน ซงเปนสวนหนงของระเบยงเศรษฐกจจน – ปากสถาน

15

ASEAN Highway Network

16

ส�าหรบอาเซยนกเปนตวแสดงส�าคญเชนเดยวกนในโครงการโครงสรางพนฐานของเอเชย อาเซยนมแผนแมบทการเชอมโยงอาเซยน โดยในแผนแมบทดงกลาวมโครงการสรางถนนเชอมอาเซยนคอ เครอขายทางหลวงอาเซยน หรอ ASEAN Highway Network โครงการระเบยงเศรษฐกจตะวนตก ตะวนออก ซงจะมการสรางถนนและทางรถไฟเชอมพมา ไทย ลาว และ เวยดนาม นอกจากน กมระเบยงเศรษฐกจเหนอ – ใตเชอมจนตอนใต พมา ลาว ไทย มาเลเซย และสงคโปร ส�าหรบเสนทางรถไฟโครงการหลก คอ เสนทางรถไฟสายสงคโปร – คนหมง หรอ Singapore – Kunming Rail Link โดยเสนทางรถไฟทจนพยายามผลกดนอยางมาก จะเปนเสนทสนทสดจากคนหมงมาสงคโปร คอ เสนทางรถไฟคนหมง เวยงจนทน หนองคาย กรงเทพ และสงคโปร

ส�าหรบประเทศอนๆ มแผนพฒนาโครงสรางพนฐานของตน ดงน สหภาพยโรป หรอ EU ม Trans – European Transport Network ซงมอยถง 9 โครงการ

ในจ�านวนน 5 โครงการจะขยายเขาไปสเขต Eurasia เชอมยโรปกบเอเชย 2 โครงการขยายเขาไปในยเครน และม 1 โครงการเชอมยโรปกบตรก ซงตรกถอวาเปนสะพานเชอมยโรปกบเอเชยมาตงแตสมยโบราณ และมอก 1 โครงการเชอมยโรปกบรสเซย จะเหนไดวาโครงการตางๆ เหลานจะทบซอนกบโครงการ OBOR ของจน EU เองกสงวนทาทในเรองการสนบสนน OBOR ของจน

เกาหลใตมแผนจะสรางทางรถไฟเชอมเกาหลใตกบยโรป และพยายามจะเขามามบทบาทในการสรางทางรถไฟในอาเซยนดวย

รสเซยมโครงการโครงสรางพนฐานใหญๆ หลายโครงการ เชน เสนทางเชอม รสเซยกบไครเมย โครงการสรางทอสงกาซ และน�ามน ผานยเครนเขาไปยโรป รสเซยมองวาตนมบทบาทในการขยายอทธพลเขาครอบง�า Eurasia รสเซยจงไดผลกดนการจดตงสหภาพเศรษฐกจ Eurasia ขนหรอทเรยกวา Eurasian Economic Union

สหรฐฯ ซงดจะมบทบาทในเรองนนอยทสดอยางไมนาเชอ ทงๆ ทสหรฐฯ เปนอภมหาอ�านาจอบดบหนงของโลก อยางไรกตามสหรฐกบญปนไดจดตงคณะท�างานดานโครงสรางพนฐานขน แตกยงเงยบๆ จงเปนเครองหมายค�าถามอนใหญวา สหรฐฯ จะถวงดลจนในดานภมรฐศาสตรของโครงการโครงสรางพนฐานใน Eurasia ไดอยางไร

จะเหนไดวาขณะนก�าลงมการเลนเกม การแขงขนกนทางภมรฐศาสตรระหวางมหาอ�านาจตางๆ โดยเฉพาะในโครงการโครงสรางพนฐานในเอเชยและใน Eurasia ซงไทยตองดอยางใกลชดและก�าหนดยทธศาสตรใหเหมาะสม เพอจะท�าใหไทยไดประโยชนสงสด จากโครงการโครงสรางพนฐานตางๆ เหลานในอนาคต

17

ทามกลางภมรฐศาสตร 2 กระแส จดยนำของประเทศไทย ไทยเปนประเทศเลกมขนาดพนทและประชากร รวมทงพลงอ�านาจของชาตแตกตางจาก

สหรฐฯ และจน ซงเปนตวแสดงหลกในภมรฐศาสตร 2 กระแส การก�าหนดจดของประเทศไทยจ�าเปนตองพจารณาในหลากหลายมต รวมทงค�านงถงผลประโยชนของชาตเปนหลก จงเสนอเปนดานๆ ดงน

1. ดานการเมอง ควรยดแนวทางตามกฎบตรสหประชาชาต และใชประโยชนจากการรวมกลมทางการเมองและความมนคงของประชาคมอาเซยน ระมดระวงในการเลอกขางเปนกรณๆ ไป

2. ดานเศรษฐกจ ควรใหความส�าคญและความรวมมอกบจนในฐานะคคารายใหญทสด และจะเปนประเทศทมขนาดเศรษฐกจใหญทสด แตกตองระมดระวงการครอบง�าทางเศรษฐกจของจนในภมภาค

ไทยควรรกษาคคาเดมไวรวมทงขยายโอกาสทางเศรษฐกจการคาการลงทนใหมากขน เชน สหรฐฯ ญปน สหภาพยโรป อาเซยน เกาหลใต รสเซย อนเดย เปนตน รวมทงเปดตลาดใหมๆ เมอมโอกาสโดยเฉพาะตลาดทก�าลงเตบโต เชน อนเดย อนโดนเซย เปนตน ตลอดจนแสวงประโยชนใน

18

การพฒนาประเทศจากนโยบาย One Belt One Road ของจน และ Indo – Pacific ของสหรฐฯ3. ดานการทหารและความมนคง ด�ารงความรวมมอทางทหารกบสหรฐฯ ซงเปน

มหาอ�านาจทางทหารอนดบ 1 ทงในปจจบนและอนาคตตอไป ในขณะเดยวกนควรเพมความรวมมอทางทหารกบจนใหมากขน และควรเพมความรวมมอดานการทหารกบอนเดยตามทอนเดยเสนอโดยค�านงถงการสรางความสมดลกบอนเดยและปากสถานดวย ไทยควรเพมความรวมมอดานอตสาหกรรมปองกนประเทศกบประเทศทมศกยภาพ เชน รสเซย อนเดย เกาหลใต ญปน และสหภาพยโรป

4. ดานสงคมจตวทยา ควรมความสมพนธอนดกบทกประเทศ มการแลกเปลยนทางวฒนธรรม การศกษาสาธารณสข รวมกนแกปญหาสงคมทกระทบตอการพฒนาประเทศ เพอใหประชาชนในประเทศตางๆ มทศนคตทดตอไทย ซงจะเปนประโยชนตอการพฒนาประเทศ ทงการคา การลงทน การทองเทยว การบรการ เปนตน ในขณะทไทยเองตองเรงพฒนาทนมนษย และเตรยมการเขาสสงคมผสงอาย เพอแกปญหาสงคมทจะเกดขน

5. ดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย การซอสนคาราคาสงๆ ควรมเงอนไขในการถายทอดเทคโนโลย และใหความส�าคญกบการวจยและพฒนา เพอน�าไปสการพงตนเองและควรเพมความรวมมอกบอนเดยในดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยสารสนเทศ การสอสารและนวตกรรม

19

6. ดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ใหความส�าคญกบความยงยนของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และเปาหมายการพฒนาอยางยงยนของ UN (Sustainable Development Goals) และก�าหนดแนวทางในการปฏบตตามมาตรฐานของ UN เพอลดเงอนไขในการกดกนการคาจากสหรฐฯ และสหภาพยโรป

7. ดานพลงงาน ควรมแผนระยะยาวเรองความมนคงของพลงงานเพอรองรบการเตบโตทางเศรษฐกจ โดยมความรวมมอกบสหรฐฯ รสเซย ประเทศสมาชกอาเซยน และใหความส�าคญกบพลงงานทดแทนและพลงงานสะอาด

8. ดานขอมลขาวสาร ประเทศไทยเปนประเทศประชาธปไตย ทเปดรบขอมลขาวสารจากภายนอก ซงสงคมไทยบางสวนยงไมมวจารณญาณในการรบรขาวสาร ท�าใหยงคงมความขดแยงทางการเมอง ควรใชสอในการเขาถงขาวสารของประชาชนอยางทวถงในการสรางความสามคคของคนในชาต รวมเปนพลงในการพฒนาประเทศ ในขณะเดยวกนตองสรางจตส�านกดานความมนคงในการปกปองขอมลขาวสารส�าคญของประเทศ และพฒนาขดความสามารถดานสงครามไซเบอร

บทสรป

การทประเทศไทยจะมยทธศาสตรอยางไรตอมหาอ�านาจ โดยเฉพาะอยางยง กบสหรฐฯ และจนในสภาวะแวดลอมทเปลยนไปแบบน ซงยทธศาสตรตอสหรฐฯ กคอ Bandwagoning กบ Balancing คอการเขาพวกหรอ Engagement หรอการปฏสมพนธกบสหรฐฯ ในขณะเดยวกนจะตองเลนเกมถวงดลอ�านาจดวย เพอไมใหสหรฐฯ ครอบง�าภมภาค และไมตองการใหจนครอบง�าภมภาค ดงนน ตองเลนเกมถวงดลอ�านาจดงจนมาถวงดลสหรฐฯ ดงสหรฐฯ มาถวงดลจน แตสงทตองพงระวง คอ การไมเลอกขาง และไมตกอยในสถานการณทตองเลอกขาง

ทงน ความมเอกภาพของอาเซยน ถอเปนอกเรองทมความส�าคญ ไทยรวมถงอาเซยนตองไปดวยกน การดงสหรฐฯ และจนเขามาชวยสรางประชาคมอาเซยนใหเกดการพฒนาในหลายๆ ดาน ตองเปนไปอยางสรางสรรค และไมใหเกดความแตกแยกในอาเซยน รวมถงความรวมมอทางดานเศรษฐกจตองมความรอบคอบ เชน เรองของ Trans - Pacific Partnership (TPP) ซงเปนเครองมอของสหรฐฯ ทอนตราย ท�าใหประเทศไทยตองคดใหรอบคอบ เพราะในตอนนมประเทศสมาชกอาเซยน 4 ประเทศทเขารวม 6 ประเทศทไมเขารวม แสดงใหเหนถงความไมมเอกภาพของอาเซยน และนคอจดออนของอาเซยนทถกแบงแยกและปกครอง มาโดยตลอด ซงมหาอ�านาจทงสองรจดออนของอาเซยนด สหรฐฯ กใชยทธศาสตรแบงแยกและปกครอง จนกก�าลงจะใชยทธศาสตรแบงแยกและปกครอง ดงนนในกรอบของอาเซยนตองพยายามวางตวใหเกดความสมดลระหวางมหาอ�านาจทงสอง

วทยาลยปองกนราชอาณาจกร สถาบนวชาการปองกนประเทศ

64 ถนนวภาวดรงสต แขวง/เขต ดนแดง กรงเทพฯ 10400

โทร. 0 2691 9341 http://www.thaindc.org