Fen ve teknoloji 7 ck 2013

İLKÖĞRETİM

ÖĞ R E N C İ Ç A L I ŞM A K İ T A B I

FEN VE TEKNOLOJ‹FEN VE TEKNOLOJ‹

77

Y A Z A R L A R

K O M İ S Y O N

DEVLET KİTAPLARI ÜÇÜNCÜ BASKI ………………..…….., 2014

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI ............................................................................: 5754

DERS KİTAPLARI DİZİSİ . ................................................................................................: 1557

Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz.

14.06.Y.0002.4256

EDİTÖR

Doç. Dr. Gülşen LEBLEBİCİOĞLU

DİL UZMANI Murat CEYLAN

ÖLÇME-DEĞERLENDİRME UZMANI

Özge ARICI

GÖRSEL TASARIM

Sevim YILMAZ Fatih SAĞLAM

REHBERLİK UZMANI

Ömer Uğur AKSOY

PROGRAM GELİŞTİRME UZMANI

Gülseren DUTOĞLU

ISBN 978-975-11-365 - 8 9

Millî Eğitim Bakanlığı, Talim Terbiye Kurulu Başkanlığının 08.12.2011 gün ve 250 sayılı kararı ile ders kitabı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 28.03.2014 gün ve

ılı yazısı ile üçüncü defa 363.490 adet basılmıştır. 1310094 say

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak.

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl.

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.

Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar?

Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın

Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı.

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.

Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na’şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım.

Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl!

Mehmet Âkif Ersoy

GENÇLİĞE HİTABE

Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini,

ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir.

Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en

kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek

isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti

müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın

vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok

namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek

düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili

olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün

tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil

işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere,

memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet

içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini,

müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde

harap ve bîtap düşmüş olabilir.

Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen,

Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret,

damarlarındaki asil kanda mevcuttur.

Mustafa Kemal Atatürk

7İÇ İN D E K İ L E R

Çalışma Kitabımızın Organizasyon Şeması ........................................ 8

1. Ünite Vücudumuzdaki Sistemler .................................................................... 9

Ünite Sonu Değerlendirme Soruları ................................................... 34

2. Ünite Kuvvet ve Hareket................................................................................. 37


3. Ünite Yaşamımızdaki Elektrik ........................................................................ 59


4. Ünite Maddenin Yapısı ve Özellikleri ............................................................. 77


5. Ünite Işık ........................................................................................................... 113


6. Ünite İnsan ve Çevre ....................................................................................... 131


7. Ünite Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi ............................................... 143


Etkinlik sırasında eldiven kullanılması ge-rektiğini hatırlatan uyarı işaretidir.

Çalışmalar sırasında dikkatli olunması gerek-tiğini hatırlatan uyarı işaretidir.

Gözler için tehlike olduğu durumlarda koru-yucu gözlük takılması gerektiğini gösteren uyarı işaretidir.

Ateşten korunmak için tedbir alınması gerek-tiğini gösteren uyarı işaretidir.

Kesici ve delici aletlerin kullanıldığı durum-larda dikkat edilmesi gerektiğini hatırlatan uyarı işaretidir.

Etkinliklerde kullanılacak cam malzemelerin kırılabileceğini gösteren uyarı işaretidir.

Güvenlik Rehberimiz

Dereceli Puanlama Anahtarları ve Değerlendirme Formları ................................................ 161

ÜNİTEÜNİTE6.6.İnsan ve Çevreİnsan ve Çevre

1. Etkinlik: Ön Bilgilerimizi YoklayalımA. Aşağıda verilen kavramları sıralamaya uygun olacak şekilde yerleştirelim, kavram haritasını

tamamlayalım.

B. Kavram haritasında yer alan oklardaki ifadeler ve okların gösterdiği kavramlar arasında nasıl bir ilişki bulunduğunu birer cümle ile açıklayalım.

1. .................................................................................................................................................. 2. .................................................................................................................................................. 3. .................................................................................................................................................. 4. .................................................................................................................................................. 5. .................................................................................................................................................. 6. .................................................................................................................................................. 7. .................................................................................................................................................. 8. .................................................................................................................................................. 9. ..................................................................................................................................................10. ..................................................................................................................................................

131

Hayvan

Bitki Canlılar

İnsan etkisi Yaşam alanları

Dünya Beslenme ilişkileri

Ülkemiz Çevre sorunları

Besin zincirleri

şeklinde ortaya çıkar

olabilirvardır

olab

ilir

olumsuz etkiler

olabilir

ile oluşur

olabilir

yer alırvardır1

2 3

4

5

6

7

8

9

10

8 Ç A L I fiM A K ‹ T A B I M I Z I N O R G A N İ Z A S Y O N Ş E M A S I

EtkinliklerÜnitelerde yer alan

etkinliklerin numara-sı ve adı belirtilmiş-tir. Evde veya okulda yapılabilecek nitelikte olan bu etkinlikler öğ-rendiklerimizi pekiştir-meye, uygulamaya ve farklı yönleriyle değer-lendirmeye yardımcı olacaktır.

Çalışma kitabında her üni-tenin ikinci etkinliği bu üniteyle ilgili daha önceden öğrendik-lerimizi hatırlamamız için veril-miştir.

55

Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri kutu içinde verilen ifadelerden uygun olan-larla tamamlayalım.

1. İki parçayı birbirine tutturmak için ......................... denilen basit makineden yararlanılır.

2. Yürüyen merdiven ..................................................... bir örnektir.

3. Tornavida ..................................................... örnek gösterilebilecek bir basit makinedir.

4. İki ya da daha fazla makineden oluşan sistem ...................................... olarak adlandırılır.

5. Fiziksel anlamda .................................. olabilmesi için cisme kuvvet etki etmeli ve cisim

uygulanan kuvvet yönünde hareket etmelidir.

6. Yapılan işin büyüklüğü cisme uygulanan ...................................... büyüklüğüne ve cis-

min ........................................................ mesafesine bağlıdır.

7. Bir cismin sürati artarsa .................................................. artar.

8. Cisimlerin konumlarından dolayı sahip oldukları enerji ..................................................

olarak ifade edilir.

9. Esnek cisimlerin sıkışma ve gerilmesi sonucunda sahip olduğu enerji ..........................

......................................... olarak adlandırılır.

10. Hareket eden cisimlerin hareketini ................................................ yavaşlatır.

Aşağıdaki soruları okuyalım. Doğru cevabın bulunduğu seçeneği işaretleyelim.

1. Şekildeki kasnak düzeneğinde “K” kasna-ğı ok yönünde 4 tur dönerse “L” ve “M” kasnaklarının hareketine ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru olur?

A) L kasnağı II yönünde 8 tur döner.

B) M kasnağı I yönünde 8 tur döner.

C) M kasnağı II yönünde 4 tur döner.

D) L kasnağı I yönünde 4 tur döner.

Ü n i t e S o n u D e ğ e r l e n d i r m e S o r u l a r ıA .

B .B .

• iş • sürtünme kuvveti • kuvvet • potansiyel enerji • eğik düzlem • kinetik enerjisi

• esneklik potansiyel enerji • yer değiştirme • vida • çıkrık • bileşik makine

rL= 6 cm, rM= 3 cm

KL

I

II

M

rK= 12 cm

Ünite GirişleriBu bölümde ünitenin numarası ve adı belirtilmiştir. Her ünite

için o ünitenin ders kitabındaki rengi kullanılmıştır. Kitapta sayfa

numaraları, sayfanın üst köşesinde ve ünite renginde verilerek

ünitelerin kolaylıkla ayırt edilmesi sağlanmıştır.

Kuvvet ve Hareket

53

Araştırma Soruları

• Cismin kütlesiyle sürtünme kuvveti arasında bir ilişki var mıdır?

• Cismin zeminle temas eden yüzey alanının değişmesi sürtünme

kuvvetini nasıl etkiler?

Birlikte Yapalım

• Tahta takozu farklı maddelerden yapılmış zeminlerde şekilde görüldüğü gibi dinamometre-

ye kuvvet uygulayarak harekete geçirmeye çalışalım.

• Cam zeminde ve tahta zeminde, cismi harekete geçirmek için uyguladığımız kuvvet değer-

lerini kaydedelim.

• Farklı kütlelere sahip takozları şekilde görüldüğü gibi aynı zemin üzerinde kuvvet uygulaya-

rak harekete geçirmeye çalışalım. Uyguladığımız kuvvet değerlerini kaydedelim.

• Aynı zeminde takozu farklı yüzeylerinde kuvvet uygulayarak hareket ettirelim. Uyguladığı-

mız kuvvetleri kaydedelim.

Sonuca Varalım

• Zeminlerin cinsi sürtünme kuvvetini etkiler mi?

• Cismin kütlesinin değişmesi sürtünme kuvvetine etki eder mi?

• Cismin zeminle temas eden yüzey alanının değişmesi sürtünme kuvvetini değiştirir mi?

23. Etkinlik: Sürtünme Nelere Bağlıdır?

tahta zemin cam zemin

tahta zemin tahta zemin


KullanacağımızMalzemeler

• 2 adet farklı kütle-de tahta takoz

• dinamometre• cam zemin• tahta zemin

Maddenin Yapısı ve Özellikleri

107

50. Etkinlik: Çözelti Derişik mi, Seyreltik mi?

Aşağıda bir grup öğrencinin hazırladığı çözeltiler verilmiştir. Bu çözeltileri derişikten seyrel-tiğe doğru aşağıdaki noktalı satıra sırasıyla yazalım.

Çözeltilerin sıralaması; ........................................................................................................

100 mL su

5 g tuz

I

200 mL su

50 g tuz

II

400 mL su

10 g tuz

III

100 mL su

10 g tuz

IV

49. Etkinlik: Çizdiğimiz Modelleri Karşılaştıralım

Aşağıda bir fi ncan suda çözünen iki kaşık şekeri temsil eden çözelti modeli verilmiştir (Şe-

ker “ ” şeklinde modellenmiştir.).

Yukarıdaki çözeltide bulunan su miktarı ile aynı miktardaki su içinde çözünmüş olan bir kaşık şekerle üç kaşık şekerin oluşturduğu çözeltileri temsil eden modelleri, aşağıda verilmiş olan fi ncanların içine çizelim.

Hangi fi ncandaki çözeltinin daha derişik olduğunu sebebiyle birlikte aşağıdaki noktalı yer-lere yazalım.

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

I. fi ncan

II. fi ncan III. fi ncan

Hatırlatma

Sağ taraftaki say-falarda hangi ünitede olduğumuz hatırlatıl-

mıştır.

Ünitelerin sonunda her ünitenin kendi ren-gi ile aynı olan ünite genelini içeren farklı tür-de değerlendirme sorularına yer verilmiştir. Bu soruları cevaplandırarak varsa üniteyle ilgili eksiklerinizi belirleyebilirsiniz. Böylece eksik olduğunuz konuya tekrar dönerek bu eksiklikleri giderebilirsiniz.

Öğrendiklerimi Hatırlıyorum

Ünite Sonu Değerlendirme Soruları

Kullanacağımız Malzemeler

Etkinlik sırasında kullanılacak araç ve gereçler sıralanmış-tır.

9

Vücudumuzdaki

Sistemler

Vücudumuzdaki

Sistemler

ÜNİTEÜNİTE1.1.1. Etkinlik : Sindirimde Görevli Yapı ve Organlar

9

Aşağıdaki şekilde sindirim sisteminde görev alan yapı ve organlar verilmiştir. Besinlerin sindirimde izlediği yola göre sindirimde görevli yapı ve organların adlarını ve görevlerini, yanlarında verilen kutucukların içine yazalım.

lde sindirim sisteminde görev alan yapı ve organlar verilmişği yola göre sindirimde görevli yapı ve organların adlarını v

kutucukların içine yazalım.

....................................

....................................

....................................

....................................

............................

....................................

....................................

....................................

....................................

............................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

............................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

............................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

............................

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

10

2. Etkinlik : Besinler ve İçerikleri

BESİN İÇERİĞİ GÖREVİ BULUNDUĞU BESİNLER

...................................Vücudumuzun enerji

kaynağıdır.

Patates, .....................

...................................

PROTEİNLER...................................

...................................

...................................

...................................

YAĞLAR....................................

...................................

...................................

...................................

......................................................................

...................................

Maydanoz, elma, portakal, domates, havuç vb.

...................................Vücudumuzda düzenleyici

olarak görev yapar.

...................................

...................................

Aşağıdaki çizelgede besinlerin içeriği, vücudumuzdaki görevleri ve hangi besinlerde bulunduğu verilmiştir. Çizelgede verilen boşlukları uygun ifadelerle tamamlayalım.

Vücudumuzdaki Sistemler

11

3. Etkinlik : Yediğimiz Besinlere Ne Olur?

Aşağıdaki çizelgeyi; etkinliğimizin her aşamasında kullandığımız malzemeleri, bu malzemelerin sindirim sistemimizde karşılık geldiği yapı ya da organlarla eşleştirerek dolduralım.

Kullandığımız MalzemelerSindirim Sistemimizde

Karşılık Geldiği Yapı ya da Organ

Aşağıdaki çizelgede, etkinliğimizde gerçekleştirdiğimiz işlemler verilmiştir. Bu işlemle-ri, sindirim sırasında gerçekleşen hangi olaylarla eşleştirebileceğimizi çizelgedeki boşluk-lara yazalım.

Gerçekleştirdiğimiz İşlemler

Sindirim Sırasında Gerçekleşen Olaylar

Bisküvileri rulodan geçirme

Bisküvi parçalarını plastik tor-baya geçirme

Plastik torbaya su ekleme

Torbayı ellerimizle 5 dakika boyunca ovuşturma

Plastik torbayı sıkarak biskü-viyi torbadan çoraba geçirme

Çorabın etrafını saran kâğıt havlunun ıslanması

Çorabı sıkarak içindekileri plastik kaba aktarma

12

4. Etkinlik : Bulmaca Çözelim

Aşağıdaki tanımlara karşılık gelen kavramları bulmacada belirtilen numaralı yerlere yazalım.

1. Vücudumuza enerji veren besin içeriğidir.

2. Canlıların yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için ihtiyaç duydukları maddelere verilen genel isimdir.

3. Besinlerin enzimlerle yapı birimlerine ayrıldığı sindirim şeklidir.

4. Sebze ve meyvelerde bolca bulunan, vücutta düzenleyici olarak görev yapan besin içeri-ğidir.

5. Büyük moleküllü besinlerin yapı birimleri hâline getirilmesidir.

6. Sindirilen besinlerin emilerek kana geçtiği organın adıdır.

7. Besinlerin çiğneme ve kas hareketleriyle yapı birimlerine ayrıldığı sindirim şeklidir.

8. Besinlerin karıştırılıp ezilerek bulamaç hâline getirildiği organın adıdır.

1

2

3

4

5

8

7

6


13

5. Etkinlik : Sıraya Koyalım, Kendini Tanımlayalım

Aşağıda sindirimde görevli yapı ve organlar karışık olarak verilmiştir. Sindirimde görevli yapı ve organları numaralandırarak sindirimdeki görevine göre sıraya koyalım. Noktalı satırlara da görevlerini ve özelliklerini yazalım.

14

6. Etkinlik : Sindirim Çeşitleri

Aşağıda fi ziksel (mekanik) ve kimyasal sindirim başlıkları altında verilen kutulardaki sindirim çeşitlerinin özelliklerini yazalım.

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

............................................................

FİZİKSEL SİNDİRİM

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

KİMYASAL SİNDİRİM

7. Etkinlik : Ne, Nerede, Nasıl Sindirilir?Aşağıdaki kutucuklarda verilen besinleri içeriklerine göre gruplandıralım. Her grupta yer

alan besinlerin nerede ve nasıl sindirildiğini noktalı satırlara yazalım.

bal

ekmek

elma

etmaydanoz

patates

portakalyumurta

süt

tahıl tereyağı

zeytinyağı

Patates, bal, ekmek, elma, tahıl Karbonhidratlar Sindirimi ağızda başlar. Tükürük ile kimyasal sindirime uğrar. Midede kasılıp gevşeme ile fiziksel sindirimi devam eder, İnce bağırsakta enzimlerle kimyasal sindirimi tamamlanınca villuslardan emilerek kana geçer.

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................


15

8. Etkinlik : Sepette Sorular

Aşağıda sepet içinde verilen ifadelerin doğru mu, yanlış mı olduğuna karar vererek doğru ifadelerde “D”, yanlış ifadelerde “Y” harfi ni işaretleyelim. Yanlış olduğunu düşündüğümüz cüm-lelerin doğru şekillerini sepetlerin altında verilen noktalı yerlere yazalım.

Midede karbonhidratların sindirimi yapılmaz.

D Y..............................................................................................................................................................

Besinler çiğneme, par-çalama ve çalkalamayla fi ziksel sindirime uğrar.

D Y..............................................................................................................................................................

Pankreası alınan birey-lerde sindirim daha hızlı

gerçekleşir.

D Y..............................................................................................................................................................

Vitaminler vücudumuzda fi ziksel olayları düzenle-

mekle görevlidir.

D Y

.....................................................

.....................................................

....................................................

Kimyasal sindirim sadece enzimler tarafından ger-

çekleştirilir.

D Y

.....................................................

.....................................................

....................................................

Proteinlerin sindirimi midede başlar, ince bağırsakta devam eder ve yapı birimleri-ne ayrılarak ince bağırsaktan kana geçer.

D Y

.....................................................

.....................................................

....................................................

Safra sıvısı yağ moleküllerini yapı birimlerine ayırarak yağla-rın kimyasal sindirimini sağlar.

D Y

.....................................................

.....................................................

....................................................

16

9. Etkinlik : Sindirim Sistemi Rahatsızlıkları

1. Sindirim sisteminde rahatsızlık olan bu kişi hastanenin hangi bölümüne başvurmuş olabilir?

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

2. Bu kişide ortaya çıkabilecek hastalıklar neler olabilir?

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

3. Sindirim sisteminde ortaya çıkan bu hastalıkların sebepleri neler olabilir?

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

4. Sindirim sistemi hastalıklarında tedavi ve korunma yolları neler olabilir?

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

Aşağıdaki metni okuyalım, verilen soruları metne göre cevaplayalım.

Üniversitede okurken sınav dönemleri benim için çok yoğun geçen günlerdi. Ma-

alesef diğer arkadaşlarım gibi düzenli ders çalışan, yemek düzenine dikkat eden biri

değildim. Geceleri ders çalışır, uykusuz kalırdım. Uyumamak için sürekli kahve, kola

içerdim. Gündüzleri ise o sınavdan bu sınava koşturur, sınav aralarında da ayaküstü

atıştırırdım. Normalde de düzenli yemek yiyen bir insan değildim ama sınav dönem-

lerinde yemek düşünecek vaktim dahi olmazdı. Dört yılın sonunda üniversite bitmişti

ama bende de bazı sağlık problemleri ortaya çıkmıştı. Muayene için gittiğim doktor

sindirim sistemimde pek çok rahatsızlık olduğunu söyledi.


17

10. Etkinlik : Sindirim Sisteminin Sağlığı

Aşağıdaki kutucuklarda verilen noktalı yerlere sindirim sisteminin sağlığını etkileyen etmen-leri araştırarak etkilerini kısaca yazalım.

Beslenme Şekli Besinleri Tüketme Şekli.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

Zararlı AlışkanlıklarBesinlerin Hazırlanma

Şekli ve Saklama Koşulları

Spor ve Egzersiz Stres

18

11. Etkinlik : Boşaltım Sistemi Elemanları

1. Boşaltımda görevli yapı ve organları gösteren aşağıdaki şekli inceleyelim. Daha önceki yıllarda öğrenmiş olduğumuz bilgilerden yararlanarak boşaltımda görevli yapı ve organların adlarını ve görevlerini noktalı yerlere yazalım.

2. Böbreklerimizin sağlığını korumak için nelere dikkat etmemiz gerektiğini aşağıda verilen noktalı yerlere yazalım.

Adı Görevi

..........................

..........................

..........................................................

..........................................................

..........................................................

..........................................................

..........................................................

..........................................................

..........................................................

..........................................................

..........................

..........................

..................................................................................................................

..................................................................................................................

..................................................................................................................

..................................................................................................................

..................................................................................................................

...................................................................................................................

..................................................................................................................

..................................................................................................................

..................................................................................................................

..................................................................................................................

..................................................................................................................

...................................................................................................................


19

12. Etkinlik : Atık Maddelerden Kurtulmak İstiyorum

Aşağıdaki şekiller, atık maddeleri vücudumuzdan uzaklaştıran organları göstermektedir. Her bir organın yanındaki noktalı yerlere bu organın atık maddeleri vücuttan nasıl uzaklaştır-dığını yazalım.

.....................................................................................................

..........................................................................................................

..........................................................................................................

..........................................................................................................

.....................................................................................................

..........................................................................................................

..........................................................................................................

..........................................................................................................

.....................................................................................................

..........................................................................................................

..........................................................................................................

..........................................................................................................

.....................................................................................................

..........................................................................................................

..........................................................................................................

..........................................................................................................

.....................................................................................................

..........................................................................................................

..........................................................................................................

..........................................................................................................

20

D

Y

D

Y

D

Y

D

Y

13. Etkinlik : Doğru Çıkışı Bulabilir misin?

Aşağıdaki cümlelerin doğru veya yanlış olduğuna karar verelim. Cümle doğru ise “D”, yanlış ise “Y” harfi ni işaretleyerek doğru çıkışa ulaşalım.

Vücut için yararlı olan maddeler nefronlarda

geri emilir.D

D

D

Y

Y

Y

İdrarın yapısında vü-cut için fazla olan su ve tuz ile üre bulunur.

Böbrek toplardamarı, süzülüp temizlenen kanı böbreklerden

uzaklaştırır.

Oluşan idrar, idrar ke-sesinde birikir.

Böbrek atardamarı, böbreklere oksijence

zengin kan taşır

Vücudumuzda oluşan boşaltım atıkları sade-ce böbrekler ile dışarı

atılabilir.

Kandaki zararlı ve atık maddelerin süzülmesi böbreğin yapısındaki

nefronlarda gerçekleşir.

1. çıkış

3. çıkış

5. çıkış

7. çıkış

2. çıkış

4. çıkış

6. çıkış

8. çıkış


21

2

3

4

1

2

1

3 4

5

6

14. Etkinlik : Bulmaca Çözelim

Soldan Sağa

1. Deriden fazla su ve tuzun atılmasıdır.

2. Boşaltıma yardımcı organlardan olup üre oluşumunu sağlar.

3. Böbrek yetmezliği olan hastaların bağlandığı cihazdır.

4. Vücutta oluşan zararlı ve atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasıdır.

Yukarıdan Aşağıya

1. Böbrekteki en küçük yapı ve görev birimidir.

2. Kanı böbreğe getiren damardır.

3. İdrarın vücuttan atıldığı kanaldır.

4. Proteinlerin sindirilmesi sonucunda zehirli maddelerin az zehirli hâle gelmesiyle oluşan ve idrarın yapısında bulunan atık maddedir.

5. Böbreklerde biriken madensel maddelerdir.

6. Böbreğin dıştan içe doğru en içteki kısmına verilen isimdir.

Aşağıdaki bulmacayı verilen bilgileri dikkate alarak çözelim.

22

15. Etkinlik : Merkezî Sinir Sistemimiz

16. Etkinlik : Kavramları Eşleştirelim

Aşağıdaki şekilde merkezî sinir sistemimizin bölümleri gösterilmiştir. Bu bölümlerin isimleri-ni ve görevlerini noktalı yerlere yazalım.

Aşağıda verilen kavramları ilgili oldukları açıklamalarla eşleştirelim.

Adı: ............................................... Görevi: .......................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ............................................................................................................

Adı: ............................................... Görevi: .......................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ............................................................................................................

Adı: ............................................... Görevi: .......................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ............................................................................................................

Adı: ............................................... Görevi: .......................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ............................................................................................................

1Sinir hücresi

2Çevresel sinir sistemi

4Omurilik

5Omurilik soğanı

3Denetleyici ve düzenleyici sistem

a Solunum, boşaltım, dolaşım ve sindirim sistemlerinin çalışmasını kontrol eder.

bRefl eks merkezi olarak çalışır.

c Vücudumuzdaki sistemlerin düzenli ve birbiriyle eş güdümlü çalışmasını sağlar.

eSinir sisteminin en küçük elemanlarıdır.

d Merkezî sinir sistemi ile organlar arasın-daki iletişimi sağlar.

ç Konuşma ve yazma gibi istenilen hare-ketlerin gerçekleşmesini sağlar.


23

17. Etkinlik : Doğru Çıkışı Bulalım

18. Etkinlik : Kontrol Merkezi Neresi?

D

Y

D

Y

D

Y

D

Y

Beyin, duyu organ-larımızın çalışmasını

düzenler.

Çevresel sinir sistemi merkezî sinir sistemi

ile organlar arasındaki iletişimi gerçekleştirir.

Beyincik vücudun denge merkezidir.

Alışkanlık hare-ketlerinin merkezi

omuriliktir.

Duyu organlarının çalışmasını omurilik

düzenler.

Uyarı, vücudumuzda belirli bir tepkiye neden

olan etkidir.

Merkezî sinir sistemi beyin ve beyincikten

oluşur.

1. çıkış

5. çıkış

3. çıkış

7. çıkış

2. çıkış

6. çıkış

4. çıkış

8. çıkış

D

D

D

Y

Y

Y


Vücudumuzla ilgili bazı olaylar aşağıdaki kutucuklarda verilmiştir. Soruları kutucuk numara-larını kullanarak cevaplayalım.

1. Yukarıdaki olaylardan hangileri beynin kontrolünde gerçekleşir?

.............................................................................................................................................

2. Yukarıdaki olaylardan hangileri beyinciğin kontrolünde gerçekleşir?

.............................................................................................................................................

3. Yukarıdaki olaylardan hangileri omuriliğin kontrolünde gerçekleşir?

.............................................................................................................................................

4. Yukarıdaki olaylardan hangileri omurilik soğanının kontrolünde gerçekleşir?

.............................................................................................................................................

1 Öğrenme

5 Korkunca irkilme 6 Dans etme 7 Kusma 8 Yüzme

9 Acıkma

3 Hapşırma 4Kas hareketlerini düzenleme

Vücut sıcaklığını ayarlama

2

10Vücudun dengesini sağlama

11 Hatırlama 12 Solunum

24

19. Etkinlik : İç Salgı Bezlerini Tanıyalım

Aşağıdaki şekiller, erkek ve dişi bireylere ait iç salgı bezlerini göstermektedir. Her bir iç salgı bezinin adını salgıladığı hormonu ve hormonun görevini noktalı yerlere yazalım.

Bezin adı.......................

Salgıladığı hormon

......................................

Hormonun görevi ..........

......................................

......................................

Bezin adı.......................


......................................


......................................

......................................

Eşeysel bezin adı ..............


........................................

Hormonun görevi ............

........................................

........................................

Bezin adı.......................


......................................


......................................

......................................

Bezin adı.......................


......................................


......................................

......................................

Eşeysel bezin adı ................


..........................................

Hormonun görevi ..............

..........................................

..........................................


25

20. Etkinlik : Vücudumuzdaki Sistemlerden Bazıları

Aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan noktalı yerlere kutucuk içinde verilen kavram-lardan uygun olanları yerleştirelim.

Denetleyici ve Düzenleyici

Sistem

.........................

Böbrekler

...................................

Sinir Sistemi

................

Böbrek yetmezliği ..................

Ağız

Yemek borusu

İnce bağırsak

Sindirim SistemiSİSTEMLERörnektir

örne

ktir

örnektir

orga

nıdı

r

hastalığıdır

birlikte çalışır

orga

nlarıdır

temizler

hastalığıdır

oluş

ur

oluşur

....................................

Beyin ..............

Çevresel

Böbrek üstü

Eşeysel bezler

bölü

mle

ridir

Omurilik soğanı

çeşi

didi

r ...................

...................

...................

...................

...................

...................

Dolaşım sistemi Hipofi z Yutak Karaciğer Omurilik Kan Tiroksin

Kalın bağırsak İç salgı bezleri Merkezî Ülser Boşaltım sistemi Pankreas

Tiroit Omurilik soğanı Beyincik Böbrek taşı Mide

26

21. Etkinlik : Duyu Organlarımızı Tanıyalım

Aşağıdaki duyu organları resimlerinin altına o duyu organıyla ilgili bildiklerimizi yazalım.

..................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

..................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

..................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

..................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

..................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

DUYU ORGANLARIMIZ


27

22. Etkinlik : Görme Olayında İzlenen Yol

Cisimlerden yansıyan ışık ışınlarının gözde takip ettiği yol, aşağıdaki şekil üzerinde model-lenmiştir.

Yukarıdaki görme olayının nasıl gerçekleştiğini gösteren modelden yararlanarak aşağıdaki şemayı kutuda verilen uygun kelimelerle tamamlayalım.

Camsı cisim Ters Birinci Görme sinirleri Kornea Düz

Göz bebeği Damar tabaka Retina Görme almaçları İkinci

Işık

IşıkGörüntü

Cisim

Işık Işını

....................

....................

......... kırılma

......... kırılma

....................

Beyindeki görme

merkezi Sarı leke-deki duyu almaçları

Göz merceği

....................

.......... görüntü oluşur........... görüntü oluşur.

28

23. Etkinlik : Bir Şikayetim Var!

Başer, Selçuk, Ayça ve Duygu aynı sınıfta farklı sıralarda oturan dört arkadaştır. Onların görmeyle ilgili şikâyetlerini kutulardaki açıklamalarla eşleştiriniz ve kutularda eksik bırakılan bilgileri tamamlayınız.

Göz yuvarlağı uzadığından görüntü sarı lekenin önünde oluşur.

Göz kusurunun adı: ...................... göz

Tedavisi: .................................mercek

Göz merceği veya kornea yüzeyi ka-vislenmiş ve pürüzlenmiştir.

Göz kusurununu adı: ........................Tedavisi: ................................. mercek

Göz yuvarlağı şişkinleşip kısaldığın-dan görüntü sarı lekenin arkasında oluşur.

Göz kusurunun adı: ............................

Tedavisi: ................................. mercek

Gözü hareket ettiren kaslar normalden uzun ya da kısa olduğundan uyumsuz çalışır.

Göz kusurunun adı: ............................

Tedavisi: .............................................

Ayça

Selçuk

Duygu

Tahtadaki yazıları net olarak

okuyorum. Ama kitap okurken

harfler bulanıklaşıyor, yakını

iyi göremiyorum.

Sıra arkadaşıma baktığım-

da sol gözüm başka tarafa

bakıyor.

Cisimleri her zaman bula-

nık görüyorum.

Tahtaya yazılanları göremiyo-

rum ama sıramdaki kitabı çok

rahat okuyorum.

Başer

1 a

c

b

ç

2

3

4


29

24. Etkinlik : Kulağın Yapısını Tanıyalım

Kulağın yapısını oluşturan bazı kısımlar, aşağıdaki kavram haritasında verilmiştir. Boş bıra-kılan kutucukları yukarıda verilen uygun kelimeleri kullanarak dolduralım.

Oval pencereİç kulak Dış kulak

yoluKulak zarı

Ses dalgası

İşitme sinirleri

Çekiç

Salyangoz Üzengi

Kulak kılıÖrs

İşitme almaçları

Ortakulak

Kulak

Dış kulak ..................... .....................

bölümleridir

oluşur

Kulak kepçesi .....................Yarım daire

kanalları

..................... Örs .....................

.......................................... .....................

.....................

oluşur oluşur

30

25. Etkinlik : Kulağın Bölümleri ve Görevleri

26. Etkinlik : Sıraya Koyalım

Yandaki şekil kulağın yapısını göstermektedir. Kulağın bölümlerini ve bu bölümlerdeki yapıların görevlerini aşağıda verilen çizelgeye yazalım.

İşitme olayının gerçekleşmesindeki aşamalar yukarıda karışık olarak verilmiştir. Kutular üzerindeki sayıları kullanarak bu aşamaları aşağıya doğru biçimde sıralayalım.

Kulağın Bölümleri Bölümlerdeki Yapıların Görevleri

.........................

.......................................................................................

.......................................................................................

.......................................................................................

.......................................................................................

.........................

.......................................................................................

.......................................................................................

.......................................................................................

.......................................................................................

.........................

.......................................................................................

.......................................................................................

.......................................................................................

.......................................................................................

Beyindeki işitme merkezi 1 Ses dalgaları6

Çekiç, örs ve üzengi kemikleri5 İşitme sinirleri10

Oval pencere2 Salyangoz7

Kulak kepçesi3 Kulak zarı8

İşitme almaçları4 Dış kulak yolu9

6


31

27. Etkinlik : Derimizin Yapısı ve Görevleri

28. Etkinlik : Boşlukları Dolduralım

1. Alttaki şekil üzerinde okla gösterilmiş olan derinin bölümlerini ve bu bölümlerin genel özelliklerini yandaki tabloda boş bırakılan yerlere yazalım.

1. Koku almaçları, sadece ................................................. içinde eriyen maddelerce uyarılır.

2. Kokuyu değerlendirip algılama .........................……….. tarafından gerçekleştirilir.

3. Koku almaçları, burnun ……………........................….. denilen kısmında bulunur.

4. Koku almaçlarının uyarılmasıyla oluşan uyartılar, …………………. aracılığıyla beyne iletilir.

5. Koku ve …......................…… alma duyuları uyumlu çalışır.

6. Burundaki sinüs boşluklarının iltihaplanması, …....................……… hastalığına neden olur.

7. Burnumuz hem ……….....................…. hem de ……............................… organımızdır.

Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri yukarıda verilen sözcüklerden uygun olanları ile tamamlayalım.

.............................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

2. Derinin vücudumuz için önemi nedir? Açıklayalım.

Derinin Bölümleri Özellikleri

.........................

......................................................

......................................................

......................................................

......................................................

.........................

......................................................

......................................................

......................................................

...........................................................................................................

koklama sinirleri solunum sinüzit kas tat

mukus koklama sarı bölge beyin

32

....................

....................

....................

....................

....................

....................

Soldan Sağa

1. Burun içinin nemli kalmasını sağlayan salgıdır.

2. Genellikle yaşlanınca ortaya çıkan ya-kını görememe hastalığıdır.

3. Dokunma duyusudur.

4. Kan damarları ve sinirlerin bulunduğu deri tabakasıdır.


1. Besinlerin tadının alınamadığı kalıtsal bir hastalıktır.

2. Orta kulakla iç kulağı birbirine bağla-yan yapıdır.

29. Etkinlik : Nasıl Tat Aldığımızı Biliyor muyuz?

30. Etkinlik : Bulmacamız Var

1. Aşağıdaki dil şekli üzerindeki farklı tat alma bölgelerini gösterelim.

2. Tat alma olayının nasıl gerçekleştiğini aşağıda boş bırakılan yere yazalım.

Aşağıda verilen ifadeleri karşılayan sözcükleri belirleyerek bulmacadaki uygun yerlere ya-zalım.

.............................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

1

1

2

3

4

2


33

31. Etkinlik : Hastalıklar Sistemlerin Çalışma Düzenini Bozar

32. Etkinlik : Organ Bağışı Hayat Kurtarır

Seçeceğimiz bir hastalıkla ilgili ansiklopedi, İnternet gibi kaynaklardan ön araştırma yapa-lım. Bu hastalığın, oluşma sebeplerini, etkilediği sistemleri ve bu hastalıktan korunma yollarını araştırıp bulduğumuz sonuçları aşağıdaki kutucuklara yazalım.

C.T. ölümünden sonra altı hastanın iyileşmesini sağladı. C.T.’nin iki böbreği böb-rek nakli bekleyen iki farklı hastaya; karaciğeri, kalbi, pankreası ve korneası ise baş-ka hastalara nakledildi. Böylece C.T.’nin organları altı kişiyi hayata bağlamış oldu.

Yukarıda verilen haber metnini okuduktan sonra aşağıda boş bırakılan yerleri (C.T.’nin ya-kınlarının, organ nakli yapılan hastaların ve hasta yakınlarının hangi duyguları yaşadıklarını düşünerek) organ bağışının önemini vurgulayan cümlelerle tamamlayalım.

1. C.T.’nin yakınları için: ........................................................................................................................................................................................................................................................

2. Organ nakli yapılan hastalar için: ......................................................................................................................................................................................................................................

3. Organ nakli yapılan hasta yakınları için: ...........................................................................................................................................................................................................................

Sebepleri Korunma yolları

Etkilediği Sistemler

Hastalığın adı

.............................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

34

Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri yukarıda verilen sözcüklerden uygun olan-

ları ile tamamlayalım.

1. Sindirilen besinler ............................................. emilir.

2. Vücudumuzun hareket ve denge merkezine ............................ denir.

3. Adrenalin hormonu ................................................... tarafından salgılanır.

4. Kimyasal sindirimin gerçekleşmesinde çeşitli ............................... görev yapar.

5. Bazı deri hastalıklarının teşhisinde ...................................... denilen cihaz kullanılır.

6. Uzağı iyi görüp yakını görememe durumu ....................................... göz kusuru ola-

rak adlandırılır.

7. Deriye renk veren hücreler ................. deride bulunur.

Aşağıdaki soruları okuyarak doğru seçeneği işaretleyiniz.

1. Vücut için zararlı olan atık maddeler boşaltım sistemi elemanlarınca vücuttan uzaklaş-tırılır. Aşağıdaki organların hangisi boşaltımda görevli değildir?

Ü n i t e S o n u D e ğ e r l e n d i r m e S o r u l a r ıÜ n i t e S o n u D e ğ e r l e n d i r m e S o r u l a r ıA .A .

B .B .

beyin enzimler üst dermatoskophipermetrop

böbrek üstü bezimiyop beyincik ince bağırsakhormonlar

A) B))) C) D)

2. Kulakla ilgili bazı yapılar aşağıda verilmiştir.

Bu yapılardan hangileri sesin iletiminde doğrudan görevlidir?

I. Östaki borusu

II. Kulak zarı

III. Dış kulak yolunda bulunan kıllar

IV. Oval pencere

A) I ve II B) I, II ve IV C) II, III ve IV D) II ve IV

35

3. Boşaltım atıkları vücudumuzun farklı organları ile dışarı atılır. Bu boşaltım organları ve

uzaklaştırdıkları atık maddelerle ilgili olarak;

I. Akciğerler: Karbon dioksit, su

II. Böbrekler: Su, üre, tuz

III. Deri: Su, tuz, safra

verilenlerden hangisi ya da hangileri doğrudur?

A) I ve II B) Yalnız II

C) I ve III D) II ve III

4. Vücudumuzda benzer biçimde uyarılan duyu organlarımız, aşağıdakilerin hangisinde

birlikte verilmiştir?

5. Ailesiyle birlikte piniğe giden Betül kırda dolaşırken çok sevdiği böğürtlenleri görmüştür.

Betül’ün;

I. Olgun böğürtlenleri görmesi

II. Boğazına böğürtlen kaçınca öksürmesi

III. Diken batınca aniden elini çekmesi

IV. Yediği böğürtlenin tadını algılaması

davranışlarından hangileri beyin tarafından kontrol edilir?

A) I ve II B) I ve IV

C) I, II ve IV D) II ve III

A) İşitme-Tatma B) Dokunma-Koklama

C) Tatma-Görme D) Koklama-Tatma

6. Gözle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Göz bebeği fazla ışıkta küçülür, az ışıkta büyür.

B) Sert tabaka, gözü dış etkilerden korur.

C) Görmeyi sağlayan duyu almaçları, damar tabakada bulunur.

D) Sarı benekte cisimlerin görüntüsü ters oluşur.

36

7. Aşağıda eşleştirilerek verilen yapılardan hangisi vücudumuzun dengesini sağlamada

görevlidir?

A) Beyincik-Hipofi z bezi

B) Omurilik-Omurilik soğanı

C) Beyincik-Yarım daire kanalları

D) Omurilik-Kas sistemi

8. Duyu organlarımız;

I. Tatlı, tuzlu, ekşi ve acıyı ayırt edebilme

II. Vücuda şekil ve bütünlük kazandırma

III. Cisimlerin şeklini algılama

IV. Çevremizdeki kokuları beyne iletme

olaylarından hangisi ya da hangilerini gerçekleştirir?

9. Kalın bağırsakta aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleşmez?

A) I ve III B) Yalnız II

C) I, III ve IV D) I, II, III ve IV

A) K ve B vitaminlerinin sentezlenmesi

B) Sindirim enzimi salgılanması

C) Suyun geri emilmesi

D) Sindirilmeyen besinlerin anüse iletilmesi

ÜNİTEÜNİTE2.2.Kuvvet ve HareketKuvvet ve Hareket

37

1. Etkinlik : Ön Bilgilerimi Yokluyorum

Yukarıdaki fotoğrafl ar bir otomobilin öne doğru harekete başlamasından duruncaya kadar geçen süreci karışık olarak göstermektedir. Fotoğrafl ardaki okların otomobile farklı zamanlarda etki eden kuvvetleri temsil ettiğini göz önünde bulundurarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.

A.

a) Hangi fotoğraf otomobilin harekete başlamasını temsil edebilir?

...........................................................................................................................................

b) Hangi fotoğraf otomobilin süratinin arttığı bir anı örneklemek için gösterilebilir?

...........................................................................................................................................

c) Hangi fotoğraf otomobilin sabit süratle gittiği bir ana ait olabilir?

...........................................................................................................................................

ç) Hangi fotoğraf otomobile dengelenmiş kuvvetlerin etki ettiği bir ana aittir?

...........................................................................................................................................

d) Hangi fotoğraf otomobilin yavaşladığı bir anı gösterir?

...........................................................................................................................................

I II III

38

B.

C.

Resimlerde verilen durumları dikkate alarak aşağıdaki soruları cevaplandırınız.

Kırmızı ve mavi araçların aldığı yolların zamana göre değişim grafi kleri yukarıda verilmiştir. Buna göre aşağıdaki soruları cevaplandırınız.

a) Resimlerin hangisi ya da hangilerinde temas gerektiren kuvvetin etkisi görülmektedir?

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

b) Resimlerin hangisi ya da hangilerinde temas gerektirmeyen kuvvetin etkisi görülmektedir?

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

a) Hareketin 2. saatinde hangi aracın hareket enerjisi daha büyüktür?

...........................................................................................................................................

b) Kırmızı ve mavi araçlar hangi aralıklarda durmaktadır?

...........................................................................................................................................

c) IV. aralıkta araçlardan hangisi hareket enerjisine sahiptir?

...........................................................................................................................................

3 421

Alınan Yol (km)

I IVII III

40

Zaman (h.)

60

80

5 Ton

3 421

Alınan Yol (km)

I IVII III

40

Zaman (h.)

60

805 Ton

IIIIII IV

Kuvvet ve Hareket

39

2. Etkinlik : Yayların Özellikleri

Gizem sarım sıklığı, boyu, kalınlığı ve cinsi farklı olan yayları destek aparatına sırasıyla ta-kıyor ve bu yaylara farklı kütleleri asarak aşağıda verilen bazı ifadelerin doğru olup olmadığını gözlemliyor.

Gizem’in her ifadeye ilişkin gözlem sonucunu ilgili ifadenin karşısındaki kutucuğa doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yazarak belirtelim.

a) Yaydaki gerilme miktarı yayın kalınlığına bağlı değildir.

b) Yaya asılan yük yayda her zaman şekil değişikliği meydana getirmez.

c) Yaydaki gerilme miktarı yayın sarım sıklığına göre değişir.

ç) Bir yay farklı şiddetteki kuvvetler karşısında aynı oranda gerilir.

d) Yaylar uygulanan kuvvetin etkisiyle her zaman düzgün biçimde esner.

e) Bütün yaylar aynı esneklik özelliğine sahiptir.

f) Yaylar uygulanan kuvvete eşit ve zıt yönde kuvvet oluşturur.

g) Esneklik yayın sarım sıklığına bağlı değildir.

h) Yaydaki gerilme miktarı yaya asılan yüke bağlıdır.

ı) Aynı maddeden yapılmış eşit uzunluktaki ince ve kalın yayların esneklikleri aynıdır.

i) Kuvvet etkisiyle yayda oluşan gerilme miktarı yayın yapıldığı maddenin cinsine bağlı değildir.

j) Farklı maddelerden yapılmış yaylar farklı şiddette kuvvetlerin etkisiyle esneklik özelliğini yitirir.

40

4. Etkinlik : Esnek Cisimler Nerelerde Kullanılır?

c) Bu yayın ucuna 50 N’luk bir ağırlık asıldığında yaydaki gerilme miktarının kaç cm olaca-

ğını hesaplayınız.

..........................................................................................................................................

Yayların ucuna asılan 10 N, 20 N, 30 N ve 40 N’ luk ağırlıklar bu yay-larda şekilde verilen uzunluklardaki gerilmelere sebep oluyor.

1000 g2000 g 3000 g

4000 g

10 cm12 cm14 cm

Kütleleri tutan plaka

Ağırlık (N) Uzama (cm)

.................... ..........................

.................... ..........................

.................... ..........................

.................... ..........................

a) Verileri aşağıdaki çizelgeye kaydediniz.

Esnek cisimler, günlük hayatımızda çok geniş bir kullanım alanına sahiptir. Aşağıdaki fo-toğrafl ar esnek cisimlerin kullanım alanlarını göstermektedir. Bu örneklerdeki esnek cisimlerin hangi amaçlarla kullanıldıklarını, fotoğrafl arın yanlarındaki noktalı yerlere yazınız.

...................................... ........................................... ........................................... ......................................................................................

...................................... ........................................... ........................................... ......................................................................................

...................................... ........................................... ........................................... ......................................................................................

...................................... ........................................... ........................................... ......................................................................................

3. Etkinlik : Kuvvet - Gerilme İlişkisi

b) Çizelgeden faydalanarak yayın ağır-

lık-gerilme miktarı grafi ğini çiziniz.

A¤›rl›k (N)

10

20

2 6

30

40

4 8Gerilme miktarı (cm)

Kuvvet ve Hareket

41

5. Etkinlik : İş Var mı, Yok mu?

6. Etkinlik : Halterci Hangi Aşamalarda İş Yapar?

Aşağıdaki fotoğrafl arda cisimlere hangi yönde kuvvet uygulandığını belirleyerek iş yapılıp yapılmadığına karar verelim. Kararlarımızı fotoğrafl arın altında verilen noktalı satırlara yazalım.

Yukarıdaki haltercilerden hangisi ya da hangileri iş yapmıştır? Sporcuların halteri kaldırma aşamalarını inceleyerek sırasıyla açıklayalım.

Kuvvetin yönü: ..................

İş var mı, yok mu? ............

Kuvvetin yönü: ..................

İş var mı, yok mu? ............

Kuvvetin yönü: ..................

İş var mı, yok mu? ............

Kuvvetin yönü: ..................

İş var mı, yok mu? ............

Kuvvetin yönü: ..................

İş var mı, yok mu? ............

Kuvvetin yönü: ..................

İş var mı, yok mu? ............

.........................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

42

7. Etkinlik : Hangi Kuvvet İş Yapar?

8. Etkinlik : Hangi Durumda Yapılan İş Daha Büyüktür?

Aşağıda bulunan cisme farklı yönlerde kuvvetler uygulanmaktadır. Bu kuvvetlerin hangi du-rumlarda iş yapabileceğini belirleyerek, sebeplerini kutucuklarıın içindeki noktalı satırlara yaza-lım.

Seçil odasındaki rafta duran vazoların yerlerini I. şekilde ve II. şekilde olduğu gibi değiştiri-yor. Hangi durumda daha büyük iş yapacağını belirleyelim.

1

I

II

a)

III

b)

a) ..................... .....................

..................... .....................b)

2

3 4

11 ..............................

.................................

.................................

.................................

.................................

.............................. ................................. ................................. ................................. .................................

.............................. ................................. ................................. ................................. .................................

.............................. ................................. ................................. ................................. .................................

Kuvvet ve Hareket

43

9. Etkinlik : Kinetik Enerjilerini Karşılaştıralım

10. Etkinlik: Çekim Potansiyel Enerjisini Sıralayalım

Yanda fotoğrafl arı verilen çita, at ve kedi yarış yapıyorlar. Aşağı-daki çocuklardan hangisinin yarışçılarla ilgili düşüncesi doğrudur? Neden? Çita, at ve kedinin kinetik enerjilerini büyükten küçüğe doğru aşağıdaki noktalı satırlara sıralayalım.

...................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

Özdeş tabaklar yandaki rafa şekildeki gibi yerleştiriliyor. Tabakların çekim potansiyel enerjilerini, bulunduğu rafa göre karşılaştırarak büyükten küçüğe doğru aşağıdaki kutucuklara sıralayalım.

........................................................................................... ................................................................................................................................................................................................

a)

b) Çantayı, kalemi ve saati yerden raf üzerine çıkartmak için harcanan kuvvetler şekilde belirtilmiştir. Buna göre cisimlerin kazandığı potansiyel enerjileri karşılaştırarak aşağıdaki nokta-lı satırlara büyükten küçüğe doğru sıralayalım.

Her üçünün de kinetik enerjisi

eşittir.

MertSelin Tolga

Bence çitanın kinetik enerjisi daha fazladır.

Bence en az kinetik enerji-ye sahip olan

kedidir.

100 km/h

3 m/s

1 m/s

I

II

V

200 N

2 N

50 N

III

IV

VI

44

..............................

..............................

11. Etkinlik: Enerjileri Belirleyelim mi?

12. Etkinlik: Çığdaki Enerji

Aşağıdaki numaralandırılmış fotoğrafl arı kullanarak soruları cevaplandıralım. Soruların ce-vapları bir ya da daha fazla fotoğrafl a ilgili olabilir.

..............................

Hangi fotoğrafl arın gösterdiği durumda sadece potansiyel enerji vardır?

Hangi fotoğrafl arın gösterdiği durumda hem kinetik hem de çekim po-tansiyel enerjisi vardır?

1

4

2

5

3

6

Hangi fotoğrafl arın gösterdiği durumda sadece kinetik enerji vardır?1

2

3

Ovit Yaylasına Çığ Düştü!

Rize’nin İkizdere ilçesinin 2600 rakımlı Ovit yaylası mevkisine çığ düstü. Çığ ne-deniyle mahsur kalan araçlarda 10-12 kişinin olduğu sanılıyor. Bölgeye çok sayıda iş makinesi ile ambulans sevk edildiği kaydedildi. Kurtarma çalışmaları sivil savunma, AKUT, İl Sağlık Müdürlüğü ekiplerinin destekleriyle devam etmektedir.

Yukarıdaki gazete yazısında olduğu gibi zaman zaman çığ düşmesiyle ilgili haberler duyarız. Dağların zirvesindeki kar ve buz yığınlarının yer çekiminin etkisiyle dağların eteklerine doğru düşmesi olayına çığ adı verilir.

Kuvvet ve Hareket

45

13. Etkinlik: Trombolinde Zıplama

Çığa sebep olabilecek o kütlenin kinetik enerjisi hesaplanabilir. Bir çığın kinetik enerjisi ne kadar büyük olursa yıkıcı etkisi de o oranda fazla olur.

Jeologlar, çığ düşmesine sebep olabilecek kar ve buz yığınlarının potansiyel enerjilerini hesaplayabilirler. Potansiyel enerjiyi hesaplamak için kar yığınlarının kontrollü bir şekilde düş-mesini sağlarlar.

Gazete yazısından ve okuma metninden yararlanarak aşağıdaki soruları cevaplayalım.

Trombolinde zıplamak hem çok zevklidir,

hem de vücut gelişimi için oldukça faydalıdır.

Yandaki resimde trombolinde eğlenen bir ço-

cuğun zıplama sırasındaki bazı konumlarını

gözlemekteyiz. Resme bakarak aşağıda cüm-

lelerde boş bırakılan yerleri uygun şekilde ta-

mamlayalım.

1. Çocuğun ............. konumdayken potansiyel enerjisi en büyüktür.

2. Çocuğun 4. konumdayken .......................... azalır, ................................. artar.

3. Çocuğun 5. konumdayken .............................. enerjisi en büyüktür.

4. Çocuğun 2. konumdayken ............................ artar, .............................. azalır.

5. Trambolinin başlangıçta ............................................................... vardır.

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

Nasıl oluyor da dağların zirvesindeki kar kütleleri çok büyük süratle hareket edip yıkım-lara sebep olabiliyor? Açıklayalım.

Jeologlar, çığ oluşturabilecek kar kütlelerinin potansiyel enerjisini ve kinetik enerjisini nasıl hesaplamaktadırlar?

1

2

3

4

5

46

14. Etkinlik: Sarkacın Hareketindeki Enerji

15. Etkinlik: Enerji Dönüşümü

Kinetik ve potansiyel enerji birbirine dönüşebilir. Sürtünmenin önemsenmediği bir ortamda sarkacın aşağıda verilen şekillerdeki gibi hareket ettiğini düşünelim. İlk aşamada sarkaç yana çekilip bırakılıyor. Cismin yaptığı hareketleri aşama aşama değerlendirip enerji dönüşümlerini belirleyerek sütun grafi ğinde örnekteki gibi gösterelim.

Enerji, kullanım amacına göre bir türden başka bir türe değişik yollarla dönüştürülür. Aşa-ğıda hidroelektrik santrali modelinde, akan suyun hareket enerjisi barajlarda potansiyel enerji olarak depolanır. Bu enerji kurulan bir sistemle elektrik enerjisine dönüştürülür. Buna göre aşağıdaki soruları cevaplandıralım.

1 numaralı bölümde su hangi tür ener-jiye sahiptir? ...........................................................2 numaralı bölümde su hangi tür ener-jiye sahiptir? ...........................................................3 numaralı bölümde hangi enerji türle-ri arasında dönüşüm olmaktadır? ...........................................................4 numaralı bölümde hangi tür enerji türbinleri döndürür? ...........................................................5 numaralı bölümdeki jeneratör hangi tür enerjiyi hangi türe çevirir? ...........................................................

I. konumda ki-netik enerjisi yok, potansiyel enerjisi en büyük değerde.

Enerji Enerji Enerji Enerji Enerji

1

III

III

4

I

II

III

3

I II III

2

I

II

III

5

I

II

III

PE KE

....................... ............................. ..........................................................

PE KE

....................... ............................. ..........................................................

PE KE

....................... ............................. ..........................................................

PE KE

....................... ............................. ..........................................................

PE KE

Su

3

4

52

1

Kuvvet ve Hareket

47

16. Etkinlik: Kaldıraç Modeli

Bir yükün kaldıraçla kaldırılmasını gösteren aşağıdaki her bir durum için;

a) Uygulanan kuvvet ile yükün ağırlığını karşılaştırınız. Destek noktasının yerinin yükü kal-dırmak için uygulanması gereken kuvvetin şiddetini nasıl etkilediğini açıklayınız.

b) Yükün aldığı yol ile kaldıracın diğer ucunun aldığı yolu uygulanan kuvvetin büyüklüğü ile ilişkilendiriniz. Buna göre hangi durumlarda kuvvetten kazanç, yoldan kayıp ya da tersi bir durum olduğunu açıklayınız.

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

48

..............................

............................................................

17. Etkinlik: Hayatımızdaki Kaldıraçlar

Aşağıda şekilleri verilen araçlar birer kaldıraç örneğidir. Bu kaldıraçların destek noktasını, yükünü ve uygulanan kuvveti şekiller üzerindeki ipuçlarından faydalanarak gösteriniz.

..............................

..............................

..............................

..............................

..............................

..............................

............................................

..............................

..........................................

..............................

..............................

..............................

........................................................................................

..............................

..............................

......................................................................

................................................

.........................................

..............................

..............................

..............................

....................................

..............................................................................................

Kuvvet ve Hareket

49

18. Etkinlik: Hangi Rampayı Çıkmak Daha Kolay?

19. Etkinlik: Çıkrık Örnekleri

12 000 N ağırlığındaki araçla 6 m yüksekliğindeki bir rampa, eğimleri farklı olan dört yoldan gidilerek aşılmıştır. Buna göre;

Aşağıda görselleri verilen makinelerden hangilerinde çıkrığa örnek gösterilebilecek bir basit makine vardır? Yanındaki kutucuğa “X” işareti koyarak belirtiniz.

a) Araç motorunun yaptığı iş hakkında neler söylenebilir?………………………………………………………..b) Araç motorunun harcadığı enerji hakkında ne söylenebilir?………………………………………………..c) Kuvvet kazancı en fazla olan araç hangisidir?………………………………………………..ç) Yol kazancı en fazla olan araç hangisidir?…………………………………………………………………

III IV

III

50

20. Etkinlik: Dişli Çark ve KasnaklarAşağıdaki şekillerde birer dişli ve kasnak sistemi verilmiştir. Kutucuklardaki soruların cevap-

larını şekillerden yararlanarak noktalı satırlara yazınız.

AB

180 diş120 diş

90 diş30 diş

C D

a) Yukarıdaki dişli sisteminin sağlayacağı yarar ne olabilir? .........................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................b) A dişlisi ok yönünde 6 tur atarsa B, C, D dişlilerinin hangi yönde kaç tur atacaklarını

belirleyiniz? .........................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

a) Yukarıdaki kasnak sisteminin sağlayacağı yarar ne olabilir? ..........................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................b) K kasnağı ok yönünde 6 tur atarsa L, M, N çarklarının hangi yönde kaç tur atacaklarını

belirleyiniz? ..........................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................

I

K

L M

N

rK= 24 cm

rL= rN = 12 cm

rM = 6 cm

I

III II

II

Kuvvet ve Hareket

51

21. Etkinlik: Bisikleti Oluşturan Basit Makineler

Bisiklet, birden fazla basit makineden oluşan bir bileşik makinedir. Buna göre;

a) Bisikletin yapısında hangi basit makineler vardır? Oklar yardımıyla şekil üzerinde göste-riniz.

b) Pedalın boyunun dişli çarktan büyük olmasının yararı ne olabilir? Açıklayınız.

c) Vitesli bisikletlerde dişli çarkların farklı büyüklükte yapılmasının yararı ne olabilir? Açık-layınız?

..........................................................................................

................................................................................

.......................................................................................................................................................... .................................................................... ........

....................................................................... ...........

........................................................................................................................................ ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................ ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................

52

22. Etkinlik: Kavram Haritası

Kavram haritasındaki boşlukları aşağıda verilen kavramlarla tamamlayalım. Tamamlanan kavram haritasından faydalanarak aşağıdaki cümlelerde bulunan boşlukları dolduralım.

1. Basit makine kullanılarak ....................... yönü değiştirilebilir.

2. Kama ......................... özel bir şeklidir.

3. Basit makinelerle ....................... tasarruf sağlanmaz.

4. Makas bir .......................... örneğidir.

5. Basit makinelerle ......................... kazanç olmaz.

Kuvvet

Vida

Eğik düzlem Kaldıraç

İş

Enerji

.....................

.....................

.....................

.....................

.................

.....................

Kuvvet ve Hareket

53

Araştırma Soruları

• Cismin kütlesiyle sürtünme kuvveti arasında bir ilişki var mıdır?

• Cismin zeminle temas eden yüzey alanının değişmesi sürtünme

kuvvetini nasıl etkiler?

Birlikte Yapalım

• Tahta takozu farklı maddelerden yapılmış zeminlerde şekilde görüldüğü gibi dinamometre-

ye kuvvet uygulayarak harekete geçirmeye çalışalım.

• Cam zeminde ve tahta zeminde, cismi harekete geçirmek için uyguladığımız kuvvet değer-

lerini kaydedelim.

• Farklı kütlelere sahip takozları şekilde görüldüğü gibi aynı zemin üzerinde kuvvet uygulaya-

rak harekete geçirmeye çalışalım. Uyguladığımız kuvvet değerlerini kaydedelim.

• Aynı zeminde takozu farklı yüzeylerinde kuvvet uygulayarak hareket ettirelim. Uyguladığı-

mız kuvvetleri kaydedelim.

Sonuca Varalım

• Zeminlerin cinsi sürtünme kuvvetini etkiler mi?

• Cismin kütlesinin değişmesi sürtünme kuvvetine etki eder mi?

• Cismin zeminle temas eden yüzey alanının değişmesi sürtünme kuvvetini değiştirir mi?

23. Etkinlik: Sürtünme Nelere Bağlıdır?

tahta zemin cam zemin




• 2 adet farklı kütle-de tahta takoz

• dinamometre• cam zemin• tahta zemin

54

24. Etkinlik : Neden-Sonuç

25. Etkinlik : Sürtünmeyi Azaltabiliriz

Günlük hayatımızda sürtünme kuvvetinin değişik etkileri vardır. Sürtünme kuvvetinin bazı durumlarda az, bazı durumlarda çok olması tercih edilir. Buna göre aşağıda verilen neden-so-nuç ilişkilerini uygun şekilde eşleştirelim.

Aşağıdaki fotoğrafl arda, sürtünmeyi azaltmak için yukarıda verilen önlemlerden hangisi ya da hangilerinin kullanıldığını noktalı satırlara yazalım.

............................................

............................................

............................................

............................................

............................................

............................................

k i i k d il ö l l d h i i

Sürtünme kuvvetinin sebep olduğu olumsuz etkileri azaltmak için yandaki önlemler alınabilir.

a. Yuvarlama hareketinden yararlanmab. Sıvılardan yararlanmac. Yüzeylerdeki pürüzleri azaltma ç. Cismin şeklini sürtünmeyi azaltacak

biçimde tasarlama

Buzlu kaygan yollarda; altı girintili - çı-kıntılı ayakkabılar giyer, otomobillerimi-zin lastiklerine zincir takarız.

1

Bisikletimizin zincir ve dişlilerini za-man zaman yağlarız.

2

Çanta, bavul, elektrik süpürgesi gibi araçlara tekerlek takarız.

3

Karlı buzlu havalarda yollara kum ve toprak dökeriz.

4

NedenTemas yüzeylerinin küçültülmesi

ile sürtünmeyi azaltarak kolay hare-ket etmesini sağlarız.

a

Böylece sürtünmeyi arttırır, daha güvenli hareket ederiz.

b

Sürtünmeyi arttırmak için uygun gövde tasarımıyla üretilir.

d

Sürtünmeyi azaltarak kolay ha-reket etmesini sağlar ve böylelikle aşınmasını önleriz.

c

Yolu pürüzlü hâle getirip sürtün-meyi arttırarak yayaların ve taşıtların kaymasını önleriz.

ç

Sonuç

55

Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri kutu içinde verilen ifadelerden uygun olan-larla tamamlayalım.

1. İki parçayı birbirine tutturmak için ......................... denilen basit makineden yararlanılır.

2. Yürüyen merdiven ..................................................... bir örnektir.

3. Tornavida ..................................................... örnek gösterilebilecek bir basit makinedir.

4. İki ya da daha fazla makineden oluşan sistem ...................................... olarak adlandırılır.

5. Fiziksel anlamda .................................. olabilmesi için cisme kuvvet etki etmeli ve cisim

uygulanan kuvvet yönünde hareket etmelidir.

6. Yapılan işin büyüklüğü cisme uygulanan ...................................... büyüklüğüne ve cis-

min ........................................................ mesafesine bağlıdır.

7. Bir cismin sürati artarsa .................................................. artar.

8. Cisimlerin konumlarından dolayı sahip oldukları enerji ..................................................

olarak ifade edilir.

9. Esnek cisimlerin sıkışma ve gerilmesi sonucunda sahip olduğu enerji ..........................

......................................... olarak adlandırılır.

10. Hareket eden cisimlerin hareketini ................................................ yavaşlatır.


1. Şekildeki kasnak düzeneğinde “K” kasna-ğı ok yönünde 4 tur dönerse “L” ve “M” kasnaklarının hareketine ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru olur?

A) L kasnağı II yönünde 8 tur döner.

B) M kasnağı I yönünde 8 tur döner.

C) M kasnağı II yönünde 4 tur döner.

D) L kasnağı I yönünde 4 tur döner.

Ü n i t e S o n u D e ğ e r l e n d i r m e S o r u l a r ıÜ n i t e S o n u D e ğ e r l e n d i r m e S o r u l a r ıA .A .

B .B .

• iş • sürtünme kuvveti • kuvvet • potansiyel enerji • eğik düzlem • kinetik enerjisi

• esneklik potansiyel enerji • yer değiştirme • vida • çıkrık • bileşik makine

rL= 6 cm, rM= 3 cm

KL

I

II

M

rK= 12 cm

56

10 N 10 N 10 N10 N 10 N 20 N10 N 20 N

B) C) D)ÇelikYay

ÇelikYay

ÇelikYay

ÇelikYay

ÇelikYay

ÇelikYay

BakırYay

BakırYay

B) C) D)

2. Bileşik makine birden fazla basit makinenin bir araya gelmesi

ile oluşur. Buna göre bir bileşik makine olan oltada aşağıdaki

basit makinelerden hangisi yoktur?

A) Makara B) Çıkrık C) Kaldıraç D) Eğik Düzlem

3. Kalınlıkları ve sarım sıklığı aynı olan yaylardaki gerilme miktarının yaya uygulanan kuvvet ile

orantılı olduğunu göstermek için aşağıdaki düzeneklerin hangisinden yararlanırsınız?

A)

4. Aşağıda resmi verilen kaldıraçların hangisinde yük ya da uygulanan kuvvetin yönü yanlış

gösterilmiştir?

A)

5. Aşağıda basit makinelerin sağladığı yararlara ilişkin olarak verilen açıklamalardan han-

gisi doğrudur?

A) İşten kazanç sağlaması

B) Hem yoldan hem kuvvetten kazanç sağlaması

C) Sadece yoldan kazanç sağlaması

D) Sadece iş yapma kolaylığı sağlaması

6. Aşağıda verilen durumların hangisinde fi ziksel anlamda iş yapılmış olmaz?

A) Dağa tırmanan sporcu B) Paraşütle atlayan sporcu

C) Elindeki basketbol topunu fırlatan basketçi D) Sırt çantasıyla yürüyen sporcu

57

7. Bir cismin çekim potansiyel enerjisi cismin kütlesi ve yer-

den yüksekliği ile doğru orantılıdır. Özdeş yaylardan olu-

şan düzeneğe kütleleri ve yükseklikleri farklı toplar serbest

bırakılıyor.

Bu olayla ilgili olarak öğrencilerden hangisi ya da hangilerinin ifadeleri doğrudur?

A) Yalnız Serkan B) Yalnız Levent C) Serkan ve Levent D) Serkan ve Didem

8. K noktasından kendini serbest bırakan Dilara M

noktasına gidip geri dönüyor. Buna göre;

I. L noktasında Dilara’nın kinetik enerjisi en büyük

değerdedir.

II. Dilara’nın hareketi süresinde potansiyel ve kine-

tik enerjisi birbirine dönüşür.

III. Dilara “L” noktasından “M” noktasına giderken potansiyel enerjisi azalır.

ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III

K

L

M

Serkan

En çok I numaralı cisim yayı sıkıştırır, çünkü onun potansiyel enerjisi en bü-yüktür.

Se

II ve III numaralı cisimler yay-ları eşit miktarda sıkıştırır, çün-kü potansiyel enerjileri eşittir.

Levent

Topların serbest bırakılmasıy-la çekim potansiyel enerjisi kinetiğe o da yayda esneklik potansiyel enerjisine dönüşür.

Didem

3m

2mm

h2h h

I

II III

58

9. Aşağıda verilenlerden hangisi sürtünme kuvvetinin özelliklerinden değildir?

A) Yüzeylerin aşınmasına neden olur.

B) Ağırlık arttıkça sürtünme artar.

C) Sürtünen yüzeylerin cinsine bağlıdır.

D) Daima harekete zıt yöndedir.

10. Aşağıdaki cisimlerden hangisi hem potansiyel hem de kinetik enerjiye sahiptir?

A) Ağaçtaki elma

B) Yokuş aşağı yuvarlanan tekerlek

C) Sıkıştırılmış yay

D) Tavanda asılı avize

11. Farklı kütlelerdeki cisimlere 20 N’ luk kuvvet uygulanarak 3 m yol aldırılıyor.

Buna göre I, II, III numaralı durumlarda yapılan işler ara-sında nasıl bir ilişki vardır?

A) IIIiş > Iiş > IIiş

B) Iiş > IIiş > IIIiş

C) Iiş = IIiş = IIIiş

D) IIiş > Iiş = IIIiş

12. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur?

I. Potansiyel enerjiye sahip olan cisimlerin kinetik enerjisi de vardır.

II. Fiziksel anlamda iş olması için hareketin kuvvetle aynı yönde olması gerekir.

III. İş birimi Newton’dur.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III

I

III

II1 kg

1 kg

2 kg

20 N

20 N

20 N

3 m

3 m

3 m

2 kg

1

4

7

2

8

3

6

9

5

tahta cetvel

çeşme suyu

kolonya

porselen tabak

iletken tel

iletken tel

ÜNİTEÜNİTE3.3.

Yaşamımızdaki ElektrikYaşamımızdaki Elektrik

59

1. Etkinlik : Neler Biliyoruz?

Aşağıdaki kutucuklarda yer alan görselleri inceleyelim. Soruların cevaplarını noktalı yerlere yazalım.

1. Basit bir elektrik devresindeki devre elemanlarının ad ve görevleri nelerdir?

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

2. Yukarıda verilen devreleri inceleyelim. Hangi devredeki ampuller ışık verir, hangileri ışık vermez? Neden?

............................................................................................................................................

3. Kutucuklarda verilen devrelerdeki ampullerden hangisi diğerlerinden daha fazla ışık verir? Sebebini açıklayalım.

............................................................................................................................................

4. Hangi kutucuklarda verilen durumlar, elektrik enerjisinin çarpma tehlikesine örnek gösterile-bilir?

............................................................................................................................................

5. Aynı cins tellerin kullanıldığı 4 ve 8. kutucuklardaki devrelerden hangisinin direnci daha bü-yüktür? Bir iletkenin direnci nelere bağlıdır? Kısaca açıklayalım.

.............................................................................................................................................

60

2. Etkinlik : İter mi, Çeker mi?

Aşağıda yük durumları verilen cisimlerin yüklerini belirleyip birbirine yaklaştırdığımızda meydana gelebilecek etkileşimleri noktalı yerlere örnekteki gibi yazalım.

............................ ............................

............................

............................

............................

............................

............................

............................ ............................

............................ ............................

............................ ............................

............................ ............................

iter

pozitif pozitif

Yaşamımızdaki Elektrik

61

3. Etkinlik : Yükleri Belirleyelim

4. Etkinlik : Grafik Yorumlayalım

Elif kumaşa sürttüğü çubukları şekildeki gibi farklı cisimlere yaklaştırdığında çubuğun bazı cisimleri ittiğini, bazı cisimleri ise çektiğini gözlemliyor. Buna göre kumaşların, çubukların ve cisimlerin yüklerini belirleyerek kutuların içine yazalım.

yünlü kumaş

ebonit çubuk

K, L, M, N cisimlerinin yük durumları grafi kte verilmiştir. Grafi ğe göre cisimlerin birbiri ile etkileşimlerini göz önünde bulundurarak cümlelerdeki eksik kısımları “iter / çeker” şeklin-de tamamlayalım.

2

2 4 6 8

4

6

8 L

N

M

K

• L cismi, K cismini ..................

• N cismi, M cismini ..................

• N cismi, K cismini ..................

yünl

cam çubuk

ipek kumaş

..........

.....

c

.....II

IIII

IV

ipek

..........

.....

.....II

IIII

IV

(+) yük miktarı

(–) yük miktarı

62

5. Etkinlik : Son Yüklerini Belirleyelim

Yük durumları belirtilen cisimlerin nötr küreye dokundurulduğunda veya yaklaştırıldığında ortaya çıkan yeni yük durumlarını cisimlerin üstünde çizerek gösterelim.

Dokunduruluyor.

Dokunduruluyor. 1

nötr küre Ayrılırsa

2

nötr küre

Ayrılırsa

Yaklaştırılıyor .

Tel kesiliyor ve çubuk uzaklaştırılıyor. 3

nötr küre

Yaklaştırılıyor.

Tel kesiliyor ve çubuk uzaklaştırılıyor.4

nötr küre


63

6. Etkinlik : Bulalım - Eşleştirelim

Aşağıda I numaralı kutucukta verilen kavramları, II numaralı kutucukta verilen ifadelerle

eşleştirelim (I numaralı kutucukta verilen kavramlar birden fazla ifadeyle eşleştirilebilir).

II

Aynı tür yüklerin birbirini itmesi ve zıt yükle-rin birbirini çekmesi sonucunda oluşur.

a

Negatif yük alış verişi olmaz.b

Topraklama yapılması gerekir.f

Cisimlerin son yükleri farklı olamaz.ç

Elektrik yüklü cismin iletken telle toprağa bağlandığında üzerindeki yükleri kaybet-mesidir.

c

Elektriklenen cisim ile elektriklenmeyi sağ-layan cisim zıt yükle yüklenir.

g

Yüklü bir cisim ile nötr bir cismin mevcut yükü paylaşmalarıdır. Böylece nötr cisim de elektriklenmiş cismin yükü ile yüklen-miş olur.

e

Negatif yükle yüklenmiş bir elektroskobun topuzuna dokunulduğunda negatif yükle-rin vücut üzerinden toprağa akarak yap-rakların kapanmasıdır.

d

Topraklama1

Dokunma ile elektriklenme2

Yük dengesizliği3

Etki ile elektriklenme4

Elektroskobun boşalması5

I

1 - .............. 2 - .............. 3 - .............. 4 - .............. 5 - ..............

64

7. Etkinlik : Elektroskobun Yük Durumu

a) Aşağıdaki elektroskobun yüklü cisimlerle etkileşmesi sonucunda aldığı yeni şekilleri çize-

rek topuz ve yapraklardaki yük durumunu gösterelim.

b) Aşağıda topraklama yapılan nötr elektroskoplar gösterilmiştir. K ve L çubukları topraklama

yapılan elektroskoplara dokunduruluyor. Negatif yüklerin hareket yönlerine bakarak K ve L

cisimlerinin yüklerini belirleyelim. Elektroskoplar hangi yükle yüklenir?

K L

Yaklaştırdığımızda



Dokundurduğumuzda

Dokundurduğumuzda

nötr elektroskop

nötr elektroskop

negatif yüklü elektroskop

pozitif yüklü elektroskop


K

L

I

II

.....

.....

.....

.....

I II


65

8. Etkinlik : Elektroskobu Hareketlendirelim

9. Etkinlik : Yıldırımla İlgili Birkaç Haber

I. Elektroskop A B C

Yaklaştırılırsa ...................... ...................... ......................

Dokundurulursa ...................... ...................... ......................

II. Elektroskop A B C

Yaklaştırılırsa ...................... ...................... ......................

Dokundurulursa ...................... ...................... ......................

A

B

C

I

II

Aşağıda verilen A çubuğu nötr (yüksüz), B ve C çubukları ise yüklüdür. B ve C çubuklarının yükleri elektroskopların yükünden fazladır.

Çubuklar ayrı ayrı I. elektroskoba yaklaştı-rıldığında ve dokundurulduğunda yapraklarının durumunun ne olacağını tabloya yazalım.

Çubuklar ayrı ayrı II. elektroskoba yaklaştırıldığında ve dokundurul-duğunda yaprakların durumunun ne olacağını tabloya yazalım.

nötr

a İlgili B

Mustafakemalpaşa’da Yangın!

Mustafakemalpaşa’nın merkeze bağlı

Demirdere köyü yakınlarında yıldırım düş-

mesi sonucu orman yangını çıktı. Edinilen

bilgiye göre Demirdere köyü yakınlarında

yıldırım düşmesi sonucu iki ayrı noktada çı-

kan yangına Orman İşletme Müdürlüğü ve

belediye ekipleri müdahale etti. Yangın hâlâ

devam ediyor.

âââ

Futbol Maçında Yıldırım Düştü!Bursa’da futbol sahasına yıldırım düş-mesi sonucu iki futbolcu ağır şekilde yara-landı. İki amotör kulüp arasında oynanacak maç için futbolcular sahaya çıktı. Henüz maç başlamadan sahaya yıldırım düşmesi sonu-cu, isimleri öğrenilemeyen iki futbolcu ağır yaralandı. Yaralanan futbolcular Bursa Ulu-dağ Üniversitesi, Tıp Fakültesi Hastanesinde tedavi altına alındı.

66

10. Etkinlik : Bulmaca

Fırtınalı ve yağmurlu havalarda yıldırım düşmesi sonucu birçok kaza ve yaralanmalar olur. Yıldırımdan korunmak için nelere dikkat etmemiz gerektiğini kutucuklara yazalım.

1. Cisim üzerinde pozitif yük negatif yük-ten fazla ise cisim .....................elektrikle yüklüdür.

2. İki cisim arasında birbirini itme ya da çek-me şeklindeki etkileşimler ....................... adı verilen bir olayın sonucudur.

3. Yağmurlu havalarda yeryüzü ile bulut arasındaki elektrik yükü boşalmasına .................. denir.

4. Elektrikle yüklü cismi nötr cisme yaklaştı-rırsak nötr cisim ................ ile elektrikle-nir.

5. Elektrikle yüklü cisimler toprakla temas ederse aralarında yük alış verişinin ger-çekleştiği olay ...................... ile elektrik-lenme olarak ifade edilir.

6. Bir cismin hangi elektrik yüküyle yüklendiğini ............................ ile tespit edebiliriz.

7. Elektrikle yüklenen bulutlar birbirine yeterince yaklaşırsa aralarındaki elektrik yükü boşalması-na ........................ denir.

8. Cisimlerin elektriklenmesi sonucu üzerindeki ....................... bozulur.

9. Yıldırımdan korunmak için yüksek binaların tepesine ....................... takılır.

10. Dokunma sonucu elektriklenen cisimler ................... tür elektrikle yüklenir.

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

....................................

Yağmurlu, fırtınalı günler-de suyun içinde ve üzerin-deysek kıyıya çıkmalıyız.

Yüksek bir yerdeysek ağaç altına sığınmamalıyız.

1

2

3

4

5

6

8

7

910

Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yer-leri uygun sözcüklerle tamamlayalım. Bul-duğumuz sözcüğü bulmacadaki aynı nu-marayla belirtilen kutucuklara yazalım.


67

11. Etkinlik : Basit Elektrik Devresi Çizelim

• Aşağıdaki devre elemanlarının sembollerini kullanarak basit elektrik devresi çizelim.

- pil - kablo - ampul -anahtar

• Elektrik akımının yönünü devre üzerinde çizerek gösterelim.

• Negatif yüklerin akış yönünü devre üzerinde çizerek gösterelim.

13. Etkinlik : Sorunu Giderelim

Begüm ve Ayberk, ampermetre ve voltmetre kullanarak aşağıdaki devreleri kuruyorlar. An-cak ampermetre ile elektrik akımını, voltmetre ile de gerilim değerini ölçemiyorlar. Ölçüm ya-pamamalarının sebebini devrelerin yanındaki noktalı kutucuklara yazalım ve sorunu gidermek için neler yapılması gerektiğini kısaca açıklayalım.

Begüm’ün devresi Ayberk’in devresi

......................................

......................................

......................................

......................................

......................................

......................................

......................................

......................................

12. Etkinlik : Elektrik Akımı

Yandaki devrede bulunan ampulün üzerinden geçen akım 3 A’dir. Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayalım.

• Bataryadan çıkan ve giren akımın değeri kaç amperdir?

..................................................................................

• I ve II numaralı ampermetreden okunan değer kaç amperdir?

..................................................................................

A

A I

II

A

V

A

V

68

Gerilim (V) Akım (A) Direnç (ohm)

1 ................ ................ .............................

2 ................ ................ .............................

3 ................ ................ .............................

15. Etkinlik : Gerilim - Akım Grafiği

Sedef; iletken telin uçlarına, pil sayısını arttırarak farklı gerilimler uyguluyor ve yaptığı öl-çümler sonucunda aşağıdaki sonuçları elde ediyor.

a) Gerilim - akım tablosunu doldurarak telin direncini bu-lalım.

c) Devredeki pil sayısı ile iletkenin direnci arasında nasıl bir ilişki vardır? Açıklayalım.......................................................................................................................................ç) Devrelerdeki gerilim ile akım arasında nasıl bir ilişki vardır? Açıklayalım.......................................................................................................................................

14. Etkinlik : Eşleştirelim ve YorumlayalımAşağıda I numaralı kutucukta verilen kavramları, II numaralı kutucukta verilen kavramlar-

dan uygun olanı ile eşleştirelim. Eşleştirdiğimiz bu kavramlar arasında nasıl bir ilişki olduğunu örnekte olduğu gibi noktalı yerlere yazalım.

b) Gerilim - akım grafi ğini çizelim.

I

1. voltmetre2. ampermetre3. pil4. direnç5. elektrik akımı

II

a) enerji kaynağıb) ohmc) amperç) akımd) gerilim

1 - d........ : ........................................................................................................................................

........

........

........

........

Voltmetre, bir elektrik devresinde iki nokta arasındaki gerilimi ölçer.

: ........................................................................................................................................

: ........................................................................................................................................

: ........................................................................................................................................

: ........................................................................................................................................

Gerilim (V)

Akım (A)

III IIII

A

V

2 A

8 V

A

V

1 A

4 V

A

V

0,5 A

2 V


69

Bağ ıms ız Değ işke n Bağ ım l ı Değ işke n S ab i t Tu t u l an Değ işke n

.................................. .................................. ..................................

16. Etkinlik : Ampullerin Parlaklıklarını Test Ettik

17. Etkinlik : Ampulleri Seri Bağlayalım

Ders kitabımızdaki “Ampullerin Parlaklıklarını Test Edelim” adlı etkinlikte yaptığımız göz-lemler için aşağıdaki çizelgede belirtilen yerlere “X” işareti koyalım.

I. şekil II. şekil III. şekil

Her bir ampulden ana koldaki akıma eşit akım geçer.

Ampullerden geçen akımın toplamı, ana koldan geçen akıma eşittir.

Devrenin toplam (eş değer) direnci her bir ampulün di-rencinden büyüktür.

Devrenin toplam (eş değer) direnci her bir ampulün di-rencinden küçüktür.

Her bir devredeki ampullerin parlaklıkları eşittir.

Devredeki bir ampulü duyundan çıkardığımızda diğer ampul yanmaya devam eder.

Devrenin toplam direnci ampulün direncine eşittir.

Aşağıdaki kutucuğa bir pil ve üç ampulden oluşan seri bağlı bir devre çizelim.

• Ampullerden birini duydan çıkarttığımızda diğer ampullerin durumu ne olur? Aşağıdaki noktalı satırlara kısaca açıklayalım.

...............................................................................

...............................................................................

• Binalardaki ampuller neden seri bağlanmaz? Aşağı-daki noktalı satırlara yazalım

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

d) Devrelerdeki bağımlı, bağımsız ve sabit tutulan değişkenler nelerdir?

70

18. Etkinlik : Doğru mu? Yanlış mı?

19. Etkinlik : Ampulleri Paralel Bağlayalım

Yandaki kutucuğa bir pil ve üç ampulden olu-şan paralel bağlı bir devre çizelim.

• Ampullerden birini duyundan çıkardığımızda diğer ampullerin durumu ne olur? Aşağıdaki noktalı satırlara kısaca açıklayalım.

........................................................................

........................................................................

.......................................................................

• Binalardaki ampuller neden paralel bağlanır?

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

Yukarıda devrelerle ilgili olarak verilen cümlelerin doğru mu yanlış mı olduğunu başında yer alan kutucukta belirleyelim. Yanlış olduğunu düşündüğümüz ifadelerin doğrusunu noktalı yerlere yazalım.

Seri bağlı devreye ampul eklenmesiyle ampullerin parlaklığı azalır.

Seri bağlı ampullerin bulunduğu devreye ampul eklenmesiyle devredeki toplam direnç azalır.

Seri bağlı devreye ampul eklenmesiyle devredeki akım artar.

Seri bağlı devreye pil eklenmesiyle ampullerin parlaklığı artar.

I II III

A A A


71

20. Etkinlik : Akım ve Gerilimi Yorumlayalım

Şekildeki devreyi kuran Alperen, ampermetre ile devredeki akımı, voltmetre ile de pil üzerin-deki gerilim değerlerini okuyor.

a) Devredeki ampullerin direnci kaç Ω’dur.

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

Alperen, devreye önce bir ampul, daha sonra bir ampul daha seri bağlıyor ve ölçüm araçla-rının değerlerini tekrar okuyor.

b) Ampuller özdeş olduğuna göre tabloyu dolduralım. Ampermetre ve voltmetre değerlerini yorumlayalım.

c) Tabloya göre ampul sayısı arttıkça ampul parlaklıklarının nasıl değiştiğini ve parlaklıkla akım arasındaki ilişkiyi yorumlayalım.

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

Devredeki Seri Bağlı Ampul Sayısı

Voltmetrenin Gösterdiği Değer

Ampermetrenin Gösterdiği Değer

1 9 V 0,9 A

2 ........ ........

3 ........ ........

A

0,9 A

V

9 V

72

22. Etkinlik : Ampuller ve Ampermetreler

a) Tüm devre boyunca ne kadar akım geçtiğini hangi ampermetre göstermektedir?

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

b) A1, A2 ve A3 ampermetrelerinden okunan değerler için ne söylenebilir? Kısaca açıklayalım.

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

c) L ampulü patlarsa diğer ampuller için ne söylenebilir?

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

Özdeş ampullerden kurulmuş yandaki devre ile ilgili soruları cevaplandıralım.

a) Devrelerden geçen akımı karşılaştırarak kısaca açıklayalım.

...........................................................................................................................................

b) 1 ve 2. devredeki K ve L ampullerinin parlaklıklarını karşılaştırdığımızda ne olur?

...........................................................................................................................................

c) Bataryanın gerilimini 3 volt kabul edip buna göre K ve L ampullerinin 1 ve 2. devredeki gerilimlerini karşılaştıralım.

...........................................................................................................................................

21. Etkinlik : Seri ve Paralel Bağlı Ampuller

Aşağıdaki devrelerde kullanılan ampul ve piller özdeştir. Buna göre devrelerle ilgili olarak istenenleri yazıp sorulara cevap verelim.

A2 A3

A1

K L

M

K

1 2

L

L

K


73

ç) 1, 2 ve 3 numaralı ampullerin parlaklığı için ne söylenebilir?

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

d) 1 ve 2 numaralı ampullerin uçları arasındaki gerilim değeri için ne söylenebilir?

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

23. Etkinlik : Devrede Neler Oluyor?

24. Etkinlik : Kısa Devre

Aşağıdaki devre ile ilgili sorulara cevap verelim.

a) Anahtarlar açıkken hangi ampul ya da ampuller ışık verir?

........................................................................................................................................

b) Anahtarlar kapalıyken hangi ampul yada ampuller ışık verir?

........................................................................................................................................

c) 2 numaralı anahtarı kapatarak yaptığımız bağlantıya ne ad verilir?

........................................................................................................................................

Aşağıdaki elektrik devrelerine farklı şekillerde kablolar eklenmiştir. Devrelerde hangi ampul-lerin ışık verdiğini açıklayalım.

I. devre: ................................................................................................................

II. devre: ................................................................................................................

III. devre: ................................................................................................................

II III

1

2

A B

K

M

LK M

L N

I

K

L

74

25. Etkinlik : Hangisi Işık Verir?

Üç ampul ve dört anahtardan oluşan aşağıdaki devrede, ampullerin anahtarlar tarafından nasıl kontrol edildiğini düşünelim. Aşağıdaki çizelgeyi uygun şekilde dolduralım.

26. Etkinlik : Doğru mu? Yanlış mı?

Aşağıdaki cümlelerde verilen bilgilerden doğru olanların karşısına “D”, yanlış olanların karşısına “Y” harfi yazalım (Devredeki ampuller özdeştir.).

1. Seri bağlı devre elemanlarının üzerinden geçen akımlar eşittir.

2. Paralel bağlı özdeş iki lambanın parlaklığı, seri bağlı iki lambanın parlaklığından azdır.

3. Paralel bağlı ampullerin dirençlerinin toplam değeri, en küçük direncin değerinden küçüktür.

4. Seri bağlı ampul sayısı arttıkça toplam direnç azalır.

5. Paralel bağlı ampullerden geçen akım ampulün direnciyle ters orantılıdır.

6. Paralel bağlı ampullerin bulunduğu devreye ampul eklenmesiyle devredeki akım azalır.

7. Paralel bağlı ampullerin bulunduğu devreye ampul eklenmesiyle devredeki toplam direnç artar.

8. Paralel bağlı ampullerin bulunduğu devrede, ampul sayısı artarsa ampullerin par-laklığı artar.

9. Paralel bağlı ampullerin her birinin uçları arasındaki gerilim aynıdır.

10. Seri bağlı devreden bir ampul çıkartılırsa diğer ampuller ışık vermeye devam eder.

AMPULLER

1 2 3

A B C D

Açık Kapalı Kapalı Kapalı

Kapalı Açık Kapalı Kapalı

Kapalı Kapalı Açık Kapalı

Kapalı Kapalı Kapalı Açık

Kapalı Kapalı Açık Açık

Kapalı Açık Açık Kapalı

Kapalı Kapalı Kapalı Kapalı

1

2

3

A

C

D

B


75

Ü n i t e S o n u D e ğ e r l e n d i r m e S o r u l a r ıÜ n i t e S o n u D e ğ e r l e n d i r m e S o r u l a r ı

A . A .

B . B .

Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri, kutu içindeki sözcüklerden uygun olanları ile tamamlayarak defterimize yazalım.

Bazı kelimelerin sonuna uygun ekleri getirmeyi unutmayalım.

1. Dokunma ile elektriklenmede cisimlerin son yükleri ....................... olamaz.

2. Negatif yüklü bir elektroskop, iletken bir telle toprağa bağlanırsa ....................... yükler toprağa akar ve elektroskop ....................... olur.

3. Bir devrede bir ....................... uçları arasındaki gerilimin iletken üzerinden geçen akı-ma ....................... sabittir. Bu oran iletkenin ....................... eşittir.

4. Negatif yükler, pilin ....................... kutbundan ....................... kutbuna doğru hareket eder.

5. Voltmetre devreye ......................., ampermetre ise devreye ....................... bağlanır.

6. Bataryaya bağlı yanmakta olan ampule paralel bir ampul daha bağlanırsa ampulun ....................... değişmez.

7. Paralel bağlı özdeş dirençlerden ....................... akım geçer.

8. Paralel bağlı devrelerde toplam direnç, kollardaki dirençten daha ....................... .

• direnç • nötr • eşit • farklı • iletken • negatif

• oran • pozitif • seri • paralel • parlaklık • küçük


1.

Yukarıdaki etkinliğe göre M ve N cisimlerinin yükleri için hangisi söylenebilir?

A) M ve N cisimleri farklı cins yükle yüklüdür.

B) M ve N cisimleri aynı cins yükle yüklüdür.

C) M cismi yüklü N cismi nötrdür.

D) Her iki cisim de nötrdür.

M cismi elektroskobun to-puzuna dokundurulduğunda yapraklar açılıyor.

Daha sonra elektroskoba N cismi dokundurulduğunda yapraklar biraz kapanıyor.

M N

76

2. Fen ve teknoloji dersinde öğrenciler farklı renkteki balonlar üzerine yazılmış olan birim-lere bakarak balonları uygun olan vagonlara yerleştirmek istiyorlar.

Buna göre öğrenciler hangi balonları vagonlara ne şekilde yerleştirirlerse amaçlarına ulaşmış olurlar?

Direnç vagonu Akım şiddeti vagonu Gerilim vagonu

A) Mavi Yeşil Kırmızı

B) Sarı Mavi Kırmızı

C) Mavi Sarı Kırmızı

D) Mavi Yeşil Sarı

3. Yandaki devrelerde kullanılan ampul ve piller özdeştir. Buna göre ampullerin parlaklıkları ile ilgili yapılan kar-şılaştırmalardan hangisi doğru değildir?

A) L > M B) K = L C) M > K D) M = N

C . C . Aşağıdaki soruların cevaplarını defterimize yazalım.

1. Yanda verilen basit elektrik devresinde ampermetre 2 A’i göstermektedir.

a) Buna göre aşağıdaki devrelerde bulunan ampermetreler hangi değerleri gösterir?

b) Hangi devrelerdeki ampul ya da ampuller yukarıda verilen devredeki ampulle aynı parlaklıkta ışık verir?

c) Ampullerin üzerinden geçen akımın büyüklüğü, ampulün parlaklığını nasıl etkiler?

2. Elektrik devresindeki akım hangi devre elemanları ile sağlanır?

OHMOHMAMPERAMPERJOULEJOULE VOLTVOLT

K

L

M N

1

A1

2

A2

3

A3

4

A4

77

Maddenin Yapısı ve

Özellikleri

Maddenin Yapısı ve

Özellikleri

Açıklamalar Kavramlar

ÜNİTEÜNİTE4.4.

1. Etkinlik : Öğrendiklerimizi Hatırlayalım

77

Aşağıda verilen madde ile ilgili açıklamaları uygun olan kavramla eşleştirelim.

1. Aynı tür atomlardan oluşan saf maddedir.

2. Maddenin kimliğini kaybederek başka bir maddeye dönüş-tüğü değişimin adıdır.

3. Maddenin sadece dış görünümünün değişmesine sebep olan olaydır.

4. Farklı tür atomlar içeren saf maddelere denir.

5. Birden çok maddenin özelliğini kaybetmeden bir arada oluşturduğu madde topluluğudur.

6. Su, karbon dioksit gibi bileşiklerin sahip olduğu yapıdır.

7. Katı, sıvı ve gaz bütün maddelerin taneciklerinin yaptığı ha-rekete denir.

8. Maddenin en küçük yapı taşıdır.

Titreşim

Element

Bileşik

Kimyasal değişim

Atom

Karışım

Molekül

Fiziksel değişim

Öteleme

2. Etkinlik : Element Atomları

Aşağıda verilen modelleri inceleyelim. Soruları, modellerin numaralarını kullanarak cevap-layalım.

1. Yukarıdaki modellerden hangisi ya da hangileri elementi temsil etmektedir? Sebebini açıklayalım.

.............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................2. Hangi modellerde atomlar özdeş, hangi modellerde değildir? ..............................................................................................................................................

21 3

78

3. Etkinlik : Elementler ve Kullanım Alanları

Aşağıda kutular içerisinde element adları ve o elementlerin kullanım alanlarına ait örnek fo-toğrafl ar verilmiştir. Hangi fotoğrafın hangi elemente ait olduğunu belirleyerek oklar yardımıyla eşleştirelim.

Demir

İyot

Bakır

Kalay

Altın

Çinko

Cıva

Gümüş


79

ÖZELLİKLER Toplam

Lityum elementi-nin üstünde

Kükürt elementi-nin solunda

Karbon elementi-nin altında

Magnezyum ele-mentinin üstünde

Sodyum elemen-tinin sağında

Azot elementinin solunda

Fosfor elementi-nin üstünde

Klor elementinin üstünde

Flor elementinin solunda

Helyum elementi-nin altında

Potasyum ele-mentinin üstünde

Alüminyum ele-mentinin üstünde

Silisyum elemen-tinin solunda

Hidrojen elemen-tinin altında

Neon elementinin üstünde

Klor elementinin solunda

Toplam

ÖZ

ELLİK

LER

4. Etkinlik : Sihirli Kare

Aşağıdaki çizelgede elementlerin periyodik tabloda bulunduğu yerle ilgili ipucu içeren cüm-leler verilmiştir. Bu elementlerin adları ile periyodik tablodaki numaralarını boş bırakılan yerlere yazalım. Soldan sağa ve yukarıdan aşağıya elementlerin numaralarının toplamını da çizelge-deki ilgili boşluklara yazalım (Etkinlik yapılırken aşağıdaki periyodik tablo kullanılabilir.).

I

80

Kullanım Alanları

1. Tebeşir ve diş macunu üretiminde kullanılır.

2. Roketlerde yakıt olarak kullanılır.

3. Kum, kil ve yapı malzemesi olarak kullanılır.

4. Hava ve uzay araçlarının yapımında kullanılır.

5. Havai fi şek üretiminde kullanılır.

6. Sabun, deterjan, boya üretiminde kullanılır.

7. Mürekkep, kurşun kalem ucu üretiminde kulla-nılır.

8. Sokak aydınlatmalarında, pillerde, cam yapı-mında kullanılır.

9. İçme sularının mikroplardan arındırılmasında kullanılır.

10. Hastanelerde solunum rahatsızlıkları çeken hastaların tedavisinde kullanılır.

11. Gübre ve patlayıcı madde üretiminde kullanılır.

12. Uçak parçaları üretiminde, fotoğraf makineleri-nin gövde kaplamalarında kullanılır.

13. Pil üretiminde kullanılır.

14. Renkli reklam aydınlatmalarında kullanılır.

15. Barut yapımında kullanılır.

16. Gübre, kabartma tozu, sabun, cam, seramik üretiminde kullanılır.

17. Diş macunlarının bileşiminde bulunur.

18. Zeplin ve balon gibi hava taşıtlarını şişirmede kullanılır.

19. Kesim ve kaynak işlerinde kullanılır.

20. Teneke içecek kutuları ve CD’lerin üretiminde kullanılır.

5. Etkinlik : Elementleri Tanıyalım

Aşağıdaki kutucukta periyodik tablonun ilk 20 elementi alfabetik sırayla verilmiştir. Bu ele-mentleri numaralarına göre 1’den 20’ye kadar çizelgedeki “Elementin Adı” bölümüne yerleşti-relim. Daha sonra kullanım alanlarının numaraları ile eşleştirelim.

Elementin Numarası

Elementin Adı Kullanım Alanı

1 Hidrojen

2

3

4

5

6

7

8 Oksijen

9

10

11

12 Magnezyum

13

14

15

16

17

18

19

20

ElementlerElementler

• Alüminyum

• Helyum

• Magnezyum

• Argon

• Hidrojen• Neon

• Azot

• Karbon

• Oksijen

• Berilyum

• Kalsiyum

• Potasyum • Sodyum• Silisyum

• Bor

• Kükürt

• Flor

• Klor

• Fosfor

• Lityum


81

6. Etkinlik : Kelime Avı

7. Etkinlik : Şifreyi Bulalım

Aşağıdaki bulmacada vücudumuzda ve yeryüzünde bulunan elementler gizlenmiştir. Bu elementleri satır ve sütunlardan bularak işaretleyelim. Geride kalan harfl eri kullanarak oluştur-duğumuz cümleyi bulmacanın altındaki noktalı yere yazalım.

Aşağıda verilen elementleri bulmacadaki uygun yerlere yazarak bulmacayı dolduralım. Mavi karelerdeki harfl erden yola çıkarak şifreyi bulalım.

E

L

İ

Y

M

A

Argon

Magnezyum

Lityum

Flor

Alüminyum

Helyum

Azot

Hidrojen Kalsiyum

Klor

Oksijen

Potasyum

Sodyum

Magnezyum

Kalsiyum

Fosfor

Kükürt

Potasyum

Sodyum

Silisyum

Alüminyum

Demir

Azot

Hidrojen

Oksijen

Silisyum

Ş İ F R E Ş İ F R E ::

v Ü C U H İ D R O J E N D U

A Z O T M U P O T A S Y U M

Z O K D S İ L İ S Y U M A V F

D K Ü E Y M A G N E Z Y U M E O

E S K R Y Ü Z Ü N D E S

M İ Ü A L Ü M İ N Y U M B U F

İ J R L U N S O D Y U M A N O

R E T E L E M E N T R

N L E R İ T A N I

Y A L K A L S İ Y U M I M

82

9. Etkinlik : Formülüne Bakıp Tanıyalım

8. Etkinlik: Adını ve Sembolünü Hatırlayalım

Aşağıda adı verilen elementlerin yanına sembolünü, sembolü verilen elementlerin yanına da adını yazalım.

A. Aşağıdaki çizelgede bazı formüller verilmiştir. Bu formülleri oluşturan elementin sembo-lünü, adını ve kaç atomdan oluştuğunu çizelgede boş bırakılan yerlere yazalım.

B. Aşağıda formülleri verilen bileşiklerin hangi elementlerden ve kaç atomdan oluştuğunu çizelgede boş bırakılan yerlere yazalım.

Silisyum .......... Kalsiyum ............................ He .................. F

Lityum .......... .................. ArOksijen .......... .................. Mg

Bakır .......... Nikel ............................ Sn .................. Co

Kükürt .......... .................. CNeon .......... İyot ..........

.................. Ag .................. SnAzot .......... Altın ..........

Formülü Sembolü Elementin Adı Kaç Atomdan Oluşur?

H2

O2

Cl2N2

Formülü Formülü Oluşturan Elementler Kaç Atomdan Oluşur?

H2O

CO

NH3

C6H12O6


83

10. Etkinlik: Atomlar Birbirine Bağlı mı?

11. Etkinlik: Atomdan Daha Küçük Parçacıklar

A. Aşağıda bazı maddelere ait atom modelleri verilmiştir. Bu modeller üzerinde birbirine bağlı atomları ve varsa modellerdeki molekülleri gösterelim.

B. Atom ve moleküller için “bağlı olma” ifadesi sizce neyi ifade etmektedir?

Aşağıdaki metni okuyalım.

Biz de bu metinde anlatılan “sürtme ile elektriklenme” olayından yola çıkarak atomdan daha küçük parçacıkların olup olmadığını sebebiyle birlikte noktalı satırlara yazalım.

.............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................

........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................

Bugün sınıfımızda üst üste ilginç olaylar yaşadık. Arkadaşım Merve’den kalemtıra-

şını vermesini istedim. Tam kalemtıraşı aldığım sırada ikimiz de elektrik çarpmış gibi

olduk. Daha sonra Merve kazağını çıkarırken saçları elektriklendi, kazağından çıtır çı-

tır sesler geldi. Bu yaşadıklarımızın sebebini öğretmenimize sorduk. Öğretmenimiz de

Merve ve benim yaşadığımızın bir tür elektriklenme olduğunu günlük hayatta buna ben-

zer olayları hepimizin yaşayabileceğini söyledi. Bunun sebebini araştırmamız için de

bize bir ödev verdi.

84

12. Etkinlik: Resim Çizelim

13. Etkinlik: Modeli Tamamlayalım

A. Aşağıda verilen kutu içine ilk 20 elementten herhangi birinin atomunu temsil eden modeli çizelim. Model üzerinde atomun çekirdeğini, çekirdek içindeki parçacıklarını ve elektronlarını gösterelim.

B. Atomun temel parçacıkları ile ilgili soruları cevaplandırarak çizelgeyi dolduralım.

Aşağıda verilen atom modeli üzerindeki kısımların adlarını noktalı yerlere yazalım.

Parçacık

Proton

Nötron

Elektron

Nasıl Gösterilir? Atomda Nerede Bulunur?

................................

................................................................

................................


85

14. Etkinlik: Bilin Bakalım Ben Kimim?

................................................

Benimle aynı kütledeki

arkadaşımla çekirdeğin

içindeyim.

Yükümü sorarsanız pozitif

(+) yüklüyüm.

Atomun sahip olduğu

hacmi ben oluştururum.

Temel parçacıkların

kütlece en küçüğüyüm.

Yükümü sorarsanız ne-

gatif (-) yüklüyüm.

16. Etkinlik: Karşılaştırma Yapalım

Proton, nötron ve elektronun atomdaki yerini ve yükünü aşağıda verilen çizelgeye kaydede-lim. Diğerine göre daha büyük ya da küçük olması açısından parçacıkların kütlelerini karşılaş-tıralım. Yaptığımız karşılaştırmayı çizelgenin altındaki noktalı satırlara yazalım.

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

15. Etkinlik: Haydi Eşleştirelim Atomun alt parçacıkları ile ilgili özellikleri uygun kavram ile eşleştirelim.

Aşağıda konuşma balonlarıyla kendilerini tanıtan atomun alt parçacıklarının adlarını altla-rındaki noktalı yerlere yazalım.

p ğ ş ş y ç g y

Proton

Nötron

Elektron

Atomdaki Yeri Yük

Pozitif yüklüdür.

Kütlesi protonun kütlesinin 1/2000’i kadardır.

Çekirdekte bulunan yüksüz parçacıktır.

Negatif yüklüdür.

Elektrona çekim kuvveti uygular.

Protonla birlikte atomun kütlesinin büyük bir kısmını oluşturur.

Nötron

Elektron

Proton

Özellikler Kavramlar

86

I. Katman II. Katman III. Katman IV. Katman

1. Atom 2 4

2. Atom 2 6

3. Atom 2 8 2

4. Atom 2 8 8 2

17. Etkinlik: Akrostiş Yapalım

18. Etkinlik: Atom Modellerini Çizelim

Elektron, çekirdek ve katmanla ilgili bilgilerimizden yararlanarak akrostiş yapalım.

Aşağıda verilen çizelgede bazı atomlara ait katmanlarla o atomun her bir katmanında yer alan elektronların sayısı verilmiştir. Bu bilgilerden yola çıkarak atomların modelini çizelim ve her modelin altına toplam elektron sayısını yazalım.

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

E

L

E

K

T

R

O

N

Ç

E

K

İ

R

D

E

K

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

K

A

T

M

A

N


87

19. Etkinlik: Karşılaştırma Yapalım

20. Etkinlik: Aynı Atomlar mı?

Aşağıda modelleri görülen atomların nötr olup olmadıklarına karar verelim. Yanlarındaki noktalı yerlere o atomun nötr olup olmama durumunu ve neye göre karar verdiğimizi yazalım.

Aşağıda verilen atom modellerini inceleyelim. Bu modellerden hangileri aynı atoma, hangi-leri farklı atoma ait olabilir? Sebebiyle birlikte altlarında bulunan noktalı yerlere yazalım.

II....................................................................................................................

...................................................................................................................

IV....................................................................................................................

....................................................................................................................

...

...

III....................................................................................................................

...................................................................................................................

..........

............. .14n13p

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

1 2 3

I.......................................................................................................................

......................................................................................................................

.

.

88

21. Etkinlik: Atom Modellerine Bir Yolculuk Yapalım

22. Etkinlik: Doğru Çıkışı Bulalım

Aşağıda verilen kutuların bazılarında bir atom modeli tanıtılıp bu modelin hangi bilim insanı-na ait olduğu sorulmakta, bazılarında ise model adı verilip o modelle ilgili açıklama istenmek-tedir. Boşlukları dolduralım.

Aşağıda verilen cümlelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar vererek ok yönünde ilerleyelim ve doğru çıkışa ulaşalım.

Atom, içi dolu berk bir küredir.

.................................

Elektronlar çok hızlı hareket ederler, bu ne-denle elektronların yerini belirlemek zordur.

.................................

.................................

Çekirdekle elektronlar arasında çekim kuvveti vardır ve elektronlar belli yörüngelerde dolanır.

Maddenin tanecikler-den oluştuğunu belirtip bu taneciklere “atom”

adını Democritus vermiştir.

Atom hakkında ortaya konan her yeni model

bir önceki eksikliği gidermiştir.

Rutherford Atom Modeli “üzümlü kek modeli”

olarak bilinir.

Thomson Atom Modeli’ne göre elekt-ronlar çekirdek etra-fında yörüngelerde

dolanırlar.

Bugün kabul edilen en gerçekçi model elektron

bulutu modelidir.

Elektron bulutu mode-linde elektron sabit bir

yerde durmaktadır.

D

DD

D

D

D

D

Y

Y

Y

Y

Y

YY

1. çıkış

5. çıkış

3. çıkış

7. çıkış

2. çıkış

6. çıkış

4. çıkış

8. çıkış

Niels Bohr, atomla ilgili katman kavramını

ortaya atmıştır.

Thomson Atom Modeli

Bohr Atom Modeli


89

23. Etkinlik: Kararlı mı, Kararsız mı?

Aşağıdaki modellerde altı farklı atomun katman-elektron dizilimi verilmiştir. Bu modellerin ait oldukları elementlerin adlarını ve sembollerini yazalım. Atomların kararlı olup olmadıklarını belirtelim ve sebebini açıklayalım.

Adı: ................................................ Sembolü: ...........................................

Kararlı mı? Kararsız mı? Neden? ...............................................................................................................................................................................

Adı: ................................................ Sembolü: ....................................

Kararlı mı? Kararsız mı? Neden? ............................................................................................................................................................................................................................................................................

Adı: ................................................ Sembolü: ....................................


Adı: ................................................ Sembolü: ....................................


Adı: ................................................ Sembolü: ..............................

Kararlı mı? Kararsız mı? Neden? ...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

12n12p

Adı: ................................................ Sembolü: ....................................


90

24. Etkinlik: Elektron Dizilimi Yazalım

25. Etkinlik: Dublet mi, Oktet mi?

Aşağıda elektron sayıları verilen atomların elektron dizilimlerini yazalım. Elektron almaya ya da vermeye yatkınlık durumlarını belirleyelim. Elektron alış verişinden sonraki elektron di-zilimlerini yazalım.

24. etkinlikte adı geçen atomların kararlı hâle geçerken dublet kuralını mı, oktet kuralını mı gerçekleştirdiğini yazalım. Nedenini belirtelim.

AtomElektron sayısı

Elektron dizilimleri Elektron almaya/vermeye yatkın olma durumu

Elektron aldıktan/ verdikten sonraki elektron dizilimi

Na atomu 11

Cl atomu 17

B atomu 5

Li atomu 3

F atomu 9

Ar atomu 18

Na atomu Na atomu

Cl atomu Cl atomu

B atomu B atomu

Li atomu Li atomu

F atomu F atomu

Ar atomu Ar atomu

Kararsız Hâl Kararlı Hâl Nedeni

...................................................................................................................................................................

........................................................

........................................................

........................................................

........................................................

........................................................

........................................................

........................................................

........................................................

........................................................

........................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................


91

26. Etkinlik: Doğru mu, Yanlış mı?

Aşağıda nötr hâldeki alüminyum ve klor atomlarının katman-elektron dizilimleri verilmiştir. Bu atomlar hakkında aşağıdaki kutucuklarda yer alan ifadelerden hangisinin doğru ya da yan-lış olduğunu belirterek sebebini açıklayalım.

Kararlı hâldeki klor atomunun 18 elektronu vardır.

Doğru/Yanlış: ...........................Çünkü ........................................................................................................................................

Kararlı elektron dizilimine sa-hip alüminyum atomunun 13 protonu vardır.

Doğru/Yanlış: .............................Çünkü ...........................................................................................

Her iki atom da kararlı hâle geçerken oktet kuralına uyarlar.

Doğru/Yanlış: ............................Çünkü .............................................................................................................................................................................................

Her iki atomun kararlı hâldeki elektron dizilimleri aynıdır.

Doğru/Yanlış: ............................Çünkü ...........................................................................................................................................

Klor atomu 1 elektron vererek kararlı hâle gelir.

Doğru/Yanlış: ............................Çünkü ...........................................................................................................................................

Alüminyum atomu 5 elektron alarak kararlı hâle gelir.

Doğru/Yanlış: ............................Çünkü .............................................................................................................................................................................................

Klor atomuKlor atomu

18n17p

Alüminyum atomu

unu belirterek sebebini açıklayalım.

Alüminyum atomu

14n13p

92

Katman- Elektron Dizilimi

Proton Sayısı

Elektron Sayısı

Nötron Sayısı

Yüküve

Sembolü

Nötr/Anyon/ Katyon

Magnezyum

Oksijen

Flor

Azot

Berilyum

12n12p

27. Etkinlik: Nötr mü, Anyon mu, Katyon mu?

Aşağıda bazı atomların ve iyonların katman-elektron dizilimleri gösterilmiştir. Buna göre her atomun proton, elektron, nötron sayısını, yükünü, taneciğin sembolünü ve nötr mü, anyon mu, katyon mu olduğunu çizelgede belirtilen yerlere yazalım.


93

28. Etkinlik: Eksikleri Tamamlayalım

29. Etkinlik: Formülü Yazalım, Elementleri Söyleyelim

Aşağıda atom ya da iyonlarla ilgili eksik bırakılan yerleri dolduralım.

Aşağıdaki çizelgede yer alan çok atomlu iyonların formüllerini ve bu iyonları oluşturan ele-mentlerin adlarını ilgili boşluklara yazalım.

...................................

e: 2

p: .....

Li+

...................................

e: 10

p: .....

Na+

...................................

e: 10

p: .....

O2-

...................................Yüksüz / Nötr

e: 2

p: .....

He

...................................

e: .....

p: 17

Cl-

...................................

e: .....

p: 7

N3-

...................................

e: 10

p: .....

F-

...................................

e: .....

p: 12

Mg2+

...................................

e: .....

p: 18

Ar

Katyon

İyon Adı Formülü İyonu Oluşturan Elementler

Sülfat

Karbonat

Hidroksit

Fosfat

Amonyum

Nitrat

94

30. Etkinlik: Bulmaca Çözelim

31. Etkinlik: Kimyasal Bağ Yapabilir miyim?


5. Bir atomun kararlı hâle geçerken aldığı ya da verdiği elektron sayısı.

6. Bir atomun son katmanındaki elektron sayısını ikiye tamamlaması.

7. Eksi yüklü iyonlara verilen ad.

8. Yüklü atomun adı.

Aşağıda katman-elektron dizilimleri verilen atomların kararlı yapıya sahip olup olmadığını ve kimyasal bağ yapıp yapamayacağını karşılarındaki noktalı yerlere yazalım.

............................................

............................................

............................................

............................................

............................................

............................................

............................................

............................................

............................................

............................................

............................................

............................................

............................................

............................................

............................................

............................................

............................................

............................................

....... ...

................ ....

.........16n15p

....... ...

............

..........14n13p

..

..

..22n18p

3

4

2

1

5 6

7

8

Soldan Sağa

1. Elektronların bulunma olasılığının yüksek ol-duğu bölge.

2. Bir atomun son katmanındaki elektron sayısını sekize tamamlaması.

3. Artı yüklü iyonlara verilen ad.

4. Bir atomda elektron ve proton sayısının eşit ol-ması durumu.

Aşağıda verilen tanımları karşılayan sözcükleri bulmacada numaralarla belirtilen yerlere yazalım.


95

12n11p

Sodyum atomuOksijen atomu

OOCC

32. Etkinlik: Kimyasal Bağ Nerede?

33. Etkinlik: İyonik Bağ Yapalım mı?

Aşağıda gösterilen moleküllerde kimyasal bağın hangi atomlar arasında olduğunu noktalı yerlere yazalım.

Magnezyum atomunun elektron dizilimi yanda verilmiştir. Aşağıda elektron dizilimi verilen atomlardan hangisi ya da hangileri ile mag-nezyum atomunun iyonik bağ gerçekleştirebileceğini belirleyelim. Bağ oluşturma modelini aşağıda ayrılan alana çizelim.

12n12p

Magnezyum atomu

Neon atomu

............................................

............................................

............................................

............................................

............................................

............................................

NaNa ClCl

HH

HH

OO

HH

NN

NN NNHHOO

CC

da ayrılan alana çizelim

16n16p

Kükürt atomu

96

İyon atomuOksijen atomu

34. Etkinlik: Model Hazırlayalım

35. Etkinlik: Elektronlarımızı Ortak Kullanalım

Uyarı: Etkinliği yapmadan önce ders kitabının 153. sayfasın-daki atom modellerini inceleyelim.

Etkinliğin Yapılışı

• Hangi renkteki fon kâğıdının hangi atomu temsil edeceğine ka-rar verelim.

• “Mg” ve “O” atomlarının katman sayılarını belirleyelim.

• Magnezyum ve oksijen atomlarını temsil eden katmanları fon kâğıtlarını daire şeklinde keserek elde edelim. Bu daireleri mer-kezleri üst üste gelecek şekilde iğneyle birbirine tutturalım.

• Magnezyum ve oksijen atomlarının sahip olduğu elektron sa-yısı kadar raptiye alalım ve bu raptiyeleri atomların katmanla-rına yerleştirelim.

• Aynısını “K” ve “Cl”, “Na” ve “F” atomları için de yapalım.

Ulaştığımız Sonuç

• Yaptığımız modellere bakarak magnezyum ve oksijen atomları arasında, potasyum ve klor atomları arasında, sodyum ve fl or atomları arasında kimyasal bağ oluşup oluşmayacağını arkadaşlarımızla tartışalım.

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................


• altı farklı renkte fon kâğıdı

• raptiye• toplu iğne• yapıştırıcı• makas• pergel• kalem

18n17p

Klor atomu

18n17p

Klor atomuNeon atomu

Klor atomunun elektron dizilimi yanda verilmiştir. Aşağıda elektron dizilimi verilen atomlardan hangisi ya da hangileri klor atomu ile elektronlarını ortaklaşa kullanarak kovalent bağ yapar? Bağ oluşturma modelini aşağıda ayrılan alana çizelim.


97

36. Etkinlik: Benzerlik ve Farkları Belirleyelim

37. Etkinlik: İyonik mi, Kovalent mi?

İyonik bağ ile kovalent bağ arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları aşağıdaki Venn şemasına yazalım.

Aşağıdaki numaralandırılmış kutucuklarda formülleri verilen yapıları inceleyelim. Kutucuk-lardaki numaraları kullanarak soruları cevaplayalım. Elementlerin proton sayıları: hidrojen 1, lityum 3, karbon 6, azot 7, oksijen 8, fl or 9, magnezyum 12, klor 17, kalsiyum 20’dir.

1 H2

2

O2

7

CO2

5 Cl2

8H2O

10 CaO

9 LiF

3

MgO6 KCl

4N2

a) Hangilerinde iyonik bağ vardır?........................................................................................

b) Hangilerinde kovalent bağ vardır?...................................................................................

c) Hangilerinde aynı atomlardan oluşmuş kovalent bağ vardır?..........................................

ç) Hangilerinde farklı atomlardan oluşmuş kovalent bağ vardır?.........................................

İYONİK

BAĞ

İYONİK

BAĞ KOVALENT BAĞ

KOVALENT BAĞ

Benzer ÖzelliklerBenzer Özellikler

98

38. Etkinlik: Hangileri Bileşiği Temsil Eder?

39. Etkinlik: Bileşikleri İnceleyelim

Aşağıdaki çizelgede yer alan modelleri inceleyelim. Bu modellerden hangilerinin bileşiğe ait olduğunu belirleyelim. Bu şekilde düşünmemizin sebebini çizelgede bulunan “Sebebi” sütunu-na yazalım.

Model bileşiğe mi ait? SebebiModel

Aşağıdaki çizelgede bazı bileşikleri temsil eden modeller verilmiştir. Bu bileşiklerle ilgili so-ruların cevaplarını çizelge üzerinde ayrılan sütunlara yazalım.

Bileşik hangi element-lerden oluşmuştur?

Bileşik molekül yapılı mıdır?

ModelMaddenin

Adı

Su

Yemektuzu

Şeker


99

40. Etkinlik: İyonları Bir araya Getirelim

A. Aşağıda bazı anyonlar ve katyonlar yer almaktadır. Bu anyon ve katyonların her parça-sında çıkıntılar verilmiştir. Çıkıntılar yüklerle ilişkilidir. İyonların yüklerine dikkat ederek anyon ve katyonları birleştirelim. Oluşturduğumuz her bir yapıda birden fazla anyon ve katyon kul-lanılabilir. Kullanılan anyon ve katyonların yüklerinin birbirini dengelemesine dikkat edelim. Yapıları oluştururken hangi elementleri kullandığımızı da belirtelim.

100

41. Etkinlik: Soruları Cevaplayalım

Aşağıdaki numaralandırılmış kutucuklarda bazı maddeleri temsil eden modeller verilmiştir. Kutucuklardaki numaraları kullanarak soruları cevaplayalım.

1. Hangileri moleküllü yapıdadır? ..............................................................................

2. Hangileri bileşiktir? ................................................................................................

3. Hangileri elementtir?..............................................................................................

4. Hangilerinde kovalent bağ vardır? .........................................................................

5. Hangilerinde iyonik bağ vardır? .............................................................................

B. Etkinliğin “A” bölümünde oluşturduğumuz bileşiklerin günlük hayattaki kullanım alanlarını aşağıda verilen noktalı yerlere yazalım.

Bileşik Günlük hayattaki kullanım alanları

............................. ...................................................................................................

............................. ...................................................................................................

............................. ...................................................................................................

............................. ...................................................................................................

............................. ...................................................................................................

1 2 3

4 5 6

7 8 9


101

42. Etkinlik: Karışım Nelerden Oluşur?

Aşağıda verilen modellerin; “element, bileşik, elementlerden oluşan karışım, bileşiklerden oluşan karışım, element ve bileşiklerden oluşan karışım”lardan hangisi olduğunu noktalı yer-lere yazalım.

................................ ................................ ................................

................................ ................................ ................................

................................ ................................ ................................

................................ ................................ ................................

102

43. Etkinlik: Homojen mi, Heterojen mi?

Aşağıda fotoğrafl arı verilen karışımların hangilerinin homojen, hangilerinin heterojen oldu-ğunu noktalı yerlere yazalım.

................................ ................................ ................................

................................ ................................ ................................

................................ ................................ ................................

Deniz SuyuDeniz Suyu Bulaşık DeterjanıBulaşık Deterjanı Meyveli KekMeyveli Kek

SodaSoda

SütSütSıvı YağSıvı YağPizzaPizza

TaşlarTaşlarGazozGazoz


103

Karışım Çözünen Çözücü Maddenin Hâli Homojen / Heterojen

1

2

3

4

44. Etkinlik: Karışım Yapalım


• Etiketleri numaralandırarak cam bardakların üzerlerine yapış-

tıralım.

• 1 ve 2. bardakların yarısına kadar su, 3 ve 4. bardakların ya-

rısına kadar sıvı yağ koyalım.

• Bardaklara dökeceğimiz tuz ve unun suda ve sıvı yağda çö-

zünüp çözünemeyeceğini önceden tahmin edip tahminlerimizi

defterimize yazalım.

• Bir çay kaşığı tuzu, 1 ve 3. bardaklara, bir çay

kaşığı unu 2 ve 4. bardaklara ekleyelim.

• Tuz ve unu bardaklara ekledikten sonra hazır-

ladığımız karışımları ayrı ayrı kaşıklarla karıştı-

ralım. Bardakları bir süreliğine gözlemleyelim ve

gözlemlerimizi aşağıdaki çizelgeye kaydedelim.


• aynı büyüklükte 4 adet cam bardak

• 4 adet etiket• 4 adet çay kaşığı• su• sıvı yağ• un• tuz


• Tahminlerimiz ile gözlem sonuçlarımızı karşılaştıralım.

.............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

• Elde ettiğimiz sonuçları arkadaşlarımızın sonuçlarıyla karşılaştıralım.

.............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

104

46. Etkinlik: Çözünme Nasıl Gerçekleşir?

Katı bir maddenin sıvı bir madde içinde çözünme süreci aşağıda birbirini takip eden A, B, C olarak isimlendirilmiş modellerle gösterilmiştir. Bu modelleri inceleyerek çözünme olayının nasıl gerçekleştiğini aşağıdaki noktalı satırlara yazalım.

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

A B C

45. Etkinlik: Benzerlikler ve Farklılıklar

Karışım ve bileşik arasındaki benzerlikler ile farkları aşağıdaki Venn şemasında belirtilen yerlere yazalım.

KARIŞIM

KARIŞIM BİLEŞİK

BİLEŞİK

Benzer ÖzelliklerBenzer Özellikler


105

47. Etkinlik: Tuz Suda Nasıl Çözünür?

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................


• Aşağıda verilen çizimleri dikkate alarak dört sodyum, beş klor iyonu ve otuz altı su molekülünü A4 kâğıdına çizelim ve makas yardımıyla keselim.

• Hazırladığımız sodyum ve klor iyonlarını kullanarak yanda gös-terildiği gibi iki boyutlu tuz kristalini oluşturalım.

• Oluşturduğumuz bu kristalin suda nasıl çözündüğünü tanecik boyutun-da öğrendiğimiz aşamalara göre karton kağıt üzerinde modelleyelim.


• Sodyum ve klor iyonlarına su molekülleri hidrojen tara-fıyla mı oksijen tarafıyla mı yaklaşır?

...................................................................................

...................................................................................

• Tuzun suda nasıl çözündüğünü gösteren modelleme-lerimizi aşağıdaki kutuların içine çizelim ve açıklaya-lım.


• sodyum iyonları• klor iyonları• su molekülleri• A4 kâğıdı• karton kâğıt • kalem• makas• yapıştırıcı

ClCl--NaNa+ +

HH HH

OO

Klor iyonu Sodyum iyonu Su molekülü

I II III

106

48. Etkinlik: Çözünme Hızlarını Gözlemleyelim

Aşağıdaki fotoğrafl arda aynı miktarda çözünen ve çözücü madde verilmiştir.

a. Bu maddeleri kullanarak hazırladığımız çözeltilerin hangisinde çözünme en hızlı, hangi-sinde en yavaş gerçekleşir? Neden?

b. Çözünmenin en hızlı olduğu çözeltiden en yavaş olan çözeltiye doğru sıralama yapalım. Bu sıralamayı aşağıda ayrılan yere yazalım.

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

Pudra Şekeri30 oC su

Toz Şeker80 oC su

Pudra Şekeri80 oC su

I II III

Küp Şeker30 oC su

Toz Şeker30 oC su

Küp Şeker80 oC su

IV V VI


107

50. Etkinlik: Çözelti Derişik mi, Seyreltik mi?

Aşağıda bir grup öğrencinin hazırladığı çözeltiler verilmiştir. Bu çözeltileri derişikten seyrel-tiğe doğru aşağıdaki noktalı satıra sırasıyla yazalım.

Çözeltilerin sıralaması; ........................................................................................................

100 mL su

5 g tuz

I

200 mL su

50 g tuz

II

400 mL su

10 g tuz

III

100 mL su

10 g tuz

IV

49. Etkinlik: Çizdiğimiz Modelleri Karşılaştıralım

Aşağıda bir fi ncan suda çözünen iki kaşık şekeri temsil eden çözelti modeli verilmiştir (Şe-

ker “ ” şeklinde modellenmiştir.).

Yukarıdaki çözeltide bulunan su miktarı ile aynı miktardaki su içinde çözünmüş olan bir kaşık şekerle üç kaşık şekerin oluşturduğu çözeltileri temsil eden modelleri, aşağıda verilmiş olan fi ncanların içine çizelim.

Hangi fi ncandaki çözeltinin daha derişik olduğunu sebebiyle birlikte aşağıdaki noktalı yer-lere yazalım.

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

I. fi ncan

II. fi ncan III. fi ncan

108

51. Etkinlik: Seyreltme ve Deriştirme

52. Etkinlik: Çözelti Elektrolit mi?

Aşağıda verilen çözeltileri karşılaştırarak derişik ve seyreltik olarak sınıfl andıralım. Derişik olan çözeltiyi seyreltmek, seyreltik olan çözeltiyi de derişik hâle getirmek için ne yapılabilece-ğini altta verilen noktalı satırlara yazalım.

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

Aşağıda kutucukların içinde verilen çözeltileri elektrolit ve elektrolit olmayan çözeltiler ola-rak sınıfl andıralım.

Elektrolit olan çözeltiler

..........................................

..........................................

..........................................

Elektrolit olmayan çözeltiler

..........................................

..........................................

..........................................

Yağmur suyu

Deniz suyu

Saf su

Yüzey sularıTuzlu su

Şekerli su

I. çözelti II. çözelti


109

A ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

B ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

C .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ç .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

D .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

E .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

F .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

G ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .H ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ohn Dalton, atom hakkında bilimsel ilk çalışmayı yapan bilim insanıdır.K ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

L ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

M ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Nötr atomda proton sayısı, elektron sayısına eşittir.O ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ö .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

P ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

R ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

S ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Sekerli su katı-sıvı çözeltisine bir örnektir.T ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

U ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ü ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

V ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Y ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Z ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bu üniteden öğrendiklerimizi ifade eden cümleleri noktalı yerlere yazalım. Bu cümleleri baş harfl erine göre örnekteki gibi A’dan Z’ye sıralayalım.

53. Etkinlik: A’dan Z’ye Öğrendiklerimiz

110

A .A .

B .B .

Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri kutu içindeki ifadelerden uygun olanları ile tamamlayarak defterimize yazalım. Bazı sözcükler birden fazla kullanılabilir ayrıca bazı sözcük ve ifadelerin sonuna uygun ekleri getirmeyi unutmayalım.

Aşağıdaki soruları okuyarak doğru cevabın bulunduğu seçeneği işaretleyelim.

1. Çözücü içinde çözünen madde karışımın her yerine eşit olarak dağıldığında ........................... karışım oluşur.

2. Aynı miktar çözücüde çözünen madde miktarı fazla olan çözelti daha ....……………

3. Bir çözelti .......…...………. ısıtılıp bir miktar çözücü buharlaştırılarak deriştirilebilir.

4. Elementler ………………. gösterilir ve bu ….……......…… her dilde gösterimi aynıdır.

5. Birden fazla atom belirli oranlarda bir araya gelerek farklı özellikte yeni maddeleri oluşturur ve bu maddelere …………… denir.

6. Atomun çekirdeğindeki .......................... arasında çekim kuvveti vardır.

7. Bir atomdaki …………...... çekirdek etrafında hızlı bir şekilde hareket ederler. …………………. bulunma olasılığının yüksek olduğu bölgeler atomun ……………..

8. İki oksijen atomu elektronlarını ortaklaşa kullanarak birbiri ile ………………… oluşturur.

9. Atomlar elektron alarak ya da vererek …………… atomların elektron dizilimine ulaşırlar ve ………… olarak adlandırılırlar.

10. Elektron sayısı proton sayısına eşit olan atomlara .....………….. denir.

1. Mg atomu, Mg2+ iyonuna dönüşüyor. Bu durumla ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Elektron sayısı artmıştır.

B) Nötron sayısı azalmıştır.

C) İki elektron alarak anyona dönüşmüştür.

D) Proton sayısı değişmemiştir.


homojen nötr

parçacık İyonkatman elektron kararlı

derişik seyreltik sembol bileşik

kovalent bağ

111

4. Aşağıda katman-elektron dizilimleri verilen atomlardan hangisi ya da hangileri kararlı yapıya sahiptir?

6. C12H22O11 bileşiğinde kaç atom bulunmaktadır?

A) 12 B) 22 C) 33 D) 45

Tablodaki bilgilere göre K, L, M ve N taneciklerinin yükü aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) K2- L+ M3+ N2- B) K2+ L+ M3- N2-

C) K2- L- M3+ N2+ D) K2+ L- M3- N2+

Yanda elektron dizilimi verilen atomla ilgili ifadeler-den hangisi ya da hangileri yanlıştır?

I. Kararlı yapıdadır.

II. Kimyasal bağ yapar.

III. Elektron alma eğilimi gösterir.

A) Yalnız II B) I ve III C) II ve III D) I, II ve III

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) I, II ve III

A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) I, II ve III

Tanecik Elektron sayısı Proton sayısı

K 18 16

L 10 11

M 10 13

N 10 8

2.

3.

5. Şekilde A maddesinin molekül modeli verilmiştir. Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur?

I. Aynı tür atomların bağ yapmasıyla oluşur.

II. Atomlar elektronlarını ortaklaşa kullanır.

III. Bu model Cl2, H2, N2 elementlerinden birine ait olabilir.

Bor atomu

I II III

A molekülüA molekülü

112

1. Ayşe beherglasların birine 50 mL, diğerine 100 mL su boşaltır. Daha sonra beherglas-lara bir damlalık yardımıyla 5-6 damla mürekkep damlatır.

2. Grafikte A, B ve C atomları-nın elektron ve proton sayı-ları verilmiştir. Bu atomlarla ilgili aşağıdaki soruları ce-vaplayalım.

3. Bazı element ve bileşiklere ait sembol ve formüller aşağıdaki çizelgede verilmiştir. Bu maddelerin element mi bileşik mi olduklarını ilgili yerlere “X” işareti koyarak belirtelim.

4. Bazı bileşiklerin adları ve sembolleri aşağıdaki çizelgede verilmiştir. Bu bileşikleri oluşturan atomların sayılarını ve adlarını yazalım.

a) A, B ve C atomlarının proton ve elektron sayıları kaçtır?

b) Hangi atomlar hangi elemente aittir?

c) A, B ve C atomlarından nötr veya iyon olanları belirleyelim.

Element BileşikHCaSO2

O

Bileşiğin adı Bileşiğin formülü Bileşiği oluşturan atomların sayıları ve adları Su H2OMetan CH4

Karbon dioksit CO2

Amonyak NH3

Glikoz C6H12O6

Ayşe, ikinci beherglaslardaki çözelti renginin, birinci beherdekine göre daha açık olduğunu fark eder. Sizce bunun sebebi ne olabilir? Açıklayalım.

C .C . Aşağıdaki soruları cevaplayalım.

1. beherglas50 mL su 100 mL su

2. beherglas

elektron sayısı

proton sayısı

A

B C

0 2 6 8 10 12 144

42

68

101214

Element BileşikNH3

H2OAlHCl

SembolFormül

113

IşıkIşıkÜNİTEÜNİTE

5.5.

1. Etkinlik : Işık Hakkında Neler Biliyorum?

113

Aşağıda görüntü oluşumunu, ışığın madde ile etkileşimini, yayılmasını ve yansımasını gös-termek amacıyla yapılan resimlerin bazılarında hatalar bulunmaktadır. Hatalı resimleri belirle-yelim. Resimlerdeki hataların neler olduğunu ve bu hataları gidermek için resimlerde yapılması gereken değişiklikleri resim altındaki noktalı satırlara yazalım.

114

NDüzlem ayna

Işık

115

Zeynep, “Koyu renkli cisimler ışığı, açık renkli cisimlere göre daha iyi soğurur.” hipotezini test etmek için bir deney düzeneği kuracaktır. Bunun için en uygun deney düzeneği aşağıdaki-lerden hangisidir? Cevabınızı aşağıdaki noktalı satırlara açıklayarak yazınız.

2. Etkinlik : Uygun Düzenek Hangisi?

3. Etkinlik : Güneş Işığının Etkileri

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

I II

III IV

Problem: Renkli el işi kâğıdını güneş ışığını doğrudan alan bir yere bırakırsam ne olur?

Hipotez: Kâğıdın renginde değişme olur.Etkinliğin Yapılışı• El işi kâğıdını güneş ışığını doğrudan alan bir yere

bırakalım.• Opak maddeden yapılmış tarağı da bu kâğıdın üzeri-

ne bırakalım.• Üç gün boyunca tarak ve kâğıdı yerinden oynatma-

yalım.• Üç günün sonunda tarağı kâğıt üzerinden alalım.• Tarağı kaldırdığımız yerde bir değişiklik olup olmadı-ğını gözlemleyelim.

Ulaştığımız Sonuç• Kâğıt üzerinde bir değişiklik gözlemledik mi? Gözlemlediğimiz bu durumu nasıl açıklarız?

Açıklamanızı aşağıda ayrılan yere yazalım.

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................

............................................................................................................................................


• renkli el işi kâğıdı

• opak maddeden yapıl-mış bir tarak

116

Yandaki fotoğraf, güneş enerjisinden elekt-rik enerjisi elde etmek amacıyla çukur ayna-ların ışığı odaklama özelliğinden yararlanıla-rak kurulmuş bir santrale aittir. Bu santralde 1500’den fazla aynanın bir kulenin çevresine yerleştirildiği görülmektedir. Santralin çalış-ması kule tepesindeki suyun buharlaştırılma-sı sonucunda türbinin çevrilmesine dayanır. Buna göre;

Yandaki fotoğraf güneş panelle-riyle oluşturulmuş bir enerji santrali-ne aittir. Her bir panelden elde edilen elektrik enerjisinin kaynağı, panel-lerin yüzeyine gelen güneş ışığıdır. Buna göre aşağıdaki soruları cevap-layalım.

4. Etkinlik : Işık Enerjisinden Elektrik Enerjisine

a) Kulenin çevresinin aynalarla sarılmış olmasının elektrik enerjisi elde etmek bakımından yararı ne olabilir? Aşağıdaki noktalı satırlara yazalım.

........................................................................................................................................

........................................................................................................................................

b) Santraldeki enerji dönüşümünü açıklayalım.

........................................................................................................................................

........................................................................................................................................

a) Bu panellerin koyu renkli olmasının sebebi nedir?

........................................................................................................................................

........................................................................................................................................

b) Güneş panellerinden daha fazla verim almak için neler yapılabilir?

........................................................................................................................................

........................................................................................................................................

Işık

117

Işık giriş

deliği

Gözetleme deliği

5. Etkinlik : Güneş Işığının Renkleri

6. Etkinlik : Neden Acaba?

Etkinliğin Yapılışı• Kartonu 5-6 cm çapında silindir hâline getirelim.• Silindiri tabanından 2 cm uzaklıktaki bir noktadan

başlayarak 45o eğik biçimde keselim. Oluşturduğu-muz bu yuvaya CD’yi yerleştirelim.

• CD yuvasının karşısına 4-5 mm çapında bir gözetle-me deliği açalım.

• Silindirin CD’yi yerleştirdiğimiz tabanını kartonla ışık almayacak şekilde kapatalım.

• Diğer tabanı da merkezinde 2-3 mm çapında delik olan bir daire ile kapatalım.

• Oluşturduğumuz düzeneğin ışık giriş deliğini güneşin bulunduğu tarafa tutarak gözetleme deliğinden bakalım.

Ulaştığımız Sonuç• Gözetleme deliğinden bakınca ne gördünüz? Bu-

rada gördüğünüz değişikliği ışığın yapısına bağlı olarak nasıl açıklarsınız?

Elif duvarları ve tavanı beyaz görünen odasında elindeki elmayı kırmızı görür. Ortamdaki tek ışık kay-nağı olan ampulden yayılan ışığın vücudu tarafından engelleneceği için elmanın görünmemesi gerektiğini düşünerek bu duruma şaşırır.

Ayrıca, lamba beyaz ışık yaydığı hâlde elmanın neden kırmızı göründüğünü merak eder. Elif’in karşı karşıya bulunduğu durumda şaşkınlığını ve merakı-nı giderecek cevaplar içeren aşağıdaki soruları ya-nıtlayalım.

Elif’in elmayı nasıl gördüğünü şekil üzerinde çizerek birkaç cümle ile açıklayınız.

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

Ampul beyaz ışık yaydığı hâlde elmanın neden kırmızı göründüğünü açıklayınız.

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

Elif’in sağ elinde birer parça beyaz ve siyah kâğıt olduğunu düşünün. Bu kâğıtların nasıl göründüğünü açıklayınız.

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................


• 30-35 cm x 20-25 cm ebatlarında karton veya mukavva

• maket bıçağı

• CD

• bant

118

Tişörtler Kırmızı ışık altında Yeşil ışık altında Mavi ışık altında

.......................... .......................... ........................

.......................... .......................... ........................

.......................... .......................... ........................

Merve ile Aylin mağazadan turuncu bir tişört alır-lar. Eve dönüş yolunda rastladıkları arkadaşlarına tişörtü göstermek için paketi açtıklarında tişörtün turuncu değil kırmızı olduğunu fark ederler. Merve kendilerine yanlış tişörtün verildiğini düşünür. Aylin ise cismin renginin onu aydınlatan ışığın rengine göre değişebileceğini belirterek ellerindeki tişör-tün mağazada beğendikleri tişört olduğunu söyler. Merve’yi ikna etmek için öncelikle güneş ışığı altın-da kırmızı, mavi ve yeşil görünen üç ayrı tişört edi-nir. Bu tişörtlere el feneri ışığı altında birlikte bakarlar. Daha sonra güneş ışığı altında kırmızı, yeşil ve mavi görünen üç ayrı plastik dosya temin eder. Bu plastik dosyaları sırasıyla el fene-rinin önüne yerleştirerek tişörtlere bu dosyalardan geçen ışık altında bakarlar. Aylin gözlem sonuçlarını aşağıdaki tabloya kaydeder. Tişörtlerin hangi durumda hangi renkte göründüğüne ilişkin kayıtlar nasıl olmalıdır? Tabloya yazınız.

7. Etkinlik : Nasıl Değişir?

8.Etkinlik: Dünya Mavi, Ay Gri

Cisimlerin göründüğü renk göze ulaşan ışık ile ilgilidir. Cisimler kendilerinden yayılarak veya yansıyarak göze ulaşan ışığın renginde görünür. Bir gök cismi olan Dünya uzaydan çekilmiş uydu fotoğrafl arında ağırlıklı olarak mavi, uydusu olan Ay ise gri görünür. Bu fotoğrafl arda Dünya’nın mavi, Ay’ın gri görünmesini yukarıdaki bilgiler ışığında nasıl açıklarsınız?

...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................... .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. ..............................................................................................................

Işık

119

a. Araçlardan hangisi ya da hangilerinin çalışması görünür ışığın etkisiyle olur?

...............................................................................................................................................

b. Ultraviyole ışınlarının etkisiyle çalışan araçlar hangileridir?

...............................................................................................................................................

c. Araçlardan hangisi ya da hangilerinin işlevini yerine getirmesi kızıl ötesi ışınların etkisiyle gerçekleşir?

...............................................................................................................................................

ç. Araçlardan hangisi ya da hangileri radyo dalgalarının kullanımıyla çalışır?

...............................................................................................................................................

9. Etkinlik: Hangi Araç Hangi Işık?

Dürbün Projeksiyon cihazı

Para kontrol cihazı

Mikroskop Teleskop Gece görüş dürbünü

Radyo Uzaktan kumanda

Radar

1

4

7

2

5

8

3

6

9

Aşağıda verilen fotoğrafl arı inceleyelim. Fotoğrafl ara ait numaraları kullanarak soruları ce-vaplayalım.

120


D

Y

D

Y

D

Y

D

Y

D

D

D

Y

Y

Y

Işık fi ltresi kendi ren-gindeki ışığı geçirir,

belirli renklerdeki ışığı soğurur.

Yeşil ışık altındaki kır-mızı kalem yeşil rengi soğurduğu için siyah

görünür.

Kırmızı ışık altındaki mavi top kırmızı rengi soğurduğu için mavi

görünür.

Isınmış tost makinesi kızıl ötesi ışınlar yayar.

Röntgen fi lmleri çeki-lirken X-ışınlarından

faydalanılır.

Renkli ışıkta baktığımız cisimlerin renklerini be-yaz ışık altındaki renk-leriyle aynı algılarız.

Beyaz ışık tüm renkle-rin birleşimi ile olur.

1. çıkış

3. çıkış

5. çıkış

7. çıkış

2. çıkış

4. çıkış

6. çıkış

8. çıkış


Işık

121

11. Etkinlik: Işık Kırılmasına Benziyor

12. Etkinlik: Uygun Işın Hangisi?

Etkinliğin Yapılışı• Bir masanın üzerine kadife kumaşı serelim ve yerinden kay-

maması için kenarlarından bantla yapıştıralım.• Oyuncak arabayı kuralım ve 25-30 cm uzaklıktaki bir nokta-

dan kumaşın üzerine dik olarak gönderelim.• Arabanın kadife kumaşın üzerine çıkmadan, kadife kumaşın

üzerine çıkarken ve kadife kumaşı terk ederken yaptığı ha-reketleri gözlemleyelim.

• Daha sonra aynı noktadan arabayı bir miktar eğik göndere-lim.

• Bu durumda da arabanın hareketini kadife kumaşın üzerine çıkmadan, kadife kumaşın üzerine çıkarken ve kadife kuma-şı terk ederken gözlemleyelim.

Ulaştığımız Sonuç• Kumaş üzerine önce dik sonra eğik gönderilen arabanın ha-

reketinde hangi durumda, ne tür değişmeler oldu?

• Işığın yayılırken ortam değiştirmesi sırasında meydana ge-len değişikliklerle burada gözlenen değişiklikler arasında ne tür benzerlikler kurulabilir?

A. Grafi kten faydalanarak 1. şekilde L ortamından K ortamına, 2. şekilde K ortamından L ortamına geçen ışınların hangi yolu takip edeceğini belirleyiniz.

Yoğunluk

OrtamK L

B. Aşağıdaki şekillerin altında verilen bilgileri kullanarak 3. şekilde kırılan ışının, 4. şekilde gelen ışının hangisi olacağını belirleyiniz.

3. şekil

AB

Işık A ortamında

daha hızlı

4. şekil

MN

Işık N ortamında

daha hızlı


• uzaktan kumandalı ya da kurmalı oyun-cak bir araba

• 30x40 cm boyutla-rında kadife kumaş

• yapıştırıcı bant

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

..............................................................................................

1N2

3

1. şekil

KL 1

N

23

2. şekil

KL

122

K, L, M ve N farklı saydam ortamları; vK, vL, vM ve vN ise ışığın bu ortamlardaki yayılma hız-larını göstermektedir. vK> vL> vM> vN olduğuna göre;

a) Hangi şekillerdeki ışın tam yansımaya uğrayabilir?

...............................................................................................................................................

b) Hangi şekillerdeki silindirler diğer ortamdan bakıldığında ortamları ayıran sınıra olduğundan uzak görünür?

...............................................................................................................................................

c) Verilen şekillerin hangilerindeki dikdörtgenler prizması diğer ortamdan bakıldığında ortam-ları ayıran sınıra olduğundan yakın görünür?

...............................................................................................................................................

13. Etkinlik: Tahmin Edelim

K

L

1. şekil

N

K

4. şekil

M

K

2. şekil

L

N

5. şekil

M

L

3. şekil

K

M

6. şekil

14. Etkinlik: Neden Serap Görürüz?

Resimde görülen serap olayını açıklayalım.

.......................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ...............................................................

Işık

123

16. Etkinlik: Su da Işığı Renklerine Ayırır

15. Etkinlik: Balıkçı Olsaydım

Uyarı: Bu etkinliği güneşli bir günde yapınız.


• Tepsiyi düz bir zemine yerleştirdikten sonra içine 3-4 cm

derinlik olacak kadar su koyalım.

• Aynayı tepsi içinde bir bölümü suda kalacak şekilde gü-

neşe dönük ve eğik olarak tutalım.

• Aynadan yansıyan ışığı elimizle karşıda tuttuğumuz be-

yaz A3 kâğıdı üzerine düşürelim (Yansıyan ışığı kâğıt

üzerine düşürmek için aynanın eğikliğini ve suyun içinde

kalan kısmını değiştirebilirsiniz.).


• Beyaz kâğıt üzerinde, ışığın yansımasıyla oluşan gökku-

şağına benzer renk tayfının kaynağı nedir?

Bir balıkçı olduğunuzu düşününüz. Berrak bir gölde suyun bir metre kadar altında bir balık gördünüz. Bu balığı avlamak için elinizde iki aracınız var. Biri zıpkın diğeri lazer tabancası.

a) Balığı zıpkın ile avlamak isteseniz zıpkını han-gi doğrultuda atarsınız? Neden?

........................................................................

........................................................................

........................................................................

b) Balığı lazer tabancası ile avlamak isteseniz ne-reyi nişan alırsınız? Neden?

........................................................................

........................................................................

........................................................................


• dikdörtgen şeklinde düzlem ayna

• 15- 20 cm çapında daire şeklinde ya da bununla yaklaşık aynı yüzey alanına sahip bir kâse veya dikdörtgen şeklinde derince bir tepsi

• su • beyaz A3 kâğıdı

.................................................................................

.................................................................................

.................................................................................

Güneş ışınları

124

17. Etkinlik: Yansıma ve Kırılmayı Karşılaştırıyorum

Aşağıda düz cam, su, düz ayna, küresel aynalar ve mercekler üzerine ışık ışınları gönderiliyor.

• Işığın bu ortam ve cisimlerle etkileşimlerine uygun çizimleri yapınız.• Verilen ortam ve cisimlerin hangilerinde yansıma, hangilerinde kırılma, hangilerinde

hem kırılma hem de yansıma olduğunu belirtiniz.• Yansıma ve kırılma olayları arasındaki benzerlik ve farklılıkları açıklayınız.

Düz ayna

53o

N

ffff

f

ff

f f

f

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

N

Su

hava

N

Camhava

Işık

125

18. Etkinlik: İnce ve Kalın Kenarlı Mercekleri Karşılaştıralım

Aşağıdaki kelime ilişkilendirme çalışmasında anahtar kavramlar olarak “ince kenarlı mer-cek” ve “kalın kenarlı mercek” verilmiştir. Bu kavramların zihnimizde çağrıştırdığı sözcükleri çizelgeye kaydedelim. Bu sözcükler içerisinde ince ve kalın kenarlı merceklerin kullanım alan-larına örnek olabilecek cihaz ve uygulamalar da ifade edilebilir. Anahtar kavramlarla çağrıştır-dığı sözcükler arasında anlamlı ilişkiler içeren cümleleri “İlgili Cümle” sütununa kaydedelim.

Anahtar KavramÇağrıştırdığı

Sözcükİlgili Cümle

İnce Kenarlı Mercek

Kalın Kenarlı Mercek

19. Etkinlik: Mercekler Nelere Sebep Olur?

1. Yangına ne sebep olmuştur? Açıklayalım. ............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................

2. Siz de çevrenizde buna benzer olaylar duydunuz mu? Arkadaşlarımızla paylaşa-lım.

.......................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................

Cam Kırıkları Cenneti Yaktı! Türkiye’nin en büyük sulak alanlarından Sultansazlığı Kuş Cenneti’nin bir bölümünü kül eden yangına, çevreye gelişigüzel atılmış cam ve şişe parçalarının yarattığı “mercek etkisinin” neden olduğu belirtildi. Sultansazlığı Kuş Cenneti’ndeki yangın, 14 saat süren yoğun çabalar sonucu dün sabaha karşı saat 02.00 sıralarında söndürülebildi. Yangın sonucunda, yaklaşık 50 hektarlık alandaki kurumuş ot ve kamışlar kül olurken bir çok kuş türü de telef oldu.

Aşağıdaki metni okuyalım ve soruları cevaplandıralım.

126

Aşağıdaki cümleleri bilimsel yönden doğru ve anlamlı hâle getirebilmek için altı çizili

ifadelerden uygun olanı daire içine alınız.

1. Işık havadan suya geçerken normale yaklaşarak / normalden uzaklaşarak kırılır.

2. Mavi / turuncu ışığın ana renklerinden biridir.

3. Beyaz renkli cisimler ışığın bütün renklerini soğurur / yansıtır.

4. Işık az yoğun (kırıcı) ortamlardan, çok yoğun ortama geçtiğinde hızlı / yavaş yayılır.

5. Işığın kırılması olayında gelme açısı kırılma açısına eşit olur / olmaz.

6. Işık ışınları az yoğun olan saydam ortamdan çok yoğun olan saydam ortama geçer-

ken normale yaklaşır / normalden uzaklaşır.

7. Işık bir ayna / prizma yardımıyla renklerine ayrılabilir. Bu, renklere ayrılma sonucun-

da oluşan desene renk cümbüşü / renk tayfı denir.

8. Işık saydam bir ortamdan başka bir saydam ortama geçerken yönünü de değiştirmesi

yansıma / kırılma olarak tanımlanır.

9. Yakınsak / Iraksak merceğin ortası kenarlarına göre daha kalındır.

10. Güneş panellerinde ışığın yansıtılma / soğurulma özelliğinden yararlanılır.

11. Işık ışınları çok yoğun saydam ortamdan az yoğun saydam ortama sınır açısından

büyük / küçük açı ile gönderilirse tam yansımaya uğrar.

12. Işığın yayılma hızı ortama bağlıdır / bağlı değildir.

13. Güneş ışığını doğrudan alan bir yere bırakılan koyu renkli / açık renkli cisimler daha

çok ısınır.

14. Beyaz ışık tek / çok renkten oluşur.

15. Bir ışık kırılması olayında, kırılma açısı gelme açısından büyük ise ikinci ortam çok

yoğundur / az yoğundur.

16. Denizlerin mavi görünmesi gökyüzünün maviliğini yansıtmasından kaynaklanır /

kaynaklanmaz.

17. Hipermetrop göz kusurunu düzeltmek için ince / kalın kenarlı mercek kullanılır.

18. Bir cismin göründüğü renk o cismin yansıttığı / soğurduğu renktir.

19. Maddeler genellikle ışığı geçirdiklerinde / soğurduklarında ısınırlar.

20. Gökyüzünün gün içinde belli saatlerde mavi tonlarda görünürken gün batımında

kırmızı tonlarda görünmesi ışığın atmosferde daha fazla / daha az yol almasının bir

sonucudur.

Ü n i t e S o n u D e ğ e r l e n d i r m e S o r u l a r ıÜ n i t e S o n u D e ğ e r l e n d i r m e S o r u l a r ıA . A .

127

4. Aşağıdaki çizimlerden hangisi ışığın hava ortamında bulunan camdan geçişini doğru göstermektedir?

2. Aynı boyutlarda iki plastik kap verilmiştir. E kabı beyaz, F kabı ise siyahtır. Her iki kaba da aynı sıcaklıkta 500 mL su dolduruluyor. Bu kaplar, güneş ışığını doğrudan alan bir yere bırakılıyor. Su sıcaklığı her beş dakikada bir ölçülüp ölçüm sonuçları tabloya kay-dediliyor. Tablodaki verilere göre E ve F kaplarındaki su sıcaklıklarının 25. dakikada kaç oC olmasını beklersiniz?

A) E: Yaklaşık 0 oC B) E: Yaklaşık 10 oC C) E: Yaklaşık 13 oC D) E: Yaklaşık 11 oC

F: Yaklaşık 18 oC F: Yaklaşık 23 oC F: Yaklaşık 19 oC F: Yaklaşık 21 oC

Kırmızı ışık

Mavi ışık Yeşil

ışık

1. Olgunlaşmış bir kiraz şekildeki gibi kırmızı , mavi ve yeşil ışık ile aydınlatılıyor. Bu kiraz hangi renkte görünür?

A) Yeşil B) Kırmızı C) Siyah D) Beyaz

3. Yaz mevsiminde insanlar genellikle açık renkli giysiler giyerler. Bu durumun sebebini en iyi açıklayan ifade aşağıdakilerden hangisidir?

A) Açık renkli giysiler havayı koyu olanlara göre daha iyi geçirir.

B) Açık renkli giysiler ışığı koyu olanlara göre daha iyi soğurur.

C) Açık renkli giysiler ışığı koyu olanlara göre daha iyi yansıtır.

D) Açık renkli giysilerin ısı iletkenliği koyu olanlardan zayıftır.

5. Suyla dolu bardağın içerisindeki kalem neden kırık görünür?

A) Pürüzsüz bardak ışığı yansıttığı için

B) Su ışığı farklı renklere ayırdığı için

C) Su dışındaki kalem parçasının gölgesi daha koyu olduğu için

D) Sudan havaya geçen ışık ışınları kırılmaya uğradığı için

Su Sıcaklıkları (oC)Kap 5 Dakika 10 Dakika 15 Dakika 20 Dakika 25 Dakika

E 3 5 7 9 ?

F 5 9 13 17 ?

N N

N

N

NN

N

A) B) C) D)

B. B .

128

6. Şekillerdeki gibi havadan sudaki balığa ve sudan havadaki kuşa bakan gözler bu canlı-ları su yüzeyine göre nerede görür?

A) Daha uzakta Aynı yerde

B) Daha uzakta Daha yakında

C) Daha yakında Daha uzakta

D) Daha yakında Aynı yerde

Sudan bakan göz Havadan bakan göz

7. Bir ışın K ortamından L ortamına geçerken şekildeki gibi kırılıyor. Kırılma açısı kaç derecedir?

8. Seçeneklerde verilen şekiller, K ortamında 60o lik gelme açısına sahip bir ışık ışınının saydam A, B, C ve D ortamlarına geçerken izlediği yolu göstermektedir. Buna göre han-gi sıvının tabanına bırakılan bir cismi sıvı yüzeyine en yakın görmeyi beklersiniz?

A) B)

C) D)

K K

K K

A B

C D

N N

NN

A) 30

B) 40

C) 50

D) 60

KL

129

9. Yandaki ışık prizmasına gönderilen beyaz ışık kırılarak renklerine ayrılıyor. Buna göre I ve II numaralı ışınların renkleri aşağıdakilerden hangisi olabilir?

I II

A) Mor Kırmızı

B) Yeşil Sarı

C) Kırmızı Yeşil

D) Mavi Yeşil

10. Yandaki şekilde üç farklı saydam ortamda hareket eden bir ışık ışınının izlediği yol verilmiştir. Işının bu ortamlardaki süratleri ara-sındaki ilişki; V1 > V2 > V3’tür.

Buna göre I, II, III ortamlarının yoğunlukları ile ilgili sıralamalar-dan hangisi doğrudur?

A) I > III > II B) II > III > I C) III > II > I D) II > I > III

11. Odak uzaklıkları aynı olan kalın ve ince kenarlı merceklerin asal eksenleri üzerine cisim-ler şekildeki gibi yerleştirildiğinde elde edilen görüntüler aşağıdakilerden hangileri gibi olabilir?

İnce kenarlı Kalın kenarlı

A)

B)

C)

D)

I

II

III

Hava

Su

Cam

İnce kenarlı mercek Kalın kenarlı mercek

I

II

130

14. Bir öğrenci üzeri yazılı kâğıdı su dolu bardağın arkasına tutup karşıdan baktığında yazıların şekildeki gibi değiştiğini fark ediyor. Bu durumun sebebini aşağıdakilerden hangisi en iyi açıklar?

12. Bir radyometre çarkının dönmesi sırasında gerçekleşen enerji dönüşümü hangi seçe-nekte doğru verilmiştir?

13. Şekildeki resmi inceleyen öğrenciler bir göz kusurunun ince kenarlı mercek ile düzel-tildiğini fark etmişlerdir. Bu göz kusuruna ilişkin olarak da aşağıdaki görüşleri ifade etmişlerdir.

Zeynep: Bu göz hipermetroptur.Ali: Yakındaki bir cismi görmekte zorlanır.Merve: Uzaktaki bir cismi görmekte zorlanır.Giray: Miyop göz kusurudur.Hangi öğrencilerin ifade ettiği görüşler doğrudur?

A) Isı elektrik enerjisine dönüşür.

B) Işık enerjisi hareket enerjisine dönüşür.

C) Işık enerjisi sadece ısıya dönüşür.

D) Kinetik enerji ısıya dönüşür.

A) Zeynep-Ali B) Zeynep-Merve C) Ali-Merve D) Merve-Giray

A) Bardağın yüzeyine çarpan ışığın yansımasıB) Bardağın ve içerisindeki suyun ışığı kırmasıC) Bardağın ve içerisindeki suyun ışığı geçirmesiD) Bardağın ve içerisindeki suyun ışığı soğurması

ÜNİTEÜNİTE6.6.İnsan ve Çevreİnsan ve Çevre

1. Etkinlik: Ön Bilgilerimizi YoklayalımA. Aşağıda verilen kavramları sıralamaya uygun olacak şekilde yerleştirelim, kavram haritasını

tamamlayalım.

B. Kavram haritasında yer alan oklardaki ifadeler ve okların gösterdiği kavramlar arasında nasıl bir ilişki bulunduğunu birer cümle ile açıklayalım.

1. .................................................................................................................................................. 2. .................................................................................................................................................. 3. .................................................................................................................................................. 4. .................................................................................................................................................. 5. .................................................................................................................................................. 6. .................................................................................................................................................. 7. .................................................................................................................................................. 8. .................................................................................................................................................. 9. ..................................................................................................................................................10. ..................................................................................................................................................

131

Hayvan

Bitki Canlılar

İnsan etkisi Yaşam alanları

Dünya Beslenme ilişkileri

Ülkemiz Çevre sorunları

Besin zincirleri

şeklinde ortaya çıkar

olabilirvardır

olab

ilir

olumsuz etkiler

olabilir

ile oluşur

olabilir

yer alırvardır1

2 3

4

5

6

7

8

9

10

132

2. Etkinlik : Yaşam Alanları

Aşağıda farklı yaşam alanlarına ait fotoğrafl ar yer almaktadır. Bu yaşam alanlarıyla ilgili soruları cevaplayalım.

Yanda fotoğrafı görülen yaşam alanında sizce hangi canlılar ya-şamaktadır?

................................................ ..................................................... .....................................................

Bu canlıların yaşamlarını sür-dürebilmeleri için hangi şartlar ge-reklidir?

................................................ ..........................................................................................................

Bu canlılar besinlerini nasıl kar-şılar?

................................................ ..........................................................................................................

Yanda fotoğrafı görülen yaşam alanında sizce hangi canlılar ya-şamaktadır?

................................................ ..................................................... .....................................................

Bu canlıların yaşamlarını sür-dürebilmeleri için hangi şartlar ge-reklidir?

................................................ ..........................................................................................................

Bu canlılar besinlerini nasıl kar-şılar?

................................................ ..........................................................................................................

aşa

..

..

dre

..

..

ş

..

aşa

..

..

dre

..

..

ş

..

..

133

3. Etkinlik: Besin Zinciri Oluşturalım

Aşağıda bazı canlılara ait fotoğrafl ar verilmiştir. Bunları inceleyelim.

Fotoğrafl ardaki canlılar arasında oluşan besin zincirlerini aşağıdaki noktalı yerlere yazalım.


Ot ➙kelebek ➙fare ➙baykuş ........................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

134

Yavru balık

Mürekkep balığı

Köpek balığı

4. Etkinlik: Besin Ağı Oluşturalım

Aşağıda fotoğrafl arı verilen canlıları içeren bir besin ağı oluşturalım. Besin ağını fotoğrafl ar arasında çizeceğimiz oklarla gösterelim.

Aşırı avlanma sonucu fok balıklarının sayısının azaldığı bilinmektedir. Bu durumun, mürek-kep balığının sayısını nasıl etkilediğini aşağıdaki noktalı satırlara yazalım.

Hayvansal plankton (zooplankton)

Fok balığı

........................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

Yunus

İnsan ve Çevre

135

5. Etkinlik: Canlı Çeşitliliği

6. Etkinlik: Hayvan Sevgisi

Aşağıdaki resimde farklı canlı türleri verilmiştir. Bunlardan üç tanesini seçelim ve bu türlerin biyolojik çeşitliliğe katkılarını yazalım.

Yukarıda verilen metni okuyalım ve neler hissettiğimizi aşağıdaki boşluklara yazalım.

Yeni Zelanda’nın kuzeydoğu kıyılarında bir grup cankurtaran antrenman yaparken garip bir olayla karşılaşmışlar. Kıyıdan oldukça açıkta çalışan cankurtaranların çevresi, aniden bir yunus sürüsü ta-rafından sarılmış. Daha sonra yunuslar, cankurtaranların çevresinde halka oluşturarak onları kıyıya doğru yüzmeye zorlamış. Bu duruma bir anlam veremeyen cankurtaranlardan biri geri dönmeye ça-lıştığında, 3 m uzunluğunda, büyük beyaz köpek balığının kendilerini 2 m geriden izlediğini fark etmiş. Yunuslar kıyıya yakın, güvenli bir yere kadar cankurtaranlarla birlikte yüzmüşler. Auckland (Oklınt) Üni-versitesinde deniz memelileri konusunda çalışan Rochelle Constantine (Roşel Konstantin); yunusların bu hareketi, cankurtaranları köpek balığından korumak için yaptıklarını söylüyor. Constantine, ayrıca yunusların çevredeki köpek balıklarına karşı daima tetikte olduklarını ve yardıma ihtiyaç duyanlar için her zaman fedakârca davrandıklarını da ekliyor.

Yunuslar Bizi KorurYunuslar Bizi Korur

.............................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

......................................................................

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

136

7. Etkinlik: Ağaç Sevgisi

SAKIN KESME

Ey hemşehri, sakın kesme! Yaş ağaca balta vuran el onmaz;

Bu kütükler “Nice yıldır, hiç birine kervan gelmez, kuş konmaz”

Bunları kes, o baltanla çürümüş ağaçları yere ser.

Bak, sizin köy şu yemyeşil koruluğun gölgesinde ne güzel!

Gönülleri açmadadır yaprakların arasından esen yel.

Yazık, günah olmaz mı ki çıplak kalsın bu zümrüt yurt, şirin yel.

Hem dünyada en birinci borç değil mi her kula,

Bir tohumu fi dan yapmak, fi danı da bir orman?

Eğer böyle olmasaydı ne kalırdı oğula:

‘Mirasımı artır’ diye öğüt veren Ata’dan?

Sakın kesme! Her dalında bir güzel kuş ses versin.

Sakın kesme! Gölgesinde yorgun çiftçi dinlensin.

Sakın kesme! Şu verimli köye kanat, kol gersin.

Sakın kesme! Aziz vatan günden güne şenlensin.

Mehmet Emin YURDAKUL

Yukarıda verilen şiiri okuyalım ve neler hissettiğimizi aşağıdaki boşluklara yazalım.

....................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

İnsan ve Çevre

137

Aşağıdaki hikâyeyi sınıfta okuyalım.

8. Etkinlik: Ulusal Çevre Anıtı

Evvel zaman içinde, Hindistan’ı savaşçı hükümdarlar yönetirken ağaçları çok seven küçük bir kız varmış. Bu kızın adı Amrita (Amrita) imiş. Amrita, kocaman bir çölün hemen yanında, evleri çamurdan olan bir köyde yaşarmış. Bu köyün sınırlarının dışında da bir orman varmış. Amrita, uzun örgülü saçları arkasında uçuşarak, her gün bu ormana koşarmış. En sevdiği ağaca yaklaştığı zaman, kollarıyla ağacın gövdesini sarıp “Ağacım, sen ne kadar büyüksün ve yaprakların ne kadar yeşil. Sen olmasaydın nasıl yaşayabilirdik?” diye seslenirmiş. Amrita, ağaçların kendisini çölün yakıcı güneşinden koruduğunu bilirmiş. Amrita büyüdükçe ağaçlara olan sevgisi de artmış. Günler geçmiş, kendi çocukları olmuş. Çocuklarını da zaman zaman ormana götürmeye başlamış. Onlara ağaçları gösterip “Ağaçlar sizin kardeşinizdir. Bizi çölün korkunç yakıcı güneşinden onlar korur. Bizi korkunç çöl fırtınalarından da korur. Bize içebileceğimiz temiz suların yerini onlar gösterir.” diye anlatırmış. Bir gün, ülkedeki en güçlü hükümdar olan Mahraja (Mahraja), ormanların kendi yoluna engel olduğunu düşündüğü için buradaki ağaçları kesmeye karar vermiş. Amrita, bir sabah ellerinde baltalarla bir sürü adamın ormana doğru ilerlediğini görmüş. “Bu ağaçları kesmeyin!” diye haykırmış ve kendini en çok sevdiği ağacın önüne atmış. Ormancı ona “Geri çekil!” diye kükremiş. Amrita ise “Ağacımı bırakın, onun yerine beni kesin!” diyerek ormancıya yalvarmış. Ormancı, Amrita’yı bir kenara itmiş ve baltayı ağaca doğru sallamış. Ancak köy halkı da Amrita gibi ağaçların kesilmesine engel olunca ormandaki ağaçlar kesilmekten kurtulmuş. Bu hikâyedeki kahramanların anısına Hint Hükûmeti, Rajasthan’daki (Rajasthan)Kahejare köyünü Hindistan’ın ilk “Ulusal Çevre Anıtı” ilan etmiştir.

Hoşgörü: Barışa Açılan Kapı, UNESCO-T‹HAK/3 Yayınları, s. 81-83.

Aşağıdaki soruları cevaplandıralım.

1. Bu hikâyede cevre konuları ön plandadır. Hikâye okunduktan sonra Amrita ve arkadaşlarının yaptıklarını tartışalım. Ülkemizde çevre sorunlarıyla ilgili yapılan çalışmaları değerlendirelim.

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. Amrita ve arkadaşları ağaçları korumak için canlarını tehlikeye attılar. Böyle davranmalarını doğru buluyor musunuz?

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. Ağacın bölümlerinin (gövde, kök, yaprak) bir şablonunu çıkararak her bölümün doğal çevreye katkısını belirtelim.

...........................................................................................................................................................................................................................................................................

138

9. Etkinlik: Asit Yağmurlarının Çevremize Etkisi

10. Etkinlik: Çevre Sorunlarını Belirleyelim

Aşağıda verilen resmi inceleyelim. Asit yağmurlarının nasıl oluştuğunu ve çevreye etkileri-nin neler olabileceğini noktalı yerlere yazalım.

Aşağıda verilen karikatürleri inceleyelim. Her karikatürde ele alınan çevre sorununun adını ve bu sorunların giderilmesi için çözüm önerilerini karikatürle aynı numaralı kutucuklara yazalım.

............................................................

.................................................................

.................................................................

.................................................................

.................................................................

.................................................................

.................................................................

.................................................................

.................................................................

.................................................................

.................................................................

1 2 3

1 ...........................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

2 ...........................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

3 ...........................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

İnsan ve Çevre

139

Bilinçsiz şekilde ormanları yok etmenin gelecekte oluşturacağı etkilerin neler olabileceğini yazalım.

Ülkemizin nüfusu yaklaşık 75 milyondur.

Aşağıdaki tabloda iki farklı şehre ait sayısal veriler yer almaktadır. Bu tabloyu inceleyerek soruları cevaplayalım.

B. Bu şehirlerde yaşayan insanların karşılaştıkları çevre sorunlarını çözmeleri için neler yapmaları gerektiğini açıklayalım.

A. A ve B şehirlerinde ortaya çıkacak çevre sorunlarının sebepleri neler olabilir?

11. Etkinlik: Ormanları Koruyalım

12. Etkinlik: İki Şehrin Durumu

.............................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

A şehri B şehri

Nüfus (milyon) 4 6

Yıllık doğum oranı (%) 2 8

Yıllık ölüm oranı (%) 2 2

Yüz ölçümü (kilometre kare) 3 3

Fosil yakıt tüketimi (ülkedeki toplam tüketimin yüzdesi)

4 2

......................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

......................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

140

13. Etkinlik: Yürüyen Köşk

Aşağıda verilen metni okuyalım.

Bu metinden çıkardığınız sonuç nedir? Aşağıda ayrılan yere yazınız.

Atatürk bir gün Yalova’daki çiftliğe gittiğinde, köşkün he-

men yanındaki ulu çınar ağacının dallarını kesmeye çalışan

bir bahçıvan ile karşılaşır. Hemen bahçıvanı yanına çağıra-

rak bunun nedenini sorar. Bahçıvanın cevabı şöyledir: “Ağa-

cın dalları uzamış, binanın duvarına dayanmış.” Aldığı ce-

vaptan tatmin olmayan Atatürk, düşünülmesi bile imkânsız

olan bir emir verir: “Ağaç kesilmeyecek, bina kaydırılacak.”

Görevi, İstanbul Belediyesi Fen İşleri, Yollar Köprüler Şubesi üstlenir. Başmühendis Ali Galip

Alnar yanına aldığı teknik elemanlarıyla Yalova’ya gelerek çalışmaya başlar. 8 Ağustos 1930

tarihinde, önce bina çevresindeki toprak büyük bir dikkatle kazılıp yapının temel seviyesine

inilir. İstanbul’dan getirilen tramvay rayları döşenir ve santim santim çalışılarak bina, yapı altına

sokulan raylar üzerine oturtulur. Artık binanın raylar üzerinde kaydırılarak ağaçtan uzaklaştı-

rılması aşamasına gelinmiştir. Güzel ve sıcak bir yaz akşamında Ulu Önder Atatürk ile birlikte

kardeşi Makbule Atadan, vali vekili Muhittin Bey, Fen

Müdürü Ziya Bey ve Cumhuriyet gazetesi başmuhabiri

Yunus Nadi nezaretinde bina 4,80 m kadar kaydırılır.

Bu olağanüstü ve riskli iş 10 Ağustos 1930 tarihinde

tamamlanır ve ulu çınar ağacı da kesilmekten kurtulur.

(Kaynak: http://www.yalova.bel.tr/content) (Düzenlenmiştir.)

.........................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

141

Aşağıdaki soruları okuyarak doğru cevabın bulunduğu seçeneği işaretleyelim.

1. Aşağıda bir ekosistemdeki besin zinciri gösterilmiş ve bu besin zincirini oluşturan bazı canlılar verilmiştir.

Buna göre yılan sayısının artmasıyla hangi canlı sayısında artış olur?

A) Çekirge

B) Solucan

C) Bitki

D) Tavuk


A .A .

B .B .

GÜNEŞ BİTKİ SOLUCAN TAVUK TİLKİ

ÇEKİRGE KURBAĞA YILAN

Aşağıdaki kavramlardan her birini uygun olan tanımla eşleştirelim.

aBelirli bir habitatta canlı ve cansızların karşılıklı etki-

leşim hâlinde olduğu yaşam birliğine denir.

bBir canlının yaşayıp üreyebildiği, korunabildiği, besin

sağlayabildiği yerdir.

cOrtak bir atadan gelen benzer özellikteki organizma-

ların adıdır.

çAtmosferde toz, duman, koku, su buharının insan ve

diğer canlılara zarar verecek seviyeye ulaşmasıdır.

dCanlıların, binaların ve tarihî eserlerin zarar görmesi-

ne sebep olan yağışlardır.

eNükleer silahlar ve nükleer kazaların sebep olduğu

kirliliktir.

fSera etkisi sonucunda atmosferin sıcaklığının yük-

selmesiyle oluşan çevre sorunudur.

gTarımda kullanılan ilaçlar, endüstriyel ve evsel atıkla-

rın sebep olduğu kirliliktir.

TanımlarKavramlar

1 Tür

2 Habitat

3 Ekosistem

4 Hava kirliliği

5 Su kirliliği

6 Nükleer kirlilik

7 Asit yağmuru

8 Küresel ısınma

142

2. Aşağıda bazı canlıların habitatı verilmiştir. Buna göre verilen ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur?

I. Palmiye - yağmur ormanı

II. Fare - çöl

III. Yunus - deniz

A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve III D) I, II ve III

Aşağıdaki soruları okuyalım ve soruların cevaplarını noktalı satırlara yazalım.

1. Yukarıda verilen fotoğrafl arın hangi ekosisteme ait olduğunu altlarındaki noktalı yerlere yazalım.

2. Bilim insanları uzun yıllar boyunca bir bölgedeki kurbağa ve çekirge sayılarını belirlemişler ve elde ettikleri verilere göre aşağıdaki grafi ği çizmişlerdir.

a) Hangi yılda kurbağa, hangi yılda çekirge sayısı en fazladır?

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

b) Kurbağa ve çekirge sayılarındaki değişimler arasında nasıl bir ilişki olduğunu yazalım.

.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

C .C .

kurbağa

çekirge

500

450

300

150

1970 1980 19901975 1985 1995 2000

hayvan sayısı

yıllar

143

Güneş Sistemi ve Ötesi

Uzay Bilmecesi

Güneş Sistemi ve Ötesi

Uzay Bilmecesi

ÜNİTEÜNİTE7.7.

143

Ay Güneş Küre Hilalİlk dördün Son dördün

şekline benzer

yeni ay

kendi etrafında yapar

oluşumuna sebep olur

şekline benzer

şekline benzer

etrafında dolanır

etrafında dolanır

sonucu oluşur

kendi etrafında yapar

görülür

Dönme Hareketi

Gece / Gündüz

EvrelerDÜNYA

1. Etkinlik : Neler Biliyoruz?

A. Aşağıda verilen kelimelerden uygun olanları kullanarak cümlelerdeki noktalı yerleri dol-duralım.

I. Dünya, Güneş ve Ay’ın şekli .................. benzer.

II. Dünya kendi etrafında dönerken aynı zamanda ................... etrafın-da da döner.

III. Dünya, Güneş ve Ay’ın büyükten küçüğe doğru sıralınışı; ............, ............... ve ............. şeklindedir.

IV. .................... kendi etrafında dönerken, aynı zamanda da Dünya etrafında ...................... .

V. Cisimler uzaklaştıkça olduklarından daha ................. görünürler.

VI. Dünya’nın ................. etrafında bir tam dönüşünü tamamladığı süre bir yıl olarak kabul edilir.

VII. Dünya’nın kendi etrafında bir tam dönüşünü tamamladığı süre bir ............... olarak kabul edilir.

B. Aşağıda yer alan kavram haritasındaki boşlukları verilen kelime-lerden uygun olanı ile dolduralım.

büyükküre Güneş yıl

dönerAyDünya

küçük

gün

144

2. Etkinlik : Hangi Takımyıldızına Benziyor?

A ve B bölümlerinde iki takımyıldızının şekilleri bulunmaktadır. Renkli kalemle çemberlerin içindeki takımyıldızlarının isimlerini bularak boyayalım. Boyadığımız çemberleri çizgilerle bir-leştirelim. Ortaya çıkan takımyıldızlarına ait şekillerin isimlerini noktalı yerlere yazalım.

GüneşAy

MeteorMeteor

GüneşBaşak

UzayUzay

Evren

Evren

Ay

Gezegen

Ay

Halley

Evren

Ikaye-Zhang

Ikaye-Zhang

Orion(Avcı)

Ikaye-Zhang

Ikaye-Zhang

Evren Gökyüzü

Küçükay› Ay

Gezegen

EvrenGezegen

Evren

Evren Evren

Halley

Güneş

Halley

Büyükayı

Çoban

Ejderha

Başak

Kuzey Tacı

Ikaye-Zhang

Gök cismi

A

Uzay

Güneş

Halley

Ay

Halley

Uzay

Uzay

Ejderha

Gezegen

Başak

Halley

Kuzey Tacı

Ay

Orion(Avcı)

Ay

Güneş Ay

Ay

Büyükayı

Meteor

Çoban

Meteor

Küçükayı

Evren

B

3. Etkinlik : Doğru Çıkışı Bulalım

Güneş en büyük gezegendir.

Dünya’ya en yakın gök cismi Ay’dır.

Gök taşlarının Dünya yüze-yinde oluşturdukları çukurla-

ra gök taşı çukuru denir.

Yeryüzüne ulaşan mete-orlara akan yıldız denir.

Yıldızlar, Güneşten aldıkları

ışığı yansı-tırlar.

Işık yılı za-man ölçüsü

birimidir.

Yıldızlar Güneş’in etra-fında dönerler

ve sürekli konumları

değişir.

1. ÇIKIŞ 2. ÇIKIŞ 3. ÇIKIŞ 4. ÇIKIŞ 5. ÇIKIŞ 6. ÇIKIŞ 7. ÇIKIŞ 8. ÇIKIŞ

Aşağıdaki cümlelerin doğru veya yanlış olduğuna karar verelim. Cümle doğru ise “D”, yan-lış ise “Y” harfini işaretleyerek doğru çıkışa ulaşalım.

145

146

Gök cisimleri ile ilgili aşağıda yer alan soruların cevaplarını noktalı yerlere yazalım.

4. Etkinlik : 5N - 1K

Dünyanın ikinci en büyük gök taşı çukuru NEREDEDİR?

.......................................................................................

Yıldızlar ile gezegenler arasındaki farklar NELERDİR?

.......................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ...............................................................................................................................

Kutup Yıldızı tarih boyunca NİÇİN geceleyin yön bulma amacıyla kullanılmıştır?

....................................................................... ............................................................................ ............................................................................ ........................................................................................................................................................

Halk dilinde yıldız kayması denilen olay NASIL gerçekleşir?

............................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................................................................................................................................

Uzaya çıkan ilk insan KİMDİR? Hangi yıl uzaya çıkmıştır?

................................................. ...................................................... ............................................................................................................

Kuyruklu yıldızlara örnek verelim. En son gözlemlenen kuyruklu yıldız NE ZAMAN göz-lemlenmiştir?

.................................................................. ....................................................................... ....................................................................... .......................................................................

5. Etkinlik : Sıraya Koyalım, Güneş Sistemini Tamamlayalım

................................................................................................................................. ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................

A. Aşağıda karışık olarak verilen güneş sistemindeki gezegenlerin resimlerini inceleyelim. Bu gezegenlerin altına isimlerini, yanındaki kutucuğa da Güneş’e olan uzaklığına göre kaçıncı sırada olduğunu yazalım.

B. Güneş sistemi hakkında araştırmalarımız sonucunda öğrendiklerimizi yazalım.

147

148

GezegenBaşlangıç

sayıları4 ile topla. 10’a böl. Gerçek uzaklık

(AB)

Merkür 0 4 0,4 0,39

Venüs 3 0,72

Dünya 6 1,0

Mars 12 1,5

Küçük gezegenler kuşağı 2,8

Jüpiter 5,2

Satürn 9,5

Uranüs 19,2

Neptün 30,1

6. Etkinlik : Gezegenlerin Güneş’e Olan Uzaklıkları

Güneş sistemindeki uzaklıklar, Dünya ile Güneş arasındaki uzaklığın 1 birim olarak kabul edildiği “astronomi birimi (AB)” adı verilen bir uzaklık ölçüsüyle değerlendirilir. Gezegenlerin her biri Güneş’ten farklı uzaklıkta bulunmaktadır. Bu uzaklıkları AB cinsinden bulmak için ge-liştirilmiş bir yöntem bulunmaktadır.

Söz konusu yönteme göre oluşturulmuş aşağıdaki çizelgenin ilk sütununda, Güneş’e uzak-lık sıralarıyla gezegenlerin isimleri bulunmaktadır. İkinci sütuna Merkür için 0 (sıfır), Venüs için 3 ve takip eden her gezegen için bir önceki gezegene verilen sayının iki katı yazılır. Üçüncü sütun, bir önceki sütunun 4 fazlası, dördüncü sütun üçüncü sütunun 10’a bölümü ile elde edilir. Beşinci sütunda ise aynı satırda bulunan gezegenin Güneş’e olan gerçek uzaklığı (AB olarak) verilmektedir.

Buna göre gerekli hesaplamaları yaparak çizelgeyi tamamlayalım.

149

7. Etkinlik: Şiir Yazalım

Güneş sistemindeki gezegenler hakkında yazılmış olan aşağıdaki şiiri tamamlayalım.

Gezegenlere YolculukGökyüzünü gözlemledim Dünya’dan;

Yıldızlar parladı çok uzaklardan,

Ay göründü bazen yarım, bazen tam.

Aldım teleskobumu gezegenleri aradım,

Acaba hangisi Merkür, Venüs ya da Mars?

Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün nerede?

Araştırdım Merkür’ü, tanıdım yakından;

Atmosferi yoktu, küçüktü, sıcaktı,

Taş kütlesi gibiydi, Güneş’e yakındı.

Yavaş dönüyordu, uydusu yoktu.

Venüs'e derler Dünya'nın ikizi, .................................................. .................................................. ..................................................

Mars ........................................ .................................................. .................................................. ..................................................

Satürn ....................................... .................................................. .................................................. ..................................................

Neptün ...................................... .................................................. .................................................. ..................................................

Dünya bizim yuvamız, .................................................. .................................................. ..................................................

Jüpiter ....................................... .................................................. .................................................. ..................................................

Uranüs ...................................... .................................................. .................................................. ..................................................

150

8. Etkinlik: Gezegenleri Tanıyalım

Üzerinde yaşadığımız gezegendir.

“Kızıl gezegen” ismini alır.

Güneş sistemindeki en büyük gezegendir.

Uranüs’ün ikizi gibi olan gezegendir.

Varil gibi yuvarlanarak hareket eder.

Sera etkisinin çok yüksek olduğu gezegendir.

En büyük uydusunun adı Titan’dır.

Güneş’e en yakın ve güneş sistemindeki en küçük gezegendir.

9. Etkinlik: Gök Cisimlerini Ayırt Edelim

Merkür

1

5 6 7 8

2 3 4

Halley Samanyolu Ay

Güneş Jüpiter Büyükayı Andromeda

Aşağıdaki çizelgede gezegenlerin bazı özellikleri verilmiştir. Verilen özelliklerin hangi geze-gene ait olduğunu yanına yazalım.

Yukarıda numaralandırılmış kutucuklarda bazı gök cisimlerinin resimleri verilmiştir. Kutu-cuklardaki numaraları kullanarak soruları cevaplayalım.

a) Hangileri gezegendir? ....................................................

b) Hangileri kuyruklu yıldızdır? ..........................................

c) Hangileri yıldızdır? .........................................................

ç) Hangileri gök adadır? .....................................................

d) Hangileri takımyıldızdır? ................................................

e) Hangileri uydudur? ........................................................

151

10. Etkinlik: Bulmaca Çözelim

Aşağıda gök cisimleri ile ilgili tanımlar yer almaktadır. Bu tanımlara karşılık gelen kavramları bulmacadaki numaralı yerlere yazalım.

1. Güneş ile diğer yıldızlar ve bulutsuların bir araya gelerek oluşturduğu dev sistem.

2. Ay ile Dünya arasındaki çekim kuvvetinden kaynaklanan olay.

3. Gezegenlerden bazılarının etrafında belli bir yörüngede dönen gök cisimleri.

4. Güneş sistemindeki en büyük ikinci gezegen.

5. Dünya’nın da içerisinde bulunduğu gök ada.

6. Dünya dışındaki evren parçasıdır.

7. Tespit edilen altmış üç uydusu olan gezegen.

77

55

44

66

11

22

33

152


Ay’dan kaynaklanan çekim kuvveti gelgit olayına

sebep olur.

Gök adalar sadece gezegenlerden oluşan

küçük sistemlerdir.

Ay’ın gözlemlediğimiz tüm evrelerini Güneş ve Dünya’ya göre konumu

belirlemektedir.

Samanyolu gök adası

eliptik şekil-dedir.

Gezegen-lerden bazıla-rının etrafında belli bir yörün-gede dönen

gök cisimlerine uydu denir.

Güneş sis-temi Samanyo-lu gök adası-nın avcı kolu üzerindedir.

Gelgit ola-yı günde iki

kez meydana gelir.

1. Çıkış 5. Çıkış3. Çıkış 7. Çıkış2. Çıkış 6. Çıkış4. Çıkış 8. Çıkış

153

12. Etkinlik: Kavram Haritası Oluşturalım

Aşağıda verilen ifadeleri kavram haritasında boş bırakılan kutucuklara doğru biçimde yer-leştirelim.

Samanyolu gök adası

Yıldız

Merkür

Jüpiter

Venüs

Satürn

Uranüs

Mars

Gezegen

UZAY

MeteorGüneş

Yörünge

Dün

ya

Nep

tün

GökCisimleri

Uydu

etrafında dolanır

olabilir

olabilir

örnektir

yer alır

sahiptir

yer alır

içinde yer alan gök cismidir

bulunur

olabilir

olabilir

olabilir

Gök Ada

KuyrukluYıldız

GÜNEŞ SİSTEMİ

154

13. Etkinlik: “Gelecekteki Uzay” Hikâyem

Geçmişten günümüze kadar yapılmış olan uzay araştırmalarına dayanarak ve hayal gücü-müzü kullanarak geleceğe yönelik tahminlerimizi içeren bir hikâye yazalım.

155

1. Ay’a ilk ayak basan astronot kimdir?

.............................................................................................................................

2. Ay’a ilk ulaşan insansız uzay sondasının adı nedir?

.............................................................................................................................

3. Ay’a atılan ilk adımın uzay araştırmalarındaki önemi nedir?

............................................................................................................................. ............................................................................................................................. .............................................................................................................................

Ay’a yolculuk adlı parçayla ilgili aşağıdaki soruları cevaplayalım.

14. Etkinlik: Ay’a Yolculuk

Dünya’ya en yakın gök cismi olduğu hâlde Ay hakkında kısa süre öncesine kadar çok az bilgimiz vardı. Yoğun ke-şif yolculukları, önceleri insansız uzay araçları olan sondalarla başladı. Ay’a ilk olarak 1959’da Sovyet Luna 2 son-dası ulaştı. 1966’da ise Luna 9 yüzeyin ilk görüntülerini iletti. En gelişkin Ay araştırma sondalarından biri olan uzak-tan kumandalı Sovyet Lunokhod 1, Ay yüzeyinde dolaşıp kamerayla çekim yap-tı ve zemini inceledi. Ay’a ilk insan, 20 Temmuz 1969 tarihinde Apollo 11 uçu-şunda ayak bastı. Apollo 11 uzay aracı üç bölümden oluşuyordu: kumanda bölümü, hizmet bölümü ve Ay bölümü. Araç Ay yörüngesine otur-duktan sonra Ay modülü ayrılarak yüzeye indi. Neil Armstrong Ay’a ilk adımını attı. Neil Armstrong ve arkadaşları kaya örnekleri aldılar, fotoğraflar çektiler ve araştırma aletleri yerleştirdiler. Daha sonra Ay modülünün kalkış kademesine binip kumanda modülüyle buluşup kenetlendiler. Dünya’ya 384.400 kilometrelik dönüş yolculuğu bundan sonra başladı. Apollo programı 1972 yılında sona ermeden önce Amerikalı on astronot daha Ay’a gitti. O zamandan beri yalnızca birkaç küçük ve insansız uzay aracı Ay’a iniş yaptı.

Tübitak Popüler Bilim Kitapları, 129Başvuru Kitaplığı 7 s. 4

156

15. Etkinlik: Uzay Bulmacası

Aşağıda kutu içinde verilen kavramları soldan sağa, sağdan sola, aşağıdan yukarıya ve çapraz şekilde bulmaca içinde bularak işaretleyelim.

yörünge

astronot

dünya

teleskop

gezegen

güneş sistemi

gök ada

uydu

meteor

gök bilim

Neil Armstrongstrong

157

Anahtar Kelimeler

ÇağrıştırdığıKelimeler Cümle

Güneş sistemi

Dünya Dünya’mız güneş sisteminde Güneş’e en yakın üçüncü gezegendir.

Güneş

Uzay kirliliği

Gök bilim

Astronot

16. Etkinlik: Kelime İlişkilendirme

Çizelgedeki anahtar kelimelerin çağrıştırdığı kelimeleri karşısına yazalım. Anahtar kelime ile çağrıştırdığı kelimeyi cümle içinde kullanalım ve çizelgeye yazalım.

AKelime

Güneş sistemi

Güneş

Uzay kirliiiiililllllllllllllllllllllllllllll

158

17. Etkinlik: Uzay Yolculuğum

Resimde görülen uzay mekiğinin içinde olmak ister miydiniz? Kendimizi bir astronot olarak hayal edelim ve yaşayacağımız macerayı anlatan, yukarıdaki kavramları da içerisinde kulla-nacağımız bir hikâye yazalım.

yıldızgezegengök bilimmeteor

güneş sistemi

ışık yılıuydu

gök taşıuzay

Güneş

teleskopDünya

Ay uzay araştırmaları

uzay teknolojisi

uzay kirliliğiNeil Armstrong

gök adatakımyıldız

astronot

evrenyörünge

kuyruklu yıldız

159

Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri kutucuk içindeki kelime ve kelime grupların-

dan uygun olanları ile tamamlayarak defterimize yazalım. Bazı kelimelerin sonuna uygun

eklerin getirileceğini unutmayalım.

1. ……….................. kuyruklu yıldızı, gözlenen en son kuyruklu yıldızdır.

2. ……….................. , Dünya dışındaki evren parçasıdır.

3. ……...................…, ışığın boşlukta bir yılda aldığı uzaklıktır.

4. Dünya, ……...................… gök adasında yer alır.

5. Atmosfere girerek yeryüzüne ulaşan meteorlara ……................….. denir.

6. Gezegenlerin bazılarının etrafında dönen gök cisimlerine …................…. adı verilir.

Aşağıdaki sorularda doğru olan seçeneği işaretleyelim.

1. Aşağıdakilerden hangisi diğerlerinden farklıdır?

A) Büyükayı B) Kuzey tacı C) Halley D) Ejderha

2. Aşağıdakilerden hangisi güneş sisteminde yer alan Güneş’e en yakın gezegendir?

A) Dünya B) Mars C) Jüpiter D) Merkür

3. Aşağıdakilerden hangisi ışık kaynağıdır?

A) Kuyruklu yıldız B) Ay C) Güneş D) Meteor

4. Aşağıda verilen gök cisimlerinden hangisi Güneş’in etrafında döner?

A) Yıldız B) Venüs C) Halley D) Andromeda

5. Aşağıdaki araçlardan hangisi gök cisimlerini gözlemlememizi kolaylaştırır?

A) Dürbün B) Mikroskop C) Büyüteç D) Teleskop

6. Aşağıdakilerden hangisi gök cisimlerinin yapısını inceleyen bilim insanlarına verilen isimdir?

A) Gök bilimci B) Arkeolog C) Jeolog D) Paleontolog

Ü n i t e S o n u D e ğ e r l e n d i r m e S o r u l a r ıÜ n i t e S o n u D e ğ e r l e n d i r m e S o r u l a r ıA . A .

B . B .

İkaye-Zhang gök taşı ışık yılıuydu uzay Samanyolu

160

7. Ay’ın ilk haritasını çizen ve bu çalışmasından dolayı Ay’ın belli bir bölgesine ismi veri-len gök bilimci kimdir?

A) Ali Kuşçu B) Galileo C) Hipparkos D) Neil Armstrong

8. Aşağıdakilerden hangisi bir gezegen değildir?

A) Venüs B) Satürn C) Plüton D) Mars

9. Aşağıdaki gezegenlerden hangisinin uydusu yoktur?

A) Venüs B) Dünya C) Satürn D) Neptün

10. Plüton hangi sınıfa giren bir gök cismidir?

A) Cüce gezegen B) Gezegen C) Yıldız D) Kuyruklu yıldız

11. Aşağıdaki gezegenlerden hangisinin halkası vardır?

A) Dünya B) Satürn C) Merkür D) Uranüs

12. Güneş sisteminin en büyük gezegeni hangisidir?

A) Mars B) Satürn C) Dünya D) Jüpiter

13. Dünya ve Ay arasındaki uzaklık büyük olsaydı olsaydı aralarındaki çekim kuvveti nasıl değişirdi?

A) Azalırdı B) Değişmezdi C) Artardı D) İki kat artardı

14. Yıldız kayması oluşumunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Dünya’nın Güneş etrafında dönmesinden

B) Kuyruklu yıldızların Ay’a çarpmasından

C) Meteorların Dünya atmosferine girmesinden

D) Ay ile Dünya arasındaki çekim kuvvetinden

161

Dereceli Puanlama Anahtarları

ve

Değerlendirme Formları

Dereceli Puanlama Anahtarları

ve

Değerlendirme Formları

Performans

Düzeyi

Ölçütler ve Ölçüt Tanımlamaları

Deneyin Belirlenmesi

Çok İyi

(4 puan)Deney belirlenmiş ve deneye uygun planlama yapılmış.

İyi

(3 puan)Deney belirlenmiş ancak deneye uygun planlamada bazı eksiklikler var.

Orta

(2 puan)Deney belirlenmiş ancak deneye uygun planlamada önemli eksiklikler var.

Geliştirilmeli

(1 puan)Deney belirlenmiş ancak deneye uygun planlama yapılmamış.

Deneyin Tasarlanması

Çok İyi

(4 puan)

Problemi çözmede bilimsel süreç becerileri kullanılmış ve problemin çözümüne uygun tasarım

yapılmış.

İyi

(3 puan)

Problemi çözmede bilimsel süreç becerileri kullanılmış ancak problem çözümüne ilişkin

tasarımda bazı eksiklikler var.

Orta

(2 puan)

Problemi çözmede bilimsel süreç becerileri kısmen kullanmış ancak problemin çözümüne

ilişkin tasarımda önemli eksiklikler var.

Geliştirilmeli

(1 puan)

Hem problemi çözmede kullanılacak bilimsel süreç becerilerinde hem de problemin çözümüne

ilişkin tasarımda önemli eksiklikler var.

Deneyin Sonucu

Çok İyi

(4 puan)Deneyde elde edilen verilerle ulaşılan sonuç problemin çözümünü sağlamıştır.

İyi

(3 puan)Deneyde elde edilen verilerle ulaşılan sonuç problemin çözümünü kısmen sağlamıştır.

Orta

(2 puan)

Deneyde elde edilen verilerle ulaşılan sonuç problemin çözülmesinde önemli eksikliklere

sahiptir.

Geliştirilmeli

(1 puan)Deneyde elde edilen veriler problemin çözümünü sağlamamıştır.

Rapor Yazma

Çok İyi

(4 puan)Deney süreç ve sonuçları, bilimsel araştırma süreç aşamaları dâhilinde raporlaştırılmıştır.

İyi

(3 puan)

Deney süreç ve sonuçları, bilimsel araştırma süreç aşamalarından bazıları eksik verilerek

raporlaştırılmıştır.

Orta

(2 puan)

Deney süreç ve sonuçları, bilimsel araştırma süreç aşamalarında önemli eksikliklerle


Geliştirilmeli

(1 puan)

Deney süreç ve sonuçları, bilimsel araştırma süreç aşamaları dikkate alınmadan


eksik

mli eksiklikler var.

mamış.

mış ve problemin çözümüne uygun tasarım

anılmış ancak problem çözümüne ilişkin

men kullanmış ancak problemin çözümüne

eç becerilerinde hem de problemin çözümüne

blemin çözümünü sağlamıştır.

oblemin çözümünü kısmen sağlamıştır.

uç problemin çözülmesinde önemli eksikliklere

münü sağlamamıştır.

ma süreç aşamaları dâhilinde raporlaştırılmıştır.

tırma süreç aşamalarından bazıları eksik verilerek

araştırma süreç aşamalarında önemli eksikliklerle

el araştırma süreç aşamaları dikkate alınmadan

Performans Düzeyi


İçerikÇok İyi(4 puan) Sunum konusu amacına tamamen uygun ve verilen bilgiler doyurucu.

İyi(3 puan) Sunum konusu amacına uygun ve verilen bilgiler genel anlamda doyurucu.

Orta(2 puan) Sunum konusu amacına uygun ancak verilen bilgiler doyurucu değil.

Geliştirilmeli (1 puan) Sunum konusu amacına uygun değil. Verilen bilgiler yanlış.

Konuya HâkimiyetÇok İyi(4 puan)

Gruptaki kişilerin hepsi sunuma çok iyi hazırlanmış ve hepsinin sunumda payı var. Grup konuya

tamamen hâkim.İyi(3 puan)

Gruptaki kişilerin çoğunluğu sunuma iyi hazırlanmış ve sunumda payları var. Grup konuya

genel anlamda hâkim.Orta

(2 puan)Gruptaki kişilerin çok azı sunuma hazırlanmış ve sunumda payları var. Grup konuya hâkim

sayılır.Geliştirilmeli (1 puan) Gruptaki kişiler sunuma iyi hazırlanmamış. Grup konuya hâkim değil.

SüreÇok İyi(4 puan) Grup, sunum için verilen zamanı çok iyi kullanmış ve verilen sürede sunumlarını tamamlamış.

İyi(3 puan) Grup, sunum için verilen zamanı 5 ya da 7 dk. geçerek kullanmış ve sunumlarını tamamlamış.

Orta(2 puan)

Grup, sunum için verilen zamanı 10 ya da 12 dk. geçerek kullanmış ve sunumlarını

tamamlayamamış.Geliştirilmeli (1 puan) Grup, sunum için verilen zamanı 15 dk. geçerek kullanmış ve sunumlarını tamamlayamamış.

RaporÇok İyi(4 puan)Grup raporunda konuyla ilgili kapak, başlık, genel bilgiler ve kaynakça bölümlerinin hepsine

yer verilmiş.İyi(3 puan)

Grup raporunda konuyla ilgili kapak, başlık, genel bilgiler ve kaynakça bölümlerinden üçüne

yer verilmiş.Orta(2 puan)

Grup raporunda konuyla ilgili kapak, başlık, genel bilgiler ve kaynakça bölümlerinden ikisine

yer verilmiş.Geliştirilmeli (1 puan)

Grup raporunda konuyla ilgili kapak, başlık, genel bilgiler ve kaynakça bölümlerinden sadece

bir tanesine yer verilmiş.

162

Deney Tasarlayıp Yapma ve Rapor Etme İçin Dereceli Puanlama Anahtarı

Aşağıdaki dereceli puanlama anahtarı, deney tasarlayıp yapma becerilerinizi değerlendirmek için hazırlanmıştır. Bu anahtar, aynı zamanda deneyinizde hangi ölçütlere dikkat edeceğiniz konusunda size bilgi vermektedir.

Adı-Soyadı: Alınan Puan:

Sınıfı-Numarası: Tarih:

Performans Düzeyi


Deneyin Belirlenmesi

Çok İyi(4 puan)

Deney belirlenmiş ve deneye uygun planlama yapılmış.

İyi(3 puan)

Deney belirlenmiş ancak deneye uygun planlamada bazı eksiklikler var.

Orta(2 puan)

Deney belirlenmiş ancak deneye uygun planlamada önemli eksiklikler var.

Geliştirilmeli (1 puan)

Deney belirlenmiş ancak deneye uygun planlama yapılmamış.

Deneyin Tasarlanması

Çok İyi(4 puan)

Problemi çözmede bilimsel süreç becerileri kullanılmış ve problemin çözümüne uygun tasarım yapılmış.

İyi(3 puan)

Problemi çözmede bilimsel süreç becerileri kullanılmış ancak problem çözümüne ilişkin tasarımda bazı eksiklikler var.

Orta(2 puan)

Problemi çözmede bilimsel süreç becerileri kısmen kullanmış ancak problemin çözümüne ilişkin tasarımda önemli eksiklikler var.


Hem problemi çözmede kullanılacak bilimsel süreç becerilerinde hem de problemin çözümüne ilişkin tasarımda önemli eksiklikler var.

Deneyin Sonucu

Çok İyi(4 puan)

Deneyde elde edilen verilerle ulaşılan sonuç problemin çözümünü sağlamıştır.

İyi(3 puan)

Deneyde elde edilen verilerle ulaşılan sonuç problemin çözümünü kısmen sağlamıştır.

Orta(2 puan)

Deneyde elde edilen verilerle ulaşılan sonuç problemin çözülmesinde önemli eksikliklere sahiptir.


Deneyde elde edilen veriler problemin çözümünü sağlamamıştır.

Rapor Yazma

Çok İyi(4 puan)

Deney süreç ve sonuçları, bilimsel araştırma süreç aşamaları dâhilinde raporlaştırılmıştır.

İyi(3 puan)

Deney süreç ve sonuçları, bilimsel araştırma süreç aşamalarından bazıları eksik verilerek raporlaştırılmıştır.

Orta(2 puan)

Deney süreç ve sonuçları, bilimsel araştırma süreç aşamalarında önemli eksikliklerle raporlaştırılmıştır.


Deney süreç ve sonuçları, bilimsel araştırma süreç aşamaları dikkate alınmadan raporlaştırılmıştır.

163

Sunum Yapma İçin Dereceli Puanlama Anahtarı

Aşağıdaki dereceli puanlama anahtarı, yaptığınız çalışmayı değerlendirmek için hazırlanmıştır. Bu anahtar, aynı zamanda sunumunuzda hangi ölçütlere dikkat edeceğiniz konusunda size bilgi vermektedir.

Adı-Soyadı: Alınan Puan:

Sınıfı-Numarası: Tarih:

Performans Düzeyi


İçerik

Çok İyi(4 puan)

Sunum konusu amacına tamamen uygun ve verilen bilgiler doyurucu.

İyi(3 puan)

Sunum konusu amacına uygun ve verilen bilgiler genel anlamda doyurucu.

Orta(2 puan)

Sunum konusu amacına uygun ancak verilen bilgiler doyurucu değil.


Sunum konusu amacına uygun değil. Verilen bilgiler yanlış.

Konuya Hâkimiyet

Çok İyi(4 puan)

Gruptaki kişilerin hepsi sunuma çok iyi hazırlanmış ve hepsinin sunumda payı var. Grup konuya tamamen hâkim.

İyi(3 puan)

Gruptaki kişilerin çoğunluğu sunuma iyi hazırlanmış ve sunumda payları var. Grup konuya genel anlamda hâkim.

Orta(2 puan)

Gruptaki kişilerin çok azı sunuma hazırlanmış ve sunumda payları var. Grup konuya hâkim sayılır.


Gruptaki kişiler sunuma iyi hazırlanmamış. Grup konuya hâkim değil.

Süre

Çok İyi(4 puan)

Grup, sunum için verilen zamanı çok iyi kullanmış ve verilen sürede sunumlarını tamamlamış.

İyi(3 puan)

Grup, sunum için verilen zamanı 5 ya da 7 dk. geçerek kullanmış ve sunumlarını tamamlamış.

Orta(2 puan)

Grup, sunum için verilen zamanı 10 ya da 12 dk. geçerek kullanmış ve sunumlarını tamamlayamamış.


Grup, sunum için verilen zamanı 15 dk. geçerek kullanmış ve sunumlarını tamamlayamamış.

Rapor

Çok İyi(4 puan)

Grup raporunda konuyla ilgili kapak, başlık, genel bilgiler ve kaynakça bölümlerinin hepsine yer verilmiş.

İyi(3 puan)

Grup raporunda konuyla ilgili kapak, başlık, genel bilgiler ve kaynakça bölümlerinden üçüne yer verilmiş.

Orta(2 puan)

Grup raporunda konuyla ilgili kapak, başlık, genel bilgiler ve kaynakça bölümlerinden ikisine yer verilmiş.


Grup raporunda konuyla ilgili kapak, başlık, genel bilgiler ve kaynakça bölümlerinden sadece bir tanesine yer verilmiş.

164

ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU

Bu form yaptığınız çalışmada kendinizi değerlendirmeniz için hazırlanmıştır. Aşağıda verilen sorulara, kendinizi yansıtan cevaplar veriniz.

Adı ve Soyadı: Tarih:Sınıfı-Numarası:

1. Bu çalışmadan neler öğrendim?

....................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................

2. Bu çalışmada başarılı olduğum bölümler neler?

....................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................

3. Bu çalışmada en çok zorlandığım bölümler neler?

....................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................

4. Çalışmamı yaparken beklemediğim nelerle karşılaştım?

....................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................

5. Bu çalışmayı tekrar yapsaydım nasıl yapardım?

....................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................

165

GRUP ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU

Aşağıdaki tabloda grubunuzu en iyi şekilde ifade eden performans düzeyinin altına “X” işareti koyunuz.

Grubun Adı:Gruptaki Öğrencilerin Adları:

DEĞERLENDİRİLECEK TUTUM VE DAVRANIŞLARPerformans Düzeyi

Evet (3) Kısmen (2) Hayır (1)

1. Araştırma planı yaptık.

2. Görev dağılımı yaptık.

3. Araştırmada çeşitli kaynaklardan yararlandık.

4. Etkinlikleri birlikte hazırladık.

5. Görüşlerimizi rahatlıkla söyledik.

6. Grupta uyum içinde çalıştık.

7. Birbirimizin görüşlerini ve önerilerini dinledik.

8. Grupta birbirimize güvenerek çalıştık.

9. Grupta birbirimizi takdir ettik.

10. Çalışmalarımız sırasında birbirimizi cesaretlendirdik.

11. Sorumluluklarımızı tam anlamıyla yerine getirdik.

12. Çalışmalarımızı etkin bir biçimde sunduk.

TOPLAM

Aşağıdaki soruları grubunuza göre cevaplayınız.

1. Çalışmalar sırasında karşılaştığınız en büyük problem neydi?

.............................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

2. Bu problem nereden kaynaklanıyordu?

.............................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

3. Grubunuzun en iyi olduğu alan neydi?

.............................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

4. Grup olarak neyi/neleri daha iyi yapabilirdiniz? Size engel olan neden/nedenler neydi?

.............................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

166

AKRAN DEĞERLENDİRME FORMU

Bu form kendinizi ve arkadaşlarınızı değerlendirmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Grup içindeki çalışmalarınızı göz önüne alarak aşağıdaki her bir ölçütün ne düzeyde yeterli olduğunu “X” işareti koyarak belirtiniz.

Değerlendiren Öğrencinin;Grup Numarası/Adı :Adı Soyadı : 1. Arkadaşının Adı Soyadı :Sınıfı-Numarası : 2. Arkadaşının Adı Soyadı :

ÖLÇÜTLER

Performans Düzeyi

Her zaman (4) Sıklıkla (3) Nadiren (2)Hiçbir

zaman (1)

Ben

1. A

rkad

aşım

2. A

rkad

aşım

Ben

1. A

rkad

aşım

2. A

rkad

aşım

Ben

1. A

rkad

aşım

2. A

rkad

aşım

Ben

1. A

rkad

aşım

2. A

rkad

aşım

Etkinliğe katılımda gönüllüdür.

Görevini zamanında yerine getirir.

Farklı kaynaklardan bilgi toplar.

Topladığı bilgileri paylaşır.

Grup arkadaşlarının görüşlerine saygılıdır.

Arkadaşlarını uyarırken olumlu bir dil kullanır.

Malzemeleri kullanırken dikkatlidir.

Malzemeleri kullanırken titizdir.

Malzemeleri kullanırken israf etmez.

Düzenli çalışır.

Arkadaşlarının fikirlerine saygı duyar.

Birlikte çalışmayı sever.

Grup arkadaşlarıyla uyumludur.

Kendi fikirlerini açıkça ifade eder.

167

GÖZLEM VE İNCELEME GEZİLERİ DEĞERLENDİRME FORMU

Bu formda gezi ve inceleme çalışmalarındaki kazanımlara ilişkin bazı ölçütler verilmiştir. Öğrencilerinizin bu ölçütte yer alan kazanımlara ilişkin durumlarını ilgili sütuna işaretleyerek belirtiniz.

Durumlar ÖlçütlerEvet (3)

Kısmen (2)

Hayır (1)

Gezi Öncesi

1. Gezi ile ilgili araç ve gereci hazırladı.

2. Farklı kaynaklardan gezi konusuna ilişkin araştırmalar yaptı.

3. Gezi öncesinde soruları cevapladı.

4. .....................................................................

5. .....................................................................

Gezi Sırasında

1. Kurallara uygun davrandı.

2. Gezdiği yere ilişkin olarak ilgili kişilere sorular sordu.

3. Gördüklerine ilişkin notlar aldı.

4. .....................................................................

5. .....................................................................

Gezi Sonrasında

1. Gözlemlerine ilişkin rapor hazırladı.

2. Konuya ilişkin soruları doğru şekilde cevapladı.

3. Gözlem ve incelemelerini günlük yaşam veya güncel durumlarla ilişkilendirdi.

4. .....................................................................

5. .....................................................................

Not: Öğrencilerinizin bu kazanımlara ilişkin, geliştirilmeye ihtiyaç duyduğunuz alanlar için yeni çalışmalar planlayınız.

Bu form örnek olarak verilmiştir. Gezi ve inceleme çalışmanın amacına uygun olarak farklı ölçütler ekleyebilirsiniz.

Fen ve teknoloji 7 ck 2013

Education

Transcript of Fen ve teknoloji 7 ck 2013