FARKLI MARKSZMLER

FARKLI MARKSZMLERKaynaklar: Ahmet Bekmen, Marksizm iinde Birsen rs (der.) Modern Siyasal deolojilerSerpil Sancar r, deolojinin ServeniMadan Sarup, Post Yapsalclk ve Postmodernizm1 ________ ____ _____ _______ ______ _____ __ ___ _____ ______ __________ _____ _____ ___ __________ _______Animation: Bingo the Clownhttp://www.youtube.com/watch?v=_gkGVcShG2I2Foucaultnun sylem kuramAlthussere benzer biimde, sylem ile iktidarn kurulu srecinin ayn olduunu, iktidarn bir sylem olarak bireylere geldiini ve onlar zneler haline dntrdn syler.Sylemin kendisi bir iktidardr ve bir iktidar etkisi olmayan sylem sz konusu olamaz.Sylem bu iktidar, bilginin retilmesi sayesinde yaratr.3Foucaultnun sylem kuramKlasik ideoloji kavramnda, zneler nceden kurulmu varlklar olarak, maddi/nesnel yapdan tretilen karlarnn bilincine varabilir ve bu bilinci ideolojik ifadelere tercme edip iktidar ele geirebilirler. Postyapsalc yaklam ise toplumsal bir pratik olarak dil kullanmnn ortaya kard sylemin, kendi dnda hibir belirleyiciye gereksinimi olmadan, zerk ve kendi kendini belirleyen olarak tanmlandn varsayar.

Foucaultnun sylem kuramFoucaultnun sylem kuram, iktidar kavramnn tanmnda radikal bir deiim nerir. Geleneksel iktidar anlay, bilginin doruluunu arptan, bu nedenle doru ve zgr bir bilimi olanaksz klan bir iliki olarak varsaylr. Foucault ise iktidarn bilginin retiminden ayrlamayacan savunur.Bilgi, iktidarn yokluunda retilemez. Aksine, bilgi durmakszn iktidar etkisi retir.5Foucaultnun sylem kuramktidar, devlette, bireylerde ya da ekonomik g ilikilerinde deil, toplumsaln klcal damarlarndaki stratejilerde ve disiplin tekniklerinde bulunur. Sahiplenilen, ele geirilen ve korunan bir ey deil, pratikler boyunca tecrbe edilen, yaanlan bir eydir.ktidar eyleri tanmlayan, arzunun ne olduunu reten, bilgiyi biimlendiren ve sylemi retendir. Zevki, bedeni, hayat, anlam tanmlayandr. Devletin altna ve tesinde, beden,cinsellik, aile, akrabalk, bilgi ve teknoloji olarak iler.

Foucaultnun sylem kuramktidarn ne olduunu deil, nasl olutuunu sorgular. Bireylerin eylemlerini, davranlarn, sylemlerini, renme biimlerini ve gndelik yaamlarn belirleyen klcal damarlardr... ktidar bedenlere yatrm yapar, salk, spor, kas gelitirme, plaklk, beden gzelliinin tanmlanp yceltilmesi vb.18. yy.dan bu yana okullar, hastaneler, klalar, fabrikalar, aileler ve kentlerde gelitirilen disiplin teknikleri iktidarn bedenler zerinde kurulmasn salamtr.Beden, bilginin nesnesi, iktidarn alndr. ktidarn retilmesi, bilginin retilmesidir; bu da disiplin yoluyla bedeni retken, uyumlu ve yararl klma srecidir. Disiplin bedenin nesnelletirilmesidir.7Disiplin teknikleri:Hiyerarik gzlem (panoptikon): Bu gzlem, bedenin her an gzlenebilirlii ile elde edilen bilginin iktidarn alanna tanmas olana yaratr.Normalletirici yarg: bedenin, zamanlama, edimlerin denetimi, davranlarn dzenlenmesi, konumann belirlenmesi, cinselliin normlandrlmas gibi alanlarda retilen normal tanmlar ile belirlenmesi.Snama: beden hakkndaki bilgilerin veri, dokman ve dosyalar haline getirilerek nesneletirilmesi.8Ayrma pratikleri: znenin nesnelletirilerek retimi. Deli-akll, hasta-salkl, serseri-efendi, yoksul-zengin, tembel-alkan... Bu ayrm normal olan ile olmayann tanmlanmasn salar. nsan bilimleri bu ilevi grr.Bio-iktidar: insanlarn bedenlerinin, kendileri tarafndan anlamlandrlabilme tarzlarn belirleyen pratikler.9Her sylem, kendi doruluk mekanizmasn ve kriterlerini kendi oluturur. zne, kendinden bilinli, dorularn yazar bir zne deil. Sylem iinde bireyler tarafndan igal edilebilecek bir mevki. zne bilinci araclyla deil, bedeni araclyla, iktidar pratikleri tarafndan ekillendirilir.ktidar, basz ve sonsuz bir sre olarak toplumsaln iinde hep mevcuttur. Ka olanakszdr. Foucaultda sylem, zneyi, bilgiyi ve iktidar sarmalayan bir anlamlar atmosferi olarak varolur ve her eyi kendi iinde, ba sonu olmayan bir devinimle yaratan bir olu durumudur.10Dnyay btn ynleriyle aklamaya alan her trden evrensel kuramsallatrmaya kar.Nietzcheden esinlenmi, GENEOLOGY (soykt) adn verdii tarih gr ile imdiyi gemiten ayrarak, gemii imdiden kopararak imdinin meruluunu kaldrmaya ynelmitir. Bunun iin gemiin sradln tantlamaya, gemii imdinin yetkesinin altn oyarak yklemeye ynelmitir.11Foucaultnun benimsedii Nietzcheci tarih anlay imdiyle balar, belli bir ayrma varana dek zamanda geriye doru gider. Sonra ayrmn yaratt dnmn izini srerek tekrar ileriye doru ynelir. Bunu yaparken de balantlar ve balantszlklar korumay zen gsterir.Bugn verili kabul edilerek kabul edilen grnglerin ussalln rtmek iin srad sylemleri, uygulamalar aratrr. Gemiin iktidar yordamn ayrntlaryla aratrarak gemiin usd olduunu ileri sren gncel iddialar rtr.Foucaultnun tarihyazm anlay gemi ile imdi arasndaki gedie odaklanr. 12Soyktksel zmleme geleneksel tarihsel zmlemeden belli noktalarda ayrlr:Geleneksel tarih, olaylar byk aklama dizgeleri ve izgisel sreler ierisine sokmak yoluyla nemli tahirsel olaylara ve kiilere ynelir.y Tarihsel almaya bir balang noktas olabilecek belgeleri aratrr.Soyktksel zmleme ise tarihin gzard etmi olduu, grlmeye deer bulmad tek tek olaylara dner. Gerekli bilimsellik dzeyinde olmadklar iin deersiz bulunan bilgilere odaklanr. 13Bunlar, mcadelelerin tarihsel bilgisinin kurulmasna olanak tanyan, bu bilgileri gnmzde bir taktik olarak kullanlabilir klan alimane bilgiler ve yerel anlar birliidir. Soyktkler, doru bilgiler adna btncl bir kuramn szgecinden geirilen, sradzene sokulan, dzenlenen birtakm yerel, kesintili, meru olmayan bilgilerdir.Bu ynyle, soyktk bir eletiri biimidir. Herhangi bir olayn ardnda yatan etkenlerin eitliliini gzler nne sermeye alrken belli bir tarihi balang noktas olarak almay reddeder. Gemii yaplandran kesintiye uramam deimez sreklilik biimlerine yer vermez.Yaptlarnn en temel zelliklerinden biri, zgl kurumlarn ortaya knn izini srmek yoluyla genel bir tarihsel dnceye eilmesidir.

14lk almalarnda toplumbilimlerinin geliimiyle ilgilenir. Toplum ya da insan bilimlerinin tarihsel olarak nasl olanakl olduklar, ne gibi sonulara yol atklar sorularna yant arar. almalar 18. yzyla odaklanr. Usun dladklaryla ilgilenir: Delilik, rastant, kopukluk... Su ve gnah yaznna odaklanr.Delilik ve Uygarlk (Trkesi Deliliin Tarihi) adl yapt 17. yzylda toplumsal bir sorun olarak devletin sorumluluk alanna giren deliliin yoksulluk, isizlik ve alamayacak durumda olma dnceleriyle birlikte alglanmasnn altnda yatan nedenlere odaklanr.15Bosch, the ship of foolsRnesans boyunca deliler tolayca gezinip dolaarak yaamaktayd. Bir sre sonra ehirler onlar snrlarnn dna srer ve ak yurtluklarda gezinmelerine izin verilir. Bir gemiye doldurulup gemicilerin insafna braklrlar... Deli gemileri limandan limana karaya kmadan dolar.Yzyllar iinde bu gemilerin yerini deli evleri alr.17. yzyldan itibaren deliler kapatlr. Foucault bunun nedenini 17. yy.n ikinci ylarsnda Avrupa kltrne zg bir toplumsal duyarlln ortaya kmasyla aklar: Yoksullara yardm etmek biiminde duyumsanan ama gerekte aylaklk ve isizliin dourduu sorunlara kar gsterilen tepki ve yeni bir alma ahlaknn bagstermesi16

Bylece Avrupann drt bir yanna kapatma evleri (slah evleri) kurulur. Buralarda yoksullar, avareler, isizler ,hastalar, sulular ve deliler, aralarnda hibir ayrm gzetilmeksizin kapatlr.Bunun balca amac, dzensizliin kayna olarak grlen dilencilii ve delilii emniyet altna almaktr.Kapatlm kimse almak zorundadr. Tembellik bir gnahtr. Bir bakaldrdr. Bu yzden deli, almaya zorlanr. Bylelikle emek, ahlak reformunun ilk uygulamas olarak kurumsallatrlm olur. Kapatma hem yoksulluu gizlemek adna isiz kitleleri emer; hem de bu kitlelerin ektii aclarn douraca toplumsal ve siyasal ekincelerin nne geilmi olur.nsann hayvansal doas olarak grlen delilikle yalnzca disiplin yoluyla baedilebilecei dncesi doar.1718. yzyldan itibaren, kapatmaya byk bir yanlg olarak, ar yardmseverliin gten drc bir etkisi olarak baklmaya balanr. Bu yzden avareler i bulup almalydlar. sizler zorla altrldklar bu kapatma evlerinde normalin ok altnda i almakta ve isizliin artmasna da engel olunamamaktadr.19. yzyln balarndan itibaren bu kurumlar ortadan kaybolur.Sulular ve yodksullar delinin korkun vahiliinden korumak, onlar delilerden ayr tutmak arzusu ile yasalar yeniden dzenlenir. ngilterede ve Fransada tmarhanelere kapatlm olan insanlar serbest braklr. Fiziksel snrlamalar kaldrlr; ancak asl amac kendini snrlamay oluturmak olan akl hastaneleri ina ettirilir.18Akl hastanelerinde babo delilik dehetinin yerine topluma kar boucu bir sorumluluk kaygs alamak hedeflenmektedir.Dzene boyun eme anlamna gelen alma, delilere ahlaksal bir yasa olarak dayatlr. Ketvurmann yerine yetkenin gzetimine ve hkmlerine ilerlik kazandrlr.Buralarda delilere kk zocuklar gzyle baklr ve ocuklar gibi, yeri geldiinde deliler dllendirilir, yeri geldiinde cezalandrlr. Uygulanan eitim dizgesi ile nce deliler boyun edirilir, sonra almaya zendilirir, sonra da altrlrlar.Deli uzun bir sre kk bir ocuk olarak bymeden kalr ve bu dnem boyunca baba fikrini aklndan atamaz.Klasik dnemde yoksulluk tembellik, kt alkanlklar ve delilik usd kaynakl eit birer su olarak birbirlerine karmtr. 19. YY.A GELNDNDE DELLK TOPLUMSAL BR EKSKLN GSTERGES OLARAK SINIFLANDIRILMAYA BALANIR.

19Artk akl hastanesi yalnzca serbest bir gzlem, tehis ve saaltm alan deildir. Kiilerin suland, yarglanp mahkum edildii birer mahkeme, ahlaksal birliin salanmas amacyla kullanlan birer aratr. Bu byk ahlaksal hapsetmedir.Ortaa boyunca deliler kilitlenmez, snrsz bir zgrlk yaar. Bilge deli imgesi yaygndr. 19yzylda ise us ile usd arasndaki diyalog kopar. Artk yalnzca usun delilik stne yapt monolooglar sz konusudur yalnzca.nsanlar fiziksel zincirlerinden kurtulmu, ancak bunlarn yerine zihinsel zincirler alm; dsal iddetin yerine isel iddet gemitir.20Kliniin Douunda tbbi alglamann arkeolojisini yapar.eylerin Dzeni ve Bilginin Arkeolojisinde bilimsel sylemlerin yapsn irdeler.Bilginin bakalar zerine abanan bir iktidar olduunu ve bylece bakalarn tanmladn ileri srer. Bilgi, zgrleimin nn keserek gzetlemeye, dzene sokmaya ve disipline etmeye ilikin bir kiptir.Disiplin ve Cezada insanlar gzetim altnda tutmaktansa olnara ibret tekil edecek birtakm cezalar vermenin daha etkili ve yararl olduunun dnld dneme odaklanr.18. yy.da iktidarn uygulanmasna ynelik yeni bir kip olumutur. Kral, halkn gz nnde korkun ikenceler ve idamlar gerekletirmeyken ikence kaybolur ve bunun yerine mahkumun slah geer; yeni gzetleme dzenekleri klalarda, hastanelerde ve hapishanelerde, okullarda etkin biimde uygulanmaya balar.21Feodal dnemde ve monari dizgesi altnda insanlarn bedenleri yeri geldiinde tacize kadar varan snrsz bir iktidarn elindedir. Bu sejimde su, kutsala yaplan saygszlkla zdetir. Ceza suluyu slah etme yerine inenen yasann kutsiyetini onarmaya, kutsal yasayayeniden saygnlk kazandrmaya yneliktir. Burada iktidar geliigzel ve gevektir.Modern toplumlarda ise cezalandrma araclar kiisel olmayan bir gzetleme dizgesi yardmyla slah etme tasarmnn parzas haline gelir. Bu tasarm, bireyin psikolojisine gittike daha fazla eilir. Artk suu ilemekten ok sua niyet etmek temel sululuk ltdr.Halka gzda vermeye dayal ceza anlayn gden Monari iktidarnn tersine disiplinci iktidar her koyun kendi bacandan aslr grnne odaklanr. Ceza, bir slah yordam olarak anlamlandrlr.22Monari iktidarndan disiplinci iktidara gei, 18. yy sonlarna doru Jeremy Bentham tarafndan sunulan Panopticon adl mimari aygtta somutlar. Daire biiminde ina edilmi hcrelerde mahkumlar merkezi gzetleme kulelerinden izlenip izlenmediklerinden asla emin olamazlar. Bu nedenle de kendi davranlarnn polisi olmaya balarlar.Panoptisizm, yeni iktidar kipidir. Okullarda, klalarda, hastanelerde kullanlr. nsanlar bu sayede evrak dosyalarnn fileme ve snflandrma dizgelerinin nasl kurulduunu renir. renci ve hasta kmelerine srekli uygulanan gzetleme teknikleri bir tarihten sonra genelleir.2324

Panoptikon ile ileri kapitalizmde bireylerin bilgisayar yoluyla gzlenmeleri arasnda bir paralellik kurulabilir. Foucault yeni iktidar yordamlarna artan nfusu denetim altna almak iin bavurulduunu dnr. Kamu sal, salk bilgisi, ev koullar, uzun yaamak, dourganlk, cinsel ayamn ynetimi ve denetimi... Cinsel yaam siyasal bakmdan nemli bir konudur nk bedenin disipline edilmesi ile nfusun denetim altna alnmas konularnn kesiim noktasdr.http://www.youtube.com/watch?v=vVTKHI5ovyc25Burjuva dncesi, aralar ve amalar nceden tasarlayan bir bilin znesi zerinde durur. Buradaki zne ussal, zerk ve eyleme geme zgrlne sahiptir. Bu noktada Max Weberi takip eder ve Weberin arasal usa dair saptamalarn, Nietzsche ve Weberin arasal usun yaamlarmz nasl yaayacamz hakknda bize hibir ey sylememesine yapt vurguyu paylar. Teknik ya da arasal ussalln ykseliinin ak bir sonucu gizi zmeye abalayan eyletirme srecidir..26Bu ynyle Frankfurt Okuluna yaknlar. Adorno ve Horkheimer kapitalist ekonomiyi yalnzca aralar ve amalar ussallnn dinamik ve zerk bir biimi olarak zmlememilerdir. Bu, retim glerindeki arta ve d dnyann bask altna alnmasna yol amam, ayn zamanda toplum mhendislii ve psikolojigk ynlendirme araclyla retim dizgesine uydurulan insanlarn bask altna alnmalar da salanmtr Dsal doay kontrol altna almaya alan zne, ayn zamanda kendi isel doasna ket vurmak zorundadr.

27Foucaultya gre psikanaliz kimi etkinlikleri denetim ve normalletirme ilev