FAKUTETI I SHKENCAVE POLITIKE DHE...

[KRIZA FINANCIARE]

UNIVERSITETI ALEKSANDER MOISIU

FAKUTETI I SHKENCAVE POLITIKE DHE JURIDIKE

MASTER PROFESIONAL

ADMINISTRIM FINANCIAR

JANAR 2013

ALKID KASTRATI

January 1, 2013 [MASTER PROFESIONAL]

Kriza Financiare

ABSTRAKT

Termi “Krizë Financiare” është aplikuar gjerësisht për të përmbledhur një sërë situatash

të vështira ekonomike dhe financiare në shekuj të ndryshëm nga shtete të ndryshme në mbarë

botën. Efekti dhe pasojat e çdo krize kurdoherë që ajo ka ndodhur kanë qenë të ndryshme por

gjithmonë ato kanë lënë gjurmë negative në ekonomitë e vendeve respektive.

Kriza globale ekonomike e kohëve të fundit, ka ardhur si rezultat i përpjekjes së qeverive

e sidomos qeverisë Amerikane për një politikë sociale, që synonte të shtonte strehimin, sidomos

atë të qytetarëve me të ardhura të ulëta, duke nxitur dhe zgjeruar kreditimin.

Kriza në Shqipëri do ketë efekte më pak të ndjeshme për arsyen që është e amplifikuar

paraprakisht në Shtetet e Bashkuara dhe në vendet e tjera më të zhvilluara. Ekonomia shqiptare

po njeh zgjerim. Ajo ndihet më e ekspozuar ndaj riskut psikologjik por prapë ky ndikim do jetë

relativisht i vogël.

ABSTRACT

The crisis of recent years ëhich has affected ëorldëide, has contributed significantly to the

economies of countries. It is considered as the strongest crisis after the one of 1930.

Various financial institutions have lost a significant portion of their assets during the

financial crisis.

In the centuries that have left behind many financial crises ëere associated ëith banking

panic and then revieës have occurred as a result of the banking crisis.

Many economists have offered theories about hoë financial crises can be prevented or

hoë different countries should act so that the effects of these crises can be softer.

Often the heads of states, in crises situations, gather to find solutions and alëays in these

cases, there is a consensus, hoëever, financial crises are a phenomenon that has happened,

happening and ëill happen at any time.

The crisis in Albania ëill have less significant effects because it is amplified previously in

the United States and other developed countries. Albanian economy is experiencing expansion. It

feels more exposed to psychological risk but again this effect ëill be relatively small


Kriza Financiare

Fjalët kyçe :krizë financiare, bankingu qendror, masat e G20, balancë mikroekonomike,

ekonomia shqiptare, sektori bankar, politika monetare, kerkesa agregate, politika fiskale dhe

tregu punës.

PËRMBAJTJA:

1. Fillimet e krizës financiare globale..........................................................................................5-7

2. Analizë mbi modelet e tregjeve................................................................................................7-8

3. Faktorët kryesorë që shkaktuan krizën. Skema e transaksioneve ......................................8-10

4. Kriza dhe përgjegjësia e ekonomistëve……………………………………………………11-14

5. Kriza financiare dhe bankingu qendror …………………………………………………..14-19

5.1. Çrregullimet në sektorin financiar.

5.2. Pse u pakësua shlyrja e kredive.

5.3. Problemet për vendet e vogla me prani të lartë bankash të hua.

6. Masat e G-20.......................................................................................................................19-20

7. Zhvillimet në ekonominë e jashtme gjatë krizës..................................................................21

8. Ndërhyrjet e qeverive...........................................................................................................21-33

9.Ekonomitë e vendeve BRIK.................................................................................................33-34

10. Ecuria e normave të interestit në tregjet financiare…………………………………...….34-36

10.1Ecuria e cmimeve te mallcuria e cmimeve te mallrave bazë dhe të naftës në tregun

ndërkombëtar.

11. Kriza financiare dhe efektet mbi ekonominë Shqiptare.....................................................36-44

11.1. Situata ne sektorin bankar ne Shqipëri .Tendencat e kredive dhe depozitave.

11.2. Kriza, kontrolli i kredive te këqija

11.3.Ecuria e inflacionit dhe politika monetare.

11.4. Rreziku

11.5.Tregu Imobiliar.Kredia hipotekore.

12. Zhvillimet makroekonomike përgjatë krizës financiare dhe ndikimi në inflacion.............44-47

12.1 Prodhimi brëndshëm bruto ecuria agregate.

12.2 Ecuria e prodhimit sipas sektorëve gjatë përiudhës së krizës.


Kriza Financiare

13. Ecuria e përbërësve te kërkesës agregate gjatë krizës financiare.......................................47-51

13.1. Konsumi privat.

13.2. Investimet private.

13.3. Shpenzimet buxhetore dhe politika fiskale.

13.4. Kërkesa e huaj dhe llogaria korente.

14. Tregu i Punës , Pagat dhe Kostot e Punës...............................................................................51

15. Inflacioni i Importuar...............................................................................................................52

16. Konkluzione dhe Rekomandime........................................................................................52-53

17. Argumente dhe përfundime................................................................................................54-58

18. Bibliografi...........................................................................................................................58-59

Shkurtesat e përdorura:

FMN Fondi Monetar Ndërkombëtar

FED Foundation for Enterprise Development

MBS Mortgage Backed Sëap

CDS Credit Default Sëap

PBB Produkti Brendshëm Bruto

AIG American International Group

BQE Banka Qendrore Europiane

IÇK Indeksi Çmimit Konsumatorit

MICEX Moscow Interband Corrency Exchange


Kriza Financiare

Hyrje.

Kriza e viteve të fundit që ka prekur mbarë botën ka ndikuar dukshëm në ekonomitë e

shteteve. Ajo cilësohet si kriza më e fortë pas asaj të viteve 1930.

Institucione të ndryshme financiare kanë humbur një pjesë të konsiderueshme të aseteve,

pasurive të tyre gjatë krizave financiare.

Në shekujt që kemi lënë pas shumë kriza financiare kanë qenë të lidhura me panikun

bankar dhe më pas recensionet kanë ndodhur si pasojë e kësaj krize bankare.

Shumë ekonomistë kanë ofruar teori se si krizat financiare mund të ndalohen apo se si

mund të veprojnë vendet në mënyrë që efektet e këtyre krizave të zbuten.

Shpeshherë kryetarë të shteteve të ndryshme mblidhen në raste krizash për të gjetur

zgjidhje të perbashkëta dhe gjithmonë në keto raste gjendet një konsensus megjithatë krizat

financiare janë një dukuri që kanë ndodhur, ndodhin dhe do të ndodhin në cdo kohë.

1. FILLIMET E KRIZËS FINANCIARE GLOBALE

Kriza e fundit financiare me efekte shkatërruese mbi ekonominë mbarëbotërore i pati fillesat

e saj ne vitin 2007 dhe kulminacionin e saj e arriti ne Tetor 2008. Kjo krize u ndje në mbarë

globin por sidomos fillimisht në ekonominë Amerikane, Europiane dhe Aziatike .Që prej

fillimeve te saj ajo preku ekonomitë e shteteve të mëdha, ashtu edhe ato të shteteve të vogla.

Shtetet e mëdha u shqetësuan për efektet në institucionet dhe tregjet financiare, shtetet e vogla u

frikësuan nga pasojat negative në çmimet e lendëve të para dhe produkteve ushqimore.

Ndërhyrja e qeverisë Amerikane është bërë në dy forma:

1) Ndërhyrja ka qenë nëpërmjet Rezervës Federale, që uli nivelin e interesave prej 6.5% në

në 1% dhe mbajti këtë nivel deri në qershor 2007, duke e mbajtur 1% për një vit e duke

stimuluar një valë masive të kredidhënies.

2) Ndërhyrja ka qenë nëpërmjet qeverisë për të stimuluar marrjen e kredive për blerjen e

shtëpive tek huamarres me të ardhura të ulta ose të mesme.


Kriza Financiare

Fillimisht këta huamarrës që përbënin 42% të volumit të kredive të siguruara, ndërkohë

që kjo normë u rrit në 50% dhe më vonë në 52%.

Duke qenë se kjo krize i pati fillimet e saj në Amerikë duhet cilësuar se ekzistonin dy

kompani ‘Fannie Mae’ dhe ‘Freddie Mac’ te cilat kultivuan një marrëdhënie shumë të dyshimtë

me qeveritarët, të cilët siguronin përfitime të dyfishta, nga një anë vinin sponsorizimet e pamata

që këto kompani kanë dhënë për politikanë të ndryshëm dhe nga ana tjetër impakti konsistonte

në rritjen e kënaqësisë , duke shtuar numrin e njerëzve që blinin shtëpi me kredi.

Kjo e fundit është një taktikë e ashtuquajtura rrugë e tretë, pasi ka për qëllim një politikë

tipike sociale strehimi nëpërmjet rregullimit, orientimit apo drejtimit që i bëhet aktorëve privat

në treg. Pra, jo pronë publike me kontroll të centralizuar, sikurse promovon socializmi klasik, por

politikë sociale nëpërmjet kontrollimit të kompanive private. Në këmbim, politikanët mbyllnin

sytë para skandaleve multi-miliardere të ‘Fannie Mae’ dhe ‘Freddie Mac’ te cilat ishin te lejuara

që të mbanin asete kapitale vetëm 2%, ndërkohe që nga bankat kërkoheshin diku te 8% si dhe

ofronin favorizime ligjore për to, si për shembull heqjen e taksave mbi interesat e kredive.

Madje, kjo mbështetje e pacipë politike krijoi përshtypjen se po të ndodhte ndonjë gjë në rastin

më të keq, shteti kishte për t’u hedhur në ndihmë të ‘Fannie Mae’ dhe ‘Freddie Mac’, gjë që

inkurajoi akoma më shumë praktikat e këqija të kreditimit.

Kuptohet që babëzia ka luajtur rolin e vetë në këtë situatë dhe shumë bankierë e panë

mbështetjen e shtetit si dritë të gjelbër për të abuzuar akoma më tepër, duke dhënë kredi bujare

për shtëpi për individë, që nuk kishin kolateral apo të ardhura të mjaftueshme. Po kështu, ka

pasur shumë individë të papërgjegjshëm që kanë parashtruar kërkesën e tyre për të marrë kredi

për shtëpi me të ardhura minimale.

Kanalizimi i një sasie shumë të madhe fondesh në tregun e shtëpive, fal zgjerimit të

kreditimit dhe ndikimit të ‘Fannie Mae’ dhe ‘Freddie Mac’, u rrit në vitin 2007.

Një periudhë e gjatë e konsumit joproduktiv që u inkurajua nga politikat qeveritare

monetare, bankare dhe fiskale të dy dekadave të fundit e dëmtuan rëndë shëndetin e ekonomisë

amerikane. Kuptohet që herët a vonë flluska e çmimeve të shtëpive do bllokohej diku dhe plasja

e flluskës u përshpejtua nga vendimi i Rezervës Federale, për të shtrënguar politikat duke i rritur

interesat nga 1%-5.25% në Gusht 2007. Rënia e çmimeve të shtëpive tronditi bankat, që kishin

dhënë para në sasi të konsiderueshme si kredi të pamerituara për shtëpi, si dhe ato që kishin


Kriza Financiare

siguruar këto kredi për shumë shtëpi të lëna kolateral, që tanimë vlerën reale në treg e kishin

shumë më të ulët sesa vlera e kredisë së dhënë.

2. ANALIZË MBI MODELET E TREGJEVE

Kriza aktuale financiare dhe ekonomike, përveç përpjekjeve maksimale mbarëbotërore

për ta stopuar e kontrolluar, provokoi një seri reflektimesh akademike e shkencore për mënyrën

se si ishin interpretuar e aplikuar deri në verën e vitit 2007 në qeverisjen e vendeve shumë

postulate e tabu të shkencës ekonomike. Shumica dërrmuese e ekonomistëve dhe politikanëve,

deri pak ditë përpara shpërthimit të krizës ishin tërësisht të bindur e të vendosur në vërtetësinë e

padiskutueshme të vlerave të postulateve të tyre.

Kriza aktuale vuri në diskutim superioritetin e një sistemi, atij të tregut të lirë, tek e cila

është besuar gjithnjë, është treguesi më sinjifikativ për një faqe të re që duhet hapur në leximin,

kuptimin dhe aplikimin e ekonomisë.

Ndërkohë që politikanët dhe bankierët e të gjithë botës përpiqen për daljen nga kriza,

ekonomistët dhe akademikët po mundohen të nxjerrin “mësimet” e duhura, të kuptojnë shkaqet,

dhe mbi të gjitha, të përpunojnë modelet dhe instrumentet e reja të politikave ekonomike e

financiare që një gjë e tillë të mos përsëritet më si në nivel global ashtu dhe në nivele nacionale.

“Recetat” e reja përbëjnë në vetvete tabu të përmbysura për shumë çështje e koncepte deri më sot

të glorifikuara. Të gjitha qeveritë, partitë, biznesi apo opinioni publik janë të interesuara

maksimalisht për këto “konkluzione” që do të na garantonin mospërsëritjen e kësaj situate

globale mjaft shqetësuese. Presidenti amerikan Ronald Reagan, dhe Kryeministrja britanike

Margaret Thatcher me filozofinë e tyre të famshme “Shteti nuk është zgjidhja, ai është vetë

problemi”, hapën një faqe të re në mënyrën e konceptimit dhe ndërtimit të ekonomisë dhe

politikave ekonomike. Privatizime masive, reduktim drastik të ndërhyrjes së shtetit në ekonomi,

liri absolute tregu, pavarësi totale të financave në “produktet” e tyre, besim pa limit në “aftësinë

vetë-rregulluese të tregut”, krijimi i një “kombi pronarësh” që mund ta zgjidhte çdo gjë me kredi

etj.., përbënin shtyllat e “kësaj ere të re” që u përhap shpejt në shumë vende të botës. Dhe e

gjithë kjo, jo vetëm falë “shembullit” amerikan apo britanik, por mbi të gjitha edhe si pasojë e

“recetave” e “rekomandimeve” të FMN-së, Bankës Botërore etj., të cilat e shtrinë këtë në gjithë

vendet që ishin “nën juridiksionin e tyre”. Kriza e sotme duket se i dha fund kësaj eksperience në


Kriza Financiare

ekonomi dhe financa. Të paktën për 20-30 vitet e ardhshme, zhvillimet dhe debatet e sotme

evidentojnë faktin se në qeverisje dhe politikat ekonomike pritet të kërkohen zgjidhje të tjera në

thelb të të cilave qëndron “një prezencë më e madhe e shtetit në ekonomi”, një rikthim në

“nxitjen Keynes-iane të ekonomisë”, një “privilegjim të politikave buxhetore në mbështetje të

ekonomisë e zhvillimit” dhe një “braktisje e shpejtë e politikave të pastra mos-ndërhyrëse në

treg”, një vlerësim më i madh i regulacionizmit” etj.

Perfundimi me i perhapur qe kriza financiare eshte produkti I pamjaftueshmerise

ose nderhyrjes se dobet te shtetit eshte i drejte.

Mund te fajesohet babezia eËall Street dhe bizneseve te medha ose njerezve te

pandershem te cilet moren hua te cilat i dinin qe nuk mund ti paguanin. E perforcuar kjo me

panikun e verber te njerezve qe refuzonin te ndervepronin me bankat shume te sigurta,por e

verteta eshte qe ne sistemin finaciar lakmia dhe frika jane mbizoterues te vendimarjes.

Regjimi rregullues egziston pikerisht per te mbrojtur sistemin financiar nga dobesite e njohura

afatgjata.

Ne rast se regjimi deshton ne sigurimin e kesaj mbrojtje , eshte pergjegjesi e

njerezve per vendosjen , mbajtjen dhe sigurimin e regjimit , jane pikerisht politikanet e

burokratet, qe duhet te fajesohen. Por kujdes nje nderhyrje nuk eshte e mire nqs nuk jemi te

kujdesshem.

3. FAKTORËT KRYESOR QË SHKAKTUAN KRIZËN.

Faktoret kryesore qe shkaktuan krizen financiare jane si me poshte vijon :

-E para: Ne 3-4 vitet e fundit, ekonomia amerikane kishte humbur pozitat e saj

si udheheqese ne ekonomine globale. Dollari nuk cilesohej me si monedha me e

fuqishme. Pra, renia e dollarit e beri ekonomine amerikane vulnerabel.

-E dyta: Lufta ne Irak dhe incidentet e 11 shtatorit 2001, paten kostot e tyre, per

shkak te impenjimit politik dhe ushtarak te qeverise amerikane. Dollari amerikan

dobesoi pozitat dhe kjo u perceptua nga qytetaret si nje renie e dollarit ne raport me

valutat e huaja.


Kriza Financiare

-E treta: Procesi i njohur si Transferim i Kapitalit dhe Teknologjise. Entitete te

medha dhe te qendrueshme biznesi te Shteteve te Bashkuara, Japonise, Britanise se

Madhe, Frances, Gjermanise etj.., transferuan kapitalet dhe teknologjite e tyre drejt

vendeve ne zhvillim. Po investohej çdo dite e me teper ne Kine, Indi, Meksike,

Argjentine, Brazil..etj, aty ku tregu i punes ofrohej me lire dhe pa kushte

paraprake(fenomeni i punes ne te zeze).

-E katerta: Dy gjigandet ekonomike, Kina dhe Japonia, e kthyen destinacionin

e investimeve te fondeve te tyre drejt Eurozones, zone me stabilitet dhe e diversifikuar.

Bonot e thesarit nuk bliheshin me nga SH.B.A, por nga Eurozona, duke ndikuar keshtu

ne stabilitetin ekonomik te Amerikes.

-E pesta: U hasen problemet e para me rregullimin e tregjeve. Derregullimi

ishte fenomen mbizoterues. “Dora e Fshehte” e Adam Smith pati te metat e saj, por

edhe teoria e “Tregut Transparent” mbart kosto dhe kerkon vullnet ne ekzekutim.

FED uli normen e interesit per dhenien e fondeve deri ne 1% (me synimin qe te

nxise rritjen ekonomike, nga frika e nje recesioni prej sulmeve te 2001). Financimi i

bankave ishte shume i lire dheu rrit kredidhenia ne ate mase qe ofrohej me shume kredi

se sa kishte kerkese per huamarrje nga individe te besueshem.Bankat grumbulluan

borxhet e shume individeve (kredi per shtepi, apo edhe pasuri te tjera te paluajtshme,

pra te garantuara me kolateral) ne nje “pakete” te cilen e shenin tek fondet e investimit

dhe ato e tregetonin ne bursa ne forme te drejtash mbi keto “paketa”, si nje instrument

financiar.Investitoret financonin blerjen e titujve qe ne kete rast ishin nje grup huash

hipotekore (mortgage) te bashkuara ne nje dhe qe i perkasin nje strukture kapitali nga

tituj te drejtash me risk dhe kthim me te ulet (psh tituj AAA me kthim3%, AA me

kthim 5%) ne tituj me risk me te larte (BBB me kthim 7% dhe BB% me kthim

9%).Kursimtare nga e gjithe bota nisen te merrnin kthime te kenaqshme. Te gjithe

investitoret kerkonin me shume nga keta tituj fitimprures. Ata donin te investonin

parate por nuk kishe aq vende te mjaftueshme ku mund t’i investonin. “Grykesi” eshte

quajtur fenomeni. Kjo nxiti bankat qe t’i drejtoheshin nje tregu te ri per te dhene hua .

Çdokush, merrte kredi lehtesisht ne moment pavaresisht se nuk kishin pune, mundesi


Kriza Financiare

per ta shlyer, historik borxhesh me probleme etj. Kjo solli nje rritje te madhe te numrit

te kredimarresve kryesisht per blerjen e shtepive. Rritja e kerkeses per shtepi llogjikisht

solli ne rritjen e cmimit te shtepive, dhe kjo zgjati disa vite rresht deri ne veren e vitit

2007. Instrumentat (MBS, mortgage-backed securities) te garantuar me kolateral nga

“mortgages” u shiten duke menduar se cmimi i shtepive do te rritej gjithmone e me

shume. Çdo muaj pagesa e kesteve te kredive shperblente investitoret. Se pari ata qe

kishin me pak risk e me radhe. Kur shlyeja e kredive pakesohet, te paret qe cenoheshin

ishin investitoret e titujve me risk me te larte psh BB, tnisen te tregetoheshin CDS

(credit default sëaps). Nje CDS ne thelb eshte nje kontrate sigurimi midis atij qe blen

sigurimin dhe atij qe shet sigurimin per te garantuar borxhin specifik te nje koorporate.

Ai qe ble CDS paguan nje shume fillestare dhe prime vjetore per te patur mbrojtjen

ishin 5 vjecare. CDS ishin kontrata dypaleshe, private, te tregetuara zakonisht me

telefon. Detyrimet e vetme qe sillnin jane ato te percaktuara ne kontrate – kolaterali dhe

marzhi per te cilin eshte rene dakort. Ato mund te rishten. Por CDS nuk jane

instrumenta te standartizuar. Teknikisht ato nuk jane as instrumenta te mirefillte duke

qene se nuk jane transparent, nuk tregetohen ne bursa, nuk parashikohen ne rregullimin

ligjor. Ky lloj derivativi sherben si nje mjet per te rritur kthimin natyrisht duke marre

persiper risk me te larte. Bleresit i kerkojne per te garantuar qe “borxhet” qe kane dhene

te kthehen,sikurse eshte qellimi ekonomik i sigurimit. Por ajo qe ndodhi ne te vertete

ishte qe spekullatoret qe donin ekspozim kundrejt nje kategorie te caktuar titujsh (hua)

e qe nuk i zoteronin ne te vertete tani mund te spekullonin me to. Si? Nese mendon se

kompania X ka probleme dhe nuk do mund te shlyeje kreditoret, mund te spekullosh

duke blere (paguar prime CDS per borxhet e saj) dhe shitesi i CDS do te shperbleje

shumen totale te humbur nese vlera e tyre realisht pakesohet. Dhe anasjelltas. Pra behet

sigurimi me dike per dicka ne te cilen nuk ka pronesi te mirefillte.Kur shume keste

filluan te mos shlyhen e keto tituj te mos gjeneronin me kthime, vlera e tyre ra

menjehere. Investitoret kuptuan se nuk duhet te investonin me ne kete tituj nga te cilet

nuk po merrnin kthime.


Kriza Financiare

4. KRIZA DHE PËRGJEGJËSIA E EKONOMISTËVE

Iniciativa e fundit mjaft interesante e Xhorxh Soros-it,për të financuar me 50 milionë dollarë

krijimin e një instituti për “kritikën e ekonomisë moderne” duket se po i hap rrugën një

reflektimi të ri. Tashmë që kriza e jashtëzakonshme ekonomiko-financiare e viteve të fundit po

shkon drejt fundit,në mjediset politike,financiare,akademike e mediatike ka shpërthyer një debat

fondamental. Për të përballuar krizën,vetëm nga vendet e G-20 u mobilizuan me urgjencë mbi 9

mijë miliardë dollarë,ndërkohë që pasojat e krizës për vendet e ndryshme,bizneset apo individët

llogariten në rreth 45 mijë miliardë dollarë. Humbjet ekonomike e financiare llogariten të jenë

më të mëdha se ato të Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore së bashku.Cilët ishin përgjegjësit që e

shkaktuan atë? Dhe,akoma më shumë se kaq ekonomistët si profesioni apo si ekspertiza më e

specializuar që duhet ta kuptonte dhe parandalonte atë duket se dështuan në rolin e tyre si

“doktorët” e shëndetit ekonomik e financiar si në nivel kombëtar ashtu dhe ndërkombëtar. A

kanë ata përgjegjësi direkte për këtë krizë?…dhe mbi të gjitha,a ka ndonjë reflektim thelbësor

mbi rolin e ardhshëm të tyre?Apo,mbi vetë përmbajtjen e profesionit të ekonomistëve?

Pikëpyetjet mbi utilitetin social e politik të tyre janë përditë e më shumë në fokus të analizave të

specializuara. Çfarë ekonomistësh na duhen? Çfarë njohurish janë të nevojshme për të formuar

një ekonomist? Çfarë problemesh duhet të zgjidhin ata? Si ta vlerësojmë cilësinë e tyre? Të

gjitha këto pyetje e pikëpyetje reflektojnë një kohë të re sfidash përballë ekonomistëve,në

mënyrë që ata ta “justifikojnë” veten përballë asaj çka pritet prej tyre sot.Profili dhe përmbajtja e

re për ekonomistët po analizohet mbështetur në ato që cilësohen “tre portretet apo figurat e

ekonomistëve”.

1) Portreti i parë është ajo e një ekonomisti teoricien që nëpërmjet matematikës,statistikës

apo ekonometrisë tenton që çdo gjë ta “formalizojë në një ekuacion apo formulë të

përgjithshme me spektër të gjerë dhe të pakufizuar në kohë e hapësirë”. Por,me gjithë

sukseset e ekonomistëve të cilësuar si neo-klasikë,të cilët e ngritën në art një profil të tillë

ekonomisti,aktualisht të gjithë po binden se kjo mënyrë veprimi për të ndërtuar hipoteza të

përgjithshme përmban në vetvete mjaft subjektivitet,aq më tepër që vetë ekonomia si

shkencë nuk është e ngjashme me shkencat ekzakte si kimia,fizika etj.


Kriza Financiare

2) Portreti i dytë i ekonomistëve përmblidhet në atë që quhet “makroekonomia e aplikuar e

tipit keynes-ian”,e cila bashkonte në një të vetme modelet ekonometrike me politikat

ekonomike. Por,zhvillimet ekonomiko-financiare e sociale në vitet ‘80-‘90-të të shekullit

të kaluar evidentuan një sërë rezervash për këtë tip ekonomistësh. Kritikat u fokusuan në

“vlerën dhe besueshmërinë e parashikimeve afatmesme dhe afatgjatë” të ecurisë së

fenomeneve të tilla,si papunësia,rritja apo rënia ekonomike,inflacioni,përqindjet e

këmbimit,ekuilibrat dhe dizekuilibrat strukturorë,lidhjet shkak-pasojë ndërmjet konsumit

dhe investimeve etj.Politikat ekonomike nuk ndjeheshin të sigurta në objektivat dhe

instrumentet kryesore të tyre,duke u mbështetur vetëm në seritë tendenciale

makroekonomike.

3) Profili i tretë i ekonomistëve i takon viteve të fundit dhe është ai që e cilëson ekonomistin

si “një inxhinier social të politikave ekonomike”. Detyra e tij është orientimi i saktë i

gjithë mjeteve dhe instrumenteve që disponojnë autoritetet publike drejt realizimit të disa

objektivave themelore në dobi të komunitetit,të tilla si:stimulimi i rritjes

ekonomike,mbajtja e nivelit të lartë të punësimit,lufta kundër inflacionit,ekuilibri i tregtisë

së jashtme,rritja e fuqisë blerëse,stabiliteti i skemave të pensioneve dhe mbrojtjes

sociale,cilësia e shërbimeve publike etj. Ky evolucion u cilësua si trilogjia e famshme “të

parashikosh… të veprosh…të garantosh”,dhe u duk se më në fund ekonomistët “e gjetën

veten dhe u bënë aq të rëndësishëm sa pretendonin se ishin në shoqëri dhe politikë”.

Por fillimi i mijëvjeçarit të ri,dhe sidomos debatet “për fajin e krizës dhe mënyrat më

efektive të daljes prej saj” dëshmuan për mjaft kufizime të kësaj trilogjie. Kur vinte fjala për

politikat ekonomike apo financiare,ekonomistët rezultonin të ndarë:

keynesianë,monetaristë,klasikë,neoklasikë,institucionalistë,regulacionistë,shumpeter-ianë etj. Sot

Nga shume studime sot eshte verejtur se ekonomisti eshte palë me politikën dhe për pasojë e

relativizon shumë atë dhe politikat ekonomike të propozuara e mbrojtura prej tij. Ekonomistët u

vendosën nën çadrën e politikës dhe në shërbim të saj,ndërkohë që sot,opinioni publik dhe

ekspertët e fushës mendojnë se duhet të jetë e kundërta,“duhet të jetë politika ajo që duhet t’i

marrë referencat bazë nga ekonomia dhe ekonomistët”. Për këtë arsye,sot kërkohet një profil dhe


Kriza Financiare

figurë e re ekonomistësh,të cilët në përmbajtjen dhe veprimin e tyre t’i përgjigjen stadit dhe

problemeve të reja me të cilat po përballen shtete,kontinente apo vetë bota në tërësi.

Konkluzionet rreth ketij debati jane se :-ne ditet e sotme ,ne kushtet e krizes ekonomiko-

financiare qe ka prekur gjithe boten eshte e nevojshme nje “profili të ri ekonomistësh” të aftë që

të mos lejojnë shfaqjen e krizave me përmasa të tilla,duket se po kristalizohen çdo ditë e më

tepër.

1) Së pari,ekonomistët e sotëm duhet të jenë të aftë “jo vetëm ta evidentojnë fenomenin,por

në radhë të parë ta kuptojnë në thelbin e tij dhe të propozojnë konkretisht mjetet dhe

mënyrat për transformimin e tij”. Në vend që të merren pafund me modele e vërtetime

teorike,ata “duhet të preokupohen me problemet më shqetësuese aktuale si

papunësia,destabiliteti financiar,varfëria dhe mos-zhvillimi,zgjidhja e problemeve të

ushqimit dhe energjisë”,problemet e cilësisë së jetës etj.

2) Së dyti,ekonomistët modernë duhet të “bëhen dishepujt e shpërndarjes së koncepteve dhe

praktikave të asaj që cilësohet si shoqëri e qëndrueshme”,që garanton lirinë

individuale,drejtësinë sociale dhe respektin për natyrën dhe mjedisin në përgjithësi.

Ekonomistët duhet të profilizohen në një rol të ri,në atë të “reformatorit social”,duke

kërkuar impakt gjithnjë e më të madh në organizimin dhe qeverisjen e shoqërisë.

Kërkimet e fundit në fushën e “Ekonomisë historike” po hapin perspektivën e riintegrimit

të ekonomisë në shkencat sociale.

3) Së treti,ekonomistët duhet të fillojnë “të shkrihen” më shumë me shkencat dhe disiplinat

e tjera. Ekspertët mendojnë se ekonomisti modern duhet të formohet patjetër me njohuri

më komplekse,duke synuar në përgatitjen e ekonomistëve mjedisorë,të informacionit,të

shëndetësisë,të arsimit,të teknologjive të reja dhe inovacioneve,ekonomistëve

informaticienë,ekonomistëve të zhvillimit,të transportit”,ekonomistëve urbanë e të

shërbimeve,ekonomistëve të turizmit,ekonomistëve të territorit etj. Së katërti,ekonomistët

duhet “të kenë këndvështrim e formim sa më global e ndërkombëtar”.

Këto pyetje e pikëpyetje janë shumë aktuale dhe për Shqipërinë,ku pothuajse të gjithë janë

dakord se roli dhe kontributi i ekonomistëve në analizën e shkaqeve të nivelit tonë të zhvillimit


Kriza Financiare

apo në “paketat e masave dhe politikave” të propozuara prej tyre për të dalë nga kjo gjendje,janë

akoma të pamjaftueshme. Ekonomistët e konsoliduar e cilësorë janë ndoshta mungesa më e

madhe në stafet politike,në strukturat drejtuese të institucioneve më të rëndësishme,në

përmbajtjen e komenteve dhe informacioneve të masmediave,në debatin intelektual e

akademik,në kërkimin shkencor e financimin e tij,në këshillimin e institucionalizuar të

Parlamentit apo politikës në përgjithësi etj. Mendimi ekonomik shqiptar ka nevojë të

modernizohet dhe institucionalizohet në përputhje me tendencat moderne të këtij profesioni e

specialiteti.Kriza financiare e ekonomike aktuale i “hodhi akoma më shumë benzinë” këtij zjarri

diskutimesh e reflektimesh,rezultatet e të cilave priten dhe janë me mjaft interes për të gjithë.

5. KRIZA FINANCIARE DHE BANKINGU QËNDROR

Jo shumë kohë më parë, në disa vende dukej sikur bankingu qendror përcaktonte vetëm

nivelin më të përshtatshëm të normave afatshkurtra të interesit, për të pasur një normë të

dëshiruar inflacioni.Tani gjithçka është më e ndërlikuar. Me shfaqjen e krizës së kredive,bankave

qendrore iu është dashur të injektojnë sasi jashtëzakonisht të mëdha likuiditeti në sistemet e tyre

bankare, për të mbështetur kreditimin e ekonomisë dhe për të kufizuar thellimin e recesionit. Në

shumë vende, atyre iu është dashur të bashkëpunojnë me qeveritë përkatëse për rikapitalizimin e

bankave, të cilat në të kundërt do të kishin falimentuar, duke shkaktuar një çekuilibër ekonomik

më të madh sesa ai i përjetuar aktualisht.

Sidoqoftë, nëse parashikimet nuk janë plotësisht të gabuara, duket po aq qartë se situata

nuk do të jetë aq e rëndë sa gjatë Depresionit të Madh, kur PBB -ja në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës ra me 25% gjatë viteve 1929-1932.

Sipas parashikimeve, në vitin 2010, PBB -ja botërore shenoi shifrën më të lartë që ka

pasur ndonjëherë, megjithëse jo në të gjitha vendet. Ka një zhvendosje të qartë të të ardhurave

nga shtresa e pasur drejt asaj të varfër, dhe deri tani Kina ka shfaqur një ecuri mjaft të mirë.

Recesioni aktual ka prekur sektorin privat dhe veçanërisht atë financiar. Shkaqet

përfshijnë optimizmin e tepruar mbi ecurinë e rritjes së vazhdueshme ekonomike, gjë që çoi në

nënvlerësim të rrezikut të kredisë nga ana e bankave, kredidhënësve të tjerë dhe investitorëve.

Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, duket qartë se ecuria e kredive hipotekare subprime,

të cilat priteshin të sillnin përfitime duke i mundësuar edhe shtresës së varfër të zotëronte një

shtëpi, doli jashtë kontrollit. Sidoqoftë, pati edhe shkaqe të tjera, që lidhen kryesisht me


Kriza Financiare

menaxhimin e bankave dhe të institucioneve të tjera financiare. Pasiguria për përmasat e

recesionit ka qenë e lartë, pasi është shkaktuar nga mos funksionimi i përgjithshëm i sektorit

financiar, i cili qëndron në qendër të ekonomisë dhe supozohet se siguron akses ndaj mjeteve të

pagesave dhe shpërndarje të burimeve të kufizuara drejt përdorimeve më produktive.

Nëse diçka nuk ecën në këtë industri, ka gjasa që pasojat të jenë shumë më të rënda sesa

në rastin e problemeve në sektorët e tjerë.

5.1 Çrregullimet në Sektorin Financiar

Shkalla e çrregullimeve në tregun e financimit me shumicë mund të llogaritet me anë të

marzhit ndërmjet yield-eve të detyrimeve të bankave dhe yield-eve të detyrimeve të qeverisë .

Fillimisht, diferencat u rritën në muajin gusht 2007, për të pësuar një tjetër rritje të madhe

në vjeshtën e vitit 2008, pas falimentimit të Lehman Brothers. Që nga ajo kohë, diferencat janë

reduktuar shumë, por kjo nuk do të thotë se janë zgjidhur të gjitha problemet; thjesht nënkupton

që tregu ka besim se qeveria nuk do të lejojë më falimentime bankash. Prodhimi global ra

ndjeshëm në tremujorin e katërt të vitit 2008 dhe në tremujorin e parë të vitit 2009.

Kjo rënie pasqyroi ndërprerjen e papritur të kredisë pas falimentimit të Lehman Brothers

në muajin shtator. Investimet pësuan një rënie të thellë dhe pati shkurtime të mëdha të

inventarëve. Shpërndarësit dhe shitësit me pakicë tregtuan mallra nga inventarët e tyre dhe

ndërprenë porositjen e produkteve të reja. Kjo është arsyeja që prodhimi u ul aq shumë. Për

shembull, shumë fabrika që prodhonin makina u mbyllën për disa muaj. Kur inventarët ranë në

nivele minimale, prodhimi duhej të rifillonte si përgjigje ndaj kërkesës; ndaj, duket sikur

prodhimi u stabilizua, madje u rrit pak gjatë tremujorit të dytë të vitit 2009. Kjo është edhe

arsyeja pse pritej që prodhimi të rritej gjatë gjashtëmujorit të dytë të vitit. Sidoqoftë, norma e

rritjes për një ose dy vitet në vijim varet nga shpejtësia me të cilën do të rritet kërkesa

përfundimtare. Sistemi bankar është ende i dëmtuar, dhe shumë biznese dhe konsumatorë në

perëndim vazhdojnë të kenë probleme me borxhet e papaguara. Për pasojë, norma e rritjes së

kërkesës përfundimtare në periudhat në vijim ndoshta është një pasiguri e madhe që lidhet me

rimëkëmbjen.Kriza financiare u shkaktua nga nënvlerësimi i rreziqeve.


Kriza Financiare

Ato përfshijnë rrezikun e kredisë, llogaritja e të cilit shpesh bazohej në supozimin se rritja

ekonomike do të vazhdonte për një të ardhme të papërcaktuar. Madje, rëndësia e likuiditetit të

tregut dhe aftësia e tij për t’u zhdukur krejt papritur nuk ishin marrë plotësisht në konsideratë.

Funksioni i tregjeve financiare është të shpërndajnë kursimet nëpër projekte investimi që për nga

natyra përmbajnë rrezik. Totali i kursimeve u rrit shumë gjatë viteve 2002 dhe 2007. Kjo

pasqyroi grumbullimin e tepricave të mëdha nga vendet e Azisë Lindore, të cilat zbatonin

regjimin e kurseve fikse të këmbimit, në disa raste për të mbledhur rezerva për arsye

parandaluese në vijim të përvojës së hidhur të krizës financiare aziatike të viteve 1997-1998, dhe

në raste të tjera për të mbështetur rritjen e eksporteve. Nënvlerësimi i rreziqeve nuk është një

fenomen historikisht i padëgjuar. Projektet e investimit, në të cilat tregjet financiare shpërndajnë

kursimet, për nga natyra përmbajnë rrezik. Megjithëse përfshin rreziqe, procesi i shpërndarjes

është thelbësor për rritjen ekonomike; ndaj, duhen pranuar rreziqet, me qëllim që të përftojmë të

mirat e rritjes. Është e vërtetë se ndonjëherë tregjet gabojnë rëndë, por gjithsesi, ato janë më

eficiente në shpërndarjen e burimeve sesa qeveritë. Rëniet e cikleve të biznesit ndjekin

identifikimin e gabimeve të tregut. Ato nuk mund të shmangen plotësisht.

Vitet e fundit, në tregjet financiare janë vënë re të meta serioze, por mendoj se zgjidhja

më e mirë është t’i korrigjojmë ato dhe jo të përpiqemi t’I zëvendësojmë me ndonjë mekanizëm

tjetër.

Objektivi parësor i politikës monetare ka qenë të kufizojë dëmet e shkaktuara nga kriza

në ekonomi. Më konkretisht:

• Bankat qendrore i kanë dhënë më shumë hua bankave tregtare, për të reduktuar

presionin e tkurrjes së kreditimit dhe për t’i ndihmuar në procesin e dhënies së kredive të reja.

Për ta arritur këtë, bankat qendrore kanë pranuar një gamë më të gjerë aktivesh si kolateral. Si

rrjedhojë, bilancet financiare të bankave qendrore janë rritur jashtëzakonisht shumë.

• Bankat qendrore prezantuan instrumente të reja sëap, për të garantuar shpërndarjen

ndërkombëtare të likuiditetit, pavarësisht dobësimit të rrjeteve ndërkombëtare të bankave

tregtare.

• Normat e interesit u ulën në nivele minimale, për të inkurajuar shpenzimet dhe në

veçanti, për të reduktuar barrën e përballimit të borxheve aktuale.


Kriza Financiare

• Në rastet e bankave tregtare të kërcënuara nga falimentimi, qeveritë iu kanë siguruar

kapital të ri me synim vazhdimin e aktivitetit. Përvoja e Lehman Brothers na tregoi se pasojat

mund të çojnë në falimentimin e një grupi të madh financiar.

• Të ardhurat nga taksat kanë rënë kudo dhe shpenzimet qeveritare, kryesisht në

mbështetje të bankave, janë rritur. Për rrjedhojë, deficitet buxhetore janë zgjeruar. Sipas FMN -

së, sektori financiar deri tani ka regjistruar në bilancet e tij një rënie të barabartë me më pak se

gjysmën e vlerës së pritur për trevjeçarin 2007 – 2010.

Që nga fillimi i krizës, bankat kanë përfituar deri tani pak më shumë se 1 trilion dollarë

kapital të ri, shifër kjo afërsisht e barabartë me totalin e rënies së vlerës së aktiveve në bilance.

FMN -ja parashikon se bankave do t’iu duhen edhe $875 miliardë për të rikthyer raportin

aktive/kapital në 25, ose 1.7 trilionë dollarë për ta ulur raportin në 17 .Për më tepër, qeveritë janë

të prirura t’i shesin paketat e tyre të aksioneve në një moment të caktuar. Me fjalë të tjera,

procesi i rikapitalizimit të sektorit bankar ka ende shumë rrugë për të bërë.

Bankat tregtare nuk do ta kenë të lehtë të mbledhin kapital të ri dhe kjo për disa arsye:

• Kriteret për të siguruar kapital dhe likuiditet do të jenë më të forta se në të kaluarën dhe

kjo do të ulë normën e kthimit nga kapitali i përdorur.

• Sa të forta do të jenë këto kritere është ende e paqartë dhe pasiguria që i shoqëron do të

veprojë si një frenues më shumë për dhënësit e kapitalit.

• Shumë prej çështjeve të kontabilitetit që shkaktuan pasiguri lidhur me vlerën e vërtetë

neto të bankave nuk janë zgjidhur ende.

• Disa fonde të pasurisë sovrane kanë humbur deri tani shuma të konsiderueshme parash,

duke i furnizuar bankat me kapital të ri gjatë fillimeve të krizës.

Nëse ekonomia vazhdon të dobësohet, atëherë qeverive mund t’iu duhet të injektojnë më

shumë kapital për të siguruar qëndrueshmërinë e aktivitetit ekonomik. Pavarësisht ecurisë së

ardhshme të ekonomisë, ka gjasa që pjesa më e madhe e kapitalit shtesë, për të cilin kanë nevojë

bankat, të vijë nga fitimi i pashpërndarë. Për rrjedhojë, kjo shkakton pasojat e mëposhtme:

• Diferencat ndërmjet normave të interesit të depozitave dhe kredive bankare do të jenë

më të mëdha se në të kaluarën.

• Normat zyrtare të interesit do të qëndrojnë të ulëta për një kohë të gjatë, për të ruajtur

koston e ulët të huamarrjes.

• Vlerësimet e bankave për kreditim do të mbeten të kujdesshme për një kohë të gjatë.


Kriza Financiare

• Bankingu do të jetë një formë më pak konkurruese e dërmjetësimit financiar sesa në të

kaluarën dhe financimi I tregjeve të kapitalit do të bëhet relativisht më i rëndësishëm.

5.2 Pse u pakesua shlyrja e kredive.

Duke lene menjane zhvillimet politike e ekonomike qe kane patur rolin e tyre

fakti eshte qe dollari ka pesuar renie ne raport me monedha te tjera e kjo solli pasojat e

veta ne ekonomine amerikane. Trasferimi i teknologjive, kapitalit dhe tregut te punes

ne vendet ne zhvillim duke orientuar investimet ne vende si Brazil, Argjentine, Kinë,

Indi etj. Ka sjelle tendencen e pakesimit te vendeve te punes. Struktura e punesimit

eshte ne sherbimet dhe industri joprodhuese si psh financiare. Pra e gjithe kjo rritje e

kredidhenies sidomos e rritjes se kredive te keqia e shoqeruar me paaftesi shlyerje ne

rrethanat e tendences se pakesimit te vendeve te punes duke pakesuar e veshtiresuar dhe

shlyerjen e kredive. Siguria per huate ishte kolaterali ose ndryshe shtepite te cilat u

blene me keto kredi. Kur individi nuk arrinte te shlyente huane do detyrohej te shese

shtepine qe eshte dhe hipoteka e vetme, vlera reale e se ciles tashme do te ishte me e

ulet sesa vlera qe detyroj akoma per t’i paguar bankes. Vlera e shtepive ishte ne renie,

numri i atyre qe paguanin interesat po binte. E nje rritje e ofertes se shtepive

pashmangshmerisht solli renien e cçmimit duke sjelle renie te vleres ne bilancet e

bankave qe i mbanin si garanci te huave te tyre. Aktivet ishin te mbivleresuara.

Me pas efekti kalon zinxhir ne te gjithe mekanizmin e transaksioneve qe ishte ndertuar

mbi keto kredi hipotekore.

5.3 Problemet për vendet e vogla me prani të lartë bankash të huaja.

Vendet e vogla, që karakterizohen nga një prani e lartë e bankave të huaja, përfshirë këtu

edhe Shqipërinë, ku një vend të rëndësishëm zënë bankat austriake, mund të përballen me

probleme të veçanta. Një rrjedhojë e krizës së kreditit është shtrëngimi i kushteve të

kredidhënies. Për më tepër, mbështetja zyrtare nga qeveritë e vendeve-mëmë mund të synojë

kryesisht mbrojtjen e flukseve të kredisë ndaj ekonomisë vendase.


Kriza Financiare

Analizat e FMN -së tregojnë se Shqipëria qëndron në një pozicion relativisht të mirë, në

krahasim me vendet e tjera të vogla evropiane, në këto drejtime:

• Borxhi total i bankave të huaja përbën vetëm gati 50% të PBB -së;

• Austria (që është vendi kreditor më i madh i Shqipërisë) zë gati gjysmën e totalit.

Në përballjen e saj me krizën, Shqipëria është ndihmuar nga:

• Kursi i saj i lirë i këmbimit, i cili e ka mbrojtur vendin nga rrjedhjet e likuiditetit që

përjetuan vendet ku kursi i fiksuar I këmbimit u vu në presion. Në këtë mënyrë, politika

monetare mund të orientohej drejt objektivave ekonomikë vendas dhe jo të kujdesej për

ruajtjen e kursit të këmbimit.

• Historiku i mirë i ecurisë së inflacionit, i cili mundësoi që zhvlerësimi i kursit të

këmbimit të mos përkeqësonte pritshmëritë mbi inflacionin.

• Kufizimi i hershëm zyrtar i aktivitetit bankar, si pasojë e të cilit, problemet e Shqipërisë

me borxhet ekzistuese janë në një shkallë të moderuar. Pavarësisht këtyre avantazheve,

Shqipëria po përjeton një fluks të kufizuar kredie të re dhe kjo mund të sjellë vonesa në

zhvillimin ekonomik.

6. MASAT E G-20

Lideret e G-20 kane ndermarre nje program prej dhjete hapash :

1. Bankat e tyre Qendrore duhet te ndermarrin nje ulje tjeter te koordinuar te normave te

interesit me nje baze 50-100 pikesh net e gjithe vendet e G-20 ku rritja dhe inflacioni e lejojne

kete mase.

2. Zgjerimi i politikes fiskale me 1-2% te GDP duhet te implementohet ne te gjithe

vendet e G-20ku nje stimul i tille nuk do te sjelle monedhe te kundert dhe presion te jashtem dhe

te kundert financiar .

3. Te gjithe anetaret e G-20 duhet te monitorojne ngushtesisht mjaftueshmerine e kapitalit

dhe sjelljen huadhenese te insttucioneve me te rendesishme financiare dhe te jene te pergatitur

per te nderhyre ne menyre te fuqishme me mbrojten perkatese per taksapaguesit nese rrjedhja e

krdise ne sektorin jofinanciar preket seriozisht.

4. Vendet e medha industriale duhet te vendosin ose te rrisin linjat e kembimit me

ekonomite e reja te cilat kane nevoje per rezerva likuiditeti ndersa ekonomite e reja duhet te


Kriza Financiare

permbahen (derisa te mbaroje kriza) nga cdo ndryshim i madh ne menaxhimin e rezervave te tyre

nderkombetare.

5. FMN duhet te rigjalleroje programin e saj kompesues dhe lehtesues per te siguruar

hua te shpejta disbursuese per vendet e reja dhe ne zhvillim me probleme ac ute por te

perkoheshme te bilancit te pagesave.Perdorimi i ketyre lehtesirave duhet te lidhet me nje renie te

perkoheshme net e ardhurat nga eksporti(qe eshte jashte kontrollollit te tyre)ose te nje renie ne

hyrjet e kapitalit (nuk eshte rezultat i politikave te gabuara).

6. Banka Boterore duhet te dyfishoje perpjekjet e saj per te ulur efektet e Krizes ne kete

periudh gjithashtu G7 duhet te mbajne premtimi e dhene ne 2005 per rritjen e assitences.

7. Antaret e G-20 duhet te bien dakort per te bashkepunuar ne menyre te ngushte duke

marre parasysh nderhyrjen e koordinuar ne rast te çrregullimeve ne tregjet valutore.

8. Antaret G-20 duhet te angazhohen ne mos perfshirjen e asnje mase tregtare

proteksioniste dhe duhet te bien dakort te konsultohen me ministrat e tjere perpara se te

ndermarrin garanci te metejshme per sektorin publik te cilat mund te kene efekte te pafavorshme

ne firmat financiare te vendeve te tjera.

9. Cdo antar i G-20 i cili operon ose po percakton fonde te mireqenjes duhet te bien

dakort me Standartet e Qeverisjes se Investimeve te Principeve te Santiagos te cilat jane rene

dakort per fonde te tilla.

10. Ne ekonomite e vendeve te G-20 ku cmimet e shtepive e tejkaluan ekulibrin dhe

ku kaluan home foreclosures rates jane ne nivelet me te larta historike,autoritet duhet te marrin

masa per te ulur keto nivele.

Por ekziston frika qe Samiti i G-20 mund te perfundoje ne nje shoë sesa ne nje perpjekje

reale per e permiresuar gjendjen e ekonomise .

Gjithashtu FMN ka deklaruar krijimin e nje force huadhenese e quajtur lehtesimi i

likuditetit afatshkurter,ajo do te kete autoritetin per te dhene hua pese fishin e kutes se nje vendi

per te ndihmuar ne kalimin e problemeve te perkoheshme te likuditetit ne tregjet nderkombetare

te kapitalit.


Kriza Financiare

7.ZHVILLIMET NË EKONOMINË E JASHTME GJATË KRIZËS

Aktiviteti ekonomik vijojë të shfaqë rritje gjatë tremujorit të parë të vitit 2011, por duke

shfaqur disbalanca ndërmjet vendeve, rajoneve dhe sektorëve të ndryshëm. Këto diferenca

pasqyrojnë strukturat ekonomike e financiare, politikat e ndjekura për përballimin e krizës dhe

fazat e ciklit ekonomik në të cilat ndodhen ekonomitë e ndryshme. Megjithatë, kjo rritje duket se

bazohet më së shumti në konsumin dhe investimet private, duke u bërë gjithnjë e më e pavarur

nga stimujt fiskalë. Në fakt, politikat monetare e fiskale janë duke marrë një natyrë më

konservatore, në përgjigje të niveleve të larta të borxhit publik dhe të rritjes së inflacionit.

Presionet inflacioniste janë forcuar si pasojë e rritjes së çmimit të produkteve bujqësore, të naftës

dhe mallrave të tjera bazë. Ato janë favorizuar gjithashtu edhe nga rritja e kërkesës në rang

botëror.

Presionet inflacioniste kanë qenë më të larta në vendet në zhvillim, të cilat kanë varësi të

lartë nga çmimet e ushqimeve dhe të energjisë. Parashikimet për të ardhmen përmbajnë një nivel

të rritur pasigurie, si pasojë e turbullirave social-politike në vendet prodhuese të naftës dhe të

problemeve financiare në vendet periferike të Eurozonës.

8.NDERHYRJET E QEVERIVE

SHBA

Presidenti Bush tha se Uashingtoni do të vazhdojë të marrë masa për stabilizimin e

tregjeve financiare të tronditura nga frika e një krize globale financiare.

Qeveria amerikane ka marrë nën kontroll agjencitë më të mëdha të kredive për strehimin.

Po ashtu ajo ndërhyri për të shpëtuar firmën e sigurimeve AIG, falimentimi i së ciles mund të

kishte shkaktuar një dëmtim të jashtëzakonshëm të tregjeve financiare dhe të kishte rrezikuar

edhe sektorë të tjerë të ekonomisë.

Përdorimi i parave të taksapaguesve për të shpëtuar firmat që rrezikojnë falimentimin

është rruga më e drejtpërdrejtë, por jo e vetmja, që ka qeveria për të ndërhyrë në kriza

ekonomike. U harrit per nje marveshjeqe kishte te bente me një paketë stimujsh ekonomikë, duke

u kthyer konsumatorëve një pjesë të taksave.


Kriza Financiare

Presidentët e ushtrojnë ndikimin e tyre mbi tregjet përmes politikave rregullatore dhe me

mënyrat që ndjekin për të shpenzuar fondet publike, ndërsa sasia e ndihmës që jepet nga buxheti

për kërkime dhe zhvillim në korporata, ose i inkurajon, ose i shkurajon bizneset për të bërë

investime të ngjashme. Presidentët kanë ndikim tek ekonomitë dhe përmes politikave publike.

Presidenti Bush thotë se Kongresi mund ta ndihmojë ekonominë duke miratuar marrëveshje për

tregtinë e lirë me Kolumbinë, Panamanë dhe Korenë e Jugut për të ndihmuar bizneset amerikane

që të shesin më shumë mallra në vende të tjera. Rezerva federale ka krijuar linja kembimi me

bankat qendrore te Brazil,Meksikes,Koreja e Jugut dhe Singaporit pervec linjave te kembimit qe

ishin krijuar me Banken europiane qendrore, Australine dhe Zelanden e Re.

Presidentët nuk kanë ndikim të drejtpërdrejtë tek politikat monetare sepse Rezerva

Federale, është njësi e pavarur. Së bashku me banka të tjera qendrore në vende të tjera, edhe ajo

amerikane ka derdhur qindra-miliarda dollarë në tregjet globale financiare, duke shpresuar që të

rikthehet besimi i investitorëve dhe të inkurajohen bankat që t’i japin hua njëra-tjetrës.

Qeveria mund të ketë nevojë për injektimin e disa miliardë dollarëve të tjerë, veçmas

atyre të aprovuar deri më tani, për të shmangur përkeqësimin e situatës financiare,per kete arsye

Dhoma e Përfaqësuesve miratoi planin financiar të shpëtimit, përmes të cilit do të autorizohej

Departamenti i Thesarit për shpenzimin e më shumë se 700 miliardë dollarëve.

Me këtë shumë që pritje të vihej në dispozicion të Thesarit, synohej blerja e borxheve të

këqija të bankave, të krijuara nga moskthimi i garancive hipotekore, me qëllim rigjallërimin e

tregjeve të bllokuara financiare.

Qeveria aprovoi verën që shkoi një paketë 100 miliardë dollarësh në ulje taksash për të

stimuluar dhe rigjallëruar ekonominë, por që nga ajo kohë shpenzimet e konsumatorëve nuk kanë

qenë në nivelin e duhur dhe kanë rënë shumë. Programi i dytë i shpenzimeve. perfshinte

projektet e ndërtimit, riparimin e rrugëve të dëmtuara, urave dhe pjesëve të tjera të

infrastrukturës, çka do të shtonte edhe numrin e vendeve të punës si dhe investimet lokale. Ata

po lobojnë edhe për një paketë ndihmash për të varfrit, për ata që janë më të prekurit nga kriza

ekonomike përmes ndihmave të drejtpërdrejta me ushqime dhe veshmbathje,për të siguruar një

dimër të ngrohtë, si dhe lehtësira në sektorin e kujdesit shëndetësor,po për shtresën e varfër. Ata

kanë kërkuar edhe kohëzgjatjen e përfitimeve të papunësisë për ata që nuk mund të gjejnë punë

për një kohë të gjatë.


Kriza Financiare

Gjithashtu Banka Qendrore ka vendosur te ule normen e interesit nga 1.5% ne 1%.

Qellimi I Fed eshte te ndaloje bankat ti japin hua njera-tjetres. Duhet pare nese Fed do te ule

interesat perseri dhe duhet pare nese do te funksionoje.Bankat filluan te jepnin me shume kredi

tek bleresit potencial te banesave me interes te ulet , ne kete menyre cmimi i shtepive filloi te

rritej. Kjo ishte nje menyre qe perdoren bankat per te terhequr bleresit potencial te shtepive duke

shpresuar se shlyerja e ketyre kredive do te behej ne nje periudhe te shkurter .Me pas ne mesin e

vitit 2007 me rritjen e interesit ,çmimet e shtepive pesuan nje ulje te rendesishme.Ne shume

vende rifinancimi u be i veshtire.Si rezultat i kesaj u rrit numri i te shpronesuarve.

Aktiviteti ekonomik në ShBA vijoi prirjen rritëse edhe gjatë tremujorit të fundit të vitit

2010. Prodhimi i brendshëm bruto u rrit me 2.8 %, i ndikuar prej përmirësimit të shpenzimeve

për konsum, prej rritjes së eksporteve dhe prej zgjerimit të investimeve agregate.

Gjatë këtij tremujori, ritmet rritëse të prodhimit industrial u përshpejtuan , zhvillim të cilin

rezultatet e vrojtimeve të besimit në industri e projektojnë të vazhdojë edhe në tremujorin e parë

të vitit 2011. Rezerva Federale ka vijuar të ndjekë një politikë agresive të stimulimit monetar,

nëpërmjet zbatimit të lehtësimit sasior dhe blerjes së bonove të thesarit, duke synuar

konsolidimin e ritmeve rritëse ekonomike.

Megjithatë, përmirësimi i treguesve të tregut të punës vijon të mbetet pas ecurisë së

aktivitetit ekonomik dhe norma e papunësisë mbetet sërish në nivele të larta. Inflacioni vjetor në

muajin shkurt u rrit në 2.1 % si pasojë e rritjes së çmimit të produkteve ushqimore dhe

energjitike.

EUROPE

Ne vitetet e fundit ndersa Ëall Street po lulezonte, amerikanet shpesh e konsideronin Europen

si vend pushimesh të këndshme dhe dreka e darka të shijshme, por jo për inovacion ekonomik.

Londra mbetet një qendër financiare, por shpesh ajo konsiderohej si një “sukses” i momentit,

i nxitur më shumë nga mbërritja e petrodollarëve nga Rusia dhe rajoni i Gjirit, një përjashtim nga

pjesa tjetër e kontinentit. Pas hezitimit fillestar, liderët europianë nxorën një plan financiar për

shpëtimin e ekonomisë, në gjurmët e të cilit po ecën edhe Uashingtoni tani. Kjo ishte e qartë kur

Departamenti i Thesarit në SHBA vendosi të hiqte dorë nga plani i tij, ai i miratuar nga

Kongresi në fillim të këtij muaji dhe të investonte 250 miliardë dollarë direkt në bankat e


Kriza Financiare

vendit.Kjo tregon se plani britanik u kopjua ne Uashtington dhe se koncepti amerikan për

Europën është i dalë mode dhe i gabuar.

Europa tregoi se ka më shumë kapacitet për të përballuar krizën se sa SHBAja.SHBA-ja

kaloi agoni në mungesë të një plani. Europa, në fakt ka shumë probleme të tjera; papunësi të

madhe dhe një ngadalësim të progresit ekonomik të zgjatur, ndërsa vende si Britania, Irlanda,

Spanja dhe të tjera “vuajnë”vetë nga “lulëzimi” i biznesit të shtëpive dhe blerjes së tyre me kredi.

Por, fakti se Franca dhe Gjermania, Zvicra, Spanja dhe Britania po mendojnë të përdorin një

fond prej 1 trilion dollarësh për të shpëtuar institucionet e tyre financiare, sfidon të gjitha idetë se

bankierët europianë ishin më pak të zgjuar dhe të kujdesshëm se homologët e tyre amerikanë. Në

Britani të Madhe qeveria bleu pjesë të bankës së hipotekave në rrezik falimentimi

Bradfordßamp;Bingley. Nderkohe evropianët ndermoren hartimin e nje skeme të përbashkët për

bankat.Per kete qellim u miratua paketa e shpëtimit prej 500 milionë eurosh për bankat e

kontinentit

Ajo që ju shihni këtu është shuma e parave që banka të ndryshme qendrore Evropiane

i kane borxh njëri-tjetrit. Nga krijimi i eurozonës në vitin 1999 deri në fund të 2007, kreditimit të

tilla midis bankave te europes qendrore ishin modeste por pastaj kur kriza financiare goditi

europen, Bundesbank në veçanti shkoi në një renie të kreditimit, ndërkohë që bankat e tjera

qendrore nisen nje stuhi kredimarrjeje. Që atëherë, ka qenë Bundesbank financuesja e vetme e

bankave te tjera ,ky financim ka shkuar tani ne 325 bilion € dhe ka tendence në rritje.


Kriza Financiare

Kur u krijua Eurozona askush nuk e kishte parashikuar se disa bank ate vendeve te

ndryshme nuk do te kishin aftesi paguese ndaj Bankes Qendrore.Por ky tashme eshte nje realitet

dhe askush nuk ka nje celes per te trajtuar kete lloj problem. Çfarë ne dimë, nëse kujtimet tona të

shtrihet mbrapa deri sa shtator 2008,është se një ngjarje e tillë mund tëketë pasoja të mëdha.

Gjermania, Franca e Britania kanë krijuar një skemë shpëtimi shumëmiliardëshe për bankat e

kontinentit, që ndodhen në momentin e tyre më kritik që prej 80 vitesh. Kancelarja gjermane,

Angela Merkel, prezantoi paketën e shpëtimit që përmban 400 miliardë euro në garanci bankare

dhe 100 milionë të tjera në fonde shtetërore për të rikapitalizuar bankat. Presidenti francez,

Sarkozi, i cili ishte organizatori i takimit të krizës, me pjesëmarrjen e Britanisë,që doli me një

marrëveshje për një bashkëveprim,u shpreh se Franca do të krijonte dy fonde ndihmëse me 320

miliardë euro për të garantuar huadhënien e bankave, si dhe 40 miliardë të tjera kapital po për

bankat. Edhe qeveritë e Spanjës dhe Austrisë kanë njoftuar marrjen e masave të ngjashme për

stabilizimin e sistemit financiar.

Reagimi i parë ndaj masave të tilla ishte pozitiv. Bursat në Evropë janë treguar më

pozitive dhe kanë treguar se mund të rivendosin besimin te bankat dhe të rivendosin në

funksionim operacionet e huadhënies. Sipas kancelares gjermane, kriza financiare mund të kishte

pasoja jo të pakta ekonomike, që do të thotë se objektivat e vendosura për vitin 2011 mund të

mos arriheshin. Ajo i bëri thirrje FMNsë që të kishte një rol më të madh në mbikëqyrjen e

sistemit financiar. Kryeministri spanjoll, Joze Luis Rodrigues Zapatero, vendi i të cilit është

goditur rëndë nga kriza e pasurive të patundshme, tha se paketa e shpëtimit do të rriste shumë

borxhet e vendeve të ndryshme të Bashkimit Evropian. Sipas rregullave të Bashkimit evropian,

kostoja do të bjerë te borxhet kombëtare e jo te deficitet buxhetore. Ndërsa Komisioni Evropian

bëri të ditur se duke u nisur nga situate e pazakontë, ai do të tregohej më tolerant me treguesit

ekonomikë të vendeve anëtare të BE-së. Për javë të tëra qeveritë evropiane ishin të ndara në

lidhje me mënyrën e përballimit dhe të konsiderimit të krizës,e cila arriti pikun e saj muajin e

kaluar me kolapsin e bankave investuese të Ëall Street, "Lehman Brothers", dhe më pas u përhap

edhe përtej atlantikut,në Evropë. Sipas specialistëve, ndryshimi më i madh ndaj vendimit të

arritur në krahasim me qëndrimin e meparshem është fakti se zyrtarët e eurozonës duket se kanë

rënë në një mendje për një plan të përbashkët,të cilin qeveritë e ndryshme mund ta përdorin të

gjithë ose pjesërisht, si ta konsiderojnë të arsyeshme.


Kriza Financiare

Franca, Gjermania, Italia dhe vende të tjera të eurozonës do të garantojnë dhënien e

huave ndërbankare dhe do t'u japin para kesh bankave në nevojë.Këto masa kanë për qëllim të

rikthejnë besimin e investitorëve dhe të bëjnë që tregjet të funksionojnë siç duhet.

Pas valës së falimentimeve të bankave në SHBA gjithnjë e më shumë institucione europiane

kredie po përfshihen në vorbullën e krizës. Financuesi belgo-francez i pasurive të patundshme

Dexia do të marrë një ndihmë financiare prej 6,4 miliardë eurosh. Sipas të dhënave të qeverisë në

Bruksel paratë vijnë nga Belgjika, Franca dhe Luksemburgu. Qeveritë e Hollandës, Belgjikës

dhe Luksemburgut shpëtuan nga falimentimi koncernin financiar Fortis përmes një shtetëzimi të

pjesshëm.

Evropa duhet të ketë fondet e veta sovrane dhe të ketë pjesë në kompanitë e goditura nga

kriza financiare globale për t’i mbrojtur ato nga “grabitqarët”. Ndër të tjera, Presidenti francez që

është edhe Presidenti i vendit që ka kryesinë e BE-së, tha se Evropa do të konsiderojë si

investitorë të mundshëm gjigandët ekonomikë të Azisë, Kinën dhe Indinë, përmes fondeve të

pasurisë apo korporatave.. “Në botë ka shumë fonde sovrane pasurie me sasi të konsiderueshme

të hollash dhe ne duhet që në këtë periudhë të vështirë të kemi fonde të tilla,për të mbrojtur

interesat kombëtarë dhe ato të Evropës”. Presidenti i Komisionit Evropian, Barroso, e konsideroi

këtë ide si shumë interesante, por vuri re se mes shteteve të ndryshme ka kontradikta. Kështu, për

shembull, ndërsa Italia ishte kundër fondeve të tilla, Spanja në të kundërt ishte pro.

“Për momentin po përjetojmë goditjet më të rënda të krizës dhe nëse nuk do të tregohemi

të fortë, do të jetë fatale”, bëri të ditur Sarkozi para ligjvënësve evropianë teksa ka raportuar në

lidhje ne takimin e fundit mes liderëve të G8 në Uashington

Prirja ekonomike rritëse, e cila nisi prej mesit të vitit 2009, ka vijuar edhe në tremujorin e

katërt të vitit 2010, periudhë në të cilën ekonomia e Eurozonës ka patur një rritje vjetore prej 2

%. Faktorët mbështetës të kësaj rritjeje kanë qenë shpenzimet konsumatore dhe, për vende të

caktuara, rritja e eksporteve. Të dhënat paraprake nga shitjet me pakicë dhe indekset e besimit

sugjerojnë se momenti pozitiv që po kalon ekonomia e Eurozonës ka vijuar edhe në muajt e parë

të vitit 2011. Rritja ekonomike gjatë këtij viti pritet të vijojë të mbështetet nga kërkesa e

brendshme në rritje dhe nga eksportet. Papunësia ka pësuar një rënie të vogël në muajin shkurt,

por ajo vazhdon të qëndrojë në nivele të larta.

Inflacioni vjetor në Eurozonë vijoi të rritet edhe në tremujorin e parë të vitit 2011, duke

shënuar mesatarisht nivelin 2.5 %. Kjo rritje pasqyron së shumti shtrenjtimin e çmimit të


Kriza Financiare

energjisë dhe të lëndëve të para në tregjet botërore.

Gjermani

Sipas kreut te Financave gjermane “Do të ishte e denjë për bankierët, që janë përgjegjës për

këtë situatë, që të tregonin më shumë përulësi. Ndoshta shenjat e ndryshimeve të vërteta mund

t’u rikthenin atyre dhe menaxherëve besimin tashmë të humbur. Do të ishte mirë që shembullin i

shefit të bankës kryesore të ndiqej edhe nga të tjerë dhe paratë e refuzuara të shkonin për

bamirësi”. Duke u bazuar ne faktin qe shefat e bankës më të madhe gjermane “Deutsche Bank”

deklaruan se do të hiqnin dorë nga bonuset e vitit 2008 në kundërpërgjigje të krizës dhe këtij

vendimi iu bashkuan të gjithë drejtuesit dhe menaxherët e institucionit. Paratë e refuzuara do të

përdoren për të rritur pagat e punonjësve të tjerë të bankës, pagat e të cilëve u goditën keqas nga

efektet e krizës financiare. Edhe ekzekutivë të bankave të tjera kanë hequr dorë nga bonuset e

tyre të tillë si shefi i “Morgan Stanley”, John Mack.

Ministri gjerman i Financave propozoi edhe luftën ndaj krizës financiare në Gjermani me

mjete të tilla si pakësimi i taksës mbi të ardhurat dhe një sërë ndryshimesh në sistemin e taksave.

Spanja

Keshilli i ministrave ndermorri nje sere masash te nevojshme per te frenuar krizen financiare.

U vendos te rritet nga 20.000 euro ne 100.000 euro mbrojtja e Fondit te garancive te depozitave

dhe te fondit te garantimit.U krijua Fondi per Pervetesimin e aktiveve financiare.Objektivi eshte

ndihme financiare per ndermarrjet kryesisht ato rezidente ne Spanje. Fondi drejtohet nga parime

e kritere te tilla si objektivitet , rentabilitet, transparence, eficence dhe diversifikim. Fondi ka

karakter te perkohshem. Kur kushtet e sistemit financiar te stabilizohen mund te pushoi se

ekzistuari.Administrimi dhe drejtimi i fondit do te behet nga Thesari Publik permes nje keshilli

dhe nje komisioni ekzekutiv. Synohet permes ketij fondi mbeshtetja e familjeve dhe e

ndermarrjeve.

Anglia

Me destabilizimin e vazhdueshem te tregjeve finanziare globale ,qeverise angleze i del per

detyre te ndermarri veprime decisive ,duke implementuar nje sere masash te kuptueshme qe

prononcoi ne 8 Tetor , per te bere investime komerciale ne bankat e Anglise dhe te ndertoje


Kriza Financiare

shoqeri per te ndihmuar stabilizimin e pozicionit te tyre dhe te meshtesi fuqizimin afatgjate te

ekonomise. Qellimi i gjithe masa te percaktuara eshte te mbeshtesin stabilitetin e sistemit

financia, te mbrojne depozituesit, kursimtaret e thjeshte, bisneset dhe huamarresit, si dhe te

mbrojne interesat e taksapaguesve. Masat synojne:

a) Te sigurojne likuiditet te mjaftueshem ne afate shkurter

b) Te bejne te vlefshem nje linje te re kapitali per bankat angleze dhe te ndertoje shoqeri per

te forcuar burimet e tyre duke u lejuar atyre te ristrukturojne financat e tyre,duke mbajtur

nderkohe suportin e tyre per ekonomine reale, permes skemave te rikapitalizimit

c) Te sigurojne qe sistemi bankar ka fondet e nevojshme per te mbajtur huadhenien ne

termat mesatare permes skemes se garantimit te kredive e vlefshme per institucionet e

perzgjedhura .

Autoritetet kane vazhduar bisedimet e detajuara me institucionet qe kane konfirmuar

pjesemarrjen e tyre ne skemen e rikapitakizimit. Keto institucione kane rene dakord ne teresi per

te rritur linje te re kapitali te tyre total ,ose permes aksioneve te tyre ose permes suportit nga

skema e rikapitalizimit te qeverise sipas aksioneve te zakonshem ose preferenciale. Qeveria po

bene investime kapitale ne total 37 billion paund.

Si pjese e investimeve te veta qeveria ka rene dakord me bankat e mbeshtetura nga

rikapitalizimi mbi nje sere pikash si :

a) Mbajtjen gjate tre viteve ne vazhdim te aftesine konkurruese te orientuar nga cmimi per

hua ndaj pronareve te shtepive dhe biznesve te vogla, te krahasueshme me nivelet e 2007.

b) Te mbeshtes skema per te ndihmar njerezit qe kane veshtiresi me pagesat e huave me

hipoteke ne menyre qe ata te vazhdojne te qendrojne ne shtepite e tyre dhe te mbeshtese

zhvillimin e iniciativave te tyre financiare.

c) Rishikimin e parimeve te qeverisjes se korporatave kryesisht te lidhura me shperblimin.

d) E drejta e qeverise te nderhyje per te caktuar drejtore joekzekutive te jashtem.

e) Politika e dividenteve.


Kriza Financiare

Rikapitalizimi eshte dizenjuar per te mundesuar bankat pjesemarrese te arrijne struktura

kapitali eficente por te kujdesshme. Qellimi eshte qe te krijohet nje institucion

rikapitalizimi mbi baza profesionale dhe komerciale dhe te kerkohet te krijohet vlere per

taksapaguesit.

Keto masa i jane bere te ditura dhe Komisionit Europian te Skemave. Qeveria britanike

vazhdon te bashkepunoje me qeverite e vendeve te tjera per te stabilizuar dhe fuqizuar sistemin

financiar boteror. Banka e Anglise deklaron se do te ofroje likuiditete dollari sistemit bankar

kundrejt kollateralit me nje cmim te paracaktuar pa limite fikse per sasine.

Ekonomitë e rajonit

Aktiviteti ekonomik në vendet e rajonit ka njohur rritje gjatë tremujorit të fundit të vitit

2010, përveç rastit të Greqisë, i cili përbën një përjashtim të rëndësishëm. Prirja rënëse e PBB-së

greke, e cila nisi gjatë tremujorit të fundit të vitit 2008, u përshpejtua më tej gjatë vitit 2010,

duke kulmuar në tremujorin e fundit. I ndikuar nga rënia e përshpejtuar e shpenzimeve për

konsum dhe e investimeve agregate, aktiviteti ekonomik u zvogëlua me 6.6 % në nivel vjetor.

Nga ana tjetër, ekonomia italiane u zgjerua me 1.5 % në nivel vjetor gjatë tremujorit në

analizë. Ndikimin kryesor në këtë ecuri e dhanë rritja e shpenzimeve për konsum dhe zgjerimi i

investimeve agregate. Ekonomia e IRJM2 ka shënuar një rritje vjetore prej 2.3 % në tremujorin e

katërt të vitit 2010, duke u mbështetur në kontributin e eksporteve dhe në rritjen e investimeve,

kryesisht ato të sektorit të ndërtimit. Në tremujorin e katërt të vitit 2010, aktiviteti ekonomik në

Turqi përjetoi një zgjerim prej 9.2 %. Faktorët kryesorë që kanë ushqyer këtë rritje kanë qenë

shpenzimet konsumatore dhe investimet private. Të dhënat mbi prodhimin industrial për muajt e

parë të vitit, të cilat shërbejnë si tregues të tërthortë mbi ecurinë ekonomike për këtë periudhë,

paraqesin një rënie vjetore të këtij treguesi në Greqi e Maqedoni dhe rritje vjetore në Itali e

Turqi. Norma e papunësisë ishte në rënie në Itali, Turqi e Maqedoni, dhe në rritje në Greqi.

Ndërkohë, norma vjetore e inflacionit ishte në rritje në Greqi, Itali e Maqedoni, ndërsa në

Turqi ka ndjekur një prirje rënëse. Në linjë me tendencat botërore, norma e inflacionit ka qenë në

rritje në të gjithë vendet e rajonit.


Kriza Financiare

Tabela:Tregues ekonomik ne vendet e rajonit

Ndryshimi i Inflacionit

VENDET Tre mujori IV 2010 Mars 2011

Itali 1.5 2.6

Greqi -6.6 4.3

Maqedoni 2.3 5.2

Serbi 1.7 12.6

Kroaci -0.6 2.6

Turqi 9.2 4.0

Kosove 4.6 10.8

Shqiperi 5.4 4.3 Burimi : Institutet statistikore perkatese ; EuroStat,EcoFin,FMN.

AZIA

Rusia

Rusia eshte eksportuesi kryesor I burimeve te tilla si nafte dhe metale,tregu i saj i kapitaleve

eshte goditur rende nga renia e cmimit te shume produkteve te tilla.Si pasoje investitoret kane

nxjerre jashte capitale e tyre te shqetesuar per situaten gjeopolitike ,te ndikuar nga konflikti

ushtarak mes Gjeorgjise dhe Rusise si dhe te shqetesuar nga nderhyrja e shtetit ne ekonomi.Ne

shtator te 2008 RTS stock indeks u ul rreth 54% duke e bere kete treg nje nga tregjet me te dobet

ne bote.

Anetare te qeverise ruse ia atribuojne renien e tregut te letrave me vlere rus impaktit te krizes

se likuiditeteve ne SHBA, dhe ka pak te bej me probleme te brendshme ekonomike dhe politika

qeverisese.Ne fakt shume analiste nuk thone kete por te kunderten.Keshtu qe u pa e nevojshme

qe te ndryshohej ideja se ne Rusi mjedisi investues nuk ishte miqesor.Per kete presidenti beri

shume prononcime qe detyruan Mechel te premtoj bashkepunim te plote me autoritet federale

,nderkohe qe vlera e aksioneve u rivleresua me rreth 15%.Gjithashtu u punua qe te gjitha partite


Kriza Financiare

politike te veprojne ne menyre te civilizuar dhe u konfirmua qe Mechel po punonte me

autoritetet antitrust.

Tregu me likuid i aseteve ne Rusi MICEX dhe RTS u pezulluan per 1 ore pas renies nje

ditore me te thelle ne 10 vitet e fundit.

Ne 15 shtator KIT Finance deshtoi ne pagesen e borxheve te veta duke sinjalizuar probleme

ne sektorin financiar ne Rusi.Ne 8 Shtator Hekurudhat Ruse dhe Alrosa rane dakord te merini

90% te aksioneve ne KIT Finance.Ne 17 Shtator tregtia u nderpre serish per te dyten here rresht

pas renies dramatike te aksioneve,duke detyrua qeverine te nderhyje.Qeveria Ruse i dha borxh

tre bankave me te medha ne vend Sberbank,VTB bank dhe Gazprombank rreth 1.13 trillion rubla

(44 billion $) per te pakten tre muaj per te kontrolluar likuiditetin. Ne 17 Shtator Banka Qendrore

e Federates Ruse vendosi te ul normen e detyruar te rezerves per te permiresuar likuiditetin.

Gjerat nuk paten permiresim prandaj me 18 Shtator presidenti rus Dmitry Medvedev urdheroi

ministrat te hedhin dhe 500 billion rubla fonde nga buxheti i shtetit ne ndihme te tregjeve

financiare dhe deklaroi se sistemi financiar do te merrte te gjithe mbeshtetjen e

nevojshme.Gjithashtu u morren dhe disa masa te tjera per te perballuar krizen.Per te paguar

borxhet ndaj debitoreve te huaj per hua te marra para 25 shtatorit cdo bank apo kompani ruse

eshte tani e autorizuar te marri nje hua permes Vneshekonombank ,nje institucion i cili perdoret

nga qevria ruse per te mbeshtetur dhe zhvilluar ekonomine ruse dhe per te menaxhuar borxhet e

shtetit rus. Pas nje renie tjeter te thelle ne 6 Tetor presidenti rus deklaroi nje shtese prej 36

billion $ per bankat plus 150 billion $ te aprovuara ne Shtator.Gjithashtu flitet per nje hua prej

4 billion $ qe do ti jepet Islandes per te frenuar krizen financiare

Japonia.

Kryeministri I Japonise u ka kerkuar bankiereve te marin masa per te qetesuar tregjet

luhatese financiare. Ne nje mbledhje emergjente me kabinetin e tij , u vendos qe te kete nje

kontroll te forte ne shitjet e shkurtra dhe te behet nje zgjerim te fondeve te qeverize per

kapitalizimin e bankave deri ne shifren 10 milion yen (106.1 billion $). Mqs ndryshimet e

cmimeve te aksioneve kane shume ndikim ne ekonomine reale eshte e nevojshme edhe marja e

strategjive te reja. Ministri Shichi Nakagaëa tha se ishte shume i shqetesuar pasi cmimet e

aksioneve po bien shume shpejt dhe kjo gje nuk eshte mire per ekonomine e Japonise. Nderkohe


Kriza Financiare

kryeministri Aso nuk sugjeroi nderhyrje ne tregjet e huaja te kembimit, por eshte i shqetesuar per

luhatshmerine e madhe te koheve te fundit te kursit e kembimit te jenit, si dhe pasojave te tij ne

stabilitetin ekonomike financiar. G7 punoi qe te mbronte goditjen e sistemit financiar si dhe te

stabilizohej tregu i monedhes.Por pavaresisht perpjekeve te tyre ndikimi i tyre ishte i paket per

te ndaluar kaosin e tregut pasi monedha japoneze vazhdoi te binte.

Kina.

Kina paraqiti gadishmerine e saj totale per te punuar e kooperuar me USA, sidomos prej

faktit sepse ajo ka investuar nje trilion dollare obligacione te USA. Sipas ketij kooperimi,Banka

Qendrore e Kines deklaroi nje ulje ne perqindjet e meposhtme: normen e interesit, normen e

rezervave bankare dhe normen e interesit te kredi dhenies.

Kjo ishte njefare menyre nje arritje me Kinen pasi ajo gjithmone ka qene e ndare dhe ne

konflikt me pjesen tjeter te botes sidomos persa i perket te drejtave njerezore. Pavaresisht ketij

fakti , perseri politika kineze ia ngarkon fajin e krizes ekonomike te Kines ,Shteteve te

Bashkuara te Amerikes.

Sipas analisteve te tjere fakti i krizes ne Kine vjen si pasoje disa ceshtjeve si dhe kjo krize

ishte parashikuar qe kur tregu i pasurive te paluajtshme ra ne vitin 2005. Nje raport thote se se ky

treg ne Kine ishte i suportuar me nje perqindje 90% nga te huajt. Investimi i bazuar kaq shume

ne investitoret e huaj nuk kishte si mos te ishte kaq riskoz.

Nje arsye tjeter ishte se Kina kishte kaluar nje periudhe te keqe me shume falimentime vitin

qe kaloi. Keshtu ka pasur dhjete mijera falimentime te kompanive te eksportimit. Keshtu vetem

ne Zhejiang paten rreth 67.000 falimentime per te cilat u kritikua dhe ju hodh faji krizes se

“Subprime lending” ,e cila ne fakt ndikoi shume pak. Kjo pasoje ishte faktikisht ulja e kerkeses

se mallrave kineze nga vendet e tjera te botes pasi mallrat e tyre si psh lodrat kishin sasi te

medha toksike ose lendet e para qe perdoreshin kishin perberje toksike. Shkaku i dyte ishte

gjithashtu edhe rritja e taksave te eksportit nga qeveria kineze nga 12 -15 %.

Edhe pjesa tjeter e Europes dhe Azise kane marre masa emergjente per te permisuar

pozicioniet e tyre financiare.Koreja e Jugut uli normat e interesit Australia nderhyri ne tregun e

kembimit valuator dhe FMN ndihmoi Hungarine dhe Ukraine.

Prandaj samiti me 15 Nentor eshte kaq I rendesishem ku kreret e 20 shteteve do te takohen

per te diskutuar nevojen per te rishkruar rregullat e sistemit financiar, ai do të përfshijë përveç


Kriza Financiare

vendeve tashmë të njohura të G8, edhe pesë ekonomi shumë të zhvilluara e të rëndësishme për

balancat ekonomike botërore: Kina India, Brazili, Afrika e Jugut dhe Meksika. Për sa i përket

Kinës,mendohet se ajo ka rreth 1 trilion bono thesari amerikane dhe ende nuk ka bërë asnjë lloj

komenti në lidhje me pjesëmarrjen e saj. Për sa i përket Indisë, ajo ka kohë që po kërkon një rol

më të gjerë në ekonominë botërore, por gjithashtu nuk është prononcuar për takimin. Eshte

evidentuar qe duhet te merren një sërë masash në kete samit.

9. EKONOMITË E VENDEVE BRIK

Vendet BRIK kane hasur nje sere veshtiresish gjate ketyre viteve te fundit per aktiviteti

ekonomik i vendeve BRIK vijoi të rritet edhe gjatë tremujorit të fundit të vitit 2010 dhe muajve

të parë të vitit 2011. Ekonomia e Kinës u rrit me 9.6% në nivel vjetor, gjatë tremujorit të katërt të

vitit 2010, e ndikuar nga rritja e prodhimit industrial dhe e eksporteve. Në Indi, ritmet e

përshpejtuara të rritjes ekonomike u mbështetën nga zgjerimi i investimeve agregate dhe nga

rënia e importeve. Edhe në Brazil, vijimësia e ritmeve rritëse të eksporteve ka ndihmuar ecurinë

vjetore të ekonomisë. Pas shuarjes së efektit negativ të thatësirave të tremujorit të tretë të vitit

2010, aktiviteti ekonomik në Rusi u rigjallërua në tremujorin e katërt të vitit të kaluar, i

mbështetur prej rritjes së çmimit të lëndëve të para energjitike. Nga ana tjetër, rritja e shpejtë

ekonomike e vendeve BRIK është pasqyruar në forcimin e presioneve inflacioniste në këto

ekonomi, duke ndikuar menjëherë në rritjen e çmimeve të ushqimeve dhe të naftës në tregjet

botërore. Bankat qendrore të Kinës e të Indisë i rritën normat bazë të interesit, ndërsa bankat

qendrore të Rusisë e Brazilit i mbajtën ato të pandryshuara. Politikëbërësit e BRIK janë përballur

gjithashtu me mbiçmimin e shpejtë të monedhës si pasojë e flukseve të larta hyrëse të kapitalit,

fenomen i cili mund të pengojë rritjen e tyre ekonomike.


Kriza Financiare

Tabela : Disa tregues ekonomik per vendet BRIK.

Vendet

Ndryshimi vjetor I PBB-se reale

Inflacioni Vjetor

T3:2010 T4:2010 Janar 2011 Shkurt 2011

Brazil 6.8 5 4.5 6.3 Rusi 2.9 4.3 4.5 9.5 Indi 8.9 8.2 7.8 8.3

Kine 10.6 9.8 9.5 4.9 Burimi : FMN , OECD , Institutet statistikore perkatese.

10. ECURIA E NORMAVE TË INTERESIT DHE TREGJET FINANCIARE.

Rritja e presioneve inflacioniste dhe pasqyrimi i saj në projeksionet e të ardhmes, bënë që

Banka Qendrore Evropiane (BQE) të rrisë normën bazë të interesit në nivelin 1.25 % në muajin

prill. Kjo lëvizje erdhi pas ndjekjes për një periudhë gati dyvjeçare të një politike monetare

shumë stimuluese, të karakterizuar nga rekorde historike të normave të ulëta të interesit. Ndonëse

ajo nuk e ndryshon natyrën stimuluese të politikës monetare të BQE-së, rritja e normës bazë

sinjalizon vullnetin e saj për të kontrolluar presionet inflacioniste afatmesme dhe afatgjata.

Bankat e tjera qendrore të ekonomive të mëdha i kanë mbajtur të pandryshuara normat

bazë të interesit. Kështu, normat bazë të Rezervës Federale, Bankës së Anglisë dhe Bankës së

Japonisë kanë qëndruar në nivelet 0-0.25 %, 0.5 % dhe 0-0.1 % përkatësisht.

Tregjet financiare gjatë vitit 2011 kanë paraqitur ecuri të lehtë rritëse. Nivelet e normave

të interesit në tregjet e parasë në zonën euro kanë regjistruar rritje gjatë këtyre muajve, kryesisht

për afatet e gjata. Rritja e çmimeve të lëndëve të para dhe të energjisë ka ridimensionuar pritjet e

agjentëve të tregut për ecurinë e normave bazë në horizontin kohor afatmesëm dhe është

pasqyruar në rritjen e normave të interesit Euribor për të gjitha maturitetet. Në tregjet e

obligacioneve, yield-et e kërkuara kanë vazhduar të evidentojnë prirje të lehta rritjeje për të

gjitha kategoritë e emetuesëve3, të ndikuar nga rezultatet pozitive dhe sinjalet optimiste për

ecurinë ekonomike të vendeve kryesore të Eurozonës dhe të Amerikës. Shfaqja e tensioneve

politike në shtetet e Afrikës së Veriut gjatë kësaj periudhe, ka zhvendosur një pjesë të kërkesës


Kriza Financiare

së tregut të letrave me vlerë drejt instrumenteve të gjykuar si të sigurt. Si rrjedhojë, ecuria rritëse

e yield-eve të obligacioneve në Evropë dhe SHBA është frenuar disi në pjesën e parë të

tremujorit, ndonëse mesatarisht niveli i tyre rezulton mbi atë të muajve të fundit. Treguesit

kryesore të tregjeve aksionere janë rritur gjatë këtyre muajve, të ndihmuara nga rezultatet

positive të shumë bizneseve dhe nga përmirësimi i perceptimit të agjentëve të tregut në lidhje me

perspektivën e përgjithshme ekonomike.

Niveli i normave të interesit Euribor me afat 1,3, 6 dhe 12 mujor në muajin mars ishte

mesatarisht 0.90%, 1.18%, 1.48% dhe 1.93%, duke u rritur përkatësisht me 0.10, 0.18,

0.23 dhe 0.40 pikë përqindjeje nga muaji dhjetor. Norma e interesit Libor me afat 3 mujor

për dollarin amerikan, regjistroi një rritje të lehtë prej një pike bazë, duke shënuar 0.31% .

Në tregjet e obligacioneve në Evropë, Japoni dhe SHBA nivelet e yield-eve janë rritur

gjatë kësaj periudhe dhe kanë shfaqur luhatshmëri më të lartë se në muajin paraardhës.

Në tregjet valutore euro ka vijuar të mbiçmohet ndaj dollarit amerikan gjatë këtij tremujori. Në

fillim të muajit prill, një euro këmbehej me 1.41 dollarë amerikanë, ose 6.1% më lart se fundi i

muajit dhjetor, ndërkohë që mesatarisht gjatë këtij tremujori ai u mbiçmua me 0.72%.

Grafik : Ecuria e Normave Baze te Interesit.

Burimi : BQE ; FED

10.1 Ecuria e Çmimeve te Mallrave Baze dhe te Naftes ne Tregun Nderkombetar.

Kriza financiare ka ndikuar ndjeshem ne çmimet e mallrave baze dhe te naftes ne tregjet

kombetare dhe nderkombetare. Gjate tremujorit të parë të vitit 2011 çmimet e mallrave kryesorë

vijuan të ndjekin prirjen e tyre rritëse, të nisur që prej mesit të vitit 2010. Shtytës kryesorë të

BQE FED

Banka Japonise Banka Anglis

6

5

4

3

2

1

Mars 2011

Jan 2008

Jan 2009

Jan 2010


Kriza Financiare

kësaj rritjeje kanë qenë përmirësimi i aktivitetit ekonomik botëror dhe pritshmëritë për të

ardhmen.

Indeksi i Mallrave Kryesore ka shënuar një rritje vjetore prej 34.1 %në tremujorin e pare

të vitit; krahasuar me një tremujor më parë, ky indeks është rritur me 15%. Për të njëjtën

periudhë kohore, Indeksi i Ushqimeve ka shënuar një rritje prej 33.8%, ndërsa në terma

tremujorë është rritur me 10.4%. Vlen për t’u përmendur fakti që vlera e këtij indeksi në muajin

mars të këtij viti ka shënuar një rënie të lehtë në terma mujorë, duke u ndikuar kështu nga

turbullirat në Libi dhe katastrofa natyrore në Japoni. Për periudhën në analizë, Indeksi i

Karburantit ka shënuar një rritje vjetore prej 28.5% dhe rritje tremujore prej 16%.

Tregu ndërkombëtar i naftës është karakterizuar nga një përshpejtim i ritmit rritës të

çmimit të këtij produkti për fuçi gjatë tremujorit të parë të vitit 2011. Krahasuar me njëjtin

tremujor të vitit paraardhës, ky çmim u rrit me mesatarisht 37.7 % në nivel vjetor, duke u

vlerësuar në 105 usd për fuçi. Faktorët kryesorë që ndikuan në këtë ecuri ishin nënçmimi i

dollarit amerikan kundrejt disa prej monedhave kryesore ndërkombëtare dhe tensionet

gjeopolitike në disa prej rajoneve kryesore eksportuese të naftës. Duke qenë se disa nga vendet

me probleme social-politike janë vende prodhuese të naftës, pritet që pasiguria të pasqyrohet në

çmimin e këtij malli në tregjet botërore.

11. KRIZA FINANCIARE DHE EFEKTET MBI EKONOMINE SHQIPTARE

Dukshem edhe Shqiperia, ndonese me institucione financiare modeste, po e ndjen peshen

e kesaj krize financiare, e cila ka marre tashme formen e nje krize ekonomike globale.

Mosintegrimi i vendit tone ne tregje financiare dhe sistemi i varfer financiar , mund te thuhet qe

kane sherbyer si barriere per tu mbrojtur nga impakti i forte fillestar i “krizes se kredise”.Edhe

pse jemi nen efektet e krizes , por jo ne krize, duhet te kuptojme qe nuk gezojme imunitet dhe

nuk i shmangemi dot pasojave. Sistemi yne bankar dhe tregu i sigurimeve ruajne marredhenie te

ngushta me kompanite e tyre meme ne Evrope dhe me gjere. Te ndodhur pikerisht ne kete

realitet ndryshe, Shqiperia duhet te ndermarre masa ne perputhje me elementet qe e

karakterizojne. Kriza psikologjike eshte ajo qe mund te na rrenoje dhe ndaj te ciles jemi te

pafuqishem per ta kontrolluar. Shqipëria u prek jo pak nga kriza e lëndëve të para agro-

ushqimore e naftës dhe qëndrimi ynë ishte se “ne nuk ndërhymë në treg”, se “ne nuk devijojmë


Kriza Financiare

trendet e tregut me ndërhyrje artificiale”, se “tregu vetërregullohet” etj., ndërkohë që shumë

vende të botës ndërhynë me shpejtësi duke i kontrolluar apo minimizuar efektet negative të kësaj

konjukture ekonomike ndërkombëtare. Vazhdojmë të mos e trajtojmë gjerësisht dilemën e sotme

të mjaft vendeve e qeverive të botës: “A duhet të vazhdojmë me reduktimin e shtetit dhe sektorit

publik në favor të liberalizimit të tregjeve dhe dominimit absolut të sektorit privat?”.

Ndërkohë që shumë vende po forcojnë sektorët e tyre publikë në ekonomi dhe shërbime

për të pasur më shumë mundësi “manovrimi” me fonde të gjera publike, ne vazhdojmë të

privatizojmë me shpejtësi duke ia reduktuar shumë mundësitë politikave publike që të bëhen

faktor në zhvillimin e ekuilibruar e të qëndrueshëm ekonomik e social.

Banka e Shqipërisë ka kaluar në skanerin e saj të gjithë sektorët e ekonomisë, pas krizës

financiare, që ka tronditur tregjet botërore. Pas analizës së saj BSH ka vendosur, që të mos

ndryshojë normën bazë të interesit, pasi sipas bankës qendrore presionet inflancioniste janë nën

kontroll. Niveli bazë i normës së interesit është 6.25 për qind. Në muajin shtator 2008, inflacioni

vjetor shënoi 2.7 për qind, ndërkohë që inflacioni mesatar vjetor në tremujorin e tretë të këtij viti

zbriti në 3 për qind. "Shtrëngimi i kushteve monetare dhe forcimi i normave të mbikëqyrjes

bankare kanë ndihmuar në kontrollin e ritmeve të kredisë dhe të ekspansionit monetar, duke

kontribuar direkt në ruajtjen e stabilitetit të çmimeve dhe në konsolidimin e stabilitetit financiar",

thuhet në raportin e BSH-së. Gjatë periudhës janar-gusht 2008 shkëmbimet tregtare të Shqipërisë

arritën në 2,87 miliardë euro, duke qenë rreth 19 për qind më të larta se e njëjta periudhë e vitit

2007. Eksportet u rritën me 20 për qind, ndërsa importet u rritën me rreth 19 për qind. Deficiti

tregtar arriti në 1,63 miliardë euro, duke u thelluar me rreth 19 për qind në terma vjetorë.

Inflacioni në muajin mars 2011 arriti në 4.3%. Mesatarisht, gjatë tremujorit të parë të

vitit 2011, inflacioni rezultoi 4.0%, duke qëndruar një pikë përqindjeje mbi objektivin afatmesëm

për inflacionin. Ekonomia e vendit tonë ka vijuar të rritet gjatë tremujorit të katërt të vitit 2010,

dhe të dhënat e tërthorta të disponuara sugjerojnë se edhe tremujori I parë i vitit 2011 ka qenë

pozitiv. Në terma mesatarë, kjo rritje vlerësohet të ketë qenë më e ulët se rritja potenciale e

ekonomisë, duke sugjeruar se presionet inflacioniste nga ana e kërkesës së brendshme kanë qenë

të dobëta. Rritja e shpejtë e çmimeve gjatë dy muajve të fundit i dedikohet kryesisht efektit të

rritjes së çmimeve të mallrave ushqimore dhe çmimit të naftës në tregjet botërore, duke

shkaktuar rritjen e lehtë të pritjeve inflacioniste dhe fillimin e shfaqjes së efekteve të raundit të

dytë, në muajin shkurt. Në përgjigje të këtij fenomeni, Banka e Shqipërisë rriti normën e saj bazë


Kriza Financiare

të interesit me 0.25 pikë përqindjeje në fund të muajit mars. Pritjet inflacioniste mbeten të

ankoruara pranë objektivit afatmesëm të Bankës së Shqipërisë. Krahas kërkesës së brendshme,

edhe qëndrueshmëria relative e kursit të këmbimit ka ndihmuar në frenimin e rritjes së

mëtejshme të inflacionit. Më konkretisht, gjatë tremujorit të parë të vitit 2011, inflacioni reflektoi

rritjen e lartë të çmimeve të disa produkteve ushqimore, rritjen e mëtejshme të çmimeve të

naftës, si dhe rritjen e çmimeve të barnave mjekësore. Me afrimin e stinës së ngrohtë, prodhimi

vendas bujqësor pritet të kontribuojë në shtimin e ofertës në vend, duke zbutur presionet e larta

të çmimeve të mallrave të importit. Politikat në nxitje të prodhimit të brendshëm, që ulin

ekspozimin e ekonomisë shqiptare ndaj goditjeve të jashtme përbëjnë një domosdoshmëri.

11.1 Situata ne Sektorin Bankar ne Shqiperi. Tendenca e Kredive dhe e

Depozitave.

Kriza e fundit ne tregjet financiare boterore ka rritur rreziqet per ekonomine

shqiptare. Por si amplifikator i impaktit te ketyre rreziqeve ne sektorin tone financiar

sherben niveli i ulet i ndermjetesimit financiar dhe nje integrim i kufizuar ne tregjet

nderkombetare te kapitaleve. Nderkohe qe sektori bankar eshte i mirekapitalizuar dhe i

financuar kryesisht nga depozitat e individeve. Sistemi yne bankar karakterizohet nga

nje nivel i ulet i kreditimit te ekonomise.

Ndikimi mbi bankat e nivelit te dyte pritet te mos jete i ndjeshem edhe si

rezultat i dy faktoreve: se pari, natyra jo e njejte e aseteve me institucionet financiare

boterore pre te krizes, dhe se dyti fakti qe klienti I tyre eshte kryesisht klient biznesi.

Jane dhene kredi per investime ne biznese te vogla dhe te mesme me qellim zhvillimin

e metejshem te tyre. . Analiza që i është bërë këtyre bizneseve ka qenë shumë e detajuar

dhe dhënia e kredisë nuk është mbështetur tek kolaterali por tek aftësia paguese,

menaxhuese dhe investuese e këtyre bizneseve. Kjo mënyrë analize ka eliminuar risqet

aktuale por edhe ato potenciale. Ne Shqiperi, per arsye te likuiditetit te larte ( afersisht

40% e depozitave te klienteve kthehet ne kredi ), sektori bankar eshte me I pavarur nga

tregu nderkombetar. Raporti kredi ndaj depozitave, në të gjitha monedhat, për sistemin

është rritur me 1.1 pikë përqindje, duke arritur në 54.4 për qind. Ky tregues është në


Kriza Financiare

nivel të kënaqshëm, por në rritje graduale gjatë tremujorëve të këtij viti. Nëse financimi

i kredive në vend do të bëhej me fonde të bankave mëmë apo nga tregjet ndërkombëtare

të kapitalit ,efekti i krizës do të ishte më i ndjeshëm. Struktura e marrëdhënieve1 me

institucionet financiare jorezidente sipas shteteve ku ato operojnë, pasqyron politikën e

bankave për të investuar fondet e lira pranë bankës mëmë, kryesisht në vende si Greqi,

Itali, Austri etj.. Marrëdhëniet e bankave që operojnë në tregun shqiptar me

institucionet financiare jorezidente që operojnë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës,

përbëjnë vetëm 0.12 për qind2 të totalit të këtyre marrëdhënieve. Rreziku i pasojave të

krizës në një periudhë afatmesme apo afatgjatë mbetet megjithatë. Luhatjet në bursa

dhe shtrenjtimi i përgjithshëm i një numri produktesh mund të çojnë në uljen e fuqisë

blerëse dhe aftësisë paguese të kredimarrësve. Një tjetër efekt negativ në ekonominë

reale do të ishte ulja e nivelit të investimeve si pasojë e shtrenjtimit të kredive.

Gjithashtu edhe investimet jashte vendit. Theksojme ketu se bankat kanë nxjerrë jashtë

Shqipërisë rreth 1.2 miliardë dollarë depozita. Të dhënat zyrtare flasin për shifra në

rritje të “eksportit” të valutës që bankat mbledhin nga shqiptarët dhe i investojnë në

banka jashtë Shqipërisë. Duhet analizuar edhe situata e krijuar me kredite e pakthyera,

numri I te cilave nqse kalon nje nivel te caktuar, mund te kthehet ne nje rrezik potencial

per banken duke implikuar mbarevajtjen e veprimtarise. Edhe niveli i larte I kredive ne

valute eshte nje ngacmim shtese per ekonomine, nje problem me teper per sistemin

bankar. Tremujori i tretë i vitit 2008 shënon rritjen e portofolit të kredive me probleme

të sistemit bankar me 4.3 %, nga rritja me 25.2 % në tremujorin e parë dhe 21.6 % në

tremujorin e dytë të vitit 2008. Ndërsa, treguesi që mat cilësinë e portofolit të kredive të

sistemit “kredi me probleme/totali i kredive” u përmirësua, megjithëse në nivele jo të

ndjeshme. Ky tregues përllogaritet në nivelin 4.1 % nga 4.3 % në tremujorin e

dytë.Krahasueshmëria e treguesit që mat cilësinë e portofolit të kredive me vendet e

rajonit, tregon për një cilësi të portofolit të kredive në sistemin bankar në Shqipëri në

nivele relativisht të mira krahasuar me nivelin e përgjithshëm të këtij treguesi në

rajon. Kreditë që nuk përballohen dot nga qytetarët, por janë aprovuar nga bankat,

rezultojnë të jenë rritur ndjeshëm gjatë gjashtë muajve të parë të këtij viti. Sipas raportit

të Bankës së Shqipërisë në fund të muajit qershor, kredit me problem rezultojnë 8,9 %

të kredive në totale, e konvertuar në lekë 30 miliardë. Ndërkohë për gjashtë mujorin e


Kriza Financiare

parë të vitit të kaluar kreditë me problem rezultonin 6.94 % e kredive në total. Banka e

Shqipërisë i ka ndarë kreditë me problem në disa kategori. Sipas kësaj ndarje, rezulton

në fund të muajit qershor 0,84 % ose 2.9 miliardë lekë të kredive në total rezultojnë të

humbura. Ndërsa kreditë në ndjekje rezultojnë 4,65 %, huat në standarde 2.36 % dhe

kredit në dyshim 1.03 %. Shumica e kredive të marra nga bankat janë për tregun

imobiliar, çka e vështirëson gjenerimin e të ardhurave nga ana e klientëve, duke bërë që

këto kredi të klasifikohen të këqija. Sipas Bankës së Shqipërisë, kreditë me probleme

rezultojnë brenda standardeve të pranueshme. Kreditë me probleme, sipas eksperteve,

do të rriten për arsye se numri i kredive të dhëna gjatë viteve të fundit është rritur

ndjeshëm. Bankat e sistemit bankar shqiptar kanë pasur vazhdimisht luksin që një

pjesë të mirë të portofolit të tyre ta kenë të investuar në letra me vlerë qeveritare.

Normat e larta të interesit të bonove dhe obligacioneve të thesarit, shumë shpesh mbi

normat e interesit të depozitave me të njëjtin afat, ofrojnë jo thjesht likuiditet por dhe

fitime të mira për bankat tregtare dhe kompanitë e sigurimit. Sa i përket sigurisë ky

portofol është 100% i sigurtë duke rritur nivelin e sigurisë të bankave që veprojnë në

Shqipëri pavarësisht aksionerëve dhe lidhjeve të shumta që këto banka kanë me vendet

e tjera evropiane. Kreditimi i ulët ka qenë një arsye tjetër e sigurisë së sistemit bankar

shqiptar. Edhe pse niveli i kreditimit në ekonomi ka ardhur në rritje nga viti në vit,

përsëri mund të themi se niveli i kreditimit mbetet i ulët krahasuar me vendet

perëndimore të cilat ishin dhe në vorbullën e krizës së fundit. Më pak se 50% e

depozitave të mbledhura jepen kredi për ekonominë dukë qenë në këtë mënyrë në një

nivel shumë të ulët krahasuar me vendet perëndimore ku kreditohen në ekonomi më

shumë se 75% e depozitave të mbledhura. Ky nivel i ulët kreditimi i ekspozon më pak

bankat shqiptare ndaj risku të kredisë. Këtu duhet të kemi parasysh dhe faktin që për

shkak të nivelit të ulët të kredive që kanë ofruar, bankat shqiptare kanë pasur luksin e

përzgjedhjes së klientëve me të mirë, pasojë e së cilës janë niveleve e pranueshme të

kredive të këqija në sektorin bankar shqiptar.

11.2 Kriza, kontrolli i kredive te keqija.

Asnje prej bankave qe operon ne Shqiperi nuk ka investuar ne asnje lloj forme ne aktivet

e intoksikuara, te cilat sic dihet, kane qene faktori kryesor qe ka renduar situaten financiare


Kriza Financiare

globale.. Sipas guvernatorit te bankes se Shqiperise sektori bankar shqiptar eshte ne gjendje te

mire per te perballuar rreziqet e ndryshme, qe mund te rrjedhin si rezultat i levizjeve te

padeshirueshme ne kursin e kembimit dhe ne normat e interesit. Por pavaresisht kesaj situate,

pozitive eshte shume e rendesishme qe te kontrollohen imtesisht, ecuria e cilesise se aktiveve dhe

treguesve te likuiditetit. Nderkohe, vitet e fundit eshte rritur ndjeshem niveli i kredidhenies,

pikerisht ketu do te meshojne edhe kontrollet qe do te ushtroje Banka e Shqiperise ne menyre qe

te mos krijohet asnje problem ne sistem. “Rritja e shpejte e kredise dhe veshtiresite qe mund te

ndeshin sektore te vecante te ekonomise, qe jane kredituar ne menyre te ndjeshme, jane faktore

qe do te vijojne te ushtrojne presion mbi cilesine e kredise ne te ardhmen. Per kete qellim, bankat

te ndjekin nje politike te identifikimit sa me te shpejte te kredise me probleme dhe te krijojne

menjehere fondet perkatese rezerve” eshte shprehur ai. Per te monitoruar kete proces, Banka e

Shqiperise, do te rrise numrin e kontrolleve ndaj te gjitha bankave te nivelit te dyte ne menyre qe

te parandaloje cdo problem. Ndersa ne lidhje me likuiditetin, sipas guvernatorit, Fullani, eshte e

nevojshme qe strukturat drejtuese te bankave, te ndjekin praktika qe lejojne vete institucionin te

plotesoje nevojat e pritshme per likuiditet ne menyre sa me te pavarur, por duke pasur edhe

alternativa te cilat permiresojne aftesine e tyre per te gjeneruar likuiditet, ne rast nevoje. Perballe

nje situate te tille ato duhet te rishikojne cilesine e portofolit te letrave me vlere, vecanerisht te

atij ne valute, per te realizuar karakteristikat optimale te sigurise dhe te tregtueshmerise.Pas

rritjes së ndjeshme të vërejtur në muajt nëntor dhe dhjetor të vitit të kaluar, kredia për sektorin

privat u shfaq më e ngadaltë në dy muajt e parë të vitit 2011, në linjë edhe me ecurinë sezonale të

saj. Fluksi mujor neto i saj prej mesatarisht rreth 2.1 miliardë lekësh ishte në nivele të

krahasueshme me zgjerimin e kredisë në pjesën më të madhe të vitit të kaluar. Rritja vjetore, pasi

qëndroi e pandryshuar në 9.7% në muajin janar, u rrit lehtë në 10.0% në fund të muajit shkurt.

Në tërësi, ecuria e kreditimit të sektorit privat mbetet e ngadaltë, me zhvillime pozitive të

lokalizuar në sektorë të veçantë të ekonomisë. Ajo vazhdon të diktohet nga një kërkesë e ulët për

kredi nga sektori privat i ekonomisë, kushtëzuar nga ekzistenca e pasigurive për të ardhmen, si

dhe nga një sjellje e kujdesshme e bankave, shprehur në lehtësim të vogël relativ të kushteve të

kreditimit për sektorë të veçantë.

11.3 Ecuria e Iinflacionit dhe Politika Monetare.


Kriza Financiare

Politikat kryesore makroekonomike, ajo monetare dhe ajo fiskale, kanë patur një ndikim

stimulues në kërkesën agregate gjatë dy viteve të fundit. Gjatë kësaj periudhe politika monetare

ka synuar që, në mënyrë të koordinuar me politikën fiskale, të krijojë kushte monetare të

përshtatshme për një rritje të qëndrueshme ekonomike dhe për respektimin e objektivit të

inflacionit në periudhën afatmesme. Kushtet monetare, të pasqyruara në ecurinë e normave të

interesit dhe të kursit të këmbimit, kanë patur një natyrë të qartë stimuluese. Korrektimi i fortë

fiskal në gjysmën e dytë të vitit të kaluar u shoqërua me lehtësimin e normës bazë të interesit në

këtë periudhë.

Kështu ulja e normës bazë të interesit ka ndikuar në uljen e kostos së financimit të

ekonomisë; plotësimi i nevojave të tregut me likuiditet ka ndihmuar sektorin bankar të kryejë

rolin e tij ndërmjetësues; ndërsa kursi i nënçmuar i këmbimit ka ndikuar balancimin e sektorit të

jashtëm të ekonomisë nëpërmjet rritjes së eksporteve dhe frenimit të importeve.

Ekonomia shqiptare shënoi rritje gjatë vitit 2010, ndërkohë që inflacioni i çmimeve të

konsumit shënoi rënie, në përputhje me projeksionet tona dhe pritjet e agjentëve te tregut. Nga

ana tjetër, presionet inflacioniste u forcuan gjatë tremujorit të parë të vitit 2011.

Gjatë kësaj periudhe, inflacioni mesatar vjetor rezultoi 1 pikë përqindjeje mbi objektivin

e Bankës së Shqipërisë. Presionet e shtuara inflacioniste patën kryesisht origjinë të huaj, të

ardhur nga rritja e çmimeve të lëndëve të para, të ushqimeve dhe të naftës në tregjet botërore.

Megjithatë, ndikimi i tyre në inflacionin e brendshëm u shfaq i fortë, në përgjigje edhe të nivelit

të nënçmuar të kursit të këmbimit dhe disa sinjaleve për gjallërim të kërkesës së brendshme. Për

pasojë, norma mesatare e inflacionit kërceu mbi objektivin e Bankës së Shqipërisë në muajt

shkurt dhe mars, dhe projeksionet e inflacionit u zhvendosën në kahun rritës për pjesën e mbetur

të vitit. Mbështetur në zhvillimet aktuale dhe në projeksionet e treguesve makroekonomikë,

Këshilli Mbikëqyrës i Bankës së Shqipërisë vendosi të rrisë me 0.25 pikë përqindjeje normën

bazë të interesit në muajin mars 2011, duke e çuar atë në nivelin 5.25 për qind. Kjo lëvizje synoi

të krijojë kushte më të përshtatshme monetare për respektimin e objektivit të inflacionit në një

periudhë afatmesme. Ajo sinjalizon vullnetin e Bankës së Shqipërisë për ruajtjen e inflacionit

rreth nivelit 3%, duke ndihmuar në ankorimin e pritjeve inflacioniste dhe duke frenuar lindjen e

fenomeneve zinxhir të raundit të dytë. Edhe pas kësaj lëvizjeje, politika monetare dhe kushtet

monetare vazhdojnë të kenë një natyrë stimuluese. Gjithashtu, këto kushte janë në përshtatje me

një ndikim më të madh të pritur nga sektori publik në rritjen e kërkesës agregate gjatë vitit 2011.


Kriza Financiare

11.4 Rreziku

Zgjerimi i krizes ne tregjet nderkombetare financiare drejt Evropes, ka bere qe te shtohet

rreziku i ndikimit te sistemit financiar ne vend. Megjithate, disa faktore qe jane permendur ne

deklaraten e meparshme, ku vecojme nivelin relativisht te ulet te ekspozimit te sistemit tone

financiar ndaj institucioneve te huaja financiare, nivelin e ulet te integrimit ne pergjithesi dhe

mire kapitalizimin e veprimtarise se grupeve bankare evropiane dhe te filialeve te tyre qe

veprojne ne vendin tone, do te sherbejne si elemente mbrojtese per sistemin tone financiar ndaj

ketij rreziku” ka thene guvernatori ne deklaraten e tij. Gjithashtu mendohet se kjo krize mund te

ndikoje negativisht tek dergesat e emigranteve te cilet rrezikojne te sjellin me pak para per

familjaret e tyre. Megjithate, duke pasur parasysh se nje pjese e mire e te ardhurave qe vijne nga

emigracioni perdoren per import, sipas Fullanit kjo do te jete nje mbeshtetje e mire per te mos

pasur nje ndikim me te forte ne kete drejtim. Natyrisht, nje garanci tjeter eshte fakti qe zhvillimi i

ekonomise shqiptare bazohet ne kerkesen e brendshme, e cila ka per burim kryesor kredine nga

sistemi bankar dhe mbeshtetet ne reforma te mira strukturor

11.5 Tregu Imobiliar, Kredia hipotekore.

Efektet negative te krizes financiare kane filluar te ndihen edhe ne tregun e shit-blerjeve

te shtepive. Kjo pasi ndihet nje frenim i kerkeses per blerje apartamentesh, nderkohe qe oferta

vazhdon te jete shume me e larte se ajo. Me problematike paraqitet situate ne rastin e rishitjes se

apartamenteve te perfunduara sepse ne kete rast bleresi duhet te beje pagesen e plote njeheresh.

Sipas agjenteve imobiliare, jane tre faktore qe ndikojne ne tkurrjen e tregut: renia e numrit te

huave bankare per blerjen e apartamenteve te reja, ngadalesimi i rritjes ekonomike apo dergesave

nga emigrantet , si dhe ulja e investimeve e lidhur me se shumti me zgjedhjet e pergjithshme

elektorale te 2009-es. Agjensi te shumta konfirmojne se mjaft klienteve te tyre u eshte mohuar

huaja hipotekore nga disa banka ne vend, te pakten deri ne fund te vitit 2008. Kjo paraqet nje

shqetesim ne nje industri si kjo e pasurive te paluajtshme ku pothuajse 80% e kerkesave per

blerje shtepish eshte permes kredive hipotekore. Sipas te dhenave nga Banka e Shqiperise,

kredite per shtepi zene rreth 7% te totalit te PBB-se dhe rreth 23% te totalit te kredive per


Kriza Financiare

sektorin privat dhe te individeve gjate 6 mujorit te II te vitit 2008. Po te marrim ne konsiderate

edhe tendencen renese te kredive per individe gjate 6 mujorit te I te 2008-es (nga57.5% ne fund

te 2007 ne 44.3% ), situata nuk mund te anashkalohet, sidomos kur dihet se sektori I ndertimit

dhe i industries thithin 77% te kredise; shume kjo te cilen e perdorin per te mbuluar nevojat e

tyre per likuiditet dhe financimin e investimeve ne pasuri te paluajtshme. Dale ngadale po vihet

re fundi i epokave te huave per shtepi me cmime simbolike. Deget e bankave te huaja, kryesisht

atyre greke qe zhvillojne biznes ne Shqiperi, do te kene me pak mundesi per te perfituar fonde

me kosto te ulet nga bankat meme. P.sh National Bank of Greece nuk ofron me hua te llojit

“interes fiks 5% per tre vitet e para” apo “euribor + 2%”. Tanime kostoja e huase per blerje

shtepie tek NBG eshte 8.9%. Kjo eshte nje politike e zbatuar kur bankat kane nevoje per

likuiditete , sidomos per ato banka te cilat marrim hua fonde nga bankat e huaja meme. Ne baze

te parashikimeve pritet qe ne tremujorin e fundit te vitit te kete nje ulje te ritmit te huadhenies,

por vleresime me te sakta do te behen kur te krahasohen rezultatet e ketij tre mujori me te njejten

periudhe te nje viti me pare.

Kryesisht , mendohet se keto pasoja( renia e huadhenies) eshte thjesht per arsye

sezonale apo pjeserisht per shkak te renies ekonomike. Pra ,ndonese Shqiperia eshte

pak e ekspozuar ndaj krizes financiare, klientet e bankave do te ndiejnenje rritje ne

normat e interesit, dhe efektet e kesaj rritjeje do te ndihen ne ekonomine reale.

12. ZHVILLIMET MAKROEKONOMIKE PERGJATE KRIZES FINANCIARE DHE

NDIKIMI NË INFLACION

12.1 Prodhimi i Brendshem Bruto dhe Ecuria e Kerkeses Agregate.

Aktiviteti ekonomik në vend u zgjerua më tej në tremujorin e katërt, në vijim të rritjes së

regjistruar gjatë tre tremujorëve të parë të vitit 2010. Rritja ekonomike u mbështet kryesisht nga

kërkesa e jashtme, e nxitur nga rikuperimi i vazhduar i ekonomisë në nivel botëror dhe efekti

stimulues i kursit të nënçmuar të këmbimit. Megjithatë, edhe kërkesa e brendshme ka patur

sinjale pozitive në tremujorin e fundit të vitit 2010. Përmirësimi I aktivitetit në sektorin prodhues

dhe një rol më i madh ndërmjetësues i sistemit banker kanë mbështetur rikuperimin e kërkesës

vendase gjatë kësaj periudhe. Të dhënat më të fundit për tremujorin e parë të vitit 2011


Kriza Financiare

mbështesin vijimin e rikuperimit të aktivitetit ekonomik vendas.

12.2 Ecuria e Prodhimit sipas Sektoreve Gjate Periudhes se Krizes.

Rritja ekonomike në vend u përshpejtua në tremujorin e katërt të vitit 2010, duke

pasqyruar ecurinë e mirë të sektorit prodhues dhe të atij të shërbimeve, rritjen e eksporteve, por

edhe bazën e ulët krahasuese të së njëjtës periudhë të vitit 2009. PBB-ja reale, pasi regjistroi

rritje vjetore me përkatësisht 2.2, 3 dhe 5 % në tre tremujorët e pare të vitit 2010, u rrit me 5.4 %

në tremujorin e fundit. Rritja ekonomike në tremujorin e katërt u nxit nga rritja e theksuar e

kontributit pozitiv të degës së industrisë, ndërkohë që vlera e shtuar e sektorit të shërbimeve dhe

e sektorit bujqësor kontribuuan në një masë më të ulët në rritjen vjetore të PBB-së. Rritja e PPB-

së në tremujorin e katërt të vitit 2010 u ndikua kryesisht nga rritja e prodhimit të degës së

industrisë. Gjatë kësaj periudhe, kontributi i degës së industrisë në rritjen e PBB-së u rrit me 1

pikë përqindjeje në krahasim me tremujorin e mëparshëm (2.6 nga 1.6 pikë përqindjeje). Në

terma të vlerës së shtuar, aktiviteti industrial u rrit me 25 % në tremujorin e katërt të vitit 2010 në

krahasim me të njëjtin tremujor të vitit 2009.

Ndryshimi vjetor mesatar i prodhimit të degës së industrisë gjatë nëntëmujorit të parë të

vitit 2010 është 19.1 %.

Rritja e prodhimit në degën e industrisë e vënë re gjatë gjithë vitit 2010 është shoqëruar

nga prirja në rritje e kontratave porositëse dhe nga gjallërimi i eksporteve të kësaj dege. Eksporti

i mallrave industriale u rrit me 50 % në tremujorin e katërt të vitit 2010. Bazuar në informacionin

e marrë nga statistikat afatshkurtra, përshpejtimi i normave vjetore rritëse të vlerës së shtuar të

industrisë në tremujorin e fundit të vitit 2010 ishte më e theksuar në nëndegën e prodhimit të

energjisë elektrike, gazit dhe ujit dhe në nëndegën e industrisë nxjerrëse. Përmirësimi në

treguesin e besimit të industrisë gjatë tremujorit të parë të vitit 2011 dhe pritjet optimiste të

bizneseve për tremujorin e dytë të vitit 2011 sinjalizojnë përvijim të rritjes së prodhimit në degën

e industrisë.Gjatë tremujorit të katërt të vitit 2010 dega e ndërtimit ngadalësoi normën rënëse për

të dytin tremujor radhazi. Vlera e shtuar në këtë degë ra me 14.4 % në terma vjetorë, gjatë

tremujorit të katërt të vitit 2010. Kjo përbën një zvogëlim të normës rënëse me 6.8 dhe 9.2 pikë

përqindjeje në krahasim me tremujorin e tretë dhe gjashtëmujorin e parë të vitit 2010. Të dhënat

më të fundit sasiore nga kredia dhënë për sektorin e ndërtimit dhe për blerje banese, rritja e


Kriza Financiare

lejeve të ndërtimit të miratuara për ndërtesa dhe për punime inxhinierike si dhe të dhëna cilësore

nga vrojtimet mbështesin vijimin e rikuperimit të prodhimit në degën e ndërtimit për tremujorin e

parë të vitit 2011. Treguesi i besimit në ndërtim është përmirësuar në tremujorin e parë të vitit

2011, për të dytin tremujor radhazi.

Çmimet e banesave janë rritur me 1.5 % në tremujorin e parë të vitit 2011 në krahasim

me tremujorin e parë të vitit 2010. Në krahasim me tremujorin e katërt të vitit 2010 kjo rritje

është 0.9 %. Rritja vjetore në tremujorin e parë të vitit në terma nominalë ndërpreu prirjen rënëse

të çmimeve të nisur që në tremujorin e tretë të vitit 2009. Një pjesë e ndryshimit vjetor të

indeksit, ndërtimi i të cilit bazohet në kthimin e çmimeve të apartamenteve të shprehura nga Euro

në Lek, reflekton efektin e nënçmimit të monedhës vendase ndaj monedhës evropiane. E

korrektuar për efektin e kursit, rritja vjetore nominale e çmimeve në kryeqytet është 1.2 për qind,

ndërsa në terma reale është -2.7%.

Zhvillimet në çmimet e banesave në tremujorin e parë të vitit 2011 janë ndikuar nga një

gjallërim i lehtë i ofertës dhe kërkesës. Numri i lejeve të ndërtimit për ndërtesa të reja banimi

është rritur në tremujorin e katërt 2010 pasi kishte shënuar rënie vjetore gjatë 4 tremujorëve të

fundit. Ky tregues, megjithë përmirësimin, vazhdon të kufizojë sasinë e ardhshme të banesave të

gatshme për shitje, duke mbështetur një nivel të lartë të çmimeve aktuale të shitjes.

Gjithashtu lehtësimi në kushtet e kreditimit për blerje banese tregon për një rritje të

kërkesës që mund të ketë shkaktuar rritjen e lehtë të çmimeve në tremujorin e parë të këtij viti.

Megjithatë, një prirje e vazhduar rritëse në çmimet e banesave do të mbështetej vetëm në kushtet

e një rikuperimi të kërkesës në nivele të qëndrueshme.

Indeksi i qirasë në përgjithësi ka shfaqur një luhatshmëri më të lartë për të gjithë

periudhën e matur, në krahasim me indeksin e çmimeve të banesave. Ky tregues është ulur me

4.5 % në terma vjetore në tremujorin e parë të vitit 2011, ndërkohë që në tremujorin e katërt të

vitit 2010 ai pësoi një rritje prej 13.5 %. Në terma tremujorë indeksi i qirasë u rrit me 1.% në

tremujorin e parë të këtij viti.

Vlera e shtuar e sektorit bujqësor ngadalësoi normën vjetore rritëse në tremujorin e katërt

të vitit 2010. Vlera e shtuar në sektorin e bujqësisë u rrit me 3% gjatë kësaj periudhe, ndërkohë

që rritja mesatare vjetore gjatë tre tremujorëve të parë ishte 8.8%. Kontributi i sektorit të

bujqësisë në rritjen e PBB-së reale për tremujorin e katërt të vitit 2010 është vetëm 0.5 pikë

përqindjeje. Indeksi i agroindustrisë, i cili ngadalësoi normën rritëse në tremujorin e dytë dhe të


Kriza Financiare

tretë të vitit 2010, u rrit me 15.5% në tremujorin e katërt të vitit 2010.

Vlera e shtuar në sektorin e shërbimeve, pasi shfaqi norma të larta të rritjes vjetore në

tremujorin e dytë dhe të tretë të vitit 2010, ngadalësoi disi ritmin rritës në tremujorin e katërt.

Megjithëse ndryshimi vjetor me +7.8% i vlerës së shtuar në tremujorin e fundit të vitit është

afërsisht 2 pikë përqindjeje më i ulët se një tremujor më parë, ai kontribuoi me 4.6 pikë

përqindjeje, ose 65 për qind në rritjen e PBB-së reale. Të dhëna të detajuara sipas degëve

kryesore tregojnë për ngadalësim të normave rritëse në degën e “transportit” dhe të “shërbimeve

të tjera”. Nga ana tjetër dega e “tregtisë” ka njohur rritje të kënaqshme në tremujorin e fundit të

vitit 2010, duke përshpejtuar normën rritëse të vlerës së shtuar.

Vlera e shtuar e degës së “post-telekomunikacionit” ka regjistruar rënie vjetore edhe për

tremujorin e katërt të vitit 2010, duke ndjekur normat negative rritëse gjatë gjithë vitit 2010.

Bazuar në informacionin nga statistikat afatshkurtra, përkeqësimi në degën e “post-

telekomunikacionit” është shkaktuar nga rënia e shërbimeve të “telekomunikacionit”. Treguesi i

besimit të shërbimeve, i cili kishte shënuar vlera mbi mesataren e tij afatgjatë gjatë vitit 2010 ra

me 8.6 pikë përqindjeje në tremujorin e parë të vitit 2011.

13. ECURIA E PËRBËRËSVE TË KËRKESËS AGREGATE GJATË KRIZËS

FINANCIARE.

Kërkesa agregate është rritur me 5.4 % në terma vjetorë në tremujorin e katërt të vitit

2010, duke vijuar trendin rritës të nisur që nga tremujori i parë. Ndërkohë, në terma tremujorë

dhe duke zhveshur ndikimin sezonal, rritja e tremujorit te katërt të vitit 2010 ishte 1.2 %, duke

zbritur nga niveli 1.5 % i shënuar në tremujorin e tretë të vitit. Vijimi i rritjes ekonomike në nivel

global ka nxitur kërkesën për eksporte, e cila ka vazhduar të japë kontribut pozitiv edhe gjatë

tremujorit të parë të vitit 2011. Të dhëna dytësore nga statistikat zyrtare dhe nga vrojtimet e

besimit, për tremujorin e parë të vitit 2011, dëshmojnë për kontribut të ulët por në rritje nga

kërkesa e brendshme; ku kontributit të dhënë nga sektori privat i ekonomisë i është shtuar

kontributi i dhënë nga sektori publik. Gjykimi për kontributet e sakta të secilit komponent në

rritjen e kërkesës agregate është i shoqëruar nga një shkallë e konsiderueshme pasigurie për

shkak të ndryshimeve strukturore të vëna re dy vitet e fundit.


Kriza Financiare

13.1Konsumi privat

Ndërsa aktiviteti ekonomik përshpejtoi rimet e rritjes në tremujorin e katërt, të dhënat e

tërthorta që disponohen për konsumin privat sugjerojnë se ai vijon të japë kontribut pozitiv në

kërkesën agregate. Informacioni i marrë nga importi i mallrave për konsum dëshmon për rritje të

konsumit privat në tremujorin e katërt. Kështu, ky tregues u rrit me 6.4 për qind në terma vjetorë

gjatë tremujorit të katërt. Ky tregues është rritur me afërsisht 3 për qind, nga 2.3 për qind në

tremujorin e tretë. Indeksi i volumit të tregtisë me pakicë u tkurr me 1.1 për qind në tremujorin e

katërt të vitit nga - 0.7 për qind në tremujorin e tretë. Analiza strukturore tregon se rënia e

tregtisë është ndjerë më shumë në kategorinë e produkteve ushqimore dhe pajisjeve të ndryshme

shtëpiake, ndërsa kategoria e riparimit të automjeteve dhe veshjeve ka shënuar norma pozitive

rritjeje. Financimi i konsumit privat në tremujorin e katërt është mbështetur nga rritja e pagës

reale me 4.8 për qind, ndërkohë që remitancat kanë rënë me 29.4 për qind gjatë tremujorit të

katërt të vitit 2010. Financimi i konsumit privat nëpërmjet kredisë konsumatore ka qenë

krahasimisht i ulët; për shkak të maturimit të portofolit të kësaj kredie, teprica e kredisë

konsumatore në tremujorin e katërt të vitit 2010 ka rënë me 1.4 për qind.

Të dhëna të pjesshme për tremujorin e parë sugjerojnë për një kontribut të moderuar të

konsumit në kërkesën agregate. Kështu, në periudhën janar shkurt importi në vëllim i mallrave

për konsum, ka rënë me rreth 1.2 për qind ndërsa teprica e kredisë konsumatore ka ndaluar

rënien në periudhën janar-shkurt. Nga ana tjetër, treguesi i besimit konsumator dhe ai i sektorit të

shërbimeve pësuan rënie në tremujorin e parë të vitit 201123. Rënia e treguesve të besimit

dëshmon për rikuperim të ngadaltë të konsumit privat në tremujorin privat. Vijimi i prirjes rritëse

të depozitave me afat të individëve, krahas rritjes së treguesit të kursimit, sugjeron për

vazhdimësinë e kujdesit të shtuar të individëve në drejtim të sjelljes së tyre ndaj konsumit.

13.2 Investimet private

Investimet private vlerësohet të kenë dhënë një kontribut pozitiv në kërkesën aggregate


Kriza Financiare

gjatë tremujorit të katërt të vitit 2010. Të dhëna të tërthorta që përafrojnë investimet flasin për

rikuperim të tyre edhe gjatë tremujorit të parë të vitit 2011. Ecuria e investimeve është ndikuar

pozitivisht nga kërkesa e jashtme dhe nga përmirësimi i besimit të bizneseve në sektorin

prodhues. Gjithashtu, lejet e ndërtimit të miratuara gjithsej për ndërtesa banimi dhe inxhinierike,

të cilat zakonisht paraprijnë rritje të investimeve në sektorin e ndërtimit me disa muaj vonesë,

kanë shënuar rritje të lartë në tremujorin e katërt të vitit 2010. Megjithatë, nivelet e ulëta të

shfrytëzimit të kapaciteteve, lehtësimi i ngadaltë i standardeve të kredidhënies si dhe rikuperimi i

ngadaltë i kërkesës së brendshme kanë penguar një rikuperim më të shpejtë të investimeve. Të

dhënat e tërthorta që disponohen mbështesin rikuperimin e nivelit të investimeve në tremujorin e

katërt të vitit 2010. Pas rënies me rreth 6 % në tremujorin e tretë të vitit, importi i mallrave

kapitalë ngadalësoi rënien vjetore në 0.4 % në tremujorin e katërt. Nga ana tjetër, kredia për

investime ka shënuar një rritje vjetore me 15.7 % në tremujorin e katërt. Kjo normë, megjithëse

mbetet e ulët krahasuar me mesataren historike, qëndron 4.5 pikë përqindje mbi normën rritëse të

tremujorit të tretë. Gjithashtu, flukset hyrëse të investimeve të huaja direkte u rritën me 149.7 %

në tremujorin e katërt të vitit 2010.

13.3 Shpenzimet buxhetore dhe politika fiskale

Shpenzimet buxhetore ne fillimet e krizes paten nje rritje ne menyre qe kriza te mos

ndihej shume tek njerzit por vitin e fundit shpenzimet kanë njohur një rritje vjetore prej 16.8 %

gjatë tremujorit të parë të vitit 2011.Kontributin më të madh në rritjen e shpenzimeve totale, me

rreth 13.1 pikë përqindjeje, e mbartin shpenzimet korente. Ruajtja e ritmeve të rritjes të ngjashme

edhe përgjatë tremujorëve të tjerë të vitit, pritet të përkthehet në kontribut më të lartë të

komponentit të shpenzimeve qeveritare në kërkesën agregate. Në raport ndaj PBB-së,

shpenzimet totale në tremujorin e parë të vitit vlerësohen të jenë rreth nivelit 30.6 %, kundrejt

normës 28.6 % të vlerësuar për të njëjtin tremujor një vit më parë. Shpenzimet kapitale në raport

ndaj PBB-së kanë regjistruar një rritje me rreth 1.5 pikë përqindjeje nga i njëjti tremujor i një viti

më parë, të vlerësuara në rreth 6.7 % të PBB-së. Politika e shpenzimeve publike për këtë vit

buxhetor parashikon sjellje të ndryshme krahasuar me një vit më parë. Kjo politikë parashikon

një rritje më të përshpejtuar të shpenzimeve korente nga ajo e shënuar në vitin 2010, si edhe rritje

të shpenzimeve kapitale kundrejt reduktimit të tyre një vit më parë. Më konkretisht, shpenzimet


Kriza Financiare

korente në tremujorin e parë 2011 kanë njohur një rritje vjetore prej 11.6 %, kundrejt normës 7.9

% të shënuar në të njëjtin tremujor një vit më parë. Shpenzimet kapitale për të njëjtën periudhë

kohore janë rritur në terma vjetorë me rreth 40 %, kundrejt tkurrjes me 30 % të regjistruar në

tremujorin e parë të vitit 2010.

Në fundin e tremujorit të parë të vitit 2011, deficiti buxhetor shënoi një vlerë prej 11.8

miliardë lekësh, kundrejt suficitit prej 0.7 miliardë lekësh të regjistruar në fundin e të njëjtit

tremujor një vit më parë. Kjo vlerë e deficitit të përgjithshëm buxhetor përkon me hendekun e

krijuar ndërmjet të ardhurave dhe shpenzimeve të skemës së sigurimeve sociale. Financimi i

deficitit buxhetor gjatë kësaj periudhe është mundësuar kryesisht nëpërmjet emetimit të bonove

të thesarit28 dhe obligacioneve me maturitet 2 dhe 5 vjeçar. Instrumentet e tjerë të përdorur në

financimin e deficitit buxhetor, siç janë të ardhurat nga privatizimet dhe huamarrja e jashtme për

projekte, gjatë këtij tremujori kanë financuar një pjesë të moderuar të deficitit të krijuar për këtë

periudhë kohore.

Zhvillimet e vërejtura si në kahun e të ardhurave dhe në atë të shpenzimeve, pasqyrohen

edhe në ecurinë e balancës primare për këtë periudhë kohore. Pas një përmirësimi të dukshëm të

balances primare në tremujorin e fundit të vitit 2010, në tremujorin e parë të 2011 ky tregues

është luhatur në interval vlerash negative.

13.4 Kërkesa e huaj dhe llogaria korente

Gjatë tremujorit të katërt të vitit 2010, pozicioni neto i llogarisë korente u vlerësua në

deficit prej 373.6 milionë eurosh. Në ndryshim me tre tremujorët e parë të vitit ku u regjistrua një

ngushtim vjetor i deficitit të llogarisë korente, këtë tremujor ky i fundit u zgjerua me rreth 15.1

% në nivel vjetor. Për pasojë, ky deficit u vlerësua në 16.4 % ndaj PBB-së nominale31 ose rreth

0.8 pikë përqindjeje më i lartë krahasuar me nivelin e tremujorit të katërt të vitit 2009. Në

analizën e llogarisë korente sipas zërave të saj kryesorë evidentohet zgjerimi i deficitit

të eksporteve neto si faktor kryesor ndikues në përkeqësimin e pozicionit neto të kësaj llogarie.

Ndonëse, eksporti i mallrave dhe i shërbimeve është rritur me përafërsisht 20.7 % në

nivel vjetor, rritja e importit të mallrave me 10.4 % në bazë vjetore dhe e importit të shërbimeve

me 14.6 % në bazë vjetore ndikuan në zgjerimin e deficitit tregtar. Në të njëjtën kohë, kontribut

negativ në ecurinë vjetore të llogarisë korente, gjatë tremujorit të katërt të vitit 2010, dhanë edhe


Kriza Financiare

rritja e pozicionit neto negativ të llogarisë së shërbimeve ashtu si edhe rënia e bilancit pozitiv

neto të transfertave korente. Kështu, deficiti I llogarisë së të ardhurave u zgjerua me përafërsisht

3.5 % në nivel vjetor, ndërsa transfertat korente u reduktuan me 12.9 % në bazë vjetore. Këtë

tremujor, transfertat nga emigrantët u zvogëluan me rreth 3 milionë euro dhe u vlerësuan në 7.2

% ndaj PBB-së nominale.

Të dhënat mbi ecurinë e tregtisë së jashtme gjatë dy muajve të parë të vitit 2011

dëshmojnë për një ngushtim të deficitit tregtar në nivel vjetor për këtë periudhë. Megjithëse

importet në vlerë vijuan prirjen rritëse të nisur gjatë tremujorit të dytë të vitit të kaluar, zgjerimi i

përshpejtuar i eksporteve në vlerë ndikoi në ngushtimin e deficitit tregtar me 5.9 % në nivel

vjetor. Raporti mesatar i mbulimit të importeve prej eksporteve u vlerësua në 47.3 % dhe

regjistroi pikën e tij më të lartë historike. Shkëmbimet tregtare shënuan një rritje vjetore prej 30.4

% gjatë dy muajve të parë të vitit.

14.TREGU I PUNES, PAGAT DHE KOSTOT E PUNES.

Megjithese qe prej fillimit te krizes financiare tregu i punes ka qene mjaft i prekur duhet

theksuar se ai ka shfaqur shenja përmirësimi gjatë tremujorit të katërt të vitit 2010. Treguesit për

punësimin vazhduan të përmirësohen ndërsa norma e papunësisë ka mbetur e pandryshuar.

Pagat reale u rriten si në sektorin publik ashtu dhe në sektorin privat. Zhvillimet pozitive në

tregun e punës sinjalizojnë për përdorim më efecient të burimeve të punës gjatë aktivitetit

ekonomik.

Pas përkeqësimit të vërejtur në tregun e punës në fund të vitit 2009, rritja e punësimit ka

ardhur gradualisht nga tremujori në tremujor gjatë vitit 2010, duke konfirmuar stabilizimin e

kushteve të këtij tregu. Të dhënat administrative mbi numrin e të punësuarve në tremujorin e

katërt të vitit 2010 tregojnë rritje të këtij treguesi në të gjithë sektorët. Të dhënat nga statistikat

afatshkurtra konfirmojnë rritjen për punësimin sipas sektorëve kryesorë të ekonomisë por me

norma më të ulëta se në tremujorin e tretë të vitit 2010. Rezultatet e vrojtimeve të bizneseve

mbështesin dinamikën tremujore të punësimit të shfaqur nga statistikat afatshkurtra.

Sipas bilancit të forcave të punës, numri i të punësuarve gjithsej në nivel ekonomike

pësoi rritje vjetore 1.74 %. Kjo rritje ka ardhur kryesisht nga rritja e të punësuarve në sektorin

privat jobujqësor i cili për tremujorin e katërt ka shënuar rritje vjetore me 3.13 %. Ky sektor ka


Kriza Financiare

shënuar norma pozitive rritjeje vjetore gjatë gjithë vitit 2010, ndërkohë që në sektorin publik

është vërejtur një rënie vjetore e numrit të të punësuarve me 0.15%.

15.INFLACIONI I IMPORTUAR.

Presionet inflacioniste mbi nivelin e çmimeve në vend të cilat burojnë prej luhatjeve të

çmimeve në konjukturat ndërkombëtare janë vlerësuar në rritje gjatë dy muajve të parë të vitit

2011. Ndonëse stabilizimi relativ i kursit të këmbimit, i matur sipas ecurisë vjetore të tij, i ka

zbutur disi ato, rritja e çmimit të lëndëve të para ushqimore e energjitike ka ndikuar në rritjen e

inflacionit të importuar për periudhën në analizë. Indeksi i çmimeve të huaja34 ka ruajtur prirjen

rritëse të nisur në muajin nëntor të vitit të kaluar dhe gjatë periudhës janar-shkurt 2011 ai është

rritur me mesatarisht 3.8 %. Ecuria e këtij indeksi pohon prirjen e përngjashme të inflacionit të

importuar me normën e inflacionit total në vend.

Prirja e inflacionit të importuar e disagreguar për grupe të ndryshme të shportës së IÇK-

së në ndarjen me shtatë grupe kryesore35, ka rezultuar rritëse për kategoritë “Ushqime të

përpunuara”. Kjo ecuri konfirmohet prej dy indekseve të cilat paraqesin luhatjen e çmimeve të

huaja: indeksi i vlerës njësi për eksportet e ushqimeve të përpunuara nga vendet e Bashkimit

Evropian drejt atyre të Ballkanit dhe indeksi i çmimeve të huaja ushqimore. Analiza e strukturës

ciklike të këtyre dy indekseve përvijon karakterin paraprirës të tyre ndaj indeksit të IÇK-së së

sipërpërmendur. Në këtë mënyrë, presionet e përshpejtuara rritëse të çmimeve të huaja

ushqimore në tremujorin e parë të vitit mbi çmimet e produkteve ushqimore në vend pritet të jenë

të pranishme edhe gjatë muajve në vazhdim

16.KONKLUZIONE RRETH SITUATËS NË SHQIPËRI.

Ne Shqiperi nderhyrja ne ekonomi duhet te jete e harmonishme. Kriza ne

Shqiperi do kete efekte me pak te ndjeshme per arsyen qe eshte e amplifikuar

paraprakisht ne Shtete e Bashkuara dhe ne vendet e tjera me te zhvilluara. Ekonomia

shqiptare po njeh zgjerim. Ekonomia shqiptare ndihet me e ekspozuar ndaj riskut

psikologjik por prape ky ndikim do jete relativisht i vogel. Pastaj duke marre parasysh

qe ekonomia shqiptare eshte akoma e pazhvilluar, pra nje ekonomi empirike, me

mungese mjetesh financiare dhe monetare do te jete me veshtire qe ajo te ndikohet nga


Kriza Financiare

kriza, pasi kjo krize ka prekur me shume vendet e zhvilluara. Ekonomia jone eshte nje

ekonomie e vogel, e bazuar ne sipermarrje te vogla, kapitali i te cilave ehste i vlefshem

me shume ne treg sesa ne ne regjistrimet kontabel. Ato nuk jane te listuara ne tregun e

burses. Sipermarrjet me borxhe te keqija duhen vezhguar. Fakti qe Shqiperia nuk eshte

e ndikuar nga kriza nuk do te thote qe nuk do preket nga pasojat e saj. Nje rritje ne

rangun e cmimeve do te kete nje impakt te dukshem ne ekonomine shqiptare.Gjithashtu

duhen marre parasysh dhe pagesat e emigranteve, pasi kriza ne vendet ku ata jetojn do

ndikoje jo vetem psikologjikisht po dhe financiarisht duke reduktuar te ardhurat e tyre

dhe kjo do sjelle dhe uljen edergesave nga emigrantet dhe do beje qe investitoret te

konsiderojne nje risk t elarte te derivuar nga kriza. Kredia bankare mund te reduktohet

gjithashtu, duke shfaqur nje qendrim me konservativ ne treg.Ne duhet te nderhyjme ne

ekonomine shqiptare duke u bazuar dhe ne nderhyrjet e ekonomive europiane, dhe pse

nuk jemi pjese e Eurozone ne te cilet kriza ndihet shume. Duhet ngritur nje njesi

emergjence e cila do monitoroje dhe planifikoje reagimin e ekonomise. Shpejtesia dhe

transparenca e informacionet duhet permiresuar. Njerezit duhet t e informohen,

vecanerisht nga Banka Qendrore dhe nga autoritete supervizore si Autoriteti Financiar

Mbikqyres. Ne raste emergjence bankat tregtare duhet t ekontribuojne. Nese ndihet e

nevojshme, sistemi banker duhet te mbaje likuiditetete dhe fonde shtese. i duhet

kushtuar vemendje te vecante emigranteve te cilet jane furnizuesit kryesore ne te

ardhura, pasi jane shume te ekspozuar ndaj riskut psikologjik. Kufiri i depozites se

sigurise duhet rritur, sic ka ndodhur dhe ne shume vende te tjera.Projeksionet për të

ardhmen mbështesin ruajtjen e ecurisë pozitive të ekonomisë shqiptare edhe në

vazhdim të vitit 2011. Konsumi dhe investimet private pritet të rriten më tej, ndërkohë

që pas ngadalësimit në vitin 2010, edhe sektori fiskal pritet të japë një kontribut pozitiv

në rritjen ekonomike. Pavarësisht kësaj, rritja e kërkesës vlerësohet se do të jetë nën

potencialin e ekonomisë sonë edhe për vitin 2011. Kjo do të kushtëzojë presione rënëse

mbi inflacion nga ekonomia e brendshme, të cilat pritet të balancojnë efektin e rritjes së

çmimeve të huaja. Banka e Shqipërisë është e vendosur të marrë të gjitha masat e

nevojshme në kohën e duhur për të respektuar objektivin e saj të inflacionit në

periudhën afatmesme.


Kriza Financiare

17. ARGUMENTE DHE PERFUNDIME.

Së pari, mendoj se globalizimi i madh i ekonomisë botërore këto dy dekadat e fundit e

bëri të pashmangshme përhapjen e krizës anembanë globit e për rrjedhim, e pashmangshme ishte

dhe nevoja për një mbrojtje të koordinuar në shkallë ndërkombëtare. Në ditët e para të krizës

pamë veprime të njëanshme, të cilat krijuan arbitrazhe me efekte negative. Globalizimi e bën të

domosdoshme që infrastruktura financiare të jetë e njëjta kudo në formë, në përmbajtje, në

kapacitete njerëzore dhe teknologjike. Kjo infrastrukturë duhet të funksionojë mbi të

njëjtat standarde dhe praktika, dhe të ketë fleksibilitetin e duhur për t’i paraprirë inovacioneve

financiare.

Së dyti, kriza e fundit e bën të domosdoshme natyrën parandaluese dhe pararendëse të

mbikëqyrjes dhe të rregullimeve ligjore, në përgjithësi. Mendoj se një kuadër rregullator është

vërtet i efektshëm dhe i suksesshëm, kur ndërthur thjeshtësinë dhe transparencën

e metodës së bazuar në rregulla me karakteristikat elastike dhe vizionare të një metode të bazuar

në parime. Në çdo rast, besoj se kjo gjë është e domosdoshme, për t’i bërë bankat të

përgjegjshme, për të bindur mbikëqyrësin për karakteristikat e rrezikut dhe të kthimit të

produkteve të ndryshme të reja, brenda dhe jashtë bilancit para se ato të kapërcejnë një kufi të

caktuar në madhësi dhe ekspozim, që mbart një rrezik të rritur. Banka e Shqipërisë është

duke punuar për të identifikuar në mënyrë konkrete drejtimet që kanë nevojë për ndryshim. Në

këtë sipërmarrje, ne do të mbajmë në konsideratë edhe zhvillimet e ngjashme në rajon dhe më

gjerë, për të ruajtur konkurrueshmërinë e tregut dhe përafrimin e praktikave mbikëqyrëse.

Së treti, mendoj se kriza e bën të domosdoshme ekzistencën e një institucioni

ndërkombëtar i cili duhet të kujdeset për stabilitetin financiar, në vlerësimin e rrezikut sistemik si

dhe në përcaktimin e treguesve sasiorë që e masin atë. Në këtë proces, është e rëndësishme që

normat rregullative të jenë sa më transparente për të gjithë dhe në të njëjtën kohë, ai të

shoqërohet prej përshpejtimit të procesit të përafrimit të praktikave mbikëqyrëse e rregullative

sipas qendrave financiare të influencës.


Kriza Financiare

Së katërti, kriza aktuale vërtetoi një shqetësimin tonë të kahershëm në lidhje me

ekspozimin e rajonit tonë, ndaj një grupi relativisht të vogël operatorësh bankarë me shtrirje të

gjerë rajonale. Një goditje e bankës mëmë do të prekte një ose disa vende të rajonit. Një rrezik i

tillë do të ekzistonte edhe në rastin kur një prej bijave në rajon do të pësonte goditje. Edhe në

këtë rast, rreziku i infektimit të bijave të tjera do të ishte i pranishëm.

Së pesti, mendoj se rajoni duhet të trajtojë me shumë kujdes huadhënien në monedhë të

huaj. Të vendosësh një ekuilibër më të mirë midis huadhënies në monedhë kombëtare me atë në

monedhë të huaj, është një domosdoshmëri. Për këtë qëllim, duhet të mbahet më shumë parasysh

natyrae regjimit të kursit të këmbimit si dhe pamundësia e bankave qendrore të rajonit për të

shërbyer si huadhënëse e radhës së fundit në valutë. Në këtë drejtim, ne duhet të mbështesim një

rol më të fuqishëm të monedhës vendase në kredidhënien bankare, duke e bërë kredidhënien në

valutë më të kushtueshme për bankat, nëse ajo nuk mbështetet nga kursimet me pakicë në valutë.

Mbështetja e tepërt e bankave në burime financiare me shumicë në valutë për të mbështetur

kredidhënien e shpejtë, duhet të trajtohet dhe administrohet në kohën e duhur.

Së gjashti, kriza aktuale mendoj se do t’i bëjë pak më të rralla fondet financiare të cilat

për një periudhë të gjatë vërshuan në forma nga më të ndryshmet në të gjitha vendet ish –

komuniste të Evropës Lindore. Kjo situatë mund të ketë implikime të rëndësishme për ritmet

afatgjata të zhvillimit të vendeve tona, të cilat kanë ende nevojë për fonde të huaja financiare, për

të mbështetur procesin e tyre të konvergjencës. Për këtë arsye, mendoj se një mësim tjetër me të

cilin na përball kriza është domosdoshmëria për të hartuar dhe zbatuar programe të përbashkëta

rajonale dhe reforma strukturore për të thithur projekte dhe linja financimi, duke zgjeruar dhe

thelluar tregun tonë të përbashkët ballkanik. Është e vërtetë se pas çdo krize, makroekonomia si

shkencë në përgjithësi ka bërë hapa përpara. Çdo krizë përbën një ngjarje me karakteristika të

veçanta, të ndryshme qoftë dhe pjesërisht nga ato të mëparshmet. Çdo krizë sjell një informacion

të ri, pavarësisht intensitetit, shtrirjes gjeografike apo kohëzgjatjes. Çdo krizë plotëson me një

pjesë të re lojën puzzle të vështirë të funksionimit të ekonomisësë tregut të lirë, duke ndihmuar

në kuptimin më të mirë të së tërës.


Kriza Financiare

Ne jemi deshmimtare per te asistuar ne tronditjen e forte te themeleve te sistemit

financiar global, dhe njekohesisht permiresimin e gjendjes nga nderhyrjet e qeverise. Mos

ndoshta eshte kjo fundi I kapitalizmit?

Shume e veshtire per te pranuar dicka te tille, pasi nuk mund te gjendet nje menyre tjeter

me praktike per te harmonizuar veprimtarine e prodhuesve dhe konsumatoreve, punedhenesve

dhe punemarresve, investitoreve dhe kursimtareve.

Vetem ne mendimet e ideologjisteve ekstrem ne perballemi me nje zgjidhje te prere midis

nje ekonomie te rregulluar ose jo. Termi I parregulluar ka qene gjithmone nje egzagjerim pasi

nuk ka asnje treg I cili te jete totalisht I lire nga nderhyrja e shtetit. E thene ndryshe ne

diskutojme vetem shkallen me te cilen tregjet duhet te jene te rregulluara. Diskutim I cili ka

filluar qe ne kohen e Adams Smith dhe qe do te vazhdoje. Arsyeja e ketij debatimi te madh vjen

si pasoje e gjetjes se mases se duhur te nderhyrjes se shtetit.

Keshtu ne historikisht jemi lekundur midis dy ekstremeve qe prej luftes se dyte boterore

ku ne kishim nderhyrjen e forte te shtetit per arritjen e stabilitetit dhe drejtesise , ndersa ne kohen

e Margaret Thatcher dhe Ronald Regan ne 1980 si pasoje e mos funksionimit me te mire te kesaj

teorie u kalua ne ekstremin tjeter , ate te privatizimit dhe jo rregullimit nga shteti.

Perfundimi me i perhapur qe kriza financiare eshte produkti i pamjaftueshmerise ose

nderhyrjes se dobet te shtetit eshte i drejte.

Mund te fajesohet babezia e Ëall Street dhe bizneseve te medha ose njerezve te

pandershem te cilet moren hua te cilat i dinin qe nuk mund ti paguanin, e perforcuar kjo me

panikun e verber te njerezve qe refuzonin te ndervepronin me bankat shume te sigurta, por e

verteta eshte qe ne sistemin finaciar lakmia dhe frika jane mbizoterues te vendimarjes.

Regjimi rregullues egziston pikerisht per te mbrojtur sistemin financiar nga dobesite e

njohura afatgjata. Ne rast se regjimi deshton ne sigurimin e kesaj mbrojtje, eshte pergjegjesi e

njerezve per vendosjen , mbajtjen dhe sigurimin e regjimit , jane pikerisht politikanet e

burokratet, qe duhet te fajesohen. Por kujdes nje nderhyrje nuk eshte e mire nqs nuk jemi te

kujdesshem.

Prioritete të qarta e të qëndrueshme zhvillimi ekonomiko-social të pranuara me

konsensus dhe të mbrojtura nga gjithë spektri politik e qeverisës; vlerësimin e problematikës së

ecurisë ekonomike e financiare si prioritetin e parë të harxhimit të energjive politike e

qeverisëse, si “forumin” ku duhet të marrin pjesë të gjithë me përgjegjshmërinë më maksimale;


Kriza Financiare

rritjen e efikasitetit dhe modernizimin e shtetit e institucioneve publike si instrumenti kryesor i

garantimit të suksesit të zhvillimit, duke e përshtatur me kushtet e reja nocionin dhe praktikën

“shtet/qeveri e vogël por efektive”; futjen masive të “metodave e filozofisë” së sektorit privat në

ndërtimin dhe funksionimin e institucioneve publike; orientimin institucional dhe transparencën

maksimale të tregut për të eliminuar devijimet dhe efektet monopolistike të tij në dëm të

konsumatorëve; qartësinë dhe garantimin afat-gjatë të burimeve të rritjes ekonomike;

zëvendësimin gradual të indikatorit “rritje ekonomike” me atë të “mirëqenies dhe zhvillimit

social” si indikatorin themelor të suksesit; vendosjen e buxheteve në fokus të diskutimeve

masive e pjesëmarrjes së gjerë të ekspertëve, grupeve të interesit e opinionit publik; forcimin e

sektorit publik dhe prezencës së shtetit në ekonomi si një faktor i rëndësishëm i hartimit dhe

implementimit të politikave të zhvillimit; hartimin e strategjive dhe politikave speciale për

thellimin e konvergjencës së ekonomive të tyre me ekonominë e vendeve të zhvilluara evropiane,

si dhe, për përballimin më të suksesshëm të efekteve të globalizimit etj.

Kriza aktuale është veç të tjerave dhe një “kambanë gjigante” paralajmëruese

ndryshimesh të mëdha në konceptet dhe praktikat e deritashme të “leximit” dhe “interpretimit” të

ekonomisë dhe financave. Le të përpiqemi ta lexojmë sa më qartë dhe të reflektojmë në drejtimin

e duhur, por mbi të gjitha duke i kushtuar vëmendjen dhe kohën e duhur.

Nqs marim parasysh nje nga politikat e ndjekura nga bankat qendrore te shteteve

kryesore ishte ulja e perqindjes se normes se interesit. Opsion ky i perdorur për të rifuqizuar

ekonominë. Ulja e përqindjes do të thotë kredi më të lira, ku biznesi furnizohet më shumë me

para dhe rivihet në punë mekanizmi ekonomik. Sipas disa ekonomistëve, një tjetër ulje e

përqindjeve të interesit mund të mos ketë efektin që pret Fed në krizë. Aktualisht, çështja nuk

qëndron te kostoja e parave të Fed, por mosqarkullimi i parave ekzistuese. Në një situatë krize të

përgjithshme efekti i uljes së përqindjes së interesit nuk është ai që ka qenë në kohë krizash më të

vogla. Por frika dhe paqartësia e tregjeve sot është aq e madhe, saqë Fed nuk mund t‘i lejojë

vetës që të mos ndërhyjë në mënyrat tradicionale të daljes nga kriza, pavarësisht

mosefektshmërisë së tyre . Amerika po vepron ne et njejten menyre sic do bente çdo shtet tjetër,

që është marrja e aksioneve në bankat e tyre për t'i rikapitalizuar dhe më pas per ti shitur këto

aksione sa më shpejt që të jetë e mundur.

Kjo do te krijoje me shume hapësira për huadhënie. Ka pasur huadhënie transatlantike

mes bankave amerikane dhe evropiane. Por, do të duhet kohë. Eshte e nevojshme krijimi i nje


Kriza Financiare

Bretton Ëoods te dyte, qe do te perfshije ngritjen e nje Forumi te Stabilitetit Financiar, ose që

Fondi Monetar Ndërkombëtar të jetë sa më efektiv në vëzhgimin e tendencave dhe forcave nëpër

kontinente. Nevojitet që të kemi rregulla për mbikëqyrje globale, të cilat do të jenë të ngjashme

mes shteteve. Kështu nevojiten rregulla të standardizuara kontabiliteti; nevojiten mënyra

standarde shlyerjet dhe falimentimet; nevojiten mënyra standarde për zbulimin dhe

transparencen Rendi i shpejtë duhet të jetë: duhet ndihmuar rifillimi i huadhënies; stimuluar

tregtia botërore, me qëllim shmangien e proteksionizmit; të shohim reforma të sistemit financiar

ndërkombëtar si transparenca; t'u jepet fund veprimtarive jashtë bilancit financiar, që nuk janë

transparente dhe që kanë të bëjnë me atë që njerëzit e quajnë sistemi bankar hije.

18. BIBLIOGRAFI.

-Raporte te botuara nga banka e Shqiperise -Ministria e Financave

-Raportet e FMN-se

-Financial Times, The economist, revista Monitor etj...

-Botime te Guvernatorit te Bankes se Shqiperise Ardian Civici.

-Schlisserman, Courtney. "‘Great Recession’ Gets Recognition as Entry in AP Stylebook".

Bloomberg. http://ëëë.bloomberg.com/apps/neës?pid=neësarchive&sid=ayojB2KËQG4k.

Retrieved April 20, 2011.

-Three top economists agree 2009 ëorst financial crisis since great depression; risks increase if

right steps are not taken.

-"Brookings-Financial Crisis" (PDF).

http://ëëë.brookings.edu/~/media/Files/rc/papers/2009/0615_economic_crisis_baily_elliott/0615

_economic_crisis_baily_elliott.pdf.

-"Ëorld Economic Outlook: Crisis and Recovery, (PDF).

http://ëëë.imf.org/external/pubs/ft/ëeo/2009/01/pdf/text.pdf.

-"Declaration of G20". Ëhitehouse.gov. http://georgeëbush-

ëhitehouse.archives.gov/neës/releases/2008/11/20081115-1.html.

http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=ayojB2KWQG4k

http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=ayojB2KWQG4k

http://www.reuters.com/article/pressRelease/idUS193520+27-Feb-2009+BW20090227

http://www.reuters.com/article/pressRelease/idUS193520+27-Feb-2009+BW20090227

http://www.brookings.edu/~/media/Files/rc/papers/2009/0615_economic_crisis_baily_elliott/0615_economic_crisis_baily_elliott.pdf



http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/01/pdf/text.pdf

http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/01/pdf/text.pdf

http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2008/11/20081115-1.html




Kriza Financiare

-Financial Crisis Inquiry Commission, Get the Report, accessed 2-14-2011.

-Financial Crisis Ëas Avoidable, Seëell Chan, Neë York Times, January 25, 2011

-"Senate Financial Crisis Report, 2011" (PDF).

http://hsgac.senate.gov/public/_files/Financial_Crisis/FinancialCrisisReport.pdf.

-Financial Crisis Inquiry Commission – Press Release – January 27, 2011

-"Economist-A Helping Hand to Homeoëners". The Economist.

-"FT-Ëolf Japan's Lessons". Financial Times. February 17, 2009.

http://ëëë.ft.com/cms/s/0/774c0920-fd1d-11dd-a103-000077b07658.html.

-International Monetary Fund (April 16, 2010). "A Fair and Substantial Contribution by the

Financial Sector Interim Report for the G-20". International Monetary Fund;

-"Bank-reform bill sent to Obama". Marketëatch.com. http://ëëë.marketëatch.com/story/senate-

defeats-filibuster-threat-on-bank-bill-2010-07-15.

http://www.fcic.gov/report

http://www.nytimes.com/2011/01/26/business/economy/26inquiry.html?_r=1&scp=1&sq=financial%20crisis%20was%20avoidable,%20inquiry%20finds&st=cse

http://hsgac.senate.gov/public/_files/Financial_Crisis/FinancialCrisisReport.pdf

http://hsgac.senate.gov/public/_files/Financial_Crisis/FinancialCrisisReport.pdf

http://www.fcic.gov/files/news_pdfs/2011-0127-fcic-releases-report.pdf

http://www.economist.com/finance/displaystory.cfm?story_id=12470547

http://www.ft.com/cms/s/0/774c0920-fd1d-11dd-a103-000077b07658.html

http://www.ft.com/cms/s/0/774c0920-fd1d-11dd-a103-000077b07658.html

http://en.wikipedia.org/wiki/International_Monetary_Fund

http://www.globalprintmonitor.com/en/gpm-blogs/financial-crisis/21750-a-fair-and-substantial-contribution-by-the-financial-sector-interim-report-for-the-g-20



http://en.wikipedia.org/wiki/International_Monetary_Fund

http://www.marketwatch.com/story/senate-defeats-filibuster-threat-on-bank-bill-2010-07-15



FAKUTETI I SHKENCAVE POLITIKE DHE...

Documents

Transcript of FAKUTETI I SHKENCAVE POLITIKE DHE...