¡ÒÃÈ¡ÉÒ¡ÒÃe¾Òa¾ a¹¸u�»ÅÒä·Â »ÅÒ»Ò¡e» ��¹; Bandan sharp-mouth Barb

Scaphognathops bandanensis (Boonyaratpalin&Srirungroj, 1971) »ÅÒ»Ãa¨íÒ˹ �ǧҹ

Èٹ �Ç i aÂæÅa¾ a²¹Ò»ÃaÁ§¹éíÒ¨ ´o uºÅÃÒª¸Ò¹Õ

ÊíÒ¹ a¡Ç i¨ aÂæÅa¾ a²¹Ò»ÃaÁ§¹éíÒ¨ 2555

¡ÃÁ»ÃaÁ§

ผลการปฏบตงานการเลยงพอแมพนธพนธปลาปากเปยน ปงบประมาณ 2555 การดาเนนการศกษาการเพาะพนธปลาไทยประจาหนวยงานภายใตนโยบายของสานกวจยและพฒนาประมงนาจดไดเรมดาเนนการตงแตป ๒๕๕๓ ซงศนยวจยและพฒนาประมงนาจดอบลราชธานไดดาเนนการศกษามาตงแตป ๒๕๕๔ รวมทงเปนตวชวดในการดาเนนการของศนยฯ โดยในปเรมตนไดดาเนนการรวบรวมพอแมพนธจากแมนาโขง บ.เวนบก อ.โขงเจยม จงหวดอบลราชธาน การรวบรวมพนธปลาปากเปยนในแมนาโขงจะทาไดในระยะเวลาสนๆ เพราะปลาชนดนเขาใจวามการอพยพและการรวบรวมจะเรมในชวงเดอนพฤศจกายนถงประมาณปลายเดอนมนาคม อยางไรกตามปลาชนดนมกจะมการอพยพรวมฝงดงนนการรวบรวบรวมจาเปนตองอาศยภมปญญาในการทาการประมงของชาวบานในบรเวณดงกลาวเพราะชาวประมงจะเขาใจถงสภาพสงแวดลอมและการเปลยนแปลงของชนดปลาทจบได ซงจะทาใหพอทจะทานายไดวาจะมฝงปลาปากเปยนอพยพผานชวงไหน ซงการรวบรวมปลาปากเปยนมกจะไดจากเครองมอขาย ดงนนการรวบรวมจงมกจะพบปญหาคอความบอบชาของปลาเมอนากลบมาเลยงในบอดนมอตราการตายคอนขางสงประมาณ ๗๐-๘๐ เปอรเซนต และจากการศกษาในเบองตนพบวาปลาทรวบรวมไดการพฒนาของอวยวะสบพนธยงอยในระยะแรก การศกษาอนดบเรมตนจงจาเปนตองมการนาปลาปากเปยนมาเลยงในบอดนเพอใหคนเคยกบทอยอาศยและใชวธเลยงรวมกบกบปลาชนดอนเพอทจะไดลอใหปลาปากเปยนขนมากนอาหาร จากนนในชวงเดอนมกราคม ๒๕๕๕ ศนยฯ ไดดาเนนการนาปลาขนมาเลยงในบอซเมนต ขนาด ๕๐ ตน และทาอาหารพเศษใหกบปลาปากเปยนกนซงปลายอมรบอาหารไดด และไดดาเนนการตดตามการเจรญเตบโตทกเดอนพบวาปลามการเจรญเตบโตเพมเปนลาดบ แตการพฒนาระบบสบพนธยงไมสมบรณ ขอมลในการนาเสนอในครงนไดดาเนนการรวบรวมขอมลในเบองตนเพอใชเปนขอมลพนฐานในการพฒนาและศกษาการเพาะพนธปลาปาก เปยนตอไป

2

การดาเนนการในปงบประมาณ ๒๕๕๕

๑.ใชบอผนงซเมนตขนาด ๕๐ ตนในการดาเนนการเพอใชเลยงพอแมพนธปลาปากเปยน โดยทาระบบกรองภายนอกและวางระบบทอทดาเนนการเจาะรขนาด ๒ นววางยาวจานวน ๔ เสน เพอใหขณะกรองใชปมนาขนาด ๒ แรง ในการสบนาขนถงกรองขนาด ๑ ตน จานวน ๒ ถง ภายในถงกรองไดใสกรวดระเอยดและกรวดหยาบเพอดกตะกอน และใชถานรวมดวยภายในถงกรอง โดยถงกรองจะทาความสะอาดโดยการดดตะกอนทตกลงกนถงทงเดอนละครง และเปลยนถายนา ๓/๔ ทกสปดาห บรเวณดานขางบอใชมงเขยวกนของบอทกดาสนเพอกนปลากระโดดออกจากบอ ภายในบอวางระบบลมใหปลาดวยทอขนาด ๔ หน เจาะรจานวน ๑ เสน พรอมกบการเปดปมนาขนาด ๖๐ วตถ สปดาหละ ๓ วน

3

๒.การเตรยมปลาปากเปยน โดยการชงวดจากบอดนนาขนมาเลยงในบอซเมนต ขนาด ๕๐ ตน โดยนาหนกปลาเฉลยเรมตนทดาเนนการนาขนเลยงมขนาด ๙๓.๓๓±๒๑.๘๓ กรม และความยาวเฉลย ๑๙.๒๕±๑.๓๔ เซนตเมตร จานวน ๓๖ ตว ๓. อาหารทใหไดทาสตรอาหารพอแมพนธ โดยนาสวนผสมวตถดบทมระดบโปรตน ๓๖ เปอรเซนต มระดบพลงงาน ๓๙๕ กโลแคลอรตออาหาร ๑๐๐ กรม (ตารางท 1) มาผสมใหเขากน แลวเตมนาประมาณ ๓๐ เปอรเซนตของนาหนกอาหาร จากนนนามาอดเมดดวยเครองบดเนอทมรหนาแวนขนาดเสนผานศนยกลาง ๑.๖ มลลเมตร มลกษณะเปนเสนยาวนามาผงแดด จนกระทงอาหารแหง และหกเปนทอนเลกๆ การเตรยมอาหารจะเตรยมครงละ ๕ กโลกรม เกบรกษาอาหารไวในตเยน

4

๔. วธการใหอาหารไดเรมฝกใหปลาปากเปยนรบอาหารจากการทาถาดใหอาหาร การใหอาหารในชวงแรกใหอาหารอตรา ๒ เปอรเซนตของนาหนกตวตอวน และปรบอาหารใหปลาทกเดอนหลงการชงวดทาการบนทกนาหนกอาหารทใหปลา ในชวงเดอนมถนายนไดเรมเสรมสาหรายสไปรไรนาใหปลาปากเปยน (http://youtu.be/NUrgGnXtUDk) ๕.วเคราะหคณสมบตของนาภายในบอทกเดอนและทาการชงวดปลาเพอนาขอมลทไดมาใชในการศกษาอตราการเจรญเตบโต และตดตามการพฒนาระบบสบพนธของปลาปากเปยนทเลยงในบอซเมนต ๕๐ ตน ซงหากพบวาปลามการพฒนาระบบสบพนธทสมบรณจะดาเนนการวางแผนการเพาะพนธปลาปากเปยน ตอไป ตารางท ๑ สวนประกอบของอาหารในการเลยงปลาปากเปยนเพอเปนพอแมพนธ

วตถดบ เปอรเซนต

ปลาปน ๓๘ กากถวเหลอง ๒๖ ปลายขาว ๒๖ ราสกดนามน ๕ นามนปลาทะเล ๓ เลซตน ๑ วตามนรวม ๐.๕ วตามนอ ๐.๓ วตามนซ ๐.๒

คณคาทางโภชนาการของอาหาร (จากการคานวณ) โปรตน (เปอรเซนต) ๓๖ ไขมน (เปอรเซนต) ๖.๔๔ เยอใย (เปอรเซนต) ๒.๕ เถา (เปอรเซนต) ๑๒.๘๔ NFE (เปอรเซนต) ๓๐.๘๙ GE (kcal/100g) ๓๙๕.๗๐

5

ผลการปฏบตงาน

ผลการปฏบตงานในการตดตามการเจรญเตบโตของปลาปากเปยนทเลยงในบอปนขนาด ๕๐ ตน ซงไดดาเนนการเลยงในเดอนมกราคม ๒๕๕๕ ถงเดอนกรกฎาคม ๒๕๕๕ พอทจะแยกประเดนจากการไดดาเนนการเลยงปลาปากเปยนไดดงน ๑.ดานการเจรญเตบโต พบวาอาหารทไดจดทาสตรขนเอง สามารถทจะเลยงปลาปากเปยนใหเจรญเตบโตได และปลายอมรบอาหารไดเปนอยางด ซงนาหนกและความยาวเฉลยเรมตน มคาเทากบ 93.33±21.84 กรม และ 19.24±1.33 เซนตเมตร หลงจากเลยงเปนระยะเวลา ๙ เดอนพบวาปลาม นาหนกและความยาวเฉลย เทากบ 227.64±54.11 กรม และ 24.48±1.85 เซนตเมตร ซงปลามการเจรญเตบโตเพมขน และมนาหนกเพมขนเฉลย 134.31 กรม และความยาวเพมขนเฉลย 5.24 เซนตเมตร ในสวนของคา condition factor (K) พบวา เรมตน ปลาปากเปยนมคา condition factor เทากบ 1.30±0.22 เมอเลยงไปเปนระยะเวลา ๙ เดอนพบวาปลามคา condition factor เทากบ 1.52±0.08 คา condition factor แสดงใหเหนวาปลาปากเปยนมคาคอนขางอวนกวาปลาธรรมชาต ซงคา condition factor ของปลาธรรมชาตจากการศกษามคาอยระหวาง 1.2-1.4 ตารางท ๒ คานาหนกเฉลย, ความยาวเฉลยและคา condition factor ของปลาปากเปยน ระหวางเดอน

มกราคม ๒๕๕๕-กนยายน ๒๕๕๕

เดอน นาหนก (กรม) ความยาว (เซนตเมตร) Condition factor

มกราคม ๒๕๕๕ 93.33±21.84 19.24±1.33 1.30±0.22 กมภาพนธ ๒๕๕๕ 104±18.97 20.03±1.09 1.28±0.10 มนาคม ๒๕๕๕ 135.70±37.43 22.36±3.00 1.25±0.30 เมษายน ๒๕๕๕ 154.67±29.24 21.91±1.38 1.46±0.10

พฤษภาคม ๒๕๕๕ 196.69±43.92 23.35±1.50 1.52±0.11 มถนายน ๒๕๕๕ 235.10±48.86 24.52±1.50 1.61±0.24 กรกฎาคม ๒๕๕๕ 227.64±54.11 24.48±1.85 1.52±0.08 สงหาคม ๒๕๕๕ 238.29±45.68 24.77±1.32 1.45±0.43 กนยายน ๒๕๕๕ 244.64±59.24 24.63±1.90 1.61±0.16

6

0

5

10

15

20

25

30

มค.55 กพ.55 มค.55 เมย.55 พค.55 มย.55 กค55 สค55 กย 55

เดอน

ความยาว

( เซนตเมตร)

0

50

100

150

200

250

300

350

มค.55 กพ.55 มค.55 เมย.55 พค.55 มย.55 กค55 สค55 กย 55

เดอน

นาหนก

( กรม

)

ภาพท ๑ คาเฉลย (mean±SD) นาหนกและความยาวเฉลยของปลาปากเปยน ระหวางเดอนมกราคม ๒๕๕๕

ถงเดอนกนยายน ๒๕๕๕

7

0.000.200.400.600.801.001.201.401.601.802.00

มค.55 กพ.55 มค.55 เมย.55 พค.55 มย.55 กค55 สค55 กย 55

เดอน

cond

ition

fact

or (k

) ภาพท ๒ คาเฉลย (mean±SD) condition factor ของปลาปากเปยน ระหวางเดอนมกราคม ๒๕๕๕ ถงเดอน

กนยายน ๒๕๕๕ ๒.การพฒนาระบบสบพนธ พบวาการพฒนาระบบสบพนธของปลายงไมพฒนาจนถงระดบทปลาเพศผมนาเชอและปลาเพศเมยสามารถพฒนาจนกระทงใหไขและฉดกระตนดวยฮอรโมนได ทางศนยฯ จงไดดาเนนการตดตามการพฒนาระบบสบพนธโดยดจากลกษณะภายนอกและการตดตามการเปลยนแปลงทางชองเพศของปลาเพอทจะสามารถพจารณาแบงแยกลกษณะของปลาเพศผและปลาเพศเมย ซงจากการสงเกตจากลกษณะภายนอกพอทจะสามารถแบงแยกลกษณะปลาเพศผและปลาเพศเมยไดดงน ๒.๑ รปรางลกษณะ (body shape) ปลาปากเปยนเพศเมยจะมขนาดโตลกษณะสนปอมมความลกลาตวมาก สวนปลาเพศผลกษณะลาตวยาวและความลกลาตวนอยกวาปลาเพศเมย ๒.๒ สวนทอง (belly) ปลาเพศเมยจะมลกษณะทองทขยายใหญกวาปลาเพศผ สวนปลาเพศผพนทองจะแคบ ๒.๓ ตมสว (perl organ) ลกษณะตมสวไมปรากฏในปลาเพศผและยงบอกไดไมชดเจน อาจเนองจากปลาเพศผยงไมเจรญพนธสมบรณซงสงเกตจากการทปลาเพศผยงไมพบนาเชอ ๒.๔ ลกษณะชองเพศ (urogenital pore) ลกษณะภายนอกทแตกตางกนของปลาเพศผและเพศเมยของปลาปากเปยนสงเกตจากลกษณะภายนอก สามารถจาแนกไดดงน ปลาปากเปยนเพศผ ชองเพศมลกษณะเปนเยอวนยาวรยนออกมาชดเจน ปลาปากเปยนเพศเมย ชองเพศมลกษณะเปนเยอวนพองนนออกมาและชองเพศขยายออกคอนขาง

กลม

8

.

เพศผ เพศเมย ๓.การตรวจสอบการเจรญพนธ ในเดอนสงหาคมไดตรวจสอบการเจรญพนธของปลาปากเปยนเพศเมย โดยใชสายยางขนาดเสนผานศนยกลาง ๒ มลลเมตร สอดผานชองเพศเพอตรวจสอบการพฒนาของไขไขภายในรงไข พบวาภายในรงไขของปลาปากเปยนเรมมไขปรากฏ แตระยะการพฒนาของไขยงเปนระยะตนและไขมขนาดไมสมาเสมอ สวนปลาปากเปยนเพศผการพฒนาระบบสบพนธยงไมพบนาเชอเมอเอามอรดบรเวณชองเพศเบาๆ จากการศกษาจากเอกสาร FISHES OF THE CAMBODIAN MEKONG พบวาปลาปากเปยนจะสบพนธวางไขในชวงสนสดฤดฝน ซงการนาปลาขนเลยงในบอ ๕๐ ตน ไดเรมในเดอนมกราคม ดงนนอาจเปนไดวาปลาเรมมการพฒนาระบบสบพนธ ซงทางศนยฯ จะไดตรวจตดตามการพฒนาระบบสบพนธ

9

ตารางท ๓ คณสมบตของนาในบอเลยงปลาปากเปยนระหวางเดอนมกราคม ๒๕๕๕- กนยายน ๒๕๕๕

เดอน Do PH Alkalinity

(mg/l) Hardness

(mg/l) Ammonia

(mg/l) free Co2 (mg/l)

T นา(องศา

เซลเซยส)

T อากาศ (องศา

เซลเซยส)

มกราคม ๕๕ 7 7 32 25 0 0 28 32

กมภาพนธ ๕๕ 3 7 48 120 0 0 25 27

มนาคม ๕๕ 5 7.0 18 50 0 0 26 30

เมษายน ๕๕ 4 7 13 32 0 0 27 29

พฤษภาคม ๕๕ 5 6.5 15 30 0 0 29 30

มถนายน ๕๕ 6 7 18 32 0 0 29 32

กรกฎาคม ๕๕ 6 7.5 20 38 0 0 30.2 30.9

สงหาคม ๕๕ 6 7 19 30 0 0 29 30

กนยายน ๕๕ 7 7 16 32 0 2 27 28

๔. การเพาะพนธ ในเดอนกนยายน ๒๕๕๕ ไดดาเนนการตรวจสอบเพศปลาปากเปยน โดยพบวาปลาปากเปยนเพศผไมพบนาเชอเมอบบบรเวณชองเพศ สวนปลาเพศเมยพบวาบางตวมไขอยในชองทอง โดยใชสายยางขนาดเสนผานศนยกลาง ๒ มลลเมตร สอดผานชองเพศเพอตรวจสอบการพฒนาของไขภายในรงไข อยางไรกตามพบวาไขยงไมสมบรณ ไดดาเนนการฉดกระตนฮอรโมนสงเคราะห Suprefact อตรา เพศผ ๒๐ ไมโครกรม และเพศเมย ๓๕ ไมโครกรม ผสม domperidone ๑๐ มลลกรมตอนาหนกปลา ๑ กโลกรม ทาการฉดผสมพนธพอพนธนาหนกเฉลย ๒๐๕±๔๐.๐๓ กรม ความยาวเฉลย ๒๓.๓๘±๑.๒๔ เซนตเมตร จานวน ๘ ตว แมพนธนาหนกเฉลย ๒๘๕.๗๒±๔๓.๑๙ กรม ความยาว ๒๖.๑±๑.๒๑ เซนตเมตร จานวน ๗ ตว ปลอยปลาเพศผและเพศเมยลงในตปลาขนาด ๖๐ ซม.x๓ ม.x๖๐ ซม. หลงการฉดกระตน ๘ ชวโมง ไดดาเนนการตรวจสอบพอแมพนธปลาพบวาปลาเพศเมยลกษณะทองขยายตวมากขนแตไมสามารถรดไขได สวนปลาเพศผเมอตรวจสอบนาเชอไมพบนาเชอ เมอตรวจสอบปลาเพศเมย หลงการฉดกระตน ๑๒ ชวโมง พบวาสามารถรดไขได ๑ ตวแตไขสกไมเตมทรดออกมาไดเพยงเลกนอย สวนปลาเพศผไมพบนาเชอ

10

๔.คณสมบตของนา คณภาพนาในบอเลยงพอแมพนธปลาปากเปยน จากการวเคราะหขอมลในเวลา 09.00 น. เดอนละครง ระหวางเดอนมกราคมถงเดอนกนยายน อณหภมนามคาระหวาง 25-30.2 องศาเซลเซยส อณหภมอากาศมคาระหวาง 26-30.9 องศาเซลเซยส ปรมาณออกซเจนทละลาย ในนามคาระหวาง 3-7.5 มลลกรมตอลตร ความเปนดางมคาระหวาง 13-48 มลลกรมตอ ลตร ความกระดางมคาระหวาง 25-120 มลลกรมตอลตร ปรมาณคารบอนไดออกไซดอสระในนาม คา 0 มลลกรมตอลตร ความเปนกรดเปนดางมคาระหวาง 6.5-7.5 ปรมาณแอมโมเนย รวมมคา 0 มลลกรมตอลตร (ตารางท ๓)

11

สรปผลการศกษา

จากการทดลองนาพอแมพนธปลาปากเปยนนามาเลยงในทกกขง โดยใชบอผนงซเมนตขนาด ๕๐ ตน โดยปลอยพอแมพนธปลาขนาดนาหนกเรมตน ๙๓.๓๓±๒๑.๘๓ กรม และความยาวเฉลย ๑๙.๒๕±๑.๓๔ เซนตเมตร จานวน ๓๖ ตว ในเดอนมกราคม ๒๕๕๕ โดยปลาขนาดดงกลาวยงไมสามารถแยกเพศไดชดเจน และไดดาเนนการฝกใหปลารบอาหารจากการทาสตรอาหารเลยงพอแมพนธ และไดเสรมดวยสาหรายสไปรไรนา โดยในระยะเรมตนไดฝกใหปลารบอาหารโดยการนาถาดมารองรบ ปลาปากเปยนสามารถรบอาหารททาขนเองไดเรว โดยใชเวลาประมาณ ๑ สปดาห ทงนอาจเนองมาจากไดมการเลยงในบอดนมากอนหนานน ปลาปากเปยนมการเจรญเตบโตขนเปนลาดบ โดยปลามนาหนกและความยาวสดทายเฉลยเทากบ 227.64±54.11 กรมและ 24.48±1.85 เซนตเมตร และคาสมประสทธความสมบรณมคาเพมขน และมคามากกวาปลาทไดศกษาจากทางชววทยาจากแหลงนา ซงปลาจากแมนาโขงมคาสมประสทธความสมบรณ (condition factor) เทากบ 1.42±0.21 ซงปลาทเลยงมคาสมประสทธความสมบรณ มากกวา 1.4 ตงแตเดอนเมษายน ๒๕๕๕ แสดงวาการกนอาหารของปลาชวยทาใหปลามการเจรญเตบโตไดด และคอนขางอวน สวนในเรองการพฒนาระบบสบพนธของปลาพบวาจากการสงเกตจากลกษณะภายนอกยงไมสามารถจาแนกเพศผและเพศเมยไดชดเจน เวนแตการสณนฐานจากลกษณะปลาทมลกษณะตวโตและอวนนาจะเปนปลาเพศเมยและปลาทมลกษณะผอมรปรางเรยวนาจะเปนเพศผ ซงในการสงเกตจากลกษณะเบองตน ไดนาลกษณะดงกลาวมาสงเกตรวมกบการดชองเพศประกอบซงการดลกษณะชองเพศกพบวาเพศเมย ชองเพศขยายออกคอนขางกลม สวนปลาเพศผชองเพศรยนออกมา อยางไรกตามทางศนยฯ ไมไดดาเนนการผาทองเพอสงเกตอวยวะสบพนธเนองจากปลามจานวนนอย อยางไรกตามไดดาเนนการใชสายยางขนาดเสนผานศนยกลาง ๒ มลลเมตร สอดเขาชองเพศเพอตรวจสอบไขภายในชองทอง พบวาชวงปลายเดอนกรกฎาคม พบไขในปลาเพศเมยจานวน ๑ ตว แตลกษณะไขนาจะเปนไขระยะเรมตน ซงไขมหลายระยะอยางไรกตามในปลาเพสผยงไมพบการพฒนาของนาเชอจากการทใชมอบบบรเวณชองเพศของปลา และในเดอนกนยายน ไดดาเนนการทดลองฉดกระตนปลาปากเปยนดวยฮอรโมนสงเคราะหและปลอยลงตปลาเพอใหปลาผสมพนธวธปลอยรดพบวาปลาไมผสมพนธกน ไดดาเนนการตรวจสอบสภาพทองปลาเพศเมยและปลาเพศผ พบวาการกระตนดวยฮอรโมนสงเคราะหปลาเพศเมยมลกษณะทองอมขนแตสามารถรดไขไดเพยง ๑ ตว สวนปลาเพศผเมอตรวจสอบไมพบนาเชอ ซงจากการตรวจสอบจากเอกสารพบวาปลาชนดนมการสบพนธในชวงสนสดฤดฝนอาจเปนไปไดวาการพฒนาอวยยวะสบพนธของปลาปากเปยนอาจจะอยในชวงปลายฤดฝนและชวงเขาสฤดหนาวซงอาจจะตองมอณภมนาและอากาศทลดลงจงจะมการพฒนาระบบสบพนธของปลาปากเปยน อยางไรกตามทางศนยฯ จะไดดาเนนการตดตามการพฒนาการเพาะเลยงปลาปากเปยนตอไป

12

แนวทางการดาเนนการในป ๒๕๕๖ ๑.ดาเนนการปรบสตรอาหารเพอใหมคณภาพในการพฒนาอวยวะสบพนธของพอแมพนธปลาปากเปยนทเลยงในบอซเมนต ซงพบวาปลาในชดดงกลาวสามารถทจะรบอาหารไดดจงนาจะสามารถพฒนาการดานสตรอาหารเพอใชในการเลยงพอแมพนธ ๒.ตดตามการเจรญเตบโตของปลาพรอมทงการพฒนาระบบสบพนธ รวมทงการเฝาระวงปองกนโรคทเกดขนในปลาปากเปยนในการเลยงสภาพในทกกขง ๓.ดาเนนการเกบรวมรวมพอแมพนธเพมเตมเพอจะไดนาลงเลยงในบอดนและมการเกบรวบรวมเพอใชในการพฒนาสายพนธใหเปนไปตามหลกพนธกรรมเพอพฒนาการเพาะเลยงสตวนาของปลาชนดน ๔.วางแผนการเพาะพนธเมอถงฤดกาลและเมอพอแมพนธปลามความพรอม