Facing China
-
Upload
akureyri-art-museum -
Category
Documents
-
view
240 -
download
9
description
Transcript of Facing China
May 17 – June 29, 2008
facing chinaauGLITI TIL auGLITIS VIÐ KÍna
17. MaÍ – 29. JúnÍ 2008
facing chinaAUGLITI TIL AUGLITIS VIÐ KÍNA
„Það var torræður blær á því, og öll góð list (einsog ég hef komist að í millitíðinni) hefur einhvers konar ráðgátu að geyma. Ráðgátan örvar huga manns, og hvetur mann til að leggja upp í leit að hinu ókunna.... “
FU RUIDE福瑞德
„Listaheimurinn í Peking hefur rokið upp úr öllu valdi, bæði hvað snertir fjölda atvinnu-listamanna og þá fjár-muni sem er varið til kaupa á verkum þeirra innanlands sem um all-an heim...“
Hannes Sigurðsson汉纳斯·司格德森
„Á tímabili breytinga, óvissu og sundrungar sneru þessir listamenn sér frá djarfhuga fram-setningu og stórbrotnum félagslegum hugsýnum og að hvunndagslíf-inu.... “ Li xianting栗宪庭
„Myndmál listarinnar opnar töfraheim þar sem sjónræn áhrif og tilfinningaleg gildi geta á augabragði tengt einstaklinga með ólíkan bakgrunn, sam-mannlegum vináttu-böndum.... “ Vigdís finnbogadóttir维格迪斯·芬博阿多蒂尔
„Listamennirnir voru allir með vinnustofur sem voru í grundvallar-atriðum mjög líkar stúdíóinu mínu – pensl-ar og litir í staðinn fyr-ir myndavélar og linsur, hátíðlegt teborðið í staðinn fyrir espresso-vélina.... “ Christoph fein克里斯托夫·芬
– er aðalstyrktaraðili sýningarinnar
Chen Qing Qing
Tang Zhigang
Wei Dong
Fang Lijun
Zhang Xiaogang
Yang Shaobin
Yue Minjun
Zhao Nengzhi
„...tilefni til að velta fyrir sér fjölskyldu-tengslum í konfúsískri og maóískri hug-myndafræði...“ bls. 8
„...ekki með öllu óhugsandi í landi þar sem stjórnmálin smeygja sér inn í alla kima lífsins...“ bls. 9
„...leiða hugan að fáránleika þeirrar hetjuhugmyndafræði sem hefur skollið á nokkrum kynslóðum í Kína...“ bls. 9
„...þakið lagi af efni sem ekki má anda að sér, sem ýtir undir hinn þurra, óljósa og kæfandi anda...“ bls. 9
„...írónískar athugasemdir um andlegan tómleika í Kína á okkar dögum..“ bls. 9
„...Í flestum verka hans birtist listamað-urinn sem barn á sögusviði sem er ævin-týri líkast...“ bls. 9
„...hið einkennilega er að hin ríkjandi rósemi í málverkinu veldur dálitlum kvíða...“ bls. 8
„...endurspegla afar sára og sálrænt þjakandi reynslu fjölskyldu hennar á tím-um menningarbyltingarinnar...“ bls. 9
„...vísa óbeint til fyrirbrigða af ætt menningarlegrar blóðskammar og blendingseiginleika...“ bls. 9
Liu Ye
Útgefandi: art.is/Listasafnið á AkureyriÞýðingar: Uggi Jónsson
Prófarkalestur: Helena Isaksen
Prentun: Ásprent
ISBN 978-9979-9829-4-4
Forsíða: Wei Dong, Rauði leikurinn, 2005. Olía á striga, 142 x 100 sm / Baksíða: Yang Shaobin, Nr. 5, 1997–1998. Olía á striga, 230 x 180 sm
SÝNINGARSTJÓRI
Hannes Sigurðsson
.3auGLITI TIL auGLITIS VIÐ KÍna
Hvernig ætli Vesturlandabúa, sem kemur í heimsókn til Kína í fyrsta sinn, komi kín-versk samtímalist og menn-ing fyrir sjónir? Sýningin Facing
China (Augliti til auglitis við Kína), sem er
skipulögð af Listasafninu á Akureyri, gefur áhorf-
endum færi á að leggja þessa spurningu fyrir sjálfa
sig og bera svörin saman við væntingar sínar.
Heiti sýningarinnar endurspeglar meginstef
hennar, manninn og andlitið, sem sjá má í málverk-
um og skúlptúrum eftir níu kínverska samtímalista-
menn sem vakið hafa alþjóðlega athygli og sett
hvert sölumetið á fætur öðru í uppboðshúsum
heimsins: Chen Qing Qing, Fang Lijun, Liu Ye, Tang Zhigang, Wei Dong, Yang Shaobin, Yue Minjun, Zhang Xiaogang
og Zhao Nengzhi.Öll verkin á sýningunni koma úr fórum hol-
lenska listaverkasafnarans Fus Ruides. Hann
hefur reynst Listasafninu á Akureyri mikill haukur í
horni við mótun og undirbúning sýningarinnar og
bætti mörgum nýjum verkum í safn sitt til að gera
hana sem best úr garði. Af þessu tilefni hefur verið
gefin út glæsileg 270 síðna bók í hörðu bandi á
ensku og kínverskum sem í rita auk forstöðumanns
Listasafnsins og eiganda verkanna, Vigdís
Finnbogadóttir fyrrverandi forseti Íslands, hinn
þekkti bandaríski listfræðingur Robert C. Morgan
og virtasti gagnrýnandi kínverskrar myndlistar, Li
Xianting, sem stundum er kallaður guðfaðir sam-
tímalistarinnar þar í landi. Þá hefur Listasafnið gef-
ið út dagblað sem hefur að geyma valda texta á ís-
lensku og myndir í áðurnefndri bók. Sýningin er
sett upp í tengslum við Listahátíð í Reykjavík, sem
árið 2008 er að miklu leyti helguð alþjóðlegri mynd-
list. Frá Akureyri ferðast sýningin víða um lönd og
verður hún meðal annars sett upp í söfnum í
Austurríki, Noregi, Finnlandi og Svíþjóð.
„Skandinavíuför“ hennar lýkur árið 2010, en þetta
er í fyrsta sinn sem íslenskt listasafn á frumkvæðið
að skipulagningu alþjóðlegrar farandsýningar af
þessari stærðargráðu.
Í apríl árið 2007 fór ég til Kína í fyrsta sinn til
að hitta þá listamenn sem taka myndu þátt í sýning-
unni vorið eftir. Þar sem ég stóð á Torgi hins him-
neska friðar við hliðin næst Borginni forboðnu, var
ég furðu lostinn yfir fyrirframgefnum hugmyndum
mínum. Hvar er Austrið, hugsaði ég með mér. Í
fyrstu orkaði Kína á mig líkt og það hefði orðið fyr-
ir holskeflu vestrænna áhrifa. Heilu úthverfin litu
út einsog þau hefðu verið byggð á síðasta áratug í
sama alþjóðlega skókassastílnum og þekkist frá
Boston eða Berlín, að því frátöldu að á auglýsinga-
skiltunum voru kínversk tákn. Eftir að menningar-
byltingunni í Kína (1966–1976) lauk, hafa fornar
hefðir, sem höfðu áður verið hafðar í heiðri, vikið
hratt fyrir vörumerkjavæðingu og neysluhyggju
sem eru fylgifiskar hins rótlausa túrbókapítalíska
samfélags. Tæknilega er Kína meðal fremstu ríkja í
heiminum, og í mörgu tilliti eru framleiðsluvörurnar
og nýjungarnar þegar skrefi á undan því sem gerist á
Vesturlöndum. Á nýliðnum áratugum hefur samfé-
lagið gengið í gegnum svo gagngerar breytingar að
engu er líkara en tíminn hafi tekið undir sig stökk.
Rétt einsog ég var agndofa þegar ég virti fyrst
fyrir mér kínverska borgarmenningu samtímans,
varð ég ekki síður gáttaður þegar ég kynntist lista-
heiminum í Peking. Það er ekki nóg með að ágeng
sölumennska margra kínverskra listamanna stingi í
stúf við hinn dæmigerða vestræna bóhem, heldur
mætir manni einnig viðhorf sem er laust við gáfu-
mannatilgerð og andstöðu við ríkjandi ástand.
Hvað sjálfri listinni viðvíkur, þá fannst mér hálf-
partinn einsog ég væri að blaða í kennslubók um
listasögu Vesturlanda þegar ég leit í fyrsta sinn á
viss málverk og tók eftir því að áhrif frá helstu mál-
urum og listastefnum blönduðust stundum saman í
einu og sama verkinu. En listamennirnir sem ég
kynntist búa yfir slíkri snilld og tæknilegri færni að
samtvinnun þeirra á stílum og stefnum höfðar ekki
aðeins til augans heldur er líka frumleg svo af ber.
Maður þarf ekki annað en að líta á fáein mál-
verk eftir Liu Ye á sýningunni Facing China til
að sjá dæmi um það af hve mikilli kostgæfni vissir
kínverskir listamenn hafa lagt sig eftir því að kynna
sér þekktustu listamenn Evrópu og Bandaríkjanna.
Liu vitnar hvað eftir annað til rúðustrikaverka Piets
Mondrian, og á veggnum í bakgrunni myndar hans
Der Rote apfel (1991) hangir mynd af Port-
rettinu af arnolfini, meistarastykki Jans van
Eyck frá 15. öld. Der Rote apfel er gott dæmi
um það hvernig list í Kína, einsog margt annað í
kínversku þjóðlífi, hefur á síðustu tuttugu árum
framþróast á ofurhraða í samþjappaðri endurtekn-
ingu á vestrænni list liðinna alda.
Sambræðsla erlendra áhrifa við kínverska list
hefur skilað mögnuðum niðurstöðum. Lista-
heimurinn í Peking hefur rokið upp úr öllu valdi,
bæði hvað snertir fjölda atvinnulistamanna og þá
fjármuni sem er varið til kaupa á verkum þeirra
innanlands sem um allan heim. Einsog gildir um
flesta þátttakendurna í Facing China, er meiri
eftirspurn eftir verkum þessara listamanna en
framboð. Jafnvel „ofursafnarar“ í alþjóðalistaheim-
inum virðast ekki vera í aðstöðu til að koma hönd-
um yfir öll þau verk sem þeir kysu að kaupa. Að
auki virðast flest samtímalistasöfn í Kína nú vera í
einkaeigu og starfrækt með fjármagni sem streymir
að frá fasteignafjárfestum. Hvernig sem á það er lit-
ið, blómstra sjónrænar listir og stórviðskipti.
En hvað sem líður þessum glæsilega og fram-
úrskarandi árangri, stendur eftir hið sérkennilega
samband milli listar í Kína og þeirrar listar í Evrópu
afstæði tímans í ofsahröðum heimi
eftir:Hannes SigurðssonforstöðumannListasafnsins á akureyri
„Þegar útlending-arnir standa frammi fyrir verkunum, knýja þessi andlit augu hinna vest-rænu „gesta“ til að horfast í augu við sjálf sig“ • hannes sigurðsson
Chen Qing QingEndurholdgun, 2007
Blönduð tækni, 20 x 34 x 24 sm
.4 facing china
og Bandaríkjunum sem sú austurlenska hefur tekið
sér til fyrirmyndar. Hröðun tímans, ef svo má segja,
hefur leitt til þess að samtímalist í Kína hefur þotið
gegnum sínar eigin hefðir, sem og þróun vestrænn-
ar listar, og sleppt mörgum áföngum í heilu lagi.
Hin tæknilega færni margra listamanna í því að „kó-
pera“ frá áhrifavöldum sínum leiðir í ljós allt öðru-
vísi forgangsröð í sköpunarferlinu, og ungir lista-
menn geta orðið „fullskapaðir meistarar“ nánast
undireins og þeir hefja ferilinn. Það er ekki aðeins í
Kína sem kaupin gerast svona á eyrinni, því ungir
listamenn á Vesturlöndum hafa líka breyst í menn-
ingarlegar súperstjörnur á einni nóttu. Þetta hófst
fyrir alvöru með hreyfingu „Ungra breskra lista-
manna“ (YBA) sem ruddist líkust stormsveip inn í
listaheiminn á tíunda áratugnum. Með ungu stjörn-
unum þyrlaðist einnig upp mikið af peningum.
Ef til vill er það þessi andstæðukennda skynjun
tímans sem við sjáum í mannverunum sem mæna á
okkur úr verkunum. Svipbrigði þeirra sýna breitt
róf mannlegra tilfinninga, frá ánægju og sorg til
skelfingar, sælu, sársauka og leiðinda. Og þó er það
svo að mörg þessara andlita, jafnvel þau sem í
fyrstu virðast augljóslega lukkuleg eða hrygg, end-
urspegla margræðni, stundum jafnvel tómleika,
sem nístir áhorfandann á óvæntan máta. Það er
engu líkara en þessar máluðu verur skilji fáránleik-
ann og flækjurnar að baki undarlegri sköpun þeirra
upp úr endurreisn tímans. Þegar útlendingarnir
standa frammi fyrir verkunum, knýja þessi andlit
augu hinna vestrænu „gesta“ til að horfast í augu
við sjálf sig. Þau hvetja okkur að endurskoða okkar
eigið gildismat, rugla stolt okkar yfir eigin „and-
spyrnumenningu“, hugsa upp á nýtt hvaða merk-
ingu það hefur fyrir list að vera yfirgangssöm og
draga í efa meinta þörf okkar fyrir að vera í and-
stöðu við fortíðina í viðleitninni til að skapa eitt-
hvað „nýtt“. Listamennirnir níu sem taka þátt í sýn-
ingunni Facing China hafa með þessum hætti
sýnt fram á snilldartök sín á að nýmynda stíl sem er
að öllu leyti þeirra eiginn, stíl sem býr yfir ein-
stæðri, óræðri sálrænni dýpt.
Verkin úr safni Fus Ruide voru ekki einvörð-
ungu valin vegna verðleika sinna, heldur einnig til að
þau væru í samræmi við stef sýningarinnar, sem er
manneskjan, fas hennar og fés, og þar af sprettur
heitið Facing China. En þótt líta megi á sýn-
inguna harla bókstaflega í þessu tilliti, er heitið einn-
ig margrætt með ráðnum hug, jafnvel eilítið ógnvæn-
legt, þar eð það að standa „augliti til auglitis við
eitthvað“ þýðir að takast á við veruleikann. Sýningin
býður því birginn að mögulega kvikni einhverjar
væntingar til kínverskrar listar um að hún sé ann-
aðhvort sprottin af eintómri pólitík eða seiðandi
„exótík“ og öðrum hefðbundnum grillum.
Málverkin og skúlptúrarnir á sýningunni eru
ekki til marks um „Kínverjaskap“ þessara lista-
manna. Þess í stað afhjúpa þau stereótýpur, beina
sjónum okkar frá hinu dálítið kunnuglega að djúpri
sjálfhygli þegar við leiðum augun um andlitin og
líkamana sem bregður fyrir í verkunum. Þau af-
hjúpa persónulegar og andlegar sneiðmyndir af
fólkinu sem þau sýna, og mannlega eiginleika sem
eru almennari en áhorfandinn kann að gera sér í
hugarlund við fyrstu sýn.
Fang Lijun2000.11.19, 2000. Olía á striga, 180 x 80 sm
.5auGLITI TIL auGLITIS VIÐ KÍna
um listsöfnun
Það gerist sjaldnast að fólk vakni að morgni dags
og hugsi með sér: „Ég ætla að fara að safna lista-
verkum!“ Það kom allavega ekki fyrir mig. Fyrir
rétt rúmlega tíu árum var þekking mín á samtíma-
list nánast ekki nein, hvað þá að ég vissi nokkuð
um kínverska samtímalist. Það var hreinasta tilvilj-
un að dag einn átti ég leið framhjá galleríi þar sem
ég sá málverk eftir Fang Lijun. Ég man ekki
hvort mér fannst það „fallegt“, en það heillaði mig. Í
sannleika sagt gat ég ekki hætt að hugsa um það.
Það var torræður blær á því, en öll góð list (einsog
ég hef komist að í millitíðinni) hefur einhvers konar
ráðgátu að geyma. Ráðgátan örvar huga manns, og
hvetur mann til að leggja upp í leit að hinu ókunna.
Málverkin á þessari sýningu voru
eingöngu keypt á forsendum innsæis.
Sýningin er ekki úrval verka; það má
segja að hér sé nokkurn veginn allt
mitt listaverkasafn. Vitaskuld eru margir
aðrir góðir listamenn í Kína, en ég hef einungis
keypt verk sem ég hef getað fengið vissa „tilfinn-
ingu“ fyrir. Ég er listaverkasafnari sem kaupir með
auganu og hjartanu. Ég er stoltur af því að hafa
staðist þá freistingu að kaupa með eyranu. List
skyldi maður ekki safna með það að leiðarljósi að
gera sjóði sína gildari.
Annað sem ég hef forðast er að safna öllu sem
nöfnum tjáir að nefna. Það er trú mín að lista-
verkasafn eigi að hafa skýr viðmið. Í mínum huga
verða listaverkin sem ég kaupi að eiga það skylt
að þau segi sögu – persónulega sögu. Það er ná-
kvæmlega þetta sem gerir listaverkasöfnun að jafn
ánægjulegri áskorun og hún er.
Á árum áður var listaverkasöfnun mun róman-
tískari en hún er nú á dögum. Maður gat rölt í ró-
legheitum um galleríin í leit að einhverju merki-
legu, og sæi maður athyglisvert verk gat maður oft
og einatt fengið að taka það með sér heim í nokkrar
vikur til skoðunar og reynslu. Jafnvel stórhrífandi
verk einsog Rómeó eftir Liu Ye hékk langan tíma
uppi á vegg í galleríi áður en það var loks selt.
Margt hefur breyst á nýliðnum árum, aðallega
vegna hnattvæðingar listaverkamarkaðarins með
tilkomu internetsins, uppboðshúsa sem starfa á
heimsvísu, og aukins fjölda listaverkakaupstefna
og tvíæringa. Maður verður ringlaður; það er ekki
fyrr búið að ljúka einhverjum tvíæringnum þegar
komið er að næstu kaupstefnu eða uppboði. Líkt
og engisprettufaraldur hefja safnarar sig á loft og
steypa sér yfir enn einn skika jarðarinnar til að
rífa í sig hvert snitti á ökrum listarinnar. Þessi þró-
un truflar mig.
Eigendur gallería og safnarar fínkemba listahá-
skólana einsog útsendarar fótboltafélaga í meist-
aradeild, ákveðnir í að ráða til sín hæfileikaríka
unglinga áður en einhver keppinautanna kemur
auga á þá. Hvert tímaritið á eftir öðru birtir línurit
sem gefa til kynna hvernig listaverk hafa vaxið að
verðgildi. Listamenn eru flokkaðir eftir ágóðanum
af uppboðunum, og listar yfir þá sem rísa hraðast
og efnilegustu ungu listamennina eru nú viðteknir
hlutir. Ef þig langar til að safna listaverkum, þá
mundi ég ráðleggja þér að elta ekki „hitasækin
flugskeyti“ markaðarins heldur þróir með þér
þinn eigin stíl!
eftir:Fu Ruide
liu yeRómeó, 2002. Akrýl og olía á striga, 65 x 80 sm
.6 facing china
augliti til auglitis við Kína,augliti til auglitis við mig
„að líta á listaverk sem stað, þar sem hugsanir og tilfinningar listamannsins koma saman og kristallast, kveikir nýjar hugsanir og tilfinningar hjá áhorf-andanum“ Fu Ruide
um listamenn, list og athugandann
Það er einlæg trú mín að dýpstu tilfinningar
mannanna séu sprottnar af reynslu þeirra á
barnsaldri. Um það bera verk listamannanna á
þessari sýningu vitni. Myndirnar sem hér gefur
að líta draga fram tilfinningar og kenndir sem
eiga sér rætur í æskunni og námsárunum. Þessir
listamenn ólust upp á tímum menningarbylting-
arinnar (1966–1976) og þeir voru við nám þegar
stúdentauppreisnin var barin niður á Torgi hins
himneska friðar árið 1989.
Á sama tíma ólst ég upp á friðsælum útkjálka
í Hollandi. Ég hjólaði í skólann og fékk mér te-
bolla og kexköku þegar ég kom heim. Ég var oft
einn í herberginu mínu og eyddi miklu af tíma
mínum í að safna steinum og steingervingum,
lesa og læra. Ég vissi ekki hætis hót um það sem
kínversk börn á aldur við mig máttu þola, í 5000
mílna fjarlægð. Þau vissu ekkert um mig, og ég
vissi ekkert um þau. Og þó er það svo að hvar-
vetna þar sem fólk vex úr grasi – og án tillits til
aðstæðnanna sem móta persónulegt líf þess og
samfélögin sem það býr í – á fólk margt sameig-
inlegt, það deilir áþekkum tilfinningum. Það er
það sem tengir okkur öll. Listaverk er annað og mun meira
en visst magn af blandaðri máln-ingu eða einhverju öðru efni, litur og formgerð. Það er okkur gluggi að innri veröld listamannsins.
Sambandið sem kviknar milli listaverksins og
áhorfanda – rétt einsog með tónlist – er að
miklu leyti myndað af tilfinningu, innsæi. Það
hefur fátt eitt með dómgreind og tjáskipti að
gera. Ef til vill skýrir það hvers vegna lista-
menn eru oft tregir til að túlka verk sín eða
setja merkimiða á þau. Að líta á listaverk sem
stað, þar sem hugsanir og tilfinningar lista-
mannsins koma saman og kristallast, kveikir
nýjar hugsanir og tilfinningar hjá áhorfand-
anum. Í listinni finna allir eitthvað sem er full-
komlega persónulegt fyrir þá, einstætt í
reynsluheimi þeirra. Í þeim skilningi er lista-
verk spegill.
Í október árið 2007 fór ég til Kína ásamt ljós-
myndaranum Christoph Fein, sem ég hafði beðið
að ljósmynda listamennina og vinnuaðstæður
þeirra fyrir sýningarskrána. Þegar við heimsótt-
um Zhang Xiaogang á vinnustofu hans og
sýndum honum kynninguna á verkunum sem
áttu að vera með á sýningunni, komst hann svo
að orði að þau væru „hjartnæm, ljóðræn og dul“.
Tang Zhigang leit á hinn bóginn svo á að
„húmor“ væri máttarstoð sýningarinnar. Aðrir
lýstu listaverkunum með því að tala um einsemd,
sársauka og óöryggi, tilfinningar sem eru mér
ekki ókunnar úr minni eigin tilveru.
Á árunum eftir byltinguna 1989 ólst upp og
blómstraði einstök kynslóð listamanna. Enda
þótt hver og einn þeirra listamanna sem sýna á
þessari sýningu hafi farið sína eigin leið, eiga
þau öll sameiginleg tengsl – hvort heldur bein
eða óbein – við fortíðina. List þeirra tjáir þetta
með margvíslegum hætti. Yue Minjun setur
upp grímu hláturs, en einsog Tang Zhigang
orðar það: „Að baki hlátrinum býr sársauki. Fólk
hlær að hlutum vegna þess að það tengir þá við
sig sjálft; það sem kemur einhverjum til að hlæja
er líka uppspretta sársauka hans.“ Fang Lijun
tjáir sig með háði og sjálfsháði, og með vissum
gáska. Enda þótt háð sé einnig mikilvægt í list-
sköpuninni hjá Liu Ye, er hann fyrst og síðast
upptekinn af draumum og hugarórum um
Sæludalinn sinn, þennan ímyndaða stað sakleys-
is og hamingju bernskunnar. Hann og Tang
Zhigang draga báðir upp mynd af hinum „sak-
lausa“ heimi sem börn skynja, en einnig má sjá
vísanir til hins harðdræga veruleika fullorðinna
sem leika sér í stríði og öðrum fullorðinsleikjum.
Yang Shaobin fékk útrás fyrir tilfinningar
sínar með því að draga upp myndir af blóðugum
árásum, Zhao Nengzhi með því að sýna mann-
legar þjáningar. Chen Qing Qing prjónar vesti
úr vírneti utan um ljósmyndirnar úr æsku sinni,
og í verkinu endurholdgun nýtir hún sér þá
tíma þegar Rauðu varðliðastelpurnar sem Wei
Dong málaði voru enn í siðsamlegum búningi
og virtust vera að marsera til einhverrar útópíu.
Á málverkum Zhangs Xiaogangs má einnig
sjá línur sem liggja til fortíðarinnar, harla bók-
staflega í formi litaðra þráða sem tengja ættingja
og annað fólk, og samfélagið allt.
Heiti sýningarinnar, Facing China
(Augliti til auglitis við Kína), vísar bæði til
andlits mannsins og til árekstra við Kína. Það
segir líka sitthvað um innra líf listamannanna
sem þátt taka. En sýninguna hefði allteins mátt
kalla Augliti til auglitis við þig, þar sem hún
snýst einnig um hugsanir og tilfinningar sem allir
gætu búið yfir, hver sem er, hvar sem er.
eftir:Fu Ruide
liu yeH. C. Andersen, 2001
Akrýl og olía á striga, 30 x 20 sm
.7auGLITI TIL auGLITIS VIÐ KÍna
augliti til auglitis við Kína,augliti til auglitis við mig Hver er ég?
Zhao NengzhiMitt eigið andlit ,nr. 1,2 og 3, 1995. Olía á striga, 123 x 108 sm hvert verk
Þegar sagt er á kínversku: „Hver er ég?“, á það fátt eitt skylt við hina spaklegu spurn Pauls Gauguin: „Hvað erum við?“ „Hver er ég?“ er ekki einu sinni talin spurning í raun og veru. Þess í stað er hún sjálfhæðin yfirlýs-ing um mannkynið og hefur þessa aukamerkingu: „er ég eitthvað?“ „Hver er ég?“ er einnig hægt að nota til að gera kaldhæðnislega athuga-semd um mann sjálfan og tengsl manns við samfélagið. Þessi spurning er einna helst viðbragð við vissum að-stæðum í lífinu þar sem maður er al-
veg ráðalaus.
Í meira en heila öld hefur hugmyndin um menn-
ingarlega sjálfsmynd legið þungt á kínversku þjóð-
inni, ekki síst menntamönnum sem hafa linnulaust
mátt þola að glata gömlum menningarlegum gild-
um jafnframt því sem þrýst hefur verið á þá að
móta nýjar hefðir meðan hinar fornu glötuðu
mætti sínum og ný áhrif streymdu að. Undir lok
nítjándu aldar höfðu vestræn öfl knúið Kína til að
opna dyr sínar. Fjórða-maí-hreyfingin árið 1919
leiddi af sér frekari hnignun og höfnun á hinum
hefðbundna kínverska menningararfi. Allmargir
framfarasinnaðir hugsuðir og listamenn lögðu til
altæka innleiðingu vestrænnar menningar til að
bæta upp hnignun hinnar kínversku. Á listræna
sviðinu aflögðu Kínverjar sínar eigin hefðir og
tóku vestræna menningu upp á arma sína til að
ganga til liðs við alþjóðasamfélagið. Þar kusu þeir
að fylgja þeirri sígildu vestrænu hefð sem hefur
frásagnarlist í hávegum. Eftir að hafa gengið til
liðs við Sovétblokkina árið 1949 einangraðist Kína
enn og aftur frá Vesturlöndum vegna kalda stríðs-
ins. Samvinna og árekstrar Kína við Sovétríkin
leiddu til þess að til varð Maóstíllinn, eða bylting-
arrealisminn, undir styrkri leiðsögn Maós Zedongs.
Þessi stíll, sem að formi til er frásagnarlegur og að
innihaldi til áróðurskenndur, er því samansetning-
ur úr sovéska sósíalrealismanum og kínverskri al-
þýðulist. Kína lokaði sig af frá umheiminum í sjö
áratugi. Það var einmitt á því tímabili sem mód-
ernisminn í hinum vestræna heimi hafnaði hinni
frásagnarlegu listhefð og tók til við að gera til-
raunir með alls kyns ný listform og hugmyndir.
Þegar upplýsingaöldin gekk í garð og hnattvæð-
ingin hóf að ganga æ hraðar fyrir sig á stjórnmála-
lega, hagræna og menningarlega sviðinu, neyddist
Kína til að ljúka upp dyrum sínum á nýjan leik seint
á áttunda áratugnum. Að átta sig á þeim ógnarlega
mun sem var á Kína og öðrum löndum heimsins
varð Kínverjum sannkallað áfall. Kínverskir lista-
menn komust að því að verk þeirra voru fullkom-
lega fjarri listumræðunni í heiminum. Sér í lagi
urðu hinir yngri í þeirra hópi vonsviknir vegna
þeirrar raunsæishefðar sem Kína hafði fylgt í
nærri öld. Þegar kínversk nútímalist varð til árið
1979, blasti við fólki brotakennt menningarlands-
lag, rétt einsog gerðist snemma á tuttugustu öld-
inni. Á síðustu þrjátíu árum eða svo hefur kínversk
list og menning, engu síður en allt samfélagið, geng-
ið í gegnum róttækar breytingar. Enda þótt kín-
versk nútímalist hafi orðið til og dafnað í fram-
haldi af því að Kína opnaði dyrnar að umheiminum,
er það vert athygli að frá því í lok áttunda áratug-
arins og fram á miðjan þann tíunda sóttu kínverskir
listamenn einna helst innblástur í sögufrægar frá-
sagnir af vestrænni módernískri og nútímalegri
list á síðastliðnum hundrað árum. Þessar aðstæð-
ur eru gjörólíkar þeim sem ríkja í dag þegar kín-
versk samtímalist er í beinu sambandi við það sem
er að gerast á viðlíka listsenum um heim allan. Frá
því undir lok áttunda áratugarins og fram á miðjan
þann tíunda fengust kínverskir listamenn við nær
allar stefnur í sögu vestrænnar listar, þar á meðal
impressjónisma, abstrakt-impressjónisma, og
súrrealisma (1979–1983); dada, súrrealisma,
Joseph Beuys, og flúxusstefnuna (1984–1989); og
popplist frá því í lok níunda áratugarins til miðs tí-
unda áratugarins. Það var einnig á því sama tíma-
bili sem kynslóð yngri listamanna – og meðal
þeirra eru Fang Lijun, Yue Minjun, Liu Ye
og Zhang Xiaogang – hófu að sýna realism-
anum mikinn áhuga sem leiddi til þess að hann
gekk í endurnýjun lífdaga.
Á listsýningunni sem ber yfirskriftina Facing
China (Augliti til auglitis við Kína) er að finna
verk eftir hóp listamanna sem sýndu verk sín á al-
þjóðavettvangi og urðu skjótt þekktir eftir at-
burðina á Torgi hins himneska friðar árið 1989.
Þessir listamenn eru fæddir á sjöunda áratugnum
og hafa flestir búið í umhverfi hraðfara breytinga.
Frá því þeir gengu í grunnskóla á áttunda áratugn-
um og allar götur síðan hafa þeir stöðugt lifað í
spennunni milli nýrra og gamalla hugmyndaheima
í þjóðfélaginu. Enda þótt menningarbyltingin heyri
undir hluta af æskuminningum þeirra, þá ólust
þau upp meðan Kína var að opna dyr sínar að um-
heiminum. Eftir að þau komust til fullorðinsára
urðu þau vitni að hinum hörmulegu atburðum á
Torgi hins himneska friðar, sem bundu enda á þau
háleitu markmið að kínverskt stjórnmálalíf tæki
framförum í anda vestrænna lýðræðishefða. Í kjöl-
far þessara atburða fann öll þjóðin sárlega til
missis, örvæntingar og andlegs tómleika, sem
hafði áhrif á þessa listamenn.
Kínversk nútímalist á níunda áratugnum, sem
grundvallaðist á vestrænni list á undangengnum
hundrað árum, reis hæst með tímamótasýningunni
eftir:Li Xiantinggagnrýnandi og „guðfaðir“ kínveskrar samtímalistar
.8 facing china
ZHANG XIAOGANGFaðir og dóttir, 2006-2007. Olía á striga, 120 x 150 sm
Kína / Framúrstefna í Þjóðarlistasafni Kína.
Sýningin sem var opnuð árið 1989, sama ár og at-
burðirnir á Torgi hins himneska friðar gerðust, leið
fyrir hörkulegar aðgerðir stjórnvalda hálfu ári áður
en hörmungaratburðirnir gerðust. Alla tíð upp frá
því hafa margir efast um það háleita markmið að
skapa nýja gerð kínverskrar listar með því að fá að
láni vestrænar nútímalisthefðir og hugmyndir.
Draumurinn um að bjarga kínversku samfélagi og
listalífi var í molum. Á tímabili breytinga, óvissu og
sundrungar sneru þessir listamenn sér frá djarf-
huga framsetningu og stórbrotnum félagslegum
hugsýnum og að hvunndagslífinu. Þeir gerðu mynd-
ir af hinu lágkúrulega, tilviljunarkennda og jafnvel
fáránlega sem gerðist dagsdaglega. Þessir lista-
menn lögðu til hliðar vestrænar fyrirmyndir mód-
ernismans og hófu að kanna nýja möguleika í
gamla realismanum sem hafði drottnað yfir listahá-
skólum í Kína svo áratugum skipti, frá því að hann
var fluttur inn frá Vesturlöndum.
Zhang Xiaogang er elsti listamaðurinn
sem tekur þátt í þessari sýningu. Verk hans frá ní-
unda áratugnum hafa á sér súrrelískan blæ. Frá því
snemma á tíunda áratugnum og eftir það hefur hann
helgað sig verkefni sem ber heitið Ættbogi: Stór-
fjölskyldan og samanstendur af málverkum sem
eru innblásin af gömlum fjölskylduljósmyndum af
ættingjum hans. Það er táknrænt fyrir félagsleg
tengsl og ættartengsl milli manna að á þessum fjöl-
skylduljósmyndum er oft fólk sem er alvarlegt á svip
og snyrtilegt til fara og því er stillt upp í frekar stífu
stigveldi. Notkun Zhangs Xiaogang á þessu myn-
dasniði og fólkið sem hann dregur upp klætt jökk-
um í Maó-stílnum gefur áhorfandanum tilefni til að
velta fyrir sér fjölskyldutengslum í konfúsískri og
maóískri hugmyndafræði.
Zhang segir: „Ég byrjaði á fjölskyldumyndaröð-
inni árið 1993 vegna þess að ég hreifst af þessum
gömlu ljósmyndum. Ég get ekki útskýrt hvaða
þættir í þessum snilldarlega gerðu gömlu ljósmynd-
um snerta streng í brjósti mínu. En þær blésu í mig
svo miklu ímyndarafli. Þær heilluðu mig. Eftir dá-
lítinn tíma varð mér smám saman ljóst að auk
sögulegs gildis þessara stöðluðu fjölskyldumynda
hreifst ég af vandaðri og stílfærðri útfærslunni,
sem endurspeglar hina fornhelgu, einstæðu fag-
urfræði í kínverskri alþýðulist, svo sem einsog að
afmá persónuleika einstaklingsins og ljá hinum lát-
lausu hlutum ljóðrænan blæ. Ennfremur voru þær
áhugaverðar fyrir það að fjölskyldumyndir, sem
voru hafðar uppi í einkahíbýlum, höfðu verið staðl-
aðar samkvæmt gefinni hugmyndafræði í Kína. Við
erum vissulega í „stórfjölskyldu“ þar sem við verð-
um að læra að takast á við alls konar tengsl, ætt-
artengsl, tilfinningatengsl, félagsleg tengsl og
sömuleiðis menningarleg. Sameignarstefnan hefur
verið greypt í vitund okkar kynslóð eftir kynslóð,
einsog erfðaefni. Það er erfitt fyrir okkur að losa
okkur við þennan hugsunarhátt. Ég notfærði mér
tækni og fagurfræði kínverskra mannamynda, sem
gaf málverkum mínum sögulega merkingu. Hlut-
lausir og stífir andlitsdrættir fólksins, sléttur og
dempaður yfirborðsflötur málverksins, sem og
notkun hlutlausra lita, allt gerði þetta að verkum
að myndaröðin Ættbogi: Stórfjölskyldan
varð að táknmynd fyrir kínversku þjóðina. Enda
þótt hún hafi oft þjáðst vegna sviptinga forlaganna
og stjórnmálalegs umróts, lifði kínverska þjóðin
engu að síður ánægjulegu og friðsælu lífi.“
Fang Lijun er víðfrægur fyrir auðkenni sitt,
sköllótta menn í syrpu mynda. Það er eftirtekt-
arvert að sjálfur er listamaðurinn með nauðrakað
höfuð. Fólk tengir oft myndir af sköllóttum mönn-
um við illmenni í raunveruleikanum, svo sem
þrjóta og uppreisnarseggi. Andlitssvipur mann-
anna á myndum Fangs gefur til kynna að þeir séu
týndir eða þeim leiðist, eða hlæjandi, geispandi,
eða uppteknir við eitthvað álíka tilgangslaust. Á
sumum mynda hans er engan andlitssvip að sjá
þar sem einungis sést aftan á mennina. Þessar
bjánalegu myndir hafa sálræn áhrif á áhorfandann.
Lista-maðurinn gegnsýrir þessa sköllóttu menn
kaldhæðnislegu niðurrifsafli til að bregðast við
umræðunni um þá. Oft eru fyrirmyndirnar lista-
maðurinn sjálfur eða vinir hans og þannig verða
málverkin af þrjótunum nokkurs konar sjálfsádeila
og léttir. Oft beitir listamaðurinn því bragði að hafa
bláan himininn, hvít ský og hafið í bakgrunninum
til að losa um sína innri togstreitu, sem minnir á
kínverska málsháttinn: „Stígðu skref aftur á bak,
hafið er gríðarstórt, og himinninn er tómið eitt.“
Þar sem Fang er ákafur sundmaður heldur hann
því fram að það að lifa í samfélagi sé afar áþekkt
því að synda. Í myndaröðinni Sundgarpar not-
ar listamaðurinn einfalda liti, oft afar djúpblá lit-
brigði, til að minna á tærleika hins dökkbláa vatns.
Þessi nálgun ljær verkum hans skæra og ferska
áferð sem og einstæða kyrrð.
Í vinnu sinni kýs Fang Lijun slétt yfirborð
sem dylur pensilstrokurnar, en upp á þetta lag
komst hann snemma á ferli sínum. Flöturinn sem
hann málar á stafar frá sér rósemd og jafnlyndi.
Hið einkennilega er að hin ríkjandi rósemi í mál-
verkinu veldur dálitlum kvíða. Þessi spenna er, að
mínu viti, að miklu leyti sprottin af tvíræðri hreyf-
ingu mannanna, en hún bendir til þess að þá reki
eða þeir fljóti í makindum fremur en að þeir séu á
sundi. Þar sem þeir eru í svona tvíræðum stelling-
um í ómælisvíddum hafsins, virðast sumir þessara
manna vera við það að drukkna. Sumir sýna nánast
alls engin svipbrigði. Sumir eru með lokuð augun
og sökkva sér niður í vatnið. Sundgarpar
Fangs minna mig oft á köfun. Þegar maður heyrir
ekki neitt, hneigist maður til að verða meðvitaðri
um sjálfan sig og vatnið, og maður veit ekki hvað
gerist í næstu andrá. Í vatninu finnur maður fyrir
sama bjargarleysi og óvissu og maður finnur fyrir í
samfélaginu. Það virðist frjálslegt og frítt, en óviss-
an og hættur sem búa undir niðri eru alltaf til stað-
ar. Eftir 2004 hefur Fang búið til marga skúlptúra.
Á þessari sýningu má sjá Gullhausa-röðina sem
hann hefur unnið að á allra síðustu árum. Líkneski
af hausum úr gulli vísa óbeint til grófrar efn-
ishyggju og peningadýrkunar. Skínandi og glæsileg-
ir hausarnir eru bundnir við jörðina með grönnum
stálþræði og hreyfast eftir því sem vindarnir blása,
.9auGLITI TIL auGLITIS VIÐ KÍna
og fyrir vikið virðast þeir nokkuð óstöðugir. Einsog
önnur verk Fangs tjá Gullhausarnir djúpar áhyggjur
listamannsins af mannkyninu nú á tímum.
Yue Minjun hefur hvað eftir annað haft sjálfan
sig að viðfangi í málverkum sínum. Hið gróteska og
kómíska látæði og skælbrosandi andlitin eru ekki að-
eins kaldhæðnislegar sjálfsmyndir listamannsins
heldur einnig írónískar athugasemdir um andlegan
tómleika í Kína á okkar dögum. Málverk hans ein-
kennast af einfaldri myndbyggingu og pensilstrokum
að hætti auglýsingamiðla, en ekki síður af æpandi og
tilbreytingarlausum litum. Það hvernig stíll hans hef-
ur þróast tengist listmenntahefðinni í kínverskum
listaháskólum. Frá því snemma á sjötta áratugnum
og áfram tók Kína upp sovéska sósíalrealismann. Þar
eð um einfaldaða útgáfu af nýklassisma er að ræða,
er í sósíalrealismanum notast við nokkur stig til að
skilgreina form og gerð viðfangsefnisins. Af hrein-
skilni beitir Yue þessum stíl til að miðla tilfinningu
um yfirborðskennd, kímni og leiðindi.
Liu Ye ólst upp undir ofurverndarvæng móður
sinnar og kemur sú reynsla glöggt fram í list hans. Ég
lít gjarna þannig á verk hans að í þeim sé hann að tjá
þrá sína eftir móðurást. Í flestum verka hans birtist
listamaðurinn sem barn á sögusviði sem er ævintýri
líkast. Með þessu er listamaðurinn hugsanlega að
fela sig fyrir áhyggjuefnum raunveruleikans. Inn-
blásinn af skærum litum og einfaldri myndbyggingu
Piets Mondrian notar Liu æpandi gulan, rauðan og
bláan lit til að skapa veröld þar sem gleði og draum-
órar æskunnar blómstra.
Myndir Tangs Zhigangs af börnum eru allt
annars kyns; pólitískar uppákomur verða að ein-
hvers konar leikjum barna. Það sem fyrir augu ber á
málverkum hans er ekki með öllu óhugsandi í landi
þar sem stjórnmálin smeygja sér inn í alla kima lífs-
ins. Verk Tangs vísa óbeint til bæði þess sálræna
tjóns sem stjórnmál valda börnum og þeirrar hug-
myndar um stjórnmál að þau séu barnaleikir.
Fyrstu verk Yangs Shaobins leiða hugan að
fáránleika þeirrar hetjuhugmyndafræði sem hefur
skollið á nokkrum kynslóðum í Kína. Í verkum hans
birtast hetjurnar sem hugsunarlausar og hlægilegar.
Undir þessa íróníu er ýtt með byltingartáknmyndum
á borð við sólblóm í bakgrunninum. Frá því um miðj-
an tíunda áratuginn hefur Yang beint sjónum sínum
að sálrænum áföllum og ofbeldi. Risavaxið höfuðið í
málverkum hans er oft sýnt sem fórnarlamb ofbeldis,
með brotið nef, aflöguð augu og bólgið, marið hör-
und. Yang hefur þróað einstaka tækni, sem gerir ferl-
ið við að mála framúrskarandi eðlilegt og mergjað.
Minnugur blekskvettutækninnar í hefðbundnu kín-
versku málverki, notar Yang útþynnta liti í breiðum
pensilstrokum til að skapa ólgu á yfirborði málverks-
ins, þar sem rauðu og hvítu litirnir „drjúpa og rjúka“
einsog blóð og tár. Í raun er þetta þýðingarmikið at-
riði í sérstæðum listrænum tjáningarmáta Yangs.
Mynd af manneskju sem hefur rétt í þessu verið lam-
in duglega er bæði holdtekja og tjáning listamanns-
ins á sársaukafullri reynslu sinni, einsog hann segir:
„Upphafspunkturinn í list minni er óttinn við valdið
… valdið er einsog blind og heyrnarlaus risamaskína
sem er á brjálæðislegri ferð. Þessi valdamaskína
skapar kerfi til að stjórna okkur og þjóðfélagi okkar.
Þegar þessi kerfi starfa óeðlilega, fyllist ég ofsa-
hræðslu, verð taugaveiklaður og kvíðinn; mig langar
til að gráta … Þegar fólk er óþyrmilega kúgað, grípur
það til öfgakenndra og óskynsamlegra … ráða. Við
erum sjúklingar með líkamlega og sálræna áverka. Ef
þú ert viðkvæm sál með næmt hjarta, þá mun þér
finnast veruleiki okkar grátlegur.“
Málverkin sem Zhao Nengzhi gerði á tíunda
áratugnum hafa mörg hver að geyma bjagaðar og
kræklóttar myndir sem eru dregnar fram með þurr-
legum pensilstrokum. Þessi verk endurspegla flækt,
taugatrekkt og niðurdregið hugarástand listamanns-
ins. Eftir árið 1997 verða myndir hans meira einsog í
móðu. Þær minna á ljósmynd sem er ekki í fókus, og
líta má á verk hans sem tákn um þann tóma innri
heim sem býr í flestum Kínverjum á okkar tímum.
Verk hans á þessari sýningu sameina þessar tvær
nálganir. Annars vegar eru augu skelfdrar mannveru
í brennidepli; hins vegar virðast andlit hennar og
bakgrunnur málverksins í móðu, aflöguð, eða af-
skræmd. Meginhluti andlitsins er gerður úr blettum
af þurrum, næstum duftkenndum litum. Áhrifin sem
þetta hefur eru þau að andlitið virðist þakið lagi af
efni sem ekki má anda að sér, sem ýtir undir hinn
þurra, óljósa, og kæfandi anda í verkum hans.
Skúlptúrverk Chen Qing Qing samanstendur
af hauslausri brjóstmynd af Maó í kassa sem líkist
bálfararkistu eða altari. Visnuðu trjágreinarnar upp
af brjóstmyndinni og mýsnar í kassanum eru til
marks um endalok Maó-tímabilsins. Chen, sem er
komin af háttsettum embættismanni, skapar verk
sem endurspegla afar sára og sálrænt þjakandi
reynslu fjölskyldu hennar á tímum menningarbylting-
arinnar. Annað verk eftir Chen, vesti í kínverskum
stíl með fjölskylduljósmyndum, er sláandi dæmi. Röð
kínverskra hnýttra hnappa vekur upp í huganum
mynd af stóru sári sem er saumað saman.
Í fyrri verkum Weis Dongs eru manneskjur
klæddar í búninga sem skírskota til neyslumenningar
okkar tíma eða menningarbyltingarinnar. Þetta fólk
er í sviðsmynd sem líkist kínversku landslagi hinna
bóklærðu. Verkin eftir Wei á þessari sýningu vísa til
persóna úr vissum klassískum meistaraverkum hins
vestræna heims. Í stað upprunalegu persónanna eru
hins vegar komnar austurlenskar konur í búningum
frá Mansjúríu, eða úr menningarbyltingunni, jafnvel
í þjóðbúningum, til að skapa tilfinningu fyrir óreiðu
og uppflosnun. Kjarninn í listrænni tjáningu Weis
felst í munúðinni sem sjá má í því hvernig hann
málar þessar hálfnöktu og þriflegu konur. Málverk
hans vísa óbeint til fyrirbrigða af ætt menningar-
legrar blóðskammar og blendingseiginleika. Látæði
persónanna, búningarnir, ekki síður en leikmunirnir
og baktjald málverksins, minna á brot úr sund-
urmölvuðu landslagi, sem er viðurstyggilegt, hlálegt
og fáránlegt í senn.
Hinn frægi kínverski rokksöngvari Cui Jian skrif-
aði í einum texta sinna: „Þetta er ekki af því að ég er
treggáfaður. Þetta er bara af því að heimurinn breyt-
ist of hratt.“ Einsog risavaxin maskína hefur kín-
verskt samfélag á sínu hraða breytingaskeiði ánetjað
næstum hvern einasta einstakling, og um leið fyllt
okkur þeirri tilfinningu að við höfum flosnað upp,
villst, fyllst leiða og afskiptaleysi, séum að köfnun
komin, eða særð. Ég veit hver ég er og hvað þetta
eru vonlausar aðstæður. En það er ekkert sem ég get
gert. Þetta er sú sjálfsmynd þjóðar sem er tjáð af kín-
versku auglitunum á þessari sýningu.
„Á síðustu þrjátíu árum eða svo hef-ur kínversk list og menning, engu síður en allt sam-félagið, gengið í gegnum róttækar breytingar“
• li xianting
Án titils, 1996. Olía á striga, 73 x 60 sm
Yue minjun
Blýantsteikning nr. 5, 1989-90Blýantsteikning, 76 x 110 sm
FANG LIJUN
.10 facing china
tang zhigang
Listin að leyfa öðrum að njóta
Arfleifð og hefðir eru máttarstólpar allrar menn-
ingar, en menningarlíf hvers tíma er umfangsmeira,
því það endurnýjar sig sjálft með því að breyta
stöðugt um afstöðu til einstakra augnablika í fortíð
sinni og verða fyrir vissum áhrifum að utan. Þá
stórkostlegu samfellu sem sjá má í kínverskri
menningu kann að mega rekja til þess að hún býr
yfir einstæðum mætti til að færa sér í nyt margvís-
lega strauma og stefnur í hugsun og háttum, ytri
ekki síður en innri, og laga að aðstæðum síbreyti-
legrar nútíðar og yfirvofandi framtíðar. Samtímalist
Kínverja er engin undantekning í þessu efni. Hún
rís upp af kirfilega lögðum grunni þjóðlegrar arf-
leifðar en greinilega má þó sjá að listamennirnir
kunna vel að meta stílbrögð og efnistök sem þróast
hafa annars staðar í heiminum.
enda þótt býsna langt sé á milli
Kína og Íslands í landfræðilegum
skilningi og jafnvel enn lengra virð-
ist vera milli menningarheima Kín-
verja og Íslendinga, kemur á óvart
hve margt þeir eiga sameiginlegt.
Á liðnum öldum hefur hvor þjóð um sig veitt
mannsandanum þroskavænlegt skjól þrátt fyrir oft
á tíðum óblíð náttúruöflin. Í þessari viðleitni hafa
þær hvergi gleymt mikilvægi þess að varðveita og
auðga menningararfleifð sína. Og með rótfestu í
þessari menningararfleifð hafa þær tileinkað sér
ást á lærdómi, ræktarsemi og sköpunargleði, sem
stuðlar að friðsælu lífi þegnanna.
Á undanförnum árum hefur á mörgum sviðum
tekist vel að stuðla að samstarfi Kínverja og
Íslendinga og gagnkvæmum skilningi milli þjóð-
anna. Tengsl á sviði stjórnmála og viðskipta hafa
dafnað, og menningarsamskipti hafa blómstrað á
báða bóga. Á Íslandi hafa verið haldnar athygl-
isverðar sýningar og menningarhátíðir til að kynna
kínverska sögu, arfleið, heimspeki, kvikmyndagerð
og þjóðlega list. Kínverskunámskeiðum og námi í
kínversku á háskólastigi hefur verið komið á fót, og
þetta framtak nær nýjum hæðum í maí árið 2008
þegar sett verður á fót Konfúsíusarstofnunin
Norðurljós við Háskóla Íslands.
Nú ber svo við, þökk sé velvild hollenska lista-
verkasafnarans Fu Ruide og eldmóði Hannesar
Sigurðssonar, forstöðumanns Listasafnsins á
Akureyri, að Íslendingum gefst tækifæri til að sjá
verk níu framúrskarandi listamanna frá Kína á sýn-
ingu sem leggur upp í ferð til fjölda landa frá
Akureyri, þeim bæ á Íslandi þar sem listræn starf-
semi stendur með einna mestum blóma.
Listaverk er ekki síður skilgetið afkvæmi menn-
ingarviðhorfa en vitnisburður um persónulega skoð-
un. Það er djúpsær miðill manna, tungumál sem
greiðir fyrir skilningi á öðrum þjóðum og ýtir undir
hæfileika til að meta að verðleikum líf og lífsskoð-
anir þeirra, hversu fjarlægar sem þær eru. Lifandi
eiginleikar listaverka ljúka upp töfraheimi þar sem
sjónræn og tilfinningaleg áhrif geta á augabragði
leitt saman einstaklinga af ólíkum uppruna og bund-
ið þá böndum þess mannlega, sem býr í okkur öll-
um. Þannig geta sjónræn samskipti yfirstigið þrösk-
ulda tungumálsins og tjáð þá merkingu sem það
hefur fyrir mannkynið og örlög þess. Ef við höfum
hugrekki til að mæta listinni með opnum huga, knýr
hún okkur til að leggja við hlustir. Og enda þótt það
virðist þversagnakennt þá er það vegna þess hve
listin er tilkomumikil og augljós, þar sem hún skap-
ar ósýnileg tengsl milli menningarheima sem annars
virðast aðskildir í veröldinni.
Eftir því sem þjóðsagan segir mun kínverski
spekingurinn og listmálarinn Wu Daozi, sem uppi
var á tímum hins mikla Tang-keisaraveldis, hafa
málað svo raunverulegar myndir að eftir að hann
lauk við stórfenglega landslagsveggmynd að boði
keisarans gekk hann út um leynidyr á veggmynd-
inni og sást aldrei upp frá því. Wu Daozi og verk
hans urðu eitt.
Þegar við nú göngum inn í heillandi verk á þess-
ari sýningu, í öllu óeiginlegri skilningi þó, kann að
vera að við sjáum djarfa fyrir því menningarlífi sem
dafnar í Kína okkar daga – og jafnvel sameinumst
því eitt andartak.
eftir:Vigdísi finnbogadóttur
Forseti Íslands 1980-1996
„ef við höfum hugrekki til að mæta listinni með opn-um huga, knýr hún okkur til að leggja við hlustir“
• vigdís finnbogadóttir
Án titils, 2005. Olía á striga, 67 x 64 sm
auGLITI TIL auGLITIS VIÐ KÍna
Listin að leyfa öðrum að njóta
.11
Kínverskir listamenn – borðtennisupplifun
Ein minna fyrstu ljósmynda var 9 x 9 sm, blá með
ljósbrúnan sjóndeildarhring þvert yfir miðjuna og
hún olli mér miklum vonbrigðum. Þreytulegar
ásjónur selanna í sandrifinu voru óþekkjanlegar –
í raun var ekki einu sinni hægt að sjá neina seli.
Ég var tíu ára gamall og vonaði að vasamynda-
vélin mín markaði ekki endalok tækniþróunarinn-
ar í ljósmyndun.
Núna, 35 árum og háskólagráðu síðar, er ég enn
að fást við sama vandamálið: hvernig ég fer að því
að taka ljósmynd sem fangar minn veruleika.
Ég hef reynt að leysa það, aðallega í stúdíóinu
mínu. Þar lærist manni margt um nákvæmni í ljós-
myndun, konseptpælingar, fjarvíddaráhrif og um
birtu. Þegar allt kemur til alls er stúdíó tómt her-
bergi og það verður að bera allt inn í það og stilla
því upp fyrir framan myndavélina – það er ekkert
annað þar, ekki einu sinni baktjald.
Auk stúdíóvinnunnar hef ég farið að fást við
aðra hluti, þar á meðal portrettljósmyndun.
Reynslan úr stúdíóinu kemur manni alltaf að
gagni, vinnan þar kallar á mikinn aga og krefst
þess stöðugt að teknar séu ákvarðanir um það
hvort eitthvað eigi eða eigi ekki heima á myndinni.
Það verkefni að gera portrett-
myndasyrpu fyrir Facing China
(augliti til auglitis við Kína) var
sannkallaður happafengur fyrir mig,
hvernig sem á það er litið: um nokkurra
ára skeið hef ég haft tengsl við Kína – ókei, hún
heitir Li Yue, hún er unnusta mín og án hennar
hjálpar hefði myndasyrpan aldrei orðið svona góð!
En það er alltaf spennandi og framandi að taka
portrettmynd – hvernig hún lítur út, hvað ég hef
mikinn tíma og hvernig mér mun lynda við fólkið
eru þau spursmál sem valda manni mestum
áhyggjum. En allar reyndust þær tilefnislausar.
Þetta var næstum því einsog ég væri á „heima-
velli“. Listamennirnir voru allir með vinnustofur
sem voru í grundvallaratriðum mjög líkar stúd-
íóinu mínu – penslar og litir í staðinn fyrir mynda-
vélar og linsur, hátíðlegt teborðið í staðinn fyrir
espressovélina. Í einni eða tveimur þeirra var
meira að segja borðtennisborð að auki.
Það er yfirleitt mjög erfitt að taka portrettmynd
af einhverjum ef maður skilur ekki málið sem
hann talar en í þessu tilviki – þökk sé unnustu
minni – var það auðvelt.
Ég reyni alltaf að fá fólkið á hinni fyrirhuguðu
mynd til að setjast. Það getur þá stillt sér upp eða
bara haldið um sætisbrúnina – aðalatriðið er að ég
nái að fanga augnablikið þegar allt stemmir. Það
var mjög auðvelt þar sem ég gat haft samskipti við
manneskjuna gegnum Yue og skjáinn á myndavél-
inni minni. Í það minnsta fannst mér allt koma
heim og saman og ég mun minnast þess að við
komumst í kynni við skemmtilegt fólk og að bak-
höndin hefði mátt vera betri hjá mér og að nú get
ég séð selina í gegnum linsuna mína.
eftir:Christoph FeinLjósmyndara
yang shaobin
2003
– N
r. 1
, 200
3. O
lía á
str
iga,
99
x 13
5 sm