FABÝKALAR KURAN FABRÝKA KARDEMÝR VE TÜRKÝYE …Metalurji Mühendisi FABÝKALAR KURAN FABRÝKA...

13
20 Ekim 1922 tarihinde TMMOB Metalurji Mühendisleri Odasý'nda yapýlan Akþam Söyleþisi'nin konusu” Türkiye'nin Demir Çelik Öyküsü”; konuþmacý ise Atatürk'ün yurtdýþýna gönderdiði diðer öðrencilerle birlikte 1926'da Ankara Garý'ndan bizzat uðurladýðý ülkemizin ilk Metalurji Yüksek Mühendisi Selahattin ÞANBAÞOÐLU idi. Þanbaþoðlu, önce makina mühendisliði eðitimine baþlamýþ; ama daha sonra, “Memlekete gereklidirdiyerek Aachen'de Metalurji eðitimi görmüþ; 1930'larýn baþlarýnda baþlayan demir-çelik seferber- liðinin her aþamasýnda nefer, lider, gözlemci ve tanýk olarak yer almýþ; Türkiye'nin sýnaî geliþimde sürekli izler býrakmýþ ve bu satýrlarda anlatýlacak olan demir- çelik öyküsünün inanýlmaz güçlü hafýzasýyla en ince detaylarýna kadar bu günlerde taþýnmasýný saðlamýþ bir üstadýmýzdý. Ayný zamanda, Cumhuriyetin o dönemlerdeki insanlarýnda görülen özelliklerinden olan üstün devlet ve görev bilinciyle, tüm olumsuzluk ve yokluklara raðmen, ülke sanayisinin temel taþlarýný oluþturan kuruluþlarýný ülkemizin saðlam tuðlalarý olarak sessizce ören ve yine sessizce göçüp giden bir mühendisi idi. Türkiye demir-çelik öykü- sünde KARDEMÝR'in (Karabük Demir Çelik Ýþlet- meleri); KARDEMÝR öyküsünde de, kendisi hiç ça- lýþmamýþ olmasýna raðmen, S. ÞANBAÞOÐLU'nun çok önemli bir yeri vardýr. Söyleþide ÞANBAÞOÐLU, Osmanlý Ýmpara- torluðu'nun son dönemlerinden baþlayarak bu öyküyü þöyle aktarmýþtý: “Endüstri devrimine yol açan temel unsur olan çeliðin kütle halinde imalatýný gerçekleþtirmiþ olan Ýngiltere'nin Baþbakaný kaybettikleri Amerikan Mahmut KÝPER Metalurji Mühendisi FABÝKALAR KURAN FABRÝKA KARDEMÝR VE TÜRKÝYE CUMHURÝYETÝ DEMÝR ÇELÝK ÖYKÜSÜ ÖYKÜ 1. BÖLÜM müstemlekesi için demiþtir ki, “Biz bir müstemleke kaybettik ama öyle bir sanayi üretimi meydana getirdik ki, o müstemlekeyi kat kat telafi edecek durumdadýr. ' Evet….. çeliðin kütle halinde imali çok önemli bir olaydýr. Osmanlý Ýmparatorluðu gerçi elde bir vesika yok ama 1820'lerde sanayi devrimine girmeye çalýþmýþtýr. Þöyle bir hatýramý müsaade ederseniz arz etmek isterim: 1942-43 senesinde, Askeri Fabrikalar Genel Müdürü baþkanlýðý'ndaki bir heyetle harp içerisinde Ýngiltere'ye gittik. Ýngiltere'nin davetinin sebebi Türkiye'yi harbe sokmak için iliþkileri geliþtirmekti. Fabrikayý gezdikten sonra enteresan bir þey göste- receðiz dediler. Fabrikanýn büyük yeþil bahçesinin bir yerinde, fevkalade bakýmlý, mermerden yapýlmýþ, etrafý zincirle çevrili bir mezar var. Mezarýn üzerinde:'Ýstanbul'dan buraya staj için gelip 28 yaþýnda ölen Ýbrahim …'in mezarýdýr. Bu garibin mezarýna kimse dokunmasýn !... Tarih 1840 .' yazýyor… Ama Osmanlý Ýmparatorluðu'nda hangi tarihte kütle halinde çelik imaline baþlandýðýna iliþkin bir vesika yok. Vakti zamanýnda Askeri Fabrikalarýn kütüp- hanesindeyken, Ýmalat-ý Harbiye'nin mazisinden bahseden bir kitap görmüþtüm. Sonra gidip aradým; ama kaybolmuþtu. O nedenle hafýzama istinaden anlatacaðým. Osmanlý'da kütle halinde çelik üretimi evvela Camialtý Tersanesi ile baþlamýþtýr. Abdülaziz'in zamanýnda Osmanlý Donanmasý'nýn geliþmesi arzu edilmiþ olduðu için, bu tersane kurulmuþtur ve içinden hem demirhane, hem de bir haddehane bulunmaktadýr. 2000 tona kadar bütün gemilerin boyasý, çýrak okulunun mürekkep ihtiyacý dahil tüm ihtiyaçlarý da bu tesiste yapýlýyordu. TMMOB Mühendislik - Mimarlýk Öyküleri - I Kitabýndan Alýnmýþtýr. TMMOB 1 9 5 4 1 9 5 4 38 2009

Transcript of FABÝKALAR KURAN FABRÝKA KARDEMÝR VE TÜRKÝYE …Metalurji Mühendisi FABÝKALAR KURAN FABRÝKA...

Page 1: FABÝKALAR KURAN FABRÝKA KARDEMÝR VE TÜRKÝYE …Metalurji Mühendisi FABÝKALAR KURAN FABRÝKA ... “ABD bir endüstri devi ise, bunu çelik endüstrisi ... kimyasal sanayi bakýmýndan

20 Ekim 1922 tarihinde TMMOB Metalurji

Mühendisleri Odasý'nda yapýlan Akþam Söyleþisi'nin

konusu” Türkiye'nin Demir Çelik Öyküsü”;

konuþmacý ise Atatürk'ün yurtdýþýna gönderdiði

diðer öðrencilerle birlikte 1926'da Ankara Garý'ndan

bizzat uðurladýðý ülkemizin ilk Metalurji Yüksek

Mühendisi Selahattin ÞANBAÞOÐLU idi.

Þanbaþoðlu, önce makina mühendisliði eðitimine

baþlamýþ; ama daha sonra, “Memlekete gereklidir”

diyerek Aachen'de Metalurji eðitimi görmüþ;

1930'larýn baþlarýnda baþlayan demir-çelik seferber-

liðinin her aþamasýnda nefer, lider, gözlemci ve tanýk

olarak yer almýþ; Türkiye'nin sýnaî geliþimde sürekli

izler býrakmýþ ve bu satýrlarda anlatýlacak olan demir-

çelik öyküsünün inanýlmaz güçlü hafýzasýyla en ince

detaylarýna kadar bu günlerde taþýnmasýný saðlamýþ

bir üstadýmýzdý. Ayný zamanda, Cumhuriyetin o

dönemlerdeki insanlarýnda görülen özelliklerinden

olan üstün devlet ve görev bilinciyle, tüm olumsuzluk

ve yokluklara raðmen, ülke sanayisinin temel

taþlarýný oluþturan kuruluþlarýný ülkemizin saðlam

tuðlalarý olarak sessizce ören ve yine sessizce göçüp

giden bir mühendisi idi. Türkiye demir-çelik öykü-

sünde KARDEMÝR'in (Karabük Demir Çelik Ýþlet-

meleri); KARDEMÝR öyküsünde de, kendisi hiç ça-

lýþmamýþ olmasýna raðmen, S. ÞANBAÞOÐLU'nun

çok önemli bir yeri vardýr.

Söyleþide ÞANBAÞOÐLU, Osmanlý Ýmpara-

torluðu'nun son dönemlerinden baþlayarak bu

öyküyü þöyle aktarmýþtý:

“Endüstri devrimine yol açan temel unsur olan

çeliðin kütle halinde imalatýný gerçekleþtirmiþ olan

Ýngiltere'nin Baþbakaný kaybettikleri Amerikan

Mahmut KÝPERMetalurji Mühendisi

FABÝKALAR KURAN FABRÝKA KARDEMÝR VE TÜRKÝYE CUMHURÝYETÝ

DEMÝR ÇELÝK ÖYKÜSÜÖYKÜ

1. BÖLÜM

müstemlekesi için demiþtir ki, “Biz bir müstemleke kaybettik ama öyle bir sanayi üretimi meydana getirdik ki, o müstemlekeyi kat kat telafi edecek durumdadýr. ' Evet….. çeliðin kütle halinde imali çok önemli bir olaydýr. Osmanlý Ýmparatorluðu gerçi elde bir vesika yok ama 1820'lerde sanayi devrimine girmeye çalýþmýþtýr. Þöyle bir hatýramý müsaade ederseniz arz etmek isterim:

1942-43 senesinde, Askeri Fabrikalar Genel Müdürü baþkanlýðý'ndaki bir heyetle harp içerisinde Ýngiltere'ye gittik. Ýngiltere'nin davetinin sebebi Türkiye'yi harbe sokmak için iliþkileri geliþtirmekti. Fabrikayý gezdikten sonra enteresan bir þey göste-receðiz dediler. Fabrikanýn büyük yeþil bahçesinin bir yerinde, fevkalade bakýmlý, mermerden yapýlmýþ, etrafý zincirle çevrili bir mezar var. Mezarýn üzerinde:'Ýstanbul'dan buraya staj için gelip 28 yaþýnda ölen Ýbrahim …'in mezarýdýr. Bu garibin mezarýna kimse dokunmasýn !... Tarih 1840 .' yazýyor…

Ama Osmanlý Ýmparatorluðu'nda hangi tarihte kütle halinde çelik imaline baþlandýðýna iliþkin bir vesika yok. Vakti zamanýnda Askeri Fabrikalarýn kütüp-hanesindeyken, Ýmalat-ý Harbiye'nin mazisinden bahseden bir kitap görmüþtüm. Sonra gidip aradým; ama kaybolmuþtu. O nedenle hafýzama istinaden anlatacaðým. Osmanlý'da kütle halinde çelik üretimi evvela Camialtý Tersanesi ile baþlamýþtýr.

Abdülaziz'in zamanýnda Osmanlý Donanmasý'nýn geliþmesi arzu edilmiþ olduðu için, bu tersane kurulmuþtur ve içinden hem demirhane, hem de bir haddehane bulunmaktadýr. 2000 tona kadar bütün gemilerin boyasý, çýrak okulunun mürekkep ihtiyacý dahil tüm ihtiyaçlarý da bu tesiste yapýlýyordu.

TMMOB Mühendislik - Mimarlýk Öyküleri - I Kitabýndan Alýnmýþtýr.

TMMOB

1954

1954

38

2009

Page 2: FABÝKALAR KURAN FABRÝKA KARDEMÝR VE TÜRKÝYE …Metalurji Mühendisi FABÝKALAR KURAN FABRÝKA ... “ABD bir endüstri devi ise, bunu çelik endüstrisi ... kimyasal sanayi bakýmýndan

Daha sonra Ýmalat-ý Harbiye tarafýndan Zeytin-burnu'ndaki demir çelik tesisleri kurulmuþtur. Ýlk kurulan tesisler beþer tonluk biri bazik, diðeri de asidik Siemens - Martin ocaklarýdýr. Bazik sistemle kütle çelik imalatý, asidik sistemle de toplarýn namlularý yapýlýyordu. Zeytinburnu'nda haddehane yoktu; dövme ve presleme iþlemleri vardý. Yani, Siemens-Martin ocaðýndan dökülen çelik haddeleme suretiyle deðil, dövülme suretiyle þekil alýrdý.

Bu durum aþaðý yukarý Birinci Cihan Harbi'ne kadar devam etti. Bu savaþtan hem çelikhane, hem imalathaneler ve diðer tüm fabrikalar var güçleriyle çalýþtýlar. Mütareke ile birlikte hepsi kapandý, harap oldu. Ve Türkiye Cumhuriyeti teþekkül ettiði vakit, 1923 'te elinde çelik üreten hiç tesisi yoktu. Ufak pik dökümhanelerinden baþka hiç bir þey kalmamýþtý.”

S. SANBAÞOÐLU Cumhuriyetin ilk yýllarýnda demir-çelik ile ilgili giriþimleri de þöyle anlatýyor;

“ Ýlk teþebbüs 1924 senesinde imalathanelerin tekrar kurulmasý için çýkarýlmýþ bir kanunla baþlar. 100 milyon liralýk tahsisatýn 5 sene zarfýnda sarf edilmesi üzerine bir kanun çýkarýlmýþ ve ona istinaden askeri fabrika imalathaneleri tekrar yeni baþtan kurulmaya baþlanmýþtýr.

Ýlk önce Ankara Fiþek Fabrikasý ile iþe baþlanmýþtýr. Ve 1929 senesinde de, Kýrýkkale'deki çelik fabrikasýnýn temeli atýlýr. Bu fabrika 1932'nin baþýnda bitti. Fabrikada iki tane 10'ar tonluk Siemens- Martin ocaðý, bir tane 2 tonluk elektrikli ark ocaðý ve iki tane de kupol ocaðý ile beraber dökümhane, haddehane, demirhane, tamirhane vardý. 1932'te Almanlar'dan bir heyet geldi, bunlarý çalýþtýrmaya baþladýk.”

S. ÞANBAÞOÐLU'nun 1995'te ölümünün ardýndan, bir aný kitabý basýldý. Bu kitabýn sunuþunda Prof. Dr. Bilsay KURUÇ, Türk Tarih Vakfý'nýn Sözlü Tarih Projesi kapsamýnda, Ülkü ÖZEN'in Selahattin ÞANBAÞOÐLU ile yaptýðý söyleþiden alýntýlara da yer vermiþtir. Bu söyleþide, Kýrýkkale'nin ve fabrika-nýn o günlerdeki durumunu da ÞANBAÞOÐLU þöyle anlatýyordu:

“1932'de Kýrýkkale'de askeri fabrika sahasý dýþýnda

sadece 13 ev vardý. Meyhane, kahvehane ve kasap

dükkâný ayný yerdi. Yol yoktu. Haftada yalnýz iki tren

geçerdi. Gazete gelmezdi. Fabrikaya ya trenle, ya da

çamur tarladan geçerek gidilirdi. Ýþçi tamamen

oralarýn köylüsüydü. Ýki, üç saatte köyünden eþekle

veya yaya gelirdi. Fabrikada eþeklere ayrý yer vardý.

Çelik fabrikasýnda 500-600 iþçi çalýþýrdý. Ýþçilere

(yani çalýþan köylüye) kendi getirdiði pekmez veya

ayrana bandýðý yufka ekmeðinden ibaret yemeðinin

ve kendi elbisesinin dýþýnda, ilk fabrika yemeði ve

kýyafeti Kýrýkkale Çelik Fabrikasý'nda verilmiþtir.

Bunu yapan da devlet deðildi. Kendi aramýzda para

toplayýp baþlattýk ve usul haline getirdik……”

O devirde yörede ne sebze hali, ne kabzýmal ne de

mezbaha vardýr ve onlar, fabrika çerçevesindeki uy-

gun bir arazide domates, biber, fasulye vb. gibi seb-

zeler tavuk, koyun gibi hayvanlarý doðrudan doðru ya

kendileri yetiþtirterek, çalýþanlara Cumhuriyetin ilk

tabldot uygulamasýný baþlatýrlar. Cumhuriyetin ilk

yýllarýnda nelerin, hangi koþullar altýnda ve hangi

inanç ve dirençlerle baþarýldýðýný gösteren bu ara

açýklamadan sonra, tekrar Þanbaþoðlu'nun aðzýndan

demir-çelik serüvenine devam edelim:

O vakit demiryollarý Türkiye için çok önemli. Bu

fabrikalarý askerlerin ihtiyacý için kurarken, Ýsmet

Paþa'nýn emriyle '…. Burada ray-da yapýlsýn.”

denmiþtir. Türkiye'de ilk defa ray 1932 senesinin

Haziraný'nýn 4'ünde burada yapýlmýþtýr. Daha sonra

Almanlar gittiler ve 1934'e kadar çelikhane

çalýþmadý; Çünkü ne mühimmat, ne de ray için sipariþ

vardý….

1934 senesinde Ali ÇETÝNKAYA Bayýndýrlýk Bakaný

olduktan sonra Devlet Demiryollarý ona baðlandý.

Devlet Demiryollarý baþlangýçta hiç istemiyordu;

ama ÇETÝNKAYA zorlayýnca ray sipariþini

Kýrýkkale'ye vermek zorunda kaldýlar. Baþlangýçta,

tabiatýyla hiç tahsisat falan yok. Hepimiz acemiyiz ve

doðru dürüst kütle halinde üretim yapamýyoruz. O

esnada, 15'lik top imalatý için Almanya' ya tekâmül

TMMOB

1954

1954

2009

39

Page 3: FABÝKALAR KURAN FABRÝKA KARDEMÝR VE TÜRKÝYE …Metalurji Mühendisi FABÝKALAR KURAN FABRÝKA ... “ABD bir endüstri devi ise, bunu çelik endüstrisi ... kimyasal sanayi bakýmýndan

kursuna gidenler, Skoda firmasýndan Harlas isimli bir

ustabaþý getirler. Bizim çelik imalatýnda Harlas 'ýn

çok büyük yardýmý ve tesiri oldu.

Raylarý ilk teslim ettiðimiz zaman TCDD þüphe

etmiþti. Ýnþaat Fen Heyeti Baþkaný olan Ýsmail Fuat

Bey bizim raylardan ve Alman konsorsiyumundan

gelmiþ raylardan birkaç örnek alýp test etmek üzere

Ýsviçre'ye gönderdi. Onlar raylarý Thomas çeliðinden

yapýyordu. Bizim raylar onlarýnkinden kat be kat

mukavim çýkýnca herkesin sesi kesildi. 1935-1940

tarihleri arasýnda TCDD'ye 20.000 ton ray verdik.

Kýrýkkale'nin esas imal görevi vasýflý çeliktir. Bunda

baþarýlý olmuþtur. 1935-50 arasýnda 150 kadar

deðiþik çelik çeþidi yapýlmýþtýr. Türkiye'de bugün

bunun yarýsý üretilmiyor.

Kýrýkkale'de hep yeni þeyler yapýlýrdý. Sýcak iþ, yüksek

hýz, kýsaca her cins takým çeliði yapýldý. Hülasa, uçak

çeliði, kalem çeliði, paslanmaz çelikler, atýþa

dayanýklý çelikler, bütün diþli çelikler, semantasyon

çelikleri, daha birçoklarý yapýldý. Bizi en çok

müþkülata uðratan, fiþek için, platina dediðimiz çok

düþük (%0.08) karbonlu ve silissiz malzeme imal

etmekti. Kýrýkkale'de dolomit yoktu, ama manyezit

vardý; manyezitin yakýlmasý ve katýlmasý ilk defa

burada oldu.

Sonra, Türkiye'de ilk defa çelik döküm, kuma çelik

döküm de burada yapýldý. Çelik döküm kumu

tanýnmýyordu, bentonit hiç bilinmezdi. O vakit

þamotu öðütüp döküm kumuyla karýþtýrma suretiyle

çelik kumu imal edildi. Ýlk yapýlan þeyler, toplarýn

tekerlek baþlarý olmuþtur. Ve ondan sonrada

enteresan iki döküm yapýldý; bunlar eski Erkin

denizaltý personel gemisinin bodoslamalarý ve mermi

çeliklerinin çekme halkalarý için, iç kýsmý beyaz

döküm, dýþ kýsýmlarý gri döküm halkalardý.

Kapasite 2 tonluk bir elektrik ark ocaðýndan ibaretti.

Bütün bunlarý kitaplardan bakarak yaptýk. Patent,

lisans söz konusu olamazdý. Kendi ihtiyacýmýzý,

TCDD'nin ve Milli Savunma 'nýn ihtiyaçlarýný

karþýlardýk. Piyasaya vermedik, piyasanýn ihtiyacý da

yoktu…..”

Prof. Dr. Bilsay KURUÇ, ÞANBAÞOÐLU'nun an-

lattýklarýndan yola çýkarak o dönemki Kýrýkkale'yi

þöyle tanýmlýyor:

“…….1930'larda ýssýz Kýrýkkale köyünde minyatür

bir sanayi modeli kurulmuþtu.Askeri fabrikalar

1924'te alýnmýþ olan bir kararla, 'Kýzýlýrmak'ýn

doðusunda kurulsun…'ilkesine göre ve bütünüyle de

harp sanayisine yönelik olarak, ana ve yardýmcý

fabrikalar biçiminde kurulur. Fiþek, mermi, çelik,

tüfek ve barut fabrikalarý ortaya çýkar. Mermi, barut,

kapsül, fiþek yanýnda, top tabanca, zýrh mermisi, zýrh

levhasý, vagon yayý, tampon yayý ve kabýna sýðmayan

bir çok ürün, bu minyatür sanayide üretiliyordu….”

Bu minyatür sanayide gerçekten çok önemli, deðiþik

ve zor iþler yapýlýyordu. Ama 600-700 ton/yýl ölçekli

çelik üretimi ülkenin sanayileþebilmesi için çok

yetersizdi. Türkiye'nin sanayi devrimini yakalaya-

bilmesi için, aðýr sanayisini kurmasý ve bunun için de

lokomotif sektörlerden olan demir-çelik iþinde çok

yüksek üretim rakamlarýna ulaþmasý gerekiyordu.

Ýngilizlerin kitlesel demir-çelik üretimini ' Amerika

Müstemlekesi'nden daha üstün tutmalarý gibi, baþta

ABD olmak üzere, diðer geliþmiþ ülkeler de bu

üretimi çok önemsediler. 1980'lerin sonlarýnda

Uluslararasý Demir Çelik Enstitüsü'nün (IISI) 21.

yýllýk toplantýsýndaki þeref konuðu þöyle diyordu:

“ABD bir endüstri devi ise, bunu çelik endüstrisi

merkezli sýnai üretim gücüne borçludur….”

En azýndan 2000'lerin baþýna kadar uzanan bir sanayi

çaðýnda lokomotif rol oynamýþ olan iþ kollarýnýn

desteklenmesi, ekonomik geliþmenin anahtarý

konumundaydý. Çünkü bu anahtar sektörlere yapýlan

yatýrýmlar sonucu, üretimde görülen %20'lik bir artýþ,

ulaþýmýndan reklama tüm diðer yan sektörlere

%20'lik bir artýþý da beraberinde getirmekteydi.

Kimya sanayisi ile birlikte temel lokomotif sek-

törlerden olan demir çelik iþkolunda çalýþan bir kiþi,

bu sektörlerden etkilenen diðer iþkollarýnda 20 ki-

þiye daha istihdam olanaðý saðlamaktaydý. Yeni yeni

kurulan Türkiye Cumhuriyeti de bu gerçeði

görüyordu. Bu nedenle de, ülkede kitlesel ölçekli bir

TMMOB

1954

1954

40

2009

Page 4: FABÝKALAR KURAN FABRÝKA KARDEMÝR VE TÜRKÝYE …Metalurji Mühendisi FABÝKALAR KURAN FABRÝKA ... “ABD bir endüstri devi ise, bunu çelik endüstrisi ... kimyasal sanayi bakýmýndan

entegre demir-çelik tesisinin kurulmasý hususunun

araþtýrýlmasý için gereken çalýþmalar, Ýktisat Vekaleti

tarafýndan hemen baþlatýlmýþtý.

KARDEMÝR'in kuruluþunun 50. yýlýnda yayýnlanan

bir broþürde anlatýlanlara göre, 1925 yýlýnda, bir

taraftan petrollerin incelenmesi için Lüksemburg

'dan Dr. LUCIUS, diðer taraftan da kömür ve demir

madenlerinin araþtýrýlmasý için Avusturya'daki ünlü

Löben Maden Mektebi'nin profesörlerinden Dr.

GRANIGG Türkiye'ye getirtilir. Dr. GRANIGG,

raporunda demir cevherinin ve cevherin izabesi için

kullanýlacak kokun dýþarýdan getirilmesini tavsiye

eder….

Öte yandan ülkemizdeki kömürlerin koklaþma

testleri ve cevherlerin uygunluk analizleri de

yurtdýþýnda yaptýrýlmýþtýr. Bu kýpýrtýlardan sonra

1928'e kadar herhangi bir diðer araþtýrma emaresi

gözlenmemektedir. 1928'de Genel Kurmay'da

yapýlan bir toplantýda konu tekrar ele alýnmýþ; fakat

bütçeye ödenek konamadýðýndan, demir çelik sanayi

kurma teþebbüsü ikinci kez olumsuz sonuçlanmýþtýr.

1932'de Rus Heyeti'nin incelemelerinden sonra, konu

tekrar gündeme gelmiþ; bu heyetin verdiði rapor-

larda, 1929-1930 gümrük istatistiklerine göre, bir

yýlda 150.000 ton demir çeliðe sürüm bulunabi-

leceði, bunun için de günde 300 ton kapasiteli bir

yüksek fýrýna ihtiyaç olduðu belirtilmiþtir. Bu yüksek

fýrýnýn iþletilmesi için kurulacak kok fabrikasýn da da

kimyasal sanayi bakýmýndan önemli yan ürünler elde

edileceði ve bu aðýr sanayi merkezi çerçevesinde

kurulacak sülfürik asit fabrikasý ile diðer yan sanayi

tesislerinin çok ekonomik olacaðý doðrultusunda

görüþler ortaya konmuþtur.

Ruslardan sonra Amerika'dan gelen bir diðer heyete

Türkiye'nin ekonomik tahlilleri yaptýrýlmýþ; bu

kapsamda demir-çelik sanayisi de ele alýnmýþtýr. Ve

nihayet, entegre demir-çelik tesislerinin kuruluþ

yerlerinin seçiminin ve diðer sorunlarýn incelenebil-

mesi için, Sümerbank ve Genel Kurmay ile birlikte

çalýþmalara baþlanmýþ; birinci sanayi kalkýnma planý

kapsamýnda yer alan bu en önemli tesisin kesin olarak

kurulmasýna karar verilmiþtir.

Amerikalý iktisatçýlarýn ve Rus heyetinin incele-

meleri sonucunda, tesisler için önerdikleri kuruluþ

yeri Ereðli'dir. Daha sonra, kesin kuruluþ yerinin

tespiti için Sümerbank ve Askeri Fabrikalar

Uzmanlarýndan bir heyet seçilir. S. Þanbaþoðlu ile

KARDEMÝR'in yolarýda ilk kez burada kesiþir. Yer

seçimi için oluþturulan heyette Vedat AKDOÐAN,

Hasan Osman KIRAÇ ve S. ÞANBAÞOÐLU bu-

lunmaktadýr. Ýncelemelerin sonucunda “… tesis

Zonguldak'ta kurulsun ….” derler; Genelkurmay

deniz toplarýnýn atýþ menzili (o zamanlar 70 km'ydi)

dýþýnda kalmasý hususunda ýsrar eder ve

Zonguldak'tan 70 km içeride 11-12 haneli Karabük

Köyü bulunur. Karabük'ün seçilmesinde savunma

gereksinimi dýþýnda þu faktörler de rol oynamýþtýr:

! Taþkömürü havzasýna olan yakýnlýðý;

! Demiryolu güzergâhýnda olmasý nedeniyle,

1936 yýlýnda Erzurum demiryolu hattýnýn

yapýlýþýnda bulunan Divriði demir made-

nindeki cevherin nakil imkaný;

! Yörenin iþçi yerleþmesine uygunluðu;

! Yöredeki jeolojik yapýnýn aðýr sanayi tesisi

kuruluþuna elveriþli oluþu,

! Demir cevheri dýþarýdan ithal edileceði için

sahile yakýn oluþu.

Üye Aidatýný Zamanýnda

Ödeyen Üyelerimiz

Primleri Odamýzca Karþýlanan

Ferdi Kaza Sigorta Poliçelerini

Þubemizden Alabilirler.

TMMOB

1954

1954

TMMOB

1954

1954

2009

41

Page 5: FABÝKALAR KURAN FABRÝKA KARDEMÝR VE TÜRKÝYE …Metalurji Mühendisi FABÝKALAR KURAN FABRÝKA ... “ABD bir endüstri devi ise, bunu çelik endüstrisi ... kimyasal sanayi bakýmýndan

l952 Ýnönü'de doðdum. Ýlk ve orta öðrenimimi

Ýnönü'de yaptýktan sonra Eskiþehir Sanat Enstitüsü

elektrik bölümünden mezun oldum.1977 yýlý Sakarya

DMMA makina bölümü mezunuyum,1979 Eskiþehir

Belediyesi Otobüs Ýþletmesinde göreve baþladým.15

Aralýk 1979 ile 15 Mart l981 tarihleri arasý yedek

subay olarak askerlik yaptýktan sonra tekrar

belediyede göreve baþladým. 1989-1994 yýllarý

Ýnönü Belediye Baþkanlýðý, l994-1999 Odunpazarý

belediye baþkan yardýmcýlýðý yaptým. 2004 'te emekli

oldum. 2006-2008 DP il Bþk.Yard.sý 2008 yýlýnda DP

il baþkaný olarak görev yaptým. Yýllarca futbolcu ve

yönetici olarak amatör spora hizmet ettim. Evliyim 2

çocuk sahibiyim.

TMMOB

1954

1954

SABAHATTÝN TEKÝN

1994-1999 yýllarý arasýnda 2 dönem amatör spor

kulüpleri federasyonu baþkan yardýmcýlýðý ve 3

dönem Ýnönülüler Kültür ve Yardýmlaþma Derneði

baþkanlýðý yaptým, yeni mezun olacak makina

mühendisi adayý kardeþlerime tavsiyelerim; Ülke-

mizdeki siyasi rejim sisteminin olmazsa olmazlarý

olan sivil toplum örgütleri ve siyasi partilerde

korkmadan yer almalarý ülkenin geleceðinde söz

sahibi olmalarýný istiyorum. Gelecek nesiller sizlerin

býrakacaklarý miras ile ayakta kalacaklardýr. Bu güne

kadar bizleri yönetenleri suçlamak yerine biz ne

verdik ya da ne verebilirizin hesabýný yapmalýyýz

kanaatindeyim.

Üyemize

bundan sonraki yaþamýnda

saðlýk, mutluluk

ve baþarý dolu günler dileriz.

TMMOB

1954

1954

42

2009

Page 6: FABÝKALAR KURAN FABRÝKA KARDEMÝR VE TÜRKÝYE …Metalurji Mühendisi FABÝKALAR KURAN FABRÝKA ... “ABD bir endüstri devi ise, bunu çelik endüstrisi ... kimyasal sanayi bakýmýndan

Bugün geçmiþe bakarak yapýlan deðerlendirmeler,

Köy Enstitüleri'nin ülkemiz için en büyük eðitim

projesi olduðu fikrinde birleþmektedir. Köyden gelen

yetenekli çocuklarýn, o günkü þartlarda her yönüyle

eðitimden geçirilip tekrar köylere birer 'eðitmen'

olarak gönderilmesini ve orada kalan nüfusa okuma

ve yazmayý öðretmesini, böylece aydýnlanmayý

köylerde baþlatmayý amaçlayan bir projeydi bu.

Nüfus köylerde yoðunlaþmýþtý; bu proje de, Türkiye

gerçeðine uygun düþmekteydi. Köy Enstitüleri'nin

eðitim projesi “teorik ve pratik” eðitimin bir arada

verildiði bir modeldi. Derslerin sadece “temel ders-

ler” olarak deðil, günlük yaþamda karþýlaþýlabilen

hemen tüm konularda donanýmlý olmayý saðlayan bir

ders programýyla veriliyor olmasý en önemli özel-

liklerinden biriydi. Bu nedenle, Köy Enstitüsü'nden

mezun olanlar, “temel dersler” dýþýnda, günlük

pratiðin yarattýðý sorunlarýn aþýlmasý için gerekli bilgi

ve beceriyi de içinde barýndýran bir süreci eðitim

olarak alýyorlardý.

Bozkýrý aydýnlatan bir deneyim:

KÖY ENSTÝTÜLERÝ

NE ZAMAN KURULDU?

Cumhuriyeti kuran çaðdaþ aydýn kadrolar eðitimin

öncelikle köylerden baþlamasý gerektiðini belir-

leyerek, eðitimi köylere indirgemeyi benimsemiþ-

lerdir. En büyük eserleri ise Köy Enstitüleri'nin

kuruluþu idi. Çok deðiþik ve çarpýcý bir giriþim olan

Köy Enstitüleri hareketi belki de dünyaya örnek bir

projedir. Ne yazýk ki halen önemi yeterince

anlaþýlamadý. Köy Enstitüleri'nin baþlýca amacý kýrsal

alaný kalkýndýrmak, köylüyü eðitmek ve eðitmen-

lerle köylüyü üretici duruma getirmekti. Çünkü

Cumhuriyetin kurulduðu yýllarda ülkemizde okur-

yazar oraný neredeyse yok denecek kadar düþüktür.

Özellikle kadýnlarda ve köylerde durum daha da

kötüdür. Bu tablo karþýsýnda Atatürk ve arkadaþlarý

yeni rejimin ruhunu ve düþüncesini köye de

ulaþtýracak bir eðitsel devrim hareketini baþlatýrlar.

Gerçek anlamda devrimci bir hareket olan Köy

Enstitüleri hareketi yalnýzca köyün maddi kalkýn-

masýný deðil, ayný zamanda ve daha

önemli olarak köy insanýný bilinç-

lendirmeyi, onu hiçbir kuvvetin

istismar edemeyeceði modern bir

kýrsal yaþam biçimine kavuþturmayý

amaçlar. 17 Nisan 1940'da "Köy

Enstitüleri" kurulmaya baþlanýr. (1)

PROGRAM

Köy Enstitüleri açýldýðýnda elde

hazýr bir öðretim programý yoktu.

Kuruluþ yýllarý diye adlandýrýla-

bilecek bu dönemde eðitim ve

öðretim iþleri Ýlköðretim Genel

Müdürlüðü (Ýlk Tedrisat Umum

Müdürlüðü)nün genelge (tamým)le-

TMMOB

1954

1954

2009

43

Page 7: FABÝKALAR KURAN FABRÝKA KARDEMÝR VE TÜRKÝYE …Metalurji Mühendisi FABÝKALAR KURAN FABRÝKA ... “ABD bir endüstri devi ise, bunu çelik endüstrisi ... kimyasal sanayi bakýmýndan

riyle düzenlenmekte idi. Bu genelgeler arasýnda 1

Temmuz 1940 tarih ve 435 sayýlý genelge enstitülerin

ilk aylarýnda ne gibi eðitim ve öðretim etkinliklerine

yer verildiðini göstermesi bakýmýndan çok ilginçtir.

Genelgede, 29 Ekim 1940 tarihine kadar birinci sýnýf

öðrencilerine verilecek eðitim ve yaptýrýlacak iþler

ayrýntýlý biçimde (21 madde) açýklanýyordu.

Bu genelgede sýralananlar, Köy Enstitüleri'nde

uygulanan program ve amaçlananlar hakkýnda bize

önemli fikirler vermektedir:

1. "Talebeye her iþte tasarrufla hareket, sýhhatlerine

itina, çocuklara, kadýnlara, ihtiyarlara, hastalara,

düþkünlere yardým etme, bulunduklarý yerleri çok

temiz tutma itiyatlarý verilecektir."

2. "Talebe her türlü müþküllerden yýlmayacak ve

onlarý yenebilecek evsafta yetiþtirilecektir. Onlarýn

korkak, mütereddit, kararsýz, iradesiz olmamalarýna

son derece dikkat edilecektir."

3. "Enstitülerde planlý, süratli iþ görmek ve iþi ba-

þarmak talebe ve öðretmenler için esas prensiplerden

biri olacaktýr."

4. "Talebe ve öðretmen Teþkilatý

Esasiye Kanununun 2. maddesinde

yazýlý Cumhuriyetçilik, Milliyet-

çilik, Halkçýlýk, Devletçilik, laiklik

ve inkýlâpçýlýk prensiplerini Türk

Milletinin yükselmesi için ana

prensipler bilerek çalýþacaklar, bu

prensipleri hiç bir engel tanýmadan

hayata tatbik edebilen insanlar

olacaktýr." (2)

ÇAÐDAÞ UYGARLIK

Köy Enstitüleri her þeyden önce

çaðdaþ uygarlýða ulaþmanýn temel

koþulu olan toplumsal aydýnlanma

konusunda küçümsenemeyecek

baþarýlar gerçekleþtirmiþtir. Düþün,

sanat ve yazýn alanýnda kýrsal

kökenli temsilciler, kalýcý ürünler verirken binleri

aþan enstitü çýkýþlý genç eðitimci de bilimin, aklýn ve

özgür düþüncenin ýþýðýný ülkemizin en ücra

köþelerine ulaþtýrmýþlardýr. Þurasý unutulmamalýdýr

ki bugün ülkemizde aydýnlanma adýna ne varsa

bundan en büyük pay sahiplerinden biri de köy

enstitüleridir. (3)

17 Nisan 1940 tarihinde kurulan Köy Enstitüleri,

1954 yýlýnda kapatýldý. Bu “deneyim” daha uzun

yýllar tartýþýlacak. Ama bir gerçek var ki, bu

“deneyim” bozkýrda açan ve bozkýrý aydýnlatan bir

deneyimdi.

KAYNAKÇA:

(1) Ýbrahim ORTAÞ, Çukurova Üniversitesi, Ziraat

Fakültesi- Ülkemizin Kaçýrdýðý En Büyük Eðitim

Projesi: Köy Enstitüleri(2) Dr. A. Ferhan OÐUZKAN, Köy Enstitüleri Öð-

retim Programlarý- Türkiye Sanal Eðitim Bilim-

leri Kütüphanesi, Afyon Kocatepe Üniversitesi(3) Ýlyas KÜÇÜKCAN, Köy Enstitüleri ve “Çifteler

(ÇKE) Örneði”, TMMOB Eskiþehir ÝKK, 1.

Basým 2008, Sf. 177

TMMOB

1954

1954

44

2009

Page 8: FABÝKALAR KURAN FABRÝKA KARDEMÝR VE TÜRKÝYE …Metalurji Mühendisi FABÝKALAR KURAN FABRÝKA ... “ABD bir endüstri devi ise, bunu çelik endüstrisi ... kimyasal sanayi bakýmýndan

VEFAT

Yönetim Kurulu Üyemiz Ýsmail SAÇKESEN'in

04.04.2009 tarihinde bir erkek çocuðu dünyaya

geldi. "Tuna"'ya mutlu ve saðlýklý bir yaþam

dileriz.

Üyemiz Ýbrahim ÇAM'ýn 21.04.2009 tarihinde

bir erkek çocuðu dünyaya geldi. "Ýlbey"'e mutlu

ve saðlýklý bir yaþam dileriz.

Üyemiz Selçuk SÜMER'in babasý Zülkifli SÜMER 04.03.2009 tarihinde vefat etmiþtir. Merhumun ailesinin ve yakýnlarýnýn üzüntü-lerini paylaþýr, baþsaðlýðý ve sabýr dileriz.

Üyemiz Fatih KUMAÞ'ýn büyükbabasý A. Ýhsan DEDELEK 11.03.2009 tarihinde vefat etmiþtir. Merhumun ailesinin ve yakýnlarýnýn üzüntülerini paylaþýr, baþsaðlýðý ve sabýr dileriz.

Þubemiz Personeli Ömer ALTUNCU'nun annesi Latife ALTUNCU 29.05.2009 tarihinde vefat etmiþtir. Merhumenin ailesinin ve yakýnlarýnýn üzüntülerini paylaþýr, baþsaðlýðý ve sabýr dileriz.

HASTALIK

Üyemiz Erdal ÇÝFTÇÝ ameliyat olmuþtur.

Geçmiþ olsun dileklerimizle mutlu ve saðlýklý

bir yaþam dileriz.

TERFÝ

Þube Yönetim Kurulu Üyemiz Suat BALCI

ESKÝ Su ve Kanalizasyon Baþkanlýðý'nda Daire

Baþkaný olarak yeni görevine atandý. Kendi-

lerini tebrik eder, baþarýlarýnýn devamýný

dileriz.

Üyemiz M. Süleyman EKÞÝ Odunpazarý

Belediye Baþkan Yardýmcýlýðý görevine atandý.

Kendilerini tebrik eder, baþarýlarýnýn devamýný

dileriz

Burak VURAL

Abdullah HANAY

Erkan ARDA

EVLÝLÝK

Üyemiz Ferruh TANYEL'in kýzý Zeynep

TANYEL 04.04.2009 tarihinde Ergün TÜZÜN

ile evlendi.

Çiftlere Mutluluklar Dileriz.

TMMOB

1954

1954

2009

45

Page 9: FABÝKALAR KURAN FABRÝKA KARDEMÝR VE TÜRKÝYE …Metalurji Mühendisi FABÝKALAR KURAN FABRÝKA ... “ABD bir endüstri devi ise, bunu çelik endüstrisi ... kimyasal sanayi bakýmýndan

Halis AKKAÞ

Hamdi Sivaslýoðlu

Neslihan Yatmazoðlu

Erkil MUTLU

Evren EKLEME

Erdi ÇAKIR

Elif ÇETÝNKAYA

Bahadýr ERDEM

Ersin ÇAKIR

Bünyamin TOPRAK

Gülay KÖSE

Habil AYDIN

Hakan YÜCEL

Zerrin BÖCÜ

Nebi ÝNAN

Ece ÖZKAN

Ýsa DÝKBAÞ

Uður GÜLER

TMMOB

1954

1954

46

2009

Page 10: FABÝKALAR KURAN FABRÝKA KARDEMÝR VE TÜRKÝYE …Metalurji Mühendisi FABÝKALAR KURAN FABRÝKA ... “ABD bir endüstri devi ise, bunu çelik endüstrisi ... kimyasal sanayi bakýmýndan

Fatmagül ÝBÝÞOÐLU

Osman SÖNMEZ

Aycan GÜRKAÞ

Mert BÜYÜKKÖPRÜ

Gökhan KANISANLI

Ertaç COÞGUN

Þule Meryem CEYLAN

Endüstri Müh. Bölümü

Makina Müh. Bölümü

Makina Müh. Bölümü

Makina Müh. Bölümü

Makina Müh. Bölümü

Makina Müh. Bölümü

Endüstri Müh. Bölümü

Fatma KAYMAZ

Ahmet KAYA

Cemalettin ÇONA

Muhammet KARAÇOR

Ýbrahim TATAROÐLU

Mustafa ÖZDEMÝR

Sevim ÇANKAYA

Endüstri Müh. Bölümü

Makina Müh. Bölümü

Makina Müh. Bölümü

Makina Müh. Bölümü

Makina Müh. Bölümü

Makina Müh. Bölümü

Makina Müh. Bölümü

Solidwork 2008 & Autocad 2008

Ýnventor 2008

Kurslarýmýz Devam Etmektedir.

TMMOB

1954

1954

2009

47

Page 11: FABÝKALAR KURAN FABRÝKA KARDEMÝR VE TÜRKÝYE …Metalurji Mühendisi FABÝKALAR KURAN FABRÝKA ... “ABD bir endüstri devi ise, bunu çelik endüstrisi ... kimyasal sanayi bakýmýndan

TMMOB

1954

1954

48

2009

Page 12: FABÝKALAR KURAN FABRÝKA KARDEMÝR VE TÜRKÝYE …Metalurji Mühendisi FABÝKALAR KURAN FABRÝKA ... “ABD bir endüstri devi ise, bunu çelik endüstrisi ... kimyasal sanayi bakýmýndan

Ýletiþim : TMMOB MAKÝNA MÜHENDÝSLERÝ ODASI ESKÝÞEHÝR ÞUBESÝHoþnudiye Mah. Kýzýlcýklý Mahmut Pehlivan Cad. Altýn Sk. No.1 Kat.3 ESKÝÞEHÝR

Tel.0.222 444 8 666 - 230 93 60 Faks. 0.222 231 38 54e-posta : [email protected] Web:http://eskisehir.mmo.org.tr

TMMOB

1954

1954

tmmobmakina mühendisleri odasýeskiþehir þubesi

tmmobmakina mühendisleri odasýeskiþehir þubesi

II. BÝRLÝK ve DAYANIÞMAFUTBOL TURNUVASI

BAÞLAMIÞTIR

Page 13: FABÝKALAR KURAN FABRÝKA KARDEMÝR VE TÜRKÝYE …Metalurji Mühendisi FABÝKALAR KURAN FABRÝKA ... “ABD bir endüstri devi ise, bunu çelik endüstrisi ... kimyasal sanayi bakýmýndan

TMMOB

1954

1954