ÀÂËÈÃÛÍ Ò¯ÂØÈÍ Mongolia Corruption ÒÎÃÒÎÎÕ ÑÓÄÀËÃÀÀ ... · тэмцэх...

Mongolia CorruptionBenchmarking SurveyÀÂËÈÃÛÍ Ò¯ÂØÈÍ

ÒÎÃÒÎÎÕ ÑÓÄÀËÃÀÀ

ÀÂËÈÃÛÍ Ò¯ÂØÈÍ ÒÎÃÒÎÎÕ ÑÓÄÀËÃÀÀ

Õàãàñ æèë òóòìûí Àâëèãûí ò¿âøèí òîãòîîõ àðàâ äàõü ñóäàëãàà

ÀÍÓ-ûí Àçèéí ñàí íü Àçè íîìõîí äàëàéí á¿ñ íóòàãò ýíõ òàéâàí, õºãæèë äýâøèë, øóäàðãà ̧ ñ, íýýëòòýé áàéäëûã õºõ¿¿ëýí äýìæèã÷ àøãèéí áóñ ÒÁÁ þì. Òóñ ñàí íü çàñàãëàë, õóóëü ýðõ ç¿é, èðãýíèé íèéãýì, ýìýãòýé÷¿¿äèéã ÷àäàâõæóóëàõ, ýäèéí çàñãèéí øèíýòãýë, îëîí óëñûí õàðèëöààíû ÷èãëýëýýð òºñºë õºòºëáºð¿¿äèéã äýìæèæ àæèëëàäàã. Àçèéí îðíóóäàä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëñàí 60 æèëèéí òóðøëàãàäàà ¿íäýñëýí ìàíëàéëàë áîëîí áàéãóóëëàãûí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ, òóðøëàãà ñîëèëöîõ, áîäëîãûí ñóäàëãàà çýðýã ÷èãëýëýýð òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäòàé ò¿íøëýí àæèëëàäàã áèëýý.

Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààã ÀÍÓ-ûí Õºäºº àæ àõóéí ÿàì áîëîí ÀÍÓ-ûí Îëîí óëñûí õºãæëèéí àãåíòëàãèéí (Ãýðýý G-438-2000/556-00-A) äýìæëýãòýéãýýð õèéñýí áîëíî. Ñóäàëãààíä äóðüäàãäñàí ñàíàë áîäîë íü ÀÍÓ-ûí Õºäºº àæ àõóéí ÿàì áîëîí ÀÍÓ-ûí Îëîí óëñûí õºãæëèéí àãåíòëàãèéí ¿çýë áîäëûã íü èëýðõèéëýýã¿é áîëîõûã àíõààðíà óó.

www.asiafoundation.org

1A Research Report

Ãàð÷èã

Оршил 2

Ñудалгааны арга зүй 4

Ñудалгааны гол үр дүн 5

Ерөнхий чиг хандлага 64.1 Улс оронд тулгамдаж буй бэрхшээлтэй асуудлууд 64.2 Авлигын талаарх олон нийтийн төсөөлөл 64.3 Нийгэм, эдийн засгийн орчин дахь авлигын нөлөөлөл 84.4 Төрийн байгууллага дахь авлига 84.5 Авлигаас урьдчилан сэргийлэх арга замууд 94.6 Авлигын хэргээр шийтгүүлсэн байдал 10

Байгууллагад итгэх итгэл 115.1 Авлигын эсрэг тэмцлийг ямар байгууллага тэргүүлэх вэ? 115.2 Засгийн газар 125.3 Авлигатай тэмцэх газар 125.4 Төрийн албан хаагчид 145.5 Олон нийтийн оролцоо 155.6 Олон нийтийн авлигыг үл тэвчих хандлага 16

Өрхийн түвшний авлига 196.1 Хахууль өгсөн өрхийн эзлэх хувь болон хахуулийн хэмжээ 196.2 Хахууль өгсөн шалтгаан 216.3 Хахуулийн өрхийн төсөвт үзүүлэх нөлөө 226.4 Хахууль авагчид 226.5 Хахууль нэхвэл яах вэ? 23

2 Àâëèãûí Ò¿âøèí Òîãòîîõ Ñóäàëãàà

1 Оршил

АНУ-ын Азийн сан, Ñант марал сантай хамтран хагас жил тутам гаргадаг Авлигын түвшин тогтоох арав дахь судалгааг 2010 оны есдүгээр сард

явууллаа. Ñудалгааны зорилго нь өрхийн түвшин дэх авлигын цар хүрээ, тохиолдлыг тодорхойлоход оршино. Ñүүлийн дөрвөн жилийн турш үндэсний хэмжээнд явуулсан судалгааны үр дүнд авлигын шинж чанар, цар хүрээ, тохиолдлын талаар бодитой ойлголт бий болсон.

Тодорхой давтамжтайгаар явуулсан уг судалгаа нь авлигатай тэмцэх хөтөлбөр болон төрөөс баримтлах бодлогыг боловсруулахад нөлөөлсний сацуу олон нийтийн санаа бодлыг Авлигатай тэмцэх газрын (АТГ) үйл ажиллагаанд тусгах чухал ач холбогдолтой юм. Энэ хугацаанд иргэдээс авлигын мэдээллийг хүлээн авах “1969” утсыг нээн ажиллуулж байгаа бөгөөд олон нийтийн дунд өсөн нэмэгдэж буй авлигыг үл тэвчих үзэл, хувийн хариуцлагаа ухамсарлах ойлголтод түшиглэн АТГ-аас“Авлигыг үл тэвчих” үзлийг дэмжих бодлого хэрэгжүүлж байна. 2006 оны гуравдугаар сард хийгдсэн анхны судалгаанаас хойш авлигын эсрэг хууль батлагдаж, авлигатай тэмцэх бие даасан хараат бус байгууллага байгуулагдсан. Тус байгууллага нь хүний нөөцийн хувьд чадавхжин бэхжиж, хуульд заасны дагуу 90 гаруй ажилтан албан хаагчтайгаар үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

Гурван жилийн өмнөөс төрийн албан хаагчид хөрөнгө, орлогоо жил бүр мэдүүлдэг болсон бөгөөд 2010 онд хөрөнгө орлогоо мэдүүлбэл зохих төрийн болон улс төрийн албан хаагчдын 99.8% нь хуулийн хугацаандаа мэдүүлжээ. Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуульд 2007 оны наймдугаар сард оруулсан нэмэлт өөрчлөлтийн дагуу АТГ нь мөрдөн шалгах эрх бүхий байгууллага болсон.

Нөгөөтэйгүүр Трансперэнси Интернэшнл ОУ-ын байгууллагаас гаргасан 2010 оны Авлигын төсөөллийн индексээс (АТИ) үзэхэд Монгол Улс 2.7 оноотойгоор 178 орноос 116-дорсон билээ. Монгол Улс жагсаалтыг тэргүүлэгч орнуудын тоонд орох хүртэл урт зам туулах хэдий ч дээрх ололт амжилтууд нь авлигатай тэмцэх чиглэлээр зөв замд бат зогсож байгааг харуулж байна.

Тус сан нь Ñант марал сантай хамтран 2006 оны гуравдугаар сараас 2010 оны есдүгээр сарын хооронд авлигын түвшин тогтоох судалгааг үндэсний хэмжээнд арван удаа явуулсан байна. 2006 оны гуравдугаар, 2010 оны гуравдугаар болон 2010 оны есдүгээр саруудад явуулсан судалгаа нь дэд бүлгийн түвшинд дүн шинжилгээ хийх зорилгоор тус бүр 1,000 оролцогчийг хамарсан ба бусад судалгаанууд нь ерөнхий чиг хандлагыг тодорхойлох зорилгоор 600 оролцогчтойгоор хийгдсэн. Цаашид судалгааны түүвэрлэлт нь тогтмол 1,000 оролцогчдоос авна.

3A Research Report

Хагас жил тутмын судалгаа нь Монгол Улсын Засгийн газар, иргэний нийгмийн байгууллагуудын зүгээс авлигын эсрэг хэрэгжүүлж байгаа санаачилгын үр дүнг ажиглах, үнэлэх боломжийг төр засгийн бодлого боловсруулагчид, хууль сахиулах болон иргэний нийгмийн байгууллагуудад олгодог үр дүнтэй арга хэрэгсэл билээ. Уг судалгаа нь байгууллагууд дахь авлигын талаарх олон нийтийн төсөөлөл болон өрхийн түвшний авлига, өдөр тутмын амьдралд үзүүлэх нөлөөллийг хэмждэг.


2 СУДАЛГААНЫ АРГА ЗҮЙ

Авлигын түвшин тогтоох судалгаа нь үндэсний хэмжээнд олон түвшний санамсаргүй түүврийн аргыг ашиглан урт хугацаанд давтамжтай

явагддаг юм. Үүний үр дүн долон нийтийн хандлагад гарч байгаа өөрчлөлтийг тодорхойлохоос гадна бусад оронтой харьцуулж болох нийтлэг үзүүлэлтүүдийг хэмждэг.

Өмнөх дөрвөн жилийн төсөөллийн судалгаанаас үзэхэд хүн амын дунд авлигын талаарх мэдлэг, мэдээлэл хангалттай байгаа гэсэн дүгнэлт гаргасан тул энэхүү арав дахь судалгаагаар авлигын эсрэг явуулж байгаа тэмцлийн талаарх олон нийтийн ойлголт, төсөөллийг хэмжихэд түлхүү анхаарсан юм.

Уг судалгааг олон түвшний санамсаргүй түүвэр, ганцаарчилсан ярилцлагын аргаар 2010 оны 9 дүгээр сарын 23-наас 10 дугаар сарын 3-ны хооронд явуулсан.

95 хувь магадлалтай түүврийн алдааг (түүврийн хэмжээ 1000 байгаа тохиолдолд) дараах байдлаар бодно: бодит үнэлгээ нь 10 хувь байвал +/-1.8 хувь, 20 байвал +/-2.5 хувь, 40 байвал +/- 3 хувь.

5A Research Report

3 СУДАЛГААНЫ ГоЛ ҮР ДҮН

Авлигын түвшин тогтоох арав дахь судалгааны гол үр дүн нь үндсэн чиг хандлагыг харуулах бөгөөд судалгааны тайланг дөрөв, тав, зургаа дугаар

хэсэгт дэлгэрэнгүй өгүүлнэ.

• Монгол Улсад тулгарч буй гол бэрхшээлтэй асуудлуудын жагсаалтадавлига гуравдугаар байраас дөрөвдүгээр байрлуу буурсан.

• Судалгаа эхэлснээс хойш анх удаа авлигаас урьдчилан сэргийлэххамгийн сайн аргаар төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагаанд тавих иргэдийн болон төрийн бус байгууллагуудын хяналтыг сайжруулах санал тэргүүлжээ.

• АТГ-титгэхиргэдийнитгэл буурсаарбайгаа ч авлигын эсрэг тэмцлийгудирдах гол байгууллага гэж үзсэн хэвээр байна.

• Газрын алба, уул уурхайн салбар, шүүхийн байгууллагууд авлигадхамгийн ихээр автсан салбарын жагсаалтын эхний гуравт оржээ.

• Эмч,багш, захиргааныажилтан,цагдаанартхахуульхамгийнихөгсөнгэж оролцогчид мэдээлсэн нь өмнөх судалгаануудын үр дүнтэй нийцэж байна.

• Гурвансарынхугацаандхахуультөлсөнгэжмэдээлсэнөрхийнэзлэххувь2010 оны гуравдугаар сарын судалгаанд 16 хувь байснаа есдүгээр сард 13 хувь болж буурчээ.

• Өрхийнхахуульдтөлсөнмөнгөнийдундажхэмжээөнгөрсөнсудалгаатайхарьцуулахад 195,000 төгрөгөөс 416,000 төгрөг болж өсчээ.


4 ЕРөНхиЙ чиГ хАНДЛАГА

4.1 Улс оронд тулгамдаж буй бэрхшээлтэй асуудлууд

Ñудалгаанд оролцогчдоос Монгол Улсад хамгийн ихээр тулгамдаж буй бэрхшээлтэй асуудлуудыг жагсаана уу гэж асуухад ажилгүйдэл, ядуурал, инфляци болон авлига зэргийг хамгийн олон дурьдсан байна. Гэхдээ авлигыг ноцтой асуудал гэж үзсэн оролцогчдын хувь 2010 оны гуравдугаар сард 10.1 байсан бол есдүгээр сард 7.4 хувь болж буурчээ.

График1: Таны бодлоор манай улсад өнөөдөр нийгэм, эдийн засаг, болон улс төрийн ямар бэрхшээлтэй асуудал тулгарч байна вэ?

40.0%

35.0%

30.0%

25.0%

20.0%

15.0%

10.0%

5.0%

0.0%Ажилгүйдэл

33.1%

36%

Ядуурал

15.3%

9.8%

Авлига

4.2%

8.7%

инфляци

10.1%

7.4%

3/2010

9/2010

4.2 Авлигын талаарх олон нийтийн төсөөлөл

Ñүүлийн судалгаагаар авлигын түвшин хэрхэн өөрчлөгдсөн, ирэх гурван жилд авлигын түвшин хэрхэн өөрчлөгдөх талаарх олон нийтийн төсөөллийг

7A Research Report

судалсан. 2010 оны есдүгээр сарын судалгааны дүнг мөн оны гуравдугаар сартай харьцуулахад онцын өөрчлөлт гараагүй байна.

График 2: Өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд авлигын түвшин хэрхэн өөрчлөгдсөн бэ?

50.0%45.0%40.0%35.0%

50.0%

45.0%

40.0%

35.0%

30.0%

25.0%

20.0%

15.0%

10.0%

5.0%

0.0%ихээхэн

ºññºнБага зэрэг

ºññºнхэвээр үлдñэн

Бага зэрэг áуурñан

ихээхэн áуурñан

Мэдэхгүй / хариулаагүй

43.8%

39.7%

19.70%

24.6%

20.2%

19.2%

5.5%

7.8%

0.5%

0.3%

10.3%

8.4%

3/2010

9/2010

График3: Ирэх гурван жилд авлигын түвшин хэрхэн өөрчлөгдөх вэ?30.0%

25.0%

20.0%

15.0%

10.0%

5.0%

0.0%ихээхэн

ºñнºБага зэрэг

ºñнºБага зэрэг

áуурнахэвээр үлдэнэ

3/2010 19.9% 11.3% 24.3% 16.0% 2.8% 25.7%9/2010 16.3% 13.3% 23.4% 18.1% 2.7% 26.2%

ихээхэн áуурна

М-гүй / х-гүй


4.3 Нийгэм, эдийн засгийн орчин дахь авлигын нөлөөлөл

Ñудалгаанд оролцогчдоо савлига хувийн/гэр бүлийн амьдрал, бизнесийн орчин, улс төрд хэрхэн нөлөөлж буй талаарх асуултыг асуусан. Өмнөх судалгаатай харьцуулахад ихээхэн өөрчлөлт гараагүй байна. Ñудалгаанд оролцогчид бизнесийн орчин болон улс төрийн амьдрал тодорхой хэмжээгээр авлигад автсан гэж үзжээ. Харин хувийн болон гэр бүлийн амьдрал дахь авлигын нөлөөлөл харьцангуй бага гэж хариулсан байна.

График 4: Авлига хувийн/гэр бүлийн амьдрал, бизнесийн орчин, улс төрд хэрхэн нөлөөлдөг вэ?

хувийн аìüдралд

их хэìжээгээр

Òîдîрхîй хэìжээгээр

Бага зэрэг

огò үгүй

4

3

2

1

Бизнеñийн хүрээнд Улñ òºрийн аìüдралд

4.4 Төрийн байгууллага дахь авлига

Нийт явуулсан арван судалгааны хүрээнд төрийн байгууллагууд, тухайлбал, хууль тогтоох байгууллагууд, Ерөнхийлөгч, улс төрийн намууд, уул уурхайн салбар, мөн татварын алба, цагдаа, гааль гэх мэт гүйцэтгэх засаглалын хэрэгжүүлэгч байгууллагуудыг авлигын түвшингээр нь жагсаах асуумж судалгааг явуулсан. Өнгөрсөн арван судалгааны үр дүнгээс харахад газрын алба, гааль, уул уурхайн салбар, хуулийн байгууллагууд эхний тавд жагссан байна.

9A Research Report

Хүснэгт 1: Дараах байгууллагууд авлигад хэр автсан гэж та үзэж байна вэ? (2010 оны есдүгээр сар)

Байр Байгууллага

1 Газрын алба2 Уул уурхайн салбар3 Шүүх эрх мэдлийн байгууллагууд4 Гааль5 Улс төрийн намууд6 Төрийн захиргааны байгууллагууд7 Улсын Их Хурал8 Цагдаа9 Бүртгэл, лиценз зөвшөөрлийн алба (төрсний гэрчилгээ, гэрлэлтийн

баталгаа, зөвшөөрөл, лиценз олгох)10 Эрүүл мэндийн байгууллагууд11 Татварын алба12 Боловсролын байгууллагууд13 Ерөнхийлөгч

4.5 Авлигаас урьдчилан сэргийлэх арга замууд

Энэхүү судалгаанд авлигаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд юу хийх хэрэгтэй вэ гэж асуухад оролцогчдын ихэнх нь төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагаанд тавих иргэдийн хяналтыг сайжруулах, хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгох, хатуу чанга шийтгэл оноох гэж хариулжээ. Ñудалгаа явуулж эхэлснээс хойш анх удаа авлигаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагаанд тавих иргэдийн болон төрийн бус байгууллагуудын хяналтыг сайжруулах гэсэн санал тэргүүлсэн байна.


График 5: Авлигаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд юу хийх хэрэгтэй вэ? (Нэг хариулт өгөх)

иргэд, òºрийн áуñ áайгууллагуудын зүгээñ òºрийн захиргааны áайгууллагын үйл

ажиллагаанд òавих хяналòыг ñайжруулах

хуулü òîгòîîìжийг áîлîвñрîнгуй áîлгîх

Шийòгэлийн хү÷òэй арга хэìжээ авах

Òºрийн алáан хааг÷дын цалинг нэìэгдүүлэх

Буñад

17.9%

15.7%

15.6%

13.8%

13.4%

10.5%

10.3%

2.6%

олîн нийòийг ñî¸н гэгээрүүлэх

Òºрийн зүгээñ захиргааны áайгууллагын үйл ажиллагаанд òавих хяналòыг хү÷òэй áîлгîх

Заñаг захиргааны шийдвэр гаргалòыг ил òîд áîлгîх

4.6 Авлигын хэргээр шийтгүүлсэн байдал

Ñүүлийн хоёр судалгаанд авлигын эсрэг хууль батлагдсанаас хойш авлигын хэргээр шийтгэгдсэн төрийн болон улс төрийн албан хаагчийг та мэдэх үү гэсэн асуултыг шинээр оруулсан. Ñудалгаанд хамрагдсан иргэдийн ихэнх буюу 66.4 хувь нь энэ талаар ямар нэгэн мэдээлэлгүй гэж хариулжээ.

График6: Авлигын хэргээр шийтгэгдсэн төрийн болон улс төрийн албан хаагчийг та мэдэх үү?

2010 оны гуравдугаар сар 2010 оны åсдүгээр сар

Үгүй63.4% Үгүй

66.4%

Òийì36.0%

Òийì33.9%

х-гүй0.6%

х-гүй0.2%

11A Research Report

5 Байгууллагад итгэх итгэл

Засгийн газар, төрийн байгууллагууд авлигаас урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсоох болон олон нийтийг соён гэгээрүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. 2010

оны есдүгээр сарын судалгаанд төрийн албан хаагчид ашиг сонирхлын зөрчилтэй холбоотой асуудалд хэрхэн ханддаг, авлигын эсрэг тэмцлийг Засгийн газар, төрийн байгууллага манлайлж чадна гэдэгт итгэдэг эсэхийг асуулаа.

5.1 Авлигын эсрэг тэмцлийг ямар байгууллага тэргүүлэх вэ?

Ñудалгаанд оролцогчдоос авлигын эсрэг тэмцлийг тэргүүлэх ёстой байгууллагыг нэрлэнэ үү гэж хүсэхэд АТГ найман байгууллагаас хамгийн их буюу 32.5 хувийн санал авсан нь өмнөх судалгаатай харьцуулахад 6 орчим хувиар өссөн байна. Оролцогчдын 22.4 хувь нь авлигын эсрэг тэмцлийг Засгийн газар манлайлах ёстой гэжээ. Ерөнхийлөгч уг ажлыг тэргүүлэх ёстой гэсэн хариулт 2010 оны гуравдугаар сард 7.8 хувь байснаа 2010 оны есдүгээр сард 2.9 хувь болж буурсан байна.

График 7:Авлигалтай тэмцэх ажлыг хэн/ямар байгууллага удирдан зохион байгуулах ёстой вэ?

35.0%

30.0%

25.0%

20.0%

15.0%

10.0%

5.0%

0.0%

3/2010

9/2010

АÒГ Òºр заñаг Шүүх иргэд Öагдаа Уих Ерºнхий-

лºг÷ ÒББ Буñад

28.4% 21.0% 13.6% 14.7% 4.1% 2.5% 7.8% 3.7% 3.7%

32.5% 22.4% 14.7% 12.4% 5.9% 4.7% 2.9% 2.7% 1.8%


5.2 Засгийн газар

2010 оны есдүгээр сарын судалгаанд оролцогчдоос одоогийн засгийн газар авлигатай тэмцэх чиглэлээр өмнөх засгийн газартай харьцуулахад хэрхэн ажиллаж байна вэ гэж асуухад 53.5 хувь нь өмнөх засгийн газартай адил хэмжээнд ажиллаж байна гэж үзжээ. 2010 оны гуравдугаар сард оролцогчдын 5.5 хувь нь одоогийн засгийн газар авлигын асуудлыг илүү сайн шийдвэрлэж байна гэж үзсэн бол 2010 оны есдүгээр сард 11.5 хувь болж өссөн байна.

График 8: Одоогийн засгийн газар авлигатай тэмцэх чиглэлээр өмнөх засгийн газартай харьцуулахад хэрхэн ажиллаж байна вэ?

5.5%

Авлигын аñуудлыг илүү ñайн

шийдвэрлэж áайна

өìнºхòэйгºº адилхан áайна

өìнºхººñºº дîр áайна


11.5%

54.8% 53.5%

12.7% 13.2%

27.0%21.8%

3/2010

9/2010

5.3 Авлигатай тэмцэх газар

2010 оны эхнээс АТГ-ын тухай сөрөг мэдээллүүд их гарснаас тус байгууллагад итгэх олон нийтийн итгэл буурсан. 2010 оны гуравдугаар сарын судалгаанд хамрагдагсдын 30.5 хувь нь АТГ авлигын эсрэг тэмцэж чадна гэдэгт итгэлтэй байна, 69.6 хувь нь итгэхгүй байна гэж хариулсан бол 2010 оны есдүгээр сард 28.9 хувь нь “итгэлтэй”, 71.2 хувь нь итгэлгүй байна гэжээ. Ñудалгаанаас харахад АТГ-т итгэх олон нийтийн итгэл буурах хандлага тогтмол ажиглагдсаар байна.

13A Research Report

График 9: АТГ-ын авлигын эсрэг тэмцэх чадавхид хэр итгэлтэй байна вэ?

12

График 9: АТГ -ын авлигын эсрэг тэмцэх чадавхид хэр итгэлтэй байна вэ?

АТГ -ын �йл ажиллагааг судалгаанд оролцогчид дундажаар"Сайн ч биш,муу ч биш" гэж �нэлж байсан, с�йлийн ажиглалтаар " Муу " гэдэг �нэлгээ ил�� болсон.

График10: АТГ -ын �йл ажиллагааны �нэлгээ

1

2

3

4

5

3/2007 9/2007 3/2008 9/2008 3/2009 9/2009 3/2010 9/2010

"Их Сайн"=1

"Харьцанг�й сайн"=2

"Сайн ч биш,муу ч биш"=3

"Тааруухан"=4

"Муу"=5

80.0%

70.0%

60.0%

50.0%

40.0%46.4% 47.8% 48.1%

40.7%

45.0%

36.4%

30.5% 28.9%

53.7% 52.2% 51.9%

59.3%55.0%

63.6%

69.6% 71.2%

30.0%

20.0%

10.0%

0.0%3/2007 3/2008 3/2009 3/20109/2007 9/2008 9/2009 9/2010

их иòгэдэг/ иòгэдэгБараг иòгэдэггүй/ îгò иòгэддэгүй

Өмнөх судалгаануудад оролцогчид АТГ-ын үйл ажиллагааг ерөнхийдөө “Ñайн ч биш, муу ч биш” гэж үнэлж байсан бол, сүүлийн судалгаанаас үзэхэд “Муу” гэдэг үнэлгээ илүү өгөх болсон байна.

График10: АТГ-ын үйл ажиллагааны үнэлгээ

1

2

3

4

5

“их ñайн”=1 3/2007 9/2007 3/2008 9/2008 3/2009 3/20109/2009 9/2010

“харüцангуй ñайн”=2

“Сайн ÷ áиш, ìуу ÷ áиш”=3

“Òааруухан”=4

“Муу”=5

АТГ нь хуулийн дагуу үйл ажиллагаагаа Улсын Их Хуралд тайлагнадаг бие даасан, хараат бус байгууллага юм. Ñудалгаанд оролцогчдоос АТГ хууль сахиулах хараат бус байгууллага гэдэгт итгэлтэй байна уу гэж асуухад 16.7 хувь нь тийм гэсэн хариулт өгсөн байна. Улаанбаатар хот болон хөдөө орон нутгийн иргэдийн төсөөлөл харьцангуй ялгаатай байгаа нь судалгаагаар ажиглагдсан юм.


График 11: АТГ хараат бус, хууль сахиулах байгууллага гэдэгт итгэдэг үү?

70.0%

60.0%

50.0%

40.0%

30.0%

20.0%

10.0%

0.0%Нийò Улаанáааòар хºдºº

16.7%

59.4%

23.9%

12.19%

67.3%

20.6% 19.8%

54.2%

26.1%

Òийì

Үгүй


5.4 Төрийн албан хаагчид

2010 оны есдүгээр сарын судалгаанд оролцогчдоос төрийн албан хаагчид ашиг сонирхлын зөрчилтэй нөхцөлд хэр ордог вэ гэж асуухад 77.4 хувь нь байнга болон заримдаа гэж хариулсан нь өмнөх судалгаанаас /82.1 хувь/ буурсан хандлага харагдаж байна.

График 12: Таны бодлоор төрийн албан хаагчид ашиг сонирхлын зөрчилтэй нөхцөлд хэр ордог вэ?

45.0% 42.1%37.3%

40.0% 40.1%

5.7%

Байнга хааяа Бараг үгүй

3/2010 9/2010

огò үгүй М-гүй / х-гүй

7.4%

0.8% 1.4%

11.4%13.8%

40.0%35.0%30.0%25.0%20.0%15.0%10.0%5.0%0.0%

15A Research Report

5.5 Олон нийтийн оролцоо

АТГ нь иргэдээс авлигын гэмт хэргийн мэдээлэл хүлээн авах “1969” утсыг 24 цагаар ажиллуулдаг. Уг утсыг 2007 оноос хойш ашиглаж байгаа бөгөөд энэ хугацаанд мянга мянган дуудлага хүлээн авсан. Оролцогчдын 43.4 хувь нь “1969” утасны талаар мэддэг боловч ихэнх нь мэдээллийн нууцыг чанд хадгална гэдэгт итгэдэггүй тул мэдээлэл өгөхдөө нэрээ нууцлана гэжээ.

График 13: Авлигын мэдээлэл хүлээн авах утас ажиллаж байгааг та мэдэх үү?

Үгүй 52.2%

2010 îны гуравдугаар ñар 2010 îны еñдүгээр ñар

Òийì 47.8%

Òийì 43.4%Үгүй

56.6%

График 14: Авлигын гэмт хэргийн тухай мэдээллийг АТГ-т мэдүүлбэл таны нууцыг чанд хадгална гэдэгт та итгэдэг үү?

Үгүй 53.8%


Òийì 21.9%

М-гүй/ х-гүй 24.3%

М-гүй/ х-гүй 24.7%

Òийì 22.8%

Үгүй 52.5%


График15: АТГ-т мэдээлэл өгвөл та өөрийнхөө нэрийг хэлэх үү?

Үгүй 63.0%


Òийì 27.0%

М-гүй/ х-гүй 10%

М-гүй/ х-гүй 13.4% Òийì

26.9%

Үгүй 59.7%

5.6 Олон нийтийн авлигыг үл тэвчих хандлага

Олон нийтийн авлигыг үл тэвчих хандлагыг тандах зорилгоор шүүх эрх мэдлийн байгууллагын үүрэг хариуцлагын талаар бүлэг асуулт тавьж, олон нийт тодорхой түвшний авлигыг хүлээн зөвшөөрч байгаа эсэх, хахууль өгөгч болон хахууль авагчийн аль нь буруутай вэ, иргэний нийгмийн байгууллага ямар үүрэгтэй вэ гэх зэргийг тодрууллаа. Эдгээр асуултуудын хариултаас дараах үр дүн гарч байна. Шүүхийн тогтолцоо авлигатай тэмцэхэд тодорхой үүрэг гүйцэтгэх ёстой боловч өөрөө авлигад автсан, авлига тодорхой хэмжээнд байхыг хүлээн зөвшөөрөх, авлига авсан, өгсөн хүнд адил хариуцлага тооцох гэсэн асуумжуудын дүн 2010 оны гуравдугаар сарын судалгаатай харьцуулахад бараг өөрчлөгдөөгүй байна. Харин иргэний нийгмийн байгууллага авлигын эсрэг тэмцэхэд хүчин мөхөсдөнө, зөвхөн төрийн байгууллагууд авлигын асуудлыг шийдвэрлэнэ гэдэгтэй санал нийлэх үү гэж асуухад судалгаанд оролцогчдын ихэнх нь “бага зэрэг нийлнэ” гэсэн байна.

17A Research Report

График 16: Шүүхийн тогтолцоо тодорхой үүрэг гүйцэтгэх ёстой, гэхдээ авлигад их автсан учир авлигатай тэмцэж чадахгүй.

60.0% 58.6% 59.4%

20.1%22.9%

6.2%3.8% 4.9% 4.5%

10.2% 9.4%

50.0%

40.0%

30.0%

20.0%

10.0%

0.0%Нийцдэг Бага зэрэг

нийцдэгÒºдийлºн

нийцдэггүйНийцдэггүй М-гүй/ х-гүй

3/2010

9/2010

График 17: Тодорхой түвшний авлигыг хүлээн зөвшөөрнө

45.0%

40.0%

35.0%

30.0%

25.0%

15.0%

5.0%

20.0%

10.0%

14.8% 14.2%

18.2%21.5%

17.6%16.6%

43.5%41.9%

5.9% 5.8%




3/2010

9/2010


График 18: Хахууль өгөгч хахууль авагчтай адил хариуцлага хүлээх ёстой.

45.0%

50.0%

40.0%

35.0%

30.0%

25.0%

15.0%

5.0%

20.0%

10.0%

49.7% 49.6%

13.3%

17.1%

11.9%11.1%

15.5% 16.1%

9.6%

6.1%




3/2010

9/2010

График 19: Иргэний нийгмийн байгууллага авлигын эсрэг тэмцэхэд дэндүү сул дорой, зөвхөн төр засгийн байгууллага авлигыг шийдвэрлэхэд тусална.

35.0%

30.0%

25.0%

15.0%

5.0%

20.0%

10.0%

31.7%

25.5%

16.3%

21.7%

13.0%14.7%

24.5%25.5%

14.5%12.6%




3/2010

9/2010

19A Research Report

6 өРхиЙН ÒҮвШНиЙ АвЛиГА

Хагас жил тутамд үндэсний хэмжээнд явуулдаг авлигын түвшин тогтоох судалгаа нь өрхийн хахуульд төлсөн зардлыг тооцох замаар авлигын бодит

тохиолдлыг хэмжих зорилготой юм. Энэ хэсэгт өрхийн түвшний авлигын тохиолдлуудыг нарийвчлан судалж зургаан сарын өмнөх буюу 2010 оны гуравдугаар сарын судалгаатай харьцуулав.

6.1 Хахууль өгсөн өрхийн эзлэх хувь болон хахуулийн хэмжээ

Монгол Улсад гарч байгаа авлигын бодит тохиолдлыг хэмжихдээ судалгаанд оролцогчид өөрсдөө эсвэл тэдний өрхийн аль нэг гишүүн өнгөрсөн гурван сарын хугацаанд хахууль өгсөн эсэхийг асуудаг. Нийт оролцогчдын 13 хувь нь хахууль өгсөн гэж хариулсан нь өмнөх судалгаанаас 3 хувиар буурсан ба уг хандлага сүүлийн судалгаануудад ажиглагдаж байна. Ñудалгаагаар өрхүүдийн өгсөн хахуулийн бодит хэмжээг тодорхойлсон. Өрхүүдийн өгсөн хахуулийн дундаж хэмжээ 2010 оны гуравдугаар сард 195,000 төгрөг байснаа 2010 оны есдүгээр сард 416,000 төгрөг болж өсчээ. Улсын хэмжээнд гурван сарын хугацаанд нийт өрхүүдийн хахуульд өгсөн мөнгөний хэмжээ 38.8 тэрбум төгрөг байгаа нь 2010 оны гуравдугаар сараас өссөн.


График 20: Өнгөрсөн гурван сарын хугацаанд та эсвэл танай өрхийн аль нэг гишүүн хахууль өгсөн үү?

21

График 20: �нг�рс�н гурван сарын хугацаанд та эсвэл танай�рхийналь нэг гиш��н хахууль �гс�н ��?

“Тийм” гэсэн хариулт

График 21: �нг�рс�н гурван сарын хугацаанд та ойролцоогоор хэдэн т�гр�гийн хахууль т�лс�н бэ?

181

136102

187 180

298

397

308

195

416

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

3/2006 9/2006 3/2007 3/2007 3/2008 9/2008 3/2009 9/2009 3/2010 9/2010

26%

28%

23%22%

19%

21%

15%

20%

16%

13%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

3/2006 9/2006 3/2007 9/2007 3/2008 9/2008 3/2009 9/2009 3/2010 9/2010


График 21: Өнгөрсөн гурван сарын хугацаанд та ойролцоогоор хэдэн төгрөгийг хахуульд төлсөн бэ?

21

График 20: �нг�рс�н гурван сарын хугацаанд та эсвэл танай�рхийналь нэг гиш��н хахууль �гс�н ��?


График 21: �нг�рс�н гурван сарын хугацаанд та ойролцоогоор хэдэн т�гр�гийн хахууль т�лс�н бэ?

181

136102

187 180

298

397

308

195

416

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

3/2006 9/2006 3/2007 3/2007 3/2008 9/2008 3/2009 9/2009 3/2010 9/2010

26%

28%

23%22%

19%

21%

15%

20%

16%

13%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

3/2006 9/2006 3/2007 9/2007 3/2008 9/2008 3/2009 9/2009 3/2010 9/2010

Õахуулийн äунäаæ хэмæээ (1,000 тºг)

21A Research Report

Хүснэгт 2: Нийт өрхүүдийн хахуульд төлсөн мөнгөний дүн1

3/2006

9/2006

3/2007

9/2007

3/2008

9/2008

3/2009

9/2009

3/2010

9/2010

Хахуулийн дундаж хэмжээ (1,000 төг)

181 136 102 187 180 298 397 308 195 416

Хахууль төлсөн өрхийн хувь

26% 28% 23% 22% 19% 21% 15% 20% 16% 13%

Гурван сарын хугацаанд төлсөн нийт хахуулийн дүн (тэрбум төг)2

28.8 23.3 14.8 26 23.2 42.4 40.3 41.7 21.2 38.8

6.2 Хахууль өгсөн шалтгаан

Өмнөх судалгаатай харьцуулахад өнгөрсөн гурван сарын хугацаанд хахууль төлсөн гэж хариулсан оролцогчдын 20.2 хувь нь шууд хахууль нэхсэн учраас гэж хариулсан нь өмнөх судалгаанаас /9.1 хувь/ өссөн байна. Захиргааны асуудалд орохоос зайлсхийж хахууль өгсөн иргэдийн эзлэх хувь 22.7 -16.3 болж буурсан.

График22: Өнгөрсөн гурван сарын хугацаанд таны төлсөн хахууль эдгээрийн алинд хамаарах вэ? (Олон сонголттой)

60.0%

50.0%

40.0%

30.0%

20.0%

10.0%

0.0%

3/2010

хахуулийг шууд нэхñэн

9.1% 22.7% 59.1%

20.2% 16.3% 59.7%

Захиргааны аñуудалд îрîхîîñ зайлñхийñэн

хүрòэх ¸ñòîй үйл÷игээгээ авахын òулд хахуулü ºгñºн

9/2010

1 хаìгийн ñүүлд хэвлэгдñэн 2009 îны Сòаòиñòикийн жилийн ìэдээнд Мîнгîл улñын нийò ºрхийг 717 ìянга гэñэн.2 Òîîцîîлñîн òîìü¸î: (хахуулийн дундаж хэìжээ) x (ºрхийн òîî) x (хахуулü òºлºгñдийн хувü).


6.3 Хахуулийн өрхийн төсөвт үзүүлэх нөлөө

Өнгөрсөн гурван сарын хугацаанд хахууль өгсөн гэж хариулсан оролцогчдоос өрхийн төсөвт нь ноцтой хохирол учирсан гэж үзэх хүмүүсийн эзлэх хувь нь 28.5- 33.6 болон өсчээ.

График 23: Таны өгсөн хахууль танай өрхийн төсөвт хэрхэн нөлөөлсөн бэ?

23

6.3Хахуулийн �рхийн т�с�вт �з��лэх н�л��

�нг�рс�н гурван сарын хугацаанд хахууль �гс�н гэж хариулсан х�м��сээс �рхийн т�с�вт нь ноцтой хохирол учирсан гэж �зэх х�м��сийн эзлэх хувь нь28.5%- 33.6 болон�сжээ. График 23: Таны �гс�н хахууль танай�рхийн т�с�вт хэрхэн н�л��лс�н бэ?

6.4Хахууль авагчид

�нг�рс�н гурван сарын хугацаанд хахууль т�лс�нх�м��сээс хэнд хахууль �гснийг нь тодруулахад авлигад хамгийн их автагдсан гэж тэдний �зэж байгаа байгууллагуудаас з�рж байна. �нг�рс�н гурван сарын хугацаанд �рх��д ихэнхдээ эмч, багш, т�рийн албан хаагчид, цагдаа нарт хахууль �гчээ. Багш нарт �гс�н хахууль 2010 оны гуравдугаар сард 23.6 хувь байснаа 2010 оны есд�гээр сард 31.5 хувь болж нэмэгджээ. �мн�х судалгаатай харьцуулахад эмчид �гс�н хахууль 41.4 хувиас 2010 оны есд�гээр сард 34.6 хувь болж буурсан.2006 хойших судалгаануудаас харахад дээр дурдсан ��рчл�лт нь улирлын чанартай байгаа юм.

16.5%

24.8%

42.5%

29.4% 28.5%

33.6%

0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

35.0%

40.0%

45.0%

3/2008 9/2008 3/2009 9/2009 3/2010 9/2010

“Ноцтой” гэсэн хариулт

6.4 Хахууль авагчид

Өнгөрсөн гурван сарын хугацаанд хахууль төлсөн хүмүүсээс хэнд хахууль өгснийг нь тодруулахад авлигад хамгийн их автсан гэж тэдний үзэж байгаа байгууллагуудаас зөрж байна. Өнгөрсөн гурван сарын хугацаанд өрхүүд ихэнхдээ эмч, багш, төрийн албан хаагчид, цагдаа нарт хахууль өгчээ. Багш нарт өгсөн хахууль 2010 оны гуравдугаар сард 23.6 хувь байснаа 2010 оны есдүгээр сард 31.5 хувь болж нэмэгдсэн. Өмнөх судалгаатай харьцуулахад эмч нарт өгсөн хахууль 41.4 хувиас 2010 оны есдүгээр сард 34.6 хувь болж буурчээ. 2006 хойшхи судалгаануудаас харахад дээр дурьдсан өөрчлөлт нь улирлын чанартай байгаа юм.

23A Research Report

Хүснэгт 3: Өнгөрсөн гурван сард та хэнд хахууль өгсөн бэ?

3/2006 9/2006 3/2007 9/2007 3/2008 9/2008 3/2009 9/2009 3/2010 9/2010

Эмч 38.4% 37.6% 32.1% 32.5% 35.1% 29.3% 42.8% 42.7% 41.4% 34.6%

Багш 29.1% 39.3% 22.1% 36.6% 21.1% 34.1% 17.1% 23.1% 23.6% 31.5%

Албан хаагч 35.3% 34.1% 39.7% 33.3% 39.5% 35.0% 29.6% 29.9% 24.8% 27.7%

Цагдаа 21.7% 22.7% 25.2% 13.8% 18.4% 13.8% 17.8% 20.5% 22.9% 20.8%

Гааль 10.9% 9.6% 10.7% 6.5% 8.8% 8.1% 5.9% 10.3% 5.1% 6.2%

Өмгөөлөгч 4.3% 3.1% 3.8% 3.3% 2.6% 1.6% 2.0% 3.4% 5.1% 5.4%

Прокурорт 3.1% 1.7% 0.8% 1.6% 4.4% 1.6% 2.0% 0.9% 3.2% 3.1%

Шүүгчид 5.8% 7.0% 3.1% 3.3% 5.3% 3.3% 3.3% 6.8% 4.5% 2.3%

Татварын байцаагчид 9.3% 8.3% 6.1% 0.8% 6.1% 6.5% 8.6% 6.0% 1.9% 2.3%

Бусад 3.9% 7.0% 6.9% 3.3% 2.6% 4.1% 6.6% 5.1% 1.9% 1.5%

Хэвлэл 1.2% 0.9% 0.0% 1.6% 0.9% 0.0% 0.7% 1.7% 0.6% 0.8%

6.5 Хахууль нэхвэл яах вэ?

Энэ удаагийн судалгаагаар хахууль нэхсэн тохиолдолд “мөнгөтэй бол өгнө” гэж хариулсан оролцогчдын хувь өмнөх судалгаанаас өөрчлөгдөөгүй байна. Төлөхгүй гэж хариулсан оролцогчдын эзлэх хувь 2010 оны гуравдугаар сард 28.7 байснаа 2010 оны есдүгээр сард 33.8 болж өссөн. 2010 оны гуравдугаар сард аль нэг байгууллагад мэдэгдэнэ гэж оролцогчдын 20.5 хувь нь хариулсан бол 2010 оны есдүгээр сард 16.3 хувь болж буурчээ.

График 24: Төрийн эсвэл хувийн хэвшлийн салбараас хахууль нэхвэл ямар арга хэмжээ авах вэ?

35.0%30.0%25.0%20.0%15.0%10.0%5.0%0.0%

3/2010

Би хээл хахуулü ºгºхгүй

Алü нэг газар

ìэдэгдэж áîлнî

Мºнгº áайвал

ºгнº

Òуñлаìж хайна

Þу ÷ хийхгүй хүлээнэ


28.7% 20.5% 23.1% 16.0% 7.0% 4.7%

9/2010 33.8% 16.3% 23.3% 16.5% 5.3% 4.8%


2010 оны есдүгээр сарын судалгаагаар хахууль нэхвэл Авлигатай тэмцэх газарт мэдээлнэ гэж оролцогчдын 56.4 хувь, цагдаад мэдэгдэнэ гэж 15.3 хувь нь хариулжээ. Авлигын гэмт хэргийн мэдээллийг хэнд өгөх вэ гэсэн асуултанд Улаанбаатар хот болон хөдөө орон нутгийн оролцогчид харьцангуй ялгаатай байдлаар хариулт өгчээ. Хөдөө орон нутагт судалгаанд оролцогчдын 21.7 хувь, Улаанбаатарт 7 хувь нь цагдаагийн газарт мэдэгдэнэ гэжээ. Мөн Улаанбаатарт 25.4 хувь нь хэвлэл мэдээлэлд мэдэгдэнэ гэсэн бол хөдөө орон нутагт 7.6 хувь нь ийм хариулт өгсөн байна.

График 25: Авлигын гэмт хэргийн мэдээллийг хэнд өгөх вэ?

60.0%

50.0%

40.0%

30.0%

20.0%

10.0%

0.0%Удирдлага АÒГ Öагдаа хэвлэл

ìэдээлэл

12.9%15.2%

9.9%

56.4%55.4%

57.7%

15.3%

21.7%

7.0%

15.3%

7.6%

25.4%Нийò

хºдºº

Улаанáааòар

ÒÝÌÄÝÃËÝË

ÀÂËÈÃÛÍ Ò¯ÂØÈÍ Mongolia Corruption ÒÎÃÒÎÎÕ ÑÓÄÀËÃÀÀ ... · тэмцэх...

Documents

Transcript of ÀÂËÈÃÛÍ Ò¯ÂØÈÍ Mongolia Corruption ÒÎÃÒÎÎÕ ÑÓÄÀËÃÀÀ ... · тэмцэх...