ÿãÃÈ üÊËﬂËÃ⁄UÊªÊ—”” ÿÙª‡ÊÃ∑§ Ô˜ · e:/jaya/yog. pm5 1 1...

E:/JAYA/YOG. PM5 1

1

““¡ÿãÃÈ üÊËflËÃ⁄UÊªÊ—””

ÿÙª‡ÊÃ∑§◊Ô˜H ◊¢ª‹Êø⁄UáÊ H

¬˝áÊêÿ flËÃ⁄UÊªàfl¢, S◊ÎàflÊ flÊÇŒflÃÊÁ÷œ◊Ô –•ÊøÊÿ¸„UÊÁ⁄U÷º˝Ëÿ¢, ª˝ãÕ◊äÿÊà◊‚XÔUÃ◊Ô H 1 HŒflªÈL§¬˝‚ÊŒŸ, flˇÿÊÁ◊ ◊ÎŒÈ÷Ê·ÿÊ –◊È◊ÈˇÊÍáÊÊ¢ Á„UÃÊÿÒfl, ‚≈UË∑¢§ ÿÙª‡ÊÊÃ∑§◊Ô H 2 HªÈ¡¸⁄UËÿÊŸÈflÊŒŸ, ‚¢ÉÊ∑§ÀÿÊáÊ„UÃÈ∑§— –““œËL§÷Êß¸”” ◊ÿÊ ŸÊêÔŸÊ, ¬˝ÿÊ‚Ù øÊÀ¬◊œ‚Ê H 3 H∑Î§ÃÙ˘ÿ¢ ÷ÁQ§÷ÊflŸ, øãŒŸªãœ∑§Ê⁄U∑§— –SflÊl◊ÊŸˇÊÈŸËàÿÒfl, ◊œÈ⁄U⁄U‚¬˝Ê¬∑§— H 4 H‚»§‹SÃsÔ„¢U ◊ãÿ, ¬Ê∆KÙ˘ÿ¢ üÊ◊áÊÒÿ¸ŒÊ –•SÿÙ¬ÊÁ¡¸Ã¬ÈáÿŸ, ∑§ÀÿÊáÊ◊SÃÈ ÷ÍÃ‹ H 5 H

‹_√‚ÁÒ«¿ f·˘¿˘fiÎ ±◊˝

lÌ Á‰˝iÎ¤√‰L÷˘‹Î_ flËı·Ì ‰Ì÷flÎ√ ±‰V◊Îfiı ≠HÎÎ‹ ¿flÌfiı ÷◊Î ÁflV‰÷Ì fiÎ‹fiÌ

l÷iÎÎfifiÌ ±Ï‘WÃÎÏ›¿Î ÿı‰Ìfi_ V‹flHÎ ¿flÌfiı ’Ò0 ±Î«Î›˝ lÌ ËÏfl¤ƒÁÒÏfl∞ ‹0 Á_⁄_‘Ì (±◊Î˝÷˚

÷ı‹fiÎ ⁄fiÎ‰ı·Î), ±fiı ±K›ÎI‹flÁ◊Ì ¤fl’Òfl ±ı‰Î ÀÌ¿ÎÁÏË÷ ›˘√Â÷¿ Ï‰Ê›¿ √˛L◊fiı

ÿı‰√vfiÌ ’fl‹¿Ú’Î ‰Õı (±ÎI‹Î◊a) ∞‰˘fiÎ ¿S›ÎHÎ ‹ÎÀı Áfl‚ ¤ÎÊÎ ¶ÎflÎ Ë_ ¿ËÌÂ. ––1-2––

±S’⁄Ï©‰Î‚Î ‘Ìv¤Î¥ ±ıÔ‰Î fiÎ‹‰Î‚Î ‹ÎflÎ ‰Õı √…flÎ÷Ì ¤ÎÊÎfi˘ ±fi‰Îÿ ¿fl‰Î

¶ÎflÎ «÷Ï‰˝‘ lÌ Á_CÎfiÎ ¿S›ÎHÎfiÎ ¿ÎflHÎ¤Ò÷, l÷iÎÎfi µ’flfiÎ ¤Ï@÷¤Î‰ı ±Î ≠›ÎÁ ¿flÎ›˘ »ı.

«_ÿfi …ı‹ …ı‹ CÎÁÎ› ÷ı‹ ÷ı‹ ‰‘ Á√_‘ ±Î’ı »ı. ±fiı ÂıflÕÌ …ı‹ …ı‹ «ÒÁÎ› ÷ı‹ ÷ı‹ ‰‘

‹‘fl÷Î ±Î’ı »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ±Î √_◊ ±ÎK›ÎÏI‹¿ Á‰ÎÁ ±fiı ‹‘flflÁfiı ±Î’fiÎfl »ı. ––3-4––

‹Îfl˘ ±Î ≠›ÎÁ I›Îflı Ë_ ÁŒ‚ ‹ÎfiÌÂ ¿ı F›Îflı lÌ l‹HÎ¤√‰L÷˘ ‰Õı (l‹HÎ≠‘Îfi

lÌ «÷Ï‰˝‘ Á_CÎ ‰Õı) ±Î √˛_◊ ‰‘ fiı ‰‘ ¤HÎÎÂı. ±Î ≠›ÎÁ ¶ÎflÎ µ’Î…˝fi ¿flÎ›ı· ’H› ‰Õı

Á‰˝ Ãı¿ÎHÎı (Á‰˝ ∞‰˘fi_) ¿S›ÎHÎ Ë˘Ωı. –– 5 ––›˘. 1

E:/JAYA/YOG.PM5 2

2

›˘√fi_ ‹ÎËÎIQ›

◊ÙˇÊáÊ ÿÙ¡ŸÊŒÔ ÿÙª—, ‚flÙ¸˘åÿÊøÊ⁄U ßcÿÃ –ÁflÁ‡Êcÿ SÕÊŸfláÊÙ¸˘‹ê’ŸÒ∑§ÊÇ ÿªÙø⁄U— H 27-1 H

∑§◊¸ÿÙªmÿ¢ ÃòÊ, ôÊÊŸÿÙªòÊÿ¢ ÁflŒÈ— –Áfl⁄UÃcflfl ÁŸÿ◊ÊÃÔ, ’Ë¡◊ÊòÊ¢ ¬⁄UcflÁ¬ H 27-2 H

∑Î§¬Ê-ÁŸfl¸Œ-‚¢flª-¬˝‡Ê◊Ùà¬ÁûÊ∑§ÊÁ⁄UáÊ— –÷ŒÊ— ¬˝àÿ∑§◊òÊë¿UÊ - ¬˝flÎÁûÊ-ÁSÕ⁄U-Á‚hÿ— H 27-3H

ßë¿UÊ ÃŒÔflà∑§ÕÊ¬˝ËÁÃ— ¬˝flÎÁûÊ— ¬Ê‹Ÿ¢ ¬⁄U◊Ô –SÕÿZ ’Êœ∑§÷Ë„UÊÁŸ— Á‚Áh⁄UãÿÊÕ¸‚ÊœŸ◊Ô H 27-4 H

•ÕÊ¸˘˘‹ê’ŸÿıpÒàÿ - flãŒŸÊŒı Áfl÷ÊflŸ◊Ô –üÊÿ‚ ÿÙÁªŸ— SÕÊŸ - fláÊ¸ÿÙÿ¸àÔŸ ∞fl ø H 27-5 H

•Ê‹ê’ŸÁ◊„U ôÊÿ¢, ÁmÁflœ¢ M§åÿM§Á¬ ø –•M§Á¬ªÈáÊ‚ÊÿÈÖÿÿÙªÙ˘ŸÊ‹ê’Ÿ— ¬⁄U— H 27-6 H

¬˝ËÁÃ÷ÁÄÃfløÙ˘‚XÔÒU—, SÕÊŸÊlÁ¬ øÃÈÁfl¸œ◊Ô –ÃS◊ÊŒÿÙªÿÙªÊåÔÿÃ - ◊Ù¸ˇÊÿÙª¢ ∑˝§◊ÊŒÔ ÷flÃÔ H 27-7 H

SÕÊŸÊlÿÙÁªŸSÃËÕÙ¸ë¿UŒÊlÊ‹ê’ŸÊŒÁ¬ –‚ÍòÊŒÊŸ ◊„UÊŒÙ·— ßàÿÊøÊÿÊ¸— ¬˝øˇÊÃ H 27-8 H

-’Ò. µ’ÎK›Î›∞ ¿Ú÷ iÎÎfiÁÎflÎWÔÀ¿‹Î_ ›˘√V‰w’ÎWÔÀ¿

E:/JAYA/YOG. PM5 3

3

““¡ÿãÃÈ üÊËflËÃ⁄UÊªÊ—””

ÿÊÁ∑§ŸË - ◊„UûÊ⁄UÊ - ‚ÍŸÈ - üÊË„UÁ⁄U÷º˝‚ÍÁ⁄UÁfl⁄UÁøÃ¢SflÙ¬ôÊ≈UË∑§ÿÊ ‚◊‹æ˜ U∑Î§Ã◊Ô

ÿÙª‡ÊÃ∑§◊Ô˜H ◊¢ª‹Êø⁄UáÊ H

˙ Ÿ◊— ‚fl¸ôÊÊÿ – ÿÙª‡ÊÃ∑§Sÿ √ÿÊÅÿÊ ¬˝SÃÍÿÃ – ß„U øÊŒÊflflÊøÊÿ¸—Á‡Êc≈U‚◊ÿ¬˝ÁÃ¬Ê‹ŸÊÿ ÁflÉÔŸÁflŸÊÿ∑§Ù¬‡ÊÊãÃÿ ¬˝ÿÙ¡ŸÊÁŒ¬˝ÁÃ¬ÊŒŸÊÕZ øŒ¢ ªÊÕÊ-‚ÍòÊ◊È¬ãÿSÃflÊŸÔ -

›ÎÏ¿fiÌ fiÎ‹fiÎ_ ’fl‹Ï‰ÿÊÌ - ’ÒF› ÁÎK‰Ì∞ ‹ËÎflÎ…lÌfiÎ ‘‹˝’hÎ ±ı‰Î lÌ

ËÏfl¤ƒÁÒflÌrfl∞ ‹ËÎflÎΩ ‰Õı fl«Î›ı· ±fiı ’˘÷ÎfiÌ … ⁄fiÎ‰ı·Ì ÀÌ¿Î ‰Õı ÁÂ˘Ï¤÷ ±ı‰_

›˘√Â÷¿ ¿Ëı‰Î› »ı.

ü ±ı‰Î ‹LhÎÎZÎfl’Ò‰˝¿ lÌ Á‰˝iÎ ’fl‹ÎI‹Îfiı ±‹ÎflÎ fi‹V¿Îfl Ë˘Ωı. Ë‰ı ›˘√Â÷¿fiÎ‹fiÎ √˛L◊fiÌ ÀÌ¿Î Âv ¿flÎ› »ı. ‹ËÎ‹_√·¿ÎflÌ ¿˘¥ ’HÎ √˛_◊fi˘ ≠Îfl_¤ ¿fl÷Î_ ¤ÎÏ‰‹Î_

±Î‰fiÎflÎ_ Ï‰Cfi˘fiÎ Ï‰K‰_Á ‹ÎÀı ÷◊Î ÏÂWÀ ’vÊ˘fiÌ ‹›Î˝ÿÎfiÎ ’Î·fi ‹ÎÀı ‹_√‚Î«flHÎ,

±fiı ÏÂW›-≠ÏÂW›˘fiÎ √˛_◊≠‰ıÂ ‹ÎÀı ≠›˘…fi-Á_⁄_‘-Ï‰Ê› ‹ËÎI‹Î ’vÊ˘±ı ¿Ëı‰Î Ωı≥±ı

±ı‰˘ ÏÂWÀÎ«Îfl »ı. ±Î √˛_◊fiÎ ¿÷Î˝ ±Î«Î›˝ lÌ ËÏfl¤ƒÁÒÏfl∞ ‹0 ’HÎ ÏÂWÀ fi◊Ì ±ı‹

fiËÌ ±◊Î˝÷Ô ÏÂWÀ … »ı. ÷ı◊Ì ±ËŸ ±Î √_◊fiÌ ±ÎÏÿ‹Î_ … ÏÂp ’vÊ˘fiÌ ‹›Î˝ÿÎfi_ ’Î·fi

¿fl‰Î ‹ÎÀı ±fiı Ï‰Cfi˘fiÎ Á‹ÒËfiÌ ÂÎ„L÷ ‹ÎÀı ≠›˘…fiÎÏÿ, (±ÎÏÿ ÂOÿ◊Ì ‹_√‚Î«flHÎfiı)

≠Ï÷’Îÿfi ¿fl‰Î ‹ÎÀı ±Î«Î›˝ lÌ ±Î ≠◊‹ √Î◊ÎÁÒhÎ …HÎÎ‰ı »ı —-

Ö4áÊÁ◊™§áÊ

1¡ÙÁªáÊÊ„¢U,

2‚È¡Ùª‚¢Œ¢‚ª¢

3◊„UÊflË⁄¢U –

7flÙë¿UÊÁ◊

6¡Ùª‹‚¢,

5¡ÙªÖ¤ÊÿáÊÊáÊÈ‚Ê⁄‘UáÊ¢ H 1H

ÃòÊ Á‡ÊCÔUÊŸÊ◊ÿ¢ ‚◊ÿ—, ÿŒÈÃ Á‡Êc≈UÊ— ÄÔflÁøÁŒc≈U flSÃÈÁŸ ¬˝flÃ¸◊ÊŸÊ— ‚ãÃßCÔUŒflÃÊŸ◊S∑§Ê⁄U¬Ífl¸∑¢§ ¬˝flÃ¸ãÃ – •ÿ◊åÿÊøÊÿÙ¸ Ÿ Á„U Ÿ Á‡ÊCÔU ßàÿÃSÃà‚◊ÿ¬˝ÁÃ-¬Ê‹ŸÊÿ, ÃÕÊ üÊÿÊ¢Á‚ ’„ÈUÁflÉŸÊÁŸ ÷flãÃËÁÃ – ©UQ¢§ ø -

üÊÿÊ¢Á‚ ’„ÈUÁflÉŸÊÁŸ, ÷flÁãÃ ◊„UÃÊ◊Á¬ –•üÊÿÁ‚ ¬˝flÎûÊÊŸÊ¢, ÄÔflÊÁ¬ ÿÊÁãÃ ÁflŸÊÿ∑§Ê— H ßÁÃ

√Î◊Î◊˝ —- ›˘√Ì±˘fiÎ fiÎ◊, ÷◊Î µkÎ‹ ›˘√‹Î√˝fiÎ µ’ÿıÂ¿ ±ı‰Î ‹ËÎ‰Ìfl≠¤fiı

fi‹V¿Îfl ¿flÌfiı ›˘√Á_⁄_‘Ì ÂÎjÎ˘fiı ±fiÁÎflı ›˘√‹Î√˝fiÎ ·ıÂ‹ÎhÎfiı (±Î √_◊‹Î_) ¿ËÌÂ.––1––

ÖÁ‰˝ √Î◊Î±˘‹Î_ µ’fl ±Î’ı·Î fi_⁄fl˘ ±L‰› ÁÒ«¿ »ı.

E:/JAYA/YOG.PM5 4

4

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- I›Î_ ÏÂp ’vÊ˘fi˘ ±Î ±Î«Îfl … »ı ¿ı ¿˘¥’HÎ ¥WÀ ¿Î›˝‹Î_ ≠‰÷˝‹Îfi

◊›Î »÷Î ÏÂp ’vÊ˘ ¥pÿı‰÷Îfiı fi‹V¿Îfl ¿fl‰Î ’Ò‰˝¿ … ≠T≤ÏkÎ ¿flı »ı. ±Î ±Î«Î›˝lÌ

’HÎ ÏÂWÀ fi◊Ì ±ı‹ fiËÌ ±◊Î˝÷˚ ÏÂp … »ı. ±Î ¿ÎflHÎ◊Ì ÷ı „Âp ’vÊ˘fiÎ ±Î«Îflfi_ ’Î·fi

¿fl‰Î ‹ÎÀı ÷◊Î ¿S›ÎHÎ¿ÎflÌ ¿Î›˘˝ Ëo‹ıÂÎ_ ⁄ËÏ‰Cfi˘‰Î‚Î_ … Ë˘› »ı. ÷ıfiı ÿÒfl ¿fl‰Î ‹ÎÀı

‹_√·Î«flHÎ ¿flı »ı. ±L› √˛_◊˘‹Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı -

¿S›ÎHÎ¿ÎflÌ ¿Î›˘˝ ‹Ëo÷˘fiı ’HÎ ⁄ËÏ‰Cfi˘‰Î‚Î_ Ë˘› »ı ±fiı ±¿S›ÎHÎ¿ÎflÌ ¿Î›˘˝‹Î_

≠‰÷ı·Î±˘fiı Ï‰Cfi˘ ±Î’˘±Î’ @›Î_› «ÎS›Î_ Ω› »ı.

≠ffi —- √˛_◊¿Îfl ±fiı ÀÌ¿Î¿Îfl lÌ ËÏfl¤ƒÁÒÏfl∞ ±ı¿ … »ı. ÷˘ ÀÌ¿Î‹Î_ ±Î ±Î«Î›˝

ÏÂp fi◊Ì ±ı‹ fiËŸ ±◊Î˝÷˚ ÏÂp … »ı ±ı‹ ±ÎI‹≠Â_ÁÎ ¿ı‹ ¿flÌ ? ¿ÎflHÎ ¿ı ‹ËÎI‹Î

’vÊ˘ V‰‹¬ı ’˘÷ÎfiÌ ≠Â_ÁÎ ¿ÿÎÏ’ ¿fl÷Î fi◊Ì, ÷◊Î ““±Î ±Î«Î›˝”” ±Î‰Î ÂOÿ˘ ·¬Ìfiı

ΩHÎı ÀÌ¿Î¿Îfl◊Ì √˛_◊¿Îfl …\ÿÎ Ë˘› ±ı‰˘ ¤Î‰ ¿ı‹ ⁄÷Î‰Î› »ı ? ’˘÷ı … ’˘÷ÎfiÎ ‹ÎÀı ““±Î

±Î«Î›˝”” ±ı‰˘ ¤ıÿÁÒ«¿ ÂOÿ≠›˘√ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ¿flı ?

µkÎfl —- ±Î ±Î«Î›˝ ’HÎ ÏÂp fi◊Ì ±ı‹ fiËŸ ±Î‰Î ÂOÿ˘ ·¬Ìfiı ÀÌ¿Î¿Îflı

±ÎI‹≠Â_ÁÎ ¿flÌ fi◊Ì. ’fl_÷ V‰w’ ÁÒ«T›_ »ı ¿ı ÁıÓ¿Õ˘ √˛_◊˘fiÎ ¿÷Î˝ ±Î ËÏfl¤ƒÁÒÏfl ±Î«Î›˝

’HÎ ÏÂp … »ı. ÷◊Î ±ÎÀ·Î √_◊˘fiÎ ≠HÎı÷Î ±Î«Î›˝ ’HÎ ÏÂp˘fiÎ ±Î«Îfl’Î·fifiı ±Î‘Ìfi

»ı. V‰÷_hÎ fi◊Ì. ÷˘ ±L›fiÌ ÷˘ ‰Î÷ … Â_ ¿fl‰Ì ?

ÏÂp˘fiÎ ±Î«Îfl’Î·fifiı ’fl‰Â Ë˘› ÷ı … ›◊Î◊˝ ÏÂp »ı V‰‹Ï÷¿S’fiÎ±ı ‰÷ı ÷ı

›◊Î◊˝ ÏÂp fi◊Ì. ¥I›ÎÏÿ ¿ÎflHÎ˘ Á‹…‰Î_.

‰‚Ì √˛_◊¿÷Î˝ ±fiı ÀÌ¿Î¿Îfl ƒT›◊Ì ±ı¿ Ë˘‰Î »÷Î_ ’›Î˝›Î‰V◊Î◊Ì Ï¤¯Î »ı. ±ıÀ·ı

ÀÌ¿Î¿ÎfllÌ ËÏfl¤ƒÁÒÏfl∞ ’›Î˝›fiÌ ±’ıZÎÎ±ı ’˘÷ÎfiÎ◊Ì Ï¤¯Î ±ı‰Î √˛_◊¿ÎfllÌ ËÏfl¤ƒÁÒÏfl∞fiı

±Îl›Ìfiı ·¬ı »ı ¿ı ±Î √_◊¿÷Î˝ ±Î«Î›˝lÌ ËÏfl¤ƒÁÒÏfl∞ ÏÂp fi◊Ì ±ı‹ fiËÌ ±◊Î˝÷ ÏÂp

… »ı. ’›Î˝›Î‰V◊Î ±Îl›Ì ⁄¯Îı ±Î«Î›˝ Ï¤¯Î ◊‰Î◊Ì ÀÌ¿Î¿ÎfllÌ √˛_◊¿ÎfllÌ∞fiÌ ≠Â_ÁÎ ¿flı

÷ı µÏ«÷ … »ı. ¥I›ÎÏÿ Á›˘B› ÷¿Û V‰⁄Ï©◊Ì Á‹…‰Î.

ßŒ¢ ø ÿÙª‡ÊÃ∑¢§ ‚êÿÇôÊÊŸ„UÃÈàflÊÃÔ üÊÿÙ÷ÍÃ¢ flÃ¸Ã – •ÃÙ ◊Ê ÷ÍŒÔ ÁflÉŸ ßÁÃÁflÉŸÁflŸÊÿ∑§Ù¬‡ÊÊãÃÿ ““áÊÁ◊™§áÊ ¡ÙÁªáÊÊ„¢U ‚È¡Ùª‚¢Œ¢‚ª¢ ◊„UÊflË⁄¢U”” ßàÿŸŸCÔUŒflÃÊ-SÃfl◊Ê„U-

¬˝ˇÊÊ¬Ífl¸∑§ÊÁ⁄UáÊp ¬˝ÿÙ¡ŸÊÁŒ‡ÊÍãÿ Ÿ ¬˝flÃ¸ãÃ ßÁÃ ¬˝ÿÙ¡ŸÊÁŒ¬˝ÁÃ¬ÊŒŸÊÕZ ø““flÙë¿UÊÁ◊ ¡Ùª‹‚¢ ¡ÙªÖ¤ÊÿáÊÊáÊÈ‚Ê⁄‘UáÊ¢”” ßàÿÃŒÊ„U - ∞· ÃÊflŒÔ˜ ªÊÕÊ ¬˝SÃÊfl—‚◊ÈŒÊÿÊÕ¸p –

•œÈŸÊ˘UflÿflÊÕ¸ ©UëÿÃ —-

±Î ““›˘√Â÷¿”” fiÎ‹fi˘ √˛_◊ ÁQ›√˚iÎÎfifi_ ¿ÎflHÎ Ë˘‰Î◊Ì ¿S›ÎHÎV‰w’ »ı. ¿ÎflHÎ¿ı

‰Îfl_‰Îfl ±Î ±fiı ±ÎfiÎ …ı‰Î ±L›√˛_◊˘fi_ ±K››fi ¿fl‰Î◊Ì flÎ√¶ıÊfiÌ √˛_Ï◊ ÷ÒÀÌ Ω› »ı.

E:/JAYA/YOG. PM5 5

5

‹˘ZÎÎÏ¤·ÎÊ ‰‘ı »ı. ÁQ›¿˚I‰fiÌ ≠ÎÏÅ ◊Î› »ı. ±Î ¿ÎflHÎ◊Ì ±Î µkÎ‹¿Î›˝‹Î_ ¿˘¥ ’HÎ

≠¿ÎflfiÎ_ (fiÎfiÎ_-‹˘ÀÎ_) Ï‰Cfi˘ fi ±Î‰ı ±ıÀ·Î ‹ÎÀı Ï‰Cfi˘fiÎ Á‹ÒËfiÌ ÂÎÏL÷fiı ‹ÎÀı ““áÊÁ◊™§áÊ¡ÙÁªáÊÊ„¢U ‚È¡Ùª‚¢Œ¢‚ª¢ ◊„UÊflË⁄¢U”” (›˘Ï√±˘fiÎ fiÎ◊ ±fiı µkÎ‹ ›˘√‹Î√˝fiÎ Á_ÿÂ˝¿ ±ı‰Î ≠¤

‹ËÎ‰ÌflV‰Î‹Ìfiı fi‹V¿Îfl ¿flÌfiı) ±Î ‹Ò‚ ≠◊‹ √Î◊ÎfiÎ ’Ò‰Î˝‘˝ ‰Õı √˛_◊¿Îfl lÌËÏfl¤ƒÁÒÏfl∞

‹0 ¥pÿı‰÷Î (’fl‹ÎI‹Î, ‰Ì÷flÎ√ÿı‰ lÌ‹ËÎ‰ÌflV‰Î‹Ì)fiı fi‹V¿Îfl ¿fl‰Î V‰w’ V÷Ï÷‹›

‹_√‚Î«flHÎ …HÎÎ‰ı »ı.

◊Ê¢ ÷flÊÃÔ-¬Ê¬ÊÃÔ-ÁflÉŸÊÃÔ-ªÊ‹ÿÃËÁÃ ◊¢ª‹◊Ô = ‹fiı ±Î Á_ÁÎfl◊Ì-’Î’˘◊Ì-Ï‰Cfi˘◊Ì …ı

⁄«Î‰ı ÷ı ‹_√‚-’fl‹ÎI‹ÎfiÌ ¤Î‰’Ò‰˝¿ V÷Ï÷ ¿fl‰Î◊Ì ’Ò‰˝⁄© ’Î’¿‹˘˝ »ıÿÎ› »ı. ÷ı◊Ì Ï‰Cfi˘

ÿÒfl ◊Î› »ı ±fiı ÏfiÏ‰˝Cfiı ¥p¿Î›˝fiÌ ÏÁÏ© ◊Î› »ı. ¿˘¥ ’HÎ √_◊fiÎ ≠Îfl_¤‹Î_ ‹_√‚Î«flHÎ-

Ï‰Ê›-Á_⁄_‘ ±fiı ≠›˘…fi ±ı‹ ±fi⁄_‘«÷WÀu Ë˘› »ı. ÷ı‹Î_◊Ì ’Ò‰Î˝‘˝ ‰Õı √˛_◊¿ÎfllÌ±ı

‹_√‚Î«flHÎ …HÎÎT›_.

⁄Ï©’Ò‰˝¿ ¿Î›˝ ¿flfiÎflÎ±˘ (±ıÀ·ı ¿ı ⁄Ï©’Ò‰˝¿ ’Ò‰Î˝’flfi˘ Ï‰«Îfl ¿flÌfiı Á‹∞-Â˘«Ìfiı

¿Î›˝ ¿flfiÎflÎ±˘) ≠›˘…fiÎÏÿ◊Ì ÂÒL› (≠›˘…fi-Ï‰Ê›-Á_⁄_‘◊Ì ÂÒL›) ±ı‰Î √˛_◊‹Î_ ≠T≤ÏkÎ

¿fl÷Î fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î √˛_◊ ±ÎI‹Îfi_ ÏË÷ ÁÎ‘ı ÷ı‰Î ≠›˘…fi‰Î‚˘ »ı ¿ı ÷ı‰Î ≠›˘…fi

Ï‰fiÎfi˘ »ı ? ÷ı ΩH›Î Ï‰fiÎ, ÷◊Î ±Î √_◊‹Î_ Â_ Ï‰Ê› ««˝‰Îfi˘ »ı ? ÷ı ΩH›Î Ï‰fiÎ,

÷◊Î ±Î √_◊ ¿›Î ’Ò‰˝’vÊ˘fiÎ ‰«fi˘fiÎ ±Î‘Îflı ·¬Î›˘ »ı ? ÷ı ΩH›Î Ï‰fiÎ √_◊fiÌ

≠Î‹ÎÏHÎ¿÷Î ÏÁ© ◊÷Ì fi◊Ì. ±fiı √_◊fiÌ ≠Î‹ÎÏHÎ¿÷Î-µ’Îÿı›÷Î ΩH›Î Ï‰fiÎ ⁄Ï©ÂÎ‚Ì ’wÊ˘

√˛_◊˘‹Î_ ≠T≤ÏkÎ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ¿flı? Ωı ≠Î‹ÎÏHÎ¿÷Î ΩH›Î Ï‰fiÎ ⁄Ï©ÂÎ‚Ì ∞‰˘ ÷ı‰Î √˛_◊˘‹Î_

≠T≤ÏkÎ ¿flı ÷˘ ÷ı±˘fiÌ ≠ıZÎÎ‰kÎÎfiı ZÎÏ÷ ±Î‰ı, ±◊Î˝÷Ô ≠ıZÎÎ‰Îfi˚ ±fiı ±≠ıZÎÎ‰Îfi˚‹Î_ ÷ŒÎ‰÷

Â_ ? ±ıÀ·Î ‹ÎÀı ≠›˘…fiÎÏÿ ÂıÊ hÎHÎfi_ ≠Ï÷’Îÿfi ¿fl‰Î ‹ÎÀı ““flÙë¿UÊÁ◊ ¡Ùª‹‚¢¡ÙªÖ¤ÊÿáÊÊáÊÈ‚Ê⁄‘UáÊ¢”” ±Î ‹Ò‚ ≠◊‹ √Î◊Îfi_ µkÎflÎ‘˝ »ı. ›˘√√_◊˘fiÎ ±Î‘Îflı ›˘√fi_ ·ıÂ‹ÎhÎ

V‰w’ Ë_ ¿ËÌÂ.

Ï‰Ê›=¡Ùª‹‚¢=““›˘√fi_ ·ıÂ‹ÎhÎ V‰w’”” ±ı ±Î √˛_◊fi˘ Ï‰Ê› »ı. ’Ò‰˝fiÎ

±Î«Î›˘˝±ı ¶ÎÿÂÎ_√Ì ±ÎÏÿ ‹ËÎ√˛_◊˘‹Î_ …ı ›˘√fi_ V‰w’ ‰HÎ˝‰ı·_ »ı. ÷ıfiÌ ±’ıZÎÎ±ı Ë_

‹Îfl˘ √˛_◊ ±fiı ‹Îfl˘ ZÎ›˘’Â‹ ·CÎ Ë˘‰Î◊Ì ›„I¿oÏ«÷˚ ‹ÎhÎ ›˘√fi_ V‰w’ ¿ËÌÂ ±◊‰Î

√˛_◊¿ÎfllÌ±ı ’˘÷ÎfiÌ ·CÎ÷Î ⁄÷Î‰‰Î ‹‚ ÂOÿfi˘ ≠›˘√ ¿›Îı˝ »ı ±ı‹ ’HÎ ΩHÎ‰_. ÏÔ‰Ê›fiı

±Ï¤‘ı› ’HÎ ¿Ëı‰Î› »ı.

Á_⁄_‘ — - ¡ÙªÖ¤ÊÿáÊÊáÊÈ‚Ê⁄‘UáÊ¢ = ›˘√fiÎ √˛_◊˘fiı ±fiÁÎflı Ë_ ¿ËÌÂ ±Î ’Ò‰Î˝«Î›˝Ï‰flÏ«÷

›˘√Á_⁄_‘Ì ‹ËÎ√_◊˘fiÌ ÁÎ◊ı Á_⁄_‘ …HÎÎ‰ı »ı. Á_⁄_‘ «Îfl Ω÷fi˘ Ë˘› »ı — (1) ‰ÎE›-‰Î«¿¤Î‰,

(2) ÁÎK›-ÁÎ‘fi¤Î‰, (3) µ’Îÿı›-µ’ÎÿÎfi¤Î‰, (4) √v’‰˝ø‹, ±Î √_◊‹Î_ ·¬Î›ı·Î U·˘¿˘-

ÂOÿ˘-ÀÌ¿ÎÏÿ ‰Î«¿ »ı. ÁÎ‘fi »ı ±fiı µ’ÎÿÎfi »ı. ±fiı ÷ıfiÎ◊Ì …HÎÎ‰Î÷˘ ¤Î‰Î◊˝ ÷ı ‰ÎE› »ı.

ÁÎK› »ı ±fiı µ’Îÿı› »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ≠◊‹fiÎ hÎHÎ ≠¿ÎflfiÎ Á_⁄_‘˘ ±Î √_◊‹Î_ »ı …. ÷ı V‰›_ Á‹∞

E:/JAYA/YOG.PM5 6

6

·ı‰Î. ÷ÿ’flÎ_÷ ’Ò‰Î˝«Î›˝Ï‰flÏ«÷ ›˘√√˛_◊˘fiÎ ±Î‘Îflı Ë_ ±Î ›˘√fi_ V‰w’ ·¬ÌÂ. ’HÎ ‹ÎflÌ

V‰‹Ï÷¿S’fiÎ±ı ·¬ÌÂ fiËÌ-±ı‹ …ı …HÎÎ‰ı »ı ÷ı √v’‰˝ø‹ fiÎ‹fi˘ «˘◊˘ Á_⁄_‘ ΩHÎ‰˘.

±Î …ı ±◊˝ Á‹Ω‰‰Î‹Î_ ±ÎT›˘ ÷ı ÷˘ √Î◊Îfi˘ ≠ÎÁ_Ï√¿ ±◊˝ ±fiı ±Î¬Ì √Î◊Îfi˘

Á‹Ïÿ÷ ±◊˝ ¿èÎ˘. ’fl_÷ √Î◊ÎfiÎ ±ı¿ı¿ ’ÿfi˘ ±◊˝ ΩHÎ‰˘ Ë˘› ÷˘ ÷ı Á‹Ïÿ÷ ±◊˝‹Î_◊Ì ÂÌ

flÌ÷ı ΩHÎÌ Â¿Î› ? ÷ı ‹ÎÀı Ë‰ı ±ı¿ı¿ ±‰›‰fi˘ (±ı¿ı¿ ’ÿfi˘) ±◊˝ ¿Ëı‰Î› »ı -

ŸàflÊ = ¬˝áÊêÿ – ∑§◊Ô˜ ? ßàÿÊ„U- ““ÿÙÁªŸÊÕ¢””=ÿÙª—=‚Ö ôÊÊŸÊÁŒ-‚ê’ãœM§¬Ùflˇÿ◊ÊáÊ‹ˇÊáÊÙ ÁŸpÿÊÁŒ÷ŒÁ÷ÛÊ—, ‚ ÁfllÃ ÿ·Ê¢ Ã ÿÙÁªŸ— - ◊ÈŸÿ—, Ã·Ê¢ ŸÊÕÙÿÙÁªŸÊÕ—, ÃÕÊ ø ÷ªflÊŸÔ ˜ flËÃ⁄UÊªÊŒËŸÊ ¢ ¬pÊŸÈ¬Í√ÿÊ ¸ •¬ÈŸ’¸ãœ∑§Êfl‚ÊŸÊŸÊ ¢ÃÕÊÃÕÙ¬∑§Ê⁄U∑§⁄UáÊ¬Ê‹ŸÊŒÔ ŸÊÕ—, Ã◊Ô –

±Î«Î›˝ lÌ ËÏfl¤ƒÁÒÏfl∞fiÌ ¿˘¥ ’HÎ √˛_◊˘fiÎ ±◊˘˝ ·¬‰ÎfiÌ ’©Ï÷ ±ı‰Ì »ı ¿ı

√…flÎ÷Ì ±◊˝ ¿fl‰Î ‹ÎÀı ¿flÎ÷Î ±L‰› ≠‹ÎHÎı ±◊˝ ·¬÷Î fi◊Ì. ’fl_÷ ’Ëı·Î ÂOÿfi˘

’›Î˝›‰Î«Ì ÂOÿ ·¬‰Î ¶ÎflÎ ±◊˝ …HÎÎ‰Ì ⁄ÌΩ ÂOÿfi˘ ’›Î˝›‰Î«Ì ÂOÿ ·¬ı. ±ı‹ ø‹Â—

√Î◊ÎfiÎ ÿflı¿ ÂOÿ˘fiÎ ’›Î˝›‰Î«Ì ÂOÿ˘ ·¬‰Î ¶ÎflÎ ±◊˝ …HÎÎ‰ı »ı. ÷◊Î ¿˘¥ ’HÎ ±ı¿

’ÿfiı ⁄ÌΩ ’ÿfiÌ ÁÎ◊ı …ı‰˘ Á_⁄_‘ Ë˘› ÷ı …HÎÎ‰‰Î ‹ÎÀı Á∑Ô§◊Ô ‰√ıflı Á‰˝fiÎ‹˘fi˘ ≠›˘√ ¿flÌ

±◊˝ ¬S·˘ ¿fl‰Î ≠›Ifi ¿flı »ı. ‹ÎÀı ±Î¬Ì √Î◊ÎfiÎ ÿflı¿ ÂOÿ˘fiÎ ±◊˘˝ ΩHÎÌfiı ±L‰›

Á_⁄_‘ ±Î’HÎı Ω÷ı … ¿fl‰Îfi˘ Ë˘› »ı.

áÊÁ◊™§áÊ =¬˝áÊêÿ ±ıÀ·ı ŸàflÊ ±◊Î˝÷˚ ≠HÎÎ‹ ¿flÌfiı, ¿˘fiı ≠HÎÎ‹ ¿flÌfiı ? ÷˘ …HÎÎ‰ı »ı

¿ı ““¡ÙÁªáÊÊ„¢U”” ±ıÀ·ı ›˘Ï√fiÎ◊fiı ≠HÎÎ‹ ¿flÌfiı Ë<_ ›˘√fi_ V‰w’ …HÎÎ‰ÌÂ. ±ËŸ ›˘Ï√fiÎ◊

ÂOÿfi˘ ≠›˘√ ¿› ˝ »ı ±ıÀ·ı Â_¿Î ◊Î› »ı ¿ı ›˘√ ¿˘fiı ¿Ëı‰Î› ? ›˘√Ì ¿˘fiı ¿Ëı‰Î› ? ±fiı

fiÎ◊ ¿˘fiı ¿Ëı‰Î› ? ÷ı √_◊¿ÎfllÌ Á‹Ω‰ı »ı -

±ÎI‹Îfi˘ ÁQ›√ÔiÎÎfiÎÏÿ flIfihÎ›ÌfiÌ ÁÎ◊ı …ı Á_⁄_‘ ◊‰˘ ÷ı Á_⁄_‘ V‰w’, Ë‰ı ’»ÌfiÌ

√Î◊Î±˘‹Î_ ¿Ëı‰Î÷_ »ı ·ZÎHÎ …ıfi_, ÷◊Î Ïfiç›-T›‰ËÎflÎÏÿ ±fiı¿ ¤ıÿ˘◊Ì Ï¤¯Î-Ï¤¯Î V‰w’

»ı …ıfi_ ÷ı ›˘√ »ı.

±Î ±ÎI‹Î ±fiÎÏÿ¿Î‚◊Ì Ï‹J›ÎºÏp »ı. ÷ı Ï‹J›ÎI‰Î‰V◊Î ‹˘ZÎ‹Î√˝fiÌ Ï‰fl˘Ï‘fiÌ »ı.

÷ı◊Ì ±ı¿ÕÎ Ï‰fiÎfiÎ_ ‹ŸÕÎ_ …ı‹ ¿˘¥ ±Î_¿ ⁄÷Î‰Ì Â¿÷Î_ fi◊Ì, ÷ı‹ ÁQ›¿˚I‰ Ï‰fiÎ ±Î‰ı·Î

¿˘¥ T›Î‰ËÎÏfl¿ √HÎ˘ ’HÎ √HÎ‰kÎÎfiÎ Œ‚fiı ±Î’÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±ÎI‹Î ‹˘ZÎ ÷flŒ ΩıÕÎ÷˘

fi◊Ì. ‹ÎÀı F›Îflı ÁQ›¿˚I‰ ’Î‹ı ±fiı ÷ı ÁQ›¿˚I‰fiÎ ≠÷Î’ı iÎÎfi-«ÎÏflhÎfi˘ …ı ›˘√ ◊Î› ÷ı

hÎHÎı flIfihÎ›Ìfi˘ ±ÎI‹Îfiı ◊›ı·˘ …ı Á_⁄_‘ ÷ı ±Î ±ÎI‹Îfiı ‹˘ZÎfiÌ ÁÎ◊ı ΩıÕfiÎfl »ı. ‹ÎÀı ÷ıfiı

›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ◊ÙˇÊáÊ ÿÙ¡ŸÊÃÔ = ÿÙª— –

±Î ›˘√fiÎ Ïfiç› ±fiı T›‰ËÎfl ±ı‹ ⁄ı ¤ıÿ˘ »ı. ÷ı‹Î_◊Ì Ïfiç››˘√fi_ ‰HÎ˝fi √Î◊Î

2-3 ‹Î_, ÷◊Î T›‰ËÎfl›˘√fi_ ‰HÎ˝fi √Î◊Î 4-5 ‹Î_ …HÎÎ‰ÎÂı.

E:/JAYA/YOG. PM5 7

7

±ÎI‹Îfiı ‹˘ZÎfiÌ ÁÎ◊ı ΩıÕı ±ı‰˘ ÁQ›√˚iÎÎfiÎÏÿ flIfihÎ›Ìfi˘ …ı Á_⁄_‘ ÷ı ›˘√. ±Î‰˘

÷ı ›˘√ Ï‰z‹Îfi »ı …ı ‹ËÎI‹Î±˘fiı, ÷ı ‹ËÎI‹Î±˘ = ‹Ïfi±˘ ›˘√Ì ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ

›˘√Ì±˘fiÎ-‹Ïfi±˘fiÎ-‹ËÎI‹Î±˘fiÎ …ı fiÎ◊ ÷ı ›˘Ï√fiÎ◊ ¿Ëı‰Î› »ı.

÷Ì◊*¿fl ’fl‹ÎI‹Î … ‰Ì÷flÎ√ (ÁÎ‹ÎL› ¿ı‰‚Ì)◊Ì ≠Îfl_¤Ìfiı ’çÎfi’Ò‰a±ı (12-11-

10-9-8-7-6 ±ÎÏÿ √HÎV◊Îfi¿‰÷a) ›Î‰÷˚ ±’fi⁄˝L‘¿ Á‘ÌfiÎ ÷‹Î‹ ∞‰˘ µ’fl ÷ı‰Î ÷ı‰Î

≠¿Îflı µ’¿Îfl ¿flfiÎflÎ, ±fiı ≠ÎÅ ◊›ı·Î »ı √HÎ˘ …ıfiı ±ı‰Î ∞‰˘fiÎ √HÎ˘fi_ ’Î·fi (Á_flZÎHÎ)

¿flfiÎflÎ Ë˘‰Î◊Ì ÷Ì◊*¿fl ’fl‹ÎI‹Î fiÎ◊ ¿Ëı‰Î› »ı.

›˘√ ±fiı ZÎı‹ ¿flı ÷ıfiı fiÎ◊ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷Ì◊*¿fl ’fl‹ÎI‹Î±˘ µ’¿Îfl fiËÌ ’Î‹ı·Î ±ı‰Î

±fi’¿Ú÷ ∞‰˘fiÎ µ’fl µ’¿Îfl ¿flfiÎflÎ Ë˘‰Î◊Ì ›˘√ ¿flfiÎflÎ ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı µ’¿Îfl ’Î‹ı·Î ÁÎ‘-

Á_÷˘ ±ÎÏÿ µ’¿Ú÷ ∞‰˘fi_ ÷ı±˘‹Î_ ±Î‰ı·˘ µ’¿Îfl «ÎS›˘ fi Ω› ÷ıfi_ ’Î·fi-Á_flZÎHÎ-…÷fi

¿flfiÎflÎ Ë˘‰Î◊Ì ZÎı‹ ¿flfiÎflÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ÷Ì◊*¿fl ¤√‰L÷˘ ›˘√ ÷◊Î ZÎı‹ ¿flfiÎflÎ

Ë˘‰Î◊Ì fiÎ◊ ¿Ëı‰Î› »ı, ÷ı‰Î ›˘Ï√fiÎ◊ ÷Ì◊*¿fl ’fl‹ÎI‹Î ‹ËÎ‰ÌflV‰Î‹Ìfiı ≠HÎÎ‹ ¿flÌfiı Ë<_ ±Î

›˘√fi˘ √˛_◊ ¿fl_ »\_. ±Î ≠‹ÎHÎı Á_⁄_‘ ΩıÕ‰˘.

•ÿ◊fl ÁÔfl‡ÊcÿÃ ““‚ÈÿÙª‚ãŒ‡Ê¸∑¢§””=‡ÊÙ÷ŸÙ ÿÙª—=•ıÁøàÿÊÁŒÁfl‡Ê·-M§¬ÃÿÊ∞∑§ÊãÃÃ— ‚ÊŸÈ’ãœ»§‹„UÃÈ— ÁøòÊ÷ŒÙ ªÈL§ÁflŸÿÊÁŒM§¬ ßÁÃ-ÃSÿ ‚ãŒ‡Ê¸∑§—-‚êÿªÔ˜-•Ê‚flŸÙ¬Œ‡ÊmÊ⁄‘UáÊ Œ‡Ê¸∑§—=‚ãŒ‡Ê¸∑§—– ÃÕÊ ø ÷ªflÊ¢p⁄U◊Œ„UÃÿÊ ∑§◊¸flÁ‡ÊÃÊÿÊ◊Á¬ÃÕÊÁflœÁflŸÿÊŸÈª˝„UÊÿ ¡ÊŸÊŸÙ˘Á¬ ÁflÁøòÊÊŸÁ÷ª˝„UÊŸÊ‚ÁflÃflÊŸÔ ßÁÃ Ã◊Ô – ∑§◊flê÷ÍÃ◊Ô?ßàÿÊ„U -

±Î … ›˘Ï√fiÎ◊ ÷Ì◊*¿fl ‹ËÎ‰ÌflV‰Î‹Ì ¿ı‰Î »ı ÷ı Ï‰ÂıÊHÎ ¶ÎflÎ Ï‰ÏÂWÀ ¿flı »ı.

±ıÀ·ı ¿ı ›˘Ï√fiÎ◊fiı Ï‰ÂıÊHÎ ¶ÎflÎ ±L›◊Ì Ï¤¯Î ¿flı »ı. Ï‰ÂıÊHÎfi˘ ±◊˝ ±ı … »ı ¿ı ±◊˝fiı

ÏÔ‰ÏÂWÀ ¿flı. ¥÷fl◊Ì Ï¤¯Î ¿flı. ÷ıfiı Ï‰ÂıÊHÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ Ï‰ÂıÊHÎ˘ ⁄ı Ω÷fiÎ_

Ë˘› »ı. (1) V‰w’ÁÒ«¿ Ï‰ÂıÊHÎ ±fiı (2) ¥÷fl¤ıÿÁÒ«¿ Ï‰ÂıÊHÎ.

F›Îflı Ï‰‰ÏZÎ÷ ‰V÷fiı ¥÷fl◊Ì …\ÿÌ ¿fl‰Îfi˘ ±ÎÂ› fi Ë˘›, ±◊‰Î ¥÷fl ‰V÷ …

fi Ë˘› I›Îflı ‹¿Î÷Î_ Ï‰ÂıÊHÎ˘ V‰w’ÁÒ«¿Ï‰ÂıÊHÎ˘ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı ±Î ÁÎ¿fl ‹‘fl »ı. ±ËŸ

±Î ÁÎ¿fl ¿ı ¥÷fl ÁÎ¿fl ⁄‘Ì √‚Ì … Ë˘› »ı. ±ıÀ·ı ¥÷fl ÁÎ¿fl◊Ì ¤ıÿ ¿fl‰Îfi˘ ±ÎÂ›

fi◊Ì. ‹ÎhÎ ÁÎ¿flfi_ V‰w’ … ⁄÷Î‰Î› »ı. ‹ÎÀı ÁÎ¿flfi_ ““‹‘fl”” Ï‰ÂıÊHÎ V‰w’ÁÒ«¿ »ı.

÷ı‰Ì … flÌ÷ı ›˘Ï√fiÎ◊ ±ı‰Î ‹ËÎ‰ÌflV‰Î‹Ì ¿ı‰Î ? ›˘√fi_ ÁQ›√˚V‰w’ ⁄÷Î‰fiÎflÎ, ⁄‘Î …

›˘Ï√fiÎ◊˘ ›˘√fi_ V‰w’ ⁄÷Î‰fiÎflÎ … Ë˘› »ı. ÷ı◊Ì ±Î Ï‰ÂıÊHÎ ¤ıÿÁÒ«¿ fi◊Ì ’fl_÷

V‰w’ÁÒ«¿ »ı.

EÃ¢ flSòÊ¢ •ÊŸÿ ¥I›ÎÏÿ ‰Î@›˘‹Î_ ·¬Î÷_ rı÷ Ï‰ÂıÊHÎ ¿ÚWHÎÎÏÿ ¥÷fl ‰VhÎ˘◊Ì Ï‰‰ÏZÎ÷

‰VhÎfi˘ ¤ıÿ ÁÒ«‰ı »ı. ÷ı ¥÷fl¤ıÿÁÒ«¿ Ï‰ÂıÊHÎ ΩHÎ‰_.

E:/JAYA/YOG.PM5 8

8

‚ÈÿÙª‚ãŒ‡Ê¸∑§◊Ô = Â˘¤fi ±ı‰˘ …ı ›˘√, µkÎ‹ ±ı‰˘ …ı ›˘√, ÷ıfiı ⁄÷Î‰fiÎflÎ ±ı‰Î

‹ËÎ‰Ìfl ≠¤fiı ≠HÎÎ‹ ¿flÌfiı ›˘√fi_ V‰w’ …HÎÎ‰ÌÂ. ““µÏ«÷ ±Î«flHÎ ¿flÎ‰‰_”” (±ıÀ·ı ¿ı

…ı ¿Î›˝‰ÎËÌ◊Ì ‘‹˝≠T≤ÏkÎ ‰ı√‰_÷Ì ⁄fiı ÷ı‰Ì ÷ı ÷ı √HÎÃÎHÎÎfiı µÏ«÷ ≠T≤ÏkÎ ¿fl‰Ì.) ¥I›ÎÏÿ

Ï‰ÏÂp V‰w’’HÎı ¤‰˘¤‰‹Î_ ±ı¿ÎL÷ı T≤Ï© … ¿fl‰Î‹Î_ ¿ÎflHÎ¤Ò÷=±ıÀ·ı ¿ı ¤‰˘¤‰‹Î_ ±ı¿ÎL÷ı

ÁÎfi⁄L‘=‰‘Îflı fiı ‰‘Îflı √Îœ Á_V¿Îfl˘ ±Î’‰Î‹Î_ ¿ÎflHÎ¤Ò÷, √vÏ‰fi›-ÂlÒÊÎ ±ÎÏÿ Ï«hÎ-

Ï‰Ï«hÎ ±fiı¿ ¤ıÿ˘‰Î‚˘ ±Î ›˘√ ÷ı ‚ÈÿÙª=µkÎ‹ ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ›˘√ ±ÎI‹Îfiı

‹˘ZÎfiÌ ÁÎ◊ı ΩıÕÌ ±Î’ı »ı.

÷ı ›˘√fiı ÁÎflÌ flÌ÷ı ⁄÷Î‰fiÎflÎ=÷ı ÷Ì◊*¿fl ¤√‰L÷˘ ’˘÷ı Ω÷ı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ

µkÎ‹›˘√fi_ ±ÎÁı‰fi ¿fl‰Î ¶ÎflÎ ±fiı ›◊˘Ï«÷ (…ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ ∞‰˘ Ë˘› ÷ı±˘fiı ÷ı‹fiÎ ›˘B›)

µ’ÿıÂ ±Î’‰Î ¶ÎflÎ ›˘√fi_ V‰w’ ⁄÷Î‰fiÎflÎ …ı ÷Ì◊*¿fl ≠¤ ÷ı Á_ÿÂ˝¿ ≠¤ ¿Ëı‰Î› »ı.

±ËŸ ¤√‰Îfifiı ±ÎÁı‰fi ¶ÎflÎ ›˘√ ⁄÷Î‰fiÎflÎ ¿èÎÎ »ı ÷ıfi˘ ±◊˝ ±ı »ı ¿ı ¤√‰Îfi «fl‹

ÂflÌfl‰Î‚Î Ë˘‰Î◊Ì ¿‹˘˝ ÷ı±˘fiı ’fl‰Â Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ=¿‹˘˝ µ’fl ÷ı±˘±ı Ï‰…› ‹ı‚‰ı·˘

Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ ÏÂW›˘fiÎ µ’¿Îfl ‹ÎÀı … ΩHÎ÷Î Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ ΩHÎı ’˘÷ı

Ω÷ı ±Î«flHÎ ¿flÌfiı ›˘√fi_ V‰w’ Á‹Ω‰‰Î ¥E»÷Î Ë˘› ÷ı‰Ì flÌ÷ı Ï«hÎ-Ï‰Ï«hÎ=±fiı¿ ≠¿ÎflfiÎ

±Ï¤√˛Ë˘fiı Áı‰fiÎflÎ …ı ≠¤ ‹ËÎ‰ÌflV‰Î‹Ì Ë÷Î, ÷ı‹fiı fi‹V¿Îfl ¿flÌfiı ±Î √_◊ Âw ¿fl_ »\_.

¤Î‰Î◊˝ ±ı »ı ¿ı ÷ı ÷ı √HÎV◊Îfi¿˘fiı µÏ«÷ ±Î«flHÎ ±ı‰_ ¿fl‰_ ¿ı …ı µkÎfl˘kÎfl √HÎT≤Ï©fi_ ¿ÎflHÎ

⁄fiı ±fiı ¤‰˘¤‰‹Î_ ÁÎfi⁄_‘Œ‚fi_=√Îœ Á_V¿Îflfi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı ÷ı √vÏ‰fi›ÎÏÿ ±fiı¿Ï‰‘ …ı ›˘√ ÷ı

Á›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î‰˘ Á›˘√ ¤√‰Îfiı V‰›_ ±Î«flHÎ ¿fl‰Î ‰Õı ±fiı µ’ÿıÂ ±Î’‰Î ‰Õı ⁄ÌΩfiı

⁄÷ÎT›˘ ÷ı◊Ì ±Î‰Î Á›˘√fiÎ µ’ÿıÂ¿ ≠¤ ‹ËÎ‰ÌflV‰Î‹Ìfiı ≠HÎÎ‹ ¿flÌfiı ±Î √_◊ Ë<_ Âv ¿v_ »\_.

±Î‰Î ›˘Ï√fiÎ◊ ±fiı µkÎ‹ ›˘√‹Î√˝fiÎ µ’ÿıÂ¿ ≠¤ ¿˘HÎ Ë÷Î ? ¿ı …ıfiı ÷‹ı fi‹V¿Îfl

¿›˘˝. ÷ıfiÎ µkÎfl‹Î_ Ï‰ÂıW›fiı Ë‰ı …HÎÎ‰ı »ı —-

““◊„UÊflË⁄¢U””=‡ÊÍ⁄U-flË⁄U-Áfl∑˝§ÊãÃı ßÁÃ ∑§·ÊÿÊÁŒ‡ÊòÊÈ¡ÿÊŒÔ ◊„UÊÁfl∑˝§ÊãÃÙ ◊„UÊflË⁄U— –““ß¸⁄ ˜ ªÁÃ¬⁄UáÊÿÙ—”” ßàÿSÿ flÊ Áfl¬Ífl¸Sÿ Áfl‡Ê·áÊ⁄UÿÁÃ ∑§◊¸ ÿÊÁÃ fl„U Á‡ÊflÁ◊ÁÃ flË⁄U—–◊„UÊ¢pÊ‚ı flË⁄Up ◊„UÊflË⁄U—=flÃ¸◊ÊŸÃËÕE⁄USÃ◊Ô – ∞fl¢ ŸàflÊ Á∑§◊Ô ? •Ã •Ê„U=flˇÿ-•Á÷œÊSÿ – Á∑§◊Ô ? ßàÿÊ„U=ÿÙª‹‡Ê¢=ÿÙªÒ∑§Œ‡Ê◊Ô ÃûflÃÙ √ÿÊ¬∑§àfl UÁ¬ •Sÿ ªãÕÊÀ¬ÃÿÊ∞fl¢ √ÿ¬Œ‡Ê— ∑§¬Í⁄UÊÁŒ‹‡ÊflŒÁflL§h ∞fl – ∑È§ÃÙ flˇÿ? Á∑¢§ Sfl◊ŸËÁ·∑§ÿÊ? Ÿ, ßàÿÊ„U-““ÿÙªÊäÿÿŸÊŸÈ‚Ê⁄‘UáÊ”” ÿÙªÊäÿÿŸ¢”” ¬˝fløŸ¬˝Á‚h◊Ô, ÃŒŸÈ‚Ê⁄‘UáÊ=ÃÛÊËàÿÊ H

µ’fl˘@÷ ⁄¯Îı Ï‰ÂıÊHÎ˘‰Î‚Î ±ı‰Î ‹ËÎ‰Ìfl ≠¤fiı fi‹V¿Îfl ¿flÌfiı ±Î √˛_◊fiı Ë<_ ¿ËÌÂ.

Ë‰ı ‹ËÎ‰Ìfl ÂOÿ‹Î_ ‰Ìfl ÂOÿfi˘ ±◊˝ …HÎÎ‰ı »ı ‡ÊÍ⁄˜U ±fiı flË⁄˜U ±Î ⁄ı ‘Î÷±˘ ‘Î÷’ÎÃ‹Î_

Ï‰øÎÏL÷ ±◊˝‹Î_ (’flÎø‹-⁄ËÎÿflÌ ±◊˝‹Î_) ‰÷ı˝ »ı. ≠¤ ‹ËÎ‰ÌflV‰Î‹Ì ¿ÊÎ›ÎÏÿ (flÎ√-¶ıÊ-

‹˘Ë-±iÎÎfi-¿ÊÎ› ‰√ıflı ¤Î‰ÂhÎ±˘)fi˘ Ï‰…› ¿flfiÎfl Ë˘‰Î◊Ì ‹ËÎfi˚ ’flÎø‹‰Î‚Î ±ı‰Î ≠¤

lÌ ‹ËÎ‰ÌflV‰Î‹Ì. ±Î T›I’ÏkÎ‹Î_ flË⁄˜U ‘Î÷ ΩHÎ‰˘.

E:/JAYA/YOG. PM5 9

9

±◊‰Î ß¸⁄UÔ˜ ‘Î÷ √‹fi ¿fl‰_ ±fiı ≠ıflHÎÎ ¿fl‰Ì ±ı‰Î ⁄ı ±◊˝‹Î_ ‰÷ı˝ »ı. ±fiı ÁÔflµ’Á√˝ »ı. Ï‰ÂıÊı ¿flÌfiı ¿‹˘˝fiı …ı ÿÒfl ¿flfiÎflÎ »ı ÷ı ‰Ìfl. ±◊‰Î Ï‰ÂıÊı ¿flÌfiı (±ıÀ·ı ŒflÌ◊Ì

’Î»Î Á_ÁÎfl‹Î_ fi ±Î‰‰_ ’Õı ÷ı flÌ÷ı) ÏÂ‰√Ï÷ ±◊Î˝÷˚ ‹˘ZÎ√Ï÷fiı …ı ’ÎQ›Î »ı ÷ı ‰Ìfl ¿Ëı‰Î›

»ı. ‹ËÎfi˚ ±ı‰Î …ı ‰Ìfl ÷ı ‹ËÎ‰Ìfl ≠¤. ±ËŸ Ï‰ÂıÊHÎ’Ò‰˝’ÿ ¿‹˝‘Îfl› Á‹ÎÁ ΩHÎ‰˘. ‰÷˝‹Îfi

÷Ì◊˝fiÎ ±Ï‘’Ï÷ ±ı‰Î …ı ≠¤ ‹ËÎ‰ÌflV‰Î‹Ì ÷ı‹fiı.

±Î‰Î ≠¤fiı ≠HÎÎ‹ ¿flÌfiı Â_ ¿fl‰Îfi_ »ı ? ±Î‰˘ ≠ffi ◊‰˘ Á_¤Ï‰÷ »ı. ±Î ¿ÎflHÎ◊Ì

…HÎÎ‰ı »ı ¿ı Ë<_ ¿ËÌÂ, Ë<_ ±Ï¤‘Îfi ¿flÌÂ. Â_ ¿ËıÂ˘ ? ›˘√fiÎ ·ıÂ¤Î√fiı ±ıÀ·ı ¿ı ›˘√fiÎ ±ı¿ÿıÂ

‹ÎhÎfiı ¿ËÌÂ. ±Î‰Î ≠¤fiı ≠HÎÎ‹ ¿flÌfiı ›˘√fiÎ ‹ÎhÎ ±ı¿ÿıÂ¤Î√fiı ±Î √_◊‹Î_ ‰HÎ˝‰ÌÂ.

÷ÎÏk‰¿ flÌÏ÷±ı Ï‰«Îfl ¿flÌ±ı ÷˘ ±Î √˛_◊‹Î_ ¿Ëı‰Î÷_ ›˘√fi_ ‰HÎ˝fi T›Î’¿ (±ıÀ·ı

Á_’ÒHÎ˝) Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ ±ZÎflfl«fiÎfiÌ ±’ıZÎÎ±ı √_◊ ±S’ = fiÎfi˘ (Œ@÷ 100 √Î◊Î ≠‹ÎHÎ

…) Ë˘‰Î◊Ì ±Î ≠‹ÎHÎı T›’ÿıÂ ¿flı· »ı. …ı‹ ¿’flfiÌ √˘ÀÌ ≠‹ÎHÎ‹Î_ fiÎfiÌ Ë˘‰Î »÷Î_ ÷ıfiÌ

Á‰ÎÁ «˘÷flŒ ⁄Ë< … Ï‰V÷flı »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ±Î √_◊ ’HÎ ±ZÎfl◊Ì fiÎfi˘ (√Î◊Î◊Ì ±S’)

Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ ±◊˝◊Ì T›Î’¿ (±◊Î˝÷˚ ’ÒHÎ˝) »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ¿Ëı‰_ ÷ı ›Ï@÷Á_√÷ Ë˘‰Î◊Ì

±Ï‰fl© … »ı.

±Î ›˘√Â÷¿ √˛_◊‹Î_ ¿Ëı‰Î÷_ ›˘√fi_ ‰HÎ˝fi Ë<_ ¿uÎ_◊Ì ¿ËÌÂ ? ±Î‰_ ‹fiı ¿˘¥ ’Ò»ı.

±◊Î˝÷Ô˚ Ëı ±Î«Î›˝lÌ ! ÷‹ı ±Î ›˘√fi_ ‰HÎ˝fi @›Î_◊Ì ¿ËıÂ˘ ? ±ıÀ·ı ’Ò‰Î˝«Î›˝¿Ú÷ √˛_◊˘‹Î_◊Ì

¿ËıÂ˘? ¿ı Â_ ÷‹ÎflÌ ’˘÷ÎfiÌ ⁄Ï©◊Ì … ¿ËıÂ˘ ? ÷ıfi˘ ±Î«Î›˝lÌ µkÎfl ±Î’ı »ı ¿ı -fiÎ, Ë<_ ‹ÎflÌ

V‰⁄Ï©◊Ì fi◊Ì ¿Ëı‰Îfi˘. ’fl_÷ ’Ò‰Î«Î›Ï‰flÏ«÷ …ı ›˘√Á_⁄_‘Ì ±K››fi˘=ÂÎVhÎ˘ ≠‰«fi‹Î_ ≠ÏÁ©

»ı ÷ı ±K››fi˘ (ÂÎVhÎ˘)fiÎ ±fiÁÎflı … ±ıÀ·ı ¿ı ÷ı ÂÎVhÎ˘‹Î_ ¿Ëı·Ì fiÌÏ÷-flÌÏ÷ ‹…⁄ … ›˘√fiÎ

·ıÂ¤Î√fi_ ‰HÎ˝fi ±Î √˛_◊‹Î_ Ë<_ ¿flÌÂ.

∞fl¢ ø„U ª˝ãÕ∑§Ê⁄USÿ ÿÙª‹‡ÊÊÁ÷œÊŸ◊ŸãÃ⁄U¬˝ÿÙ¡Ÿ◊Ô ˜, ÿÙª‹‡Ê ∞flÊ-Á÷œËÿ◊ÊŸÙ˘Á÷œÿ◊Ô˜, ‚Êäÿ‚ÊœŸ‹ˇÊáÊp ‚ê’ãœ— – üÊÙÃ

ÿáÊÊ¢ ÃÈ ÿÙª‹‡ÊôÊÊŸ-

◊ŸãÃ⁄U¬˝ÿÙ¡Ÿ¢, (¬⁄¢U¬⁄UÊ ¬˝ÿÙ¡Ÿ¢) ÃÈ mÿÙ⁄UÁ¬ ◊ÈÁQ§⁄Ufl, ÃûflôÊÊŸ¬ÍÁfl¸∑§àflÊŒÔ ◊ÈQ§— – ŸøÊSÿ ÿÙª¢ ◊ÈÄàflÊ •¬⁄U ©U¬Êÿ— – ÿÕÙQ§◊Ô -

±Î ≠‹ÎHÎı ±Î √˛_◊‹Î_ ““›˘√fiÎ ·ıÂ¤Î√fi_ ¿◊fi”” ±ı … √˛_◊¿÷Î˝fi_ (‰@÷Îfi_) ±fi_÷fl

≠›˘…fi »ı. ±Î √˛_◊‹Î_ ¿Ëı‰Î÷˘ ““›˘√fi˘ ·ıÂ ¤Î√”” ±ı … ±Ï¤‘ı›=Ï‰Ê› »ı. ÁÎK›-ÁÎ‘fi

V‰w’ Á_⁄_‘ Á‹…‰˘, ±ıÀ·ı ¿ı ±Î √_◊ ÷ı ÁÎ‘fi »ı ±fiı ÷ıfiÎ◊Ì ≠ÎÅ ◊÷_ …ı ›˘√Á_⁄_‘Ì iÎÎfi

÷ı ÁÎK› »ı. ±ı‹ Á_⁄_‘ ΩHÎ‰˘. ›˘√fiÎ ·ıÂ¤Î√fi_ iÎÎfi ‹ı‚‰‰_ ±ı l˘÷Îfi_ ±fi_÷fl ≠›˘…fi ΩHÎ‰_.

÷◊Î ±Î ›˘√iÎÎfi ¶ÎflÎ ““‹Ï@÷ ≠ÎÅ ¿fl‰Ì”” ÷ı l˘÷Î ±fiı ‰@÷Î ±ı‹ ⁄¯Îıfi_ ’fl_’flÎ ≠›˘…fi

»ı. ¿ÎflHÎ¿ı ‹„@÷ ÷I‰iÎÎfi ’Ò‰˝¿ … ◊Î› »ı. ±fiı ±Î ÷k‰iÎÎfi ‹ı‚‰‰Îfi˘ µ’Î› ›˘√fiı ‹Ò¿Ìfiı

⁄ÌΩı ¿˘¥ … fi◊Ì. (›˘√Ï⁄Lÿ‹Î_) ¿èÎ_ »ı ¿ı —-

E:/JAYA/YOG.PM5 10

10

flÊŒÊ¢p ¬˝ÁÃflÊŒÊ¢p, flŒãÃÙ˘UÁŸÁpÃÊ¢SÃÕÊ –ÃûflÊãÃ¢ ŸÒfl ªë¿UÁãÃ, ÁÃ‹¬Ë‹∑§flŒÔ ªÃıH67H•äÿÊà◊◊òÊ ¬⁄U◊, ©U¬Êÿ— ¬Á⁄U∑§ËÁÃ¸Ã— –ªÃı ‚ã◊Êª¸ª◊Ÿ¢, ÿÕÒfl sÔ¬˝◊ÊÁŒŸ— H68H◊ÈÄÔàflÊ˘ÃÙ flÊŒ‚YÔU ÔU -

1◊äÿÊà◊◊ŸÈÁøãàÿÃÊ◊Ô –

ŸÊÁflœÍÃ2 Ã◊S∑§ãœ, ôÊÿ ôÊÊŸ¢ ¬˝flÃ¸Ã H69H•ıÁøàÿÊŒÔ flÎûÊÿÈQ§Sÿ, fløŸÊÃÔ ÃûflÁøãÃŸ◊Ô –◊ÒòÿÊÁŒ‚Ê⁄U◊àÿãÃ◊äÿÊà◊¢ ÃÁmŒÙ ÁflŒÈ— H 358H•Ã— ¬Ê¬ˇÊÿ— ‚ûfl¢, ‡ÊË‹¢ ôÊÊŸ¢ ø ‡ÊÊEÃ◊Ô –ÃÕÊŸÈ÷fl‚¢Á‚h◊◊ÎÃ¢ sÔŒ ∞fl ÃÈ H359H ““ÿÙªÁ’ãŒÈ—”” H ßàÿÊÁŒ H

•äÿÊà◊¢ ø ÿÙª ßÁÃ ÿÕÙÁŒÃ¬˝ÿÙ¡ŸÁ‚Áh— – ¬ÿÊ¸#¢ ¬˝‚XÔUŸ ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H1H

÷· ’Ì·‰ÎfiÌ CÎÎHÎÌ‹Î_ ⁄Î_‘ı·˘ ⁄‚ÿ ÏfiI› √Ï÷ ¿fl‰Î »÷Î_ ¿o¥ Œ‚ ’Î‹÷˘ fi◊Ì. ÷ı‰Ì flÌ÷ı

±ÏfiÏç÷’HÎı ‰Îÿ ±fiı ≠Ï÷‰Îÿ˘fiı fl…^ ¿fl÷Î ±ı‰Î ‰ÎÿÌ ±fiı ≠Ï÷‰ÎÿÌ±˘ (’˘÷’˘÷ÎfiÎ ’ZÎ‹Î_ ±I›_÷

±Î√˛ËÌ Ë˘‰Î◊Ì) ÷k‰ÎL÷fiı ±ıÀ·ı ÷k‰fiÎ ÁÎflfiı ’Î‹÷Î fi◊Ì. ––67 ––

‰V÷fi_ ÏfiI›ÎÏfiI›-Ï¤¯ÎÎÏ¤¯Î ¥I›ÎÏÿ …ı ÏfiÏç÷-›◊Î◊˝ V‰w’ »ı. ÷ıfiı fiÏË ΩHÎ÷˘ ±fiı

±ı¿Î_÷ÏfiI›-±ı¿Î_÷ÎÏfiI›, ±ı¿Î_÷Ï¤¯Î-±ı¿Î_÷ ±Ï¤¯Î ≥I›ÎÏÿ ±ÏfiÏç÷= ±›◊Î◊˝ V‰w’fiı ‰Îÿ-

Ï‰‰Îÿ‹Î_ ⁄˘·÷˘ ’wÊ ÷k‰fiÎ ÁÎflfiı ’Î‹÷˘ fi◊Ì. ±◊‰Î ’˘÷ı V‰›_ ¿o¥ ›◊Î◊˝ ÷k‰ fiÏË V‰Ì¿Îfl÷˘

¿ı‰‚ ÁÎ‹ıfiÌ T›Ï@÷‹Î_ ÿ˘Ê˘ ¿Ëı‰Î ¶ÎflÎ Ï‰÷_ÕÎ‰Îÿfiı … ¿fl÷˘ ’˘÷ı ÷k‰fi_ V‰w’ V‰Ì¿Îfl‰Î‹Î_ ±ÏfiÏç÷

±ı‰Î ‰Îÿ-≠Ï÷‰Îÿfiı ¿fl÷˘ ’wÊ xÿ›‹Î_ ÷k‰V‰Ì¿ÚÏ÷ fi Ë˘‰Î◊Ì ÷k‰fiÎ ÁÎflfiı ’Î‹÷˘ fi◊Ì ––67––

¥p fi√flı ’ËÎıÓ«‰Î ‹ÎÀı ±≠‹kÎ’HÎı √‹fi ¿flfiÎflÎfiı ÁF…fi ’vÊ˘±ı ⁄÷Î‰ı·Î ‹Î√˝fi_

√‹fi ±ı … …ı‹ ’fl‹ µ’Î› »ı, ÷ı‹ ‹˘ZÎ‹Î√˝ ≠I›ı √‹fi ¿flfiÎflÎ ‹‹ZÎ ±ÎI‹Î±˘fiı

““±K›ÎI‹‹Î√˝”” ±ı … ’fl‹ µ’Î› »ı. ––68––

±Î ¿ÎflHÎ◊Ì ‰Îÿ-Ï‰‰ÎÿfiÎ Á_CÎÊ˝fiı I›∞fiı ±ı¿ ±K›ÎI‹fi˘ … Ï‰«Îfl ¿fl˘, ¿ÎflHÎ ¿ı

(Ï‹J›ÎÏ¤Ïfi‰ıÂw’) ±_‘¿Îflfi˘ Á‹ÒË Ωı ÿÒfl ¿fl‰Î‹Î_ fi ±ÎT›˘ Ë˘› ÷˘ iÎı›‰V÷‹Î_ iÎÎfi ≠‰÷˝÷_

fi◊Ì. ±Ï¤Ïfi‰ıÂ w’ ±_‘¿Îfl I›F›Î Ï‰fiÎ iÎı›‰V÷fi_ ›◊Î◊˝ iÎÎfi ≠ÎÅ ◊÷_ fi◊Ì –– 69 ––

µÏ«÷ ≠T≤ÏkÎ ¿fl‰Î’Ò‰˝¿ (…ı ¿Î›˝‰ÎËÌ◊Ì ‘‹˝≠T≤ÏkÎ ‰ı√‰_÷Ì ⁄fiı ÷ı‰Ì ’˘÷ÎfiÎ

√HÎÃÎHÎÎfiı ›˘B› ≠T≤ÏkÎ ¿fl‰Î’Ò‰˝¿) ±b‰˛÷ ±fiı ‹ËÎ‰˛÷˘◊Ì ›@÷ ±ı‰Î ±ÎI‹Îfi_

Ï…fiırfl¤√‰_÷˘fiÎ ‰«fi˘fiÎ ±Î‘Îflı ‹ˆhÎÌ ±ÎÏÿ «Îfl¤Î‰fiÎ±˘fi˘ ÁÎfl »ı …ı‹Î_ ±ı‰_ ∞‰-

±∞‰ÎÏÿ Ï‰Ê›˘fi_ …ı ±Ï÷Â› ÁÒZ‹ ÷k‰Ï«_÷fi, ÷ıfiı … ±K›ÎI‹Ï‰ÿ˚ ’vÊ˘ ““±K›ÎI‹””¿Ëı »ı (±ı … ‹˘ZÎfi˘ ’fl‹ µ’Î› »ı). ––358––

1. ‚YÔU ÔU=Á_CÎÊ˝. 2. Ô•ÁflœÍÃ=ÿÒfl ¿fl‰Î‹Î_ fi ±Î‰ı ÷˘=Ï‰ÂıÊ ÿÒfl fi ¿flÎ›ı »÷ı.

E:/JAYA/YOG. PM5 11

11

±Î ±K›ÎI‹◊Ì … ’Î’fi˘ ZÎ› ◊Î› »ı. ‰Ì› ˝S·ÎÁfiÌ ‘‹˝¿Î› ˝‹Î_ T≤Ï© ◊Î› »ı. Ï«kÎfiÌ

≠Á¯Î÷Î (Á_V¿ÎÏfl‹kÎÎ)fiÌ ≠ÎÏÅ ◊Î› »ı. ±fiı ±≠Ï÷’Î÷Ì (¿ı‰‚) iÎÎfifiÌ ≠ÎÏÅ ◊Î› »ı. ÷ı◊Ì

±Î ““±K›ÎI‹”” … ±fi¤‰ÏÁ© ““±Q≤÷”” »ı. ¿ÎflHÎ¿ı ±Ï÷Â› ¤›_¿fl ‹˘Ë w’ Ï‰ÊÏ‰¿Îflfiı

ËHÎfiÎfl ±Î ±K›ÎI‹ … »ı. …ı‹ ±Q≤÷ Ï‰Êfiı ËHÎı »ı ÷ı‹ ±Î ±K›ÎI‹ ‹˘Ëfiı ËHÎı »ı. ––359––

““±Î ±K›ÎI‹ ±ı … ›˘√ »ı”” ‹ÎÀı ›˘√◊Ì ’Î’ZÎ›-Ák‰-ÂÌ· ±fiı iÎÎfi ≠ÎÅ ◊‰Î

¶ÎflÎ √˛_◊¿÷Î˝ ±fiı l˘÷Î ±ı‹ ⁄¯Îıfi_ ’fl_’flÎ≠›˘…fi ’Ò‰ı˝ ¿Ëı·_ (‹˘ZÎ≠ÎÏÅ V‰w’) ÏÁ© ◊Î›

»ı. ±ÎÀ·Ì ≠ÎÁ_Ï√¿ ««Î˝ ‰Õı Á›*. ––1––

±‰÷flHÎ = ß„U ÿÙªÙ ÁmœÊ-ÁŸpÿÃÙ √ÿfl„UÊ⁄UÃpÁÃ – •Sÿ ‹ˇÊáÊ◊Ê„U = ±ËŸ

›˘√fiÎ ÂÎVhÎ˘‹Î_ ›˘√ ⁄ı ≠¿Îflfi˘ »ı - Ïfiç›◊Ì ±fiı T›‰ËÎfl◊Ì. ÷ı ⁄¯Îı ≠¿ÎflfiÎ ›˘√˘‹Î_◊Ì

Ïfiç››˘√fi_ ±Î ·ZÎHÎ …HÎÎ‰ı »ı —-7ÁŸë¿Uÿ•Ù 8ß„U 9¡ÙªÙ, 1‚ááÊÊáÊÊß¸áÊ 2ÁÃá„U 3‚¢’¢œÙ –4◊ÙÄÔπáÊ 5¡ÙÿáÊÊ•Ù,10ÁáÊÁg_ÔUÙ 6¡ÙÁªŸÊ„UÁ„¢U H 2 H

““ÁŸpÿÃ—””-ÁŸpÿŸ-•ˇÊ¬»§‹¢ ÁŸÿ◊»§‹¢ flÊ˘XÔUË∑Î§àÿ ÃjÊflŸ ““ß„U””- ‹Ù∑§¬˝fløŸ flÊ – ““ÿÙª—””-œ◊¸ÁÔfl‡Ê·— – ““‚Ö¤ÊÊŸÊŒËŸÊ¢””-‚Ö¤ÊÊŸSÿ ‚g‡Ê¸ŸSÿ ‚ìÊÊÁ⁄UòÊSÿø – ‚ŒÔ˜ª˝„UáÊ¢ Á◊âÿÊôÊÊŸÊÁŒ√ÿflë¿UŒÊÕ¸◊Ô ˜, ∞Ã·Ê¢ òÊÿÊáÊÊ¢ ““‚ê’ãœ—””-◊Ë‹∑§—-∞∑§Êà◊ãÿflSÕÊŸÁ◊àÿÕ¸— – òÊÿÊáÊÊÁ◊ÁÃ ø ãÿÍŸÊÁœ∑§‚¢ÅÿÊÁŸ⁄UÊ‚ÊÕ¸◊Ô, òÊÿÊáÊÊ◊fl ‚ê’ãœÙÁŸpÿÃÙ ÿÙª— – ∑È§Ã— ? ßàÿãflÕ¸◊Ê„U -

√Î◊Î◊˝ —- ÁQ›√˚iÎÎfiÎÏÿ hÎHÎı flIfi˘fi˘ ±ÎI‹ÎfiÌ ÁÎ◊ı …ı Á_⁄_‘ ÷ı ±Î ±ÎI‹Îfiı ‹˘ZÎfiÌ

ÁÎ◊ı ΩıÕ÷˘ Ë˘‰Î◊Ì ›˘Ï√fiÎ◊ ±ı‰Î ÷Ì◊*¿fl ’fl‹ÎI‹Î±˘ ‰Õı Ïfiç›◊Ì ±ËŸ …ˆfi≠‰«fi‹Î_

›˘√ ¿Ëı‰Î›ı·˘ »ı. ––2––

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ = Ïfiç›◊Ì ±ıÀ·ı ¿ı Ïfiç›fi›fiÌ ±’ıZÎÎ±ı (1) …ı …SÿÌ Œ‚ ±Î’ı ÷ı, ±◊‰Î

(2) ±‰U› Œ‚ ±Î’ı ÷ı ±ı‹ ⁄ı ±◊˝fiı ±Îl›Ì ±ËŸ = ±ÎÅ’vÊ˘‹Î_ ±◊‰Î …ˆfi≠‰«fi‹Î_

ÃŒÔ÷ÊflŸ = ÷ı ¤Î‰ı ±ıÀ·ı ÷ı Ïfiç›fi›fiÌ ±’ıZÎÎ±ı ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ›˘√ ±ıÀ·ı Ï‰ÏÂp ±ı‰˘

‘‹˝’ÏflHÎÎ‹Ï‰ÂıÊ. …ı ‘‹˝ ÷fl÷ … ‹Ï@÷w’ Œ‚ ±Î’ı ±◊‰Î …ı ‘‹˝ (¿Î‚ÎL÷flı ’HÎ) ±‰U›

‹Ï@÷Œ‚ ±Î’ı, ÷ı … ‘‹˝ ÁÎ«˘ ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ±ı‹ ±ÎÅ ’vÊ˘ ±fiı ≠‰«fi ¿Ëı »ı. ±ı‰Î

≠¿Îflfi˘ ¿›˘ ‘‹˝ »ı ¿ı …ı ÷fl÷ ±◊‰Î ±‰U› ‹Ï@÷Œ‚ ±Î’ı … ? ÷˘ √˛_◊¿ÎfllÌ …HÎÎ‰ı »ı ¿ı

ÁQ›√˚iÎÎfiÎÏÿ flIfihÎ›Ìfi˘ Á_⁄_‘Ï‰ÂıÊ ÷ı ‘‹˝ ÷fl÷ ±fiı ±‰U› Œ‚ ±Î’fiÎfl »ı.

ÁQ›√˚ iÎÎfi, ÁQ›√˚ÿÂ˝fi, ±fiı ÁQ›√˚ «ÎÏflhÎ ±ı‹ ±Î hÎHÎı flIfi˘fi˘ ±ÎI‹ÎfiÌ ÁÎ◊ı

Á_⁄_‘, ±ÎI‹ÎfiÌ ÁÎ◊ı Ï‹·fi ◊‰_ ±ıÀ·ı ¿ı ±ı¿ ±ÎI‹Î‹Î_ ±Î hÎHÎıfi _ ±‰ÏV◊÷ ◊‰_ ÷ı,

flIfihÎ›Ìfi˘ Á_⁄_‘Ï‰ÂıÊ ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ±ËŸ iÎÎfiÎÏÿ‹Î_ ±Î√‚ ‚ŒÔ ÂOÿfi_ √ËHÎ Ï‹J›ÎiÎÎfiÎÏÿ

(Ï‹J›ÎiÎÎfi, Ï‹J›ÎÿÂ˝fi, ±fiı Ï‹J›Î«ÎÏflhÎ ±ı‹ hÎHÎı)fiÎ T›‰E»ıÿ ‹ÎÀı ¿flı· »ı. ±ıÀ·ı

Ï‹J›ÎiÎÎfiÎÏÿ ÷ı ›˘√ ¿Ëı‰Î÷˘ fi◊Ì ’fl_÷ ÁQ›√˚iÎÎfiÎÏÿ … ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı.

E:/JAYA/YOG.PM5 12

12

…ı‹ ¥p fi√flı ’ËÎıÓ«‰Î ‹ÎÀı ÷ıfiÎ ‹Î√˝fi_ ›◊Î◊˝iÎÎfi, ÷ı ‹Î√˝fiÎ ›◊Î◊˝ iÎÎfi ≠I›ı

Ï‰rÎÁ, ±fiı ÷ı … ‹Î√ı˝ √‹fi ±ı‹ hÎHÎı ¿flÎ› ÷˘ … ¥p fi√flfiÌ ≠ÎÏÅ ◊Î› »ı, ÷ıfiÌ …ı‹

‹˘ZÎfi√fl ≠I›ı ÁQ›√˚iÎÎfiÎÏÿ … Ëı÷ »ı. ‹ÎÀı ÷ı flIfihÎ›ÌfiÎ Á_⁄_‘fiı … ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ±ËŸ

‹Ò·√Î◊Î‹Î_ òÊÿÊáÊÊ◊Ô˜ ÂOÿ …ı ·A›˘ »ı ÷ı L›Òfi ¿ı ±Ï‘¿fiÌ Á_A›ÎfiÎ T›‰E»ıÿ ‹ÎÀı »ı. ±Î

ÁQ›√˚iÎÎfiÎÏÿ flIfi˘ hÎHÎ … »ı. ÷ıfiÎ◊Ì ±Ï‘¿ ’HÎ fi◊Ì ±fiı ËÌfi ’HÎ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ı hÎHÎfi˘ …

±ÎI‹ÎfiÌ ÁÎ◊ı …ı Á_⁄_‘ ÷ı Ïfiç›fi›◊Ì ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı.

≠ffi —- ±Î flIfihÎ›ÌfiÎ Á_⁄_‘fiı ““›˘√”” ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› »ı ? ±ıÀ·ı ¿ı ›˘√ ±ı‰_

fiÎ‹ÎÏ¤‘Îfi ¿ı‹ ¿flÎ›_ ? ÷ıfi˘ µkÎfl ±Î«Î›˝lÌ ±Î’ı »ı ¿ı —-

““◊ÙˇÊáÊ ÿÙ¡ŸÊÃÔ ˜”” ∑Î§àSÔŸ∑§◊¸ˇÊÿÙ ◊ÙˇÊ—, •¬ÈŸ’¸ãœ∑§àflŸÊà◊Ÿ •Êà◊-ãÿflÊflSÕÊŸ◊Ô, ÃŸ ÿÙ¡ŸÊŒÔ ÉÊ≈UŸÊÃÔ, ∑§Ê⁄UáÊÊÃÔ – ŸŒ¢ Sfl◊àÿÈà¬˝ÁˇÊÃ¢ ÿÙª‹ˇÊáÊÁ◊àÿÊ„U-““ÁŸÁŒ¸CÔUÙ ÿÙÁªŸÊÕÒ—”” ÁŸÁŒ¸CÔU—-¬˝ÁÃ¬ÊÁŒÃ—, ÿÙÁªŸ— ◊ÈŸÿ—, ÃÛÊÊÕÒ—-flËÃ⁄UÊªÒ⁄U„¸UUÁjÁ⁄UÁÃ –•ŸŸ ◊ÈQ§’Ê„ÈUÀÿ◊Ê„U – ÃŒmÒÃ ÿÙªŸÒ⁄UÕ¸Äÿ¬˝‚XÔUÊÃÔ, ‚ŒŸãÃ⁄USÿ ‚ŒŸãÃ⁄UàflÊŸÈ¬¬ûÊ— ÃòÊÒfl‹ÿÊ‚ê÷flÊÃÔ – ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H2H

›˘√ ÂOÿ ÿÈ¡Ô˜ ‘Î÷ µ’fl◊Ì ⁄fiı »ı. ÿÈ¡Ô˜ ±ıÀ·ı ΩıÕ‰_. …ı ‘‹˝¿flHÎÌ ±ÎI‹Îfiı

‹˘ZÎfiÌ ÁÎ◊ı ΩıÕÌ ±Î’ı ÷ı ‘‹˝¿flHÎÌfiı ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î‰Ì ‘‹˝¿flHÎÌ ÷ı flIfihÎ›Ìfi˘

Á_⁄_‘Ï‰ÂıÊ … »ı. ÷ı ±ÎI‹Îfiı ‹˘ZÎfiÌ ≠ÎÏÅ ¿flÎ‰ı »ı.

≠ffi —- ‹˘ZÎ ¿˘fiı ¿Ëı‰Î› ?

µkÎfl —-±ÎI‹Îfiı ·Î√ı·Î_ Á‰ı˝ ¿‹˘˝fi˘ …ı ZÎ› ÷ı … ‹˘ZÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ±ÎI‹Îfi_ ±ı‰Ì

±’Ò‰˝ ±ÎI‹Î‰V◊Î‹Î_ ‰÷˝‰_ ¿ı F›Î_ ŒflÌ◊Ì ¿‹ ˝ ⁄Î_‘‰Î_ ’Õı fiËŸ. ±’fi⁄˝L‘¿Î‰V◊Î=ŒflÌ◊Ì ¿‹˝

fi ⁄Î_‘‰Î_ ’Õı ÷ı‰Ì Â©-⁄©-Ïfifl_…fi-ÏfiflÎ¿Îfl ±ı‰Ì ±ÎI‹Î‰V◊Î ÷ı ‹˘ZÎ ¿Ëı‰Î› »ı.

ÁQ›BiÎÎfiÎÏÿ flIfihÎ›Ìfi˘ ±Î Á_⁄_‘ ±ÎI‹Îfiı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ ‹Ï@÷fiÌ ÁÎ◊ı ΩıÕfiÎfl

Ë˘‰Î◊Ì, ‹Ï@÷fiÌ ÁÎ◊ı Á_CÎÀfi-Á_⁄_‘ ¿flÎ‰fiÎfl Ë˘‰Î◊Ì, ±◊‰Î ‹Ï@÷fiÌ ≠ÎÏÅfi_ ¿ÎflHÎ Ë˘‰Î◊Ì

÷ı flIfihÎ›ÌfiÎ Á_⁄_‘fiı … …ˆfiÂÎVhÎ˘‹Î_ ›˘√ ¿Ëı· »ı. ±ÎÅ’vÊ˘‹Î_ ’HÎ ±Î flIÔfihÎ›ÌfiÎ Á_⁄_‘fiı

… ›˘√ ¿Ëı· »ı. ›˘√fi_ ±Î ·ZÎHÎ ±‹ı ±‹ÎflÌ V‰‹Ï÷◊Ì ¿S’ı·_ fi◊Ì ’fl_÷ ›˘√Ì±˘ ±ıÀ·ı

¿ı ‹Ïfi±˘, ÷ı±˘fiÎ …ı fiÎ◊ ±ıÀ·ı ¿ı ‰Ì÷flÎ√ ±ÏflËo÷ ±ı‰Î …ı ÷Ì◊*¿fl ’fl‹ÎI‹Î±˘ »ı ÷ı±˘

‰Õı ›˘√fi_ ±Î‰_ V‰w’ (·ZÎHÎ) ⁄÷Î‰Î›_ »ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ flIfihÎ›ÌfiÎ Á_⁄_‘fiı … ±ÎÅ’wÊ˘‹Î_

±fiı ≠‰«fi‹Î_ ›˘√ ¿Ëı‰Î›˘ »ı.

‹Ò‚√Î◊Î‹Î_ ““¡ÙÁªŸÊ„UÁ„¢U”” ±Î ’ÿ‹Î_ …ı ⁄Ë<‰«fi ⁄÷Î‰Î›_ »ı ÷ı ‹@÷∞‰˘fiÌ

⁄Ë<·÷Î ÁÒ«‰‰Î ‹ÎÀı »ı ±◊Î˝÷˚ ‹˘ZÎı √›ı·Î-ÏÁ© ◊›ı·Î ‹Ï@÷ ∞‰˘ ±ı¿-⁄ı-’Î_« ¿ı

Á_A›Î÷- ±Á_A›Î÷ fi◊Ì ’fl_÷ ±fi_÷Î »ı. ±ı‹ ⁄Ë<·÷Î …HÎÎ‰‰Î ‹ÎÀı »ı. ±L› ÿÂ˝fi¿Îfl˘

(fiˆ›ÎÏ›¿-‰ˆÂıÏÊ¿-‰ıÿÎÏL÷¿ ‰√ıflı ÿÂ˝fi¿Îfl˘) ¥rfl- Á‰˝iÎ-’fl‹ÎI‹Î ±ı¿ … »ı ±ı‹ ‹Îfiı

»ı. ÷ıfiÎ ≠Ï÷ZÎı’ ‹ÎÀı ±Î ⁄Ë<‰«fi »ı.

E:/JAYA/YOG. PM5 13

13

Ωı ‹@÷ÎI‹Î (¥rfl-’fl‹ÎI‹Î) ±ı¿ … Ë˘› ±◊Î˝÷˚ ±¶ˆ÷ … Ë˘› ±ı‹ ‹ÎfiÌ±ı ÷˘ ⁄ÌΩ

Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fiı ‹Ï@÷ ≠ÎÅ ¿fl‰Î ‹ÎÀı ¿flÎ÷_ ±Î ““›˘√fi_ Áı‰fi”” Ïfifl◊˝¿ … ◊‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı.

¿ÎflHÎ ¿ı ¥rfl ±ı¿ Ë˘‰Î◊Ì Ë‰ı ⁄ÌΩ ¿˘¥fiÌ ‹„@÷ Á_¤‰ı fiËÌ. ⁄ÌΩ ¿˘¥fiı ‹˘ZÎı …‰Îfi˘ «ÎLÁ

·Î√ı … fiËÌ. ÷ı◊Ì ›˘√Áı‰fi ¿flÌfiı ’HÎ Â_ ¿fl‰Îfi_ ?

≠ffi —- ““¥rfl ±ı¿ … »ı”” ±ı‹ ±‹ı ‹ÎfiÌÂ_. ÷˘ ’HÎ Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fi_ ‹˘ZÎ≠ÎÏÅ ‹ÎÀı

¿flÎ÷_ ›˘√Áı‰fi Ïfifl◊˝¿ fiËŸ ◊Î›. ¿ÎflHÎ ¿ı ±ËŸ Á_ÁÎfl‹Î_ …ı±˘ ÁÎflÌ flÌ÷ı ±Î ›˘√fi_ Áı‰fi

¿flÂı ÷ı±˘ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ‹˘ZÎı …¥ ‹¿÷‹Î_ flËı·Î ±ı¿ ¥rfl‹Î_ ·Ìfi ◊¥ …Âı. …ı‹ F›˘÷‹Î_ F›˘÷

¤‚Ì Ω› ÷ı‹ ±Î ±ÎI‹Î ¥rfl‹Î_ … ¤‚Ì …Âı, ·› ◊¥ …Âı ÷ı◊Ì Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fi_ ›˘√Áı‰fi

ÏfiWŒ‚ …Âı fiËŸ. ‹˘ZÎı …¥fiı ±ı¿ ¥rfl‹Î_ ±_÷√˝÷ ◊Âı.

µkÎfl —- ±Î ≠ffi ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì ¿ÎflHÎ ¿ı ‚ŒŸãÃ⁄USÿ ‚ŒŸãÃ⁄UàflÊŸÈ¬¬ûÊ— = ¿˘¥ ’HÎ Ï¤¯Î

±ı‰_ ±ı¿ ÁÿÔƒT›, Ï¤¯Î ±ı‰Î ⁄ÌΩ ÁÿÔƒT›V‰w’ı ◊÷_ fi◊Ì. …ı‹ ±ÎI‹Î ±fiı ÂflÌfl ±fiÎÏÿ¿Î‚◊Ì

ÁÎ◊ı flËı »ı »÷Î_ ±ÎI‹Îfi˘ ±ı¿ ≠ÿıÂ ’HÎ ÂflÌflw’ ⁄fi÷˘ fi◊Ì, ÂflÌflfi˘ ±ı¿ ±b ±ÎI‹Îw’ı

⁄fi÷˘ fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ·˘Ë - ±ÏBÔfi, ÿÒ‘-’ÎHÎÌ, ÁÎ◊ı flËı »ı. ’fl_÷ ±ı¿ ƒT› ⁄ÌΩ ƒT› V‰w’ı

◊÷_ fi◊Ì. Ïfi√˘ÿÎ‰V◊Î‹Î_ ±ı¿ … ÂflÌfl‹Î_ ±fi_÷Î ∞‰˘ ÁÎ◊ı flËı »ı ’fl_÷ ¿˘¥ ±ı¿ ∞‰ ƒT›

⁄ÌΩ ∞‰ ƒT› V‰w’ı ◊÷_ fi◊Ì ÷ı ¿ÎflHÎ◊Ì ›˘√Áı‰fi◊Ì Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fi˘ ‹@÷ ¥rflfiÎ ±ÎI‹Î‹Î_

·› ◊‰˘ ±Á_¤Ï‰÷ … »ı. ‹ÎÀı ‹˘ZÎı √›ı·Î ‹@÷ ±ÎI‹Î±˘ ±fi_÷Î »ı, V‰÷_hÎ »ı, Á˙ ’˘÷-

’˘÷ÎfiÎ iÎÎfiÎÏÿ √HÎ˘fiÎ V‰Î‹Ì »ı, ±fiı ’˘÷-’˘÷ÎfiÎ V‰’›Î˝›‹Î_ ‰÷˝fiÎflÎ »ı. ––2––

±‰÷flHÎ —- 1‚ÖôÊÊŸÊÁŒ‹ˇÊáÊ◊Ê„ - ÁQ›√˚iÎÎfiÎÏÿfi_ ·ZÎHÎ ¿Ëı »ı -

3‚ááÊÊáÊ¢ 1flàÕÈª•Ù 2’Ù„UÙ, 6‚g¢‚áÊ¢ ÃÈ 4ÃàÕ 5L§ß¸ –10‚ìÊ⁄UáÊ◊áÊÈ_ÔUÊáÊ¢9, 8ÁflÁ„U¬Á«U‚„UÊáÊÈª¢ 7ÃàÕ H 3H

““‚ÖôÊÊŸ¢””- ‚êÿÇôÊÊŸ¢, ““flSÃÈªÃ—”” flSàflÊ‹ê’Ÿ— ’Ùœ— ¬Á⁄Uë¿UŒ—, ÁŸ⁄UÊ‹ê’ŸSÿ’ÙœSÿÊ‚ê÷flÊÃÔ, ‚ê÷fl Á¬ ‚ÖôÊÊŸàflÊÿÙªÊÃÔ, ◊L§◊⁄UËÁø∑§ÊÁŒ-’Ùœ ÃÕÊŒ‡Ê¸ŸÊÃÔ, •ãÿÕÊ•Sÿ ‚ÁŒÃ⁄UàflÊ÷Êfl ßÁÃ – ÃÕÊ ““‚g‡Ê¸Ÿ¢ ÃÈ”” ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ¢ ¬ÈŸ—, ““ÃòÊ””-flSÃÈÁŸ, ““L§Áø—””-üÊhÊ, ““ÃûflÊÕ¸üÊhÊŸ¢ ‚êÿª˜Œ‡Ê¸Ÿ◊Ô”” (÷k‰Î◊˝ ÁÒhÎ-1-2) ßÁÃ fløŸÊÃÔ, •ãÿÕÊ øÿ¢ ôÊÊŸÊÃÔ•Êfl⁄UáÊ÷ŒŸ `§ÁøÃÔ˜ ÃŒÔ˜÷Êfl˘Uåÿ÷ÊflÊ-ÁŒÁÃ – ÃÕÊ ““‚ëø⁄UáÊ¢””= ‚êÿ∑Ô˜§øÊÁ⁄UòÊ◊Ô˜,““•ŸÈDÔUÊŸ¢””=Á∑˝§ÿÊM§¬¢, ““ÁflÁœ¬˝ÁÃ·œÊŸÈª¢”” ÁflÁœ¬˝ÁÃ·œÊflŸÈªë¿UÁÃ, •Êª◊ÊŸÈ‚Ê⁄UËàÿÕ¸— –““ÃòÊ””=ßÁÃ flSÃÈãÿfl •Sÿ ◊„UÊfl˝ÃM§¬àflÊÃÔ, Ã·Ê¢ ø ’ÊsÔÁfl·ÿ-àflÊÃÔ, ““¬…U◊Áê◊ ‚√fl¡ËflÊ””(±Î‰U›¿Ïfi›˝„@÷-√Î◊Î 791) ßÁÃ fløŸÊÃÔ, •ãÿÕÊ •SÿÊ÷Êfl ßÁÃ ÷ÊflŸËÿ◊Ô –

1. ‚ÖôÊÊŸÊÁŒ ÂOÿ‹Î_ …ı ‚¡Ô ÂOÿ »ı. I›Î_ ‹Ò‚ ‚ŒÔ = ÁQ›√˚ - ›◊Î◊˝ ÂOÿ ΩHÎ‰˘ ‚Œ˜ fi˘ ŒÔ˜ÿLI› »ı ±fiı iÎÎfi ÂOÿ‹Î_ ±Î‰ı·˘ ôÊ˜ ÂOÿ ¡Ô ÜÜÊÔ˜ fi˘ ⁄fiı·˘ »ı. ÷ı ÷Î·T› »ı ±ıÀ·ı ““Ãflª¸Sÿ”” 1–3–60–

ÁÒhÎ◊Ì ŒÔ fi˘ ¡Ô˜ ◊›ı·˘ »ı.

E:/JAYA/YOG.PM5 14

14

√Î◊Î◊˝ — = ‰V÷Á_⁄_‘Ì …ı ›◊Î◊˝ ⁄˘‘ ÷ı ÁQ›BiÎÎfi, ÷ı Ï‰Ê›‹Î_ …ı vÏ« ÷ı

ÁQ›BÿÂ˝fi ÷◊Î Ï‰Ï‘-≠Ï÷Êı‘fiı ±fiÁflfiÎfl_ …ı ±fiWÃÎfi ÷ı ÁQ›B«ÎÏflhÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ––3––

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ — = iÎı› ‰V÷Á_⁄_‘Ì …ı ›◊Î◊˝ ⁄˘‘ ÷ı ÁQ›√˚iÎÎfi ¿Ëı‰Î› »ı. …ı iÎÎfi‹Î_ iÎı›‰V÷

±Î·_⁄fiw’ Ë˘› ÷ı … iÎÎfi ÁQ›BiÎÎfi ¿Ëı‰Î› »ı. iÎı› ‰V÷fiÎ ±Î·_⁄fi Ï‰fiÎ iÎÎfifi˘ ±Á_¤‰

»ı. ±ıÀ·ı ¿ı ÏfiflÎ·_⁄fi iÎÎfi Á_¤‰ı … fiÏË. …ı‹ ¿ı ±Î¿ÎÂ‹Î_ µ’fl fi…fl fiÎ¬Ì±ı ÷˘ ’ZÎÌ ±◊‰Î

M·ıfi ∂Õ÷_ …÷_ Ë˘› ÷˘ … ÷ıfi_ iÎÎfi ◊Î› ±fiı ÷ı ›◊Î◊˝ iÎÎfi ¿Ëı‰Î›. ’fl_÷ ’ZÎÌ ±◊‰Î M·ıfi

µÕ÷_ … fi Ë˘› ÷˘ ÷ı Á_⁄_‘Ì iÎÎfi ◊Âı fiÏË ‹ÎÀı ÏfiflÎ·_⁄ iÎÎfifi˘ ±Á_¤‰ »ı. ¿ÿÎ« «ZÎ¤˛‹ÎÏÿ◊Ì

Ï‰Ê› fi Ë˘› ÷˘ ’HÎ iÎÎfi Á_¤‰ı, …ı‹ ’Ì‚Ì›ÎfiÎ fl˘√‰Î‚Îfiı ‘˘‚Î‹Î_ ’Ì‚_ ÿı¬Î›, Ï÷Ï‹flÎÏÿfiÎ

fl˘√‰Î‚Îfiı ±ı¿ «_ƒ Ë˘‰Î »÷Î_ Ï¶«_ƒfi_ iÎÎfi ◊Î›, ÷ı‹ iÎı› Ï‰Ê› Ï‰fiÎfi_ iÎÎfi ¿ÿÎ« ◊Î› ’fl_÷

÷ı ÁQ›BiÎÎfi ⁄fiÌ Â¿÷_ fi◊Ì. Î_‰ÎfiÎ …‚‹Î_ ◊÷Î …·iÎÎfi‹Î_ ÷ı‰_ ¤˛‹iÎÎfi ÿı¬Î› … »ı.

Ωı ±ı‹ fi ‹ÎfiÌ±ı ÷˘ ±ıÀ·ı ¿ı iÎı› Ë˘÷ı »÷ı ’HÎ iÎÎfi ◊Î› »ı ±fiı iÎı› fi Ë˘÷ı »÷ı

’HÎ iÎÎfi ◊Î› »ı. ±ı‹ ⁄¯Îı Ωı ‹ÎfiÌ±ı ÷˘ •Sÿ - ±Î iÎÎfi ‚ÃÔ = ÁQ›√ »ı ±fiı ±Î iÎÎfi ßÃ⁄- Ï‹J›Î »ı. ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ‚ÃÔ˜ = ±fiı ßÃ⁄ (•‚ÃÔ˜) ’HÎÎfiÎ ¤ıÿfi˘ ±¤Î‰ ◊Âı, ‹ÎÀı iÎı› Ë˘÷ı

»÷ı ÷ıfiÎ ±Î·_⁄fi ‰Î‚_ …ı iÎÎfi ÷ı … ÁQ›BiÎÎfi.

÷◊Î ‚g‡Ê¸Ÿ = ±ıÀ·ı ÁQ›BÿÂ˝fi. ÷ıfi˘ ±◊˝ ±ı‰˘ »ı ¿ı ÃòÊ = ±ıÀ·ı ÷ı ‰V÷‹Î_,

L§Áø—=±ıÀ·ı l©Î ◊‰Ì. ÷ı iÎı›‰V÷‹Î_ ›◊Î◊˝ ’HÎı …ı ‰V÷fi_ …ı‰_ V‰w’ Ë˘› ÷ı ‰V÷‹Î_ ÷ı‰Î

V‰w’fiÌ flÏ« ◊‰Ì, l©Î ◊‰Ì ÷ı ÁQ›BÿÂ˝fi ¿Ëı‰Î› »ı. ÷k‰Î◊Î˝Ï‘√‹ÁÒhÎ‹Î_ ’ÒF›

µ‹ÎV‰ÎÏ÷∞±ı ¿èÎ_ »ı ¿ı -““÷k‰¤Ò÷ ±◊˘˝fiÌ …ı ›◊Î◊˝l©Î ÷ı ÁQ›√˚ÿÂ˝fi ¿Ëı‰Î› »ı.””ÁÒhÎ-1-2. ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ ’ÒF› µ’ÎK›Î›∞ ‹. ±ÎÏÿ ‹ËÎI‹Î±˘fi_ ‰«fi ≠‹ÎHÎ Ë˘‰Î◊Ì vÏ«-

l©Îfiı ÁQ›BÿÂ˝fi ¿Ëı‰Î› »ı.

ø ßÿ¢ ôÊÊŸÊÃÔ˜ •ãÿÕÊ=‰‚Ì ±Î l©Î iÎÎfi◊Ì ±L›◊Î ±ıÀ·ı ¿ı Ï¤¯Î »ı. ±◊Î˝÷˚ iÎÎfi

±fiı l©Î ⁄¯Îı Ï¤¯Î-Ï¤¯Î √HÎ˘ »ı. ⁄¯Îı‹Î_ ±Î‰flHÎÌ› ¿‹˘˝ Ï¤¯Î- Ï¤¯Î »ı. iÎÎfi ±ı

iÎÎfiÎ‰flHÎÌ›fiÎ ZÎ›˘’Â‹◊Ì ◊Î› »ı. ±fiı l©Î ÿÂfi‹˘ËfiÌ›fiÎ ZÎ›˘’Â‹◊Ì ◊Î› »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı

⁄¯ÎıfiÎ_ ±Î‰flHÎÌ› ¿‹ ˝ Ï¤¯Î - Ï¤¯Î Ë˘‰Î◊Ì ±Î l©Î iÎÎfi◊Ì (±L›◊Î) Ï¤¯Î »ı. ¿˘¥ ‰¬÷ı ÷ı

iÎÎfi Ë˘÷ı »÷ı ’HÎ l©Îfi˘ ±¤Î‰ Ë˘› »ı. ±fiı ¿˘¥ ‰¬÷ı ÷ı l©Î Ë˘÷ı »÷ı iÎÎfifi˘ ’HÎ

±¤Î‰ Ë˘› »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ±_√Îfl‹ÿ˝¿Î«Î›Î˝ÏÿfiÌ …ı‹ ¿˘¥ ∞‰fiı Ï‰ÏÂWÀ iÎÎfi Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ

l©Îfi˘ ±¤Î‰ Ë˘› »ı. ±fiı ¿˘¥ ‰¬÷ ‹ÎÊ÷Ê‹Ïfi ±ÎÏÿfiÌ …ı‹ ±’Ò‰˝ l©Î Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ

iÎÎfiÎ‰flHÎÌ› ¿‹˝fi˘ Ï‰ÏÂWÀ ZÎ›˘’Â‹ fi Ë˘‰Î◊Ì iÎÎfifi˘ ±¤Î‰ Ë˘› »ı. ‹ÎÀı ßÿ _= l©Î

ôÊÊŸÊÃÔ˜=iÎÎfi◊Ì •ãÿÕÊ=Ï¤¯Î ΩHÎ‰Ì.

÷◊Î ““‚ìÊ⁄UáÊ¢””=±ıÀ·ı ¿ı ÁQ›B«ÎÏflhÎ, Ï‰Ï‘-≠Ï÷Êı‘fiı ±fiÁflfiÎfl_, ±Î√‹ÎfiÁÎflÌ

Ïø›ÎV‰w’ …ı ‘‹Î˝fiWÃÎfi ÷ı ÁQ›B«ÎÏflhÎ, ±ıÀ·ı ¿ı ¿fl‰Î ·Î›¿ ±ı‰Î_ ¿Î›˘˝fiı ¿fl‰Î_. …ı‹

E:/JAYA/YOG. PM5 15

15

¿ı ÷’-I›Î√-V‰ÎK›Î›-≠Ï÷ø‹HÎÎÏÿ ¿fl‰Î_ ÷ı Ï‰Ï‘, ±fiı ÷…‰Î ·Î›¿ ¿Î›˘˝fiı I›…‰Î_ ÷ı

≠Ï÷Êı‘. …ı‹ ¿ı ±Îfl_¤-Á‹Îfl_¤-±ÁI›¤ÎÊHÎ-«˘flÌ ¥I›ÎÏÿ ÷…‰Î ·Î›¿ ¿Î›˘˝fi˘ I›Î√ ÷ı

≠Ï÷Êı‘. ±Î√‹‹Î_ ¿èÎÎ ‹…⁄ Ï‰‘ı›¿Î›˘˝‹Î_ Ï‰Ï‘, ±fiı ÏfiÏÊ© ¿Î›˘˝‹Î_ ≠Ï÷Êı‘‰Î‚_ …ı

‘‹Î˝fiWÃÎfi ÷ı ÁQ›B«ÎÏflhÎ.

‹Ò‚ √Î◊Î‹Î_ ¿Ëı·˘ ÃàÕ=ÃòÊ ÂOÿ ±ı‹ ÁÒ«‰ı »ı ¿ı ±Î Ï‰Ï‘ ±fiı ≠Ï÷Êı‘V‰w’

±fiWÃÎfi I›Î_=±ıÀ·ı ¿ı Ï‰‘ı› ±fiı ≠Ï÷ÊıK› ’ÿÎ◊˘˝fiı Ï‰Êı … Á‹…‰_, ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î Ï‰Ï‘-

≠Ï÷Êı‘V‰w’ …ı ±fiWÔÃÎfi »ı ÷ı ‹ËÎ‰˛÷V‰w’ »ı, ±fiı ÷ı ’Î_«ı ‹ËÎ‰˛÷˘ Ï‰‘ı› ±fiı ≠Ï÷ÊıK›

±ı‰Î ∞‰-±∞‰ ±ÎÏÿ ⁄ÎèÎ ’ÿÎ◊˝ Ï‰Ê›¿ »ı. …ı‹¿ı ’Ëı·Î ‹ËÎ‰˛÷‹Î_ Á‰˝ ∞‰˘ ±fiı ÷ıfiÎ

µ’·ZÎHÎ◊Ì ∞‰fiÎ ±Î¿Îfl‰Î‚Î ±∞‰˘ (≠ÎHÎÌfiÎ ±Î¿ÎflfiÌ «˘¿·ıÀ˘-¤fl÷-‰√ıflı)fiı ËHÎ‰Î fiÏË,

ËHÎÎ‰‰Î fiÏË, ËHÎ÷Îfiı ±fi‹˘ÿ‰Î fiÏË. ÷◊Î ∞‰ ¿ı ±∞‰ Ï‰Ê›¿ …\Ã_< ⁄˘·‰_ fiÏË, ÷◊Î

∞‰ ¿ı ±∞‰ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ fiÎfiÌ-‹˘ÀÌ «˘flÌ ¿fl‰Ì fiÏË. ∞‰-±∞‰ Ï‰Ê›¿ ‰ÎÁfiÎ-±⁄˛õ ¿ı

Ï‰¿Îfl ¿fl‰˘ fiÏË ¥I›ÎÏÿ. ±Î ’Î_«ı ‹ËÎ‰˛÷˘‹Î_ ⁄ÎèÎ ±ı‰Î ∞‰-±∞‰Ï‰Ê›¿ ≠Ï÷ÊıK› ÏËoÁÎ-

…^Ã-«˘flÌ-±⁄˛õ ±fiı ’Ïfl√˛Ë Á‹ΩT›Î. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı iÎÎfiÎ«Îfl-ÿÂ˝fiÎ«Îfl-«ÎÏflhÎÎ«Îfl-÷’Î«Îfl

±fiı ‰Ì›Î˝«Îfl ±ı‹ ’Î_« ≠¿ÎflfiÎ ±Î«Îfl˘ …ı Ï‰‘ı› »ı ÷ıfi_ ÷◊Î ÷ıfiÎ_ ÷ıfiÎ_ ÁÎ‘fi˘ ∞‰V‰w’

Ë˘› ¿ı ±∞‰V‰w’ Ë˘› (…ı‹ ¤HÎÎ‰fiÎflÎÏÿ ∞‰V‰w’, ’ÎÀÌ ’V÷¿ÎÏÿ ±∞‰V‰w’) ÷ıfi_

√ËHÎ ¿fl‰_ ÷ı ÁQ›¿«ÎÏflhÎ ΩHÎ‰_. ±Î‰U›¿ Ïfi›Ï@÷‹Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı, ““’Ëı·Î ‹ËÎ‰÷‹Î_ Á‰∞‰˘Á‹…‰Î.”” ¥I›ÎÏÿ ’ÎÃfi_ ‰«fi ≠‹ÎHÎ Ë˘‰Î◊Ì ±Î ÁQ›¿˚«ÎÏflhÎ ΩHÎ‰_.

±L›◊Î = Ωı ±ı‹ fi Á‹∞±ı ±fiı √‹ı ÷ı‹ Ï‰Ï‘ ÏfiÊı‘ ¿flÌ±ı ÷˘ Ëı›‹Î_ Ï‰Ï‘

±fiı µ’Îÿı›‹Î_ ≠Ï÷Êı‘ ¥I›ÎÏÿ ±V÷-T›V÷ = ±›◊Î◊˝ ◊‰Î◊Ì ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ Ï‰Ï‘-ÏfiÊı‘fiı

•Sÿ = ±Î ÁQ›√˚«ÎÏflhÎfi˘ •÷Êfl—=±¤Î‰ … ¿Ëı‰Î› »ı ±◊Î˝÷Ô ±Î‰Î ∂·À-Á·À Ï‰Ï‘-

ÏfiÊı‘fiı ÁQ›√˚«ÎÏflhÎ ¿Ëı‰Î÷_ fi◊Ì. ±Î ≠‹ÎHÎı ÁÒZ‹⁄Ï©◊Ì V‰›_ Á‹∞ ·ı‰_.

∑˝§◊pÊÿ◊·Ê◊Ô˜, ÁŸpÿÃ ßàÕ◊fl ÷ÊflÊÃÔ˜ – ÃÕÊÁ„U - ŸÊôÊÊÃ üÊhÊ, •üÊÊhSÿflÊ˘UŸÈDÔUÊŸÁ◊ÁÃ – ©UQ¢§ ø ““ÿÁŒ ¡ÊŸÊàÿÈà¬ÛÊL§ÁøSÃÃÙ ŒÙ·ÊÁÛÊflÃ¸Ã””– •ãÿòÊ ÃÈ ‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸÙ¬-ãÿÊ‚ •ÊŒı √ÿfl„UÊ⁄U◊ÃŸ ∑§◊¸flÒÁøòÿÊÃÔ ÃÕÊ÷ÊflÃÙ˘UÁflL§h ∞fl ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H3H

∞·Ê◊Ô = ±Î ÁQ›BiÎÎfi - ÿÂ˝fi - ±fiı «ÎÏflhÎ ±ı‹ flIfihÎ›Ìfi˘ •ÿ◊Ô˜ ∑˝§◊— = ±Î …

µI’ÏkÎø‹ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Ïfiç›fi›◊Ì ±Î flIfihÎ›Ì ±Î flÌ÷ı … µI’¯Î ◊Î› »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı

= ’ÿÎ◊˝fiı ΩH›Î Ï‰fiÎ l©Î ◊÷Ì fi◊Ì. ±fiı l©Î Ï‰fiÎfiÎ ∞‰fiı ›◊Î◊˝ Ï‰Ï‘ÏfiÊı‘ÎfiÁÎflÌ

±fiWÃÎfi Ë˘÷_ fi◊Ì. ±L› ÂÎjÎ˘‹Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ıı —-““Ωı ±Î ±ÎI‹Î ≠◊‹ ‰V÷÷k‰fiı ⁄flÎ⁄fl

ΩHÎı-Á‹…ı ÷˘ ÷ıfiÎ◊Ì µI’¯Î ◊¥ »ı vÏ« …ıfiı ±ı‰˘ ÷ı ‹ËÎI‹Î ÿ˘Ê˘◊Ì ÏfiT≤ÏkÎ ’Î‹Ì Â¿ı.””

ÁÎflÎ_Â ±ı »ı ¿ı …ı‹ ÿÒfl ÿÒfl ¬ÒHÎÎ‹Î_ ’Õı·Î Á’˝fiı ±ÎI‹Î ≠◊‹ Á’˝ ÷flÌ¿ı ΩHÎı »ı. ’»Ì

»o»ıÕ‰Î ¶ÎflÎ Ë·fi-«·fiÎÏÿ ≠Ïø›Î ‰Õı ΩHÎı·Î Á’˝fiÎ iÎÎfifiÌ l©Î ¿flı »ı. I›Îfl⁄Îÿ Á’˝

Á‹∞fiı ÿÒfl ¤Î√ı »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı Ïfiç›fi›fiÌ ºÏp◊Ì ±Î ±ÎI‹Î ≠◊‹ ‰V÷÷k‰fiı ΩHÎı »ı.

E:/JAYA/YOG.PM5 16

16

…ı‹ …ı‹ iÎÎfiÌfiÎ_ ‰«fi˘ Á‹Ω÷Î_ Ω› ÷ı‹ ÷ı‹ ÷ı ‰«fi˘ µ’fl ±fi’‹ ±fiı ±Õ√ l©Î

‰‘÷Ì Ω› ±fiı ÷ı ⁄¯Îı (iÎÎfi ±fiı l©Î) ◊‰Î◊Ì ±Î ∞‰ ›◊Î›˘B› ÿ˘Ê˘◊Ì ÏfiT≤ÏkÎ ’Î‹ı

»ı. ‹ÎÀı Ïfiç›fi›◊Ì flIfihÎ›Ìfi˘ ±Î … µI’ÏkÎø‹ »ı.

’fl_÷ ±L›hÎ = ÷k‰Î◊Î˝Ï‘√‹ ÁÒhÎ 1-1 ‹Î_, ÷◊Î fi‰’ÿ∞fiÎ ›_hÎ‹Î_, ¥I›ÎÏÿ V◊Îfi˘‹Î_

ÁQ›BÿÂ˝fifi˘ …ı ≠◊‹ µ’L›ÎÁ ¿fl‰Î‹Î_ ±ÎT›˘ »ı ÷ı T›‰ËÎflfi›fiÎ ‹÷ı Á‹…‰˘. ¿ÎflHÎ

¿ı iÎÎfiÎ‰flHÎÌ›¿‹˝fiÎ ZÎ›˘’Â‹◊Ì fi‰’Ò‰Î˝Ïÿfi_ iÎÎfi ¤·ı ≠ÎÅ ◊›_ Ë˘› ÷˘ ’HÎ ÿÂ˝fi

‹˘ËfiÌ›¿‹˝fi˘ Ωı ZÎ›˘’Â‹ ◊›˘ fi Ë˘› ±fiı ÁQ›√˚ÿÂ˝fi ≠ÎÅ ◊›_ fi Ë˘› ÷˘ ±ÎÀ·_

⁄‘_ ‹ı‚‰ı·_ iÎÎfi ’HÎ ±iÎÎfi … »ı. iÎÎfifiı ÁQ›BiÎÎfi I›Îflı … ¿Ëı‰Î› ¿ı Ωı ÁQ›BÿÂ˝fi

≠ÎÅ ◊›_ Ë˘›, ±Î ≠‹ÎHÎı ‹˘ËfiÌ›¿‹˝fiÎ ZÎ›˘’Â‹ Ï‰fiÎ iÎÎfiÎ‰flHÎÌ› ¿‹˝fi˘ ZÎ›˘’Â‹

’HÎ Ïfifl◊˝¿ Ë˘‰Î◊Ì ¿‹˘˝fiÌ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Îfiı ·Ì‘ı T›‰ËÎflfi›fiÎ ‹÷ı

ÃÕÊ÷ÊflÃ—=÷ı‹ ◊÷_ Ë˘‰Î◊Ì= ’Ëı·_ ÁQ›√˚ÿÂ˝fi ±fiı ’»Ì ÁQ›√˚iÎÎfi ◊÷_ Ë˘‰Î◊Ì ±Î ºÏp

’HÎ ±Ï‰fl© … »ı. µÏ«÷ … »ı. ––3––

±‰÷flHÎ —- ∞fl¢ ÁŸpÿ‚Ê⁄UàflÊŒÔ ˜ ÿÙªSÿÊŒı Ãã◊ÃŸ ‹ˇÊáÊ◊Á÷œÊÿÊœÈ ÈŸÊ√ÿfl„UÊ⁄U◊ÃŸÊÁ÷œÊÃÈ◊Ê„U = ±Î ≠‹ÎHÎı Ïfiç›fi› ≠‘Îfi Ë˘‰Î◊Ì ≠Îfl_¤‹Î_ ÷ı Ïfiç›fi›fiÎ

‹÷ı ›˘√fi_ ·ZÎHÎ ¿ËÌfiı Ë‰ı T›‰ËÎflfi›fiÎ ‹÷ı ›˘√fi_ ·ZÎHÎ ¿Ëı »ı —-8flfl„UÊ⁄U•Ù ©U

9∞‚Ù,

10ÁflÛÊ•Ù

1∞ÿ∑§Ê⁄UáÊÊáÊ¢

2Á¬ –

3¡Ù

4‚¢’¢œÙ

5‚Ù

6Áflÿ,

7∑§Ê⁄UáÊ - ∑§îÊÙflÿÊ⁄UÊ•Ù H 4H

““√ÿfl„UÊ⁄UÃSÃÈ”” - ‚Ê◊ÊãÿŸ »§‹¢ ¬˝ÁÃ ÿÙÇÿÃÊ◊Áœ∑Î§àÿ ““∞·”” = ¬˝SÃÈÃÙ ÿÙª—““ÁflôÊÿ—””-ôÊÊÃ√ÿ— – Á∑§ê÷ÍÃ— ? ßàÿÊ„U-““∞Ãà∑§Ê⁄UáÊÊŸÊ◊Á¬”” ‚ÖôÊÊŸÊÁŒ∑§Ê⁄UáÊÊŸÊ◊Á¬ªÈL§ÁflŸÿÊŒËŸÊ◊Ô •Á¬‡ÊéŒÊÃÔ ‚ÖôÊÊŸÊŒËŸÊ◊Á¬ ‚fl¸Ÿÿ÷ÊflÊXÔUË∑§⁄UáÊŸ ÿ— ‚ê’ãœ— ‚Ù˘Á¬ø ÿÙªÙ ÁflôÊÿ— – ø‡ÊéŒÊŒŸãÃ⁄UÙÁŒÃp – ∑§Õ◊Ô˜ ? ßàÿÊ„U-““∑§Ê⁄UáÊ-∑§ÊÿÙ¸¬øÊ⁄UÊŒÔ˜””=ÿÙª∑§Ê⁄UáÊ-•ŸãÃ⁄U-¬⁄Uê¬⁄U÷ŒÁ÷ÛÊ ∑§ÊÿÙ¸¬øÊ⁄UÊŒÔ-ÿÙªÙ¬øÊ⁄UÊÃÔ – ≤CÔUpÊÿ¢ ¬˝ÿÙªÙ ÿÕÊ-•ÊÿÈÉÊÎ¸Ã◊Ô, Ãá«ÈU‹ÊŸÔ fl·¸ÁÃ ¬¡¸ãÿ— – ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H 4 H

√Î◊Î◊˝ —- ±Î flIfihÎ›ÌfiÎ_ ¿ÎflHÎ˘ (…ı √flÏ‰fi›ÎÏÿ »ı. ÷ı)fiÌ ÁÎ◊ı ±ÎI‹Îfi˘ …ı Á_⁄_‘ ÷ı ’HÎ

¿ÎflHÎ‹Î_ ¿Î›˝fi˘ µ’«Îfl ¿fl‰Î◊Ì T›‰ËÎfl fi›fiÎ ‹÷ı ““ÿÙª”” ¿Ëı‰Î› »ı. ±ı‹ ΩHÎ‰_. –– 4 ––

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ = …ı ›˘√ Œ‚≠ÎÏÅ ≠I›ı ÁÎ‹ÎL›◊Ì ›˘B›÷Î ‘ÎflHÎ ¿flı »ı. (’fl_÷

Ïfiç›fi›‰Î‚Î ›˘√fiÌ …ı‹ ±fiL÷fl Œ‚ ±Î’ı ±◊‰Î Ïfi›‹Î Œ‚ ±Î’ı ±ı‰˘ Ïfi›‹ F›Î_

fi◊Ì) ±ı‰˘ …ı ±Î ≠V÷÷ ›˘√ ÷ı T›‰ËÎflfi›◊Ì ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ±ı‹ ΩHÎ‰_.

…ı‹ ¿ı CÎ™fiÎ ≠I›ı¿ ¿HÎ ±_¿<fl˘I’ÎÿfifiÌ ›˘B›÷Î ÁÎ‹ÎL›◊Ì ‘flÎ‰ı »ı. ’fl_÷ ≠I›ı¿

¿HÎ‹Î_◊Ì ±fiL÷fl ±_¿<flÎ ◊Î› …, ±fiı Ïfi›‹Î ±_¿<flÎ ◊Î› … ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì, ¿ÎflHÎ ¿ı

E:/JAYA/YOG. PM5 17

17

·˘À ¿flÌfiı ¤˘…fi ’HÎ ⁄fiÎ‰Î›, ’fl_÷ ›˘B›÷Î ‹ÎhÎ◊Ì ¿ÎflHÎfiı ¿Î›˘˝I’ÏkÎfi_ ¿ÎflHÎ Á‹∞

T›‰ËÎfl ◊Î› »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ √v-Ï‰fi›ÎÏÿ √HÎ˘ ›˘√fiÌ µI’ÏkÎfiÌ ›˘B›÷Î ‘flÎ‰÷Î Ë˘‰Î◊Ì

T›‰ËÎflfi›◊Ì ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı.

T›‰ËÎflfi›◊Ì ÷ı ›˘√ ¿ı‰Î ≠¿Îflfi˘ »ı ? ÷ı …HÎÎ‰ı »ı ¿ı - ±Î ÁQ›BiÎÎfiÎÏÿ …ı

flIfihÎ›Ì »ı. ÷ıfiÎ ¿ÎflHÎ¤Ò÷ ±ı‰Î_ …ı √flÏ‰fi› V‰ÎK›Î›-‰ˆ›Î‰E«-√v‰_ÿfiÎÏÿ ‘‹Î˝fiWÃÎfi˘

»ı. ÷ı ‘‹Î˝fiWÃÎfi˘fiÌ ÁÎ◊ı ±Î ±ÎI‹Îfi˘ …ı Á_⁄_‘ ÷ı T›‰ËÎflfi›◊Ì ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ‹Ò‚

√Î◊Î‹Î_ ¿Ëı·Î ““•Á¬”” ÂOÿ◊Ì ±ı‹ Á‹…‰_ ¿ı ÁQ›BiÎÎfiÎÏÿ hÎHÎ √HÎ‹›flIfihÎ›ÌfiÌ ÁÎ◊ı

±ÎI‹Îfi˘ …ı Á_⁄_‘ ÷ı ÷˘ ›˘√ »ı …. ’fl_÷ ÷ıfiÎ_ ¿ÎflHÎ˘ ±ı‰Î √v-Ï‰fi›ÎÏÿ √HÎ˘fiÌ ÁÎ◊ı

±ÎI‹Îfi˘ …ı Á_⁄_‘ ÷ı ’HÎ Á‰˝fi›˘fiÎ ¤Î‰fiı ±Îl›Ì ±ıÀ·ı ⁄¯Îı fi›˘fiÎ ±Ï¤≠Î›fiı

±Îl›Ì ›˘√ ΩHÎ‰˘.

ÁÎflÎ_Â ¿ı flIfihÎ›Ì ÷˘ ±ÎI‹ÎfiÎ ‰ÎV÷Ï‰¿ √HÎ˘ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı √HÎ˘fiÌ ÁÎ◊ı ±ÎI‹Îfi˘

…ı Á_⁄_‘ ÷ı ÷˘ ›˘√ ¿Ëı‰Î› …. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ‹Ï@÷fi_ ≠‘Îfi ¿ÎflHÎ »ı. ’fl_÷ ÷ı flIfihÎ›ÌfiÎ

¿ÎflHÎ¤Ò÷ ±ı‰Î √v-Ï‰fi›ÎÏÿ ‘‹Î˝fiWÃÎfi˘fiı ’HÎ …ı ›˘√ ¿Ëı‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ÷ı Á‰˝fi›˘fiÎ …ı

±Ï¤≠Î›˘, ÷ıfiı ±_√Ì¿Îfl ¿flÌfiı ¿Ëı‰Î› »ı. ±ıÀ·ı ¿ı Ïfiç›fi›◊Ì …ı‹ ¿Î›˝fiı ¿Î›˝ ¿Ëı‰Î›

»ı. ÷ı‹ T›‰ËÎfl fi›◊Ì ¿Î›˝fiÎ ¿ÎflHÎfiı ’HÎ ¿ÎflHÎ‹Î_ ¿Î›˝fi˘ µ’«Îfl ¿flÌfiı ¿Î›˝ ¿Ëı‰Î› »ı.

÷ı◊Ì T›‰ËÎflfi›◊Ì √v-Ï‰fi›ÎÏÿ w’ ‘‹Î˝fiWÃÎfi˘ ’HÎ flIfihÎ›ÌfiÎ_ ¿ÎflHÎ˘ Ë˘‰Î◊Ì ›˘√

¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹ flIfihÎ›Ìfi˘ …ı Á_⁄_‘ ÷ı Ïfiç›fi›◊Ì ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı‹ flIfihÎ›ÌfiÎ_

¿ÎflHÎ˘fiÌ ÁÎ◊ıfi˘ …ı Á_⁄_‘ ÷ı ’HÎ T›‰ËÎfl fi›◊Ì ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı Ïfiç›fi›

±fiı T›‰ËÎflfi› ±ı‹ Á‰ı fi›˘fiÎ (⁄¯Îı fi›˘fiÎ) ±Ï¤≠Î›fiı K›Îfi‹Î_ flÎ¬Ìfiı ⁄¯Îıfiı ›˘√

¿Ëı· »ı. ±ı‹ Á‹…‰_.

•Á¬ ÂOÿ◊Ì …ı‹ ¿ÎflHÎ˘fiÎ Á_⁄_‘fiı ’HÎ ›˘√ ¿èÎ˘ ÷ı‹ ‹Ò‚ √Î◊Î‹Î_ ¿Ëı·Î øÂOÿ◊Ì ±fiL÷fl (⁄Ì∞-hÎÌ∞ √Î◊Î‹Î_) ¿Ëı·Î flIfihÎ›ÌfiÎ Á_⁄_‘fiı ’HÎ ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı.

±◊Î˝÷˚ ⁄¯Îıfiı ø‹Â— ⁄¯Îı fi›˘fiÌ ±’ıZÎÎ±ı ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı.

T›‰ËÎflfi›◊Ì ¿ÎflHÎ‹Î_ ¿Î›˝fi˘ µ’«Îfl ¿flÌfiı …ı ›˘√ ¿Ëı‰Î‹Î_ ±ÎT›˘ ÷ı ¿ÎflHÎ˘ ⁄ı

≠¿ÎflfiÎ_ »ı — (1) ±fiL÷fl ¿ÎflHÎ (2) ’fl_’fl ¿ÎflHÎ ±ı‹ ⁄¯Îı ¤ıÿ˘‰Î‚Î_ Ï¤¯Î Ï¤¯Î

¿ÎflHÎ˘‹Î_ ¿Î›˝fi˘ µ’«Îfl = ›˘√˘’«Îfl ◊‰Î◊Ì ⁄¯Îı ≠¿ÎflfiÎ_ ¿ÎflHÎ˘fiı ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı

±fiL÷fl ±fiı ’fl_’fl ±ı‹ ⁄¯Îı ≠¿ÎflfiÎ_ ¿ÎflHÎ˘ Á‹Ω‰‰Î T›Î‰ËÎÏfl¿ ±ı¿ ºpÎL÷ ±Î’ı »ı

¿ı ““CÎÌ ±ı … ±Î›W› »ı”” ±Î‰˘ …ı T›‰ËÎfl≠›˘√ ÿı¬Î› »ı ÷ı ±fiL÷fl¿ÎflHÎ‹Î_

¿Î›˘˝’«Îflfi_ ºpÎL÷ »ı. CÎÌ ±ÎÏÿ ‹Îÿ¿ ’ÿÎ◊˘˝ ±Î›W›fiÌ ÏV◊Ï÷fi_ (ÏV◊fl÷Îfi_) ±fiL÷fl

¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı. ‹ÎÀı CÎÌfiı … ±Î›W› ¿Ëı‰Î› »ı. CÎÌ ±ı ±Î›W›fi_ ¿ÎflHÎ Ë˘‰Î◊Ì CÎÌ ÷ı …

±Î›W› »ı. ±Î ±fiL÷fl¿ÎflHÎ‹Î_ ¿Î›˘˝’«Îfl ◊›˘. ÷ı‰Ì flÌ÷ı flIfihÎ›ÌfiÎ_ ±fiL÷fl¿ÎflHÎ √v-

Ï‰fi›ÎÏÿfiÌ ÁÎ◊ı ±ÎI‹Îfi˘ …ı Á_⁄_‘ ÷ı ›˘√ ¿Ëı‰Î›. ±Î ±fiL÷fl¿ÎflHÎ‹Î_ ¿Î›˘˝’«Îfl›˘. 2

E:/JAYA/YOG.PM5 18

18

ΩHÎ‰˘. ÷◊Î (2) ““‰flÁÎÿ ÷_ÿ· ‰flÁÎ‰ı »ı.”” ±Î ºpÎL÷‹Î_ Ë¿Ì¿÷◊Ì ÷_ÿ·fi˘ ‰flÁÎÿ

¿ÿÎÏ’ ◊÷˘ fi◊Ì, ‰flÁÎÿ ÷˘ ÁÿÎ ’ÎHÎÌ … ‰flÁÎ‰ı »ı. »÷Î_ ‰flÁÎÿfi_ ÷ı ’ÎHÎÌ ÷_ÿ·fiÎ

’Î¿fi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı. ÷ı◊Ì ÷_ÿ· ‰flÁÎ‰ı »ı ±ı‹ ¿Ëı‰Î› »ı. ±ËŸ ÷_ÿ·fi_ ¿ÎflHÎ ’ÎHÎÌ,

±fiı ’ÎHÎÌfi_ ¿ÎflHÎ ‰flÁÎÿ, ±ı‹ ÷_ÿ·fi_ ’fl_’flÎ±ı ¿ÎflHÎ ‰flÁÎÿ ⁄fiı »ı. ÷ı ’fl_’flÎ±ı

¿ÎflHÎ ±ı‰Î ‰flÁÎÿ‹Î_ ÷_ÿ·¿Î›˝fi˘ µ’«Îfl ¿flı· »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ flIfihÎ›ÌfiÎ_ ±fi_÷fl¿ÎflHÎ

√v-Ï‰fi›ÎÏÿ, ±fiı √v-Ï‰fi›ÎÏÿfiÎ_ …ı ¿ÎflHÎ˘ Áı‰Î-‰ˆ›Î‰E«-¤Ï@÷ ±ÎÏÿ, ÷ı ¿ÎflHÎfi_ ’HÎ

¿ÎflHÎ ◊›_. ÷ı‹Î_ ›˘√fi˘ µ’«Îfl ¿fl‰˘ ÷ı ’fl_’fl¿ÎflHÎ‹Î_ ¿Î›˘˝’«Îfl◊Ì ›˘√ Á‹…‰˘. ±Î

≠‹ÎHÎı T›‰ËÎflfi›◊Ì ±fi_÷fl ±fiı ’fl_’fl ±ı‹ ⁄¯Îı ≠¿ÎflfiÎ_ ¿ÎflHÎ˘‹Î_ ¿Î›˝fi˘ µ’«Îfl

¿fl‰Î◊Ì ›˘√ ΩHÎ‰˘. ––4––

±‰÷flHÎ —- ¬˝SÃÈÃÿÙª◊fl SflM§¬Ã •Ê„U —-

ËÎ· ≠V÷÷ ±ı‰Î T›‰ËÎflfi›fiÎ ›˘√fiı … V‰w’◊Ì Á‹Ω‰ı »ı —-1ªÈL§ÁfláÊ•Ù

4‚ÈS‚Í‚ÊßÿÊ ÿ,

2ÁflÁ„UáÊÊ ©U

3œê◊‚àÕ‚È –

5Ã„U

8øflÊáÊÈ_ÔUÊáÊ¢,

6ÁflÁ„U-¬Á«U‚„U‚È

7¡„U‚ÁûÊ¢ H 5 H

““ªÈL§ÁflŸÿ—””-¬ÊŒœÊflŸÊÁŒ—, ““‡ÊÈüÊÍ·ÊŒÿp”” ‡ÊÈüÊÍ·Ê-üÊfláÊ-ÁflôÊÊŸ-œÊ⁄UáÊÙ„UÊ˘U¬Ù„U-ÃûflÊÁ÷ÁŸfl‡ÊÊp, ““ÁflÁœŸÊ ÃÈ”” =ÁflÁœŸÒfl SÕÊŸ‡ÊÈhKÊÁŒŸÊ, •Áflœ—¬˝àÿflÊÿ„UÃÈàflÊÃÔ, •∑Î§ÃÙ˘ÁflÁœ∑Î§ÃÿÙªÊŒÔ fl⁄U◊Ô, •‚ÁìÊÁ∑§à‚ÙŒÊ„U⁄UáÊÊÁŒÁÃ ÷ÊflŸËÿ◊Ô –ÄÔflÒfl¢ ‡ÊÈüÊÍ·ÊŒÿ— ? ßàÿÊ„U-““œ◊¸‡ÊÊSòÊ·È””-•ÊøÊ⁄UÙûÊ◊üÊÈÃÊÁŒÁcflàÿÕ¸— – ÃÕÒfl ““•ŸÈDÔUÊŸ¢” =Á∑˝§ÿÊM§¬¢, ““ÁflÁœ-¬˝ÁÃ·œÿÙ—””-œ◊¸‡ÊÊSòÊÙÁŒÃÿÙ— – ∑§Õ◊Ô ? ßàÿÊ„U ““ÿÕÊ‡ÊÁQ§”” =∑§⁄UáÊÊ∑§⁄UáÊÿÙ— ‡ÊÄàÿÈÑYÔUŸŸ – ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H 5H

√Î◊Î◊˝ —- (1) √v∞fi˘ Ï‰fi› ¿fl‰˘, (2) Ï‰Ï‘’Ò‰˝¿ (V◊ÎfiÂÏ© ±ÎÏÿ ÂÏ©

ÁÎ«‰‰Î’Ò‰˝¿) ‘‹˝ÂÎVhÎ˘fiı Ï‰Êı ÁÎ_¤‚‰Î ±ÎÏÿfiÌ (ÁÎ_¤‚‰_, ‘ÎflHÎ ¿fl‰_, µËÎ’˘Ë ¿fl‰˘

¥I›ÎÏÿfiÌ) ¥E»Î, (3) ÷◊Î Ï‰Ï‘-≠Ï÷Êı‘fiÎ_ ¿Î›˘˝‹Î_ ›◊ÎÂÏ@÷ ±Î«flHÎ ¿fl‰_ ÷ı T›‰ËÎfl

›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ––5––

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ — Ë‰ı T›‰ËÎfl›˘√ ¿˘fiı ¿Ëı‰Î› ÷ı Á‹Ω‰ı »ı —-

(1) √fl∞fi˘ Ï‰fi› ¿fl‰˘. …ı‹ ¿ı √v∞fiÎ ’√ ‘˘‰Î, ÂflÌflÁı‰Î ¿fl‰Ì, ±ÎËÎfl-

’ÎHÎÌ-±˙ÊÏ‘ ±ÎÏÿ◊Ì ’Ïfl«›Î˝ ¿fl‰Ì, ÷◊Î ÷ı‹fiÎ_ ¿Î›˘˝‹Î_ ÁËÎ›¿ ◊‰_. (2) ÂlÒÊÎÏÿ =

‘‹˝ÂÎVhÎ˘ ÁÎ_¤‚‰ÎfiÌ ±Ï÷Â› µI¿oÃÎ, ‘‹˝ ÁÎ_¤‚‰˘, ‘‹˝ÂÎVhÎ˘‹Î_ ÁÒZ‹ºÏp◊Ì Ï«_÷fi ¿fl‰_,

≠ÎÅiÎÎfifiı ¿oÃV◊ ¿fl‰_, ≠ÎÅiÎÎfi‹Î_ ’Ò‰Î˝’fl ÷¿Û-Ï‰÷¿Û ¿flÌ ÏV◊fl ◊‰_, ±fiı ±L÷ı ÷k‰fi˘

ÏfiHÎ˝›Ï‰ÂıÊ ¿fl‰˘, ÷◊Î ÏfiHÎ˝›fi˘ ±Î√˛Ë flÎ¬‰˘ ¥I›ÎÏÿ. (3) Ï‰Ï‘’Ò‰˝¿ = ÂÎVhÎ˘‹Î_

iÎÎfi≠ÎÏÅ ±ÎÏÿ ‹ÎÀı …HÎÎ‰ı·Ì Ï‰Ï‘ ÁÎ«‰‰Î’Ò‰˝¿ iÎÎfiÎP›ÎÁÎÏÿ ¿fl‰Î_.

E:/JAYA/YOG. PM5 19

19

V◊ÎfiÂÏ© = …ı V◊Îfi‹Î_ iÎÎfiÎP›ÎÁ ¿fl÷Î Ë˘≥±ı ÷ı V◊Îfi-‹¿Îfi-µ’Îl›ÎÏÿ ±ÂÏ«◊Ì

±fiı ±’Ï‰hÎ ‰Î÷Î‰flHÎ◊Ì ÿ˘ÏÊ÷ fi Ë˘‰Î_ Ωı≥±ı,

ÂflÌflÂÏ© = ÂflÌfl ‹‚-‹ÒhÎ-V‰ıÿ-vÏ‘flÎÏÿ◊Ì ±Â© fi Ë˘‰_ Ωı≥±ı.

‹fiÂÏ© - ‹fi Ï‰Ê›‰ÎÁfiÎ ø˘‘ÎÏÿ¿ÊÎ›˘ ±fiı ⁄ÎèÎ¤Î‰˘fiÎ flÎ√ÎÏÿ◊Ì ÿÒÏÊ÷ fi Ë˘‰_ Ωı≥±ı.

‰VhÎÂÏ© = ‹·-‹ÒhÎÎÏÿ ¿flı·Î_ ±Â© ‰VhÎ˘ fi Ë˘‰Î_ Ωı≥±ı, ÷◊Î ƒT›-ZÎıhÎ-¿Î‚

±fiı ¤Î‰ÎÏÿfiÌ ±Ï÷Â› ÂÏ© ÁÎ«‰‰Î’Ò‰˝¿ iÎÎfiÎP›ÎÁÎÏÿ ‘‹Î˝fiWÃÎfi˘ ±Î«fl‰Î_. ¿ÎflHÎ ¿ı

±Ï‰Ï‘±ı ¿flÎ›ı·_ ›˘√fi_ Áı‰fi ≠I›‰Î› = ±fi◊˝fi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı. ±Ï‰Ï‘±ı ¿flı· ›˘√Áı‰fi

¿fl÷Î_ •∑Î§Ã—= fi ¿flÎ›ı·_ ›˘√Áı‰fi lıWÃ »ı. …ı‹ flÌ±ıZÎfi ·Î‰ı ÷ı‰Ì ¬˘ÀÌ Ï«Ï¿IÁÎ

¿fl‰Î ¿fl÷Î_ ÿ‰Î fi ¿fl‰Ì ÷ı ÁÎfl_ »ı. ÷ı‹ ±Ï‰Ï‘±ı ¿flÎ›ı·Î ›˘√Áı‰fi◊Ì ¿‹˝Ïfi…˝flÎ ◊÷Ì

fi◊Ì. ’fl_÷ ∂·À<_ ±Ï¤‹Îfi-±L›fi˘ ’flÎ¤‰-V‰√˝-›ÂÎÏÿfiÌ ‰Î_»Î±˘ ±ÎÏÿ ◊‰Î◊Ì ‰‘Îflı

≠I›‰Î›fi˘ (Á_ÁÎfl‰‘˝fifi˘) Ëı÷ ⁄fiı »ı. ±ËŸ fi ¿fl‰Î ¿fl÷Î_ ±Ï‰Ï‘±ı ’HÎ ¿fl‰_ ÁÎfl_

±ı‰˘ L›Î› …ı ≠‰÷ı˝ »ı ÷ı Ï‰Ï‘ÁÎ’ıZÎ ∞‰˘fiı ±Îl›Ì Á‹…‰˘. ±ıÀ·ı …ı ∞‰˘ ’Òflı’ÒflÌ

Ï‰Ï‘’Ò‰˝¿ … ‘‹˝Ïø›Î ¿fl‰Î ≥E»ı »ı ±fiı ÷ı‰˘ … ›◊Î›˘B› ≠›Ifi ¿flı »ı. ’fl_÷ ÂflÌfl-

Á_CÎ›HÎÎÏÿfiÎ ÿ˘Ê˘fiı ·Ì‘ı ±ÏfiE»Î±ı ’HÎ ±Ï‰Ï‘ Áı‰Î≥ Ω› »ı. ‰‚Ì ÷ı ±Ï‰Ï‘fi_ ±Ï÷Â›

ÿ—¬ xÿ›‹Î_ ‰÷ı˝ »ı. ÷ı ±Ï‰Ï‘◊Ì µ’ÎÏ…˝÷ ¿flı·Î ’Î’fiı ÿÒfl ¿fl‰Î ≠Î›ÏçkÎ-±Î·˘«fiÎ

±fiı ’çÎkÎÎ’ÎÏÿ ¿flı »ı. ÷ı‰Î ∞‰˘fi_ ±Ï‰Ï‘±ı ¿flı·_ ¿Î›˝ fi ¿fl‰Î ¿fl÷Î_ ÁÎfl_ Á‹…‰_.

’fl_÷ …ı±˘ Ï‰Ï‘Ïfifl’ıZÎ xÿ›ı ±Ï‰Ï‘±ı ¿Î›˝ ¿flı »ı. ±fiı ±Ï‰Ï‘±ı ¿flı·Î ¿Î›˝◊Ì √‰˝

‰Ëfi ¿flÌ ±Ï¤‹ÎfiÌ µE»Ú_¬· ⁄fiÌ ±L›fi˘ ’flÎ¤‰ ¿flı »ı. ≠Î›ÏçkÎÎÏÿ ¿fl÷Î fi◊Ì

±Ï‰Ï‘‹Î√˝fiı … ‰‘ µkÎı…fi ±Î’ı »ı ÷ı‰Î ±Ï‰Ï‘¿Ú÷ ›˘√Áı‰fi ¿fl÷Î_ ›˘√Áı‰fi fi ¿fl‰_

÷ı ÁÎfl_ Á‹…‰_. ±Î ‰Î÷ ›˘√Ï‰_ÏÂ¿Î‹Î_ ±Ï÷Â› ««ı˝·Ì »ı. I›Î_◊Ì ΩHÎÌ ·ı‰Ì.

±Î ÂlÒÊÎ-l‰HÎ-Ï‰iÎÎfi-‘ÎflHÎÎ-µË-±’˘Ë ±fiı ÷k‰ÎÏ¤Ïfi‰ıÂ ¿uÎ_ Áı‰‰ÎfiÎ »ı ? ÷˘

±Î«Î›˝lÌ …HÎÎ‰ı »ı ¿ı —- ‘‹˝ÂÎVhÎ˘fiı Ï‰Êı ÂlÒÊÎÏÿ Áı‰‰Î ›˘B› »ı. ±ÎI‹ÎfiÎ ±Î«ÎflÎÏÿfiı

⁄÷Î‰fiÎflÎ_ …ı µkÎ‹ÂÎVhÎ˘ w’ l÷, …ı‹ ¿ı ±Î«ÎflÎ_√-ÃÎHÎÎ_√-Á‹‰Î›Î_√-¤√‰÷Ì∞ ¥I›ÎÏÿ

l÷ ÁÎ_¤‚‰Î‹Î_ ÂlÒÊÎÏÿ ¿fl‰Î ·Î›¿ »ı. ±Î‰Î_ µkÎ‹ ÂÎVhÎ˘ w’ l÷fiı Ï‰Êı ÁÎ_¤‚‰ÎfiÌ

µI¿oÃÎÏÿ ÷ı T›‰ËÎfl◊Ì ‘‹˝›˘√ Á‹…‰˘. ÷◊Î µ’fl˘@÷ ‘‹˝ÂÎVhÎ˘‹Î_ …HÎÎT›Î ≠‹ÎHÎı ±fiWÃÎfi

±Î«fl‰_-‘‹˝Ïø›Î ¿fl‰Î w’ ±fiWÃÎfi ±Î«fl‰_. ±ıÀ·ı ¿ı ‘‹˝ÂÎVhÎ˘‹Î_ µÏÿ÷ (¿Ëı·Î) Ï‰‘ı›

¿Î›˘˝‹Î_ Ï‰Ï‘Áı‰fi ±fiı ≠Ï÷ÊıK› ¿Î›˘˝‹Î_ ≠Ï÷Êı‘Áı‰fi ¿fl‰Î w’ ‘‹Î˝fiWÃÎfi ±Î«fl‰_ ÷ı

T›‰ËÎflfi›◊Ì ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î ‘‹Î˝fiWÃÎfi˘ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ¿fl‰Î_ ? ÷˘ ±Î«Î›˝lÌ …HÎÎ‰ı »ı

¿ı ““›◊ÎÂÏ@÷”” = Ï‰‘ı› ¿Î›˘˝fiÎ ¿flHÎ‹Î_ (¿fl‰Î‹Î_) ±fiı ≠Ï÷ÊıK› ¿Î›˘˝fiÎ ±¿flHÎ‹Î_ (fiÏË

¿fl‰Î‹Î_) ’˘÷ÎfiÌ …ıÀ·Ì ÂÏ@÷ Ë˘› ÷ıfi_ …flÎ ’HÎ µS·_CÎfi ¿›Î˝ Ï‰fiÎ ±Î ‘‹Î˝fiWÃÎfi˘ ¿fl‰Î_.

…ı ÂÏ@÷ Ë˘› ÷ıfiı »\’Î‰‰Ì fiÏË ÷◊Î ÷ıfi_ µS·_CÎfi ’HÎ ¿fl‰_ fiÏË ÷ı flÌ÷ı ‘‹Î˝fiWÃÎfi˘fi_

±Î«fl‰_ ÷ı T›‰ËÎflfi›◊Ì ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ––5––

E:/JAYA/YOG.PM5 20

20

±‰÷flHÎ —- ∑§Õ¢ ¬ÈŸ⁄USÿ ÁŸpÿÿÙªÊXÔUÃÊ ? ßàÿÊ„U-

‰‚Ì ±Î T›‰ËÎfl ›˘√ ÷ı Ïfiç› ›˘√fi_ ±_√ (¿ÎflHÎ) »ı. ÷ı ¿ÎflHÎ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ⁄fiı

»ı ? ±ıÀ·ı ¿ı Ïfiç››˘√fi_ ¿ÎflHÎ T›‰ËÎfl›˘√ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ⁄fiı »ı ÷ı ±Î«Î›˝lÌ …HÎÎ‰ı »ı —-1∞ûÊÙ

2ÁìÊÿ

3∑§Ê‹áÊ¢,

6ÁáÊÿ◊Ê

7Á‚hË

4¬Áª_ÔUM§flÊáÊ¢–

5‚ááÊÊáÊÊß¸áÊ

9Ã„UÊ,

8¡Êÿß

10•áÊÈ’¢œ÷ÊfláÊ H 6 H

““•Ã ∞Ôfl”” = ªÈL§ÁflŸÿÊŒ— ∑§Ê‹Ÿ ªë¿UÃÊ, ““ÁŸÿ◊ÊÃÔ˜ Á‚Áh—”” = •flãäÿ-∑§Ê⁄UáÊàflŸÊfl‡ÿãÃÿÊ ÁŸc¬ÁûÊ— – ∑§·Ê◊Ô ? ßàÿÊ„U- ““¬˝∑Î§CÔUM§¬ÊáÊÊ¢”” ˇÊÊÁÿ∑§ÊáÊÊ¢ ¢‚ÖôÊÊŸÊŒËŸÊ¢ÃÕÊ ¡ÊÿÃ – ““ÃÕÊ””= ßÁÃ •ıÁøàÿ¬˝ÁÃ¬ÁûÊ¬È⁄US‚⁄UÿÊ ‚ŒÊôÊÊ˘˘⁄UÊUœŸÿÊ ÃŒÔflÎÁh÷ÊflÊÃÔ –ÃÕÊ øÊ„U -““•ŸÈ’ãœ÷ÊflŸ”” = ÃŒÈûÊ⁄UÙûÊ⁄UÊˇÊ¬áÊ ◊ÊªÊ¸ŸÈ‚ÊÿÊ¸ôÊÊÁfl‡ÊÈhÊŸÈDÔUÊŸSÿ ‚ŒŸÈ’ãœàflÊÁŒÁÃªÊÕÊÕ¸— H 6 H

√Î◊Î◊˝ —- ±Î T›‰ËÎfl ›˘√◊Ì … ¿Î‚ø‹ı ≠¿Úp V‰w’‰Î‚Î (±ıÀ·ı ¿ı ZÎÎÏ›¿

¤Î‰‰Î‚Î) ±ı‰Î ÁQ›BiÎÎfiÎÏÿ √HÎ˘fiÌ Ïfi›‹Î ÏÁÏ© (≠ÎÏÅ) ◊Î› »ı ÷◊Î ¤‰˘¤‰‹Î_ µkÎfl˘kÎfl

T≤Ï© ◊‰Î w’ ±fi⁄_‘’HÎı flIfihÎ›ÌfiÌ ≠ÎÏÅ ◊Î› »ı. ––6––

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- µ’fl …HÎÎ‰ı·Î ±Î √vÏ‰fi›-ÂlÒÊÎ ¥I›ÎÏÿ T›‰ËÎfl ›˘√fiÎ ‰Îfl_‰Îfl

±ÎÁı‰fi◊Ì …ı‹ …ı‹ ¿Î‚ Ω› »ı. ÷ı‹ ÷ı‹ ±Î T›‰ËÎfl ›˘√ Ïfiç››˘√-≠ÎÏÅfi_ ±‰LK›

¿ÎflHÎ Ë˘‰ÎfiÎ ·Ì‘ı ±‰U›’HÎı (Ïfiç››˘√fiÌ) ÏÁÏ© ◊Î› »ı. ¿˘fiÌ ÏÁÏ© ◊Î› »ı ? ±ı‰Î

≠ffifiÎ µkÎfl‹Î_ ±Î«Î›˝lÌ …HÎÎ‰ı »ı ¿ı ≠¿Úp V‰w’‰Î‚Î ±ıÀ·ı ¿ı µI¿Úp V‰w’‰Î‚Î

(±◊Î˝÷Ô ZÎÎÏ›¿¤Î‰‰Î‚Î) ÁQ›BiÎÎfiÎÏÿ …ı √HÎ˘ »ı, ÷ı √HÎ˘fiÌ Ïfi›‹Î ÏÁÏ© ◊Î› »ı.

…ı‹ ÿfl∞fiÌ ¿·Î, Á˘fiÌfiÌ ¿·Î, ËΩ‹fiÌ ¿·Î, flÁ˘¥fiÌ ¿·Î, ‰¿Ì·Î÷fiÌ ¿·Î ¥I›ÎÏÿ

¿·Î±˘fi_ ‰Îfl_‰Îfl «Ì‰À’Ò‰˝¿ ±ÎÁı‰fi ¿fl‰Î◊Ì ¿Î‚ …÷Î_ ÷ı ÷ı ¿‚Î‹Î_ ’Îfl_√÷÷Î (ÏÁÏ©) ≠ÎÅ

¿flÎ› »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı √v-Ï‰fi›ÎÏÿw’ T›‰ËÎfl ›˘√fi_ ‰Îfl_‰Îfl «Ì‰À’Ò‰˝¿ ±ÎÁı‰fi ¿fl‰Î◊Ì

ZÎÎÏ›¿¤Î‰‰Î‚Î_ ÁQ›BiÎÎfiÎÏÿ ≠ÎÅ ¿fl‰Î w’ Ïfiç››˘√fiÌ ±‰U›’HÎı ÏÁÏ© ◊Î› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı

T›‰ËÎfl ›˘√ Ïfiç››˘√fi_ ±‰LK›¿ÎflHÎ »ı.

÷◊Î µÏ«÷ ±Î«flHÎfi˘ V‰Ì¿Îfl ¿fl‰Î ’Ò‰˝¿ Ï…fiırfl ≠¤fiÌ …ı ›◊Î◊˝ ±ÎiÎÎ »ı.

÷ıfi ±ÎflÎ‘fi ¿fl‰Î ‰Õı Ωı T›‰ËÎfl ›˘√ Áı‰‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ÷ı T›‰ËÎfl ›˘√ ’fl_’flÎ±ı

’»Ì ’»ÌfiÎ ¤‰˘‹Î_ T›‰ËÎfl›˘√fiÌ T≤Ï©fi˘ … Ëı÷ ⁄fiı »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ÂÎVhÎ‹Î_ ¿Ëı·Ì ÷ı

÷ı √HÎÃÎHÎÎfiı ›˘B› ±Î«flHÎÎ ÁÏË÷ Ï…fiırfl≠¤fiÌ ÁÿÔ ±ı‰Ì ±ÎiÎÎfi_ ±ÎflÎ‘fi ¿fl‰Î

’Ò‰˝¿ µ’›˘√ ÁÏË÷ Ωı T›‰ËÎfl ›˘√ Áı‰‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ÷ı T›‰ËÎfl›˘√ ¤‰˘¤‰‹Î_

T≤Ï©¤Î‰fiı … ’Î‹ı »ı.

÷ı T›‰ËÎfl ›˘√fiÎ Á_V¿Îfl˘ ±ı¿ ‰Îfl ⁄Ì…w’ı Ωı ±ÎI‹Î‹Î_ ºœ ⁄fiÌ Ω› ÷˘ ÷ıfiÎ ’»ÌfiÎ

µkÎfl˘kÎfl ¤‰˘‹Î_ ±fi⁄L‘w’ (‰‘ √Îœ-ºœ÷fl) ⁄fi‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ¤‰˘¤‰‹Î_ •ÊˇÊ¬áÊ «Îflı ⁄Î…\◊Ì

E:/JAYA/YOG. PM5 21

21

ΩHÎı ±ÎI‹Î ÷flŒ ±Î¿ÊÎ˝›Î Ë˘› ÷ı‹ ±Ï÷Â› √Îœ ◊‰Î◊Ì ‹Î√Î˝fiÁÎflÌ ±ı‰_ ±fiı Ï…fiırfl ¤√‰_÷fiÌ

±ÎiÎÎfiı ±fiÁfl‰Î◊Ì Ï‰Â© ⁄fiı·_ ±ı‰_ ±Î ‘‹Î˝fiWÃÎfi Áÿfi⁄_‘Ô‰Î‚_ = √Îœ ±fi⁄_‘‰Î‚_ ⁄fiı »ı.

…ı‹ ±ı¿ ±fiÎ…fi_ ⁄Ì… Œ‚≠ÎÏÅfi_ ±‰LK› ¿ÎflHÎ »ı. Ë‰ı ÷ı ⁄Ì…fiı ‰Î‰‰Î‹Î_

›˘B› ¬ı÷fl, ›˘B› ¥·Î-±Ïfi·-±fiı …·fi˘ Á_›˘√ ‹‚Ì √›˘ Ë˘› ÷˘ ÷ı ø‹Â— ±_¿<flÎ◊Ì

Œ‚≠ÎÏÅ Á‘Ìfi_ ¿Î›˝ ¿flı … »ı. Œ@÷ ÷ı‹Î_ ±‹¿ Á‹› ·Î√ı »ı. ±‰Áflı ’ÎHÎÌ ’Î‰ÎfiÌ

‹Î‰…÷ ¿fl‰Î w’ µÏ«÷ ±Î«flHÎ ¿fl‰_ ’Õı »ı. ±fiı ÷ı ±_¿<flÎÏÿ ¿˘¥fiÎ ’√ ’Õ‰Î◊Ì

ÿ⁄Î¥ fi Ω›, ÷ıfi˘ Ï‰¿ÎÁ w_‘Î¥ fi Ω› ÷ıfi_ K›Îfi flÎ¬‰_ ’Õı »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ∞‰‹Î_

√v-Ï‰fi›ÎÏÿfiÎ Á_V¿Îfl˘ V‰w’ Ωı T›‰ËÎfl›˘√ÎI‹¿ ⁄Ì… ±ı¿ ‰Îfl ≠ÎÅ ◊›_ ÷˘ ÷ı

Ïfiç››˘√fi_ ±‰LK›¿ÎflHÎ Ë˘‰Î◊Ì Ïfiç› ›˘√fiÌ ≠ÎÏÅ ±‰U› ◊Î› … »ı. Œ@÷ ÷ı‹Î_

±‹¿ Á‹›fiÌ flÎË Ωı‰Ì ’Õı »ı. ‰Îfl_‰Îfl ÷ıfi_ ±ÎÁı‰fi ¿fl‰_ ’Õı »ı. ±Î‰ı·Î Á_V¿Îfl˘fiı

‰ı√ ‹‚ı ÷ı‰Î_ ÁIÁ_√-V‰ÎK›Î›-T›ÎA›Îfil‰HÎÎÏÿ ÁË¿ÎflÌ ¿ÎflHÎ˘fi˘ ÁÎ◊ ·ı‰Î w’ µÏ«÷

±Î«flHÎÎ V‰Ì¿Îfl‰Ì Ωı¥±ı ±fiı ÷ıfiÎ Ï‰¿ÎÁfiı w_‘Ì fiÎ¬ı ÷ı‰Î Ï‹J›ÎºÏpfiÎ ’Ïfl«›-ÁË‰ÎÁ

Ï‰Ê›-¿ÊÎ›-‰ÎÁfiÎ ‰‘˝¿ ¿◊Î±˘ ‰√ıflıfi˘ I›Î√ ¿fl‰˘ Ωı≥±ı. ÷˘ ¤‰˘¤‰‹Î_ ±Î Á_V¿Îfl˘

±fi⁄_‘‰Î‚Î ⁄fiı »ı. ±L÷ı ±‰U›’HÎı Ïfiç››˘√fiÌ ≠ÎÏÅ ◊Î› »ı. ––6––

±‰÷flHÎ - ∞fl¢ ø ∑Î§àflÊ ªÈL§ÁflŸÿÊÁŒ◊ÃÙ˘UÁ¬ ÿÙÁª√ÿ¬Œ‡ÊÙ ãÿÊƒÿ ∞flàÿÃ •Ê„U- Ïfiç››˘√ …ıfiı ≠ÎÅ ◊›˘ Ë˘› ÷ıfiı …ı‹ ›˘√Ì ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı‹ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ √v-

Ï‰fi›ÎÏÿ T›‰ËÎfl ›˘√‰Î‚Î ∞‰fiı ’HÎ ““›˘√Ì”” ÂOÿfi˘ T›’ÿıÂ ¿fl‰˘ ÷ı L›Î››@÷ …

»ı. ±ı‹ ±Î«Î›˝lÌ …HÎÎ‰ı »ı —-3◊ÇªáÊ¢

4ªë¿¢UÃÙ,

2‚ê◊¢

1‚ûÊË∞

6ß_ÔU¬È⁄U¬Á„U•Ù –

5¡„U

7Ã„U

8ªÈL§ÁfláÊÿÊß‚È

9¬ÿ ÔU•Ù

10∞àÕ ¡ÙÁª

11ÁûÊ H7H

““◊Êª¸áÊ””=¬˝Ê¬∑§¬ÕÊ ÃÊÁûfl∑§Ÿ ªë¿UŸÔ˜, ““‚êÿ∑Ô˜§””=‡Ê∑È§ŸÊÁŒ◊ÊŸŸÊÁŒŸÊ¬˝∑§Ê⁄‘UáÊ ““‡ÊÄàÿÊ””=ª◊Ÿ‚Ê◊âÿ¸M§¬ÿÊ ““ßCÔU¬È⁄U¬ÁÕ∑§—””=ÿÕÊÁ÷‹Á·Ã¬È⁄UÊäflªÙ ÿÕÊ¬˝Êå ÔàÿÁfl‚¢flÊŒŸÙëÿÃ ÃÕÊ ““ªÈL§ÁflŸÿÊÁŒ·È””=¬˝ÊªÈ¬ãÿSÃ·È ¬˝flÎûÊ— ‚ŸÔ ˜ ÁflÁœŸÊ,““•òÊ””=¬˝∑˝§◊, ÿÙªËàÿÈëÿÃ ßCÔUÿÙª¬˝ÊåÔàÿÁfl‚¢flÊŒŸ –

√Î◊Î◊˝ —- √‹fiÏø›ÎfiÌ ÂÏ@÷›@÷ ’vÊ ÂÏ@÷fiı ±fiÁÎflı ÁQ›¿˚ ≠¿Îflı ‹Î√˝‹Î_ «Î·÷˘

…ı‹ ¥pfi√flfi˘ ’Ï◊¿ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ √v-Ï‰fi›ÎÏÿ‹Î_ ≠‰÷˝÷˘ ’vÊ ±ËŸ ““›˘√Ì””

¿Ëı‰Î› »ı. ––7––

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- ¥pfi√flfiı ≠ÎÅ ¿flÎ‰ı ±ı‰Î ÷ÎÏk‰¿ (›◊Î◊˝-ÁÎ«Î) ≠Î’¿ ‹Î√ı˝

«Î·÷˘, ‰‚Ì ÁQ›B≠¿Îflı ±ıÀ·ı Â¿<fiÎÏÿfiı ‹Îfi‰Î (Ωı‰Î) ’Ò‰˝¿ «Î·÷˘, ÷◊Î √‹fi ¿fl‰ÎfiÎ

ÁÎ‹J›˝’Ò‰˝¿ «Î·÷˘ ±ı‰˘ ’vÊ …ı‹ ≥pfi√flfi˘ ’Ï◊¿ ¿Ëı‰Î› »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ≥pfi√flı

’ËÎıÓ«‰Î‹Î_ ÁÎ«˘ flV÷˘ ‹Y›˘ Ë˘›, CÎfl◊Ì fiÌ¿‚÷Î_ ±Î√‚ √Ï÷ ±À¿ı fiËŸ ±ıÀ·ı Â¤

E:/JAYA/YOG.PM5 22

22

Â¿<fiÎÏÿ Ωı¥fiı fiÌ¿Y›˘ Ë˘›, ±fiı I›Î_ ’ËÎıÓ«ı I›Î_ Á‘Ìfi_ «Î·‰Îfi_ ÁÎ‹J›˝ …ıfi_ Ë˘› -

±Î‰˘ ’vÊ ÁÎ«ı flV÷ı «Î·÷˘ …ı‹ ¿Î‚ø‹ı ¥pfi√flı ’ËÎıÓ«ı … »ı. ÷ı ’vÊ ±Ï¤·ÏÊ÷

fi√flfi˘ ±K‰√ = ‹ÁÎŒfl ¿Ëı‰Î› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¥pfi√flfiÌ ≠ÎÏÅ‹Î_ Ë‰ı ±Ï‰Á_‰Îÿ Ë˘‰Î◊Ì

±‰U› ¥pfi√flı ’ËÎıÓ«fiÎfl … »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ’Ò‰ı ¿Ëı·Î √v-Ï‰fi›ÎÏÿ T›‰ËÎfl ›˘√‹Î_

Ï‰Ï‘’Ò‰˝¿ ≠‰÷˝÷˘ »÷˘ ±Î ’vÊ ’HÎ ±ËŸ = ±Î ›˘√fiÎ ≠¿flHÎ‹Î_ ±‰U›’HÎı ““›˘√Ì””¿Ëı‰Î› … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı‰Î ‹ËÎI‹Îfiı ¥p›˘√fiÌ (Ïfiç››˘√fiÌ) ≠ÎÏÅ ◊‰Î‹Î_ ±Ï‰Á_‰Îÿ

… Ë˘‰Î◊Ì - ±ıÀ·ı ¿ı ±‰U› ¥p›˘√ ≠ÎÅ ◊‰Îfi˘ … Ë˘‰Î◊Ì ’Ï◊¿fiÌ …ı‹ ±Î T›‰ËÎfl›˘√Ìfiı

’HÎ ›˘√Ì ¿Ëı‰Î› »ı.

ß„U ø √ÿflÁ„UÃªÊÕÊÿÊ◊òÊ ø ÁflÁœª˝„UáÊ-‚êÿÇª˝„UáÊÊèÿÊ¢ ªÎ„UËÃ◊Á¬ ÷ŒŸ‡ÊÄÔàÿÁ÷œÊŸ¢ Ãà¬˝ÊœÊãÿÅÿÊ¬ŸÊÕ¸◊Ô – ≤CÔUpÊÿ¢ ãÿÊÿ—, ÿŒÈÃ -““‚Ê◊Êãÿª˝„UáÊ ‚ÁÃ •Á¬¬˝ÊœÊãÿÅÿÊ¬ŸÊÕZU ÷ŒŸÊÁ÷œÊŸ◊Ô, ÿÕÊ ’˝ÊrÊÔáÊÊ •ÊÿÊÃÊ flÁ‡ÊDÔUÙ˘åÿÊÿÊÃ—””, ßÁÃ – ¬˝ÊœÊãÿ¢ÃÈ ‚fl¸òÊ ‡ÊQ§⁄UŸÈ’ãœ‚Êœ∑§àflŸ – ÿÕÙQ§◊Ô -““‡ÊÁQ§— ‚»§‹Òfl ‚êÿ∑Ô§¬˝ÿÙªÊÃÔ””– ßÁÃªÊÕÊÕ¸— H 7H

T›‰ÏË÷ √Î◊Î‹Î_ ±ıÀ·ı (ÁÎ÷‹Ì √Î◊Î◊Ì ±T›‰ÏË÷-T›‰‘Îfi Ï‰fiÎfiÌ √Î◊Î »ßÌ ±fiı

T›‰ÏË÷ - ±ıÀ·ı T›‰‘Îfi‰Î‚Ì √Î◊Î) ’Î_«‹Ì √Î◊Î‹Î_ ÁflÁœ ÂOÿfi_ √˛ËHÎ ¿flı·_ »ı. ±fiı •òÊ ø= ±Î ÁÎ÷‹Ì √Î◊Î‹Î_ ‚êÿ∑Ô§ ÂOÿ √˛ËHÎ ¿flı·˘ »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı T›‰ÏË÷ ±ı‰Ì ’Î_«‹Ì ±fiı ±Î

«Î· √Î◊Î‹Î_ ±fiø‹ı ÁflÁœ ÷◊Î ‚êÿ∑Ô§ ÂOÿfiÎ √˛ËHÎ ‰Õı … ““ÂÏ@÷”” ÂOÿfi˘ …ı ±◊˝ »ı ÷ı

±Î‰Ì Ω› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Ï‰Ï‘’Ò‰¿ ‘‹ÂÎVhÎ˘ ÁÎ_¤‚‰Î ±ıÀ·ı ›◊ÎÂÏ@÷ ÁÎ_¤‚Ô‰Î_ ±ı‰˘ ±◊ ◊¥

… Ω› »ı. ÷◊Î ÁQ›¿Ô˚≠¿Îflı ‹Î√ı˝ «Î·÷˘ ±ıÀ·ı ’˘÷ÎfiÌ ÂÏ@÷fiı ±fiÁÎflı «Î·÷˘ ±ı‹Î_ ’HÎ

ÂÏ@÷ ±◊˝ ±Î‰Ì … Ω› »ı. ±ı‹ ⁄¯Îı √Î◊Î‹Î_ ÁflÁœ ±fiı ‚êÿªÔ ÂOÿfiÎ √˛ËHÎ◊Ì ÂÏ@÷ ±◊˝

B≤ËÌ÷ ◊¥ …‰Î »÷Î_ ’HÎ ±Î «Î· ÁÎ÷‹Ì ‹Ò‚√Î◊Î‹Î_ ‚ûÊË∞ ±ı‰_ ’ÿ ·¬Ìfiı ÂÏ@÷ÂOÿfi˘

Ï¤¯Î’HÎı …ı µS·ı¬ ¿›˘ »ı ÷ı ÂÏ@÷fiÌ ≠‘Îfi÷Î …HÎÎ‰‰Î ‹ÎÀı »ı. …√÷‹Î_ ±Î‰˘ L›Î› Ωı‰Î›˘

’HÎ »ı ¿ı F›Î_ F›Î_ ÁÎ‹ÎL›fi_ √˛ËHÎ ◊Î› I›Î_ I›Î_ Ï‰ÂıÊfi_ √˛ËHÎ ÷ı ÁÎ‹ÎL›‹Î_ ±Î‰Ì … Ω›

»ı. »÷Î_ ’HÎ Ï‰ÂıÊfiÌ ≠‘Îfi÷Î ⁄÷Î‰‰Î ‹ÎÀı Ï‰ÂıÊfi_ ¤ıÿ◊Ì ¿◊fi ¿flÎ› »ı. …ı‹ ¿ı ““⁄˛ÎõHÎ˘

±ÎT›Î »ı. (÷ı‹Î_) ‰ÏÂWÃ ∑ÏÊ ’HÎ ±ÎT›Î »ı”” ±ËŸ ⁄˛ÎõHÎ˘fiÎ ±Î√‹fi‹Î_ ‰ÏÂWÃ ∑ÏÊfi_

±Î√‹fi ±_÷√˝÷ ±Î‰Ì …‰Î »÷Î_ ’HÎ ÷ı‹fi_ …ı M≤◊¿Ô¿◊fi »ı ÷ı ÁÎ‹ÎL› ⁄˛ÎõHÎ˘ ¿fl÷Î_ ‰ÏÂWÃ

∑ÏÊfiÌ ≠‘Îfi÷Î …HÎÎ‰‰Î ‹ÎÀı »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ±ËŸ ÂÏ@÷fiÌ ≠‘Îfi÷Î ⁄÷Î‰‰Î ‹ÎÀı … ““ÂÏ@÷””

’ÿfi_ M≤◊¿Ô˚¿◊fi ¿›* »ı. ÂÏ@÷ … Á‰˝ Ãı¿ÎHÎı √Îœ ±fi⁄_‘fi_ ¿ÎflHÎ »ı ÷ı◊Ì ÷ı … ≠‘Îfi »ı.

⁄ÌΩ_ ÂÎVhÎ˘‹Î_ ’HÎ ¿èÎ_ »ı ¿ı ÂÏ@÷fi˘ Ωı ÁQ›¿Ô≠¿Îflı µ’›˘√ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰Ôı ÷˘ ÂÏ@÷ ±‰U›

Œ‚ ±Î’ı … »ı. ‹ÎÀı ±Î ›˘√fiÎ Ï‰Ê›‹Î_ ’HÎ ÂÏ@÷fiı ±fiÁÎflı ±‰U› ≠›Ifi ¿fl‰˘ Ωı¥±ı.

¿ÎflHÎ ¿ı T›‰ËÎfl›˘√ ±ı Ïfiç››˘√fiÌ ≠ÎÏÅfi_ ±fiı Ïfiç››˘√fiÌ ≠ÎÏÅ ±ı ‹Ï@÷fi_ ±‰U›

±‰LK›¿ÎflHÎ »ı. ––7––

E:/JAYA/YOG. PM5 23

23

±‰÷flHÎ = ∞fl¢ ÿÙª¬Ë∆U◊Á÷œÊÿÊÁœ∑§ÊÿÊ¸ÁŒÁŸM§¬áÊÊÕ¸◊Ê„U -

±Î ≠‹ÎHÎı ›˘√fiÌ ’ÌÏÃ¿Î (¤ÒÏ‹¿Î) ¿ËÌfiı Ë‰ı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ±Î ›˘√fiÎ ““±Ï‘¿ÎflÌ

∞‰˘”” ‰√ıflı …HÎÎ‰ı »ı.2•Á„UªÊÁ⁄UáÊÙ

3©UflÊ∞áÊ,

6„UÙß

5Á‚Áh

1‚◊àÕflàÕÈÁê◊ –

4»§‹¬ªÁ⁄U‚÷ÊflÊ•Ù,

8Áfl‚‚•Ù

7¡Ùª◊ÇªÁê◊ H 8 H

““•Áœ∑§ÊÁ⁄UáÊ—””=ÿÙÇÿSÿ, ““©U¬ÊÿŸ””=Ãà‚ÊœŸ¬˝∑§Ê⁄‘UáÊ, ÷flÁÃ ““Á‚Áh—”” = ∑§Êÿ¸-ÁŸc¬ÁûÊ— – ““‚◊SÃflSÃÈÁŸ””= ‚flÊŒı »§‹¬˝∑§·¸÷ÊflÊÃÔ˜ – ◊ÈÁQ§‚ÊœŸàflŸ ““Áfl‡Ê·Ã—””=Áfl‡Ê·áÊ, ““ÿÙª◊Êª¸””=¬˝SÃÈÃ •Áœ∑§ÊÁ⁄UáÊ ©U¬ÊÿŸ Á‚Áh— – ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H8H

√Î◊Î◊˝ —- Á‹V÷ ‰V÷‹Î_ ÷ı ÷ı ¿Î›˝fiı ›˘B› ∞‰˘ ÷ı ÷ı ¿Î›˝fiÎ µ’Î›’Ò‰˝¿ Ωı ≠T≤ÏkÎ

¿flı ÷˘ Œ· ≠¿Ê˝ ◊‰Î◊Ì ±‰U› ÏÁÏ© ’Î‹ı »ı. ÷ı … flÌ÷ı ›˘√‹Î√˝‹Î_ ’HÎ Ï‰ÂıÊı ÏÁÏ©

’Î‹ı »ı. ––8––

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- …ı ±ÎI‹Î±ı …ı ¿Î›˝‹Î_ ÏÁÏ© ‹ı‚‰‰Ì Ë˘› ÷ı ±ÎI‹Î ÷ı ¿Î›˝ ¿fl‰Îfiı

±Ï‘¿ÎflÌ ±ıÀ·ı ¿ı ›˘B› Ë˘‰˘ Ωı¥±ı. …ı‹ Á˘fiÎfi˘ CÎÎÀ CÎÕ‰˘ Ë˘› ÷˘ Á˘fiÌ ›˘B› ¿Ëı‰Î›,

‰VhÎ˘ ÁÌ‰‰Î_ Ë˘› ÷˘ ÿfl∞ ›˘B› ¿Ëı‰Î›, CÎÀ-’À ⁄fiÎ‰‰Î Ë˘› ÷˘ ¿<_¤¿Îfl ±fiı ‰HÎ¿fl

›˘B› ¿Ëı‰Î›, ÷ıfiÌ …ı‹ Á‹V÷ ¿Î› ˝‹Î_ ÷ı ÷ı ¿Î›˝fiı ¿flfiÎfl ›˘B› ±ıÀ·ı ¿ı ÷ı ÷ı ¿Î›˝ ¿fl‰ÎfiÌ

¿·Îfi˘ ΩHÎ¿Îfl Ë˘‰˘ Ωı¥±ı.

‰‚Ì …ı ¿Î›˝ ¿fl‰_ Ë˘› ÷ıfiÎ_ ¿ÎflHÎ˘ Â_ ? ÷ıfiÌ ΩHÎ¿ÎflÌ Ë˘‰Ì Ωı¥±ı ±fiı

÷ı ¿ÎflHÎ˘ ≠ÎÅ ¿flÌfiı ¿Î›˝fiÌ ÏÁÏ© …ı‹ ◊Î› ÷ı flÌ÷ı ÷ı ÷ı ¿ÎflHÎ˘fi_ ›_…fi ¿flfiÎfl Ωı¥±ı.

÷ıfiı ÂÎVhÎ‹Î_ µ’Î›’Ò‰˝¿ = ±◊Î˝÷˚ ¿Î›˝¿ÎflHÎÿÎ‰ ’Ò‰˝¿ ≠T≤ÏkÎ ¿flfiÎfl ¿Ëı· »ı. …ı‹ CÎÀ

⁄fiÎ‰‰˘ Ë˘› ÷˘ ‹ÎÀÌ-«ø-ÿoÕÎÏÿ ÁÎ‹√˛Ìfi˘ ΩHÎ¿Îfl-‹ı‚‰fiÎfl ±fiı CÎÀ˘I’ÏkÎ‹Î_ ›_…fi ¿flfiÎfl

Ωı¥±ı ÷◊Î ±_¿<fl˘ µI’¯Î ¿fl‰˘ Ë˘› ÷˘ ⁄Ì…-¥·Î-±Ïfi·-…·ÎÏÿ ¿ÎflHÎ˘fi˘ ΩHÎ¿Îfl-

≠ÎÅ ¿flfiÎfl ±fiı ±_¿flÎfiÌ µI’ÏkÎfiı ±fiw’ ¿ÎflHÎ˘fi_ ›_…fi ¿flfiÎfl Ωı¥±ı.

Ωı µ’fl ‹…⁄ ÷ı ÷ı ¿·Îfi˘ ΩHÎ¿Îfl ¿÷Î˝ Ë˘›, ±fiı µ’Î›’Ò‰˝¿ ≠T≤ÏkÎ ¿flfiÎfl Ë˘› ÷˘ ÷ı

÷ı µ’Î›˘ ¶ÎflÎ Ïÿfi-≠Ï÷Ïÿfi Œ‚fi˘ ≠¿Ê˝ ‰‘÷˘ … Ω›. ±fiı ÷ı‹ ◊‰Î◊Ì ÷ı ÷ı ¿Î›˝fiÌ ÏÁÏ© ◊Î›.

±Î L›Î› Á‹V÷ ¿Î› ˝‹Î_ »ı. ÷ıfiı ±fiÁÎflı ›˘√‹Î√˝‹Î_ ’HÎ ÷ı … L›Î› »ı. ›˘√fiÌ ÏÁÏ©

‹ı‚‰‰Î‹Î_ ›˘√ ¿·Îfi˘ ΩHÎ¿Îfl Ë˘›, ›˘B› ∞‰ Ë˘›, ±fiı ›˘√fiÌ ÏÁÏ©fiÎ µ’Î›˘ ’Ò‰˝¿

›˘√‹Î√˝‹Î_ Ωı ≠T≤ÏkÎ ¿flı ÷˘ ø‹Â— Œ‚≠ÎÏÅfi˘ ≠¿Ê˝ ‰‘÷Î_ ±‰U› ›˘√fiÌ Ï‰ÂıÊı ÏÁÏ© ◊Î› »ı.

±ËŸ ±Ï‘¿ÎflÌ ÂOÿ◊Ì µ’ÎÿÎfifiÌ ›˘B›÷Î …HÎÎ‰Ì »ı ±fiı µ’Î› ÂOÿ◊Ì

›˘B›ÏfiÏ‹kÎ˘fi_ ›_…fi …HÎÎT›_ »ı. ±ı ⁄¯Îıfi˘ ›˘√ ◊Î› ÷˘ … ¿Î›˝ÏÁÏ© ◊Î› »ı. …ı‹ ’Î¿

◊‰Îfiı ›˘B› ‹√ Ë˘‰Î Ωı¥±ı. Ωı ¿˘›Õ< ‹√ Ë˘› ÷˘ ÁÌı fiÏË. ÷ı‹ ›˘√‹Î√˝‹Î_ ±Î

E:/JAYA/YOG.PM5 24

24

∞‰ Á˙ ≠◊‹ «fl‹Î‰÷˝‹Î_ ‰÷˝‹Îfi, ÿı‰-√v ±ÎÏÿfiÌ Áı‰Î-’Ò…fi‹Î_ ‰÷˝‹Îfi, ±fiı ÷ıfiÎ◊Ì

Ï‹J›ÎI‰fi˘ ±Ëo¿Îfl …ıfi˘ œÌ·˘ ’Õu˘ »ı ÷ı‰˘, ±fiı ÷ıfiÎ … ¿ÎflHÎı ¿ÿÎ√˛Ë Ï‰fiÎfi˘, ÷ı◊Ì

… ¿o¥¿ Áfl‚≠¿ÚÏ÷‰Î‚˘, ±fiı ≠iÎÎ’fiÌ› (√v ±ÎÏÿ Á‹Ω‰ı ÷˘ Á‹…ı-ÁÎ_¤‚ı ÷ı‰˘-

±◊Î˝÷˚ Á‹Ω‰‰Î ·Î›¿) ±Î‰˘ ∞‰ Ë˘› ÷˘ … ÷ı ›˘√‹Î√˝‹Î_ ÏÁÏ© ‹ı‚‰‰Îfiı ›˘B› »ı.

±Î µ’ÎÿfifiÌ ›˘B›÷Î …HÎÎ‰Ì.

‹√ ÁÌ‰Îfiı ›˘B› Ë˘›, ’fl_÷ ÷ıfiÎ µ’Î›¤Ò÷ ±ÏBÔfi ’HÎ ÷ıfiı ÁÌ‰ı ÷ı‰˘ ›˘B›

flÌ÷ı ±Î’‰˘ Ωı≥±ı, Ωı ±Ï÷Â› ‰‘ ±ÏBÔfi ±’Î› ÷˘ ‹√ ⁄‚Ì Ω›, Ωı L›Òfi ±ÏBÔfi

±’Î› ÷˘ ÁÌı … fiÏË. ÷ıfiÌ …ı‹ ±Î‰Î ≠iÎÎ’fiÌ› ±ÎI‹Îfiı ÷ıfiÌ ¤ÒÏ‹¿Îfiı ›˘B› ÁIÁ_√.

›˘B› √v ¶ÎflÎ Á‹Ω‰À, Á÷÷ ÿı‰-√vfi˘ Á‹Î√‹, ‰Îfl_‰Îfl ±K›ÎI‹ÂÎVhÎfi_ ‰Î_«fi ¥I›ÎÏÿ

µ’Î›˘ ‹‚ı ÷˘ ø‹Â— ›˘√fiÌ ÏÁÏ© ±‰U› ◊Î› »ı. ±Î ÏfiÏ‹kÎfiÌ ›˘B›÷Î …HÎÎ‰Ì »ı.

‹√fiÎ ’Î¿fiÌ Ïø›Î‹Î_ …ı‹ …ı‹ Á‹› Ω› ÷ı‹ ÷ı‹ ≠◊‹ ±S’ ’Î¿, ‰‘ ’Î¿, ±Ï÷

‰‘ ’Î¿, ◊÷Î_ ◊÷Î_ ≠Î›— hÎÌÁı¿ Ï‹ÏfiÀ‹Î_ ‹√ ’ÒHÎ˝’HÎı ÁÌı »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ±Î ›˘B› ±ÎI‹Î, ›˘B›

µ’Î›˘’Ò‰˝¿ ≠‰÷˝÷˘ »÷˘, ø‹Â— ≠◊‹ (1) ±’fi⁄˝L‘¿Î‰V◊Î (2) √˛ÏL◊¤ıÿ, (3) ÁQ›¿˚I‰fiÌ

≠ÎÏÅ (4) ÿıÂ«ÎÏflhÎfiÌ ≠ÎÏÅ, (5) Á‰˝Ï‰flÏ÷«ÎÏflhÎfiÌ ≠ÎÏÅ (6) ZÎ’¿lıHÎÌ (7) ‰Ì÷flÎ√Î‰V◊Î,

(8) ¿ı‰·iÎÎfiÎ‰V◊Î ±fiı ±L÷ı (9) ±›˘√Ì ±‰V◊ÎfiÌ ≠ÎÏÅ w’ ‹ËÎ›˘√fiÌ ÏÁÏ© ‹ı‚‰ı »ı.

‹ÎÀı ›˘√ ≠ÎÅ ¿flfiÎfl ∞‰, µ’Î›˘ ±fiı ¿Î›˝fiÌ ÏÁÏ©fiı ±Ï¤‹¬ ¿ÎflHÎ˘fi_ ›_…fi ±Î hÎHÎı ’HÎ

›˘B› Ë˘‰_ Ωı≥±ı - ÷˘ ±‰U› ›˘√fiÌ ÏÁÏ© Ï‰ÂıÊ ◊Î› »ı. ±ıÀ·ı ±Î ≠ÎÅ ◊›ı·Ì ÏÁÏ© ¿ÿÎÏ’

…÷Ì fi◊Ì. ŒflÌ◊Ì ≠ÎÅ ¿fl‰Ì ’Õ÷Ì fi◊Ì ±ı‰Ì Ï‰ÂıÊ ÏÁÏ© ◊Î› »ı.

±‰÷flHÎ —- ÿÃ ∞fl◊ÃÙ˘òÊÊÁœ∑§ÊÁ⁄UáÊ◊Ê„U- …ı ¿ÎflHÎ◊Ì ±Î‹ »ı (±ıÀ·ı ¿ı ›˘√ ≠ÎÅ

¿flfiÎfl ±Ï‘¿ÎflÌ Ë˘›, ÷˘ … Œ‚ ≠ÎÅ ¿flÌ Â¿ı »ı) ÷ı◊Ì ≠◊‹ ±Ï‘¿ÎflÌ Á‹Ω‰ı »ı —-4•Á„UªÊ⁄UË

1¬ÈáÊ

2∞àÕ¢,

5ÁflááÊ•Ù

3•¬ÈáÊ’¢œªÊß ÁûÊ –

7Ã„U

8Ã„U

6ÁáÊÿûÊ¬ªß¸,

9•Á„UªÊ⁄UÙ

10áÊª÷•Ù ÁûÊ H 9 H

•Áœ∑§Ê⁄UË ¬ÈŸ—-““•òÊ”” ÿÙª◊Êª ““ÁflôÊÿ—””=ôÊÊÃ√ÿ— ““•¬ÈŸ’¸ãœ∑§ÊÁŒ—””= ÿß„U ¬Á⁄UáÊÊ◊ÊÁŒ÷ŒÊŒ¬ÈŸ’¸ãœ∑§àflŸ ÃÊ¢SÃÊŸÔ ∑§◊¸¬ÈŒÔª‹ÊŸÔ ’äÔŸÊÁÃ, ‚ ÃÁà∑˝§ÿÊÁflc≈UÙ˘åÿ-¬ÈŸ’¸ãœ∑§ ©Uà∑Î§CÔUÁSÕÃ—– •ÊÁŒ‡ÊéŒÊÃÔ ‚êÿÇ≤ÁCÔUpÊÁ⁄UòÊË øÊÁ÷ªÎsÔÃ, ß„U ¬˝∑§⁄UáÊ ∞ÃŒãÿ·Ê¢‚∑Î§ŒÔ’ãœ∑§ÊŒËŸÊ◊÷áÊŸÊÃÔ – •Ã ∞flÊ„U - ““ÃÕÊ ÃÕÊ”” = ÃŸ ÃŸ ¬˝∑§Ê⁄‘UáÊ ÃîÊËflª˝„UáÊ‚ê’ãœ-ÿÙÇÿÃÊ¬ª◊‹ˇÊáÊŸ ““ÁŸflÎûÊ—”” = •¬ªÃ— ““¬˝∑Î§Ã—””= ∑§◊¸flª¸áÊÊM§¬ÊÿÊ— •Áœ∑§Ê⁄U—, ÁflÁ‡ÊC-ÔUÁflÁøòÊ»§‹‚Êœ∑§àfl‹ˇÊáÊÙ ÿSÿ ‚ ÁŸflÎûÊ¬˝∑Î§àÿÁœ∑§Ê⁄U— •Ÿ∑§÷Œ—– ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H 9 H

√Î◊Î◊˝ —- ‰‚Ì ±Î ›˘√≠ÎÏÅ‹Î_ ±’fi⁄˝L‘¿ÎÏÿ ∞‰˘ … ±Ï‘¿ÎflÌ »ı. ±ı‹ ΩHÎ‰_

÷◊Î ¿‹˝≠¿ÚÏ÷±˘fi˘ ±Ï‘¿Îfl (⁄‚) …ı‹ …ı‹ ÏfiT≤ÏkÎ ’Î‹ı »ı ÷ı‹ ÷ı‹ ÷ı ∞‰ Ï‰ÂıÊ ±Ï‘¿ÎflÌ

⁄fiı »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ±Ï‘¿Îfl ±fiı¿¤ıÿ ‰Î‚˘ »ı. ––9––

E:/JAYA/YOG. PM5 25

25

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- ‰‚Ì ±Î ›˘√‹Î√˝fiÎ ≠Á_√‹Î_ …ı ±’fi⁄˝L‘¿ÎÏÿ ∞‰˘ »ı ÷ı … ±Ï‘¿ÎflÌ

»ı ±ı‹ Á‹…‰_. …ı ±ÎI‹Î±˘ ’ÏflHÎÎ‹ÎÏÿfi˘ ¤ıÿ ◊‰Î◊Ì ±ıÀ·ı ¿ı ±fiÎÏÿ ¿Î‚◊Ì ÷Ì‰˛ flÎ√-¶ıÊ-

‹˘Ë‹› ’ÏflHÎÎ‹=±K›‰ÁÎ›˘ ±fiı ‹˘Ë‹› ≠T≤ÏkÎ …ı Ë÷Ì ÷ıfiÎ ¿fl÷Î_ ¿o¥¿ ±_Âı Ï¤¯Î ’ÏflHÎÎ‹

±fiı Ï¤¯Î≠T≤ÏkÎ ‰√ıflı ◊‰Î◊Ì-¿o¥¿ ±_Âı ‹˘Ë ’Î÷‚˘ ’Õ‰Î◊Ì. ·CÎ¿‹a ⁄fi‰Î◊Ì ±fiÎÏÿ¿Î·Ìfi

’ÏflHÎÎ‹ ±fiı ≠T≤ÏkÎ◊Ì Ï¤¯Î=fi⁄‚Î ‹˘Ë‹› ’ÏflHÎÎ‹ ±fiı ≠T≤ÏkÎ◊Ì ŒflÌ◊Ì ±Î‰Î_ ¿‹ ˝ ⁄Î_‘‰Î_

fi ’Õı ÷ı ¤Î‰ı ±◊Î˝÷˚ ±’fi⁄˝L‘¿¤Î‰ı ÷ı ÷ı ¿Î‹˝HÎ›˘B› ‰√˝HÎÎ±˘fiÎ_ ’®·˘fiı «fl‹ V‰w’ı µI¿Úp

ÏV◊Ï÷’HÎı F›Îflı ⁄Î_‘ı »ı I›Îflı ÷ı ÷ı ±ÎI‹Î±˘ ÷ı‰Ì ÷ı‰Ì ’Î’‰Î‚Ì Ïø›Î±˘◊Ì ±ÎÏ‰p (›@÷)

Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ µI¿ÚpÏV◊Ï÷fiÎ ±’fi⁄˝L‘¿ ¿Ëı‰Î› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ‹˘Ë ’Î÷‚˘ ◊›ı·˘ Ë˘‰Î◊Ì ±Î

…ı µI¿ÚpÏV◊Ï÷ ⁄_‘Î› »ı ÷ı «fl‹ »ı. Ë‰ı ±Î‰Ì µI¿ÚpÏV◊Ï÷ ⁄_‘Î‰ÎfiÌ fi◊Ì, µI¿ÚpÏV◊Ï÷ ⁄Î_‘ı

÷ı‰Î ’ÏflHÎÎ‹ Ë‰ı ±Î‰‰ÎfiÎ fi◊Ì. ‹ÎÀı ±Î‰Î ∞‰˘ ›˘√fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ »ı.

±Î ‹Ò‚√Î◊Î‹Î_ ““•¬ÈáÊ’¢œªÊß”” ’ÿ‹Î_ …ı •ÊÁŒ ÂOÿ »ı ÷ı ±ÎÏÿ ÂOÿ◊Ì ±Î

±’fi⁄*‘¿ µ’flÎ_÷ (1) ÁQ›√˚ºÏp ±fiı (2) «ÎÏflhÎÌ=±◊Î˝÷˚ ÿıÂ«ÎÏflhÎ‰Îfi˚ ±fiı Á‰˝«ÎÏflhÎ‰Îfi˚

∞‰˘ ’HÎ ±Î ›˘√fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ »ı ±ı‹ V‰Ì¿ÎflÎ› »ı. ±ıÀ·ı (1) ±’fi⁄*‘¿, (2) ÁQ›√˚ºÏp,

(3) ÿıÂ«ÎÏflhÎ‰ÎfiÔ˚ , (4) Á‰˝«ÎÏflhÎ‰Îfi˚ ±ı‹ «Îfl ≠¿ÎflfiÎ ∞‰˘ ±Î ›˘√fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ ΩHÎ‰Î.

≠ffi —- ±’fi⁄˝L‘¿Î‰V◊Î◊Ì fiÌ«ı ‰÷˝÷Î 1Á¿Úÿ˚⁄_‘¿,

2Ï¶⁄*‘¿, ±fiı ’Ò‰Î˝‘˝

3«fl‹Î‰÷a

∞‰˘ Â_ ±Î ›˘√fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ fi◊Ì ?

µkÎfl —- Ωı ¿ı Á¿Úÿ˚⁄_‘¿, Ï¶⁄*‘¿, ±fiı «fl‹Î‰÷a ∞‰˘ ±’fi⁄˝L‘¿Î‰V◊ÎfiÌ

’Ò‰˝¤ÒÏ‹¿Î‹Î_ µkÎfl˘kÎfl fiÌ«ı fiÌ«ı ‰÷˝÷Î Ë˘‰Î »÷Î_ ’fl_’flÎ±ı ÷ı±˘ ’HÎ ›˘√ÿÂÎfiı ±Ï¤‹¬

»ı ±fiı ø‹Â— T≤Ï© ◊÷Î_ ›˘√ÿÂÎ ’Î‹‰Îfiı ±Ï‘¿ÎflÌ »ı. ÷ı◊Ì ±L›ÂÎVhÎ˘‹Î_ ÷ı±˘fiı ’HÎ

±Ï‘¿ÎflÌ ¿èÎÎ »ı. ÷◊ÎÏ’ ±ı ›˘B›÷Î ±I›L÷ ±S’ Ë˘‰Î◊Ì ±Î ›˘√≠¿flHÎ‹Î_ ∞ÃŒãÿ·Ê¢ =±Î ±’fi⁄˝L‘¿ÎÏÿ «÷Ï‰˝‘ ∞‰˘◊Ì ±L› Á¿Úÿ˚⁄_‘¿ÎÏÿ ÏhÎÏ‰‘ ∞‰˘fiı ›˘√fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ

÷flÌ¿ı ¿èÎÎ fi◊Ì. …ı‹ ±S’‘fi◊Ì ‹ÎHÎÁ ‘fi‰Îfi˚ fi ¿Ëı‰Î›, ±S’w’◊Ì w’‰Îfi˚ fi ¿Ëı‰Î›,

±S’iÎÎfi◊Ì iÎÎfiÌ fi ¿Ëı‰Î›, ±S’ …‚◊Ì ÷‚Î‰ …·‰Îfi˚ fi ¿Ëı‰Î› ÷ı‰Ì flÌ÷ı Á¿Úÿ˚⁄_‘¿

Ï¶⁄*‘¿, ±fiı ’Ò‰Î˝‘˝ «fl‹Î‰÷a ∞‰˘‹Î_ ›˘√fiÌ ›˘B›÷Î ±S’ ±S’ Ë˘‰Î◊Ì ÷ı±˘fiı ±Ï‘¿ÎflÌ

÷flÌ¿ı ““•÷áÊŸÊÃÔ”” = ¿èÎÎ fi◊Ì.

(’fl_÷ ±«fl‹Î‰÷a ∞‰˘ ¿fl÷Î_ «fl‹Î‰÷a ±ÎÏÿ ±Î ÏhÎÏ‰‘ ∞‰˘‹Î_ ±_Âı ’HÎ ›˘B›÷Î

»ı. ±ı fi›fiÌ ºÏp±ı ›˘√fiÎ ±L› ÂÎVhÎ˘‹Î_ ±Î ∞‰˘fiı ’HÎ ›˘√fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ ¿èÎÎ »ı.)

(1) …ı ∞‰˘fiı Ë…\ ±ı¿‰Îfl 70 ¿˘ÕÎ¿˘ÕÌ ±ÎÏÿ µI¿Úp ÏV◊Ï÷ ⁄_‘Î‰ÎfiÌ »ı. ⁄Î_‘‰ÎfiÌ ›˘B›÷Î-Á_¤Î‰fiÎ »ı.

÷ı Á¿Úÿ˚⁄_‘¿.(2) …ı ∞‰˘fiı Ë… ⁄ı ‰Îfl µI¿Úp ÏV◊Ï÷ ⁄_‘Î‰ÎfiÌ Á_¤Î‰fiÎ »ı. ÷ı Ï¶⁄*‘¿.

(3) …ı ∞‰˘fiı Ë…\ ±Î¬˘ ±ı¿ ’ÿÔ√· ’flÎ‰÷˝fi Á_ÁÎfl ⁄Î¿Ì »ı. ÷ı «fl‹Î‰÷a.

E:/JAYA/YOG.PM5 26

26

…ı ∞‰˘ Ï‹J›ÎI‰ı Ô‰÷ı˝ »ı. ’fl_÷ ¤ÎÏ‰‹Î_ ⁄ı … ‰Îfl µI¿Úp ÏV◊Ï÷ ⁄Î_‘‰ÎfiÎ »ı ÷ı

Ï¶⁄*‘¿, ±fiı Œ@÷ ±ı¿ … ‰Îfl µI¿Úp ÏV◊Ï÷ ⁄Î_‘‰ÎfiÎ »ı ÷ı Á¿ÚÿÔ⁄_‘¿, ±fiı Ë‰ı ±ı¿ ’HÎ ‰Îfl

µI¿Úp ÏV◊Ï÷ fi◊Ì ⁄Î_‘‰ÎfiÎ ÷ı ±’fi⁄*‘¿, ±Î ∞‰˘‹Î_ …ı‹ ±’fi⁄*‘¿ ∞‰˘ ›˘√fiÌ

›˘B›÷Î‰Î‚Î »ı. ÷ı‹ Á¿Úÿ˚⁄_‘¿ ±fiı Ï¶⁄*‘¿ÎÏÿ ∞‰˘ ’HÎ ’ÏflÏ‹÷’HÎı F›ıWÃÏV◊Ï÷fiÎ ⁄_‘¿

Ë˘‰Î◊Ì ¿o¥¿ ±_Âı ›˘√fiÌ ›˘B›÷Îfiı ±Ï¤‹¬ »ı. ÷◊ÎÏ’ ÷ı ±Ï¤‹¬÷Î ’fl_’flÎ±ı

(Á_√˛Ëfi›◊Ì) ¿ÎflHÎ Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ T›‰ËÎfl√˘«fl fi Ë˘‰Î◊Ì (T›‰ËÎflfi›fiÌ ±’ıZÎÎ±ı) ±Î

∞‰˘fiı ›˘√fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ ¿èÎÎ fi◊Ì. …ı‹ CÎÌ ‹ÎÀı ÿÒ‘ ±fiı I≤HÎ ⁄¯Îı ¿ÎflHÎ Ë˘‰Î »÷Î_ ÿÒ‘‹Î_

flËı·Ì CÎÌfiÌ ÂÏ@÷ T›‰ËÎflfiı ’Î‹ı »ı. ÷ı‹ I≤HÎ‹Î_ flËı·Ì CÎÌfiÌ ÂÏ@÷ T›‰ËÎflfi˘ Ï‰Ê› ⁄fi÷Ì

fi◊Ì. ÷ıfiÌ …ı‹ ±ËŸ ’HÎ Á‹…‰_.

±Î ¿ÎflHÎ◊Ì … ±Î«Î›˝lÌ …HÎÎ‰ı »ı ¿ı ““ÃÕÊ ÃÕÊ””= ÷ı ÷ı ≠¿Îflı ÷ı ÷ı ∞‰˘‹Î_◊Ì

(µI¿ÚpÏV◊Ï÷‰Î‚Î_) ¿‹˘˝fi_ √˛ËHÎ ¿fl‰_, ±fiı ÷ı ¤Î‰ı = µI¿ÚpÏV◊Ï÷¤Î‰ı Á_⁄_‘ ¿fl‰˘, ±Î‰Ì

›˘B›÷Î ÿÒfl ◊‰Î ‰Õı «ÎS›˘ √›˘ »ı ¿‹˝‰√˝HÎÎfiÌ ≠¿ÚÏ÷fi˘ ±Ï‘¿Îfl (⁄‚) …ı ∞‰˘‹Î_◊Ì ÷ı

∞‰˘ ÏfiT≤kÎ≠¿ÚI›Ï‘¿Îfl‰Î‚Î ¿Ëı‰Î› »ı. ±fiÎÏÿ¿Î·Ìfi ‹˘ËfiÌ ÷Ì‰˛÷ÎfiÎ Ωıflı ¿‹˘˝fiÌ ≠¿ÚÏ÷±˘‹Î_

…ı Ï‰ÏÂp = ÷Ì‰˛ «Ì¿b_ ±fiı Ï‰Ï«hÎ = Ï‰Ï‰‘ = ±fiı¿ Ï‰‘ Œ· ±Î’‰Î w’ …\VÁ˘ Ë÷˘ ÷ı …\VÁ˘

ÏfiT≤kÎ ◊‰Î◊Ì ±Î ∞‰ ·CÎ¿‹a-‹_ÿ¿‹a ⁄fiı »ı. ±fiı ÷ı◊Ì ÷ı ›˘√fi˘ ±Ï‘¿ÎflÌ ⁄fiı »ı.

±Î‰Î ±’fi⁄˝L‘¿ÎI‹Î±˘ ¿‹ ˝ ‹_ÿ ◊‰Î◊Ì ›˘√fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ ⁄fiı »ı. ÷ı ÷ı ¿‹ ˝fi_ ⁄‚

…ı‹ …ı‹ ‰‘ ‹_ÿ ◊÷_ Ω› »ı. ÷ı‹ ÷ı‹ ÷ı ∞‰˘ ‰‘Îflı ‰‘Îflı ›˘√fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ ⁄fi÷Î Ω› »ı.

ÏfiT≤kÎ≠¿ÚI›Ï‘¿Îfl ±Î ≠‹ÎHÎı ø‹Â— T≤Ï© ’Î‹‰Î◊Ì ±fiı¿Ï‰‘ »ı. ±’fi⁄˝L‘¿ ∞‰˘ ¿fl÷Î_

ÁQ›√˚ºÏp ∞‰˘‹Î_ ÏfiT≤kÎ≠¿ÚI›Ï‘¿Îfl Ï‰ÏÂp »ı. ÷ıfiÎ◊Ì ÿıÂ«ÎÏflhÎ‰ÎfiÔ˚‹Î_ ±fiı ÷ıfiÎ◊Ì

Á‰˝«ÎÏflhÎ‰ÎfiÔ‹Î_ ÏfiT≤kÎ≠¿ÚI›Ï‘¿Îfl Ï‰ÏÂp-Ï‰ÏÂp÷fl »ı. ‹ÎÀı ÷ı ÏfiT≤kÎ≠¿ÚI›Ï‘¿Îfl ±fiı¿Ï‰‘ »ı.

±‰÷flHÎ —- •ÿ◊flÊÁœ∑§Ê⁄UË, ŸÊãÿ ßàÿÊ„U -

±Î ∞‰ … (…ıfiÎ‹Î_ Ïfi‰ÚkÎ’˛¿ÚI›Ï‘¿Îfl ◊›˘ »ı. ¿‹˝ ≠¿ÚÏ÷±˘fi_ ⁄‚ «ÎS›_ √›_ »ı ÷ı

… ∞‰) ±Î ›˘√ ‹Î√˝fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ »ı. ±L›∞‰ ±Î‰Î ›˘√ ≠ÎÏÅfiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ fi◊Ì. ÷ı ‰Î÷

±Î«Î›˝lÌ …HÎÎ‰ı »ı —-5•ÁáÊÿûÊ

1¬ÈáÊ

2ÃË∞,

4∞ª¢ÃáÊfl „¢UÁŒ

3•Á„UªÊ⁄‘U –

6Ãå¬⁄Ã¢ÃÙ

7÷fl⁄UÊª•Ù,

8Œ…¢U

9•áÊÁ„UªÊ⁄UË ÁûÊ H 10 H

•ÁŸflÎûÊ ¬ÈŸ—, ““ÃSÿÊ—””=¬˝∑Î§Ã—, ““∞∑§ÊãÃŸÒfl””=‚fl¸ÕÒfl, ““„UÁãŒ””= ßàÿÈ¬Œ‡Ê¸Ÿ,““•Áœ∑§Ê⁄‘U””=©Q§‹ˇÊáÊ, ““Ãà¬⁄UÃãòÊ—””=¬˝∑Î§ÁÃ¬⁄UÃãòÊ—, ““÷fl⁄UÊª•Ù””=ÁûÊ ‚¢‚Ê⁄U⁄UÊªÊŒÔ˜,≤…U◊Ô””=•àÿÕZ, ‚fl¸ÃŒÔ÷Œ¬˝Ê#— •ŸÁœ∑§Ê⁄UËÁÃ – ©UQ¢§ øÊãÿÒ⁄UÁ¬ ÿÙª‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄ÒU—-

√Î◊Î◊˝—- ‰‚Ì ÷ı ’Ò‰˝⁄© ÷Ì‰˛ ¿‹˝≠¿ÚÏ÷±˘fi_ ≠Î⁄S› …ı ±ÎI‹Î±˘‹Î_◊Ì ÏfiT≤ÏkÎ ’ÎQ›_

fi◊Ì, ÷◊Î Á‰˝◊Î ÷ı ¿‹˝≠¿ÚÏ÷±˘fiÎ ≠Î⁄S›fiı ’fl÷_hÎ … »ı. ÷ı‰Î ∞‰˘ ¤‰fiÎ flÎ√‰Î‚Î Ë˘‰Î◊Ì

±Î ›˘√fiÌ ≠ÎÏÅ ‹ÎÀı ±I›L÷ ±fiÏ‘¿ÎflÌ … »ı. ––10––

E:/JAYA/YOG. PM5 27

27

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- ‰‚Ì …ı …ı ∞‰˘‹Î_ ’Ò‰ı˝ ⁄Î_‘ı·Î_ «Ì¿HÎÎ_ ÷Ì‰˛ ‹˘ËfiÌ›ÎÏÿ ¿‹˘˝ µÿ›‹Î_

‰÷ı˝ »ı. ±fiı ÷ıfi_ ≠Î⁄S›=…\VÁ˘ ÏfiT≤ÏkÎ ’ÎQ›˘ fi◊Ì. ±fiı ÷ıfiÎ … ¿ÎflHÎı ±Î‰Î …ı …ı ∞‰˘

Á‰˝◊Î ¿‹˘˝fiÌ ÷Ì‰˛÷Îfiı ’fl‰Â ⁄fiı·Î »ı. ±ÎI‹¤Îfi ÷tfi ¤Ò·Ì √›Î »ı. ¿ı‰‚ Á_ÁÎflÁ¬fiÎ

… flÎ√Ì »ı. ±Î‰Î ¿ÎflHÎ˘◊Ì ÷ı ∞‰˘ ›˘√fiÎ Á‰ı …ı ø‹Â— ¤ıÿ˘ »ı. ÷ı Á‰ı ¤ıÿ˘fiÌ ≠ÎÏÅ

‹ÎÀı ±I›L÷ ±fiÏ‘¿ÎflÌ … »ı.

ÁÎflÎ_Â ¿ı (1) …ı ∞‰˘‹Î_ ’Ò‰˝⁄© ÷Ì‰˛ ¿‹˝≠¿ÚÏ÷±˘fi_ ≠Î⁄S› ÏfiT≤ÏkÎ ’ÎQ›_ fi◊Ì,

(2) …ı ∞‰˘ ¿‹ ˝fiı ’fl÷LhÎ … »ı. ±fiı (3) …ı ∞‰˘ Á_ÁÎflfiÎ ±Ï÷Â› flÎ√Ì (flÏÁ¿) »ı.

±Î hÎHÎ Ï‰ÂıÊHÎ˘‰Î‚Î ∞‰˘ ›˘√fiÎ Á‰˝¤ıÿ˘fiÌ ≠ÎÏÅ ‹ÎÀı (±fiı ›˘√√_◊˘fiÎ ±P›ÎÁ ‹ÎÀı

’HÎ) ±I›L÷ ±fiÏ‘¿ÎflÌ … ΩHÎ‰Î.

±Î ≠‹ÎHÎı Œ@÷ ±‹ı …ˆfiÎ«Î›˘˝ … ¿ËÌ±ı »Ì±ı ±ı‹ fiÏË ’fl_÷ ±L› ›˘√ÂÎVhÎ¿Îfl˘±ı

’HÎ ÷ı ÷ı ›˘√fiÎ √˛_◊˘‹Î_ ±Î‰Î ∞‰˘fiı ±fiÏ‘¿ÎflÌ … ¿èÎÎ »ı. ÷ı±˘fiÎ_ ‰«fi˘ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı —

(Ë‰ı ¿Ëı‰Î÷Î ’Î_« f·˘¿˘ √˘’ıLƒÎ«Î›˝ fiÎ‹fiÎ ¿˘¥ ±L› ÿÂ˝fi¿ÎflfiÎ ›˘√Ï‰Ê›¿

ÂÎVhÎfiÎ ≠HÎı÷ÎfiÎ »ı. ’fl_÷ µ’fl …HÎÎ‰ı·Î Ï‰Ê›fiı ±fiw’¤Î‰fiı ≠Ï÷’Îÿfi ¿flfiÎflÎ »ı. ÷ı◊Ì

√˛_◊¿Îflı ÁÎZÎÌ w’ı ±ËŸ ÀÌ¿Î‹Î_ ±Î f·˘¿˘ ±ÎM›Î »ı ÷◊Î ’˘÷ÎfiÎ … ⁄fiÎ‰ı·Î ›˘√Ï⁄Lÿ

√˛_◊‹Î_ ’HÎ f·Ô ¿ fi_ 101◊Ì105 ‹Ò‚√_◊w’ı ’HÎ ±Î … f·˘¿˘ ÁÎZÎÌ’ÎÃV‰w’ı ±ÎM›Î »ı.

Œ@÷ ¿˘¥ ¿˘¥ f·˘¿‹Î_ ¿o¥¿ ¿o¥¿ ’ÎÃ¤ıÿ »ı. ÷ı ›◊ÎV◊Îfiı ⁄÷Î‰ÎÂı).1•ÁŸflÎûÊÊÁœ∑§Ê⁄UÊÿÊ¢, ¬˝∑Î§Ãı ‚fl¸ÕÒfl Á„U –Ÿ ¬È¢‚SÃûfl◊Êª¸˘UÁS◊ŸÔ, Á¡ôÊÊ‚ÊÁ¬ ¬˝flÃ¸Ã H 101 H

ˇÊòÊ⁄UÙªÊÁ÷÷ÍÃSÿ, ÿÕÊàÿãÃ¢ Áfl¬ÿ¸ÿ— –ÃŒÔflŒflÊSÿ ÁflôÊÿSÃŒÊflÃ¸ÁŸÿÙªÃ— H 102 H

Á¡ôÊÊ‚ÊÿÊ◊Á¬ sÔòÊ, ∑§Ápã◊ÊªÙ¸ ÁŸflÃ¸Ã –ŸÊˇÊËáÊ¬Ê¬ ∞∑§ÊãÃÊŒÊåÔŸÙÁÃ ∑È§‡Ê‹Ê¢ Áœÿ◊Ô H 103 H

ÃÃSÃŒÊàfl ∑§ÀÿÊáÊ◊ÊÿàÿÊ¢ ÃÈ Áfl‡Ê·Ã— –◊ãòÊÊlÁ¬ ‚ŒÊøÊ⁄UÊÃÔ, ‚flÊ¸flSÕÊÁ„UÃ¢ ◊Ã◊Ô H 104 H

mÿÙ⁄UÊflÃ¸÷ŒŸ, ÃÕÊ ‚Ê¢Á‚Áh∑§àflÃ— –ÿÈÖÿÃ ‚fl¸◊flÒÃãŸÊãÿÕÁÃ ◊ŸËÁ·áÊ— –– 105 H

Ÿ ø ¬˝∑Î§ÁÃ-∑§◊¸¬˝∑Î§àÿÙ— ∑§ÁpŒÔ ÷ŒÙ˘UãÿòÊÊÁ÷œÊŸ÷ŒÊÃÔ ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H10H

(1) ÏÿT›ÿÂ˝fi ÀˇVÀ C/o ¿<‹Îfl’Î· ‰Ì. ÂÎË ÷flŒ◊Ì »’Î›ı· ›˘√¤Îfl÷Ì‹Î_ ±Î ≠◊‹’ÿ «˘◊Î

’ÿw’ı »’Î≥ √›ı· »ı. ÷ı ≠ıÁÿ˘Ê »ı. …\±˘ ›˘√Ï⁄Lÿ.

E:/JAYA/YOG.PM5 28

28

…ıfi˘ ±Ï‘¿Îfl (…\VÁ˘) ∞‰‹Î_◊Ì ÏfiT≤ÏkÎ ’ÎQ›˘ fi◊Ì ±ı‰Ì ±◊Î˝÷Ô˚ ±ÏfiT≤kÎ

≠Î⁄S›‰Î‚Ì ≠¿ÚÏ÷ Ë˘÷ı »÷ı ’vÊfiı ±Î (›˘√‹Î√˝w’) ÷k‰‹Î√˝fiı Ï‰Êı Ï…iÎÎÁÎ ’HÎ

Á‰˝◊Î ≠‰kÎ˝÷Ì fi◊Ì. ±S’ ’HÎ Ï…iÎÎÁÎ ◊÷Ì fi◊Ì. ›˘.Ï⁄. ––101––

…ı‹ ¿˘¥ ÿıÂÁ_⁄_‘Ì fl˘√˘◊Ì CÎıflÎ›ı·Î (¿˘œ, ¿ıLÁfl, ÀÌ.⁄Ì., O·Õ≠ıÁfl, ËÎÀÛ±ıÀı¿,

ıflÌ ‹ı·ıÏfl›Î ≥I›ÎÏÿ fl˘√˘◊Ì ’flÎ¤‰ ’Î‹ı·Î) ∞‰˘fiı ±Î‰Î fl˘√˘fiÌ ÷Ì‰˛÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı

±I›L÷ ‹Ï÷Ï‰’›˝› ◊Î› »ı. (ΩHÎı ‹ÎHÎÁ √Î_Õ˘ ◊¥ √›˘ Ë˘› ÷ı‹ ÷ıfiı ¿o¥ ÁÒ÷_

fi◊Ì.) ÷◊Î fl˘√˘fiÌ ≠⁄‚÷Îfiı ·Ì‘ı ±ÎËÎflÎÏÿfiÎ ’Î«fifiı ⁄ÿ·ı ±∞HÎÎ˝Ïÿ ◊Î› »ı. ÃŒÔ˜flŒÔ˜∞fl •Sÿ = ÷ıfiÌ …ı‹ … ’Ò‰˝⁄© ¿‹˘˝fiÌ ≠⁄‚÷Î‰Î‚Î ±ı‰Î ±Î ∞‰fiı ’HÎ Ë…\ CÎHÎÎ_

(’ÿÔ√·) ’flÎ‰÷ ˝ Á_ÁÎfl‹Î_ ’Ïfl¤˛‹HÎ ÏfiÏç÷ Ë˘‰Î◊Ì (’Ïfl¤˛‹HÎ fiyÌ Ë˘‰Î◊Ì) ‹Ï÷Ï‰¤˛‹

Ë˘› … »ı. Á_ÁÎfl … v«ı »ı ›˘√‹Î√˝ v«÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±Î‰Î ∞‰˘ ›˘√fiÌ ≠ÎÏÅ ‹ÎÀı

±fiÏ‘¿ÎflÌ … »ı. ––102––

•òÊ = ±ËŸ ›˘√‹Î√˝‹Î_ …˘ ±S’ ’HÎ Ï…iÎÎÁÎ ◊÷Ì Ë˘› ÷˘ Á‹…‰_ ¿ı ≠¿ÚÏ÷fiÌ

≠⁄‚÷Îfi˘ ‹Î√˝ ¿o¥¿ (±_Âı) ÏfiT≤ÏkÎ ’ÎQ›˘ »ı, ¿ÎflHÎ¿ı fi◊Ì ZÎÌHÎ ◊›_ ’Î’ (≠¿ÚÏ÷fiÌ ≠⁄‚÷Î w’

’Î’) …ıfi_ ±ı‰˘ ∞‰ ±Î‰Ì ¿<Â‚ = ’Ï‰hÎ ⁄Ï©fiı ±ı¿ÎL÷ı fi◊Ì … ’Î‹Ì Â¿÷˘.

±Î f·˘¿‹Î_ √˘’ıLƒ‹ÏfifiÎ ’ÎÃ‹Î_ ““∑§ÁpŒÔ˜ ◊ÊªÙ¸”” ±ı‰˘ ’ÎÃ »ı. ±fiı ’Ò.

ËÏfl¤ƒÁÒÏfl∞ ¿Ú÷ ›˘√Ï⁄Lÿ‹Î_ ““∑§Ápà‚ªÙ¸”” ±ı‰˘ ’ÎÃ »ı. ⁄¯Îıfi˘ ±◊˝ Áfl¬˘ … »ı.

’flÊfi˘ ’flÎ¤‰ ¿flı ±ı‰Ì ≠¿ÚÏ÷fiÌ ≠⁄‚÷Î w’ ‹Î√˝ ±fiı ≠⁄‚÷Î w’ Á…˝fi ±ı‹ ±◊˝

ΩHÎ‰˘. …ı◊Ì ⁄¯Îı‹Î_ ’ÎÃ¤ıÿ Ë˘‰Î »÷Î_ ±◊˝¤ıÿ fi◊Ì. ––103––

÷ı◊Ì = ±Î‰Ì ¿<Â‚⁄Ï© ±Î‰‰Î◊Ì ÃŒÊàfl = ±Î ∞‰ ÷ı ¿<Â‚⁄Ï©‹› ÁÁ_V¿Îfl›@÷

◊›ı »÷ı Ïfi›‹Î ¿S›ÎHÎ … ’Î‹ı »ı. ±fiı ¤ÎÏ‰‹Î_ µkÎfl˘kÎfl Ï‰ÂıÊı Ï‰ÂıÊı ¿S›ÎHÎ ’Î‹ı

»ı. …ı‹ ‹LhÎ˘ ‰√ıflı ’HÎ (‹LhÎ˘, g«÷Î‹ÏHÎ flIfi, ≠Î¤ÎÏ‰¿ ±˙ÊÏ‘±˘ ¥I›ÎÏÿ) ’˘÷ÎfiÎ

V‰¤Î‰◊Ì … ÁÿÎ«Îfl‰Î‚Ì Ë˘‰Î◊Ì = µkÎ‹ Œ‚ÿÎ›¿ Ë˘‰Î◊Ì Á‰˝ ±‰V◊Î±˘‹Î_ ÏË÷

¿flfiÎfl … ‹fiÎ›ı· »ı. ÷ı‹ ±ı¿ ‰¬÷ ⁄Ì…¤Ò÷ Ωı ¿<Â‚⁄Ï© ±Î‰Ì Ë˘› ÷˘ ÷ı ±_¿<flÎfiÌ

…ı‹ T≤Ï© ’Î‹÷Ì ‹ËÎŒ‚fiı ±Î’ı … »ı. ÷ı‹Î_ ¿˘¥ Á_ÿıË fi◊Ì ….

±ËŸ ’HÎ √˘’ıLƒ ‹ÏfifiÎ ’ÎÃ‹Î_ ““‚ŒÊøÊ⁄UÊÃÔ˜”” ÂOÿ »ı. ±fiı ’Ò. ËÏfl¤ƒÁÒÏfl∞

¿Ú÷ ›˘√Ï⁄Lÿ‹Î_ ““‚ŒÊ øÊL§”” ’ÎÃ »ı. ±ı‹ ’ÎÃ¤ıÿ Ë˘‰Î »÷Î_ ±◊˝¤ıÿ fi◊Ì. ’Ò.

ËÏfl¤ƒÁÒÏfl∞fiÎ ’ÎÃ‹Î_ ±ı‰˘ ±◊˝ ¿fl‰˘ ¿ı ‹fi˘Ëfl ±ı‰Î ‹LhÎÎÏÿ Á‰Î˝‰V◊Î‹Î_ ÁÿÎ¿Î‚

ÏË÷ ¿flfiÎfl … ‹fiÎ±ı·Î »ı. ––104––

≠¿ÚÏ÷ ±fiı ±ÎI‹Î ±Î ⁄¯Îı ’ÿÎ◊˘˝fi_ Ï¤¯Î Ï¤¯Î ’flÎ‰÷˝fi ◊‰Î◊Ì, (±ıÀ·ı ¿ı ≠¿ÚÏ÷fi_

≠Î⁄S› CÎÀ‰Î◊Ì ±fiı ±ÎI‹Î‹Î_ √HÎ‰kÎÎ T≤Ï© ’Î‹‰Î◊Ì), ÷◊Î Á_ÏÁÏ© (ÁQ›√Ô ÏÁÏ©=‹˘ZÎ)

E:/JAYA/YOG. PM5 29

29

◊‰ÎfiÌ ¤T›÷Î ’Î¿‰Î◊Ì, ±Î ›˘√¤ÒÏ‹¿ÎÏÿ Á‰≠¿ÎflfiÎ ›˘√˘ ±Î‰Î ∞‰‹Î_ CÎÀÌ Â¿ı »ı. ±L›◊Î

(⁄ÌΩ ∞‰‹Î_) CÎÀ÷Î fi◊Ì ±ı‹ ‹fiÌÊÌ ’flÊ˘ ¿Ëı »ı. ––105––

±Î 105 f·˘¿‹Î_ √˘’ıLƒ‹Ïfifi˘ ’ÎÃ µ’fl ‹…⁄ »ı. ’fl_÷ ’Ò. ËÏfl¤ƒÁÒÏfl∞ ¿Ú÷

›˘√Ï⁄Lÿ‹Î_ ““©U÷ÿÙSÃàSfl÷ÊflàflÊÃÔ - ÃŒÊflÃ¸ÁŸÿÙªÃ—”” ±Î‰˘ ’ÎÃ »ı ÷ıfi˘ ’HÎ µ’fl˘@÷

±◊˝fiı ±fiÁflfiÎfl˘ … ±◊˝ »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı »ı —-

’Ò‰ı˝ ⁄Î_‘ı· ¿‹˝≠¿ÚÏ÷ ±fiı ±ÎI‹Î ±ı‹ µ¤›fi˘ ÷ı‰˘ V‰¤Î‰ ≠√À ◊‰Î◊Ì (±ıÀ·ı ¿ı

¿‹˝≠¿ÚÏ÷fi_ ≠Î⁄S› ÏfiT≤ÏkÎ ’Î‹‰Î◊Ì ±fiı ±ÎI‹Î‹Î_ ¿<Â‚ ⁄Ï© ≠√À ◊‰Î◊Ì) ÷◊Î «fl‹

’ÿÔ√· ’flÎ‰÷˝fiÎ ÁÎ‹J›˝◊Ì ±Î‰Î ∞‰‹Î_ ±Î‰Ì ›˘√ÿÂÎÏÿ Á‰˝ CÎÀÌ Â¿ı »ı. ±L›◊Î (⁄ÌΩ

∞‰‹Î_) ›˘√ÿÂÎ ≠ÎÅ ◊÷Ì fi◊Ì ±ı‹ ‹fiÌÊÌ ’vÊ˘ ¿Ëı »ı.

±Î ’Î_«ı f·˘¿˘ ›˘√Î«Î›˝ lÌ √˘’ıLƒ‹ÏfifiÎ »ı ±ı‹ √˛_◊¿ÎfllÌ±ı ›˘√Ï⁄Lÿ‹Î_

100‹Î f·˘¿‹Î_ ¿èÎ_ »ı. ‹ÎhÎ ±L› ÿÂ˝fi¿Îfl˘ …ıfiı ≠¿ÚÏ÷ ¿Ëı »ı ÷ıfiı … …ˆfiÿÂ˝fi¿Îfl˘

¿‹˝≠¿ÚÏ÷ ¿Ëı »ı. ÷ı±˘ ’flÊ ±fiı ≠¿ÚÏ÷ ±ı‹ ⁄ı ÷k‰ ‹Îfiı »ı ±fiı …ˆfi˘ ±ÎI‹Î ±fiı

¿‹˝ ±ı‹ ⁄ı ÷k‰ ‹Îfiı »ı. ÷ı◊Ì ≠¿ÚÏ÷ ±fiı ¿‹˝≠¿ÚÏ÷fiÌ ‰E«ı ±Ï¤‘Îfi¤ıÿ (fiÎ‹¤ıÿ)

Ï‰fiÎ ⁄ÌΩı ¿˘¥ ±L› ¤ıÿ fi◊Ì. ±ËŸ •ãÿòÊ ÂOÿ ÀÌ¿Î‹Î_ …ı »ı ÷ıfi˘ ±◊˝ ““Ï‰fiÎ””

¿fl‰˘. (±Ï¤‘Îfi ¤ıÿ Ï‰fiÎ ±ı‰˘ ±◊˝ ΩHÎ‰˘). ––10––

±‰÷flHÎ —- ∞ÃŒÔ ˜÷ÊflŸÊÿÒflÊ„U - ““≠¿ÚÏ÷ ±fiı ±ÎI‹Î”” ±Î ⁄¯Îı ’ÿÎ◊˘˝fi_ ’Ïfl‰÷˝fi

◊‰Î◊Ì. ±Î‰_ …ı µ’fl ¿èÎ_. ±Î … ‰Î÷ ‰‘ V’p Á‹Ω‰÷Î_ ±Î«Î›˝lÌ …HÎÎ‰ı »ı ¿ı —-1Ãå¬ÙÇª‹Ê

2ÃÇª„UáÊ‚„UÊflÊflª◊•Ù

3ÿ

4∞ÿ¢ ÁÃ –

5ßÿ

6Œ_ÔU√fl¢

7ß„U⁄UÊ Ã„U

9’¢œÊß¸

11Ÿ

10¡ÈîÊ¢ÁÃ H 11 H

““Ãà¬ÈŒÔ ˜ª‹ÊŸÊ¢”” = ∑§◊¸¬˝∑Î§ÁÃ¬⁄U◊ÊáÊ ÍŸÊ ¢, ““ÃŒÔ ˜ª ˝„áÊSfl÷ÊflÊ¬ª◊Ã—””=¡Ëflª˝„UáÊSfl÷ÊflÊ¬ª◊ÊÃÔ, ““ø‡ÊéŒÊÃÔ ¡ËflSÿ ø ÃŒÔª˝Ê„U∑§Sfl÷ÊflÊ¬ª◊ÊÃÔ ∑§Ê⁄UáÊÊŒÔ ∞ÃÛÊÍŸ¢ÁŸflÎûÊ¬˝∑Î§àÿÁœ∑§ÊÁ⁄Uàfl◊Ô, ∞Ãà¬È⁄US‚⁄¢U ø ¬˝SÃÈÃÊÁœ∑§ÊÁ⁄Uàfl◊Ô ““ßÿ”” = ∞fl¢ º˝CÔU√ÿ◊Ô – Áfl¬ˇÊ’ÊœÊ◊Ê„U -““ßÃ⁄UÕÊ””- ÿÁŒ ∞fl¢ ŸÊèÿÈ¬ªêÿÃ, ÃÃ— Á∑§◊Ô ? ßàÿÊ„U - ÃÕÊ ’ãœÊŒÿÙ ŸÿÈÖÿãÃ, ““ÃÕÊ”” = ßÁÃ ÁøòÊÊŸãÃª˝„áÊU¬˝∑§Ê⁄‘UáÊ ’ãœ—, •ÊÁŒ‡ÊéŒÊŒÔ ÷ÍÿÙ-ª˝„áÊUÊª˝„UáÊM§¬Ù◊ÙˇÊ—, ÃÕÊ ∞ÃÁÛÊ’ãœŸÊp Áfl∑§Ê⁄UÊ ŒÙ·ªÈáÊ‹ˇÊáÊÊ ßÁÃ, ∞Ã Ÿ ÿÈÖÿãÃ, •ÃàSfl÷ÊflSÿÃÕÊ÷flŸÊÿÙªÊÃÔ, •ÁÃ¬˝‚XÔUÊÁŒÁÃ –

√Î◊Î◊˝ —- ÷ı ¿‹˝≠¿ÚÏ÷±˘fiÎ ’ÿÔ√·˘‹Î_ ÃÇª„UáÊ = ∞‰ ¶ÎflÎ √˛ËHÎ ¿fl‰Î ’HÎÎfiÎ

(√˛ÎèÎ’HÎÎfiÎ) V‰¤Î‰fi˘ Ï‰fiÎÂ ◊‰Î◊Ì, ±fiı ø ÂOÿ◊Ì ∞‰˘‹Î_ ¿‹˘˝fiı √˛ËHÎ ¿fl‰Îw’

√˛ÎË¿’HÎÎfiÎ V‰¤Î‰fi˘ Ï‰fiÎÂ ◊‰Î◊Ì, ∞ÿ¢ = ±Î ÏfiT≤kÎ≠¿ÚI›Ï‘¿ÎÏfl’b_ ±Î‰ı »ı. ±ı‹

ΩHÎ‰_. ±L›◊Î (±ıÀ·ı ¿ı ¿‹˝ ±fiı ∞‰‹Î_ √˛ÎèÎ-√˛ÎË¿ V‰¤Î‰ fi ‹ÎfiÌ±ı ÷˘) ¿‹˝⁄_‘ ±fiı

±ÎÏÿ◊Ì ‹˘ZÎÎÏÿ CÎÀÌ Â¿÷Î_ fi◊Ì. ––11––

E:/JAYA/YOG.PM5 30

30

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ = ““±ÏBÔfi CÎÎÁfiı ⁄Î‚ı »ı.”” I›Î_ ±ÏBÔfi‹Î_ ÿÎË¿V‰¤Î‰ »ı. ±fiı CÎÎÁ‹Î_

ÿÎèÎV‰¤Î‰ »ı. ÷˘ … ±Î ¿Î›˝ ◊Î› »ı. ±L›◊Î ±ÏBÔfi ’I◊flfiı ¿ı‹ fi◊Ì ⁄Î‚÷˘ ? ±fiı

CÎÎÁ …‚ ‰Õı ¿ı‹ fi◊Ì ⁄‚Î÷_ ? ÷◊Î ““…· ÂflÌflfiı V‰E» ¿flı »ı”” I›Î_ …‚‹Î_ V‰E»

¿fl‰Î’HÎÎfi˘ ±fiı ÂflÌfl‹Î_ V‰E» ◊‰Î’HÎÎfi˘ V‰¤Î‰ »ı. ±L›◊Î …‚ ±ÎI‹Îfiı ¿ı‹ V‰E»

fi◊Ì ¿fl÷_ ? ±fiı ÂflÌfl ±ÏBÔfi‰Õı ¿ı‹ V‰E» fi◊Ì ◊÷_ ? ±ıÀ·ı ¿ı ⁄¯Îı ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ ÷ı‰˘

V‰¤Î‰ Ë˘‰Î◊Ì ÷ı ÷ı ¿Î›˝fiÌ ÏfiW’ÏkÎ ◊Î› »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ¿‹˝ ’fl‹Îb±˘‹Î_ ∞‰ ‰Õı √˛ËHÎ

¿flÎ‰Î’HÎÎfi˘ (√˛ÎèÎ’HÎÎfi˘) V‰¤Î‰ »ı ±fiı ∞‰‹Î_ ¿‹˝’ÿÔ˚√·˘fiı √˛ËHÎ ¿fl‰Î’HÎÎfi˘

(√˛ÎË¿’HÎÎfi˘) V‰¤Î‰ »ı. ±Î ⁄¯Îı ¿‹˝ ±fiı ±ÎI‹Î‹Î_◊Ì √˛ÎèÎ ±fiı √˛ÎË¿ V‰¤Î‰˘fi˘

±’√‹Ï‰ÂıÊ ◊‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎ◊Ì … ¬flı¬fl ±Î ÏfiT≤kÎ≠¿ÚI›Ï‘¿ÎÏfl’b_ ±ÎÔ‰ı »ı. ±◊Î˝÷Ô˚

¿‹˝’ÿÔ√·˘‹Î_◊Ì √˛ÎèÎV‰¤Î‰fi˘ ±’√‹ ◊‰Î◊Ì ±fiı ±ÎI‹Î‹Î_◊Ì √˛ÎË¿ VÔ‰¤Î‰fi˘ ±’√‹

◊‰Î◊Ì ÏfiT≤kÎ≠¿ÚI›Ï‘¿ÎÏfl’b_ ≠ÎÅ ◊Î› »ı.

ÁŸflÎûÊ = «ÎS›_ √›_ »ı, ¬˝∑Î§ÁÃ = ¿‹˘˝fi_ •Áœ∑§ÊÁ⁄Uàfl = ≠Î⁄S› …ı‹Î_◊Ì ÷ı, ±ıÀ·ı ¿ı …ı

∞‰˘‹Î_◊Ì ¿‹˘˝fi_ ≠Î⁄S› «ÎS›_ √›_ »ı. ÷ı ÏfiT≤kÎ≠¿ÚI›Ï‘¿ÎÏflI‰ √HÎ ¿Ëı‰Î› »ı, ÷ı √HÎ

±Î‰‰Î’Ò‰˝¿ … ≠V÷÷ ›˘√fi_ ±Ï‘¿ÎÏfl’b_ ±Î‰ı »ı. ±L›◊Î = ±Î √HÎ ±ÎT›Î Ï‰fiÎ ›˘√fi_

±Ï‘¿ÎÏfl’b_ ¿ÿÎÏ’ ∞‰‹Î_ ±Î‰÷_ fi◊Ì ±Î ≠‹ÎHÎı Á‹…‰_.

Ωı µ’fl ¿èÎÎ ‹…⁄ ¿‹˝ ±fiı ±ÎI‹Î‹Î_ √˛ÎèÎ-√˛ÎË¿ V‰¤Î‰ fi ‹ÎfiÌ±ı ÷˘ Ï‰’ZÎ‹Î_ ⁄Î‘Î

(ÿ˘Ê) ±Î‰ı »ı. ÷ı ÿ˘Ê Á‹Ω‰ı »ı ¿ı, ßÃ⁄UÕÊ = ±L›◊Î = Ωı ⁄¯Îı‹Î_ ›◊Î›˘B› √˛ÎèÎ-√˛ÎË¿V‰¤Î‰

fi ‹ÎfiÌ±ı ÷˘ ⁄_‘ÎÏÿ (¿‹˝⁄_‘ ±fiı ‹˘ZÎ ‰√ıflı) CÎÀÌ Â¿÷Î fi◊Ì. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

‹ÎÀÌ‹Î_ CÎÀ’HÎı ’ÏflHÎÎ‹ ’Î‹‰Îfi˘ V‰¤Î‰ fi Ë˘› ±fiı ‹ÎhÎ ÿoÕ-¿<·Î·ÎÏÿ ¿ÎflHÎ ±fiı

¿÷Î˝◊Ì … ¿Î›˝ ◊÷_ Ë˘› ÷˘ ‹ÎÀÌfiı ⁄ÿ·ı ’I◊fl‹Î_◊Ì CÎÀ ¿ı‹ fi ⁄fiı ? ÷L÷‹Î_ ’À’HÎı ’ÏflHÎÎ‹

’Î‹‰Îfi˘ V‰¤Î‰ Ωı fi Ë˘› ±fiı ‹ÎhÎ ÷flÌ‰ı‹ÎÏÿ ±fiı ‰HÎ¿flÎÏÿ◊Ì … ’À ⁄fi÷˘ Ë˘› ÷˘

flı÷ÌfiÎ ¿HÎ‹Î_◊Ì ÷ı±˘ ‰Õı ’À ¿ı‹ fi◊Ì ⁄fiÎ‰Î÷˘ ? ÿÒ‘‹Î_ ÿËŸ’HÎı ⁄fi‰Îfi˘ V‰¤Î‰ Ωı fi

Ë˘› ±fiı ‹ÎhÎ »ÎÂfiÎ Á_›˘√◊Ì … ÿËŸ ⁄fi÷_ Ë˘› ÷˘ ’ÎHÎÌ‹Î_ »ÎÂfi˘ Á_›˘√ ¿fl‰Î◊Ì ÿËŸ

¿ı‹ fi◊Ì ⁄fi÷_ ? ±Î ºpÎ_÷˘‹Î_ ‹ÎÀÌ, ÷L÷ ±fiı ÿÒ‘‹Î_ …ı‹ ÷ı ÷ı ¿Î›˝w’ı ’ÏflHÎÎ‹ ’Î‹‰Îfi˘

V‰¤Î‰ »ı, ÷˘ … ¿Î›˝ ◊Î› »ı. ÷ı … flÌ÷ı ¿Î‹˝HÎ‰√˝HÎÎ±˘fiÎ ’ÿÔ√·˘‹Î_ iÎÎfiÎ‰flHÎÌ› ±ÎÏÿ

V◊Ò·’HÎı 158 ¤ıÿı ±fiı ÁÒZ‹’HÎı Ï«hÎ-Ï‰Ï«hÎ ±fiL÷¤ıÿı, ÷◊Î …CÎL›-‹K›‹-µI¿Úp ÏV◊Ï÷¤ıÿı,

÷Ì‰˛-÷Ì‰˛÷fl-‹_ÿ-‹_ÿ÷flÎÏÿ ±fiı¿Ï‰‘ flÁ¤ıÿ ‰Õı ÷◊Î ËÌfiÎÏ‘¿ ±fiL÷ ≠ÿıÂ¤ıÿ ‰Õı ’Ïfl‰÷˝fi

’Î‹‰ÎfiÌ ›˘B›÷Î w’ ª˝„UáÊ¬˝∑§Ê⁄UáÊ = √˛ÎèÎ’HÎÎfiÎ V‰¤Î‰fiÎ ¤ıÿfiı ·Ì‘ı … ¿‹˝⁄_‘ CÎÀı »ı. ±◊Î˝÷Ô

¿Î‹˝HÎ ‰√˝HÎÎ±˘fiÎ_ ’ÿÔ√·˘ Ï«hÎ-Ï‰Ï«hÎ ±fiL÷ ¤ıÿ w’ı √˛ËHÎ ◊‰ÎfiÎ VÔ‰¤Î‰˘fiı ‘ÎflHÎ ¿flı

»ı. ÷ı √˛ÎèÎV‰Ô¤Î‰fiÎ ¤ıÿfiı ·Ì‘ı … ¿‹˝ ⁄_‘Î› »ı. ±L›◊Î Ωı ¿Î‹˝HÎ‰√˝HÎÎ‹Î_ √˛ÎèÎ V‰¤Î‰

fi Ë˘› ÷˘ ’I◊flfiı …ı‹ ±ÏBÔfi ⁄Î‚Ì Â¿ı fiËŸ, ÷ı‹ ∞‰ ¿Î‹˝HÎ ‰√˝HÎÎfiı ¿‹˝’HÎı ’ÏflHÎ‹Î‰‰Î

V‰w’ ¿‹˝⁄_‘ ¿flÌ Â¿ı fiËŸ.

E:/JAYA/YOG. PM5 31

31

±ÎÏÿ ÂOÿ◊Ì ‹˘ZÎ ’HÎ fi CÎÀı, ¿ÎflHÎ ¿ı ‰Îfl_‰Îfl ¿Î‹˝HÎ ‰√˝HÎÎfiı √˛ËHÎ ¿fl‰Î w’ …ı

¿‹˝⁄_‘, ÷ıfi_ ±√˛ËHÎ ÷ı ‹˘ZÎ ¿Ëı‰Î› »ı. Ë‰ı Ωı ‰Îfl_‰Îfl √˛ËHÎ ¿fl‰Î w’ ¿‹˝⁄_‘ fi Ë˘›

÷˘ ÷ıfiÎ ±√˛ËHÎw’ ‹˘ZÎ ÷˘ Ë˘› … ¿uÎ_◊Ì ? ⁄_‘fi˘ Ï‰E»ıÿ ÷ı ‹˘ZÎ, Ωı ⁄_‘ fi◊Ì ÷˘ ‹˘ZÎ

CÎÀı … ¿ı‹ ? ÷◊Î ∞ÃÁãŸ’ãœŸÊ — = ±Î ¿‹˝⁄_‘ ±fiı ‹˘ZÎ »ı ¿ÎflHÎ …ı‹Î_ ±ı‰Î ÿ˘Ê-√HÎ

V‰w’ Ï‰¿Îfl˘ …ı »ı ±ı ’HÎ CÎÀÌ Â¿÷Î fi◊Ì. ¿‹˝⁄_‘ ◊Î› »ı ±ı‹ ‹ÎfiÌ±ı ÷˘ ÷ı ⁄©¿‹˝

µÿ›‹Î_ ±Î‰‰Î◊Ì ∞‰‹Î_ flÎ√-¶ıÊ-‹˘Ë-±iÎÎfi-¿ÊÎ›ÎÏÿ ÿ˘Ê˘ ◊‰Î w’ Ï‰¿Îfl˘ Á_¤‰Ì Â¿ı,

±fiı ‹˘ZÎ ‹ÎfiÌ±ı ÷˘ ÷ıfiÎ◊Ì ◊fiÎflÎ ±fi_÷iÎÎfi-ÿÂ˝fi-Â©-⁄©-Ïfifl_…fi÷ÎÏÿ √HÎ˘ ≠√À ◊‰Î

w’ Ï‰¿Îfl˘ Á_¤‰Ì Â¿ı. ’fl_÷ Ωı ’Ïfl‰÷˝fiÌ› ±ı‰˘ √˛ÎèÎ V‰¤Î‰ ¿‹˝’ÿÔ√·˘‹Î_ fi ‹ÎfiÌ±ı

÷˘ ⁄_‘-‹˘ZÎ fi CÎÀ‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ÿ˘Ê-√HÎ w’ Ï‰¿Îfl˘ ’HÎ CÎÀ÷Î fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı ƒT› …ı

¤Î‰ı ’ÏflHÎÎ‹ ’Î‹‰Îfiı ‹ÎÀı ›˘B› fi Ë˘› ÷ı ƒT› ÷ı ¤Î‰ı ’ÏflHÎÎ‹ ’Î‹÷_ fi◊Ì. …ı‹ ¿ı

«ı÷fiƒT› ±«ı÷fi VÔ‰¤Î‰‰Î‚_ fi Ë˘‰Î◊Ì ±«ı÷fi’HÎı ◊‰Îfi˘ ÷ı‹Î_ ±›˘√ »ı.

Ωı ±ı‹ fi ‹ÎfiÌ±ı ÷˘ ±Ï÷≠Á_√ (±Ï÷T›ÎÏÅ) ±Î‰ı. ±ıÀ·ı ÷ı V‰¤Î‰ Ï‰fiÎ ’HÎ

Ωı ƒT› ÷ı VÔ‰¤Î‰ı ’ÏflHÎÎ‹ ’Î‹ı »ı ±ı‹ ‹ÎfiÌ±ı ÷˘ ‹ÎÀÌfiÌ …ı‹ ’I◊fl‹Î_◊Ì ’HÎ CÎÀ

⁄fi‰˘ Ωı¥±ı, ÷L÷fiÌ …ı‹ ‹ÎÀÌ ’HÎ ’À’HÎı ⁄fi‰Ì Ωı¥±ı, I≤HÎfiÌ …ı‹ ’I◊fl ’HÎ

±ÏBÔfi◊Ì ⁄‚‰˘ Ω≥±ı, ÷·fiÌ …ı‹ flı÷Ì‹Î_◊Ì ’HÎ ÷ı· fiÌ¿‚‰_ Ωı≥±ı. ±Î‹ ±Ï÷T›ÎÏM÷

±Î‰‰Î◊Ì ±T›‰V◊Î ◊¥ Ω›. ÷ı◊Ì ÷ı ÷ı ƒT›˘‹Î_ ÷ı ÷ı ¿Î›˝¤Î‰ı ’Ïfl‰÷˝fi ’Î‹‰ÎfiÌ

›˘B›÷Îw’ V‰¤Î‰ Ë˘› … »ı, ±fiı ÷ıfiı ·Ì‘ı … ÷ı ÷ı ¤Î‰ı ’Ïfl‰÷˝fi ’Î‹ı »ı, ÷ı‰Ì flÌ÷ı

¿‹˝’ÿÔ√·˘‹Î_ ’HÎ √˛ÎèÎV‰¤Î‰ Ë˘‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı … Ï«hÎ-Ï‰Ï«hÎ-±fiL÷ √˛ÎèÎV‰¤Î‰fiÎ ¤ıÿfiı

·Ì‘ı … ≠¿ÚÏ÷⁄_‘-ÏV◊Ï÷⁄_‘ÎÏÿ ±fiı ‹˘ZÎ CÎÀı »ı ÷◊Î ÷ıfiÎ µÿ›◊Ì Ï‰¿ÎflV‰w’ ÿ˘Ê˘ ±fiı

ZÎ›˘’Â‹◊Ì √HÎ˘ ’HÎ CÎÀÌ Â¿ı »ı.

ÃŒÿ◊òÊ ÷ÊflÊÕ¸—-Ã ¬⁄U◊ÊáÊflÙ˘ŸÊÁŒÃ ∞fl, ÃÕÊ˘UŸãÃ‡Ê— ÃŒÊà◊ª˝„UáÊSfl-÷ÊflÊ—, ‚Ù˘åÿÊà◊Ê ∞fl◊fl ÃŒÔ ˜ª˝Ê„U∑§SÔfl÷Êfl ßàÿÈ÷ÿÙSÃàSfl÷ÊflÃÿÊ ÉÊ≈UãÃ ÃÕÊ’ãœÊŒÿ—, •ãÿÕÊ ◊ÈQ§ÊŸÊ◊Á¬ ’ãœÊÁŒ¬˝‚XÔ U—, •ÃSÃàSfl÷Êflàfl ∞flÙ÷ÿÙ⁄UÁ¬ÃŒÔ˜÷ÊflÙ¬¬ûÊÁ⁄UÁÃ ÷ÊflŸËÿ◊Ô˜ – Ÿ øÒfl◊Á¬ SÔfl÷ÊflflÊŒ ∞flÒ∑§ÊãÃŸ, ÃÕÊÁflœ∑§Ê‹Ê-Œ⁄UåÿòÊÙ¬ÿÙªÊÃÔ ˜, ÃSÿÒfl ÃŒÊˇÊ¬∑§àflÊÃÔ ˜, ßÃ⁄‘UÃ⁄UÊ¬ÁˇÊàfl ¬˝ÊœÊãÿÊÁ‚h— ‚Ê◊ª˝KÊ∞fl »§‹ÁŸc¬ÊŒ∑§àflÊÃÔ ÁŸ‹Ù¸Á∆UÃ◊ÃŒãÿòÊ œ◊¸‚Ê⁄UÊŒı– ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H 11H

µ’fl˘@÷ ‰Î÷fi˘ ±ËŸ ¤Î‰Î◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı. ÷ı ¿Î‹˝HÎ ‰√˝HÎÎfiÎ ’fl‹Îb±˘ ±fiÎÏÿ

¿Î‚◊Ì …, ÷◊Î ±fi_÷Ì‰Îfl, ÷ı ÷ı ±ÎI‹Î±˘ ‰Õı √˛ËHÎ ¿fl‰Î ·Î›¿ (√˛ÎèÎ) V‰¤Î‰‰Î‚Î

»ı, ±fiı ÷ı ±ÎI‹Î ’HÎ ±ı … ≠‹ÎHÎı ÷ı ¿‹˘˝fiı √˛ËHÎ ¿fl‰ÎfiÎ √˛ÎË¿ V‰¤Î‰‰Î‚˘ »ı. ±Î

≠‹ÎHÎı ¿‹˝ ±fiı ±ÎI‹Î ±ı‹ µ¤›‹Î_ ÷ı √˛ÎèÎ √˛ÎË¿¤Î‰ w’ V‰¤Î‰ Ë˘‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı …

⁄_‘-‹˘ZÎ ‰√ıflı CÎÀÌ Â¿ı »ı. ±L›◊Î = Ωı ±ı‹ fi ‹ÎfiÌ±ı ÷˘ ±ıÀ·ı ¿ı ¿‹˝ ±fiı ±ÎI‹Î‹Î_

E:/JAYA/YOG.PM5 32

32

√˛ÎèÎ-√˛ÎË¿ V‰¤Î‰ fi Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ ⁄_‘ ◊Î› »ı ±ı‹ ‹ÎfiÌ±ı ÷˘ ‹˘ZÎ‹Î_ √›ı·Î

‹@÷∞‰˘fiı ’HÎ ÷ı ±Î¿ÎÂ ≠ÿıÂ˘‹Î_ flËı·Ì ¿Î‹˝HÎ‰√˝HÎÎ VM≤p Ë˘‰Î◊Ì ¿‹˝ ⁄_‘ ◊‰Îfi˘

≠Á_√ ±Î‰ı. •Ã— ±Î ¿ÎflHÎ◊Ì ©U÷ÿÙ⁄UÁ¬ = ¿‹˝ ±fiı ±ÎI‹Î ±ı‹ µ¤›fi˘ ’HÎ ÃàSfl÷Êflàfl(‚ÁÃ) ∞fl = ÷ı √˛ÎèÎÎ√˛ÎË¿ V‰¤Î‰ Ë˘÷ı »÷ı … ÃŒÔ÷ÊflÙ¬¬ûÊ— = ÷ı ¿‹˝⁄_‘ ±fiı ‹˘ZÎÎÏÿ

¤Î‰˘ CÎÀÌ Â¿ı »ı. ±ı‹ ¤Î‰‰_ (ΩHÎ‰_).

±Î ≠‹ÎHÎı ¿‹˝ ±fiı ±ÎI‹Î ±ı‹ µ¤›‹Î_ √˛ÎèÎ-√˛ÎË¿ VÔ‰¤Î‰ ‰Õı … ¿‹˝⁄_‘ÎÏÿ Á_¤‰ı

»ı. ±ı‹ Á‹Ω‰‰Î‹Î_ ±ÎT›_. ±ıÀ·ı ±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ ¿˘¥ ‰ÎÿÌ ±Î‰˘ ≠ffi ¿flı ¿ı Ωı V‰¤Î‰

… ⁄_‘-‹˘ZÎfi_ ¿ÎflHÎ Ë˘› ÷˘ ±Î …√÷‹Î_ Á‰˝ ¿Î›˘˝‹Î_ V‰¤Î‰ … ¿ÎflHÎ ⁄fiÂı, ±ı‹ ‹Îfi‰Î◊Ì

±ı¿ÎL÷ı V‰¤Î‰‰Îÿ … ±Î‰Âı. …ˆfi ÂÎVhÎ˘‹Î_ ¿Î‚-Ïfi›Ï÷-≠ÎflO‘-±fiı ’wÊÎ◊˝ ±Î‰Î_ …ı ⁄ÌΩ_

«Îfl Á‹‰Î›Ì ¿ÎflHÎ˘ ‹ÎL›Î_ »ı ÷ı ∂ÕÌ …Âı ±fiı ±ı¿ÎL÷ı V‰¤Î‰ … ¿ÎflHÎ ‹Îfi‰Î◊Ì ±ı¿ÎL÷

V‰¤Î‰‰ÎÿfiÌ … ÏÁÏ© ◊Âı-÷ıfi˘ µkÎfl ±Î«Î›˝lÌ ±Î’ı »ı ¿ı -

±Î‹ √˛ÎèÎ-√˛ÎË¿ V‰¤Î‰fiı ⁄_‘ÎÏÿfi_ ¿ÎflHÎ ‹Îfi‰Î◊Ì ±ı¿ÎL÷ı V‰¤Î‰‰Îÿ … ÏÁ© ◊Âı

±ı‹ ¿Ëı‰_ fiÏË ¿ÎflHÎ ¿ı ⁄Î¿ÌfiÎ_ ÂıÊ ¿Î·ÎÏÿ «Îfl Á‹‰Î›Ì ¿ÎflHÎ˘ ’HÎ ±ËŸ (VÔ‰¤Î‰fiı) ’p

¿fl‰Î‹Î_ µ’›˘√Ì »ı. ÃSÿÒfl = ÷ı V‰¤Î‰ fiÎ‹fiÎ ¿ÎflHÎfi˘ … ÃŒÊˇÊ¬∑§àflÊÃÔ˜ = ÷ı ¿Î·ÎÏÿ ÂıÊ

Á‹‰Î›Ì ¿ÎflHÎ˘ ±ÎZÎı’¿ (±Î¿Ê˝¿) Ë˘‰Î◊Ì ±ıÀ·ı ¿ı «Îflı ¿ÎflHÎ˘ ÁÎ◊ı ‹‚Ìfiı V‰¤Î‰¿ÎflHÎfiı

µkÎıÏ…÷ ¿flı »ı. µ’fl˘@÷ ’Î_«ı ¿ÎflHÎ˘ ’ˆ¿Ì ¿˘¥’HÎ ≥÷fl-≥÷fl (±ı¿=±ı¿) ¿ÎflHÎfiÌ ≠‘Îfi’HÎı

±’ıZÎÎ (Ï‰‰ZÎÎ) ¿flÎ›ı »÷ı ÂıÊ «Îfl ¿ÎflHÎ˘‹Î_ ≠‘Îfi÷ÎfiÌ ÏÁÏ© √HÎÎ÷Ì fi◊Ì, ±ıÀ·ı ¿ı √‹ı

÷ı ±ı¿ ¿ÎflHÎ ≠‘Îfi’HÎı Ï‰‰ZÎÎ ¿flÎ› I›Îflı ÂıÊ ¿ÎflHÎ˘ ±≠‘Îfi’HÎı ¿ÎflHÎ ÷˘ Ë˘› … »ı. ÷ı

ÂıÊ «Îfl ¿ÎflHÎfi˘ ±’·Î’ ◊÷˘ fi◊Ì. ‹ÎhÎ ÷ı ÂıÊ «Îfl ¿ÎflHÎ˘ ≠‘Îfi’HÎı √HÎÎ÷Î_ fi◊Ì. Ë¿Ì¿÷◊Ì

÷˘ ’Î_«ı ¿ÎflHÎ˘fiÎ Á‹ÿÎ› V‰w’ ÁÎ‹√˛Ì … Œ‚ÏfiW’Îÿ¿ ‹Îfiı·Ì »ı. ‹ÎhÎ Ï‰‰ZÎÎ‰Â◊Ì ±ı¿fiÌ

≠‘Îfi÷Î ±fiı ÂıÊfiÌ ±≠‘Îfi÷Î ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰Ì »ı.

±ı¿ÎL÷‰Îÿfi_ ¬_Õfi ±‹ı ‘‹˝ÁÎflÎÏÿ ±L›√˛_◊˘‹Î_ ¿flı·_ … »ı. I›Î_◊Ì ΩHÎÌ ·ı‰_. ––11––

±‰÷flHÎ —- ŒÈÁfl¸ôÊÿ¢ øÒÃÁŒàÿÊ„U -

±Î ±Ï‘¿ÎflÌ’b_ ΩHÎ‰_ ±Ï÷Â› ÿW¿fl »ı. ±ı … ‰Î÷ ±Î«Î›˝lÌ …HÎÎ‰ı »ı.1∞ÿ¢

3¬ÈáÊ

2ÁŸë¿ÿU•Ù,

4•ß‚ÿáÊÊáÊË

5ÁflÿÊáÊ∞

6áÊfl⁄¢U –

7ßÿ⁄UÙ

8Áfl ÿ

12Á‹¢ªÁ„¢U,

9©Ufl©UûÊÙ

10ÃáÊ

11÷ÁáÊ∞Á„¢U H 12 H

““∞ÃÃÔ ˜ ¬ÈŸ—””=•ŸãÃ⁄UÙÁŒÃÁflÁœ‚◊ÊÿÊÃ◊Áœ∑§ÊÁ⁄Uàfl¢, ““ÁŸpÿÃ—””=ÁŸpÿŸ,•ÁÃ‡ÊÿôÊÊŸË Áfl¡ÊŸÊÁÃ, Ÿfl⁄¢U ∑§fl‹Ë, ŸÊãÿ— – ÿlfl◊Ô, •ŸÕ¸∑§ ∞flÔÊSÿÙ¬ãÿÊ‚ ßàÿÊ„U-““ßÃ⁄UÙ˘UÁ¬ ø””=•ŸÁÃ‡ÊÿË=¿UkSÕ—, ““Á‹XÔÒ —””=ÁøqÔÒUfl¸ˇÿ◊ÊáÊÒ— ©U¬ÿÈQ§— ‚ŸÔ˜, ŸÊãÿÕÊ,““ÃŸ”” =•ÁÃ‡ÊÁÿŸÊ, ““÷ÁáÊÃÒ—””=¬˝ÁÃ¬ÊÁŒÃÒ—, ¡ÊŸÊÁÃ, ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H12H

E:/JAYA/YOG. PM5 33

33

√Î◊Î◊˝—- ›˘√ ‹ÎÀıfi_ ±Î ±Ï‘¿ÎflÌ’b_ Ïfiç›◊Ì ÷˘ ‰‚Ì ±Ï÷Â›iÎÎfiÌ ±ı‰Î

¿ı‰·Ì¤√‰ÎfiÔ … ΩHÎı »ı. ’fl_÷ ¥÷fl ±ı‰Î »•V◊ ±ÎI‹Î±˘ ’HÎ µ’›˘√‰Î‚Î ◊›Î »÷Î ÷ı

¿ı‰·Ì ¤√‰ÎfiÔ ‰Õı ¿Ëı‰Î›ı·Î_ (±fiı Ë‰ı ’»ÌfiÌ √Î◊Î±˘‹Î_ ¿Ëı‰Î÷Î_) ±ı‰Î_ Ï·_√˘ ‰Õı ΩHÎı

»ı. ––12––

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- ‰‚Ì ±fiL÷fl ’Ò‰ı˝ 8 ◊Ì 11 √Î◊Î‹Î_ ¿Ëı·Ì Ï‰Ï‘◊Ì ≠ÎÅ ◊›ı·_ ±ıÔ‰_

±Î ±Ï‘¿ÎflÌ’b_ ‰ÎV÷Ï‰¿’HÎı ÷˘ ±Ï÷Â›iÎÎfiÌ ±ı‰Î ¿ı‰‚Ì ¤√‰ÎfiÔ … ΩHÎı »ı. ±L› ¿˘¥

ΩHÎÌ Â¿÷_ fi◊Ì. ±ËŸ √Î◊Î‹Î_ ““±Ï÷Â›iÎÎfiÌ”” ÂOÿ »ı. ÷ıfiÎ◊Ì ±‰Ï‘iÎÎfiÌ ±◊‰Î

‹fi—’›˝‰iÎÎfiÌ ±ı‰Î hÎHÎ-«Îfl iÎÎfi‰Î‚Î ‹ËÎI‹Î±˘ ’HÎ ⁄ı iÎÎfi‰Î‚ÎfiÌ ±’ıZÎÎ±ı ±Ï÷Â›iÎÎfiÌ

¿Ëı‰Î› »ı. ’fl_÷ ÷ı±˘ »•V◊ ËÎı‰Î◊Ì ’ÒHÎ˝ÏfiflÎ‰flHÎ fi Ë˘‰Î◊Ì ±Î ±Ï‘¿ÎflÌ’b_ ΩHÎÌ Â¿÷Î

fi◊Ì, Œ@÷ ¿ı‰‚Ì ¤√‰Îfi … ÁÎZÎÎ÷Ô ΩHÎı »ı.

≠ffi —- Ωı ±ı‹ … Ë˘› - ±◊Î˝÷Ô ±Î ±Ï‘¿ÎflÌ’b_ ¿ı‰‚Ì ¤√‰ÎfiÔ … ΩHÎÌ Â¿÷Î

Ë˘› ÷˘ ±Î ¿Î‚ı ¿ı‰‚iÎÎfiÌ fi Ë˘‰Î◊Ì ±Î ±Ï‘¿ÎflÌ’HÎÎfi˘ µ’L›ÎÁ (‰HÎ˝fi) ¿fl‰˘ Ïfifl◊˝¿

… ◊Âı ?

µkÎfl —- ±Î‰Î ≠ëfi˘ µkÎfl ±Î«Î›˝lÌ …HÎÎ‰ı »ı ¿ı - ±Ï÷Â› iÎÎfi Ï‰fiÎfiÎ ±ı‰Î

¥÷fl ±ıÀ·ı »•V◊ ∞‰˘ ’HÎ ÷ı ¿ı‰·Ì ¤√‰ÎfiÔ ‰Õı … ¿Ëı‰Î›ı·Î_, …ı Ë‹HÎÎ_ … ¿Ëı‰ÎÂı

±ı‰Î_ Ï·_√˘ ¶ÎflÎ µ’›˘√‰Î‚Î ◊›Î »÷Î ±Ï‘¿ÎflÌ’HÎÎfiı ΩHÎÌ Â¿ı »ı. »•V◊ ±ÎI‹Î±˘ ’HÎ

Ωı µ’›˘√ Ï‰fiÎfiÎ Ë˘› ÷˘ ΩHÎÌ Â¿÷Î fi◊Ì. ‹ÎÀı ©Ufl©UûÊÙ ¿èÎ_ »ı.

ÂÎVhÎ˘‹Î_ ±’fi⁄˝‘L¿, ÁQ›√˚ºÏp, ÿıÂ«ÎÏflhÎ‰ÎfiÔ ±fiı Á‰˝«ÎÏflhÎ‰ÎfiÔ ±ı‹ «Îflı ≠¿ÎflfiÎ

›˘√fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ ±fiı ±fiÏ‘¿ÎflÌfiÎ_ Ï·_√˘ ¿Ëı·Î_ »ı. »•V◊ ±ÎI‹Î±˘ Ωı µ’›˘√’Ò‰˝¿ …\±ı

÷˘ ÷ı±˘ ’HÎ Ï·_√˘ ¶ÎflÎ ±Ï‘¿ÎflÌ’b_ ±fiı ±fiÏ‘¿ÎflÌ’b_ ΩHÎÌ Â¿ı »ı. ’fl_÷ µ’›˘√ Ï‰fiÎ

ΩHÎÌ Â¿÷Î fi◊Ì. ––12––

±‰÷flHÎ = ∑§ÊÁŸ ¬ÈŸSÃÊÁŸ Á‹XÔUÊÁŸ ? - ßàÿÊ„U

÷ı Ï·_√˘ ‰‚Ì ¿›Î_ ? ±ı ±Î«Î›˝lÌ …HÎÎ‰ı »ı -2¬Êfl¢

4Ÿ

1ÁÃ√fl÷ÊflÊ

3∑È§áÊß,

8áÊ

7’„È◊ááÊß¸

6÷fl¢

5ÉÊÙ⁄¢U –

11©UÁøÿÁ_ÔUß¢

9ø

12‚flß,

10‚√flàÕ Áfl

13•¬ÈáÊ’¢œÙ ÁûÊ H 13 H

““¬Ê¬¢”” = •‚ŒŸÈDÔUÊŸ¢ ““Ÿ ÃËfl˝÷ÊflŸ ∑§⁄UÙÁÃ, ∑§⁄UÙÁÃ ø ÃÕÊÁflœ∑§◊¸-ŒÙ·áÊ –ÃÕÊ Ÿ ’„ÈU◊ãÿÃ ÁøûÊ¬˝ËàÿÊ ““÷fl¢ ÉÊÙ⁄¢U”” ÷flãàÿÁS◊ŸÔ ∑§◊¸¬Á⁄UáÊÊ◊fl‡ÊflÁÃ¸Ÿ— ¬˝ÊÁáÊŸ ßÁÃ÷fl— ‚¢‚Ê⁄USÃ¢ ⁄Uıº˝◊Ô – ÃÕÊ ““©UÁøÃÁSÕÁÃ¢ ø”” ©UÁøÃ√ÿflSÕÊ¢ ø ‚flÃ ÷¡Ã ““‚fl¸òÊÊÁ¬””= œ◊Ê¸Œı ◊ÊªÊ¸ŸÈ‚ÊÁ⁄UàflÊÁ÷◊ÈÅÿŸ ◊ÿÍ⁄UÁ‡Ê‡ÊÈ≤CÔUÊãÃÊŒÔ˜ ““•¬ÈŸ’¸ãœ∑§ ßÁÃ””= ∞fl◊Ô˜ -∞flê÷ÍÃÙ˘¬ÈŸ’¸ãœ∑§Ù˘UÁ÷œËÿÃ – ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H 13 H

›˘. 3

E:/JAYA/YOG.PM5 34

34

√Î◊Î◊˝ —- …ı ±ÎI‹Î (1) ÷Ì‰˛¤Î‰ı ’Î’ ¿flı fiÏË, (2) CÎ˘fl ±ı‰Î Á_ÁÎflfiı ⁄Ë<‹Îfi

±Î’ı fiÏË, ±fiı (3) Á‰˝hÎ µÏ«÷ ±Î«flHÎ ±Î«flı, ÷ı ±ÎI‹Î ±’fi⁄˝L‘¿ ΩHÎ‰˘. ––13––

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ — (1) ±ÎI‹Î …ı ’Î’ (±ıÀ·ı ±Â¤Î«flHÎ) ¿flı ÷ı ’HÎ ÷Ì‰˛¤Î‰ı fi ¿flı.

Ïfi¿ÎÏ«÷ - «Ì¿HÎÎ_ ¿‹˝ ⁄_‘Î› ±ı‰Î ÷Ì‰˛¤Î‰ı ’Î’˘ fi ¿flı, ¿ÿÎ« ¿˘¥ ‰¬÷ ±ı‰Î ’Î’

¿fl‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı ÷˘ ’HÎ ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ ’Ò‰ı˝ ⁄Î_‘ı·Î ’˘÷ÎfiÎ ¿‹˘˝fiÎ µÿ›fiÌ ’fl‰Â÷ÎfiÎ

ÿ˘Êfiı ·Ì‘ı … ¿flı, ’fl_÷ ’˘÷ÎfiÌ flÏÁ¿÷Î◊Ì ’Î’ fi ¿flı.

(2) ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ≠ÎÅ ◊›ı· (VhÎÌ-’hÎ-‘fi-B≤ËÎÏÿ) Á‰˝ ‰V÷±˘fiı Ï«kÎfiÌ ≠ÌÏ÷◊Ì

⁄Ë<‹Îfi ±Î’ı fiÏË - ±ıÀ·ı ¿ı ‹fifiÌ ≠ÌÏ÷◊Ì ¿˘¥ ’HÎ ‰V÷fiı ¥E»ı fiÏË ±fiı ±Î ¤‰fiı

(Á_ÁÎflfiı) CÎ˘fl (¤›_¿fl) ‹Îfiı. ¿‹˝fiı ’fl‰Â ◊›ı·Î ∞‰˘ …ı‹Î_ µI’¯Î ◊Î›, …L‹-‹flHÎ ’Î‹ı

÷ı ¤‰ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı Á_ÁÎfl fl˙ƒ »ı. ¤›_¿fl »ı ±fi_÷ ÿ—¬˘fiÌ ¬ÎHÎ »ı. ≥pÏ‰›˘√ ±fiı

±ÏfipÁ_›˘√˘◊Ì ¤flı·˘ »ı. ±fi_÷ »ı. Ëı› »ı. ±ı‹ Á‹∞ xÿ›◊Ì ÷ı Á_ÁÎflfiı (ÁÎ_ÁÎÏfl¿

¤Î‰˘fiı) ⁄Ë<‹Îfi ±Î’ı fiÏË.

(3) ÷◊Î Á‰˝V◊Îfi˘‹Î_ µÏ«÷ ±Î«flHÎ ¿flı ±ıÀ·ı ¿ı ‘ÎÏ‹˝¿ ¿Î›˘˝‹Î_ ’˘÷ÎfiÌ ÂÏ@÷fiı fi

»\’Î‰ı, ÷◊Î ÂÏ@÷fi_ µS·_CÎfi fi ¿flı, T›Î‰ËÎÏfl¿ ¿Î›˘˝‹Î_ ’HÎ ‘‹˝ ±fiı ‘‹afiÌ ÏfiLÿÎ ◊Î› ÷ı‰_

±Î«flHÎ fi ¿flı, ’fl_÷ ÏfiLÿÎ fi ◊Î› ÷ı‰_ µÏ«÷ … ±Î«flHÎ ¿flı.

±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ hÎHÎ ·ZÎHÎ‰Î‚˘ ∞‰ ‹Î√Î˝fiÁÎÏfl’HÎÎfiı ±Ï¤‹¬ ◊›˘ »÷˘ ‹›ÒflÏÂÂfiÌ

…ı‹ ±’fi⁄˝L‘¿ ¿Ëı‰Î› »ı. ‹›Òflfi_ fiÎfi_ ⁄E«_ ±ıÀ·ı œı·fi_ fiÎfi_ ⁄E«_ ⁄flÎ⁄fl ‹Î÷ÎfiÌ ’Î»‚

’Î»‚ … «Î·ı. ÷ıfiı fi À˘¿‰_ ’Õı ¿ı fi ÂÌ¬‰ÎÕ‰_ ’Õı, ÷ı‰Ì flÌ÷ı ±Î ±ÎI‹Î ’HÎ Áfl‚

’ÏflHÎÎ‹Ì ⁄fi‰Î◊Ì ⁄flÎ⁄fl ‹Î√˝fiı ±Ï¤‹¬ … «Î·ı. ±Î ≠‹ÎHÎı (1) ÷Ì‰˛¤Î‰ı ’Î’fi_ ±¿flHÎ,

(2) Á_ÁÎfl ≠I›ı ±⁄Ë<‹Îfi (3) Á‰˝hÎ µÏ«÷ ±Î«flHÎ. ±Î hÎHÎ ±’fi⁄˝L‘¿fiÎ_ ·ZÎHÎ˘ ΩHÎ‰Î_.

’ÒF› ’_L›ÎÁ∞ lÌ «_ƒÂı¬flÏ‰…›∞ ‹.fiÎ ·¬Î›ı·Î ““ÂÒL› ⁄fiÌfiı ’ÒHÎ˝ ⁄fi˘””

±Î ’V÷¿‹Î_ Á‰˝hÎ µÏ«÷ ±Î«flHÎfiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ ±Î ≠‹ÎHÎı ‰‘ V’p ÏfiÿıÂ ≠Á_√‰ÂÎ÷Ô

¿flı· »ı.

’flÊfi˘ V‰‘‹˝ = ‹Î÷Î ≠I›ı ¤Ï@÷, ’IfiÌ ≠I›ı ≠ÌÏ÷, ÁÿÎ«Îfl, fiÎflÌÁL‹Îfi, ⁄Î‚ÏÂZÎHÎ,

±fiı flÎpˇÿÎ (flÎpˇ ≠I›ıfiÌ ‰ŒÎÿÎflÌ).

flÎΩfi˘ V‰‘‹˝ = ÿpfiı ÿoÕ, ÁF…fi˘fiÌ Áı‰Î, ÏfiW’ZÎ÷Î, flÎpˇfiÌ Áı‰Î, L›Î›‹Î√ı˝ ±◊˝Á_‰‘˝fi.

VhÎÌfi˘ V‰‘‹˝ = ÂÌ·’Î·fi, ⁄Î‚Á_flZÎHÎ, ’Ï÷Áı‰Î, ¿<À<_⁄Á_¤Î‚.

√vfi˘ V‰‘‹˝ = ÏÂW› ≠I›ı ‰ÎIÁS›¤Î‰.

ÏÂW›fi˘ V‰‘‹˝ = √fl ≠I›ı ’ÒHÎ˝ Á‹’˝HÎ¤Î‰ ¥I›ÎÏÿ. ––13––

±‰÷flHÎ —- ‚êÿÇ≤ÁCÔUÁ‹XÔUÊÁ÷Áœà‚ÿÊ˘˘„U-

E:/JAYA/YOG. PM5 35

35

±’fi⁄˝L‘¿fiÎ_ Ï·_√˘ ¿ËÌfiı Ë‰ı ÁQ›√˚ºÏpfiÎ_ Ï·_√˘ √˛_◊¿ÎfllÌ …HÎÎ‰ı »ı.1‚ÈS‚Í‚

2œê◊⁄Ê•Ù,

4ªÈM§ŒflÊáÊ¢

3¡„UÊ‚◊Ê„UË∞ –

5flÿÊflìÊ

6ÁáÊÿ◊Ù,

7‚ê◊ÁgÁ_ÔUS‚

8Á‹¢ªÊß¢ H 14H

““‡ÊÈüÊÍ·Ê”” = üÊÙÃÈÁ◊ë¿UÊ œ◊¸‡ÊÊSòÊ·È, ªÿ⁄UÊÁªÁ∑§ÛÊ⁄Uªÿ‡ÊÈüÊÍ·ÊÁœ∑§Ê – ÃÕÊ““œ◊¸⁄ U Êª—”” = œ◊Ê ¸ Á÷cflXÔ U—, ‚Ê◊ª˝Ëfl Ò∑§ÀÿÊÃ Ô ˜ ÃŒ∑§⁄ UáÊ ˘ U Á¬ øÃ‚Ù˘Ÿ È’ãœ—,ŒÁ⁄Uº˝-’˝ÊrÊ ÔáÊÁfl‡Ê·„UÁfl—¬ÍáÊ ¸⁄ UÊª‚◊Áœ∑§— – ÃÕÊ ““ªÈL§ŒflÊŸÊ¢””=øÒàÿ-‚ÊœÍŸÊ ¢,““ÿÕÊ-‚◊ÊÁœŸÊ”” = ‡ÊQ§KÊlŸÈM§¬◊Ô ˜, ŸÊ‚ŒÔ ˜ª ˝„ UáÊ, Á∑§◊Ô ˜ ? ßàÿÊ„U -““flÒÿÊ-fl Î àÿ ””=√ÿÊfl ÎûÊ÷Êfl ÁŸÿ◊—, ª ÈáÊô ÊüÊÊhÁøãÃÊ◊ÁáÊfl ÒÿÊfl Î àÿÁŸÿ◊ÊèÿÁœ∑§—∑§⁄UÙàÿflÒÃÁŒàÿÕ¸— – ‚êÿªÔ˜≤CÔ U— ““Á‹XÔUÊÁŸ””=ÁøqÔUÊÁŸ, ª˝ÁãÕ÷ŒŸ Ãûfl ÃËfl˝÷ÊflÊÃÔ ˜–ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H14H

√Î◊Î◊˝ —- (1) ÂlÒÊÎ, (2) ‘‹˝flÎ√, (3) Ï«kÎfiÌ Á‹ÎÏ‘ flËı ÷ı‰˘ ÿı‰-√vfiÌ

Áı‰Î ¿fl‰Îfi˘ Ïfi›‹, ±Î hÎHÎ ÁQ›√˚ºÏpfiÎ_ g·√˘ »ı. ––14––

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- Ë‰ı ›˘√fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ ±ı‰Î ÁQ›√˚ºÏpfiÎ_ Ï·_√˘ …HÎÎ‰ı »ı.

(1) ÂlÒÊÎ = ‘‹˝ ÁÎ_¤‚‰ÎfiÌ ¥E»Î, F›Î_ F›Î_ ‘‹˝ÂÎVhÎ˘fi_ l‰HÎ «Î·÷_ Ë˘›

I›Î_ I›Î_ ÷ı ÷ı ‘‹˝ÂÎVhÎ˘ ÁÎ_¤‚‰Î …‰ÎfiÌ ±Ï÷Â› µI¿oÃÎ ÷ı ÂlÒÊÎ-…ı‹ ¿ı √ı› = ±ıÀ·ı

√Î‰Î ·Î›¿ √Î›fi˘fiı Ï‰Êı ±Ï÷Â› flÎ√‰Î‚Î ±ı‰Î Ï¿¯Îfl ÿı‰˘ (Á_ÿfl √Î›¿ÿı‰˘)fiÎ_ √Î›fi˘

ÁÎ_¤‚‰ÎfiÌ …ı ¥E»Î, ÷ıfiÎ◊Ì ’HÎ ‘‹˝ÂÎVhÎ˘ ÁÎ_¤‚‰ÎfiÌ …ı ±Ï‘¿ µI¿oÃÎ ÷ı ÂlÒÊÎ.

(2) ‘‹˝flÎ√ = ‘‹˝fiı Ï‰Êı ±I›L÷ ±Ï¤W‰_√ = ±ÎÁÏ@÷-’ZÎ’Î÷, ÂÎflÌÏfl¿Îfi¿Ò‚÷Î,

’Ïfl‰ÎflfiÌ ±fi¿<‚÷Î, Á‹›fiÌ ±fi¿<‚÷Î ±fiı ÁË¿ÎÏfl ÁÎ‘fi˘fiÌ ÁÎfi¿>·÷Î, ¥I›ÎÏÿ

ÁÎ‹√˛ÌfiÌ Ï‰¿·÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ¿ÿÎ« ÷ı ÷ı ‘‹˝¿Î›˘˝ fi ¿flÌ Â¿ı ÷˘ ’HÎ ÷ı ‘‹˝¿Î›˘˝ ≠I›ı

‹fifi˘ Á_’ÒHÎ˝ ±fi⁄_‘ (‹fifiÌ ±Ï÷Â› ≠ÌÏ÷Ï‰ÂıÊ), ÷ı ‘‹˝¿Î› ˝ ¿fl‰ÎfiÌ ‹fi‹Î_ ±Ï÷Â›

÷Î·Î‰ı·Ì ÷ı ‘‹˝flÎ√. …ı‹ ¿˘¥ ÿÏflƒ ⁄˛ÎõHÎÏ‰ÂıÊfiı CÎÌ◊Ì ¤fl’Òfl CÎı⁄flfi_ ¤˘…fi ‹‚ı.

÷ıfiÎ µ’fl ÷ı ⁄˛ÎõHÎfiı …ı‰˘ flÎ√ Ë˘› ÷ıfiÎ◊Ì ’HÎ ±Ï‘¿ flÎ√ ‘‹˝¿Î›˘˝‹Î_ Ë˘› ÷ı

‘‹˝flÎ√. ±ËŸ ÿÏflƒ Ë˘‰Î◊Ì …ıHÎı ¿ÿÎÏ’ Ï‹pÎ¯Î ¬Î‘_ fi◊Ì, ÷◊Î ⁄˛ÎõHÎ Ï‰ÂıÊ ¿Ëı‰Î◊Ì

…ıfiı V‰Î¤ÎÏ‰¿ flÌ÷ı Ï‹pÎ¯Îfi˘ ‰‘ flÎ√ »ı, ¥I›ÎÏÿ ¿ÎflHÎ˘ flÎ√fiÌ ±Ï‘¿÷Î‹Î_ V‰›_

Á‹∞ ·ı‰Î_. ±Î … ⁄Î⁄÷ µ’fl ’ÒF› µ’ÎK›Î›∞ lÌ ›Â˘Ï‰…›∞±ı ÁQ›¿ÔI‰fiÌ ÁÕÁÃ

⁄˘·fiÌ ÁFÎ›‹Î_ …HÎÎT›_ »ı ¿ı —

÷wHÎ Á¬Ì jÎÌ’Ïfl‰›˘˝ flı, «÷fl ÁHÎı Áfl√Ì÷ –

÷ıË◊Ì flÎ√ı ±Ï÷CÎHÎı flı, ‘‹˝ ÁH›ÎfiÌ flÌ÷ flı –– ≠ÎHÎÌ0 –– 12––

E:/JAYA/YOG.PM5 36

36

¤ÒA›˘ ±À‰Ì µ÷›˘˝ flı, Ï…‹ Ï¶… CÎı⁄fl «_√ –¥E»ı Ï÷‹ …ı ‘‹˝fiı flı, ÷ıÏË … ⁄Ì…\_ Ï·_√ flı –– ≠ÎHÎÌ0 ––13 ––

(3) …ı ‰Ì÷flÎ√ ’fl‹ÎI‹Î ÷ı ÿı‰, ÷ı‹fiÎ_ ±Î·›˘ ÷ı «ˆI›, ÷◊Î ’Î_« ‹ËÎ‰˛÷˘fiÎ

’Î·fiËÎfl, Á_ÁÎflfiÎ ¤˘√Á¬˘fiÎ I›Î√Ì ±ı‰Î …ı ‹Ïfi±˘ ÷ı ÁÎ‘, ±Î ÿı‰-√v ±ı‹ ⁄¯Îı

÷k‰˘ ±ÎI‹Î µ’fl ±I›L÷ µ’¿Îfl ¿flfiÎfl Ë˘‰Î◊Ì V‰-±fiı ’flfiÎ Ï«kÎfiı Á‹ÎÏ‘ flËı ÷ı flÌ÷ı,

’˘÷ÎfiÌ ÂÏ@÷-Á_›˘√-±ÎÏÿfiı ±fiw’, ’fl_÷ ¬˘ÀÎ ¿ÿÎ√˛Ë◊Ì fiÏË. ±ı‰Ì ÷ı ⁄¯ÎıfiÌ ‰ˆ›Î‰E«

(Áı‰Î¤Ï@÷) ¿fl‰Ì, Áı‰Î¤Ï@÷ ¿fl‰Îfi˘ ’ÏflHÎÎ‹ ÷ı ‰ˆ›Î‰E«. ±ı‹ ÁQ›√˚ºÏp ±ÎI‹ÎfiÎ_ hÎHÎ

Ï·_√˘ »ı. …ı ±ÎI‹Îfiı ‘‹˝ √‹ı, ÷ıfiı ‘‹˝fiÎ µ’ÿıÂ¿ ’HÎ √‹ı …, √v ±fi_÷fl µ’ÿıÂ¿ »ı.

ÿı‰ ’fl_’flÎ±ı µ’ÿıÂ¿ »ı. ‹ÎÀı ÷ı √v ±fiı ÿı‰ ’HÎ √‹ı …, ÷ı±˘ µ’fl ¤Ï@÷-⁄Ë<‹Îfifi˘

¤Î‰ ±Î‰ı …. ÷ı◊Ì ±Î ‰ˆ›Î‰E« ±ı hÎÌ…\_ ·ZÎHÎ Á‹…‰_. ‰‚Ì ±Î ‰ˆ›Î‰E« V‰-±fiı ’flfi_

Ï«kÎ ≠Á¯Î flËı ÷ı flÌ÷ı … ¿fl‰Ì. ¬˘À˘ ¿ÿÎ√˛Ë ¿ÿÎÏ’ ¿fl‰˘ fiÏË. ƒT›-ZÎıhÎ-¿Î‚ ±fiı ¤Î‰fiı

K›Îfi‹Î_ flÎ¬Ìfiı ‰ˆ›Î‰E« (Áı‰Î-¤Ï@÷) ±Îÿfl‰Ì. ¿˘¥fi_ ’HÎ ‹fi ÿ—¬Î› ÷ı‰˘ ËÃÎ√˛Ë ¿Ô·ıÂ

¿flÎ‰fiÎfl »ı ±fiı ¿Ô·ıÂ ¿‹˝ ⁄_‘Î‰fiÎfl »ı. ‹ÎÀı Á‹ÎÏ‘ flËı ÷ı flÌ÷ı Áı‰Î-¤Ï@÷ ¿fl‰Î-¿flÎ‰‰Îfi˘

’ÏflHÎÎ‹ flÎ¬‰˘.

““flÒÿÊflìÊ”” ±Î Á_V¿Ú÷ ÂOÿfiÌ T›I’ÏkÎ √fl∞ …HÎÎ‰ı »ı ¿ı √ÿÊflÎûÊ ÁŸÿ◊— ßÁÃflÒÿÊflÎàÿ— = Áı‰Î-¤Ï@÷ ¿fl‰ÎfiÎ ’ÏflHÎÎ‹ ÏÁ‰Î› ⁄Î¿ÌfiÎ ÂıÊ Á‰˝ ¤Î‰ÎıfiÌ ÏfiT≤ÏkÎfi˘ …ı

Ïfi›‹-ÂıÊ Á‰˝¤Î‰˘‹Î_◊Ì T›ÎT≤ÏkÎ ◊‰Î w’ ¤Î‰‹Î_ Ïfi›Ï‹÷ ◊‰_ ÷ı ‰ˆ›Î‰E«. ±Î ‰ˆ›Î‰E«

µ’fl ±ı¿ ºpÎ_÷ ±Î’ı »ı ¿ı - flIfi˘fiÎ √HÎ˘fiı ΩHÎfiÎfl˘ √HÎiÎ, flIfi˘fiÎ ≠¤Î‰ Ï‰Êı

±Ï÷Â› l©Î‰Î‚˘ lÎ© ±ı‰˘ ±ÎI‹Î ±’Ò‰˝ ’H›˘ÿ›◊Ì ±◊‰Î ÿˆÏ‰¿ ≠Á¯Î÷Î◊Ì ≠ÎÅ

◊›ı·Î_ g«÷Î‹HÎÌ ±ÎÏÿ-flIfi˘fiÌ ±’Ò‰˝ Áı‰Î ¿flı »ı. ’ÒΩ ¿flı »ı. ¤Ï@÷ ¿flı »ı ±fiı ËÎÏÿ˝¿

⁄Ë<‹Îfi ¿flı »ı. ÷ıfiÎ◊Ì ’HÎ ±fiı¿√HÎÎ ±Ï‘¿¤Î‰ı ‰ˆ›Î‰E« ¿fl‰Îfi˘ …ı Ïfi›‹ ÷ı hÎÌ…\_

·ZÎHÎ Á‹…‰_. ±Î ≠‹ÎHÎı ÁQ›√˚ºÏpfiÎ_ (1) ÂlÒÊÎ, (2) ‘‹˝flÎ√, ±fiı (3) ‰ˆ›Î‰E«

±ı‹ ¿<· hÎHÎ Ï·_√˘ ΩHÎ‰Î_. flÎ√-¶ıÊfiÌ √Î_Ã ±Î ∞‰‹Î_ ±fiÎÏÿ¿Î‚fiÌ »ı …. ÷ı √Î_Ã

¤ıÿÎ›ı »÷ı (√˛ÏL◊¤ıÿ ◊›ı »÷ı) ±ÎI‹Îfiı V‰÷— … ÷k‰fiı Ï‰Êı ÷Ì‰˛ ⁄Ë<‹Îfifi˘ ¤Î‰

±Î‰ı … »ı. ––14––

±‰÷flHÎ —- øÊÁ⁄UÁòÊÁ‹XÔUÊÁŸ •Ê„U = Ë‰ı «ÎÏflhÎ‰ÎfiÔfiÎ_ Ï·_√˘ ¿Ëı »ı —-3◊ÇªÊáÊÈ‚Ê⁄UË

4‚hÙ,

5¬ááÊflÁáÊîÊÙ

6Á∑§ÿÊ¬⁄UÙ øfl –

7ªÈáÊ⁄UÊªË

8‚P§Ê⁄U¢÷‚¢ª•Ù

1Ã„U ÿ

2øÊÁ⁄UûÊË H 15 H

◊ÊªÊ¸ŸÈ‚Ê⁄UË, øÊÁ⁄UòÊ◊Ù„UŸËÿ∑§◊¸ˇÊÿÙ¬‡Ê◊ÿÙªÊÃÔ ˜, •Sÿ ø ÃûflÊflÊÁ#¢¬˝àÿflãäÿ∑§Ê⁄UáÊàflÊÃÔ, ∑§ÊãÃÊ⁄UªÃÁflflÁˇÊÃ¬È⁄U¬˝ÊÁ#‚lÙªÃÊ‚◊ÃÊãœflÃÔ – ÃÕÊ ““üÊÊh—””,Ãûfl¢ ¬˝ÁÃ Ãà¬˝àÿŸË∑§Ä‹‡Ê„˛UÊ‚ÊÁÃ‡ÊÿÊÃÔ, ‚ÁÛÊäÿflÊÁ#-¬˝flÎûÊÃŒÔ÷ÙQÎ§ÃŒÔªÃ-ÁflÁœüÊÊhflÃÔ,

E:/JAYA/YOG. PM5 37

37

•ŸŸÙûÊ⁄UÿÙª— ¬Ê¬ÿÙª¬˝ÁÃ’ãœ∑§Ê¬ª◊„UÃÈÁ⁄UàÿÃŒÊ„U – ÃÕÊ ““¬˝ôÊÊ¬ŸËÿ—””, •Ã ∞fl∑§Ê⁄UáÊmÿÊÃÔ ˜ ‚ÁÛÊäÿflÊÁ#¬˝flÎûÊÃŒÔ ˜÷ÙQÎ§ÃŒÔ ˜ªÃÁflÁœüÊÊhÊ#-¬˝ôÊÊ¬∑§flÃÔ ˜ ‚ë¿˛UhÊ-»§‹Ù¬Œ‡Ê¸ŸÊÕ¸◊ÃÃÔ – ÃÕÊ ““Á∑˝§ÿÊ¬⁄UpÒfl””, ©UQ§‹ˇÊáÊÊŒfl „UÃÙ—, •ŸŸ ◊ÊªÊ¸ŸÈ‚ÊÁ⁄UàflSÿÁŸ¡¢ ∑§Êÿ¸◊Ê„U –

√Î◊Î◊˝ —- ÷◊Î «ÎÏflhÎ‰ÎfiÔ ±ÎI‹Î (1) ‹Î√Î˝fiÁÎflÌ, (2) l©Î‰ÎfiÔ, (3) ≠iÎÎ’fiÌ›,

(4) Ïø›Î‹Î_ ÷I’fl, (5) √HÎÎfiflÎ√Ì, ±fiı (6) ’˘÷ÎfiÎ◊Ì Â@› ±ı‰Î_ ‘‹˝¿Î›˘˝fiÎ ±Îfl_¤◊Ì

›@÷ Ë˘› »ı. ––15––

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- (1) ““‹Î√Î˝fiÁÎflÌ”” = …ˆfi ÂÎÁfifiÎ «ÎÏflhÎV‰w’ I›Î√‹Î√˝fiı

±fiÁfl‰Î’b_. iÎÎfiÎ‰flHÎÌ›ÎÏÿ ±ÎÃı ¿‹˘˝ ±ÎI‹ÎfiÎ ±fi_÷iÎÎfiÎÏÿ √HÎ˘fi_ ±Î‰flHÎ ¿flfiÎflÎ_

Ë˘‰Î◊Ì ±ÎI‹ÎfiÎ ’÷fifi_ ¿ÎflHÎ »ı. ÷◊ÎÏ’ ÷ı ±ÎÃ‹Î_ ‹˘ËfiÌ› ¿‹˝ Ï‹J›Î ¤Î‰˘ µI’¯Î

¿flfiÎfl Ë˘‰Î◊Ì ’÷fifi_ ÁÏ‰ÂıÊ¿ÎflHÎ »ı. ±ËŸ Á‘Ì ±Î‰ı·˘ ±ÎI‹Î ÁQ›¿ÔI‰ ’Î‹ı·˘ Ë˘‰Î◊Ì

ÿÂ˝fi‹˘ËfiÌ›fi˘ ZÎ›˘’Â‹ ¿flÌ «@›˘ »ı. ÷ı◊Ì Ë‰ı «ÎÏflhÎ‹˘ËfiÌ› ¿‹˝fi˘ (÷ı‹Î_ ’HÎ ÿıÂ-

Á‰ «ÎÏflhÎfi˘ ≠Ï÷⁄_‘ ¿flfiÎfl ±ı‰Î ±≠I›ÎA›ÎfiÌ› ±fiı ≠I›ÎA›ÎfiÌ›¿ÊÎ› ÷◊Î ÷ıfiı ÁË›˘√

±Î’fiÎfl fi‰ fi˘¿ÊÎ› w’ 4 Ü 4 Ü 9 = 17 ≠¿ÚÏ÷±˘fi˘) ZÎ›˘’Â‹Ï‰ÂıÊ ◊‰Î◊Ì ±fi_÷

µ’¿ÎflÌ ÷Ì◊*¿fl ¤√‰L÷˘±ı ⁄÷Î‰ı·Î I›Î√‹› «ÎÏflhÎw’ ‘˘flÌ ‹Î√˝fiı ±fiÁfl‰ÎfiÌ ±Î

±ÎI‹Îfiı ⁄Ï© µI’¯Î ◊Î› »ı.

±Î I›Î√‹› «ÎÏflhÎ‹Î√˝fiı ±fiÁfl‰Î’b_ ±ı … ÷k‰iÎÎfifiÌ ≠ÎÏÅfi_ ±‰LK›¿ÎflHÎ

»ı. ÷ıfiÎ µ’fl ±ı¿ ºpÎL÷ Á‹Ω‰ı »ı ¿ı - …ı‹ ±ı¿ …o√·‹Î_ ¿˘¥ ±_‘’vÊ ¤Ò·˘ ’Õu˘,

÷ıfiı ’˘÷ÎfiÎ ≥pfi√flı ’ËÎıÓ«‰_ »ı. ÷ı‰Î‹Î_ ÷ıfiı ⁄ÌΩ ºÏp‰Î‚Î ÁI’vÊfi˘ ›˘√ ◊›˘, I›Îfl

’»Ì ‹‚Ì √›ı·Î ÷ı ÁI’flÊfiÌ ±Î_√‚Ì±ı Ωı ÷ı ±_‘ «Î·ı ’fl_÷ ’˘÷ÎfiÌ ≥E»Î ‹…⁄

±ÎÕ˘-±‰‚˘ fi «Î·ı ÷˘ ±S’Á‹›‹Î_ V‰-≥p-fi√flı ’ËÎıÓ«Ì Â¿ı »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ±Î’HÎ˘

±Î ±ÎI‹Î ±fiÎÏÿ¿Î‚◊Ì Á_ÁÎflw’Ì ¿ÎL÷Îfl‹Î_ ¤Ò·˘ ’Õı·˘ »ı. iÎÎfiÎ‰flHÎÌ› ±fiı

‹˘ËfiÌ›¿‹˝fiÎ µÿ›◊Ì ±iÎÎfiÌ ±fiı Ï‹J›ÎiÎÎfiÌ Ë˘‰Î◊Ì ±_‘ »ı. ‹˘ZÎw’ ≥pfi√flı ’ËÎıÓ«‰_

»ı. ÷ı‰Î‹Î_ ±fi_÷ µ’¿ÎflÌ ’fl‹ÎI‹Î ‰Ì÷flÎ√ ÿı‰ ±fiı ÷ı‹fiÎ … ‹Î√˝fiı ›◊Î◊˝ ±fiÁflfiÎflÎ

±fiı ºÏp‰Î‚Î ±ı‰Î, √v w’ ÁI’vÊfi˘ ›˘√ ◊¥ √›˘. Ë‰ı ÷ı±˘fiÌ ±Î_√‚Ì±ı (÷ı±˘±ı

⁄÷Î‰ı·Î ‹Î√ı) ±Î ±ÎI‹Î «Î·ı ÷˘ ±‰U› ¥p fi√fl ±ı‰Î ‹˘ZÎfi√flı ’ËÎıÓ«ı …. ¿ÎflHÎ

¿ı ±Î ‹Î√ı «Î·÷Î_ ±‰U› ÷k‰iÎÎfifiÌ ≠ÎÏÅ ◊Î› »ı. ÷ı ‹˘ZÎfi_ ÁÎ‘¿÷‹ ¿ÎflHÎ »ı. ‹ÎÀı

““‹Î√Î˝fiÁÎÏfl÷Î”” ±ı «ÎÏflhÎÌ›Îfi_ ≠◊‹ Ï·_√ »ı.

(ÀÌ¿ÎfiÌ ±_ÿflfiÌ ’_Ï@÷fi˘ ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı- ∑§ÊãÃÊ⁄ U=…o√·‹Î_, ªÃ=flËı·Î, ±fiı

ÁflflÁˇÊÃ=¥WÀ, ¬È⁄U=fi√flı, ¬˝ÊÁ#=…‰ÎfiÌ ¥E»Î‰Î‚Î, ‚lÙªÃÊ=ÿı¬÷Î µkÎ‹ ’vÊfiÎ ›˘√’HÎÎ◊Ì,

‚◊Ã=ÁÏË÷-›@÷ ±ı‰Î, •ãœflÃÔ=±Î_‘‚Î ‹ÎHÎÁfiÌ …ı‹, ÂıÊ ±◊˝ µ’·ZÎHÎ◊Ì ΩıÕ‰˘.)

E:/JAYA/YOG.PM5 38

38

(2) l©Î‰ÎfiÔ˚ = ÷k‰ ≠I›ı ±Ï÷Â› l©Î‰Î‚˘, ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ÷k‰˘ ≠I›ıfiÌ l©Î‹Î_

≠I›fiÌ¿¤Ò÷ (ÂhÎ¤Ò÷) ±ı‰Î ¿Ô·ıÂ˘fi˘ ±Ï÷Â› ËˇÎÁ ◊›ı·˘ »ı. ‹ÎÀı l©Î‰Î‚˘, …ı ±ÎI‹Îfiı

…ı Ï‰Ê› µ’fl ±Ï÷Â› l©Î Ë˘› »ı ÷ı ±ÎI‹Îfiı ÷ı Ï‰Ê› µ’fl ±≠ÌÏ÷-¶ıÊ-µÿÔ‰ı√-ÂÎflÌÏfl¿

’Ïfll‹ ±ÎÏÿ ÂhÎ÷S› ¤Î‰˘ Ë˘÷Î fi◊Ì. ±Î ⁄Î⁄÷ µ’fl ±ı¿ ºpÎL÷ Á‹Ω‰ı »ı ¿ı -

‘fl÷Ì‹Î_ ÿÎÀı·˘ Á÷Ô= ÁQ›¿Ô ±ı‰˘ ÏfiÏ‘ = ¤_ÕÎfl ‹ı‚‰‰Î‹Î_ ≠‰÷ı˝·, ±fiı ÷ı ¤_ÕÎfl ‹ı‚‰Ìfiı

¤ÎÏ‰‹Î_ ÷ıfi˘ ¤˘@÷Î ⁄fifiÎfl, ±ı‰Î ÷ı ’wÊfiı ÷ı ÏfiÏ‘ ‹ı‚‰‰ÎfiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ Â¿fi Ωı‰Î_,

¥pÿı‰fi_ V‹flHÎ ¿fl‰_. ¥I›ÎÏÿ Ï‰Ï‘‹Î_ …ı‹ ±’Ò‰˝ l©Î Ë˘› »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ‹Î√Î˝fiÁÎflÌ

⁄fiı·Î ±Î ‹ËÎI‹Îfiı ±fi_÷iÎÎfiÎÏÿ w’ ±ÎI‹¤_ÕÎfl ‹ı‚‰‰Î‹Î_ ±fiı ÷ıfi˘ ¤ÎÏ‰‹Î_ ¤˘@÷Î

⁄fi‰Î‹Î_, ÷ı ¤_ÕÎflfiÌ ≠ÎÏÅfiÌ Ï‰Ï‘ ≠I›ı ±fiı ÷ıfiÌ Ï‰Ï‘ ⁄÷Î‰fiÎflÎ ±ÎÅ’vÊ˘ ≠I›ı

±Ï÷Â› l©Î Ë˘› »ı.

±Î l©Î fiÎ‹fi˘ ⁄ÌΩı √HÎ ±Î‰‰Î ‰Õı µkÎfl ±ı‰Î ≠iÎÎ’fiÌ› fiÎ‹fiÎ hÎÌΩ

√HÎfi˘ ›˘√ ≠ÎÅ ◊Î› »ı. ÷ı ≠iÎÎ’fiÌ› ±ı‰˘ hÎÌΩı √HÎ ¿ı‰˘ »ı ? ÷ı …HÎÎ‰ı »ı ¿ı

’ÎÏ’WÃ ±ı‰Î ±Â¤›˘√˘ w’ …ı ‘‹˝fiÎ ≠Ï÷⁄_‘¿ ¤Î‰˘ - (±Î‚Á-µÿÎÁÌfi÷Î, ±≠ÌÏ÷,

Á_ÁÎflflÎ√, Á¬flÎ√, ÿ—¬¶ıÊ, ¥I›ÎÏÿ)fiÎ fiÎÂfiÎ ¿ÎflHÎ¤Ò÷ ±ı‰˘ ±Î ≠iÎÎ’fiÌ› √HÎ »ı.

±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ±Î ≠iÎÎ’fiÌ› fiÎ‹fi˘ hÎÌΩı √HÎ ±Î l©Î fiÎ‹fiÎ ⁄ÌΩ √HÎ‰Õı ≠ÎÅ ◊Î›

»ı. ±ıÀ·ı Ë‰ı ÷ı hÎÌΩ √HÎfiı Á‹Ω‰ı »ı -

(3) ≠iÎÎ’fiÌ› = µ’fl˘@÷ ⁄ı √HÎ˘ ±Î‰‰Î◊Ì ±ÎI‹¤_ÕÎfl ‹ı‚‰‰ÎfiÌ ±ı‰Ì

÷Î·Î‰ı·Ì ·Î√ı »ı ¿ı √v ≠I›ı Á‹Ï’˝÷ ⁄fiı »ı Áfl‚ ⁄fiı »ı. fi‹˛ ⁄fiı »ı. ÷ı◊Ì √v

¶ÎflÎ ÏÂ¬Î‹HÎ ÿı‰Îfiı ›˘B› ⁄fiı »ı.

±Î Ï‰Ê› µ’fl ’HÎ ºpÎL÷ Á‹Ω‰ı »ı ¿ı - Á_ÿfl ¤_ÕÎflfiı ‹ı‚‰‰Î‹Î_ ≠‰÷ı˝·Î

±fiı ¤ÎÏ‰‹Î_ ¤˘@÷Î ⁄fifiÎflÎ ’vÊfiı ÷ı ¤_ÕÎflÁ_⁄_Ï‘ Ï‰Ï‘‹Î_ ±’Ò‰˝l©Î ◊‰Î◊Ì ÷ı Ï‰Ï‘

Á‹Ω‰fiÎflÎ ±ÎÅ ’vÊ ≠I›ı …ı‹ ±Ï÷Â› ÁÿÔ¤Î‰-⁄Ë<‹Îfi ◊Î› »ı. ÷ı ±ÎÅ’vÊ˘ …ı‹

¿Ëı ÷ı‹ Ï‰Ï‘’Ò‰˝¿ ÁÎ_¤‚ı »ı. ±Î«flı »ı. …flÎ ’HÎ ÷¿Û-Ï‰÷¿Û ¿fl÷˘ fi◊Ì. ÷ıfiÌ …ı‹ √v

…ı Á‹Ω‰ı ÷ıı Á‹…‰Î ÷ˆ›Îfl ◊¥ Ω›, ¿<HÎÎÂ‰Î‚˘ ⁄fiÌ Ω›, ÷ı ≠iÎÎ’fiÌ›√HÎ ±ı hÎÌ…\_

Ï·_√ ΩHÎ‰_. ÁÎ«Ì l©Îfi_ ±Î … (≠iÎÎ’fiÌ›÷Î ±ı … ) Œ‚ »ı. ±ı‹ Á‹Ω‰‰‰Î ‹ÎÀı

l©Î ’»Ì ±Î ’ÿ ¿èÎ_ »ı.

(4) Ïø›Î÷I’fl÷Î = ±ÎI‹Îfiı ÏË÷¿ÎflÌ ±ı‰Î_ ‘‹˝¿Î› ˝ ±Î«fl‰Î‹Î_ ±Î‚Á-’Ïfll‹ÎÏÿ

Ï‰fiÎ ÁÿÎ ÷I’fl÷Î, ±Î «˘◊_ Ï·_√ »ı. ±Î Ïø›Î÷I’fl÷Î ’Ò‰ı˝ ¿Ëı·Î ≠iÎÎ’fiÌ›÷Î √HÎfiÎ

¿ÎflHÎ◊Ì … ±Î‰ı »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ø‹Â— ±Î «Îfl √HÎ˘ ¿Ëı‰Î ‰Õı ‹Î√Î˝fiÁÎÏfl÷Îfi_ ’˘÷Îfi_

±Î ¿Î›˝ … »ı ±ı‹ …HÎÎT›_. ±ıÀ·ı ¿ı ‹Î√Î˝fiÁÎÏfl÷Î◊Ì l©Î‰k‰, l©Î‰k‰◊Ì ≠iÎÎ’fiÌ›÷Î,

±fiı ≠iÎÎ’fiÌ›÷Î◊Ì Ïø›Î÷I’fl÷Î √HÎ˘ ∞‰‹Î_ ±Î‰ı »ı. ’Ò‰˝’Ò‰˝fiÎ √HÎ˘ ¿ÎflHÎ »ı. µkÎfl-

µkÎflfiÎ √HÎ˘ ¿Î›˝ »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı «ÎÏflhÎÌ›ÎfiÎ_ ¿<· «Îfl Ï·_√˘ Á‹ΩT›Î_.

E:/JAYA/YOG. PM5 39

39

©UQ¢§ øÊãÿÒ⁄UÁ¬ -““©Uh˜flÊ¸˘œ—‚◊ÊÁœ»§‹— ‚ÊüÊflÊ— ‚◊ÊÁœ—, Ÿ øÊSÿ ÿÙªÃÙ ÷Œ— ““ßÁÃ ∞fl¢

ÿÙªSÿÊŸÈ·XÔUÃÙ ÁŸ¡»§‹ÁflÁœ◊Á÷œÊÿ Á‹XÔUÊãÃ⁄U◊Ê„U - ªÈáÊ⁄UÊªË, Áfl‡ÊÈhÊ‡ÊÿàflÊÃÔ˜ ÃÕÊ‡ÊÄàÿÊ (! 1ÄÿÊ ) ⁄¢U÷‚XÔUÃ—, flãäÿÊ⁄Uê÷÷ÊflÁŸflÎûÊ—– ““ÃÕÊ ø øÁ⁄UòÊË”” ÃÕÊ øÊÁ⁄UòÊËø ∞fl¢ÁflœÙ ÷flÁÃ – ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H 15 H

±L›ÿÂ˝fi¿Îfl˘ ‰Õı ’HÎ ¿Ëı‰Î›_ »ı ¿ı —-

±ÎI‹Î‹Î_ …ı …ı ±Îl‰‰Î‚Î_ ¿Î›˘˝ Ë˘› ’fl_÷ …ı ¿Î›˘˝fiÌ µK‰˝ = ±Î√‚ ±fiı ±‘— =

’Î»‚ Á‹ÎÏ‘w’ Œ‚fiÌ ≠ÎÏÅ ◊÷Ì Ë˘› ÷˘ ÷ı ÁÎl‰¿Î› ˝ ’HÎ Á‹ÎÏ‘ … ¿Ëı‰Î› »ı.

Á‹ÎÏ‘ ±ıÀ·ı Á‹÷Î¤Î‰ = flÎ√¶ıÊfiÌ ËÎÏfi, ¿ÊÎ›˘fi˘ ’flÎ¤‰, ±Î Á‹ÎÏ‘ ÷ı µ’fl˘@÷

¤Î‰›˘√◊Ì Ï¤¯Î fi◊Ì. ‹ÎÀı «ÎÏflhÎÌ›Î ±ÎI‹Îfiı …ı‹ Á‹ÎÏ‘Œ‚fiÌ ≠ÎÏÅ ◊Î› ÷ı‹

‹Î√Î˝fiÁÎÏfl÷ÎÏÿ ‰Õı ø‹Â— Ïø›Î÷I’fl÷ÎV‰w’ ¤Î‰›˘√fiÌ ’HÎ ≠ÎÏÅ ◊Î› »ı. ±L›ÿÂ˝fi¿Îfl˘

…ıfiı Á‹ÎÏ‘ ¿Ëı »ı ÷ıfiı … …ˆfiÿÂ˝fi¿Îfl˘ ¤Î‰›˘√ ¿Ëı »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı ›˘√fiÎ ≠Á_√◊Ì µkÎfl˘kÎfl Œ‚Ï‰Ï‘fiı …HÎÎ‰Ìfiı (±ıÀ·ı ¿ı ‹Î√Î˝fiÁÎÏfl÷Îfi_

’˘÷Îfi_ Œ‚ l©Î‰k‰, l©Î‰k‰fi_ ’˘÷Îfi_ Œ‚ ≠iÎÎ’fiÌ›÷Î, ±fiı ≠iÎÎ’fiÌ›÷Îfi_ ’˘÷Îfi_ Œ·

Ïø›Î÷I’fl÷Î ¥I›ÎÏÿ ’˘÷’˘÷ÎfiÎ Œ‚Ï‰Ï‘fiı …HÎÎ‰Ìfiı) Ë‰ı ’Î_«‹_ Ï·_√ …HÎÎ‰ı »ı -

(5) √HÎflÎ√Ì = Ï‰Â© ±ÎÂ›‰Î‚˘ Ë˘‰Î◊Ì √HÎ˘fi˘ … flÎ√Ì, ±ÎÀ·Ì ¨«Ì ¿ZÎÎ±ı

±Î‰fiÎfl ±ÎI‹Î Ïfi‹˝‚ xÿ›‰Î‚˘ Ë˘‰Î◊Ì ⁄ÌΩfiÎ Œ@÷ √HÎ˘fi˘ … ≠ı‹Ì Ë˘› »ı.

(6) Â@›Îfl_¤Á_√÷ —- ’˘÷ÎfiÎ◊Ì ⁄fiÌ Â¿ı ÷ıÀ·Î_ … ‘‹˝¿Î›˘˝fi˘ ±Îfl_¤ ¿fl‰Î‰Î‚˘.

…ı ‘‹˝¿Î›˝ ’˘÷ÎfiÎ◊Ì ¿fl‰_ ±Â@› »ı ÷ıfi˘ ±Îfl_¤ ¿flı ÷˘ ’HÎ ¿o¥ Œ‚ ≠ÎÅ ◊‰Îfi_ fi◊Ì.

¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ¿Î›˝ ⁄fi‰Îfi_ … fi◊Ì. ÷˘ ÷ı‰Î_ Œ‚≠ÎÏÅfiÌ ±’ıZÎÎ±ı ‰LK› ¿Î› ˝fi˘ ±Îfl_¤ ¿fl‰ÎfiÌ

¥E»Î …ıfiÎ xÿ›‹Î_◊Ì ÏfiT≤ÏkÎ ’Î‹ı·Ì »ı ÷ı »_ Ï·_√ ΩHÎ‰_. ±Î ≠‹ÎHÎı «ÎÏflhÎ‰ÎfiÔ ±ÎI‹ÎfiÎ_

¿<· » Ï·_√˘ ΩHÎ‰Î_. ––15––

±‰÷flHÎ —- •ÿ¢ ø øÊÁ⁄UòÊË Œ‡Ê‚fl¸øÊÁ⁄UòÊ÷ŒÊŒŸ∑§Áflœ ßàÿÃ •Ê„U-

±Î «ÎÏflhÎ‰ÎfiÔ ±ÎI‹Î ÿıÂ ±fiı Á‰˝ «ÎÏflhÎfiÎ ¤ıÿ◊Ì ±fiı¿Ï‰‘ »ı. ÷ı …HÎÎ‰ı »ı-3∞‚Ù

2‚Ê◊Êßÿ‚ÈÁh÷ÿ•Ù

4áÊª„UÊ

5◊ÈáÊÿ√flÙ –

1•ÊáÊÊ¬Á⁄UáÊß÷ÿÊ

6•¢Ã

7¡Ê

8flËÿ⁄UÊªÙ ÁûÊ H 16 H

1. ÏÿT›ÿÂ˝fi C/o ÀˇVÀ ¿<‹Îfl’Î· Ï‰. ÂÎË ÷flŒ◊Ì ≠¿ÎÏÂ÷ ◊›ı· ““›˘√¤Îfl÷Ì””‹Î_ ““‡ÊÄÔàÿÊ⁄¢U÷‚XÔUÃ—””’ÎÃ »Î’Ìfiı ¿ÎˆÓÁ‹Î_ (? ÄÿÊ) »Î’ı·_ »ı. ±ıÀ·ı ÷ı±˘fiı ¿˘¥ ËV÷·ıÏ¬÷ ≠÷ ±◊Ô‰Î ≠Î«Ìfi ’V÷¿˘‹Î_ ‡ÊÄÔàÿÊ ’ÎÃ

Ωı‰Î ‹‚ı· »ı. ÷ıfiı ±⁄ÎÏ‘÷ flÎ¬Ìfiı ÀÌ¿Î »Î’ı· »ı. ’fl_÷ ‡ÊÄÔàÿÊ ÂOÿ◊Ì ±◊˝Á_√÷ ◊÷˘ fi◊Ì. ÷ı‹… √Î◊Î‹Î_

‡ÊÄÔàÿÊ ÂOÿ … »ı. ÷ı◊Ì … ÷ı±˘±ı ‡ÊÄàÿÊ ÂOÿfiÌ ’ÎÁı ? ≠ëÎ◊˝¿Ï«é ‹¿Ìfiı ¿ÎˆÓÁ‹Î_ ÄÿÊ fi˘ ’ÎÃ ±Î’ı· »ı.

±‹ı ’HÎ Á_√÷ ◊÷Î ±◊˝fiı K›Îfi‹Î_ flÎ¬Ìfiı ‡ÊÄÔàÿÊ ±ı … ’ÎÃ ±ÎM›˘ »ı. ÷k‰ lÌ ⁄Ë<l÷ ΩHÎı.

E:/JAYA/YOG.PM5 40

40

∞·— øÊÁ⁄UòÊË ““‚Ê◊ÊÁÿ∑§‡ÊÈÁh÷ŒÃ—”” - ßàfl⁄‘UÃ⁄UÊXÔUË∑§⁄UáÊŸ, ““•Ÿ∑§œÊ”” =•Ÿ∑§¬˝∑§Ê⁄UÙ ◊ãÃ√ÿ— – ‚Ê◊ÊÁÿ∑§ÊÁŒ¬˝ÁÃ◊ÊŸÈ∑˝§◊áÊ ªÎ„UË, ÃÕÊ ‚Ê◊ÊÁÿ∑§ë¿UŒÙ¬-SÕÊåÿÊÁŒ∑§∑§◊áÊÊŸªÊ⁄U— – ∑§Õ◊Ô ? ßàÿÊ„U-•ÊôÊÊ¬Á⁄UáÊÁÃ÷ŒÊÃÔ Ÿ ◊ıŸËãº-fløŸ¬Á⁄UáÊÃ⁄UãÿÃÔ˜‡ÊÈÁh∑§Ê⁄UáÊÁ◊ÁÃ ∑Î§àflÊ – •ãÃ ÿÊflÃÔ ‚fl¸÷ŒÊŸÊ¢ flËÃ⁄UÊª— – ÃòÊÊÁ¬ ˇÊÊÁÿ∑§flËÃ⁄UÊª— –ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸ — H 16 H

√Î◊Î◊˝ —- ±Î «ÎÏflhÎ‰Î‚Î ∞‰˘‹Î_ Ï…fiırfl≠¤fiÌ ±ÎiÎÎfiÌ ’ÏflHÎÏ÷ Ï¤¯Î Ï¤¯Î

Ë˘‰Î◊Ì ÁÎ‹ÎÏ›¿fiÌ ÂÏ© Ï¤¯Î Ï¤¯Î ◊‰Î◊Ì ±Î «ÎÏflhÎ‰Î‚Î ∞‰˘ ±fiı¿ ≠¿ÎflfiÎ ΩHÎ‰Î.

±_÷ı Á‰ı˝ ÷ı ∞‰˘ ›Î‰÷Ô ZÎÎÏ›¿‰Ì÷flÎ√ ◊Î› »ı. ––16––

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- ÁÎ‹ÎÏ›¿ ±ıÀ·ı Á‹÷Î¤Î‰fiÌ ≠ÎÏÅ, ÷ı ¥I‰fl ¿Ï◊÷ (±S’¿Î·Ìfi)

±fiı ÷ıfiÎ◊Ì ¥÷fl (›Î‰I¿Ï◊÷ = ›Î‰F∞‰) ±ı‹ ⁄ı ≠¿Îflfi_ »ı, ÷ı ’HÎ «ÎÏflhÎ‹˘ËfiÌ›-

¿‹˝fiÎ ZÎ›˘’Â‹ w’ ±ÎI‹ÎfiÌ ’ÏflHÎÏ÷ ±fiı¿Ï‰‘ Ë˘‰Î◊Ì ±fiı¿Ï‰‘ »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı

ÁÎ‹ÎÏ›¿fiÌ ÂÏ©fiÎ ¤ıÿ◊Ì ¿˘¥ ¥I‰fl¿Ï◊÷ ±_√Ì¿Îfl ¿flı ±fiı ¿˘¥ ›Î‰I¿Ï◊÷ ±_√Ì¿Îfl

¿flı ±ı‹ ZÎ›˘’Â‹fiÎ ¤ıÿ◊Ì ±Î «ÎÏflhÎ‰Î‚Î ∞‰˘ ’HÎ ±fiı¿¤ıÿ‰Î‚Î ΩHÎ‰Î. ¤fl÷-

±ˆflÎ‰÷ ZÎıhÎ‹Î_ ’Ëı·Î-»ıS·Î Ï…fiırflfiÎ ÂÎÁfi‹Î_ ‹Ïfi±˘ ¥I‰fl¿Ï◊÷ «ÎÏflhÎ ±_√Ì¿Îfl

¿flfiÎflÎ Ë˘› »ı. ±fiı ‹K›fiÎ ⁄Î‰ÌÁ ÷Ì◊*¿fl˘fiÎ ÂÎÁfi‹Î_ ÷◊Î ‹ËÎÏ‰ÿıË ZÎıhÎ‹Î_

‹Ïfi±˘ ›Î‰I¿Ï◊÷ «ÎÏflhÎ ±_√Ì¿Îfl ¿flfiÎflÎ Ë˘› »ı.

ÿıÂ«ÎÏflhÎ‰Î‚Î B≤ËV◊˘ ’Ëı·Ì ÁÎ‹ÎÏ›¿ ≠Ï÷‹Î◊Ì ≠Îfl_¤Ìfiı ø‹Â— ±Ï√›Îfl ≠Ï÷‹Î

‘ÎflHÎ ¿fl‰Î ‰Õı ±fiı¿ ≠¿ÎflfiÎ Ë˘› »ı. ¿˘¥ B≤ËÌ ±ı¿ ≠Ï÷‹Î‘ÎflÌ, ¿˘¥ B≤ËÌ ⁄ı ≠Ï÷‹Î‘ÎflÌ,

±ı‹ ›Î‰÷Ô ¿˘¥ B≤ËÌ ±ÏBÎ›Îfl ≠Ï÷‹Î‘ÎflÌ Ë˘‰Î◊Ì B≤ËV◊ ’HÎ ±fiı¿Ï‰‘ »ı. ±◊‰Î ¿˘¥

B≤ËV◊ ±ı¿‰˛÷‰Î‚Î, ¿˘¥ B≤ËV◊ ⁄ı ‰˛÷‰Î‚Î, ±ı‹ ›Î‰÷Ô ¿˘¥ B≤ËV◊ ⁄Îfl ‰˛÷‰Î‚Î Ë˘› »ı.

±ı‹ ÿıÂÏ‰flÏ÷‰Î‚Î ’HÎ ±fiı¿Ï‰‘ »ı. ÷◊Î Á‰˝«ÎÏflhÎ‰Î‚Î ‹Ïfi‹ËÎI‹Î±˘ ’HÎ ¿˘¥ ÁÎ‹ÎÏ›¿

«ÎÏflhÎ‰Î‚Î, ¿˘¥ »ıÿ˘’V◊Î’fiÌ› «ÎÏflhÎ‰Î‚Î, ¿˘¥ ’ÏflËÎfl Ï‰ÂÏ© «ÎÏflhÎ‰Î‚Î, ¿˘¥

ÁÒZ‹Á_’flÎ› «ÎÏflhÎ‰Î‚Î ±fiı ¿˘¥ ›◊ÎA›Î÷ «ÎÏflhÎ‰Î‚Î ±ı‹ ÁÎ‘ ¤√‰L÷˘ ’HÎ ±fiı¿

≠¿ÎflfiÎ Ë˘› »ı.

÷◊Î µ’fl˘@÷ ≠I›ı¿ ¤ıÿÔ‰Î‚Î ∞‰˘ ’HÎ ±fiı¿ ≠¿ÎflfiÎ »ı. ÷ı ¿ı‰Ì flÌ÷ı ? Ï…fiırfl

’fl‹ÎI‹ÎfiÌ …ı ±ÎiÎÎ »ı, ÷ı ±ÎiÎÎfiÌ ’ÏflHÎÏ÷ «ÎÏflhÎ‹˘ËfiÌ›¿‹˝fiÎ ZÎ›˘’Â‹◊Ì ∞‰ı ∞‰ı

…\ÿÌ …\ÿÌ »ı. ÷ı◊Ì «ÎÏflhÎ‰ÎfiÔ ∞‰˘ ±fiı¿Ï‰‘ »ı. ‹˙fiÌLƒfiÎ (Ï…fiırflfiÎ) ‰«fifiÌ ’ÏflHÎÏ÷

Ï‰fiÎ ⁄Ì…\_ ¿o¥ ’HÎ ÂÏ©fi_ ¿ÎflHÎ fi◊Ì. ’fl‹ÎI‹ÎfiÌ ±ÎiÎÎ ≠I›ıfiÌ ’ÏflHÎÏ÷ ±ı … ’fl‹ÂÏ©fi_

¿ÎflHÎ »ı. ±ı◊Ì ¿flÌfiı ÷ı ’ÏflHÎÏ÷ Ï¤¯Î Ï¤¯Î ËÎı‰Î◊Ì B≤ËÌ ±fiı ±HÎ√Îfl ⁄¯Îı «ÎÏflhÎ‰ÎfiÔ

±ÎI‹Î±˘ ±fiı¿Ï‰‘ÂÏ©fiÎ ¤ıÿ◊Ì ±fiı¿Ï‰‘ »ı. ±fiı¿Ï‰‘ Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ ±L÷ı ÷˘

Á‰˝¤ıÿ˘‰Î‚Î ±Î ±ÎI‹Î±˘ ‰Ì÷flÎ√ … ⁄fiı »ı. ±◊Î˝÷Ô˚ ‰Ì÷flÎ√Î‰V◊Î‹Î_ Á‹Îfi-±ı¿ …

V‰w’‰Î‚Î ◊Î› »ı. ÁÎ‘¿Î‰V◊Î‹Î_ ZÎ›˘’Â‹¤ıÿı ÷fl÷‹÷Î‰Î‚Î Ë˘› »ı. ’fl_÷ ÏÁ©Î‰V◊Î‹Î_

ZÎÎÏ›¿¤Î‰ Ë˘‰Î◊Ì Á‹Îfi÷Î‰Î‚Î Ë˘› »ı. ±ËŸ √Î◊Î‹Î_ ‰Ì÷flÎ√ ‹ÎhÎ ¿Ëı· »ı. ÷ı ±Ï√›Îfl‹Î

E:/JAYA/YOG. PM5 41

41

µ’ÂÎL÷‹˘Ë√HÎV◊Îfi¿‹Î_ ’HÎ Ë˘› »ı. ’fl_÷ ÷ı Ïfi›‹Î ’÷fi ’Î‹fiÎfl Ë˘‰Î◊Ì ÷ı fi ·ı÷Î_

⁄Îfl‹Î √HÎV◊Îfi¿◊Ì …ı ZÎÎÏ›¿‰Ì÷flÎ√ Ë˘› »ı, ÷ı … Á‹…‰Î. ––16––

±‰÷flHÎ —- ‚Ê◊ÊÁÿ∑§SÿÒ∑§M§¬àflÊÃÔ ∑§Õ¢ ‡ÊÈÁh—? ßàÿÊ‡ÊVÔUÊ¬Ù„UÊÿÊ˘˘U„U- ÁÎ‹ÎÏ›¿ ±ıÀ·ı

Á‹÷Î¤Î‰, ÷ı ÷˘ Â©V‰w’ Ë˘‰Î◊Ì ±ı¿ w’ … Ë˘› »ı. ÷ı◊Ì Á‹÷Î¤Î‰‰Î‚_ ÁÎ‹ÎÏ›¿ ±fiı¿Ï‰‘

ÂÏ©‰Î‚_ ¿ı‹ ¿èÎ_ ? ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ ±ÎÂ_¿Î ÿÒfl ¿fl‰Î ‹ÎÀı ±Î«Î›˝lÌ …HÎÎ‰ı »ı ¿ı —-1¬Á«UÁ‚h‚È

2•Œ‚,

4ÁflÁ„U∞‚È

3ÿ

5ß¸Á‚⁄UÊª÷Êfl Áfl –

6‚Ê◊Êßÿ¢

7•‚Èh¢,

11‚Èh¢

10‚◊ÿÊ∞

8ŒÙ‚È¢

9Á¬ H 17 H

““¬˝ÁÃÁ·h·È”” =¬˝ÊáÊÊÁÃ¬ÊÃÊÁŒ·È „Uÿ·È, ““•m·””=•◊à‚⁄‘U, ÁflÁ„UÃ·È ø””Ã¬ÙôÊÊŸÊÁŒ·È ß¸·ŒÔ-◊ŸÊªÔ ⁄UÊª÷Êfl UÁ¬ •ıà‚ÈÄÿ∑§⁄UáÊŸ – Á∑§◊Ô ? ßàÿÊ„U-““‚Ê◊ÊÁÿ∑¢§””=‚◊Ô÷Êfl‹ˇÊáÊ¢ ÃÊÁûfl∑¢§, ““•‡ÊÈh¢””-ˇÊÿÙ¬‡Ê◊flÒÁøòÿÊã◊Á‹Ÿ◊Ô˜ – ““‡ÊÈh¢””=ÁŸ◊¸‹¢ÿÕÊflÁSÕÃ¢, ““‚◊ÃÿÊ””=◊äÿSÕÃÿÊ, ““mÿÙ⁄UÁ¬””-ÁflÁ„UÃ¬˝ÁÃÁ·hÿÙ— ‚◊ÃÎáÊ◊ÁáÊ-◊ÈQ§Ê-‹c∆ÈUÈ ∑§Ê@Ÿ-‚◊‡ÊòÊÈ-Á◊òÊ÷ÊflM§¬àflÊŒSÿ – ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H 17 H

√Î◊Î◊˝ —- ÂÎVhÎ˘‹Î_ …ı ÏfiÏÊ©¤Î‰˘ »ı. ÷ıfiÎ µ’fl ±S’¶ıÊ ¿fl‰Î◊Ì, ±fiı …ı

Ï‰ÏË÷¤Î‰˘ »ı ÷ıfiÎ µ’fl ¿o≥¿ flÎ√ ¿fl‰Î◊Ì …ı ÁÎ‹ÎÏ›¿ »ı ÷ı ±Â© Á‹…‰_. ÷◊Î ≠Ï÷ÏÊ©

±fiı Ï‰ÏË÷ ±ı‹ µ¤› ¿Î› ˝ ≠I›ı Á‹¤Î‰ flÎ¬‰Î◊Ì …ı ÁÎ‹ÎÏ›¿ ≠ÎÅ ◊Î› »ı. ÷ı Â©

ÁÎ‹ÎÏ›¿ »ı. ––17––

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ — ±fiÎÏÿ¿Î·Ìfi ÷Ì‰˛ ‹˘ËfiÌ› ¿‹˝fiÎ Ωıflı ±Î ∞‰fiı jÎÌ-’hÎ-‘fi-B≤Ë-

›Â-≠Ï÷WÃÎ ±ÎÏÿ ’fl¤Î‰˘ ≠I›ı ÷Ì‰˛flÎ√ ‰÷ı˝ »ı. ±fiı ≠Ï÷¿<· ±ı‰Î ’fl¤Î‰˘ ≠I›ı ±fiı

iÎÎfiÎÏÿ ±ÎI‹√HÎ˘ ≠I›ı ÷Ì‰˛ ¶ıÊ ‰÷ı »ı. ±Î ±«fl‹Î‰÷˝‰÷a ∞‰fiÌ ±‰V◊Î »ı. ±Î flÎ√

±fiı ¶ıÊfiÌ √ÎoÃ ±ı‰Ì ‹…⁄Ò÷-CÎfi-±fiı ÷Ì‰˛ ⁄fiı·Ì »ı ¿ı ∞‰ ÷ıfiı ÷fl÷ »˘ÕÌ Â¿÷˘ fi◊Ì.

÷ı◊Ì ÷ı flÎ√ ±fiı ¶ıÊ I›Ω‰‰ÎfiÎ Ë˘‰Î »÷Î_ ≠Îfl_¤‹Î_ ÷ıfi˘ Ï‰Ê› ⁄ÿ·‰˘ ’Õı »ı. jÎÌ

±ÎÏÿ ≠I›ı flÎ√fiı ⁄ÿ·ı ÿı‰-√v µ’fl flÎ√ ¿flÎ‰‰˘ ’Õı »ı. ±fiı ≠Ï÷¿<· ’˙ÿ˚√Ï·¿ ¤Î‰˘fiı

⁄ÿ·ı ±ÎI‹ÏË÷fiÎ ⁄Î‘¿¤Î‰˘ µ’fl ¶ıÊ ¿flÎ‰‰˘ ’Õı »ı. ’√‹Î_ ‰Î√ı·˘ ¿Î_À˘ ¿Îœ‰Î ‹ÎÀı

±L÷ı ¿ÎœÌ fiÎ¬‰Î …ı‰Ì »ı ÷˘ ’HÎ Á˘› ≠◊‹ fiÎ¬‰Ì ’Õı »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ±ÎI‹ÏË÷¿Îfl¿

ÿı‰-√v ±ÎÏÿ µ’fl flÎ√ ±fiı ±ÎI‹ÏË÷fiÎ_ ⁄Î‘¿÷k‰˘ µ’fl ¶ıÊ ±ı ’HÎ ≠Îfl_¤‹Î_ µ’¿Îfl¿

Ë˘‰Î◊Ì ±L÷ı Ëı› Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ ¿÷˝T› ⁄fiı »ı ÷ı ±’fi⁄˝L‘¿Î‰V◊Î◊Ì ≠Îfl_¤Ìfiı ÁÎ÷‹Î

√HÎV◊Îfi¿ Á‘ÌfiÌ ±‰V◊Î ΩHÎ‰Ì. ±Î √HÎV◊Îfi¿˘‹Î_ ÁÎ‹ÎÏ›¿fiÌ ≠Î„M÷ ◊Î› »ı. ’fl_÷ ÂÎjÎ˘‹Î_

±Î ‹Ò‚√Î◊Î 17‹Î_ ÷◊Î ÷ıfiÌ ÀÌ¿Î‹Î_ ±Î«Î›˝lÌ±ı ““•Œ‚=•m·-•◊à‚⁄U”” ÂOÿ ·A›˘ »ı. ÷ı‹Î_

…ı • »ı. ÷ı ÏfiW˘‘‰Î«¿ fi Á‹…‰˘ ’fl_÷ ±S’ ±◊˝fi˘ ÁÒ«¿ Á‹…‰˘. ±S’ ±◊˝‹Î_ ’HÎ ŸÜÊÔ fi˘ ≠›˘√

◊Î› »ı. …ı‹ ¿ı ““•‹fláÊÊ ÿflÊªÈ—”” ±◊‰Î ““¬Á«UÁ·h‚È • Œ‚”” ±ı‹ ø fi˘ ≠›˘√ Ë˘› ±ı‰_ ’HÎ Á_¤‰Ì

Â¿ı. ’fl÷_ ÷ı‹ Á_¤Î‰fiÎ ¿fl÷Î_ ÀÌ¿Î‹Î_ ““•Œ‚=•m·-•◊à‚⁄U”” ±ı‰˘ V’p …ı ’ÎÃ »ı ÷ı Á_√÷ ◊÷˘ fi◊Ì.

‹ÎÀı ±S’Î◊˝‰Î‚˘ ŸÜÊÔ Á‹…‰˘. ’fl_÷ ÏfiÊı‘ÁÒ«¿ ŸÜÊÔ˜ fi Á‹…‰˘, ÷ı‹… ø ±T›› ’HÎ fi Á‹…‰˘.

E:/JAYA/YOG.PM5 42

42

ÏfiÊı‘ ¿flı·Î_ ±fiı ±ÎI‹ÏË÷fiÎ_ ⁄Î‘¿ Ë˘› ±ı‰Î_ Ëı› ≠ÎHÎÎÏ÷’Î÷-Q≤ÊÎ‰ÎÿÎÏÿ ’Î’¿Î›˘˝ µ’fl ¿o¥¿

¿o¥¿ (±S’-±S’ ‹ÎhÎÎ±ı) ’HÎ ¶ıÊ ‰÷ı »ı. ±fiı ÂÎjÎ˘‹Î_ Ï‰ÏË÷ ±ı‰Î ÷’-iÎÎfi-V‰ÎK›Î›-K›ÎfiÎÏÿ

‘‹˝¿Î›˘˝‹Î_ ¿o¥¿ ¿o¥¿ flÎ√¤Î‰ ‰÷ı˝ »ı. ±fiı ÷ı ¿ÎflHÎ◊Ì ÷ı ÷ı ’Î’¿Î›˘˝ ¿flfiÎflÎ ∞‰˘ µ’fl ’HÎ

±S’¶ıÊ¤Î‰ ±fiı ‘‹˝ ¿flfiÎflÎ ∞‰˘ µ’fl ’HÎ ¿o¥¿ flÎ√¤Î‰ ‰÷ı˝ »ı. ±Î flÎ√-¶ıÊfiÎ ’ÏflHÎÎ‹fiı

·Ì‘ı µIÁ¿÷Î (±‘Ìfl÷Î-±„V◊fl÷Î-µ÷Î‰‚-÷Î·Î‰ı·Ì) ‰√ıflı ¤Î‰˘ ’HÎ ∞‰‹Î_ µI’Lfi ◊Î› »ı.

÷ıfiÎ ¿ÎflHÎı Â_ ⁄fiı »ı ? ““Á‹¤Î‰ ·ZÎHÎ‰Î‚_”” …ı Á‹÷ÎV‰w’ ÷Î„k‰¿ ÁÎ‹ÎÏ›¿ »ı ÷ı ±Â©

⁄fiı »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ’HÎ ‹˘ËfiÌ›¿‹˝fi˘ ZÎ›˘’Â‹ÎfiÏ‰© µÿ› … »ı. Œ@÷ ±≠ÂV÷¤Î‰˘fiı ⁄ÿ·ı

≠ÂV÷¤Î‰˘ ≠I›ı ‹˘Ë Ë˘‰Î◊Ì ÷ı ≠Îfl_¤fiÎ (1 ◊Ì 7) √HÎV◊Îfi¿˘‹Î_ ¿÷˝T› ⁄fiı »ı. ÷ı ’HÎ µ’flfiÎ

(8 ◊Ì 14) √HÎV◊Îfi¿˘fiÌ ±’ıZÎÎ±ı Â©V‰w’fiı ‹·Ìfi ¿flfiÎfl Ë˘‰Î◊Ì ±Â© ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î

≠‹ÎHÎı ‹˘ËfiÌ› ¿‹˝fi˘ ZÎ›˘’Â‹ (ZÎ›˘’Â‹¤Î‰◊Ì ›@÷ ±ı‰˘ ±˙ÿÏ›¿¤Î‰) Ï«hÎ-Ï‰Ï«hÎ Ë˘‰Î◊Ì

±Î ÁÎ‹ÎÏ›¿ ÷ı ±Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿ ¿Ëı‰Î› »ı.

’fl_÷ ≠Ï÷ÏÊ© ±fiı Ï‰ÏË÷ ±ı‹ µ¤›¤Î‰˘ ≠I›ı, ±fiı ÷ı ÷ı ¿Î›˘ ¿flfiÎflÎ ∞‰˘ ≠I›ı Á‹¤Î‰-

÷ÀV◊¤Î‰-‹K›V◊¤Î‰ flÎ¬‰Î◊Ì Ïfi‹˝‚ ›◊Î‰„V◊÷ (…ı‰_ ¤√‰L÷˘±ı ¿èÎ_ »ı ÷ı‰_ ›◊Î◊˝) Â©

ÁÎ‹ÎÏ›¿ ◊Î› »ı. ±Î ÿÂÎ ±ÎI‹Îfiı F›Îflı ≠ÎM÷ ◊Î› »ı I›Îflı I≤HÎ Ë˘› ¿ı ‹ÏHÎ-‹˘÷Ì, ’I◊fl Ë˘› ¿ı

Á˘fi_, ÂhÎ Ë˘› ¿ı Ï‹hÎ, ’fl_÷ ÿflı¿ ≠I›ı Á‹¤Î‰ w’ ±Î ÁÎ‹ÎÏ›¿ ±Î‰ı »ı. …ı‹ ’Îr˝fiÎ◊ ≠¤fi˘

±ÎI‹Î µ’Á√˝ ¿flfiÎfl ¿‹Ã µ’fl ±fiı Áı‰Î ¿flfiÎfl ‘flHÎıLƒ µ’fl Á‹¤Î‰ flÎ¬ı »ı. ÷ı‰Ì ÿÂÎ ±Î

ÁÎ‹ÎÏ›¿¿Î‚ı ∞‰fiı ≠ÎM÷ ◊Î› »ı. ±Î … ÷Î„k‰¿ Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿ »ı. ––17––

±‰÷flHÎ —- ÿÕÒÃŒfl¢ ÷flÁÃ ÃÕÊ˘Á÷œÊÃÈ◊Ê„U -±Î‰Î ≠¿Îflfi_ ±Î Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿ ±ÎI‹Îfiı …ı flÌ÷ı ≠ÎM÷ ◊Î› »ı ÷ı flÌ÷ı …HÎÎ‰÷Î_ ¿Ëı

»ı ¿ı —-4∞ÿ¢

1Áfl‚‚áÊÊáÊÊ,

2•Êfl⁄UáÊÊflª◊÷ÿ•Ù

3øfl –

5ßÿ

6Œ_ÔU√fl¢

7¬…U◊¢,

8÷Í‚áÊ∆UÊáÊÊß¬ÁûÊ‚◊¢ H 18H

““∞ÃÃ˜””=‡ÊÈh¢ ‚Ê◊ÊÁÿ∑¢§, ““Áfl‡Ê·ôÊÊŸÊÃ˜””=ÃÊÁûfl∑§ÊŒ˜ „UÿÙ¬ÊŒÿÁfl·ÿÊŒ˜ •Á„-ŒCÔUÊXÔë¿UŒÊlÈŒÊ„U⁄UáÊÃÙ˘Á÷cflXÔUÁfl·àÿÊª-‚¢flŒŸÊÁŒª÷Ê¸Œ˜ ÁflÁ„UÃÁ◊ÁÃ, ∞∑§ÊãÃÊŸÁ÷cflXÔUÊŸÈDÔUÊŸ¢Á∑˝§ÿ◊ÊáÊ¢ üÊÿ—– ““ÃûflÊÁ÷cflXÔUSÿÊÁ¬ ÃûflÃÙ˘ÃûflàflÊŒ˜ flùÊÁŒ‡ÊÈÁhÁflœÊflTŸ∑§À¬àflÊŒ˜œ◊¸⁄UÊªÊŒÁ¬ ◊ÈÁŸ⁄U◊ÈÁŸ—”” ßàÿãÿÒ⁄UåÿÁ÷œÊŸÊÃ˜ – •ŸŸ M§¬áÊ Ãà∑§ÊàSãÿÊ¸ŸÊ⁄UÊœŸÊÃ˜, ÷ªflÁÃªıÃ◊¬˝ÁÃ’ãœÙ ôÊÊÃ◊åÿòÊÁÃ ∞fl◊ÊŒÁfl¸Á‡ÊCÔUüÊÈÃ‚◊ÈàÕÊÃ˜ ∞ÃìÊ ¬˝Êÿ— ‚fl·Ê¢ øÃÈŒ¸‡Ê¬Ífl¸œ⁄UÊ-ŒËŸÊÁ◊àÿÃ •Ê„U-

√Î◊Î◊˝ —- «˙ÿ ’Ò‰Î˝ÏÿfiÎ Ï‰ÏÂWÀiÎÎfi◊Ì ±fiı «ÎÏflhÎ ‹˘ËfiÌ›w’ ±Î‰flHÎÌ› ¿‹˝fiı

¤ıÿ‰Î◊Ì ±Î Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿ ±Î flÌ÷ı … ≠ÎM÷ ◊Î› »ı, ±ı‹ ΩHÎ‰_ ±fiı ‹ÎÊ÷ÊÎÏÿ ‹Ïfi±˘‹Î_

…ı ±Î Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿ »ı. ÷ı ≠◊‹ V◊Îfi‰÷a »ı. ±fiı ÷ı ±Î¤ÒÊHÎ˘fiÌ ¤flı·Ì ’ı¿ ’ıÀÌ ±ÎÏÿfiÌ

≠Î„M÷÷S› Á‹…‰_. ÎÎ18ÎÎ

E:/JAYA/YOG. PM5 43

43

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- iÎÎfiÎ‰flHÎÌ› ¿‹˝fiÎ ZÎ›˘’Â‹◊Ì …ı ⁄˘‘ ◊Î› »ı ÷ı iÎÎfi ¿Ëı‰Î› »ı.

±Î iÎÎfi Ï‹J›Îº„WÀ-ÁQ›Bº„WÀ ±fiı «ÎÏflhÎ‰Îfi˚ ±ı‹ hÎHÎı ±ÎI‹Î‹Î_ Ï‰Ê›fi˘ ⁄˘‘ ¿flÎ‰‰Î

w’ı Áfl¬_ Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ ‹˘ËfiÌ› ¿‹˝fiÎ µÿ› ±fiı ZÎ›˘’Â‹fiı ·Ì‘ı …ˆfiÂÎjÎ˘‹Î_ ÷ı …

iÎÎfifiÎ hÎHÎ ¤ıÿ˘ ⁄÷Î‰ı·Î »ı — (1) Ï‰Ê›≠Ï÷¤ÎÁiÎÎfi, (2) ±ÎI‹’ÏflHÎÏ÷‹ÿ˚ iÎÎfi, ±fiı

(3) ÷k‰Á_‰ıÿfiiÎÎfi, ÷ı hÎHÎfi_ ¿o¥¿ V‰w’ ±Î ≠‹ÎHÎı —-

(1) iÎÎfiÎ‰flHÎÌ› ¿‹˝fiÎ ZÎ›˘’Â‹◊Ì CÎb_ ÁÒZ‹ iÎÎfi ≠ÎM÷ ¿›* Ë˘›. ’fl_÷ ÁÎ◊ı

ÁÎ◊ı ÿÂ˝fi‹˘ËfiÌ› ±fiı «ÎÏflhÎ‹˘ËfiÌ› ±ı‹ ⁄Lfiı ‹˘ËfiÌ›¿‹ ˝fi˘ ÷Ì‰˛ µÿ› ≠‰÷˝÷˘ Ë˘›

…ıfiÎ ·Ì‘ı Ëı›¤Î‰˘fiı µ’Îÿı› ΩHÎÌ flÎ«Ì-‹Î«Ìfiı ÷ı‹Î_ ≠‰÷ı ±fiı µ’Îÿı›¤Î‰˘fiı Ëı› Á‹∞

±K›ÎI‹º„WÀ◊Ì ÿÒfl ÿÒfl ‰÷ı˝. ±Î‰_ ‰¿Ì·-ÕÎ˜@Àfl ±ıÓ∞fiÌ›flÎÏÿ Ï‰Ê›˘fi_ ¤˙Ï÷¿ ÁÒZ‹iÎÎfi ÷◊Î

Ï‰¶kÎÎ … ‹ÎhÎ ≠ÎM÷ ¿fl‰Î ‹ÎÀı ‹ı‚‰ı·_ ‘ÎÏ‹˝¿iÎÎfi ÷ı Ï‰Ê›≠Ï÷¤ÎÁiÎÎfi.

(2) iÎÎfiÎ‰flHÎÌ› ¿‹˝fiÎ ZÎ›˘’Â‹◊Ì CÎb_ ÁÒZ‹ iÎÎfi ≠ÎM÷ ¿›* Ë˘›, ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı

ÿÂ˝fi‹˘ËfiÌ› ¿‹˝fi˘ ’HÎ ZÎ›˘’Â‹ ¿› ˝ Ë˘› ±fiı «ÎÏflhÎ‹˘ËfiÌ›fi˘ Ë…\ µÿ› ≠‰÷˝÷˘ Ë˘›

I›Îflı ÷ı iÎÎfi Ëı›¤Î‰˘‹Î_ Ëı›⁄Ï© … ¿flÎ‰ı, µ’Îÿı›¤Î‰˘‹Î_ µ’Îÿı›⁄Ï© … ¿flÎ‰ı. Œ@÷ ∞‰fi‹Î_

±Î«flHÎ w’ı … fi ≠‰÷ı˝ ÷◊Î ±Î«flHÎ fi ±ÎT›_ Ë˘› ÷ıfi˘ CÎHÎ˘ Õo¬ Ë˘› ±Î‰_ …ı iÎÎfi ÷ı

±ÎI‹’ÏflHÎÏ÷‹ÿ˚ iÎÎfi ¿Ëı‰Î› »ı.

(3) iÎÎfiÎ‰flHÎÌ›, ÿÂ˝fi‹˘ËfiÌ›, ±fiı «ÎÏflhÎ‹˘ËfiÌ› ±ı‹ hÎHÎı ¿‹ ˝fi˘ ÷Ì‰˛ ZÎ›˘’Â‹

◊‰Î◊Ì Ï‹J›Î¤Î‰ Ï‰fiÎfi_, ±fiı flÎ√-¶ıÊ Ï‰fiÎfi_ ›◊Î◊˝ …ı iÎÎfi ÷ı ÷k‰Á_‰ıÿfiiÎÎfi.

±Î hÎHÎı iÎÎfi˘ ±fiø‹ı Ï‹J›Îº„WÀfiı, ÁQ›BºÏWÀfiı ±fiı «ÎÏflhÎ‰Îfi˚ ±ÎI‹Îfiı ◊Î› »ı. µkÎfl˘kÎfl

‰‘ fiı ‰‘ Ïfi‹˝‚ »ı. ±Î hÎHÎı iÎÎfi˘fiı ±fiø‹ı ±iÎÎfi, ÁQ›BiÎÎfi ±fiı ‹ËÎÁQ›BiÎÎfi ’HÎ ¿Ëı‰Î›

»ı. ±Î hÎHÎ ≠¿ÎflfiÎ_ iÎÎfi˘‹Î_ ±ÏL÷‹ hÎÌ…\_ iÎÎfi ÷ÎÏk‰¿ »ı. ±ÁÎ‘ÎflHÎ »ı ±fiı Ï‰ÏÂWÀ »ı. Â©

ÁÎ‹ÎÏ›¿fiÌ ≠ÎÏM÷‹Î_ ±Î hÎÌ…\_ ÷k‰Á_‰ıÿfiiÎÎfi ±ÁÎ‘ÎflHÎ ¿ÎflHÎ »ı. ÷◊Î «ÎÏflhÎ‹˘ËfiÌ› ¿‹˝fi˘ µÿ›

flÎ√-¶ıÊ ¿flÎ‰‰Î ‰Õı flÎ√-¶ıÊ Ï‰fiÎfiÎ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿fiı ≠ÎM÷ ◊‰Î ÿı÷˘ fi◊Ì. œÎ_¿Ì flÎ¬ı

»ı. fl˘¿Ì flÎ¬ı »ı ÷ı◊Ì «ÎÏflhÎ‹˘ËfiÌ›¿‹fiı ±Î‰flHÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ ÷ı «ÎÏflhÎ‹˘ËfiÌ›¿‹ w’

±Î‰flHÎfi˘ ±’√‹Ï‰ÂıÊ ◊‰Î◊Ì … ±Î Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿fiÌ ≠ÎÏM÷ ◊Î› »ı. Â©ÁÎ‹ÎÏ›¿fiÌ ≠ÎÏM÷fiÎ_ ⁄ı

¿ÎflHÎ √Î◊Î‹Î_ ⁄÷ÎT›Î_ »ı. (1) ¤Î‰ÎI‹¿ = Ï‰z‹Îfi V‰w’, (2) ±¤Î‰ÎI‹¿ = ±Ï‰z‹Îfi V‰w’,

…ı‹ ÿÎËÎI‹¿ ¿Î›˝ ¿fl‰Î‹Î_ ±„Bfi Ï‰z‹Îfi ¿ÎflHÎ »ı. ±fiı ≠Ï÷⁄_‘¿ ±ı‰Î «_ƒ¿ÎL÷‹ÏHÎfi˘ ±¤Î‰ ÷ı

±Ï‰z‹Îfi’HÎı ’HÎ ¿ÎflHÎ »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı Â©ÁÎ‹ÎÏ›¿fiÌ ≠ÎÏM÷‹Î_ ÷k‰Á_‰ıÿfiÎI‹¿ iÎÎfi Ï‰z‹Îfi

V‰w’ı ¿ÎflHÎ »ı. ±fiı «ÎÏflhÎ ‹˘ËfiÌ› ¿‹fi˘ ±’√‹ ±ı ±¤Î‰ÎI‹¿’HÎı ¿ÎflHÎ »ı. ÷k‰Á_‰ıÿfiiÎÎfifiÌ

Ï‰z‹Îfi÷Î, ±fiı «ÎÏflhÎ ‹˘ËfiÌ› ¿‹˝fi˘ ±’√‹ …ı‹ …ı‹ T≤Ï© ’Î‹ı ÷ı‹ ÷ı‹ Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿fiÌ T≤Ï©

◊Î› »ı. ±fiı ±Î ⁄LfiıfiÎ ËˇÎÁ◊Ì Â©ÁÎ‹ÎÏ›¿fi˘ ËˇÎÁ ◊Î› »ı.

ÁÎ_ÁÎÏfl¿ ¤˘√ Á¬˘ …ı‹ Ëı› »ı ±fiı ‹Ï@÷≠Î’¿ ‘‹Î˝fiWÃÎfi˘ …ı‹ µ’Îÿı› »ı. ÷ıfiÌ

…ı‹ … flÎ√-¶ıÊ ’HÎ Ëı› »ı ±fiı Á‹¤Î‰ … µ’Îÿı› »ı. ÷ı◊Ì ÁÎ_ÁÎÏfl¿ ≥WÀ ¤˘√Á¬˘

E:/JAYA/YOG.PM5 44

44

µ’flfi˘ flÎ√, ±ÏfiWÀ Ï‰Ê›˘ µ’flfi˘ ¶ıÊ …ı‹ I›…‰Î ·Î›¿ »ı ÷ı‹ ±Î√‚fiÎ √HÎV◊Îfi¿˘‹Î_

«Õ‰Î ‹ÎÀı ÂÎjÎ˘‹Î_ Ï‰ÏË÷ ‘‹Î˝fiWÃÎfi˘ µ’flfi˘ flÎ√, ±fiı ÂÎjÎÏfiÏÊ© ≠ÎHÎÎÏ÷’Î÷ÎÏÿ ’Î’¿‹ ˝

µ’flfi˘ ¶ıÊ ’HÎ I›…‰Î ·Î›¿ »ı. ±Î’b_ ÂflÌfl ±fiı ÂflÌflfi˘ ±ı¿ı¿ ¤Î√ CÎHÎ˘ … w’Î‚˘-

ÿı¬Î‰Õ˘ ±fiı ¤¤¿ÎÿÎfl ¤·ı Ë˘›, ’fl_÷ Ωı ÷ıfiÎ ±ı¿ ¤Î√‹Î_ Á’˝ÕoÂ ◊›˘ Ë˘› ±◊‰Î ÁÕÌ

√›˘ Ë˘› ÷˘ ÷ıfi˘ »ıÿ … ¿fl‰˘ ’Õı, ÷˘ … ÂıÊ ±_√ ⁄«Ì Â¿ı, ¿ÎflHÎ ¿ı Ï‰Ê ±ı ±L÷ı

Ï‰Ê … »ı. ‹Îfl¿ … ⁄fiı. ÷ıfiÌ …ı‹ ¿˘¥ ’HÎ Ï‰Ê› µ’flfi˘ ±Ï¤W‰_√ (±ÎÁÏ@÷) ±ı Ï‰Ê

… »ı, ‹Îfl¿ … »ı. ÷ı◊Ì Ï‰ÏË÷ ‘‹Î˝fiWÃÎfi˘ µ’flfi˘ flÎ√, ±fiı ≠Ï÷ÏÊ© ±ı‰Î_ ’Î’¿Î›˘˝

µ’flfi˘ ¶ıÊ ±ı ’HÎ ‹ËÎÏ‰Ê … »ı. ÷ı◊Ì Á’˝◊Ì Õo¬Î›ı·Î ±_√fiÎ »ıÿÎÏÿfiÎ µÿÎËflHÎ˘◊Ì

ÂÎjÎÏ‰ÏË÷ ‘‹Î˝fiWÃÎfi˘ µ’flfiÌ ±ÎÁÏ@÷ w’ Ï‰Êfi˘ I›Î√, ÷◊Î ÂÎjÎ‹Î_ ÏfiÏÊ© ±ı‰Î_

≠ÎHÎÎÏ÷’Î÷ÎÏÿ ¿Î› ˝ µ’fl, ±fiı ÷ı‰Î_ ¿Î› ˝ ¿flfiÎflÎ µ’flfiÎ ¶ıÊw’ Ï‰Êfi˘ I›Î√ ±ı‹ Ï‰ÏË÷fiÎ

flÎ√fiÎ ±fiı ÏfiÏÊ©fiÎ ¶ıÊfiÎ I›Î√V‰w’ «ÎÏflhÎ ‹˘ËfiÌ›fiÎ ±’√‹ w’ ±ı¿ ¿ÎflHÎ ±fiı

÷k‰Á_‰ıÿfiiÎÎfiÎÏÿ◊Ì √Ï¤˝÷, ±ı ⁄Ì…\ ¿ÎflHÎ ±ı‹ ¤Î‰ÎI‹¿ ÷◊Î ±¤Î‰ÎI‹¿ ±ı‰Î ⁄Lfiı

¿ÎflHÎ˘◊Ì ¿flÎ›ı·_ ÁÎ‹ÎÏ›¿ ÷ı Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿ »ı ±ı‹ iÎÎfiÌ±˘±ı ¿èÎ_ »ı. ±ı¿ÎL÷ı ±fiÎÁ„@÷¤Î‰ı

… ¿flÎ÷_ ‘‹Î˝fiWÃÎfi lı›V¿fl »ı. ‹ÎÀı ¿Î_À˘ ¿Îœ‰Î fi_¬Î›ı·Ì Á˘› ¿Î_À˘ fiÌ¿Y›Î ’»Ì …ı‹

¿ÎœÌ fiÎ¬‰Ì Ωı≥±ı, ÷◊Î ‹·ÂÏ© ‹ÎÀı … ·ı‰Î‹Î_ ±Î‰÷_ ±˙Ê‘ ‹·Â© ◊›ı »÷ı …ı‹ I›∞

ÿı‰_ Ωı≥±ı, ÷ı‹ ÁÎ_ÁÎÏfl¿ flÎ√-¶ıÊ ÿÒfl ¿fl‰Î ‹ÎÀı … ±Î·_⁄fi w’ı ·Ì‘ı·˘ Ï‰ÏË÷‘‹˝¿Î›˘˝‹Î_

flÎ√ ±fiı ÏfiÏÊ© ’Î’¿Î› ˝ µ’flfi˘ ¶ıÊ ’HÎ Ë‰ı I›∞ ÿı‰˘ Ωı≥±ı ±fiı ±ı¿ÎL÷ı ±fiÎÁÏ@÷¤Î‰ı

¿flÎ›ı·_ ÁÎ‹ÎÏ›¿ … Â©ÁÎ‹ÎÏ›¿ ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı ÷ı ±Î flÌ÷ı ≠ÎM÷ ◊Î› »ı.

±L›ÿÂ˝fi¿Îfl˘ ‰Õı ’HÎ ±Î ≠‹ÎHÎı ¿Ëı‰Î›_ »ı ¿ı -

÷k‰ µ’flfi˘ ±Ï¤W‰_√ (±ÎÁÏ@÷-flÎ√) ’HÎ ÷Î„k‰¿ flÌ÷ı ““±÷k‰V‰w’”” … »ı. ÷ı◊Ì

±ÎI‹Îfi˘ µ’¿Îfl ◊÷˘ fi◊Ì. ’fl_÷ µ’¿Îfl ¿<_ÏÃ÷ ◊¥ Ω› »ı ±fiı ¿Î·ÎL÷flı ±ÎI‹Îfi_ ’÷fi

◊Î› »ı. …ı‹ Ï‰Ê ±ı Ï‰Ê … »ı, CÎÎ÷fi_ … ¿Î‹ ¿flı ’»Ì ÷ı ÿÒ‘ …ı‰Î ’ı›‹Î_ ¤Y›_ Ë˘ ÷˘

’HÎ ‹Îfl¿ … ⁄fiı »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ““±Ï¤W‰_√”” ±ı ’HÎ ±ı¿ ≠¿Îflfi_ Ï‰Ê … »ı. ’»Ì ¤·ı ÷ı

‘‹Î˝fiWÃÎfi˘‹Î_ ¤Y›_ Ë˘› ÷˘ ’HÎ CÎÎ÷¿ … »ı. ‘‹Î˝fiWÃÎfi˘‹Î_ ¿flÎ÷˘ ±Î ±Ï¤W‰_√ ‰jÎÎÏÿfiı

‘˘‰Î ¶ÎflÎ µFF‰‚ ¿fl÷Î_ ¿fl÷Î_ ±_ÿfl ’Õı·Î ±_…fifiÎ Ï⁄LÿfiÎ ÕÎCÎ Á‹Îfi »ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ

flÎ√ ›@÷ ‘‹Î˝fiWÃÎfi˘‰Î‚Î ‹Ïfi ‘‹˝ µ’flfiÎ flÎ√◊Ì ±‹Ïfi ¿Ëı‰Î› »ı. ÁÎ‘ ’HÎ flÎ√fiı

’fl‰Â ◊›Î »÷Î_ ±ÁÎ‘ … ¿Ëı‰Î› »ı. ±ı‹ ±L› ÿÂ˝fi¿Îfl˘±ı ’HÎ µ’fl ‹…⁄ ¿Ëı·_ »ı.1

±ÏËo ÷ÀV◊’HÎı iÎÎfiÌfiÌ ‰Î÷ Á‹…‰Î …ı‰Ì »ı. ¿<‰Î‹Î_ ’Õı·Î ‹ÎHÎÁfiı ·Î_⁄Ì ÁÎ_¿‚ ËÎ◊‹Î_ ±Î‰Ì,

Ωıfl-Â˘fl◊Ì ‹…⁄Ò÷ ’¿ÕÌ »÷Î_ µ’flfi˘ ¤Î√ …ı‹ …ı‹ ‹…⁄Ò÷ ’¿ÕÎ÷˘ Ω›. ÷ı‹ ÷ı‹ ‹…⁄Ò÷ ’¿Õı·˘ ±ı‰˘

’HÎ fiÌ«ıfi˘ ¤Î√ »˘Õ‰˘ … ’Õı, ÷˘ … ¿<‰Î µ’fl ±Î‰Ì Â¿ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ÁÎ_ÁÎÏfl¿ flÎ√˘fiı ÿÒfl ¿fl‰Î …ı

‘‹˝flÎ√ V‰Ì¿Î›˘˝ ÷ı flÎ√ ’HÎ ±L÷ı flÎ√ Ë˘‰Î◊Ì ≠Ï÷⁄_‘ … ¿flfiÎfl »ı. ‹ÎÀı µ’flfiÎ √HÎV◊Îfi¿˘‹Î_ ÷ı

‘‹˝flÎ√ ’HÎ I›…‰Î …ı‰˘ … »ı. ±ı¿ÎL÷ T›‰ËÎflfi›fiÎ ’ZÎ’Î÷Ì ∞‰˘ ±Î ‰Î÷ ÁËÌ Â¿÷Î fi◊Ì. ¬‚¤‚Ì

Ω› »ı. ±fiı ÷ı◊Ì I›Î_ … flÎE›Î-‹ÎE›Î flèÎÎ »÷Î ÷k‰◊Ì Ï‰¿ÎÁ ’Î‹÷Î fi◊Ì. …ı‹ …ı‹ Ïfiç› ≠ÎM÷ ◊÷˘

Ω› ÷ı‹ ÷ı‹ fiÌ«ıfi˘ T›‰ËÎfl Â¤ Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ »˘Õ‰Î …ı‰˘ … »ı, ’fl_÷ ±ı¿ÎL÷ Ïfiç›‰ÎÿÌfiÎ …ı‹

±ı¿ÎL÷ T›‰ËÎfl‰ÎÿÌ ’HÎ ’ZÎ’Î÷Ì … »ı. ÷ı◊Ì ÁÎ«˘ ±ÎflÎ‘¿ fi◊Ì.

E:/JAYA/YOG. PM5 45

45

‘‹Î˝fiWÃÎfi˘ µ’flfi˘ flÎ√ T›‰ËÎfl◊Ì Â¤ Ë˘‰Î◊Ì ’H› ⁄_‘fi˘ Ëı÷ ⁄fiı, ÿı‰√Ï÷ ±ÎÏÿ

ÁÎ_ÁÎÏfl¿Á¬˘fi˘ ≠Î’¿ ⁄fiı, ’fl_÷ ¿‹˝Ïfi…˝flÎ ±fiı ‹Ï@÷fi_ ¿ÎflHÎ ⁄fi÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì … ±Î

flÎ√’Ò‰˝¿ ¿flÎ›ı·Ì ‘‹Î˝flÎ‘fiÎ ÷ı ¿ÎIVL›˝’HÎı (Á_’ÒHÎ˝-›◊Î◊˝’HÎı) ±fiÎflÎ‘fiÎ … »ı. …ı‹ ≠¤

‹ËÎ‰ÌflV‰Î‹Ì µ’fl √˙÷‹V‰Î‹Ì±ı ¿flı·˘ flÎ√ (÷ı T›‰ËÎfl◊Ì µkÎ‹ ’ÎhÎ µ’fl Ë˘‰Î◊Ì Â¤

Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ) ‹„@÷fi˘ ≠Ï÷⁄_‘¿ … ⁄L›˘. ±Î ºWÀÎL÷ ±ËŸ Á‹∞ ·ı‰_.

±Î ‰√ıflı ¿ÎflHÎ˘◊Ì µI’Lfi ◊fiÎfl_ ±Î Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿ Ï‰ÏÂWÀ ±ı‰Î ÷k‰Á_‰ıÿfi V‰w’

l÷iÎÎfi‹Î_◊Ì ≠√À ◊÷_ Ë˘‰Î◊Ì «˙ÿ’Ò‰˝‘fl ±ÎÏÿ Á‰ı˝ ‹ËÎI‹Î ’flÊ˘fiı Ë˘› »ı. ÁÎ‹ÎL›

‹ÎHÎÁ˘‹Î_ ±Î‰_ Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿ Ë˘÷_ fi◊Ì ±ı◊Ì … ±Î«Î›˝lÌ±ı ¿èÎ_ »ı ¿ı —-

•Êfl⁄UáÊÊ¬ª◊÷ŒÃpÒfl øÊÁ⁄UG◊Ù„UŸËÿÊfl⁄UáÊÊ¬ª◊Áfl‡Ê·ÊìÊÁÃ ÷Êfl—, Á∑§◊˜ ? ßàÿÊ„U-““ßÁÃ º˝CÔ U√ÿ◊˜””=∞ÃÃ˜ ‚Ê◊ÊÁÿ∑¢§ ‡ÊÈh◊fl¢ º˝CÔ U√ÿ◊˜, ¬⁄U◊ÊÕ¸Ã ©U÷ÿ÷ÊflflÎhKÊÃÊÁûfl∑§Á◊ÁÃ– ÿlfl¢ ◊Ê·ÃÈ·ÊŒËŸÊ◊ÊŒı ∑§Õ◊ÃÃ˜ ? ßàÿÊ„U -““¬˝Õ◊¢””=‚Ê◊ÊÁÿ∑¢§¿UŒÙ¬SÕÊåÿÊÁŒ∑§á«U∑§ÊœÙflÁÃ¸– Á∑§◊˜ ? ßàÿÊ„U-““÷Í·áÊSÕÊŸÊÁŒ¬˝ÊÁåÃ‚◊¢”” ⁄UàŸÊ‹VÔUÊ⁄-U∑§⁄Uá«U∑§¬˝ÊÁåÃÃÈÀÿ◊˜, •ÊÁŒ‡ÊéŒÊŒ˜ Á„U⁄Uáÿfl‚ŸÊÁŒ¬˝ÊÁåÃ¬Á⁄Uª˝„U—– •òÊ Á„U Ÿ Á∑§Á@Ã˜ ÃûÊŒ-ãÃÿ¸àŸÊflÊåÃ◊ÙÉÊŸ •Õ ø ∑§Ê‹ÊãÃ⁄UáÊÙ¬ÊÿÃ— ÃÁm‡Ê·ÊflÊÁåÃ—– ∞fl◊ÙÉÊÃÙ˘Á¬ ‚Ê◊ÊÁÿ∑§Ê-flÊåÃı ÁflÁ‡Êc≈UˇÊÿÙ¬‡Ê◊÷ÊflÃSÃÕÊ˘flãäÿ’Ë¡÷ÊflàflŸ ∑§Ê‹Ù¬ÊÿÊãÃ⁄UÊ¬ ÊÊÿÊ◊Á¬ ÃûflÃSÃŒ˜÷ŒÊflÊÁåÃÁ‚Áh—, •ãÿÕÊ ‚Ê◊ÊÁÿ∑§-‚Ê◊ªÔÿÊ˘ÿÙªÊÃ˜ ‚fl¸ÕÊ ‚fl¸÷Êfl‚◊ÃÊÿÊ¢ •ÊÁŒÃ ∞flflËÃ⁄UÊªàfl¬˝ÊåÃ— ∑§◊¸áÊSÃòÊ ¬⁄U◊ÊÕ¸ÃÙ˘Á∑§Á@à∑§⁄UàflÊÃ˜, Á∑§Á@à∑§⁄Uàfl ÃÈ ŸÙQ§ãÿÊÿÊÁÃ⁄U∑§áÊ‚◊ª˝ÃÊ˘SÿÁÃ ¬Á⁄U÷ÊflŸËÿ◊˜– ÃÕÊ˘ãÿÒ⁄UåÿÈQ§◊˜-““‚ê÷ÎÃ‚ÈªÈåÃ⁄UàŸ∑§⁄Uá«U∑§-¬˝ÊÁåÃÃÈÀÿÊ Á„UÁ÷ˇÊfl— ! ¬˝Õ◊‚h◊¸SÕÊŸÊflÊÁåÃ—””– ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H18H

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- ±Î‰Î Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿fiÌ ≠Î„M÷‹Î_ …ı‹ ÷k‰Á_‰ıÿfiiÎÎfi ¿ÎflHÎ »ı. ÷ı‹

““±Î‰flHÎÎ’√‹¤ıÿ”” ’HÎ ¿ÎflHÎ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı flÎ√¶ıÊÎÏÿ ÿ˘Ê˘◊Ì ‹@÷ Â©ÁÎ‹ÎÏ›¿fi_ ±Î‰flHÎ-

±ÎE»Îÿfi ¿flfiÎfl …ı «ÎÏflhÎ ‹˘ËfiÌ› ¿‹˝, ÷ıfi˘ ±’√‹ (Ï‰fiÎÂ-ËˇÎÁ) ◊‰ÎfiÎ ≠¿Îfl◊Ì …

±Î ÁÎ‹ÎÏ›¿ ±Î‰ı »ı. ÁÎflÎ_Â ¿ı ÷k‰Á_‰ıÿfiiÎÎfi Ï‰z‹Îfi V‰w’ı, ±fiı «ÎÏflhÎ‹˘ËfiÌ› w’

±Î‰flHÎfi˘ ±¤Î‰ ◊‰Î w’ ±Ï‰z‹Îfi V‰w’ı ¿ÎflHÎ »ı. ±Î ⁄Lfiı ¿ÎflHÎ˘ ‹‚‰Î◊Ì Â_ ≠ÎM÷

◊Î› »ı ? ±Î Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿ µ’fl˘@÷ ⁄ı ¿ÎflHÎ˘◊Ì ±Î flÌ÷ı ≠ÎM÷ ◊Î› »ı. ±ı‹ ΩHÎ‰_.

µ¤›¤Î‰fiÌ (÷k‰Á_‰ıÿfiiÎÎfifi_ Ë˘‰Î’b_, ±fiı «ÎÏflhÎ ‹˘ËfiÌ› ¿‹˝fi_ fiÏË Ë˘‰Î ’b_ ±ı‹

±Î ⁄Lfiı ¿ÎflHÎ˘fiÌ) …ı‹ …ı‹ T≤Ï© ◊Î› »ı ÷ı‹ ÷ı‹ ±Î ÁÎ‹ÎÏ›¿ ÷ÎÏk‰¿-’Îfl‹ÎÏ◊˝¿-›◊Î◊˝-

Â© ≠ÎM÷ ◊Î› »ı.

≠ffi — Ωı ±Î ≠‹ÎHÎı ÷k‰Á_‰ıÿfiiÎÎfi ±fiı ±Î‰flHÎÎ’√‹ Ï‰ÂıÊ ◊‰Î◊Ì …

Â©ÁÎ‹ÎÏ›¿ ◊÷_ Ë˘› ±fiı ÷ı ’HÎ «˙ÿ’Ò‰˝‘fl ‹ËÎI‹Î ‹Ïfi±˘fiı … ◊÷_ Ë˘› ÷˘ ““‹ÎÊ÷Ê””

±ÎÏÿ ±S’iÎ ‹Ïfi±˘fiı ±Î Â©ÁÎ‹ÎÏ›¿ ◊›_ »ı ÷ı ‰Î÷ ¿ı‹ Á_√÷ ◊Âı ? ‹ÎÊ÷Ê ±ÎÏÿ

±S’iÎ ‹Ïfi±˘fiı ¿ı‰‚iÎÎfi ◊›ı· »ı. ¿ı‰‚iÎÎfi Â©ÁÎ‹ÎÏ›¿ Ï‰fiÎ ◊Î› fiÏË. ÷ı◊Ì ÷ı±˘fiı

E:/JAYA/YOG.PM5 46

46

’HÎ Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿ ◊›ı·_ »ı. ÷ı fiyÌ ÁÎÏ⁄÷ ◊Î› … »ı. ±fiı ÷‹ı ÷˘ «˙ÿ’Ò‰˝‘flfiı … ◊Î›

÷ı‹ µ’fl ¿Ë˘ »˘ ÷˘ ±Î ⁄Lfiı ‰Î÷ ¿ı‹ Á_√÷ ◊Âı ?

µkÎfl — »ıÿ˘’V◊Î’fiÌ›ÎÏÿ …ı Á_›‹ »ı ÷ı Á_›‹‹Î_ Ï¤Lfi Ï¤Lfi ±ÎI‹Î±˘fiı ±Îl›Ì

÷fl÷‹¤Î‰ı ±Á_A›Î÷ ·˘¿Î¿ÎÂ ≠ÿıÂ ≠‹ÎHÎ ’ÏflHÎÎ‹˘-±K›‰ÁÎ›V◊Îfi˘ Ë˘› »ı, ÷ıfiı ÂÎjÎ‹Î_

Á_›‹V◊Îfi˘ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı Á_›‹V◊Îfi˘‹Î_ ’flV’fl Ï‰ÂÏ©fiÌ ÷fl÷‹÷Î Ë˘‰Î◊Ì » Ω÷fiÌ Ï‰ÂÏ©

ÂÎjÎ‹Î_ ¿Ëı‰Î¥ »ı. …ıfiı ““»ßÎHÎ‰ÏÕ›Î_”” ±◊Î˝÷˚ ÊÀ˚V◊Îfi’Ï÷÷ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Ï÷Â› ±˘»Î‹Î_

±˘»Ì Ï‰ÂÏ©‰Î‚Î ≠◊‹ Á_›‹V◊Îfi◊Ì ¿o¥¿ ±Ï‘¿, ¿o¥¿ ±Ï‘¿ Ï‰ÂÏ©‰Î‚Î_ ≠Îfl_¤fiÎ_ ±Á_A›Î÷

·˘¿Î¿ÎÂ ≠ÿıÂ ≠‹ÎHÎ ±K›‰ÁÎ›V◊Îfi˘ (1) ±fi_÷¤Î√ ±Ï‘¿ Ï‰ÂÏ©‰Î‚Î_ ¿Ëı‰Î› »ı. I›Îfl

’»ÌfiÎ_ ÷ıÀ·Î_ … (2) ±Á_A›Î÷¤Î√ ±Ï‘¿ Ï‰ÂÏ©‰Î‚Î_ »ı. (3) I›Îfl ’»ÌfiÎ_ ÷ıÀ·Î_ …

±ıÀ·ı ±Á_A›Î÷ ·˘¿Î¿ÎÂ ≠ÿıÂ≠‹ÎHÎ ±K›‰ÁÎ›V◊Îfi˘ Á_A›Î÷¤Î√ ±Ï‘¿ Ï‰ÂÏ©‰Î‚Î_ »ı.

±ı‹ ø‹Â— ’»Ì ’»ÌfiÎ_ ±Á_A›Î÷ ·˘¿Î¿ÎÂ ≠ÿıÂ ≠‹ÎHÎ ±K›‰ÁÎ›V◊Îfi˘ (4) Á_A›Î÷√HÎ

±Ï‘¿, (5) ±Á_A›Î÷ √HÎ ±Ï‘¿ ±fiı (6) ±fi_÷√HÎ ±Ï‘¿ Ï‰ÂÏ©‰Î‚Î_ Ë˘› »ı. …CÎL›

Ï‰ÂÏ©‰Î‚Î ’Ëı·Î ±K›‰ÁÎ›V◊Îfi ’»Ì ’»ÌfiÎ_ ±K›‰ÁÎ› V◊Îfi˘ …ı‹ ±Ï‘¿ ±Ï‘¿

Ï‰ÂÏ©‰Î‚Î_ »ı. ÷ı‹ µI¿ÚWÀ Ï‰ÂÏ©‰Î‚Î ±K›‰ÁÎ› V◊Îfi◊Ì ’Î»‚-’Î»‚fiÎ_ ±K›‰ÁÎ› V◊Îfi˘

±fi_÷¤Î√ËÌfi Ï‰ÂÏ©‰Î‚Î_ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î ≠¿flHÎfiı ÂÎjÎ‹Î_ ÊÀ˚√HÎËÎÏfi-T≤Ï© ¿Ëı‰Î› »ı.

…ıfi_ ÁÏ‰ÂıÊ ‰HÎ˝fi ¿Q‹’›ÕÌ ±ÎÏÿ √˛_◊˘‹Î_ »ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ ±Ï‘¿-±Ï‘¿ Ï‰ÂÏ©‰Î‚Î_

±K›‰ÁÎ› V◊Îfi˘fiı …ˆfiÂÎjÎ˘‹Î_ ¿oÕ¿ ¿Ëı‰Î› »ı. ø‹Â— ±Ï‘¿-±Ï‘¿ Ï‰ÂÏ©‰Î‚Î_ ±_√·fiÎ

±Á_A›Î÷‹Î ¤Î√‰÷a ±Î¿ÎÂ≠ÿıÂ≠‹ÎHÎ ±K›‰ÁÎ› V◊Îfi˘fiı ’ÎÏfl¤ÎÏÊ¿ Á_iÎÎ±ı ¿flÌ ¿oÕ¿

¿Ëı‰Î› »ı. ±ı¿ı¿ ÊÀ˚V◊Îfi‹Î_ ±Á_A›Î÷ ±Á_A›Î÷ ¿oÕ¿˘ Ë˘› »ı.

Ë‰ı «˙ÿ ’Ò‰˝‘flÎÏÿ ‹Ïfi±˘ Ï‰ÂıÊiÎ Ë˘‰Î◊Ì Á_›‹V◊Îfi˘‹Î_ ÊÀ˚V◊ÎfifiÎ µ’Ïfl¤Î√‰Ï÷˝

…ı ¿oÕ¿V◊Îfi˘ »ı, ÷ı ¿oÕ¿V◊Îfi˘‹Î_ ‰÷˝fiÎflÎ Ë˘› »ı. ±fiı ‹ÎÊ÷ÊÎÏÿ ‹Ïfi±˘ ±ı …

Á_›‹Á_◊Îfi˘‹Î_ ÊÀÔV◊ÎfifiÎ ±‘˘¤Î√‰ÏkÎ …ı ¿oÕ¿V◊Îfi˘ »ı. ÷ı‹Î_ ‰kÎfiÎflÎ Ë˘› »ı. …ı‹ ’E«ÌÁ

‹Î‚ ¨«_ ¿˘¥ ±ı’ÎÀÛ‹ıLÀ Ë˘› ÷ı‹Î_ ¿˘¥ T›„@÷ ’E«ÌÁ‹Î ‹Î‚ı flËı÷Ì Ë˘› ±fiı ¿˘¥

T›„@÷ ’Ëı·Î ‹Î‚ı flËı÷Ì Ë˘› ÷˘ ’HÎ ÷ı ⁄Lfiı T›„@÷ ±ı¿ … ±ı’ÎÀÛ‹ıLÀ‹Î_ flËıfiÎflÌ ¿Ëı‰Î›

»ı. ÷ıfiÌ …ı‹ «˙ÿ ’Ò‰˝‘fl ‹ËÎ‹Ïfi±˘ ±Î ÊÀ˚V◊ÎfifiÎ ¿oÕ¿˘‹Î_ µ’Ïfl¤Î√‰ÏkÎ˝ »ı ±fiı ‹ÎÊ÷Ê

±ÎÏÿ ‹Ïfi±˘ ÊÀ˚V◊ÎfifiÎ ¿oÕ¿˘‹Î_ ±‘˘¤Î√‰÷a »ı. ’fl_÷ Â©ÁÎ‹ÎÏ›¿ w’ ±ı¿ …

±ı’ÎÀÛ‹ıLÀ‹Î_ flËıfiÎflÎ ⁄Lfiı ¿Ëı‰Î› »ı.

Ë‰ı ¿oÕ¿˘fiÎ ±‘˘¤Î√‰÷a ±Î ‹ÎÊ÷ÊÎÏÿ ‹Ïfi±˘fiı ≠ÎM÷ ◊›ı·_ ≠◊‹¿ZÎÎfi_ Â©ÁÎ‹ÎÏ›¿

¿ı‰_ »ı ? ÷ı Á‹Ω‰‰Î ±ı¿ ºWÀÎL÷ ±Î’ı »ı ¿ı -““÷Í·áÊSÕÊŸÊÁŒ¬˝ÊÁåÃ‚◊¢”” ±Î¤ÒÊHÎ˘, flIfi˘,

±·_¿Îfl˘ …ı‹Î_ ¤flÎ›-fl¬Î› ±◊Î˝÷˚ ±Î¤ÒÊHÎ˘fi_ …ı V◊Îfi ÷ı ’ıÀÌ, ¿fl_ÕÌ›˘, Ï÷ΩıflÌ ‰√ıflı,

≥I›ÎÏÿfiÌ ≠Î„M÷ ÷S› »ı. flIfi˘fiÌ ’ıÀÌ, ±·_¿Îfl˘fi˘ ¿fl_ÕÌ›˘, ±fiı ±ÎÏÿ ÂOÿ◊Ì ÏËflH›-‹ÏHÎ-

‹ÎHÎı¿-‰Áfi (‰jÎ) ±ÎÏÿ◊Ì ¤flı·Ì ’ıÀÌfiÌ ≠Î„M÷÷S› »ı. ÷ŒÎ‰÷ ‹ÎhÎ ±ıÀ·˘ … »ı ¿ı

E:/JAYA/YOG. PM5 47

47

‹ÎÊ÷ÊÎÏÿ ‹Ïfi±˘fiı ±Î¤ÒÊHÎ˘◊Ì ¤flı·Ì ’ı¿’ıÀÌ (⁄_‘ ’ıÀÌ) ‹‚ı·Ì »ı. …ı ±Î√‚ …÷Î_ ÷ı

’ıÀÌ ¬Ò·÷Î_ ±Î¤ÒÊHÎ˘fiÌ ≠Î„M÷ ◊Âı ±fiı «˙ÿ ’Ò‰˝‘fl ‹Ïfi±˘fiı ±Î¤ÒÊHÎ˘◊Ì ¤flı·Ì ¬S·Ì

’ıÀÌ ‹‚ı·Ì »ı. ÷ı◊Ì ÷ı±˘ ≠√À ≠ÎM÷Î¤ÒÊHÎ‰Î‚Î »ı. ’fl_÷ ⁄Lfiı ≠ÎM÷Î¤ÒÊHÎ‰Î‚Î’HÎı ÷˘

Á‹Îfi … »ı.

•òÊ Á„U Ÿ Á∑§Á@Ã˜ - ±ËŸ ‹ÎÊ÷ÊÎÏÿ ‹Ïfi±˘fiı «˙ÿ ’Ò‰˝‘flfiÌ …ı‹ flIfi˘fiÌ ’ıÀÌ ≠ÎM÷

◊›ı·Ì Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ ÷ı ÷ı ’ıÀÌfiÌ ±_ÿfl flËı·Î_ ±Î¤ÒÊHÎ˘ ±◊‰Î flIfi˘ ≠›IfiÏ‰ÂıÊ◊Ì Ë…\

’˘÷Îfiı ¿o¥ ’HÎ ≠ÎM÷ ◊›Î_ fi◊Ì. ’fl_÷ ±Î¤ÒÊHÎ˘◊Ì ±fiı flIfi˘◊Ì ¤flı·Ì ’ı¿’ıÀÌ ‹‚Ì ÷˘ »ı

…, ÷ı◊Ì ¿Î‚ÎL÷flı, ÏfiÏ‰˝Cfi V◊Îfiı ’Ë˘ÓE›Î ’»Ì ÷ıfiı ¬˘·‰ÎfiÎ µ’Î›Ï‰ÂıÊ◊Ì ’ıÀÌ ¬˘·‰Î

¶ÎflÎ ±_ÿfl flËı·Î_ flIfiÏ‰ÂıÊ˘fiÌ ±‰U› ≠Î„M÷ ◊Âı …. Ωı ’ı¿ ±ı‰Ì ’HÎ ’ıÀÌ fi … ‹‚Ì

Ë˘÷ ÷˘ flIfi˘ @›Î_◊Ì ’Î‹÷ ? ‹ÎÀı ¬S·Ì flIfi˘fiÌ ’ıÀÌ ‹‚‰Ì ÷ı …ı‹ ËÊ˝ ±fiı Ï‰¿ÎÁfi_

¿ÎflHÎ »ı. ÷ı‹ ’ı¿’ıÀÌfiÌ ≠Î„M÷ ’HÎ ÁÎ‹ÎL›◊Ì ËÊ˝ ±fiı Ï‰¿ÎÁfi_ ¿ÎflHÎ »ı. ¿Î‚ÎL÷flı ⁄Lfiı

Á‹Îfi … ◊Î› »ı. ±ı ≠‹ÎHÎı ‹ÎÊ÷ÊÎÏÿ ‹Ïfi±˘fiı ±˘CÎ◊Ì (ÁÎ‹ÎL›◊Ì) ¿oÕ¿fiÎ ±‘˘¤Î√‰÷a

≠Î◊Ï‹¿ ¿ZÎÎfi_ ’HÎ Â©ÁÎ‹ÎÏ›¿ (¿ı …ı flIfi˘fiÌ ’ı¿’ıÀÌ …ı‰_ »ı ÷ı) ≠ÎM÷ ◊›ı »÷ı ‘Ì‹ı

‘Ì‹ı ÷ı‹Î_ ±Î√‚ ‰‘÷Î_ ‰‘÷Î_ Ï‰ÏÂWÀ Ï‰ÏÂWÀ iÎÎfiÎ‰flHÎÌ› ±fiı ‹˘ËfiÌ›fi˘ ZÎ›˘’Â‹ ≠√À

◊‰Î◊Ì, ÷◊Î (…ı‹ flIfi˘fiÌ ¤flı·Ì ’ı¿’ıÀÌfiÌ ≠Î„M÷ ÷ı … ¿Î‚ÎL÷flı ¬S·Ì ’ıÀÌfi_ ±‰LK›

¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı. ÷ı‹) ±Î ≠Î◊Ï‹¿ Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿ µkÎfl¿Î‚ı ±Î‰fiÎflÎ ’ÒHÎ˝Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿fi_

±‰LK›¿ÎflHÎ¤Î‰ w’ Ë˘‰Î◊Ì, ¿Î‚ÎL÷flı ±L› ±L› µ’Î›˘ ±’fiÎ‰‰Î w’ µ’Î›ÎL÷fl˘fiÌ ±’ıZÎÎ

fl¬Î›ı »÷ı ÷Î„k‰¿’HÎı ÷ı ¤ıÿfiÌ (’ÒHÎ˝ Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿ ¤ıÿfiÌ) ≠ÎÏM÷ ±‰U› ◊Î› … »ı.

•ãÿÕÊ - Ωı ±ı‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ fi ±Î‰ı ±fiı Â©ÁÎ‹ÎÏ›¿ «˙ÿ ’Ò‰˝‘fl˘‹Î_ … ‹ÎhÎ Ë˘›

»ı ±ı‹ … Ωı ¿S’‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ‹ÎÊ÷ÊÎÏÿ ‹Ïfi±˘‹Î_ ’ÒHÎ˝ÁÎ‹ÎÏ›¿ ÷˘ fi◊Ì ’fl_÷ ÷ı

’ÒHÎ˝ÁÎ‹ÎÏ›¿fiÌ ÁÎ‹√˛Ì¤Ò÷ (¿ÎflHÎ¤Ò÷) ±ı‰_ ≠Î◊Ï‹¿ ±Î_ÏÂ¿ ÁÎ‹ÎÏ›¿ … »ı ÷ıfi˘ ’HÎ ±›˘√

◊‰Î◊Ì ¿ÿÎÏ’ ’ÒHÎ˝ÁÎ‹ÎÏ›¿ ≠√ÀÂı … fiÏË. ¿ÎflHÎ ¿ı ’Ò‰˝¿Î·‰÷a ÁÎ‹√˛Ìfi˘ …˘ ±›˘√ Ë˘›

÷˘ µkÎfl¿Î·‰÷a ’ÒHÎ˝¿Î›˝ ¿ı‹ ≠√À ◊Î› ? ±◊Î˝÷˚ fi … ◊Î›. ±fiı Ωı ÷ı ‹ÎÊ÷ÊÎÏÿ ‹Ïfi±˘fiı

≠◊‹◊Ì … Á‰˝◊Î Á‹¤Î‰ w’ Á‹÷ÎfiÌ ≠Î„M÷ ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ I›Î_ »Î-ÁÎ÷‹Î √HÎÃÎHÎı

… Á_’ÒHÎ˝’HÎı Á‰˝¤Î‰˘ ≠I›ı Á‹÷Î ≠ÎM÷ ◊›ı »÷ı ‰Ì÷flÎ√Î‰V◊ÎfiÌ ≠Î„M÷ ◊¥ Ω›. ±fiı Ωı

±ı‹ ◊Î› ÷˘ ±ıÀ·ı »ßı-ÁÎ÷‹ı √HÎÃÎHÎı … ‰Ì÷flÎ√Î‰V◊Î ≠ÎM÷ ◊¥ Ω› ÷˘ ’Ò‰˝ı ⁄Î_‘ı·Î_

±fiı ËÎ· µÿ›‹Î_ ±Î‰ı·Î_ «Ì¿HÎÎ_ ÷Ì‰˛ ¿‹˘˝fi_ I›Î_ ÷tfi ’fl‹Î◊˝◊Ì ±Ï¿oÏ«I¿fl’b_ … ⁄fiÌ

Ω›. ¿‹˘˝ Ïfi‹Î˝S› … ⁄fiÌ Ω›. ¿ÎflHÎ ¿ı µÏÿ÷¿‹˘˝ …ı ‰Ì÷flÎ√ ±‰V◊Îfi˘ ≠Ï÷⁄_‘ ¿flfiÎfl

Ë÷Î_ ÷ı ‰Ì÷flÎ√Î‰V◊Î ÷˘ ÷ı ¿‹˘˝ µÏÿ÷ Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ ≠√À ◊¥ … √¥. ‹ÎÀı ≠◊‹◊Ì …

‰Ì÷flÎ√÷Î ±Î‰Ì Ω› ÷ı ‹Î√˝ µÏ«÷ fi◊Ì ÷◊Î µÏÿ÷¿‹˘˝ Ï¿oÏ«I¿fl »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ÷ı ¿‹˘˝

’˘÷Îfi˘ ≠¤Î‰ ⁄÷Î‰ı … »ı ±ı‹ Ωı ‹ÎfiÌ±ı ÷˘ ’ı¿’ıÀÌ ≠ÎM÷ ◊¥ Ë˘› ÷˘ ¿Î‚ÎL÷flı

µ’Î›ÎL÷fl˘◊Ì ¬S·Ì ’ıÀÌ w’ …ı‹ ⁄fiı »ı. ÷ı‹ ≠Î◊Ï‹¿ ÁÎ‹ÎÏ›¿ ‹Y›_ Ë˘› ÷˘ ¿Î‚ÎL÷flı

E:/JAYA/YOG.PM5 48

48

µ’Î›ÎL÷fl˘◊Ì ’ÒHÎ˝Â©ÁÎ‹ÎÏ›¿ ‹‚ı … »ı. ±ı‰˘ µ’fl˘@÷ …ı L›Î› »ı ÷ıfiı µS·_CÎÌfiı ≠◊‹◊Ì

… ±Î ‹ÎÊ÷ÊÎÏÿ ‹Ïfifiı Á‹√˛÷Î (’ÒHÎ˝ Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿ÿÂÎ) CÎÀ÷Ì fi◊Ì. ÁÎflÎ_Â ¿ı ’ı¿’ıÀÌfiÌ

…ı‹ ≠◊‹ ±‘˘¤Î√‰÷a ÁÎ‹ÎÏ›¿ ≠ÎM÷ ◊Î› »ı. ±fiı ¿Î‚ÎL÷flı … µ’Ïfl¤Î√‰÷a

’ÒHÎ˝ÁÎ‹ÎÏ›¿fiÌ ≠Î„M÷ ◊Î› »ı.

±L›ÿÂ˝fi¿Îfl˘ ‰Õı ’HÎ ¿Ëı‰Î›_ »ı ¿ı —- Ëı Ï¤ZÎ±˘ ! ≠◊‹ …ı ÁQ›√˚ ‘‹˝V◊ÎfifiÌ

≠Î„M÷ ◊Î› »ı ÷ı ‚ê÷ÎÃ=ÁÎflÌ flÌ÷ı ¤flı·Î ±fiı ±Ï÷Â›√M÷ ±ı‰Î flIfi˘fiÎ ¿fl_ÕÌ›ÎfiÌ

≠Î„M÷÷S› »ı.

ÁÎflÎ_Â ±ı »ı ¿ı ‹ÎÊ÷ÊÎÏÿ ‹Ïfi±˘fiı ±fiı ’Ò‰˝‘fl˘fiı ±ı¿ … Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿fiÌ ≠Î„M÷

»ı. ±ı¿ … ±ı’ÎÀÛ‹ıLÀ‹Î_ flËı÷Ì ⁄ı T›„@÷fiÌ …ı‹, ‹ÎhÎ ±ı¿ ±‘˘¤Î√‰÷a »ı ±fiı ⁄ÌΩı

µ’Ïfl¤Î√‰÷a »ı. ±ı¿ ’ı¿flIfifiÌ ’ıÀÌfiÌ ≠Î„M÷‰Î‚˘ »ı ±fiı ⁄ÌΩı ¬S·Ì flIfi˘fiÌ ’ıÀÌfiÌ

≠Î„M÷‰Î‚˘ »ı. ±ı¿ ±K›‰ÁÎ›V◊Îfi˘fiÎ ±‘˘¤Î√‰÷a ¿oÕ¿˘‹Î_ »ı. ±fiı ⁄ÌΩı µ’Ïfl¤Î√‰÷a

¿oÕ¿˘‹Î_ »ı. ≥I›ÎÏÿ ÎÎ18ÎÎ

±‰÷flHÎ —- ÿlfl¢ ‚◊÷Êfl‹ˇÊáÊ¢ ‚Ê◊ÊÁÿ∑¢§ ∑§Õ¢ ÃmÃ— ÄÔflÁøÃ˜ Á∑˝§ÿÊ ? ßàÿÊ„U-““Á‰˝hÎ Á‹¤Î‰ ≠ÎM÷ ◊‰˘”” ±ı … Ωı ÁÎ‹ÎÏ›¿ »ı. ÷˘ ±Î‰Î ÁÎ‹ÎÏ›¿‰Î‚Î ‹ËÎI‹Î

‹Ïfi±˘fiÌ Ï¤ZÎÎÀfiÎÏÿ (±ÎËÎfl-ÏfiËÎfl ±fiı Ï‰ËÎflÎÏÿ) w’ Ïø›Î @›Î_› ’HÎ ¿ı‹ CÎÀÂı ?

±◊Î˝÷˚ fiËŸ … CÎÀı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±ÎËÎflfiÌ ≥E»Î ◊Î› ÷˘ … Ï¤ZÎÎÀfiÏø›Î Á_¤‰ı, ±fiı Á‰˝hÎ

Á‹¤Î‰‰Î‚Î ‹Ïfifiı ±ÎËÎflÎÏÿfiÌ ≥E»Î ◊Î› fiÏË. ¿ÎflHÎ ¿ı ≥E»Î ±ı flÎ√ »ı. µIÁ¿÷Î

»ı. ÷ı◊Ì ÷ı Á‹¤Î‰‰Î‚Î ‹ËÎI‹Î±˘fiı ¥E»Î ±ÎÏÿ fi Ë˘‰Î◊Ì Ï¤ZÎÎÀfiÎÏÿ Ïø›Î ¿ı‹ CÎÀÂı ?

÷ı √˛_◊¿ÎfllÌ Á‹Ω‰ı »ı —-5Á∑§Á⁄UÿÊ ©U

1Œ¢«U¡ÙªáÊ,

2øP§÷◊áÊ¢

3fl „UÙß

4∞ÿS‚ –

6•ÊáÊÊ¡ÙªÊ

8¬È√flÊáÊÈfl„U•Ù øfl

7áÊfl⁄¢U ÁÃ H19H

Á∑˝§ÿÊ ¬ÈŸ— `§ÁøŒ˜ Á÷ˇÊÊ≈UŸÊŒı ¬˝flÎÁûÊM§¬Ê Œá«UÿÙªŸ ø∑˝§÷˝◊áÊflŒ˜ ÷flÁÃ,““∞ÃSÿ”” ‚Ê◊ÊÁÿ∑§flÃ— •ÊôÊÊÿÙªÊÃ˜ ÿÕ„U ø∑˝§◊øÃŸàflÊŒ˜ ⁄UÊªm·⁄UÁ„UÃ¢ ÷˝◊áÊÊ-˘÷˝◊áÊÿÙSÃÈÀÿflÎÁûÊ Œá«UÿÙªÊŒ˜ ÷˝◊ÁÃ ∞fl◊ÿ¢ ‚Ê◊ÊÁÿ∑§flÊ¢SÃÕÊÁÄ‹CÔU∑§◊¸Áflª◊ÊŒ˜Áfl‡ÊÈh÷ÊflÿÙªŸ Á÷ˇÊÊ≈UŸÊ˘Ÿ≈UŸÿÙ— ‚◊flÎÁûÊ⁄UflÊ˘˘ôÊÊÿÙªÊŒ≈UÃËÁÃ NUŒÿ◊˜–

√Î◊Î◊˝ —- CÎÀ ⁄fiÎ‰‰Î‹Î_ ÿoÕfiÎ ›˘√◊Ì ±◊‰Î ’Ò‰˝Á_V¿Îfl◊Ì …ı‹ «ø¤˛‹HÎ ◊Î›

»ı. ÷ı‹ Á‰˝hÎ Á‹¤Î‰‰Î‚Î ‹Ïfi±˘fiÌ Ï¤ZÎÎÀfiÎÏÿ Á‰˝ ‘‹˝Ïø›Î ±ÎiÎÎ›˘√◊Ì ±◊‰Î

’Ò‰˝Á_V¿Îfl˘◊Ì ◊Î› »ı. ÎÎ19ÎÎ

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- ‹ÎÊ÷ÊÎÏÿ◊Ì ≠Îfl_¤Ìfiı «˙ÿ’Ò‰˝‘fl Á‘ÌfiÎ Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿‰Î‚Î Á‰˝hÎ

Á‹¤Î‰‰Î‚Î ‹Ïfi±˘fiÌ @›Îflı¿ @›Îflı¿ (±‰Áflı ±‰Áflı) Ï¤ZÎÎÀfiÎÏÿ‹Î_ ≠T≤ÏkÎ ¿fl‰Î V‰w’

…ı Ïø›Î ◊Î› »ı ÷ı ÿoÕfiÎ ›˘√◊Ì …ı‹ «ø¤˛‹HÎ Ïø›Î ◊Î› »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ÷Ì◊*¿fl¤√‰L÷˘fiÌ

E:/JAYA/YOG. PM5 49

49

±ÎiÎÎ›˘√◊Ì ÁË…’HÎı … ◊Î› »ı. …ı‹ CÎÀ ⁄fiÎ‰÷Ì ‰¬÷ı «ø ±«ı÷fi Ë˘‰Î◊Ì flÎ√¶ıÊ◊Ì

flÏË÷ »ı. ¤˛‹HÎÏø›Î ±fiı ±¤˛‹HÎÏø›Î ±ı‹ ⁄Lfiı‹Î_ ÷S›T≤ÏkÎ‰Î‚_ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı «øfiı ¿˘¥

¥E»Î »ı … fiÏË, »÷Î_ ÿoÕfi˘ Á_›˘√ ‹ÎhÎ ◊‰Î◊Ì ÁË…’HÎı ¤˛‹HÎ ¿flı »ı. ±ı … ≠‹ÎHÎı ±Î

Â©ÁÎ‹ÎÏ›¿‰Î‚Î ‹ËÎ‹Ïfi±˘ ’HÎ ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ (flÎ√-¶ıÊ-‹˘ËÎÏÿ) „@·WÀ¿‹ ˝fi˘ Ï‰fiÎÂ ◊›ı·˘

Ë˘‰Î◊Ì ±Ï÷Â› Ïfi‹˝‚ ¤Î‰‰Î‚Î Ë˘‰Î◊Ì, Ï¤ZÎÎÀfi ±fiı Ï¤ZÎÎfiÀfi ±ı‹ ⁄¯Îı‹Î_ Á‹T≤ÏkÎ‰Î‚Î

Ë˘‰Î »÷Î_ ‹ÎhÎ ±ÎiÎÎ›˘√◊Ì Ï¤ZÎÎÀfiÎÏÿ Ïø›Î‹Î_ ≠‰÷ı »ı. «ø …ı‹ ≥E»Î‹@÷ Ë˘‰Î »÷Î_

ÿoÕfiÎ ›˘√‹ÎhÎ◊Ì ¤‹ı »ı. ÷ı‹ ±Î ‹Ïfi±˘ ≥E»Î‹@÷ Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ ±ÎiÎ›˘√ ‹ÎhÎ◊Ì

Ï¤ZÎÎÀfiÎÏÿ ¿flı »ı. ±ı‹ ËÎÿ˝ Á‹…‰_.

¬˝flÎûÊÊflÊôÊÊÿÙªŸ ÃÕÊÁ∑˝§ÿÊÿÊ◊Á¬ ÃlÙª ÃÈ º˝√ÿàfl¬˝‚XÔUÊÃ˜ ∞∑§ŒÙ¬ÿÙª-mÿÊ÷ÊflÊÃ˜, flËÃ⁄UÊªSÿ flÊ ÃlÙªÊÃ˜ ˇÊÊÁÿ∑§ôÊÊŸÙ¬¬ûÊ— •ÊôÊÊÿÙªSÿ ø ˇÊÊÿÙ¬-‡ÊÁ◊∑§àflÊŒ˜ Ÿ ÿÈÁQ§◊Œ≈UŸÊŒËÁÃ Áfl÷˝◊Ê¬Ù„UÊÿÙ¬øÿ◊Ê„U -““¬ÍflÊ ¸Ÿ Èfl œÃpÒfl””-Œá«UÿÙªÊ÷Êfl˘Á¬ Ãà‚Ê◊âÿ¸Áfl‡Ê·Ãp∑˝§÷˝◊áÊflŒflÊôÊÊÿÙªÊ÷Êfl˘Á¬ Ãà¬ÍflÊ¸ŸÈflœÃ∞flÊ≈UŸÊÁŒ Ÿfl⁄UÁ◊ÁÃ, ∞fl¢ Ÿ ∑§ÁpŒ˜ ŒÙ·—– ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H19H

≠ffi —- ±Î ‹Ïfi±˘ ±ÎiÎÎ›˘√◊Ì ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÌ Ï¤ZÎÎÀfiÎÏÿ ‘‹˝Ïø›Î‹Î_ ≠‰÷ı »ı. ±ı‹

‹Îfiı »÷ı ÷ı ±ÎiÎÎ›˘√fi˘ ›˘√ Ë˘÷ı »÷ı ’HÎ ±Î ‘‹˝Ïø›Î±˘fiı ƒT›Ïø›Î ◊‰Îfi˘ … ≠Á_√

±Î‰Âı. ±ÎiÎÎ›˘√’Ò‰˝¿ ‘‹˝Ïø›Î±˘ ¿flı ÷ı‹Î_ F›Îflı µ’›˘√ ÷Ì◊*¿fl ¤√‰L÷˘fiÌ ±ÎiÎÎ‹Î_ Ë˘›

I›Îflı ‘‹˝Ïø›Î±˘‹Î_ µ’›˘√ fi Ë˘‰Î◊Ì ÷ı ‘‹˝Ïø›Î ƒT›Ïø›Î … ◊Âı ±fiı F›Îflı µ’›˘√

‘‹˝Ïø›Î‹Î_ ËÂı I›Îflı ÷ı ‘‹˝Ïø›Î ±ÎiÎÎ›˘√fiÎ µ’›˘√ Ï‰fiÎfiÌ ⁄fi‰Î◊Ì ’HÎ ƒT›Ïø›Î …

⁄fiÂı. ±ı¿ ¿Î‚ı ±ı¿ ∞‰fiı ±ı¿ … µ’›˘√ Ë˘› »ı ‘‹˝Ïø›Î‹Î_ ±fiı ±ÎiÎÎ›˘√‹Î_ ±ı‹

⁄Lfiı‹Î_ ⁄ı µ’›˘√˘ ±ı¿ ¿Î‚ı Ë˘¥ Â¿÷Î fi◊Ì. ‹ÎÀı µ’›˘√ÂÒL› ◊‰Î◊Ì ƒT›Ïø›Î ◊‰Îfi˘

≠Á_√ ±Î‰Âı ?

Ë‰ı ¿ÿÎ« ÷‹ı ±ı‰˘ µkÎfl ±Î’˘ ¿ı ±Î Â©ÁÎ‹ÎÏ›¿‰Î‚Î ‹ËÎ‹Ïfi±˘ ‰Ì÷flÎ√ »ı.

‰Ì÷flÎ√ ÁÿÎ µ’›˘√‹› … »ı. ÷ı±˘fiı µ’›˘√ ‹Ò¿‰Îfi˘ Ë˘÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ‰Ì÷flÎ√ Ë˘‰Î◊Ì

±ı‰Î ±Î ‹Ïfi±˘fiı ÃŒ˜ÿÙªÊÃ˜ =÷ı ±ÎiÎÎ›˘√ Ë˘‰Î◊Ì Ï¤ZÎÎÀfiÎÏÿ Ïø›Î CÎÀÌ Â¿Âı, ±ıÀ·ı ¿ı

±ÎiÎÎ›˘√ Ë˘‰Î »÷Î_ ‰Ì÷flÎ√ Ë˘‰Î◊Ì ÁÿÎ¿Î‚ µ’›˘√‹› … Ë˘‰Î◊Ì ‘‹˝Ïø›Î (Ï¤ZÎÎÀfiÎÏÿ)

◊¥ Â¿Âı. ±Î‰_ Ωı ÷‹ı ¿Ë˘ ÷˘ ÷ı ÷‹ÎflÎı µkÎfl ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı ±Î ‹Ïfi±˘ ‰Ì÷flÎ√

Ë˘› ÷˘ ‰Ì÷flÎ√Î‰V◊Î ±Î‰ı »÷ı ±_÷‹˝ËÒ÷˝‹Î_ … Ïfi›‹Î ZÎÎÏ›¿iÎÎfi (¿ı‰‚iÎÎfi)fiÌ µI’ÏkÎ ◊Î›

… »ı. ÷ı◊Ì ±Î ‹Ïfi±˘fiı ¿ı‰·iÎÎfifiÌ µI’ÏkÎ ‹Îfi‰Ì … ’ÕÂı, ±fiı …ı ¿ı‰‚Ì Ë˘› ÷ı±˘fiı

±ÎiÎÎ›˘√ Ë˘÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±ÎiÎÎ›˘√ ±ıÀ·ı ¿ı ÷Ì◊*¿fl ¤√‰L÷˘fiÌ ±ÎiÎÎfiı ±Î‘Ìfi flËı‰_

÷ı. ±Î ±ÎiÎÎ›˘√ ’flÎ‰·_⁄Ì Ë˘‰Î◊Ì ZÎÎ›˘’ÂÏ‹¿ iÎÎfi‰Î‚Îfiı … Ë˘› »ı. ÷ı◊Ì Ωı ‰Ì÷flÎ√

±fiı ¿ı‰‚Ì Ë˘› ÷˘ ±ÎiÎÎ›˘√ fi CÎÀı, ±fiı ±ÎiÎÎ›˘√ Ë˘› ÷˘ ÷ı ZÎÎ›˘’ÂÏ‹¿ Ë˘‰Î◊Ì ‰Ì÷flÎ√

±fiı ¿ı‰‚Ì fi CÎÀı ‹ÎÀı ±Î‰Î Â©ÁÎ‹ÎÏ›¿‰Î‚Îfi_ Ï¤ZÎÎÀfiÎÏÿ ¿˘¥ flÌ÷ı ›„@÷‹Îfi fi◊Ì.›˘. 4

E:/JAYA/YOG.PM5 50

50

µkÎfl —- µ’fl˘@÷ Ï‰¤˛‹ (≠ë)fiÎ ±’˘Ë ‹ÎÀı (ÿÒfl ¿fl‰Î ‹ÎÀı) µ’«›fiı (’„WÀ¿Îfl¿ ⁄Ì∞

›Ï@÷fiı) …HÎÎ‰ı »ı ¿ı —- …ı‹ CÎÀ ⁄fiÎ‰÷Ì ‰¬÷ı ÿoÕfiÎ ›˘√◊Ì «ø¤˛‹HÎ ◊‰Î »÷Î_ ’HÎ ÿoÕfi˘ ›˘√

F›Îflı ·¥ ·ı‰Î‹Î_ ±Î‰ı I›Îflı ÿoÕfiÎ ›˘√fi˘ ±¤Î‰ Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ ’Ò‰˝Á_V¿Îfl˘◊Ì …ı‹ «ø¤˛HÎ

◊Î› »ı ¿ÎflHÎ¿ı ÿoÕfiÎ ›˘√¿Î‚ı «ø¤˛‹HÎ‹Î_ ÷ı‰_ Ï‰ÏÂp ÁÎ‹J›˝ µI’¯Î ◊Î› »ı. ¿ı …ı◊Ì ÿoÕfi˘ ›˘√

fi Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ ÷ı ÁÎ‹J›˝Ï‰ÂıÊ◊Ì … «ø¤˛‹HÎ …ı‹ «ÎS›Î ¿flı »ı. ÷ı‹ ZÎÎ›˘’ÂÏ‹¿ ¿Î‚‹Î_

÷Ì◊*¿fl¤√‰L÷˘fiÌ ±ÎiÎÎfiÎ ±Î·_⁄fiı ±Î Ï¤ZÎÎÀfiÎÏÿ ‘‹˝Ïø›Î±˘ ±ı‰Ì ΩıflÿÎfl ±ÎI‹ÁÎ÷˚ ¿flÌ »ı

¿ı ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ ÷ı Ï‰ÏÂWÀÁÎ‹J›˝◊Ì … ±ÎiÎÎ›˘√fi˘ ±¤Î‰ Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿‰Î‚Îfiı

±Î Ï¤ZÎÎÀfiÎÏÿ ‘‹˝Ïø›Î ’Ò‰˝Á_V¿Îfl◊Ì Ë˘¥ Â¿ı »ı. (’Ò‰Î˝fi‰ı‘-’Ò‰˝Á_V¿Îfl) ––19––

±‰÷flHÎ —- ÿÃ ∞ÃŒfl¢ •Ã ∞fl ◊ÈÁŸ⁄Ufl¢Áflœ ©UQ§ ßàÿÊ„U -…ı ¿ÎflHÎ◊Ì ’Ò‰˝Á_V¿Îfl˘fiı

·Ì‘ı ±Î ‘‹˝Ïø›Î±˘ ±Î‰Î ‹Ïfi±˘‹Î_ ±Î ≠‹ÎHÎı ±ı‰Î ≠¿ÎflfiÌ ±ÎI‹ÁÎ÷˚ ◊›ı·Ì »ı. ±ı

¿ÎflHÎ◊Ì … ÷ı ‹Ïfi ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ (Á‹¤Î‰‰Î‚Î) ¿Ëı·Î »ı. ÷ı …HÎÎ‰ı »ı-1flÊ‚ËøãŒáÊ∑§å¬Ù,

2‚◊‚È„UŒÈÄπÙ

4◊ÈáÊË

5‚◊ÄπÊ•Ù–

3÷fl◊ÙÄπÊ¬Á«U’hÙ,

6••Ù ÿ

8¬Ê∞áÊ

7‚àÕ‚È H20H

““flÊ‚Ë øãŒŸ∑§À¬—”” ◊äÿSÕ—– ∞∑§ÊãÃ‚ûflÁ„UÃ— ßàÿãÿ, ’ÊsÔÊ¬ˇÊ◊ÃÃ˜– ÃÕÊ‚◊‚ÈπŒÈ—π—, ◊ÊäÿSâÿŸÙ¬ÿÙªÊÃ˜, ‚fl¸òÊ ⁄UÊªm·øÿÊÃ˜, •ÊãÃ⁄UÊ¬ Ê◊ÃÃ˜– ◊ÈÁŸ— ‚◊ÊÅÿÊÃ—∞flê÷ÍÃ—– ÃÕÊ ÷fl◊ÙˇÊÊ¬˝ÁÃ’h—, ßë¿UÊ˘÷ÊflÊÃ˜, ““∑§flÁ‹àflÊÃ˜”” ßàÿãÿ – •Ã ∞fl∑§Ê⁄UáÊÊŒ˜ ÿÕÙÄÃ‚Ê◊Áÿ∑§ÿÙªŸ, ““¬˝Êÿ—”” ’Ê„ÈUÀÿŸ ‡ÊÊù·È ·ÁCÔUÃãòÊÊÁŒ·È– ÃÕÊ øÙÄÃ◊˜-

√Î◊Î◊˝ —- ‰Î_Á·Î◊Ì ¿˘¥ »ıÿı ¿ı «_ÿfi◊Ì ¿˘¥ ’Ò…ı, ÷ı ⁄Lfiı ±‰V◊Î‹Î_ Á‹¤Î‰‰Î‚Î,

Á¬ ±fiı ÿ—¬ ⁄Lfiı ±‰V◊Î Á‹Îfi »ı …ıfiı ±ı‰Î, ÷◊Î Á_ÁÎfl ±fiı ‹˘ZÎ ±ı‹ ⁄Lfiıfiı Ï‰Êı

±≠Ï÷⁄©V‰¤Î‰‰Î‚Î ±ı‰Î …ı Ë˘› ÷ı±˘fiı ‹Ïfi ¿Ëı·Î »ı. ±Î ¿ÎflHÎ◊Ì ±L›‘‹˝ÂÎjÎ˘‹Î_

’HÎ ≠Î›— ±Î … ¿Ëı·_ »ı. –– 20––

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- ‰Î_ÁÌ-«_ÿfifiÌ ÷S› ‹K›V◊ V‰¤Î‰‰Î‚Î ‹Ïfi Ë˘› »ı. ¿˘¥ ÂhÎT›„@÷

‹ÏfifiÎ ÂflÌflfiı ‰Î_Á·Î◊Ì »˘·ı ÷˘ ’HÎ ÷ıfiÎ µ’fl ±S’ ’HÎ ¶ıÊ fi ¿flı, ±fiı ¿˘¥ Ï‹hÎ

±◊‰Î ¤@÷T›„@÷ ‹ÏfifiÎ ÂflÌflfiı «_ÿfi◊Ì ’Ò…ı ÷˘ ’HÎ ÷ıfiÎ µ’fl ±S’ ’HÎ flÎ√ fi ¿flı,

»˘·fiÎfl ±fiı ’Ò…fiÎfl ±ı‹ ⁄Lfiı µ’fl ‹K›V◊ V‰¤Î‰‰Î‚Î …ı Ë˘› ÷ı ‹Ïfi ¿Ëı‰Î› »ı.

±◊‰Î ±Î ‰ÎÁÌ-«_ÿfiL›Î›fi˘ ⁄ÌΩı ’HÎ ±◊˝ ±L›ÿÂ˝fi¿Îfl˘±ı ¿›˘˝ »ı ¿ı ‰Î_Á·Î◊Ì «_ÿfifiı

…ı‹ …ı‹ »ıÿ‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷ı‹ ÷ı‹ »ıÿfiÎfl T›„@÷fiı ±fiı ‰Î_Á·Îfiı ±ı‹ ⁄Lfiıfiı «_ÿfi ‰‘Îflı fiı

‰‘Îflı Á‰ÎÁ … ±Î’ı »ı. ÷ı‹ ‹Ïfi ’HÎ ÂhÎ÷Î ÿÎ¬‰fiÎfl ’vÊ˘ ≠I›ı ’HÎ ¿flHÎÎ …

‰flÁÎ‰fiÎflÎ Ë˘› »ı ¿ı µ’Á√˝ ¿flfiÎflÎ ±Î ∞‰˘fi_ ÏË÷ ¿ı‹ ◊Î› ? ±Îfiı ’HÎ ““‰ÎÁÌ-

«_ÿfi”” L›Î› ¿Ëı‰Î› »ı. ±fiı ±ıÀ·Î … ‹ÎÀı ±Î ’ÎÃfi˘ ⁄ÌΩı ±◊˝ ““±ı¿ÎL÷ı ’flfi_ ÏË÷

¿flfiÎflÎ”” ±ı‰˘ ±L› ±Î«Î›˘˝ ¿flı »ı. ⁄Lfiı ±◊˝ ±’ıZÎÎ±ı µÏ«÷ »ı.

E:/JAYA/YOG. PM5 51

51

±Î ⁄Lfiı ±◊‹Î_ ⁄ÎèÎ ±ı‰Î ’flfiÌ ±’ıZÎÎ »ı. ‰Î_Á·ÎfiÌ …ı‹ ¿˘¥ »˘·ı I›Îflı ÷ı »˘·fiÎfl

’flÊ µ’fl ‹K›V◊÷Î flÎ¬‰ÎfiÌ, «_ÿfifiÌ …ı‹ ¿˘≥ ’Ò…ı I›Îflı ÷ı ’Ò…fiÎfl ’vÊ µ’fl ‹K›V◊÷Î

flÎ¬‰ÎfiÌ ±◊‰Î ÂhÎ÷Î ÿÎ¬‰fiÎfl ’flÊ µ’fl ¿flHÎÎ ‰flÁÎ‰‰ÎfiÌ, ±ı‹ Á‰˝hÎ ’fl’flÊ ≠I›ı

‹K›V◊÷Î ±fiı ¿flHÎÎ ‰flÁÎ‰‰ÎfiÌ Ë˘‰Î◊Ì ±Î Ï‰ÂıÊHÎ ⁄ÎèÎÎ’ıÏZÎ÷ »ı.

÷◊Î Á¬ ±fiı ÿ—¬ µ’fl Á‹¤Î‰‰Î‚Î, ‹K›V◊’HÎı ‰÷˝fiÎflÎ, Á¬ ±fiı Á¬fiÎ ≠Á_√˘

µ’fl flÎ√ I›…fiÎflÎ, ÷◊Î ÿ—¬ ±fiı ÿ—¬fiÎ ≠Á_√˘ µ’fl ¶ıÊ I›…fiÎflÎ, Á‰˝hÎ flÎ√-¶ıÊfi˘ I›Î√

¿flfiÎflÎ ‹Ïfi Ë˘› »ı. Á¬ ±fiı ÿ—¬‹Î_ ±_ÿfl flËı· ‹fifiı Á‹’ÏflHÎÎ‹‰Î‚_ flÎ¬‰Îfi_ »ı. Á¬

±fiı ÿ—¬ ±ÎL÷Ïfl¿ ‰V÷ »ı. ±ıÀ·ı ±Î Ï‰ÂıÊHÎ ±_ÿfl flËı·Ì ‰V÷fiÌ ±’ıZÎÎ‰Î‚_ »ı. ÷ı◊Ì

±ÎL÷flÎ’ıÏZÎ÷ »ı. ±Î‰Î ±Î‰Î √HÎ‰Î‚Î Ë˘› ÷ı ‹Ïfi ¿Ëı‰Î› »ı.

÷◊Î Á_ÁÎfl ±fiı ‹˘ZÎ ±ı‹ ⁄Lfiı Ï‰Êı ±≠Ï÷⁄© V‰¤Î‰‰Î‚Î, ≥E»Î … fiÎÂ ’Î‹ı·Ì Ë˘‰Î◊Ì

¿˘¥ ’HÎ ≠I›ı ±ÎÁ„@÷ Ï‰fiÎfiÎ, ±ı‰Î ‹Ïfi Ë˘› »ı. ±Î‰Î ‹Ïfi ¿ı‰·Ì Ë˘‰Î◊Ì (±ıÀ·ı fi∞¿‹Î_ …

¿ı‰·iÎÎfi ’Î‹‰ÎfiÎ Ë˘‰Î◊Ì) ¤‰-‹˘ZÎ µ’fl ±≠Ï÷⁄©V‰¤Î‰‰Î‚Î »ı ±ı‹ ±L›ÿÂ˝fi¿Îfl˘ ¿Ëı »ı.

±Î … ¿ÎflHÎ◊Ì ›◊˘@÷ Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿fiÎ ›˘√ı CÎb_ ¿flÌfiı ⁄Ë·÷Î±ı ÊWÃÌ÷LhÎÎÏÿ ±L›ÿÂ˝fi¿Îfl˘fiÎ

ÂÎjÎ˘‹Î_ ±Î‰Î ‹Ïfifiı … ‹Ïfi ¿Ëı·Î »ı. ±ËŸ √…Á¿<‹Î· ‹Ïfi, ¬_‘¿‹Ïfi, V¿oÿ¿Î«Î›˝fiÎ ’Î_«Á˘

ÏÂW›˘, ±ÏHÎ˝¿Î’hÎ ±Î«Î›˝, ¿ÌÏ÷˝‘fl ±fiı Á¿˘Â·‹Ïfi, ≥I›ÎÏÿ ‹ËÎ‹Ïfi±˘fiÎ_ ºWÀÎL÷˘ ±Î ≠Á_√ı

V‰⁄Ï©◊Ì Ï‰«Îfl‰Î_. (ÊWÃÌ÷_hÎ ±ı ÁÎ_A›ÿÂ˝fifiÎ ±ı¿ ÂÎjÎfi_ fiÎ‹ »ı.)

÷ı ±L›ÿÂ˝fi¿Îfl˘fiÎ ÁÎZÎÌ’ÎÃ˘ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı —-

•ıŒÊ‚Ëãÿ¢ ÃÈ ‚fl¸òÊ, àÿÊÖÿÙ¬ÊŒÊŸ„UÊÁŸÃ—–flÊ‚ËøãŒŸ∑§À¬ÊŸÊ¢, flÒ⁄UÊÇÿ¢ ŸÊ◊ ∑§âÿÃH 1H

flÊ‚ËøãŒŸ∑§À¬àfl¢, ÿÕÊ ∑§ÀÿÊáÊÒ∑§‡ÊË‹ÃÊ–øãŒŸë¿UŒ≤CÔUÊãÃÊÃ˜, ‚h◊Ê¸ÁÃ‡ÊÿÊã◊ÈŸH 2H

ŒÈ—πcflŸÈÁmªA◊ŸÊ—, ‚Èπ·È ÁflªÃS¬Î„U—–flËÃ‹Ù÷÷ÿ∑˝§Ùœ—, ÁSÕ⁄UœË◊È¸ÁŸL§ëÿÃH 3H (÷ªflŒ˜ªËÃÊ)

“◊ÙˇÊ ÷fl ø ‚fl¸òÊ, ÁŸ—S¬Î„UÙ˘ÿ¢ ‚ŒÊ‡Êÿ—–¬˝∑Î§àÿèÿÊ‚ÿÙªŸ, ÃÕÊ‡ÊÈhÁŸ¸ÿÙªÃ—H 4H

◊Ù„UÊÁŒë¿UÊ S¬Î„UÊ øÿ - ◊◊Ù„Up ◊ÈÁŸÿ¸Ã—–ÃÛÊÊSÿÿ¢ `§ÁøãÿÊƒÿÊ, Ãà¬˝ÊÁåÃSÃÈ Á∑˝§ÿÊ»§‹◊˜ H 5H ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H20H

‰ÎÁÌ-«_ÿfi÷S› ±ı‰Î ‹Ïfi±˘fiı Á‰˝Ãı¿ÎHÎı I›ÎF› ±fiı µ’ÎÿÎfi ⁄Ï© »˘ÕÌfiı µÿÎÁÌfi’b_

‘ÎflHÎ ¿fl‰_ ÷ı … ÷ı±˘fiÎı ‰ˆflÎB› ¿Ëı‰Î› »ı. fi √‹ı ÷ı‰Î ¤Î‰˘ µ’fl I›ÎF›⁄Ï©, ±fiı √‹ı ÷ı‰Î

¤Î‰˘ µ’fl √˛ÎèÎ⁄Ï© »˘ÕÌfiı ⁄Lfiı ¤Î‰˘ µ’fl µÿÎÁÌfi÷Î ÷ı … ‰ˆflÎB› »ı. ÎÎ1ÎÎ

E:/JAYA/YOG.PM5 52

52

Ëı ‹Ïfi ! «_ÿfifiı »ıÿ‰ÎfiÎ ºWÀÎL÷◊Ì ‰ÎÁÌ-«_ÿfi÷S›÷Î, ÷◊Î ±ÎI‹Î‹Î_ ±Î‰ı·Î Áÿ˚‘‹˝fiÎ

±Ï÷Â›◊Ì ’flfi_ ¿S›ÎHÎ … ¿fl‰ÎfiÌ …ı ±ı¿ÂÌ·÷Î, ¿S›ÎHÎ ¿fl‰Îfi˘ … ±ı¿V‰¤Î‰, ÎÎ 2 ÎÎ

÷◊Î √‹ı ÷ı‰Î_ ÿ—¬˘ ±Î‰ı ÷˘ ’HÎ ÷ı ÿ—¬˘‹Î_ ±fiÿ˚Ï‰Bfi ‹fi‰Î‚Î, ÷◊Î Á¬˘fiı Ï‰Êı «Î·Ì

√¥ »ı VM≤ËÎ …ıfiÌ ±ı‰Î, «ÎS›˘ √›˘ »ı ·˘¤-¤› ±fiı ø˘‘ …ıfi˘ ±ı‰Î ±fiı „V◊fl-⁄Ï©‰Î‚Î

±ı‰Î …ı ‹Ïfi ÷ı … (›◊Î◊˝) ‹Ïfi ¿Ëı‰Î› »ı. ÎÎ3ÎÎ

÷◊Î ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÌ Ï‰ÏÂWÀ ≠¿ÚÏ÷fi˘ ±P›ÎÁ ◊‰Î◊Ì, ÷◊Î Ïfiç›ı ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÌ ÂÏ©Ï‰ÂıÊ

≠ÎM÷ ◊‰Î◊Ì µkÎ‹ ±ÎÂ›‰Î‚Î ±Î ‹ËÎI‹Î ‹˘ZÎ ±fiı Á_ÁÎfl ±ı‹ ⁄Lfiı ¤Î‰˘‹Î_ Ïfi—VM≤Ë

Ë˘› »ı. ÎÎ 4 ÎÎ

‹˘Ë◊Ì ≥E»Î ◊Î› »ı. ±fiı ±Î ≥E»Î ±ı … VM≤ËÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ‹Ïfi ÷˘ ±‹˘Ë

(‹˘ËflÏË÷) »ı. …ı ¿ÎflHÎ◊Ì ‹Ïfi ±Î‰Î ¿èÎÎ »ı ÷ı◊Ì ±Î ‹Ïfifiı ±Î ¥E»Î (VM≤ËÎ) ‹Îfi‰Ì

÷ı ¿˘¥ flÌ÷ı L›Î›Á_√÷ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ‹˘ZÎfiÌ ≠Î„M÷ ÷ı Â© ÁÎ‹ÎÏ›¿ w’ ›˘√Ïø›Îfi_ Œ‚ »ı.

ÁÎflÎ_Â ¿ı ¤‰ µ’fl CÎHÎ˘ µ¶ı√ ¿fl‰Î◊Ì ±fiı ‹˘ZÎ µ’fl CÎHÎÌ VM≤ËÎ ¿fl‰Î◊Ì ‹˘ZÎ≠ÎÏM÷ ◊÷Ì

fi◊Ì. ’fl_÷ ›˘√Ïø›Î … ±Î’˘±Î’ ÷ÀV◊ ±ÎI‹Îfiı ‹˘ZÎ ≠ÎM÷ ¿flÎ‰ı »ı. ÎÎ 5 ÎÎ

±ËŸ ±ı¿ ¬·ÎÁ˘ ΩHÎ‰˘ …wflÌ »ı ¿ı ±Î 19-20 √Î◊Î‹Î_ ‹Ïfifi_ …ı ‰HÎ˝fi ¿›* »ı.

÷ı ÁÎ‘¿Î‰V◊Î ±Îl›Ì »ı ¿ı ÏÁ©Î‰V◊Î ±Îl›Ì »ı ±ı‹ Â_¿Î ◊Âı. »ßı-ÁÎ÷‹ı √HÎÃÎHÎı

ÁÎ‘¿Î‰V◊Î »ı. I›Îflı ‰Ì÷flÎ√ fi◊Ì, ±fiı ÷ıfl‹ı-«˙ÿ‹ı √HÎÃÎHÎı ‰Ì÷flÎ√ »ı ’fl_÷ ÏÁ©Î‰V◊Î

»ı. ’fl_÷ ÁÎ‘¿Î‰V◊Î fi◊Ì. ÷˘ Á‹¤Î‰‰Î‚Î flËı‰Îfi_ ÷˘ ÁÎ‘¿Î‰V◊Î‹Î_ Á_¤‰Ì Â¿ı. ÷˘ …

¿‹ ˝fi˘ ZÎ› ◊Î›. ±fiı ÁÎ‘¿Î‰V◊Î‹Î_ Á_F‰·fi¿ÊÎ› ±fiı fi‰ fi˘¿ÊÎ›˘ µÏÿ÷ Ë˘‰Î◊Ì Á‹¤Î‰

¿ı‹ ±Î‰ı ? ¿ı‰‚Ì ±‰V◊Î‹Î_ Á‹¤Î‰ Ë˘› … ÷ı‹Î_ ‰HÎ˝fi ¿fl‰Îfi_ Â_ ? ±Î ≠ëfi˘ µkÎ‹

±ı‹ Á‹…‰˘ ¿ı ±Î ‰HÎ˝fi ÁÎ‘¿Î‰V◊Î ±Îl›Ì »ı, ÏÁ© ±‰V◊Î ±Îl›Ì fi◊Ì. ÁÎ‘¿Î‰V◊Î‹Î_

¿ÊÎ›˘ ±fiı fi˘¿ÊÎ›fi˘ µÿ› ›zÏ’ »ı. ÷◊ÎÏ’ iÎÎfi ±fiı Á_›‹fiÎ ⁄‚‰kÎfl Á_V¿Îfl˘ ‰Õı ‹˘Ëfi˘

’flÎ¤‰ ±ı‰˘ ¿flı ¿ı ÷ı ¿ÊÎ›˘ ±fiı fi˘¿ÊÎ›˘fi˘ ÷Ì‰˛ µÿ› ‹_ÿ ◊¥ Ω›, ZÎ›˘’Â‹ ⁄‚‰kÎfl

¿flı, ±fiı ¿ÊÎ›-fi˘¿ÊÎ›˘fiÎ µÿ›fiı Ïfi‹Î˝S› ¿flı. ÷ıfiÎ◊Ì ÁÎ‘¿ ±ı‰Ì »•V◊ ±‰V◊Î‹Î_ …

lıWÃ Á‹¤Î‰fiÌ ≠Î„M÷ ◊Î› …ıfiÎ ⁄‚ı Ïfi¿À‹Î_ … ¿ı‰‚iÎÎfi ≠ÎM÷ ◊Î›. ÎÎ 20 ÎÎ

±‰÷flHÎ —- ∞fl◊ÃÊŸÁ÷œÊÿ ‚fl¸cflflÒÃ·È ¬˝∑Î§ÃÿÙ¡ŸÊ◊Ê„U- ±Î ≠‹ÎHÎı ±’fi⁄˝L‘¿ÎÏÿ

±Î «Îfl ≠¿ÎflfiÎ ›˘√fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ ∞‰˘fiı ¿ËÌfiı ±Î «Îflıfiı Ï‰Êı ›˘√ ¿ı‰˘ Ë˘› ÷ı ≠V÷÷

›˘√fiÌ ›˘…fiÎ …HÎÎ‰ı »ı -1∞∞Á‚¢

2ÁáÊÿÁáÊÿ÷ÍÁ◊ÿÊ∞,

3©UÁøÿ¢

4¡◊àÕ˘áÊÈ_ÔUÊáÊ¢

5 –

6•ÊáÊÊ◊ÿ‚¢ÿÈûÊ¢,

7Ã¢

8‚√fl¢ øfl

9ÿÙªÙ ÁûÊ H21H

∞Ã·Ê¢ •¬ÈŸ’¸ãœ∑§ÊŒËŸÊ¢ flËÃ⁄UÊªÊãÃÊŸÊ¢, ““ÁŸ¡ÁŸ¡÷ÍÁ◊∑§ÊÿÊ—”” ÃÕÊÁflœŒ‡ÊÊÿÊ—””©UÁøÃ¢ ÿŒòÊUÊŸÈDÔUÊŸ¢ ÃËfl˝÷Êfl ¬Ê¬Ê∑§⁄UáÊflËÃ⁄UÊª∑§À¬ÊãÃ◊˜– Á∑§¢ÁflÁ‡ÊCÔU◊˜ ? ßàÿÊ„U-

E:/JAYA/YOG. PM5 53

53

•ÊôÊÊ◊ÎÃ‚¢ÿÈQ§◊˜, ÃÕÊÁflœ∑§◊¸¬Á⁄UáÊÃ⁄Ufl ÷ÊflÃSÃÁà‚h—– ““ÃÕÊÁflœ∑§◊¸¬Á⁄UáÊÁÃ-⁄UflÊôÊÊ◊ÎÃ‚¢ÿÙªÙ˘ãÃ⁄UXÔU◊XÔU◊˜, ’ÊsÔÊôÊÊÿÙªSÿÊÁ¬ ÃÁÛÊ’ãœŸàflÊÃ˜”” ßÁÃ Áflmà¬˝flÊŒ—– ÃÃ—Á∑§◊˜? ßàÿÃ •Ê„U ÃŒŸÈDÔUÊŸ¢ ‚fl¸◊fl ¬⁄U◊ÊÕ¸◊Áœ∑Î§àÿ ÿÙª—– ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H21H

√Î◊Î◊˝ —- ±Î ±’fi⁄˝L‘¿ÎÏÿ «Îfl ≠¿ÎflfiÎ ›˘√Ì ∞‰˘ ‰Õı ’˘÷’˘÷ÎfiÌ ¤ÒÏ‹¿Îfiı µÏ«÷

…ı …ı ±fiWÃÎfi˘ Ï…fiırfl¤√‰ÎfifiÌ ±ÎiÎÎ ›@÷ ¿flÎ› ÷ı Á‰˝ ±fiWÃÎfi ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ÎÎ21ÎÎ

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- ±’fi⁄˝L‘¿◊Ì ≠Îfl_¤Ìfiı ZÎÌHÎ‹˘Ë ‰Ì÷flÎ√ Á‘ÌfiÎ (±’fi⁄˝L‘¿ -

ÁQ›BºÏWÀ, ÿıÂÏ‰flÏ÷‘fl ±fiı Á‰˝Ï‰flÏ÷‘fl ±ı‹) «Îflı ≠¿ÎflfiÎ ›˘√fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ ±ÎI‹Î±˘fiı

’˘÷’˘÷ÎfiÌ ¤ÒÏ‹¿Îfiı µÏ«÷ √Î◊Î 13 ◊Ì 16‹Î_ ¿èÎÎ ‹…⁄ …ı …ı ±Ï‘¿ÎflÌfiı …ı …ı ›˘B›

Ë˘› ÷ı ÷ı ÷Ì‰˛¤Î‰ı ’Î’Î¿flHÎÎÏÿ◊Ì ‹Î_ÕÌfiı ‰Ì÷flÎ√Î‰V◊Î Á‘ÌfiÎ_ ±fiWÃÎfi˘ ±ËŸ Ï…fiırfl

≠¤fiÌ ±ÎiÎÎ w’ ±Q≤÷◊Ì ›@÷ Ë˘› ÷˘ ÷ı ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı.

…ı‹ ±’fi⁄˝L‘¿Î‰V◊Î‹Î_ ±Î‰ı·Î ±ÎI‹Î±˘‹Î_ 13‹Ì √Î◊Î‹Î_ ¿èÎÎ ‹…⁄ (1) ÷Ì‰˛¤Î‰ı

’Î’Î¿flHÎ, (2) Á_ÁÎflfi_ ±⁄Ë‹Îfi, (3) µÏ«÷ „V◊Ï÷fi_ ±Î«flHÎ ¿fl‰_. ±Î hÎHÎı ±fiWÃÎfi˘

≠¤fiÌ ±ÎiÎÎ ‹…⁄ ±Î«flı ÷˘ ÷ı ¿Î·ÎL÷flı ±ÎI‹Îfiı ‹˘ZÎfiÌ ÁÎ◊ı ΩıÕfiÎfl »ı. ‹ÎÀı ›˘√ ¿Ëı‰Î›

»ı. ±Î ¿ZÎÎ‹Î_ ±Î‰ı·Î ±ÎI‹Î±˘ Ë…\ ≠Î◊Ï‹¿ ¿ZÎÎfiÎ Ë˘‰Î◊Ì ’Î’ ÷˘ ¿fl‰ÎfiÎ …, ’fl_÷ ÷ı

’Î’ ¿fl‰Î‹Î_ …ı ÷Ì‰˛¤Î‰fi˘ ±¤Î‰ »ı ÷ı ›˘√ »ı. ’fl_÷ ’Î’¿flHÎ ÷ı ›˘√ fi◊Ì. ÷ı ÷˘ ±Îl‰

… »ı. ’fl_÷ ÷Ì‰˛¤Î‰fi˘ ±¤Î‰ - ‹fi‹Î_ ’Î’fi˘ µ¶ı√ ÷ı ‹˘ZÎÎÏ¤‹¬÷Îfi_ ¿ÎflHÎ »ı. ‹ÎÀı ›˘√

¿Ëı‰Î› »ı. …ı ±ÎI‹Î±˘ Ë…\ ’fl‹Î◊ı˝ …ˆfi‘‹˝ fi◊Ì ’ÎQ›Î ’fl_÷ ‹_ÿÏ‹J›ÎI‰Ì ⁄L›Î »ı ÷ı±˘

¶ÎflÎ ¿flÎ÷Î_ ‘‹Î˝fiWÃÎfi˘‹Î_ ’HÎ ’Î’¿flHÎ ≠I›ı …ı ÷Ì‰˛¤Î‰fi˘ ±¤Î‰ »ı. Á_ÁÎflfiı ¤›_¿fl ÿ—¬ÿÎ›Ì

‹Îfi‰Îfi˘ …ı ’ÏflHÎÎ‹ »ı. ÷◊Î ¤ÒÏ‹¿Îfiı µÏ«÷ … ±Î«flHÎ ¿fl‰Îfi˘ …ı ’ÏflHÎÎ‹ »ı. ÷ı ’ÏflHÎÎ‹

’HÎ ’fl_’flÎ±ı ‹˘ZÎfiÎ ¿ÎflHÎfi_ ’HÎ ¿ÎflHÎ Ë˘‰Î◊Ì ‹˘ZÎ⁄Ì… »ı. ‹ÎÀı ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı.

±Î ‘‹Î˝fiWÃÎfi˘ Á∑¢§ÁflÁ‡ÊCÔU◊˜-¿ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ Ë˘› ÷˘ ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı ? ÷ı ±Î«Î›˝lÌ

…HÎÎ‰ı »ı ¿ı - ÷Ì◊*¿fl≠¤fiÌ ±ÎiÎÎw’ …ı ±Q≤÷, ÷ıfiÎ◊Ì ›@÷ Ë˘› ÷˘ ÷ı ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı.

≠ë —- …ı ±ÎI‹Î±˘ …ˆfi‘‹˝ ’ÎQ›Î fi◊Ì. ’fl_÷ ‹_ÿÏ‹J›ÎI‰Ì ⁄L›Î »ı, ÷ı …ˆfi ⁄fiı·Î

fi Ë˘‰Î◊Ì ÷Ì◊*¿fl ¤√‰Îfifiı ±˘‚¬÷Î … fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±ÎiÎÎ›˘√ ÷ı‹fiÎ‹Î_ fi◊Ì. ÷˘ ’»Ì

÷ı‰Î ±ÎI‹ÎfiÎ_ ‘‹Î˝fiWÃÎfi˘fiı ’HÎ ›˘√ ¿Ëı‰Î› ±ı‰_ µ’fl Á‹Ω‰‰Î‹Î_ ±ÎT›_. ÷ı ¿ı‹ CÎÀı ?

µkÎfl —- ≠ffi ‰Î…⁄Ì »ı. ’fl_÷ ±Î‰Î ‹_ÿÏ‹J›ÎI‰Ì ◊›ı·Î ±ÎI‹Î±˘‹Î_ (1) ¿Ã˘fl ’Î’

fi … ¿flÎ›, (2) ‹_ÿ ’Î’ ¿ÿÎ« ¿fl‰Î_ ’Õı ÷˘ ’HÎ ÷Ì‰˛¤Î‰ı fi ¿flÎ›, (3) ¿˘¥ ’HÎ ∞‰fiÌ

ÏËoÁÎ fi ¿flÎ›, (4) ±Î Á_ÁÎfl CÎ˘fl Ë˘‰Î◊Ì ≠ÎM÷ Á_Ωı√˘fiı ⁄Ë‹Îfi fi ±’Î›, (5) ‹Îflı

µÏ«÷ ‘‹Î˝«flHÎ ¿fl‰_ … Ωı≥±ı, (6) ‹Îfi‰ ¤‰ ÿW¿fl »ı. (7) ’fi— ’fi— ±Î‰Î ‘‹˝Á_›˘√˘

‹‚÷Î fi◊Ì. ¥I›ÎÏÿ µkÎ‹ ±K›‰ÁÎ›˘ ≠ÎM÷ ◊‰Î ±ı … ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ ’Ò‰˝⁄© ¿‹˘˝fiÌ ·CÎ÷Î

◊‰Î w’ ±ÎI‹ÎfiÌ Ïfi‹˝‚ ’ÏflHÎÏ÷ »ı ÷ı ’ÏflHÎÏ÷ … ¤Î‰◊Ì ±_÷fl_√ ±ÎiÎÎ›˘√ w’ı ÏÁ© »ı

E:/JAYA/YOG.PM5 54

54

±ı‹ ΩHÎ‰_. ““÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ ¿‹˘˝fiÌ ·CÎ÷Î ◊‰Î w’ ±ÎI‹ÎfiÌ …ı Ïfi‹˝‚ ’ÏflHÎÏ÷ ±ı … ±ÎiÎÎ

w’ ±Q≤÷fi˘ Á_›˘√ »ı. ±fiı ±ı … ÁÎ«_ ±_÷fl_√ ±ÎiÎÎ›˘√ w’ ‹˘ZÎfi_ ±_√ »ı. …ı ⁄ÎèÎ◊Ì

…ˆfi‘‹˝ ’ÎQ›Î »ı ±◊Î˝÷˚ …ˆfi »ı ÷ı±˘‹Î_ ±Î‰ı· ⁄ÎèÎ ±ÎiÎÎ›˘√ ’HÎ µ’fl˘@÷ Ïfi‹˝‚’ÏflHÎÏ÷

w’ ±_÷fl_√ ±ÎiÎÎ›˘√fi_ ¿ÎflHÎ ⁄fi‰ÎfiÌ ›˘B›÷Î‰Î‚˘ »ı. ‹ÎÀı … ≠Â_ÁfiÌ› »ı. ÷˘ ÷ı ±_÷fl_√

±ÎiÎÎ ›˘√ ‹_ÿÏ‹J›ÎI‰Ì‹Î_ ’HÎ »ı. ‹ÎÀı ÷ı‹Î_ ’HÎ ±ÎiÎÎQ≤÷Á_›˘√ »ı. ±ı‹ Ï‰¶Îfi ’flÊ˘fi_

¿Ëı‰_ »ı.””

÷ı◊Ì ŒÏ·÷Î◊˝ Â_ ◊›˘ ? ÷ı …HÎÎ‰ı »ı ¿ı …ı …ı ±ÎI‹Î±˘ ±’fi⁄˝L‘¿ÎÏÿ ±‰V◊Î ’ÎQ›Î

»ı, ‹_ÿÏ‹J›ÎI‰Ì ⁄L›Î »ı ¿‹˘˝fi˘ …\VÁ˘ œÌ·˘ ◊›˘ »ı, ÷ı‰Î ±ÎI‹Î±˘ ⁄ÎèÎ◊Ì …ˆfi Ë˘›

(±ÎiÎÎ›˘√ ’ÎQ›Î Ë˘›) ±◊‰Î ⁄ÎèÎ◊Ì ±…ˆfi Ë˘› (⁄ÎèÎ ±ÎiÎÎ›˘√ fi ’ÎQ›Î Ë˘›) ÷˘ ’HÎ

““÷Ì‰˛¤Î‰ı ’Î’ fi … ¿flÎ›”” ¥I›ÎÏÿ ¿‹˘˝fiÌ ·CÎ÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı … µkÎ‹ ±K›‰ÁÎ› ±ÎT›˘ »ı

÷ı µkÎ‹ ±K›‰ÁÎ› w’ ±_÷fl_√ ±ÎiÎÎ›˘√ w’ ±Q≤÷◊Ì ›@÷ Ë˘‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ÷ı±˘fiÎ_ ÷ı Á‰ı

’HÎ ±fiWÃÎfi˘ ’fl‹Î◊˝fiı ±Îl›Ì ›˘√ … ¿Ëı‰Î› »ı. ±◊Î˝÷˚ ’fl‹Î◊˝◊Ì ›˘√ … »ı. ÎÎ21ÎÎ

±‰÷flHÎ —- ∞Ãà¬˝∑§≈UŸÊÿÒflÊ„U - µ’fl˘@÷ ±Î Ë¿Ì¿÷ ±Î«Î›˝lÌ ‰‘ V’WÀ ¿fl‰Î

‹ÎÀı …HÎÎ‰ı »ı ¿ı —-6ÃÑUÄπáÊÿÙªÊ•Ù ©U, 1ÁøûÊÁflûÊËÁáÊ⁄UÙ„U•Ù 2øfl –3Ã„U ∑È§‚‹¬ÁflûÊË∞, 4◊ÙÄπáÊ ©U 5¡ÙÿáÊÊ•Ù ÁûÊ H22H““ÃÑUˇÊáÊÿÙªÊŒfl”” ©UÁøÃÊŸÈDÔUÊŸàflŸ ÿÙª‹ˇÊáÊÿÙªÊŒfl ““‚fl¸òÊÙÁøÃÊŸÈDÔUÊŸ¢ ÿÙª—””

ßÁÃ ÃÑUˇÊáÊÙ¬¬ûÊ—– ÃÕÊ ÁøûÊflÎÁûÊÁŸ⁄UÙœÃpÒfl ‚fl¸òÊ ÿÕÊ‚ê÷fl◊˜, ÿÙª‹ˇÊáÊ¢ øÒÃã◊ÈÅÿ◊˜,““ÿÙªÁpûÊflÎÁûÊÁŸ⁄UÙœ—”” ßÁÃ fløŸÊÃ˜– ©U÷ÿòÊÊãflÕ¸ÿÙ¡ŸÿÙ¬‚¢„UÊ⁄U—– ““ÃÕÊ ∑È§‡Ê‹¬˝flÎûÿÊ””ÃŸ ¬˝∑§Ê⁄ UáÊ ∑È§‡Ê‹¬˝flÎûÿÊ „UÃÈ÷ÍÃÿÊ ◊ÙˇÊáÊ ‚„U ÿÙ¡ŸÊÃ˜ ∑§Ê⁄UáÊÊÃ˜– •Ã ∞fl¬˝flÎÁûÊÁŸÁ◊ûÊÊŒ˜ ÿÙª—– ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H22H

√Î◊Î◊˝ —- ±’fi⁄˝L‘¿ÎÏÿ ±ÎI‹Î±˘‹Î_ ±Î‰ı· ±Î ‘‹Î˝fiWÃÎfi˘fiı ›˘√ ¿Ëı‰Îfi_ ¿ÎflHÎ

±ı »ı ¿ı ÂÎjÎ˘‹Î_ ¿Ëı·Î_ ›˘√fiÎ_ ·ZÎHÎ˘ (1) ±¿<Â‚ ±ı‰Ì Ï«kÎfiÌ T≤ÏkÎfi˘ Ïfifl˘‘, (2) ¿<Â‚

Ï«kÎT≤ÏkÎ‹Î_ ≠T≤ÏkÎ, (3) ±fiı ‹˘ZÎfiÌ ÁÎ◊ı ±ÎI‹Îfi_ ›_…fi, ±ı‹ hÎHÎı ·ZÎHÎ˘ ‰Õı ›@÷ Ë˘‰Î◊Ì

›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ÎÎ 22 ÎÎ

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- ±’fi⁄˝L‘¿ÎÏÿ ±‰V◊Î‹Î_ ¿flÎ÷Î_ ““÷Ì‰˛¤Î‰ı ’Î’Î¿flHÎ”” ≥I›ÎÏÿ ÷ı ÷ı

±fiWÃÎfi˘ ÷ı ÷ı ¿ZÎÎ±ı µÏ«÷ … ±fiWÃÎfi »ı. ±Î‰Î_ ÷ı ÷ı ¿ZÎÎ±ı ¿flÎ÷Î_ µÏ«÷ ±fiWÃÎfi˘ …

‘Ìflı ‘Ìflı ±ÎI‹Îfiı ‹˘ZÎÎÏ¤‹¬ ¿flı »ı ±fiı ±L÷ı ‹˘ZÎfi˘ ›˘√ ¿flÎ‰ı »ı. ÷ı◊Ì ›˘√fi_ ·ZÎHÎ

(‹˘ZÎfiÌ ÁÎ◊ı ›_…fi ¿fl‰_ ÷ı) ÷ı‹Î_ CÎÀ÷_ Ë˘‰Î◊Ì Á‰˝ Ãı¿ÎHÎı («Îflı ≠¿ÎflfiÎ ›˘√Ì±˘‹Î_) ’˘÷’˘÷Îfiı

µÏ«÷ …ı ±fiWÃÎfi ÷ı ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı «Îflı ≠¿ÎflfiÎ ›˘√Ì‹Î_ ’˘÷’˘÷Îfiı µÏ«÷ …ı

±fiWÃÎfi˘ ’Ò‰˝√Î◊Î±˘‹Î_ ¿èÎÎ_ »ı. ÷ı‹Î_ ›˘√fi_ ·ZÎHÎ Á_¤‰÷_ Ë˘‰Î◊Ì ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı.

E:/JAYA/YOG. PM5 55

55

““›˘√””fiÎ Ï‰Ê›fiı Á‹Ω‰fiÎflÎ_ …\ÿÎ …\ÿÎ ÿÂ˝fi¿Îfl˘fiÎ ÂÎjÎ˘‹Î_ ›˘√fiÎ_ …\ÿÎ_ …\ÿÎ_ hÎHÎ

·ZÎHÎ˘ ±Î ≠‹ÎHÎı …HÎÎT›Î_ »ı —

““ÿÙª— ÁøûÊflÎÁûÊÁŸ⁄UÙœ—”” ’Î÷_…Ï· ‹ËÏÊ˝¿Ú÷ ›˘√ÁÒhÎ.

““ÿÙª— ∑§◊¸‚È ∑§ı‡Ê‹◊˜”” ⁄˘©ÿÂ˝fifi_ ›˘√ÁÒhÎ.

““◊ÙˇÊáÊ ÿÙ¡ŸÊŒ˜ ÿÙª—”” …ˆfiÿÂ˝fi¿Îfl ‹ÎL› ÁÒhÎ.

‹ËÏÊ˝ ’÷_…Ï·±ı ÷ı‹fiÎ ⁄fiÎ‰ı·Î ›˘√ÁÒhÎ‹Î_ ““Ï«kÎfiÌ T≤ÏkÎ±˘fi˘ Ïfifl˘‘”” ÷ıfiı ›˘√

¿Ëı· »ı. ÷ı Ï«kÎfiÌ T≤ÏkÎ±˘fi˘ Ïfifl˘‘ ⁄ı ≠¿Îflı Ë˘› »ı - Á‰˝◊Ì ±fiı ±_Â◊Ì, I›Î_ Á‰˝◊Ì

Ï«kÎT≤ÏkÎ±˘fi˘ Ïfifl˘‘ «˙ÿ‹Î √HÎV◊Îfi¿ı Âˆ·ıÊÌ ±‰V◊Î‹Î_ ±›˘√ÌÿÂÎfiÎ ¿Î·ı ≠ÎM÷ ◊Î› »ı

¿ı …ıfiÌ ’»Ì ÷fl÷ … Ïfi›‹Î ‹˘ZÎfiÌ ≠Î„M÷ ◊Î› »ı. ±Î ÿÂÎfiı ‹ËÏÊ˝ ’÷_…Ï· ““±Á_≠iÎÎ÷

Á‹ÎÏ‘ ¿Ëı »ı. ’fl_÷ ±_Â◊Ì Ï«kÎT≤ÏkÎ±˘fi˘ Ïfifl˘‘ ±’fi⁄˝L‘¿Î‰V◊Î◊Ì ‹Î_ÕÌfiı ‰Ì÷flÎ√Î‰V◊Î

Á‘Ì Á‰hÎ ›◊ÎÁ_¤‰ Ë˘› … »ı. ±’fi⁄L‘¿Î‰V◊Î ¿fl÷Î_ ÁQ›Bº„WÀ ±‰V◊Î‹Î_ ÁÏ‰ÂıÊ ±¿<Â‚

Ï«kÎT≤ÏkÎ±˘fi˘ Ïfifl˘‘ Ë˘› »ı. ±ı‹ ÿıÂ«ÎÏflhÎ‰Îfi˚ ±fiı Á‰˝«ÏflhÎ‰Îfi˚‹Î_ ±Ï‘¿ ±Ï‘¿ Ïfifl˘‘

ΩHÎ‰˘. ‹ÎÀı ›◊ÎÁ_¤‰ Á‰˝hÎ ±¿<Â‚ Ï«kÎT≤ÏkÎ±˘fi˘ Ïfifl˘‘ ◊‰Î w’ ›˘√fi_ ·ZÎHÎ CÎÀÌ Â¿ı

»ı ±fiı ±Î … ‹A› ·ZÎHÎ »ı. ⁄ÎèÎ¤Î‰˘fiÌ ÏfiT≤ÏkÎ-’fl¤Î‰ÿÂÎfi˘ I›Î√ ±ı … ±_÷fl_√Â©

’ÏflHÎÎ‹ÎI‹¿ Ë˘‰Î◊Ì ‹A› ·ZÎHÎ »ı. ‹ËÏÊ˝ ’÷_…Ï·fi_ ’HÎ ±Î‰_ … ‰«fi »ı. (1) ’˘÷’˘÷ÎfiÌ

¤ÒÏ‹¿Îfiı µÏ«÷ ±Î«flHÎ ¿fl‰_, ±fiı (2) ±¿<Â· Ï«kÎT≤ÏkÎ±˘fiı fl˘¿‰Ì, ±Î ⁄Lfiı‹Î_=µ¤›‹Î_

‹˘ZÎfiÌ ÁÎ◊ı ±ÎI‹Îfi_ ΩıÕ‰_ ±ı‰˘ …ı ›˘√ÂOÿfi˘ ±L‰◊˝ »ı, ÷ı CÎÀÌ Â¿ı »ı. ‹ÎÀı ›˘√ ¿Ëı‰Î›

»ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ µÏ«÷≠T≤ÏkÎ ±fiı ±¿<Â‚fiÌ ÏfiT≤ÏkÎ ¿fl÷˘ ∞‰ ‘Ìflı ‘Ìflı

‰Ì÷flÎ√Î‰V◊Î ’Î‹Ì ±›˘√Ì ±‰V◊Î ’Î‹‰Î ¶ÎflÎ ‹˘ZÎ ’Î‹Ì Â¿ı »ı.

÷◊Î ⁄˙©ÿÂ˝fi¿Îflfi_ ⁄÷Î‰ı·_ ““¿<Â·≠T≤ÏkÎ ÷ı ›˘√”” ±ı ’HÎ ÁÎ◊˝¿ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı

‹˘ZÎ≠Î„M÷fiÎ ¿ÎflHÎ¤Ò÷ (Ëı÷¤Ò÷) ±ı‰Ì flIfihÎ›ÌfiÌ ±ÎflÎ‘fiÎ V‰w’ ÷ı ÷ı ≠¿Îflı ¿<Â·≠T≤ÏkÎ

¶ÎflÎ ’HÎ ±ÎI‹Îfi_ ‹˘ZÎfiÌ ÁÎ◊ı ›_…fi ◊Î› … »ı. ±Î … ¿ÎflHÎ◊Ì ¿<Â‚¿Î›˘˝‹Î_ …ı ≠T≤ÏkÎ ÷ı

’HÎ ‹˘ZÎfi_ ÏfiÏ‹kÎ Ë˘‰Î◊Ì ›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î ·ZÎHÎ √˙HÎ ΩHÎ‰_, ¿ÎflHÎ ¿ı ≠T≤ÏkÎ ’HÎ

±L÷ı I›…‰ÎfiÌ »ı. ‹ÎhÎ ≠Îfl_¤ı … ±Îÿfl‰ÎfiÌ »ı. ±L÷ı ÷˘ ±›˘√Ì ⁄fi‰Îfi_ »ı. ‹ÎÀı ±Î

·ZÎHÎ √˙HÎ »ı.

’÷_…Ï· ‹ËÏÊ˝fi_ ›˘√·ZÎHÎ ÏfiT≤ÏkÎ≠‘Îfi, ±fiı ⁄˙©fi_ ›˘√·ZÎHÎ ≠T≤ÏkÎ≠‘Îfi Ë˘‰Î◊Ì

±ı¿ı¿ ±_Âfiı ≠Ï÷’Îÿfi ¿flfiÎfl »ı ‹ÎÀı ±Î_ÏÂ¿ »ı. ‰‚Ì ±¿<Â‚fiÌ ÏfiT≤ÏkÎ ¿fl˘ ¿ı ¿<Â‚fiÌ

≠T≤ÏkÎ ¿fl˘ ’fl_÷ ÷ı ⁄¯Îı ≠Ïø›Î ¶ÎflÎ ±ÎI‹Î ‹˘ZÎfiÌ ÁÎ◊ı ΩıÕÎ› ÷˘ … ÷ı ≠Ïø›Îfiı ›˘√

¿Ëı‰Î› »ı. Ωı Á_ÁÎfl’„WÀ ‹ÎÀı ±¿<Â‚fi˘ Ïfifl˘‘ ±fiı ¿<Â·fiÌ ≠T≤ÏkÎ ¿flÌ Ë˘› ÷˘ ÷ıfiı ›˘√

¿Ëı‰Î÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ““±ÎI‹Îfiı ‹˘ZÎfiÌ ÁÎ◊ı ΩıÕı ÷ı ›˘√”” ±Î‰_ hÎÌ…\_ ·ZÎHÎ … ¿fl‰_ µÏ«÷

»ı ±fiı ÷ı … ’ÒHÎ˝ »ı. ÷◊Î ÷ı … ·ZÎHÎ ›◊Î◊˝ »ı.

E:/JAYA/YOG.PM5 56

56

⁄√·˘ ‹Î»·Îfiı ’¿Õ‰Î, ’Îfl‘Ì Q≤√fi˘ ÏÂ¿Îfl ¿fl‰Î, flÎ‘Î‰ı‘ ÁÎ‘fiÎfl˘ ’÷‚Ìfiı Ï‰_‘‰Î,

Ï«kÎT≤ÏkÎÏfifl˘‘ ¿flı »ı. ’fl_÷ ÷ı ›˘√ ¿Ëı‰Î÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı I›Î_ Ï«kÎT≤ÏkÎÏfifl˘‘ »ı ’fl_÷

‹˘ZÎfiÌ ÁÎ◊ı ›_…fi fi◊Ì. ‹ÎÀı ±L‰›T›Ï¤«Îfl ±Î‰ı »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı Á_ÁÎflÁ¬-V‰√˝-flÎF›ÎÏÿfiÌ

≠Î„M÷ ‹ÎÀı ’HÎ Ë˘‹ Ë‰fi-’ÒΩ ÁÎ‘÷ÎÏÿ ¿<Â‚ ≠T≤ÏkÎ ’HÎ Ωı‰Î› »ı. »÷Î_ ÷ıfiı ›˘√ ¿Ëı‰Î÷˘

fi◊Ì. ““‹˘ZÎfiÌ ÁÎ◊ı ›_…fi”” ±ı ±◊˝ I›Î_ fi◊Ì. ‹ÎÀı I›Î_ ’HÎ ±L‰›T›Ï¤«Îfl »ı. ÷ı◊Ì

““‹˘ZÎfiÌ ÁÎ◊ı ±ÎI‹Îfiı ΩıÕı”” ÷ı ›˘√ ±ı … Á‰˘˝kÎ‹ lıWÃ Ïfiÿ˘˝Ê ±fiı ’ÒHÎ˝ ·ZÎHÎ »ı.

…ˆfiÌ›·ZÎHÎ‹Î_ ÁÎK›ÂÏ© ÁÎ◊ı ÁÎ‘fiÂÏ© »ı. ÁÎK›‹Î_ ‹˘ZÎ »ı. ±fiı ÁÎ‘fi‹Î_ ÷ı ‹˘ZÎfiı

µtıÂÌfiı ¿flÎ÷Î_ ±fiWÃÎfi˘ »ı. ‹ÎÀı ›◊Î◊˝ ¿Î›˝-¿ÎflHÎ ¤Î‰ Ë˘‰Î◊Ì Á_’ÒHÎ˝ ›◊Î◊˝ ±fiı Ïfiÿ˘˝Ê ·ZÎHÎ

»ı. F›Îflı ¥÷fl ⁄Lfiı ·ZÎHÎ˘ ‹ÎhÎ ÁÎ‘fiÂÏ©fiÎ_ … ÁÒ«¿ »ı. ÁÎK›ÂÏ© ±Î’HÎı ΩıÕ‰Ì ’Õı »ı ¿ÎflHÎ

¿ı Á_ÁÎflÁ¬ ‹ÎÀı ’HÎ Ï«kÎT≤ÏkÎÏfifl˘‘ ±fiı ¿<Â·≠T≤ÏkÎ Ë˘¥ Â¿ı »ı ‹ÎÀı ±Î_ÏÂ¿ ›◊Î◊˝ »ı. ±fiı ÷ı

’HÎ ÁÎK›ÂÏ© ΩıÕ˘ ÷˘ …. ‹ÎÀı ±’ÒHÎ˝ »ı. ÎÎ 22 ÎÎ

±‰÷flHÎ —- ÿlåÿÃŒfl¢ ÄÔflÁøÃ˜ ÃÕÊåÿÃÊŸflÊÁœ∑Î§àÿ ¬˝ÊÿÙªÃ¢ ÁflÁœ◊Á÷œÊÃÈ◊Ê„U - Ωı

¿ı ±’fi⁄˝L‘¿Î‰V◊Î‹Î_ @‰Ï«÷˚ (@›Îflı¿) ±Î ≠‹ÎHÎı ⁄ÎèÎ ±ÎiÎÎ›˘√ Ï‰fiÎ ’HÎ ‘‹˝Ï‰Ï‘ Ë˘› »ı.

(±Î ‘‹Î˝fiWÃÎfi ±Î‰ı »ı) ÷˘ ’HÎ ±Î «Îflı ≠¿ÎflfiÎ ›˘√ÎÏ‘¿ÎflÌ±˘fiı ±Îl›Ìfiı CÎb_ ¿flÌfiı (⁄ÎèÎ

±ÎiÎÎ›˘√’Ò‰˝¿) … ‘‹˝ Ï‰Ï‘ Ë˘› »ı. ÷ı ±Î«Î›˝lÌ …HÎÎ‰ı »ı -

1∞∞Á‚¢ Á¬ ÿ 6¬Êÿ¢, 7’Ö¤ÊÊáÊÊÿÙª•Ù8 ©U 2©UÁøÿÁê◊–3•áÊÈ∆UÊáÊÁê◊ 4¬ÁflûÊË, 5¡Êÿß 9Ã„U‚È¬Á⁄U‚Èh ÁûÊH23H

““∞Ã·Ê◊Á¬ ø””=•¬ÈŸ’¸ãœ∑§ÊŒËŸÊ¢ ÃÕÊÁflœ∑§◊¸¬Á⁄UáÊÁÃ‚◊ÁãflÃÊŸÊ◊Á¬ ““¬˝Êÿ—””-’Ê„ÈUÀÿŸ ““’ÊuÔUÊôÊÊÿÙªÃ ∞fl””=Á¡ŸfløŸÙ¬Œ‡Ê‹ˇÊáÊÊŒ˜ ““©UÁøÃ””=ÃËfl˝÷ÊflŸ ¬Ê¬Ê∑§⁄UáÊÊŒı•ŸÈDÔUÊŸ ¬˝flÎÁûÊ¡Ê¸ÿÃ, ÁøòÊÊŸÊ÷ÙªÁŸflÎûÿÊ ÃÕÊ ‚È¬Á⁄U‡ÊÈhÊ ŒÊ…UK¸Ÿ ÷ªfli„ÈU◊ÊŸÃ—– ßÁÃªÊÕÊÕ¸—– H 23H

√Î◊Î◊˝ —- ±Î «Îflı ›˘√’ÎhÎ˘fiÌ µÏ«÷ ±fiWÃÎfi‹Î_ …ı ≠T≤ÏkÎ ◊Î› »ı. ÷ı ≠Î›— ⁄ÎèÎ

±ÎiÎÎ›˘√◊Ì ◊Î› »ı. (±fiÎ¤˘√’HÎı ◊÷Ì fi◊Ì) ‹ÎÀı … ÷ı ≠T≤ÏkÎ (÷ı ›˘√) ±Ï÷Â› Â©

»ı. ÎÎ23ÎÎ

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- ±fiÎÏÿ¿Î‚◊Ì ÁÎ_ÁÎÏfl¿ Ï‰Ï‰‘ ÿ—¬-Á¬˘fiı ±fi¤‰÷˘, ±ËŸ◊Ì ÷ËŸ

±◊ÕÎ÷˘, fiÿÌ-√˘‚ ’ÎÊÎHÎL›Î›ı (fiÿÌfiÎ ‰ËıHÎ◊Ì ’‰˝÷fi˘ ’I◊fl ÷HÎÎ÷˘ ÷HÎÎ÷˘ µ’fl-fiÌ«ıfiÎ

±HÎÌÿÎfl ¤Î√˘ ¿’Î¥fiı …ı‹ ÁË… √˘‚ ±fiı ·ÌÁ˘ ⁄fiÌ Ω› »ı ÷ıfiÌ …ı‹) ±Î ∞‰ ±fiı¿

‰¬÷ ›◊Î≠T≤kÎ ¿flHÎ ¿fl‰Î ‰Õı ¿‹˝„V◊Ï÷fiı ·CÎ ¿flı »ı. ÷ı‹ ¿fl÷Î_ ¿Î·’Ïfl’Î¿fiÎ ⁄‚ı ¿Î·-

V‰¤Î‰-Ïfi›Ï÷-≠ÎflO‘ ±fiı ’vÊÎ◊˝ ±ı‹ ’Î_« ¿ÎflHÎ˘fi˘ ›˘√ ◊›ı »÷ı ¤‰’Ïfl’Î¿ ◊‰Î◊Ì

«fl‹Î‰÷˝‹Î_ ±Î‰Ì ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ ’Ò‰˝⁄©¿‹˘˝fiÌ ±Ï÷Â› ‹Lÿ÷Î ◊‰Î◊Ì ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÌ

E:/JAYA/YOG. PM5 57

57

‹Lÿ¿‹˝’ÏflHÎÏ÷◊Ì ›@÷ ±ı‰Î ±Î ±’fi⁄˝L‘¿ÎÏÿ ∞‰˘fiÌ ÷Ì‰˛¤Î‰ı ’Î’Î¿flHÎÎÏÿ ÷ı ÷ı ‘‹˝Ïø›Î‹Î_

…ı …ı ≠T≤ÏkÎ ◊Î› »ı. ÷ı ÷ı ≠Î›—=CÎb_ ¿flÌfiı ⁄ÎèÎ ±ı‰Ì Ï…fiırfl≠¤fiÌ ‰ÎHÎÌ l‰HÎ V‰w’

±ÎiÎÎ›˘√◊Ì … ◊Î› »ı.

≠◊‹ ÷˘ ‹Î√˝ µ’fl «Õ‰_ ÷ı Ï…fiırflfiÎ ‰«fi l‰HÎ◊Ì … ◊Î› »ı. F›Îflı ¿‹˘˝fiÌ ¿o¥¿

·CÎ÷Î ◊¥, ±ÎI‹ÏË÷ ÷flŒ ÁËı… wÏ« Ω√Ì, ’»Ì ±ÎI‹ÏË÷ ¿ı‹ ¿fl‰_ ? ÷ı ‹ÎÀı √vfiÌ

‰ÎHÎÌfi_ l‰HÎ ±I›_÷ µ’¿ÎflÌ »ı. ±ı‰˘ ‹fi‹Î_ ÏfiHÎ˝› ¿flı »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±ÎI‹Î Ë…\_ V‰›_

±iÎÎfiÌ »ı. ±ÎI‹ÏË÷ ¿fl‰ÎfiÌ ¤Ò¬ ·Î√Ì »ı, ‹ÎÀı ÷Ì‰˛¤Î‰ı ’Î’ fi ◊Î›, ‹Î÷-Ï’÷ÎÏÿ

µ’¿ÎflÌ±˘fiı fi‹V¿Îfl ÷◊Î Áı‰Î ¿fl‰ÎfiÌ ‹ÎflÌ Œfl… »ı. ±Î ‹Îfi‰¤‰ ‹fiı ÿ·˝¤ ‹Y›˘ »ı.

ÁÎ«Î ‰ˆflÎ√Ì ±fiı I›Î√Ì √v, ÷◊Î ‰Ì÷flÎ√Ì ±fiı ¿ı‰·Ì ÿı‰ ‹Y›Î »ı. ÷ı‹fiÌ Ï‰Ï‘’Ò‰˝¿ Áı‰Î-

’ÒΩ-¤„@÷ ¿fl_, ÷ı±˘fiÌ ’ÎÁı◊Ì ±ÎI‹ÏË÷fi_ iÎÎfi ≠ÎM÷ ¿fl_, ≥I›ÎÏÿ µkÎ‹˘kÎ‹ ¤Î‰˘ ≠ÎM÷

¿fl‰Î‹Î_ ÷Ì◊*¿fl ≠¤fiÎ_ ‰«fi˘fi˘ µ’ÿıÂ … ‹ËÎ ±Î·_⁄fi w’ »ı. ±Î‰Î ±Î·_⁄fi◊Ì

Â¤’ÏflHÎÏ÷‰Î‚˘ ∞‰ ±Î√‚ Ï‰¿ÎÁ ’Î‹ı »ı. ¿˘¥ ∞‰ I›Î_ ±Ï÷Â› „V◊fl ◊Î› »ı. ±fiı ¿˘¥

∞‰ ±Î‰Ì Â¤ ’ÏflHÎÏ÷ fi ’ÎQ›˘ Ë˘› ÷˘ ≠ÎM÷ ¿flı »ı.

flV÷ı «Õı·Îfiı fl˘ÕflV÷˘, flV÷Î‹Î_ ±Î‰÷Ì ·Î¥À˘, flV÷Î‹Î_ ±Î‰÷Î_ ‹Î√˝ÿÂ˝¿ ’ÎÀÌ›Î_,

±fiı Ï‰Ï‰‘ ÏfiÂÎfiÌ›˘ «Î·‰Î‹Î_ ÁËÎ›¿ ◊Î› »ı. ÷ı‹ ±’fi⁄˝L‘¿Î‰V◊Î ±ÎT›Î ’»Ì ‰Ì÷flÎ√

Á‘ÌfiÌ ±‰V◊Îfi˘ ’_◊ ¿Î’‰Î‹Î_ ÷Ì◊*¿fl≠¤fiÌ ‰ÎHÎÌfi_ l‰HÎ ±ÎI‹Îfiı ‰Îfl_‰Îfl ‹˘ËÿÂÎ◊Ì

ΩB≤÷ flÎ¬ı »ı. ±ËŸ ‰_¿«Ò·, ËÏfl⁄·‹E»Ì, fi›ÁÎflfi˘ ∞‰, fl˘ÏËHÎÌ±˘ «˘fl, Ï«·Î÷Ì’hÎ

¥I›ÎÏÿ ’ÎÏ’WÃ ±ÎI‹Î±˘ ’HÎ ±fiÎ›ÎÁı Á_¤‚Î›ı·Ì ‰ÎHÎÌ◊Ì ’HÎ ±ÎI‹ÏË÷ ¿flfiÎflÎ ⁄L›Î

»ı. …ıfiÎ_ ºWÀÎL÷˘ ±ËŸ Ï‰V÷Îfl◊Ì V‰›_ Á‹∞ ·ı‰Î_. ÂÎjÎ˘‹Î_ ’HÎ V‰›_⁄© ¿fl÷Î_ ≠I›ı¿⁄©,

±fiı ≠I›ı¿⁄© ¿fl÷Î_ ⁄©⁄˘Ï‘÷ ∞‰˘ ±fi_÷√HÎÎ ¿èÎÎ »ı. Ωı ¿ı ¥·Î«Ì±ÎÏÿfiÌ …ı‹ ÿÒfl◊Ì

‹Ïfifiı ‰Ë˘fl÷Î ÿı¬Ì V‰›_ ‰ˆflÎB› ’Î‹Ì ¿ı‰‚iÎÎfi ’Î‹ı ÷ı‰Î ∞‰˘ ’HÎ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ Ë˘› »ı.

’fl_÷ ÷ı ±’‰Îÿw’ @‰Ï«÷˚ … Ë˘› »ı. ÏfiÂÎ‚‹Î_ ¤H›Î Ï‰fiÎ CÎıfl ¤HÎÌfiı ’HÎ ’flÌZÎÎ ±Î’Ì

’ÎÁ ◊fiÎflÎ ∞‰˘ ¿‰Ï«÷˚ Ë˘› »ı. ’fl_÷ ÷ı◊Ì ÏfiÂÎ‚ı ¤HÎ‰Î …‰Îfi˘ T›‰ËÎfl ⁄_‘ ¿flÎ÷˘

fi◊Ì. ¿˘¥ ·˘ÀflÌfiÌ ÀÌ¿ÌÀ ·Î√‰Î◊Ì ¿ı ÿÎÀı·_ ‘fi ‹‚Ì …‰Î◊Ì ±fiÎ›ÎÁı ’HÎ ‘fi‰Îfi ◊÷Î

…√÷‹Î_ ÿı¬Î› »ı. ’fl_÷ ÷ı◊Ì ¿‹Î‰Î ‹ÎÀıfi˘ T›‰ÁÎ› ⁄_‘ ¿flÎ÷˘ fi◊Ì. ÷ı‹ ¿˘¥¿ ⁄ÎèÎ

±Î·_⁄fi Ï‰fiÎ ’HÎ ±ÎI‹ÏË÷ ’Î‹ı »ı. ÷ı◊Ì ±ı flÎ…‹Î√˝ ◊÷˘ fi◊Ì. flÎ…‹Î√ı˝ ÷˘ ‰Îfl_‰Îfl

Ï…fi‰«fil‰HÎ ¿fl÷Î_ ¿fl÷Î_ … ≠ÎM÷ ‰ˆflÎB› À¿ı »ı ±fiı T≤Ï© ’Î‹ı »ı. ÷◊Î ±≠ÎM÷fiı

‰ˆflÎB›≠Î„M÷ ◊Î› »ı. ‹ÎÀı ±Î‰Î ›˘√fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ ∞‰˘fiÌ ’˘÷’˘÷Îfiı µÏ«÷ ÷ı ÷ı ‘‹˝¿Î›˝‹Î_

…ı …ı ≠T≤ÏkÎ ◊Î› »ı. ÷ı ≠Î›— CÎb_ ¿flÌfiı Ï…fi‰«fifiÎ µ’ÿıÂ◊Ì … ◊Î› »ı.

±Î Ï…fi‰«fifiÎ µ’ÿıÂfi_ l‰HÎ … ±ÎI‹Îfi_ ±iÎÎfi ÿÒfl ¿flı »ı. iÎÎfiÌ-Ï‰‰ı¿Ì-Á_›‹Ì

⁄fiÎ‰ı »ı. ¿÷˝T›Î¿÷˝T›fi_ ¤Îfi ¿flÎ‰ı »ı. «ˆI›‰_ÿfi, √fl‰_ÿfi, ÏhÎ¿Î‚’ÒΩ, ±Ï÷Ï◊ÁI¿Îfl ±ÎÏÿ

‘‹˝¿Î›˘˝‹Î_ ·Ìfi ⁄fiÎ‰ı »ı. ›◊Î◊˝ ±ÎI‹ÏË÷fiÎ ‰@÷Î ÷flŒ ±Ï÷Â› ⁄Ë‹Îfi µI’Lfi ¿flÎ‰ı »ı.

E:/JAYA/YOG.PM5 58

58

±Î‰Î µkÎ‹˘kÎ‹ √HÎ˘fiÌ ≠Î„M÷ ¿flÎ‰‰ÎfiÌ Â„@÷ Ï…fiırflfiÌ ‰ÎHÎÌ‹Î_ … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ‰@÷Î

Á‰˝iÎ, ‰Ì÷flÎ√, ±fiı Ïfi—VM≤Ë »ı. ±Î‰Î Ïfi—VM≤Ë ‰@÷ÎfiÌ ‰ÎHÎÌ ‰Îfl_‰Îfl ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì Ï«hÎ-

Ï‰Ï«hÎ ±fiÎÏÿfiÎ_ …ı ¿‹˘˝ »ı ÷ı ¿‹˘˝fiÌ ⁄·‰kÎfl÷Î◊Ì ±fiÎ¤˘√’HÎı (µ’›˘√fiÌ ÂÒL›÷Î±ı) ±Î

±ÎI‹Î …ı ‘‹˝ ¿fl÷˘ Ë÷˘ ÷ı ±fiÎ¤˘√ÿÂÎfiÌ ÏfiT≤ÏkÎ ◊‰Î◊Ì ±fiı µkÎ‹, ÷S·Ìfi÷Î, ±ı¿Î¿Îfl÷Î

w’ µ’›˘√ ’Ò‰˝¿ ±Î ‘‹˝≠T≤ÏkÎ ◊‰Î◊Ì ±Î ‘‹˝≠T≤ÏkÎ ±Ï÷Â› Á’ÏflÂ© ⁄fiı »ı. ±fiÎÏÿ¿Î‚◊Ì

¿flÎ÷Ì ‘‹˝≠T≤ÏkÎ◊Ì ±Î ‘‹˝≠T≤ÏkÎ Ï¤Lfi¤Î‰ı ÷flÌ ±Î‰ı »ı. ±◊Î˝÷˚ Á’ÏflÂ© ⁄fiı »ı.

÷◊Î ±Î‰˘ Ï‰‰ı¿¤Î‰ …√ÎÕfiÎflÎ ±fi_÷ µ’¿ÎflÌ ±ı‰Î lÌ ÷Ì◊*¿fl ¤√‰L÷˘ µ’fl

ºœ÷Î’Ò‰˝¿ (…⁄fl…V÷ …ıfiı ¿˘¥ Ë«‹«Î‰Ì fi Â¿ı ÷ı‰_) ±≠Ï÷‹ ⁄Ë‹Îfi ◊Î› »ı. ±Î‰Î

±fi’‹ ⁄Ë‹Îfi◊Ì ¿flÎ÷Ì ‘‹˝Ïø›ÎfiÌ ≠T≤ÏkÎ ÁÏ‰ÂıÊ ’ÏflÂ© ⁄fiı »ı. ÎÎ 23 ÎÎ

±‰÷flHÎ —- ÿÃ ∞fl◊Ã— Á∑§◊˜ ? ßàÿÊ„U- …ı ¿ÎflHÎ◊Ì ±Î‹ »ı. (‘‹˝√flfiÌ ‰ÎHÎÌ◊Ì

±’fi⁄˝L‘¿ÎÏÿ ∞‰˘fiÌ Á’ÏflÂ© ≠T≤ÏkÎ ◊Î› »ı. ±ÎI‹ÏË÷ ◊Î› »ı) ÷ı ¿ÎflHÎ◊Ì (√fl∞±ı)

Â_ ¿fl‰_ CÎÀı ÷ı …HÎÎ‰ı »ı —-

2ªÈL§áÊÊ 3Á‹XÔUÁ„¢U 1Ã•Ù, 4∞∞Á‚¢ 5÷ÍÁ◊ª¢ 6◊ÈáÊ™§áÊ –9©Ufl∞‚Ù 10ŒÊÿ√flÙ, 8¡„UÙÁøÿ¢ 7•Ù‚„UÊ˘˘„U⁄UáÊÊ H24H

““ªÈL§áÊÊ””-•ãflÕ¸√ÿflÁSÕÃ‡ÊéŒÊÕ¸Ÿ, ªÎáÊÊÁÃ ‡ÊÊSòÊÊÕ¸Á◊ÁÃ ªÈL§Á⁄UàÿãflÕ¸—–““Á‹XÔÒU—””=¬˝ÊªÈ¬ÁŒCÔÒU— ÃËfl˝÷ÊflŸ ¬Ê¬Ê∑§⁄UáÊÊÁŒÁ÷—– ““ÃÃ—””=ÃS◊ÊÃ˜ ∑§Ê⁄U◊ÊÃ˜ ÿS◊ÊŒ-ŸãÃ⁄UÙÁŒÃªÊÕÙÄÃ¢ ÃÕÁÃ– ““∞Ã·Ê◊˜””=•¬ÈŸ’¸ãœ∑§ÊŒËŸÊ¢, ““÷ÍÁ◊∑§Ê ¢””=ÃûÊh◊¸-SÕÊŸÿÙÇÿÃÊM§¬Ê¢ ◊àflÊ, Á∑§◊˜? ßàÿÊ„U-©U¬Œ‡ÊÙ ŒÊÃ√ÿ—– ¬˝∑§◊ÊŒ˜ œ◊¸Áfl·ÿ—– ∑§Õ◊˜ ?ßàÿÊ„U-““ÿÕÙÁøÃ◊˜”” ßÁÃ Á∑˝§ÿÊÁfl‡Ê·áÊ◊˜ •ıÁøàÿÊ¬ˇÊÿÊ– ““•ı·œÙŒÊ„U⁄UáÊÊÃ˜””-ßÁÃ•ı·œÙŒÊ„U⁄UáÊŸ ÿÕŒ¢ ‚ŒÁ¬ √ÿÊäÿÊl¬ˇÊÿÊ ◊ÊòÊÊÁŒŸÊ ø ŒËÿÃ, ÃÃÙ˘ãÿÕÊ ŒÙ·÷ÊflÊÃ˜–ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸—– H 24H

√Î◊Î◊ —- ÷ı ¿ÎflHÎ◊Ì √v±ı ⁄ÎèÎÏ·_√˘ ¶ÎflÎ ±Î ±’fi⁄L‘¿ÎÏÿ ∞‰˘fiÌ ’ÎhÎ÷Î ΩHÎÌfiı

±˙Ê‘fiÎ µÿÎËflHÎı ›◊˘Ï«÷ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ Ωı¥±ı. ÎÎ 24 ÎÎ

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- ““ªÈL§”” ÂOÿ ““ªÿ”” ‘Î÷ µ’fl◊Ì ⁄fiı »ı. ªÿ ±ıÀ·ı ¿Ëı‰_. ⁄˘·‰_, µ’ÿıÂ

±Î’‰˘. …ı ÂÎVhÎfiÎ ±◊˘˝ …HÎÎ‰ı-¿Ëı-Á‹Ω‰ı ÷ı √v ¿Ëı‰Î› »ı. “ªÿ” ‘Î÷fiı µHÎÎÏÿ◊Ì “©U⁄UÔ”≠I›› ·Î√ı »ı. ±fiı ÿÌCÎ ˝ “ §ÿ ”fi˘ “©U⁄ U Ô ˜” ±ÎÿıÂ ◊Î› »ı. ‰‚Ì ±Î µ’ÿıÂ¿ √v

Á_‰ı√’ÏflHÎÎ‹‰Î‚Î, iÎÎfiÌ, √Ì÷Î◊˝, ±fiı ƒT›-ZÎıhÎ-¿Î‚ÎÏÿ ¤Î‰˘fiÎ iÎÎ÷Î Ë˘‰Î Ωı¥±ı. ±Î‰Î

≠¿ÎflfiÎ ±L‰◊˝◊Ì T›‰„V◊÷ »ı ÂOÿÎ◊˝ …ıfi˘ ±ı‰Î √v∞±ı ±’fi⁄˝L‘¿ÎÏÿ ›˘√fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ

∞‰˘fiı ¬flı¬fl ÷ı±˘fiÌ ±_÷fl_√ ’ÏflHÎÏ÷ Ωı¥fiı µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ Ωı¥±ı.

’fl_÷ µ’ÿıÂ¿ √v (Œ@÷ ¿ı‰·Ì Ï‰fiÎ ⁄Î¿ÌfiÎ) »•V◊ Ë˘› »ı. ±fiı ÷ı±˘

ÁÎ‰flHÎiÎÎfi‰Î‚Î Ë˘‰Î◊Ì ÏÂW›˘fiÌ ±_÷fl_√ ’ÏflHÎÏ÷ ΩHÎÌ Â¿÷Î fi◊Ì. ÷◊ÎÏ’ ±_÷fl_√ ’ÏflHÎÏ÷fiı

E:/JAYA/YOG. PM5 59

59

ΩËıfl ¿fl÷Î_ ±ı‰Î_ ÷Ì‰¤Î‰ı ’Î’Î¿flHÎÎÏÿ ’Ò‰ı ¿Ëı·Î_ …ı ⁄ÎèÎÏ·_√˘ »ı. ÷ı ⁄ÎèÎÏ·_√˘ ‰Õı ÏÂW›˘fiÌ

±_÷fl_√ ’ÏflHÎÏ÷fi_ ±fi‹Îfi ¿flÌfiı ‘‹˘˝’ÿıÂ ±Î’‰˘ Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±fiL÷fl ’Ò‰ı˝ ¿Ëı·Ì

(23‹Ì) √Î◊Î‹Î_ …ı‹ ¿èÎ_ »ı ÷ı‹ ““Ï…fiırflfiÌ ‰ÎHÎÌfiÎ l‰HÎ◊Ì … ±’fi⁄˝L‘¿ÎÏÿ ∞‰˘fi˘

±ÎI‹ÏË÷‹Î_ Ï‰¿ÎÁ ◊Î› »ı.”” ±Î‰_ ±fi_÷fl √Î◊Î‹Î_ … ¿èÎ_ »ı ÷ı ¿ÎflHÎ◊Ì ±’fi⁄˝L‘¿ÎÏÿ

∞‰˘fiÌ ÷ı ÷ı ‘‹˝V◊Îfi ±Î«fl‰ÎfiÌ ›˘B›÷Îw’ ¤ÒÏ‹¿Îfiı (’ÎhÎ÷Îfiı) Ωı¥fiı Â_ ¿fl‰_ Ωı¥±ı ?

µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ Ωı¥±ı, ¿›Î Ï‰Ê› µ’fl µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ Ωı¥±ı ? ÷˘ ±ËŸ ≠Á_√ ‘‹˝fi˘

«Î·ı »ı ‹ÎÀı ÷ı ≠Á_√fiÎ ¿ÎflHÎı ‘‹˝Ï‰Ê›¿ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ Ωı¥±ı.

¿ı‰Ì flÌ÷ı µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ Ωı¥±ı ? ÷˘ …HÎÎ‰ı »ı ¿ı ›◊˘Ï«÷, …ı ∞‰fiı …ı µÏ«÷ Ë˘›

÷ı, µÏ«÷÷ÎfiÌ ±’ıZÎÎ flÎ¬Ìfiı µ’ÿıÂ ±Î’‰˘. ±Î ›◊˘Ï«÷ ÂOÿ ÿÎ÷T› Ïø›Î’ÿfi_ Ï‰ÂıÊHÎ

Á‹…‰_. ±˙Ê‘fiÎ µÿÎËflHÎı µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ ±ıÀ·ı ¿ı …ı‹ ‰ˆz ’ÎÁı Ï‰z‹Îfi ±ı‰_ ’HÎ ±˙Ê‘

T›ÎÏ‘ ÷◊Î ±ÎÏÿ ÂOÿ◊Ì T›ÎÏ‘‰Îfi˚ ∞‰, ÂÌ÷-√˛ÌW‹-‰ÊÎ˝Ïÿ ∑÷ ‰√ıflıfiÌ ±’ıZÎÎ±ı ÷◊Î

‹ÎhÎÎÏÿfiÌ ±’ıZÎÎ±ı ±’Î› »ı. ÷˘ … ·Î¤ÿÎ›¿ ◊Î› »ı. ÷ıfiÎ◊Ì ±L›◊Î ±Î’ı ÷˘ ÿ˘Ê ÿı¬Î›

»ı. (fl˘√fiÌ ËÎÏfi ◊÷Ì fi◊Ì ’fl_÷ ¿ÿÎÏ«÷˚ fl˘√T≤Ï© ’HÎ ◊Î› »ı) ÷ıfiÌ …ı‹ √v∞±ı ’ÎhÎ÷Î

Á‹∞fiı ‘‹ ˝’ÿıÂ ±Î’‰˘.

¤Î‰Î◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı —- √v∞±ı ÏÂW›˘fiı ±‰U› ‘‹˘˝’ÿıÂ ±Î’‰˘ Ωı≥±ı, ‘‹˘˝’ÿıÂ

±Î’‰˘ ±ı … √v’HÎÎfi_ V‰¿÷˝T› »ı. …ı ÏÂW›˘±ı ’˘÷Îfi_ Á‹√˛ ∞‰fi √v∞fiı Á‹Ï’˝÷ ¿›*

»ı. ÷ıfi_ ±ÎI‹ÏË÷ ¿ı‹ ◊Î› ? ±ı‹ Ï‰«ÎflÌ ÷ı‰Ì ‹‘flÌ ‰ÎHÎÌ◊Ì Á÷÷ ‘‹˘˝’ÿıÂ ±Î’‰˘ ÷ı

… √v∞fi_ V‰¿÷˝T› ⁄fiı »ı. ±Î‰Ì ’fl‹˘’¿ÎflÌ ‰ÎHÎÌ ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì ±ÎI‹ÏË÷ ’Î‹ı·Î Ï‰fiÌ÷ÏÂW›˘

… √v∞fiÌ Â_ Áı‰Î ¿flÌ »\ÀÌ±ı ±ı‰Ì ¤Î‰fiÎ◊Ì ‰ÎÏÁ÷ ◊›ı·Î ÷ı±˘ √v∞fiÎ_ ÁCÎ‚Î_ ¿Î›˘˝

µ’ÎÕÌ ·ı »ı. √v∞fiı ‘‹ ˝’ÿıÂ ±Î’‰Î‹Î_ Á‹›fiÌ V¬·fiÎ fi ◊Î› ±ıÀ·ı √v∞fiÎ_ Á‰˝ ¿Î› ˝

¤„@÷¤Î‰ı ¿fl‰Î ÏÂW›‰√˝ ¿Î›‹ µI¿oÏÃ÷ Ë˘› »ı. ’fl_÷ √v∞ ’˘÷ÎfiÎ_ ¿Î›˘˝ ÏÂW›˘ ’ÎÁı ¿flÎ‰‰Î

Á‰˝◊Î Ïfi—VM≤Ë Ë˘› »ı. …ı◊Ì ’flV’fl ¿ÿÎÏ’ ¿˚·ıÂ ◊÷˘ … fi◊Ì. ÏÂW›˘fiı ±ÎiÎÎ ¿fl‰Ì ÷ı‹Î_

±ÎiÎÎ’Ïfi¿Ì Ïø›Î w’ ±Îl‰ »ı. ±fiı Á‹›˘Ï«÷ ‘‹˝Ïø›Î ¿fl‰Î ‹ÎÀı ±fi‹Ï÷ ‹Î√‰Ì, ±fiı

Á_‹Ï÷ ±Î’‰Ì ÷ı ¥E»¿Îfl Á‹Î«ÎflÌ »ı. «_ÿfi⁄Î‚Î ±fiı Q≤√Î‰÷Ì∞‹Î_ ≠¤fiÌ ‰ÎHÎÌ ÁÎ_¤‚‰Î‹Î_

·Ìfi ◊›ı·Î_ ÏÂW›Îfiı √v∞±ı µÃ‰ÎfiÌ ±ÎiÎÎ fi ¿flÌ, ±fiı ‹¿Îfi‹Î_ ‹˘ÕÎ_ ±Î‰÷Î_ µÏ«÷ Á‹›fi_

K›Îfi fi flÎ¬‰Î ⁄ÿ· Ã’¿˘ ±ÎM›˘. ±ıfi˘ ‹‹˝ ±ı‰˘ »ı ¿ı ¿›Î ¿›Î Á‹›ı ±‹Îflı Â_ ¿fl‰_ ?

÷ıfiÎ iÎÎfi ±fiı Ï‰‰ı¿◊Ì ’Ïfl’ÒHÎ˝ ÏÂW›˘ Ë˘› »ı. ‹ÎhÎ ‹˘ËÎ‰ıÂ◊Ì ZÎÏ÷ fi ±Î‰ı ‹ÎÀı √v∞fiÌ

’ÎÁı ±fi‹Ï÷ ‹Î√ı »ı. ±fiı ›˘B› ·Î√ı ÷˘ √v∞ ÁQ‹Ï÷ ±Î’ı »ı ±◊‰Î ÏfiÊı‘ ¿flı »ı. ’fl_÷

√v∞ ±ÎiÎÎ ¿fl÷Î fi◊Ì ¿ı ÏÂW›˘ ’ÎÁı ¿Î‹ ¿flÎ‰‰ÎfiÌ T≤ÏkÎ flÎ¬÷Î fi◊Ì. Ïfi—VM≤Ë Ë˘› »ı.

±Î‰˘ …ˆfiÂÎÁfifi˘ ±’Ò‰˝ ‹Î√˝ »ı. ‹ÎÀı … ÷‹Î‹ ‘‹˝Ïø›Î±˘‹Î_ ““≥E»Î¿ÎflıHÎ Á_ÏÿÁË ¤√‰fi˚””’ÿ ⁄˘·‰Î ’Ò‰˝¿ ±ÎÿıÂ ‹Î√‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ÷ı◊Ì … ’Î_«Á˘-’Î_«Á˘ ÏÂW›˘ ÁÎ◊ı √v∞ Ï‰«flı

÷˘ ’HÎ ÷ı‹fiÎ ‹Î◊ı ¤Îfl Ë˘÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Á˙ ÏÂW›˘ ’˘÷’˘÷ÎfiÎ ¿÷˝T›fiÎ ΩHÎ¿Îfl ±fiı

E:/JAYA/YOG.PM5 60

60

≠‰ÌHÎ Ë˘› »ı. ‹ÎÀı √v∞±ı ±‰U› µ’ÿıÂ ±Î’‰Îfi_ … ¿Î›˝ Á÷÷ ‹A›I‰ı ¿fl‰_ Ωı≥±ı.

⁄ÌΩ_ ¿Î›˘˝ ¿flÎ‰‰Î_ ¿ı Áı‰Î ·ı‰ÎfiÌ VM≤ËÎ flÎ¬‰Ì ÷ı ±ÎflÎ‘fiÎfi˘ ‹Î√˝ fi◊Ì.

µ’ÿıÂ ±Î’÷Î_ ¬flı¬fl ∞‰˘fiÌ ±_÷fl_√ ’ÏflHÎÏ÷ ΩHÎ‰Ì Ωı≥±ı ÷˘ … ÷ı ÷ı ∞‰˘fiı

›˘B› µ’ÿıÂ ±Î’Ì Â¿Î›, ’fl_÷ √v∞ »•V◊ Ë˘‰Î◊Ì ±_÷fl_√’ÏflHÎÏ÷ ΩHÎ‰Î ±Á‹◊˝ »ı.

‹ÎÀı ⁄ÎèÎÏ·_√˘ ¶ÎflÎ ±_÷fl_√ ’ÏflHÎÏ÷ ΩHÎ‰Î ≠›Ifi ¿fl‰˘ Ωı≥±ı. ÷Ì‰˛¤Î‰ı ’Î’Î¿flHÎ, fi‹˛

V‰¤Î‰, ÷k‰ ΩHÎ‰ÎfiÌ ÷‹LfiÎ, ’˘÷ÎfiÎ◊Ì ◊¥ …÷Î ’Î’˘fiÌ ±Ï÷‰ıÿfiÎ, ‰Îfl_‰Îfl ◊÷Ì ’Î’fiÌ

√ËÎ˝, ÷ı‹fiÎ ÁÎ◊Ì±˘ ’ÎÁı◊Ì ‹‚÷Ì ‰Î÷˘, ≥I›ÎÏÿ Ï·_√˘ ¶ÎflÎ l˘÷Î±˘fiÌ ±_÷fl_√ ’ÏflHÎÏ÷fiÌ

¿S’fiÎ ¿flÌfiı ’»Ì ›◊Î◊˝ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘.

µ’ÿıÂ ±Î’fiÎfl T›„@÷ ’˘÷ı iÎÎfiÌ, Ï‰‰ı¿Ì, ⁄˘·‰Î‹Î_ ¿oÀˇ˘·‰Î‚Î, ‰Î÷fiı ‰Î‚‰ÎfiÎ

ÁÎ‹J›˝‰Î‚Î, ≠¤Î‰ÂÎ‚Ì, Ïfi—VM≤Ë, ±fiı Ï‰ÏÂWÀ ’H›Î¥‰Î‚Î Ë˘‰Î Ωı≥±ı, ÷◊Î ƒT›-ZÎıhÎ-

¿Î‚ ±fiı ¤Î‰fiÎ ΩHÎ¿Îfl, ¿›Î ∞‰fiı Â_ µ’¿Îfl¿ ◊Âı ? ÷ı ‰Î÷fiı ›◊Î◊˝ Á‹…fiÎflÎ ±fiı

Á‹Ω‰fiÎflÎ √v Ë˘‰Î Ωı≥±ı.

±Î‰Î √v±ı ’HÎ ±˙Ê‘fiÎ µÿÎËflHÎı ›◊˘Ï«÷ ‘‹˝ÿıÂfiÎ ±Î’‰Ì. …ı‹ ‰ˆzfiÌ ’ÎÁı

Á_ÿfl ±˙Ê‘ Ï‰z‹Îfi Ë˘› ÷˘ ’HÎ T›ÎÏ‘fiÌ ‹ÎhÎÎ ¿ıÀ·Ì ? T›ÎÏ‘‰Î‚˘ ±ÎI‹Î ⁄Î‚ »ı ? ›‰Îfi

»ı ? ¿ı T≤© »ı ? jÎÌ Ë˘› ÷˘ Á√¤Î˝ »ı ¿ı ±√¤Î˝ »ı. ±Î ±˙Ê‘◊Ì flÌ±ı@˚Âfi ◊Î› ÷ı‰_

’ÎhÎ »ı ¿ı flÌ±ı@˚Âfi fi ◊Î› ÷ı‰_ ’ÎhÎ »ı ? ÏÂ›Î‚˘ »ı ¿ı µfiÎ‚˘ »ı ¿ı ‰ÊÎ˝∑÷ »ı. ¥I›ÎÏÿ

Ωı¥fiı ’»Ì … ±˙Ê‘ ±Î’ı »ı. ÷ı ’HÎ Õ˘ ◊˘ÕÌ ‹ÎhÎÎ±ı ±Î’‰Î◊Ì fl˘√ ‹ÀÂı ¿ı ‰‘ ‹ÎhÎÎ±ı

±Î’‰˘ ’ÕÂı. ¥I›ÎÏÿ ’Ò‰Î˝’flfiÎ Ï‰‰ı¿’Ò‰˝¿ ›◊˘Ï«÷ ±˙Ê‘ ±Î’ı »ı. ÷ı‹ √v∞±ı µ’flfiÌ

⁄‘Ì ‹›Î˝ÿÎ±˘ Ωı¥fiı … ›◊˘Ï«÷ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ Ωı≥±ı ÷˘ … ‰ˆz◊Ì …ı‹ fl˘√ ‹Àı ÷ı‹

√v∞◊Ì ÏÂW›fi˘ ¤Î‰fl˘√ ‹Àı »ı. ±L›◊Î Ωı µ’ÿıÂ ±’Î› ÷˘ ±fi◊˝ … ◊Î›. …ı‹ ›‰Îfifiı

±Î’‰Î …ıÀ·˘ ÿ‰Îfi˘ Õ˘ ⁄Î‚¿fiı ±Î’ı, ‹Î◊_ ÿ—¬‰ÎfiÌ ÿ‰Î ÷Î‰ ‹ÎÀı ±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘

…ı‹ ±fi◊˝ ◊Î›, ÷ı‹ ’ÎhÎ÷Î Ωı›Î Ï‰fiÎ Ωı µ’ÿıÂ ±’Î› ÷˘ CÎHÎÎ ÿ˘Ê˘fiı ¿flfiÎfl˘ ⁄fiı. ÁÎ‘fiı

¿Ëı‰Î ·Î›¿ µ’ÿıÂ lÎ‰¿˘ ‰E«ı ¿Ëı‰Î› ÷˘ lÎ‰¿˘ ÁÎ‘ ≠I›ı ±⁄Ë‹Îfi‰Î‚Î ⁄fiı, ‹Î-⁄Î’fiı

¿Ëı‰Î ·Î›¿ µ’ÿıÂ ⁄Î‚¿˘ ‰E«ı ¿Ëı‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ÷ı ⁄Î‚¿˘ ‹Î-⁄Î’ ≠I›ı Ï÷flV¿Îfl‰Î‚Î ⁄fiı.

¥I›ÎÏÿ Á‹∞ ·ı‰_. ‹ÎÀı ’ÎhÎ÷Î ÷◊Î ±‰Áfl Ωı¥fiı µ’ÿıÂ ±Î’‰˘. ÎÎ 24 ÎÎ

±‰÷flHÎ —- ‚Êê¬˝Ã¢ ÿÕÊ ŒÊÃ√ÿSÃÕÊ ‹‡ÊÃ •Ê„U-Ë‰ı ÷ı ±’fi⁄˝L‘¿ÎÏÿ ∞‰˘fiı ¿ı‰˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ Ωı¥±ı, ÷ı ·ıÂ◊Ì …HÎÎ‰ı »ı-1¬…U◊S‚

7‹Ùªœê◊, ¬⁄U¬Ë

3«UÊflîÊáÊÊß

2•Ù„UáÊ¢ –

4ªÈL§ŒflÊÁÃÁ„U¬ÍÿÊß,

5ŒËáÊŒÊáÊÊß

6•Á„UÁªìÊ H25H

““¬˝Õ◊Sÿ””=•¬ÈŸ’¸ãœ∑§Sÿ, ““‹Ù∑§œ◊¸””=‹Ù∑§œ◊¸Áfl·ÿ— ¬⁄U¬Ë«UÊ fl¡¸ŸÊ-lÁœ∑Î§àÿÁÃ ÿÙª—– ¬⁄U¬Ë«UÊ Ÿ ∑§Ã¸√ÿÊ, ‚àÿ¢ flÄÃ√ÿÁ◊àÿÊÁŒ, ““•ÙÉÊŸ””=Ÿ ÁflˇÊ¬áÊË-∑§ÕÊÁfl‡Ê·áÊ– ÃÕÊ ªÈL§-ŒflÊÁÃÁÕ¬Í¡ÊlÁÃ∑Î§àÿ– ÃlÕÊ-ªÈL§¬Í¡Ê ∑§Ã¸√ÿÊ, Œfl¬Í¡Ê ∑§Ã¸√ÿÊ,

E:/JAYA/YOG. PM5 61

61

•ÁÃÁÕ¬Í¡Ê ∑§Ã¸√ÿÊ, •ÊÁŒ‡ÊéŒÊÃ˜ ‚à∑§Ê⁄U‚ã◊ÊŸ¬Á⁄Uª˝„U—– ÃÕÊ ŒËŸŒÊŸÊÁŒ øÊÁœ∑Î§àÿÙ¬Œ‡ÊÙŒÊÃ√ÿ— ŒËŸèÿÙ Œÿ◊˜, Ã¬ÁSflèÿÙ Œÿ◊˜, •ÊÁŒ‡ÊéŒÊŒ˜ ⁄UÊÁòÊ÷Ù¡ŸÊÁŒ ¬Á⁄U„UÃ¸√ÿ◊˜– ßÁÃªÊÕÊÕ¸— H25H

√Î◊Î◊˝ —- ≠◊‹ ›˘√fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ (±ı‰Î ±’fi⁄*‘¿) ∞‰˘fiı ÁÎ‹ÎL›◊Ì (1) ’flfiÌ

’ÌÕÎfi_ ‰…˝fiÎÏÿ, (2) √v-ÿı‰-±fiı ±Ï÷Ï◊±˘fiÌ ’ÒΩÏÿ, (3) ±fiı ÿÌfi-ÿÏflƒÌ ±ÎI‹Î±˘fiı

ÿÎfiÎÏÿ ±Î’‰Î_, ±Î‰Î Ï‰Ê›˘fiı ±Îl›Ì ·˘¿Ï‰Ê›¿ ‘‹˝fi˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘. ÎÎ 25 ÎÎ

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- ›˘√‘‹˝fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ «Îfl ’ÎhÎ˘ »ı. ÷ı ’ˆ¿ÌfiÎ ≠◊‹ ±ıÀ·ı ±’fi⁄*‘¿

∞‰˘fiı ¿ı‰˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ ? ÷ı ±Î √Î◊Î‹Î_ ±Î«Î›˝lÌ±ı V’WÀ ¿›* »ı. ±Î ¿ZÎÎfiÎ ∞‰˘ Ë…\

›˘√‹Î√˝‹Î_ ≠‰ıÂ … ¿flı »ı. ÿÎ¬· … ◊Î› »ı. ≠Î◊Ï‹¿ … »ı. ‹ÎÀı ÁÒZ‹ ±ı‰˘ ·˘¿˘kÎfl ‘‹*

Ë‹HÎÎ_ fi Á‹Ω‰‰˘. ’fl_÷ ·˙Ï¿¿ ‘‹˝ Á‹Ω‰‰˘. ·˙Ï¿¿ ‘‹˝ Á‹Ω‰‰Î ¶ÎflÎ ÷ıfiı ‘‹Î˝Ï¤‹¬

¿fl‰˘. ‹Îfi‰∞‰fifiÎ Á_V¿Îfl˘ ±Î’‰Î. ÁÎ«Î ‹Îfi‰ ◊‰Îfi˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘.

(1) …ı‰˘ ±Î’HÎfiı ±Î’HÎ˘ ∞‰ ‰ËÎ·˘ »ı. ÷ı‰˘ Á‰˝∞‰˘fiı ’˘÷Îfi˘ ∞‰ ‰ËÎ·˘ »ı

÷˘ ’fl∞‰fiı ’ÌÕÎ ¿ı‹ ¿flÎ› ? ’fl’ÌÕÎ ‰…˝‰Ì … Ωı≥±ı, ÷ı◊Ì ‹Î_ÁÎËÎfl-ÏÂ¿Îfl-’ZÎÌfi_ Ï‰_‘‰_

¥I›ÎÏÿ ÏËoÁÎI‹¿ ’Î’˘ ¿ı‹ ¿flÎ› ? ÷ıfi˘ I›Î√ ¿flÎ‰˘.

(2) ““ÁÎ«_ ⁄˘·‰_”” = …\Ã<_ ⁄˘·‰Î◊Ì …\Ã<_ µCÎÎÕ<_ ’ÕÌ …‰Îfi˘ ¤› flËı »ı. ±ı¿ …\Ã

±fiı¿ …\Ã ¿flÎ‰ı »ı. …\Ã µCÎÎÕ<_ ◊÷Î_ ‹ÎfiËÎÏfi ◊Î› »ı. ‹fi ¿Î›‹ Ï«_÷Î÷fl … flËı »ı. ÷ı …\Ã

»\’Î‰‰Î ‹Î›Î ¿fl‰Ì ’Õı »ı. ‹ÎÀı ÁÎ«_ … ⁄˘·‰_.

(3) √v±˘fiÌ ’ÒΩÏÿ ¿fl‰Î_ = √fl ±ıÀ·ı ‹Î÷Î-Ï’÷Î-‰ÕÌ·˘-V¿<·fiÎ ÏÂZÎ¿, Ï‰zÎ√v

¿<À<_⁄fiÎ ‰ÕıflÎ±˘, ¥I›ÎÏÿfiÌ ’ÒΩ-¤„@÷-≠HÎÎ‹ ¿fl‰Î, ±ÎÏÿ ÂOÿ◊Ì ÷ı±˘fi˘ ÁI¿Îfl ±fiı

ÁL‹Îfi ¿fl‰Î_ (¿˘¥ ’HÎ ‰V÷ ¤ıÀ ‘flÌ±ı ÷ı ÁI¿Îfl, xÿ›◊Ì ÷ı±˘ ≠I›ı ’ÒF›¤Î‰ flÎ¬Ì±ı

÷ı ÁL‹Îfi), Ë‹HÎÎ_ ‘‹√vfiÌ ±˘‚¬ÎHÎ ¿ı ÷ı ÷flŒ ‰Î‚‰Î ≠›Ifi fi ¿fl‰˘. ÷◊Î ÷ıfi˘ ÏfiÊı‘

’HÎ fi ¿fl‰˘.

(4) ’˘÷ÎfiÎ ‹Îfiı·Î ÿı‰fiÌ ’ÒΩ-’ÎÃ ¿fl‰Î_, ¤„@÷-≠HÎÎ‹ ¿fl‰Î, ÷ı±˘fiÌ V÷Ï÷ ≠Î◊˝fiÎ-

fi‹fi-‰_ÿfi ¿fl‰Î_, ‰Îfl_‰Îfl ’˘÷ÎfiÎ ÿı‰fiÎ ‹_Ïÿflı …‰_. ’»Ì ¤·ı ÷ı Â_¿fl-¿ÚWHÎ-flÎ‹«_ƒ∞-

Ëfi‹Îfi∞ ≥I›ÎÏÿ ÿı‰ ‹fiÎ›Î Ë˘›, ÷˘ ’HÎ ÷ı »˘ÕÎ‰‰Î Ë‹HÎÎ_ ≠›Ifi fi ¿fl‰˘. ‹fi‹Î_ ÃÁı·Ì

ÿı‰⁄Ï©fiı „V◊fl ¿flÎ‰‰Ì.

(5) ’˘÷Îfiı CÎıfl ±Î‰ı·Î, ’˘‚‹Î_, √·Ì‹Î_, ¿ı ÂıflÌ‹Î_ ±Î‰ı·Î, ±◊‰Î √Î‹‹Î_ ±Î‰ı·Î

±Ï÷Ï◊fiÌ (‹Ëı‹ÎfifiÌ-÷’V‰ÌfiÌ-‹ËÎI‹ÎfiÌ) Áı‰Î-¤„@÷ ¿fl‰Ì. ⁄Î‰˘ ±Î‰ı ÷˘ ’HÎ «’ÀÌ ·˘À

±Î’‰˘, ¿˘¥ ’HÎ Á_÷ ±Î‰ı ÷˘ …‹ÎÕ‰Î, ¤„@÷ ¿fl‰Ì, ≠HÎÎ‹ ¿fl‰Î-Á¬ÁÎ÷Î ’»‰Ì, ⁄ıÃ¿-

V◊Îfi ±Î’‰_ ’fl_÷ ‹˘œ<_ ⁄√ÎÕ‰_ fiÏË, ±Î‰ı·Î ±Î ±Ï÷Ï◊ @›Îflı Ω› ? ±Î’HÎı @›Îflı »\ÀÎ

◊¥±ı ? ±ı‰_ ¥E»‰_ fiËŸ.

E:/JAYA/YOG.PM5 62

62

(6) ÿÌfi-√flÌ⁄-·Î«Îfl, ÿ—¬Ì-··Î_-·_√ÕÎ_, ‰Î÷-Ï’kÎÎÏÿ fl˘√‰Î‚Î_ ≠ÎHÎÌ±˘, ÿÏflƒÌ-Ïfi‘˝fi,

±ÎI‹Î±˘fiı ›◊ÎÂ„@÷ ÿÎfiÎÏÿ ±Î’‰Î_, ÿ‰Î¬ÎfiÎ_ ¬˘·Î‰‰Î_, ÿ‰Î¬ÎfiÎfiÎ ÿÿa±˘fiı Œ‚-¡ÀÎÏÿfi˘

±ÎËÎfl ±Î’‰˘, ¿˘≥fiı ·Î≥fiı «ÕÎ‰‰Î. ‰‘ı·˘ ±ÎËÎfl Ï¤ZÎ¿˘fiı ±Î’‰˘, ’_¬Ì±˘fiı ÿÎHÎÎ fiÎ¬‰Î,

’Â±˘fiı ’ÎHÎÌ ’Î‰Î_, ±‰ÎÕÎ±˘ ⁄Î_‘‰Î ⁄_‘Î‰‰Î, ¥I›ÎÏÿ ¿Î›˘˝ ¿fl‰Î_.

(7) ÷’V‰Ì±˘fiÌ ¤„@÷ ¿fl‰Ì, ’ÎflHÎÎ_ ¿flÎ‰‰Î_, ±Î√‚-’Î»‚ …‹HÎ‰Îfl ¿fl‰˘,

÷’V‰Ì±˘fiı …ı Ïÿ‰Áı ±fiı …ı ÀÎ¥‹ı …‹‰Îfi_ Ë˘› I›Îflı ›◊ÎÂ„@÷ CÎflfi_ ¤˘…fi ±◊‰Î ±ı¿-

⁄ı ‰V÷ ·Î‰Ìfiı ’HÎ ±Î’‰Ì, ¥I›ÎÏÿ.

(8) ±ÎÏÿ ÂOÿ◊Ì flÎÏhÎ¤˘…fi CÎHÎÌ … ∞‰ÏËoÁÎfi_ ¿ÎflHÎ »ı. ±_‘¿Îfl ±fiı ÂÌ÷

‰Î÷Î‰flHÎfiÎ ·Ì‘ı ±fiı¿ ÁÒZ‹ ∞‰˘ ¤˘…fi‹Î_ ±Î‰ı, ±fiı¿ ∞‰˘fiÌ ÏËoÁÎ ◊Î›, ±fiı¿ fl˘√˘

◊Î›, ‹ÎÀı ±Î‰_ ¤˘…fi ‰∞˝ ÿı‰_.

±Î‰˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘, ·˙Ï¿¿ ‘‹˝‹Î√˝‹Î_ „V◊fl ◊Î› ÷ı‰˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ Ωı ‘‹˝Á_iÎÎ

xÿ›‹Î_ „V◊fl ◊¥ ËÂı ÷˘ ¿Î‚ÎL÷flı ÷ı Á_iÎÎ T≤Ï© ’Î‹÷Î_ ›◊Î◊˝‹Î√ı˝ ±Î‰Âı. ‹ÎÀı

Ï‰‘Î›¿ÎI‹¿¤Î‰ı ‘‹˘’ÿıÂ ÁÎ‹ÎL›◊Ì ¿fl‰˘. ’fl_÷ ÷ı ∞‰˘ Ë…\ ‹_ÿ Ï‹J›ÎI‰‹Î_ ‰÷fiÎflÎ Ë˘‰Î◊Ì

Ï‰ZÎı’HÎÌ ¿◊ÎÏ‰ÂıÊ ¶ÎflÎ ‘‹˘˝’ÿıÂ fi ±Î’‰˘. Ï‹J›ÎI‰Ì±˘fi˘ ‘‹˝ ¬˘À˘ »ı. flÎ‹-¿ÚWHÎ-Â_¿fl

±ÎÏÿ ÿı‰˘ fi◊Ì, ¤√‰Îfi fi◊Ì, ¥I›ÎÏÿ ÷ıHÎı ‹Îfiı·Î ‘‹˝fiÎ ¬_ÕfiÎI‹¿ ’©Ï÷◊Ì ‘‹ ˝’ÿıÂ fi

±Î’‰˘. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı‰˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰Î◊Ì ‰@÷Î ≠I›ı ÷ı ∞‰˘ ±≠ÌÏ÷‰Î‚Î ⁄fiı, ÁÎ_¤‚‰Î

±Î‰÷Î ⁄_‘ ◊¥ Ω›, ÷˘ ¿Î‚ÎL÷flı µ’Î›ÎL÷fl˘◊Ì …ı ÁI› ‘‹˝ ’‹ÎÕÎ÷ ÷ı ‹Î√˝ Áÿo÷fl ⁄_‘

◊¥ Ω›. ‹ÎÀı ÿÌCÎº„WÀ◊Ì ¿Î‹ ·ı‰_. ¤ÎÏ‰·Î¤fiı K›Îfi‹Î_ flÎ¬Ì ÷ıfiı ·Î¤ ◊Î› ÷ı‰˘ … ‘‹˘’ÿıÂ

Ë‹HÎÎ_ ⁄÷Î‰‰˘, ÷ı … ›◊Î◊˝ ÏË÷¿ÎflÌ ‹Î√˝ »ı. ÎÎ25 ÎÎ

±‰÷flHÎ —- Á∑§Á◊àÿÃŒfl◊˜ = ±Î‰Î ∞‰˘fiı ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ±Î µ’ÿıÂ … ¿ı‹ ±Î’‰˘?

(±fiı ·˘¿˘kÎfl ‘‹˝ ¿ı‹ fi ±Î’‰˘ ?) ÷ı ±Î«Î›˝lÌ …HÎÎ‰ı »ı —-

∞fl¢6 Áø•

7 •flÿÊ⁄UÙ

10, ¡Êÿß

11 ◊ÇªÁê◊

9 „¢UÁŒ ∞ÿS‚

8–

1⁄UááÊ

2¬„U¬é÷_ÔÔUÙ˘fl ÔUÔUÊ∞

3

4fl ÔU◊Ùÿ⁄Uß

5 H 26H

““∞fl◊fl””=©UQ§ŸÒfl ¬∑§Ê⁄UáÊ •flÃÊ⁄UÙ ¡ÊÿÃ, ““◊Êª””-‚êÿÇŒ‡ÊŸÊÁŒ‹ˇÊáÊ, ““„UÁãŒ””-ßàÿÈ¬¬˝Œ‡Ê ¸Ÿ – ““∞ÃSÿ””-•¬ÈŸ’¸ãœ∑§Sÿ, ÁflˇÊ ¬Ê÷ÊflÊŒ˜, ª ÈáÊ◊ÊòÊ⁄ U Êª÷ÊflÊŒ˜ÁflÁ‡ÊCÔU’ÈhK÷ÊflÊìÊÁÃ– •òÊÒfl ÁŸŒ‡Ê¸Ÿ◊Ê„U-““•⁄Uáÿ””=∑§ÊãÃÊ⁄U, ““¬Õ¬˝÷˝CÔU—””-◊Êª¸ëÿÈÃ—•flÃ¸ãÿÊ √ÿfl„UÊ⁄UÃ— flÃ¸ŸË◊flÃ⁄UÁÃ √ÿfl„UÊ⁄UÃ ∞fl– ÁŸpÿÃSÃÈ ‚Ê˘Á¬ flÃ¸ãÿfl, ÃÿÊ ÃÕÊÃŒflÃ⁄UáÊÊÃ˜– •Ã ∞flÙÄÃ◊˜-““•ÊÁ÷¬˝ÊÁÿ∑§Ë ÿÙÁªŸÊ¢ œ◊¸Œ‡ÊŸÊ, ©U¬ÿ‚ÊœŸàflŸ ©U¬ÊÿSÿÃûflÊÃ˜”” ÃÕÊ ““•øÿÒfl øÿÊ¸ ’ÙÁœ‚ûflÊŸÊ◊˜, ‹ˇÊflÁœŸÙ˘flãäÿøc≈UÊ sÔÃ””– ∞fl¢ ø-

‚fl¸ŒflÊŸ˜ Ÿ◊SÿÁãÃ, ŸÒ∑¢§ Œfl¢ ‚◊ÊÁüÊÃÊ—–Á¡ÃÁãº˝ÿÊ Á¡Ã∑˝§ÙœÊ, ŒÈªÊ¸áÿÁ¬ Ã⁄UÁãÃ ÃH ÿÙªÁ’ãŒÈ H118H

E:/JAYA/YOG. PM5 63

63

∞fl◊ÊlÁ¬ flËÃ⁄ UÊª Ÿ◊S∑§⁄ UáÊ ¢ ¬ ˝ àÿ¬˝fl ÎûÊSÿ ¬ ˝flÃ¸∑§àflÊÃ ˜ øÊÁ⁄ Uø⁄ U∑§-‚TËflãÿø⁄U∑§øÊ⁄UáÊãÿÊÿŸÊŒÈCÔU◊fl– ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H 26H

√Î◊Î◊˝ —- …ı‹ …_√·‹Î_ ‹Î√˝◊Ì ¤Ò·˘ ’Õı·˘ ‹Îfi‰Ì (‹Î√Î˝Ï¤‹¬ ±ı‰Î) µL‹Î√ı «Î·÷˘

»÷˘ ’HÎ ‹Î√˝‹Î_ ±Î‰ı »ı. ±ı‰Ì … flÌ÷ı ±Î ±’fi⁄˝L‘¿ÎÏÿ ‹_ÿÏ‹J›ÎI‰Ì ∞‰˘fi_ ±Î‰Î

µ’ÿıÂ◊Ì … ‹Î√˝‹Î_ ±Î‰‰Îfi_ ⁄fiı »ı. ÎÎ26ÎÎ

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- …ı ±ÎI‹Î±˘ Ë…\ ›˘√‹Î√˝‹Î_ ‹ÎhÎ ’√ ‹Ò¿ı »ı. ÷ı‰Î ∞‰˘fiı µ’flfiÌ

√Î◊Î‹Î_ ¿èÎÎ ≠‹ÎHÎı … ¿Î‚ÎL÷flı ‘Ìflı ‘Ìflı ÁQ›BÿÂ˝fi-ÁQ›BiÎÎfi ±fiı ÁQ›B«ÎÏflhÎ V‰w’Ì

flIfihÎ›ÌfiÎ ‹Î√ı «ÕÎ‰Ì Â¿Î› »ı. …ı ±ÎI‹Î±˘ ±fiÎÏÿ ¿Î‚◊Ì ±◊˝ ±fiı ¿Î‹fiÌ ‰ÎÁfiÎ‹Î_

… Ë÷Î, ‘‹˝ ÂOÿ … ΩH›˘ fi Ë÷˘, Ï‰Ê›-Ï‰¿Îfl ±fiı ‰ÎÁfiÎ‹Î_ … ·Ìfi Ë÷Î. ÷ı‰Î ±ÎI‹Î±˘

±Î‰Î ·˙Ï¿¿ ‘‹˝ ¶ÎflÎ ’HÎ ‘‹˝Á_iÎÎ ’Î‹ı ±ı … ±ı¿ ‹˘ÀÌ ‰V÷ »ı. ËÎ· ±ÎÔ‰Î ∞‰˘fi˘

⁄Ï©¤ıÿ ¿fl‰Î‹Î_ fi ±Î‰ı, ±fiı Ï‰rÎÁ ¿ı‚‰‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ¿Î·ÎL÷flı ±‰U› ÁI›‹Î√ı˝ ±Î‰ı,

√‹ı ÷ı‰_ ¨«_ ÁI› ’HÎ ¿Î‚ ’Î@›Î Ï‰fiÎ ±¿Î‚ı, ±V◊Îfiı, ±’ÎhÎı ¿Ëı‰Î …÷Î_ ¿o¥’HÎ ›◊Î◊˝

Œ· ±Î’÷_ fi◊Ì, ’fl_÷ ¿˘¥ ‰¬÷ ±Ï‰rÎÁ ‰‘÷Î_ ‹ËÎ ±fi◊˝ ◊Î› »ı. ‹ÎÀı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ

≠Î◊Ï‹¿ ±’fi⁄˝L‘¿ÎI‹Î±˘fiı ≠Î◊Ï‹¿ ·˙Ï¿¿ ‘‹˝‹Î_ „V◊fl ¿fl‰Î ±ı … ¿Î‚ÎL÷flı ·˘¿˘kÎfl

‹Î√˝‹Î_ ·Î‰‰Îfi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı. ±Î ≠◊‹¿Î·ı ÷˘ ±Î‰Î ∞‰˘fiı ·˙Ï¿¿‘‹˝‹Î_ … ‰‘ „V◊fl ¿fl‰Î

Ωı¥±ı. ÷ıfiÎ_ hÎHÎ ¿ÎflHÎ˘ »ı.

(1) Ï‰ZÎı’Î¤Î‰ = ±Î ∞‰˘ ËÎ· …ı ‘‹˝ ‹Îfi÷Î Ë˘› ÷ı ≥÷fl‘‹˝ Ë˘› ÷˘ ’HÎ

÷ıfi_ ¬_Õfi ÷ıfiÎ ÁÎ‹ı ¿ÿÎÏ’ ¿fl‰_ fiËŸ. ÷ıfiÎ ‹Îfiı·Î ‘‹˝‹Î_ Ï‰ZÎı’ ¿fl‰˘ fiËŸ. ÷ı‹ ¿fl‰Î◊Ì

≠ı‹ √‹Î‰Î›, ÷ı ±ÎI‹Î ‰@÷Î ’ÎÁı ±Î‰÷˘ ⁄_‘ ◊Î› ±fiı ¿Î·ÎL÷flı µ’Î›ÎL÷fl˘◊Ì ÁI›‘‹˝

’‹ÎÕ‰Îfi˘ «ÎLÁ √‹Î‰Î›. ±ËŸ ¿Ï·¿Î· Á‰˝iÎlÌ Ëı‹«_ƒÎ«Î›˝∞±ı ⁄˛ÎõHÎ˘fiÎ ≠ıflÎ›ı·Î

ÏÁ©flÎ…fiı ¿Î·ÎL÷flı ’HÎ ÁI›‘‹˝‹Î_ ·Î‰‰Î ‹ÎÀı ÷ıfiÎ ›˘…ı·Î Á˘‹fiÎ◊ ’ÎÀHÎfiÎ Á_CÎ‹Î_ …‰Îfi_,

±fiı ‰Ì÷flÎ√ ±‰V◊Î‰Î‚Î fiÎ‹◊Ì ¿˘¥’HÎ ÿı‰ Ë˘› ÷ıfiı ‹ÎflÎ fi‹V¿Îfl Ë˘ ≥I›ÎÏÿ …ı T›‰ËÎfl

ÁÎ«T›˘ ÷ı‰Î_ ºWÀÎL÷˘ V‰⁄Ï©◊Ì Á‹∞ ·ı‰Î_.

(2) √HÎ‹ÎhÎflÎ√ ¤Î‰ = ±Î‰Î ∞‰˘‹Î_ √HÎÌ ∞‰˘fiÎ √HÎ˘ µ’flfi˘ …ı flÎ√ »ı ÷ı

flÎ√ … ‰‘ fiı ‰‘ ºœ÷fl ◊÷Î_ ¿Î‚ÎL÷flı ÁI›‘‹˝fiÌ ≠Î„M÷fi_ ‹ËÎ⁄Ì… (±‰LK›⁄Ì…) ⁄fiı »ı.

(3) Ï‰ÏÂWÀ⁄©u¤Î‰ = …ı‹ ’Ëı·Ì «˘’ÕÌ ¤HÎ÷Î ⁄Î‚¿fiÌ ’ÎÁı ⁄Îfl‹Î ‘˘flHÎfiÎ

ÿÎ¬·Î √HÎ‰Î-√HÎÎ‰‰Î Ïfifl◊˝¿ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ≠Î◊Ï‹¿ ∞‰˘fiı Ë…\ ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÌ

Ï‰ÏÂWÀ⁄Ï©fi˘ ±¤Î‰ Ë˘‰Î◊Ì ·˘¿˘kÎfl ‘‹˝fiÌ ¨ÕÌ ÁÒZ‹ ‰Î÷˘ ¿flÌ ÷ı±˘fi˘ ⁄Ï©¤ıÿ ¿fl‰˘

Ïfifl◊¿ … »ı. ‹ÎÀı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ∞‰˘‹Î_ …ı Áfl‚÷Î, √HÎ√ÎÏË÷Î, ·˙Ï¿¿‘‹≠ÌÏ÷‹kÎÎ, ¤Ïƒ¿÷Î

±ÎÏÿ ¤Î‰˘ »ı. ÷ı … ÷ı±˘fiı ¿Î·ÎL÷flı ÁI›‹Î√ı «ÕÎ‰‰ÎfiÎ_ ‹ËÎfi˚ ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı. ±Î Ï‰Ê›

Á‹Ω‰‰Î ±Î«Î›˝lÌ ºWÀÎL÷ ±Î’ı »ı —-

E:/JAYA/YOG.PM5 64

64

…_√·‹Î_ ¿˘¥ ’Ï◊¿ ‹Î√˝◊Ì ¤Ò·˘ ’Õu˘, ¬˘Àı flV÷ı CÎb_ «ÎS›˘. ‹Î√˝ ËÎ◊ fi ·Î√÷Î_

flV÷ı ‹‚ı·Î ¿˘¥ flV÷ÎfiÎ ±fi¤‰Ìfiı ÁÎ«˘ ‹Î√˝ ’Ò»u˘, ÷ıHÎı ÁÎ«˘ ‹Î√˝ ÏÿÂÎ◊Ì ⁄÷ÎT›˘.

÷ıHÎı ⁄÷Î‰ı·Ì ÏÿÂÎ ÷flŒfiÎ ÁÎ«ı flV÷ı ’Ë˘Ó«‰Î ‹ÎÀı ¬˘ÀÎ flV÷Î ±fiı ÁÎ«Î flV÷ÎfiÌ ‰E«ı

±Î‰÷Î_ ¬ı÷fl˘, ¬ÎÕÎ, Àı¿flÎ, fiÿÌ- fiÎ‚Î_, ¬_ÿ÷˘-¬_ÿ÷˘ ±◊Î˝÷˚ ±Î flÌ÷ı T›‰ËÎfl◊Ì µL‹Î√ı˝

«Î·÷˘ «Î·÷˘ ±ıÀ·ı ¿ı ±ÎÕÎ-±‰‚Î ¿ıÕÌ flV÷ı «Î·÷˘ «Î·÷˘ ’HÎ ÷ı ÁI›‹Î√˝fiÌ ÏÿÂÎ¤HÎÌ

«Î·÷˘ Ë÷˘. ‹ÎÀı T›‰ËÎfl◊Ì ¿Î‚ÎL÷flı ÁI›‹Î√˝‹Î_ ±Î‰ı … »ı. (±‰÷˝fiÌ = µL‹Î√˝ ±fiı ‰÷˝fiÌ

= ÁI›‹Î√˝) ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±I›Îflı ·˙Ï¿¿ ‘‹˝ (Ï‹J›Î‘‹˝) ¿fl÷˘ Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ ±Î ∞‰

‘‹Î˝Ï¤‹¬ Ë˘‰Î◊Ì ¿Î·ÎL÷flı ÁI›‘‹˝‹Î_ ±Î‰ı … »ı. Ïfiç›fi›◊Ì ÷˘ …flÎ¿ ‰‘ ÁÒZ‹ Ï‰«Îfl

¿flÌ±ı ÷˘ Á‹ΩÂı ¿ı ±ÎÕÎ-±‰‚Î-¬ı÷fl˘-¬ÎÕÎ-Àı¿flÎfiı ¬_ÿ÷˘ …ı ‹Î√˝ »ı ÷ı ‹Î√˝ (µL‹Î√˝

fi◊Ì) ’HÎ ‰÷˝fiÌ … »ı ÁI›‹Î√˝ … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı fiÎfiÎ flV÷Î ‰Õı ÷ı‰Ì flÌ÷ı ’_◊ ¿Î’‰Î◊Ì

… ÷ı ›◊Î◊˝ flV÷ı ±‰÷Îfl ’Î‹ı »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ·˙Ï¿¿ ‘‹˝ ¿fl÷˘ ±Î ≠Î◊Ï‹¿ ’flÊ ’HÎ

Ïfiç›fi›fiÌ º„WÀ±ı ÷˘ ‘‹Î˝Ï¤‹¬÷Î T≤Ï© ’Î‹÷Î_ ¿Î‚ÎL÷flı ›◊Î◊˝ ‹Î√ı ±Î‰fiÎfl … »ı. ‹ÎÀı

·˙Ï¿¿‘‹ Á‹Ω‰‰˘ ÷ı ’HÎ (µL‹Î√ fi◊Ì ’fl_÷) ‹Î√ … »ı. ±Î ‰Î÷ CÎHÎÌ √_¤Ìfl÷Î◊Ì Á‹…‰Î

…ı‰Ì »ı. ±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ ±Î’HÎÎ ‹fi‹ÎL›Î ¿ıÀ·Î› ¿ÿÎ√˛Ë˘ ÷◊Î ±Î’HÎÌ ’˘÷ÎfiÌ ±HÎÁ‹…

±Î’HÎı I›∞ ÿı‰Î_ Ωı¥±ı.

±Î … ¿ÎflHÎ◊Ì ÂÎjÎ‹Î_ ±L›hÎ ¿èÎ_ »ı ¿ı ›˘Ï√ ‹ËÎI‹Î±˘fiÌ ‘‹˝ÿıÂfiÎ ±Ï¤≠Î›’Ò‰˝¿fiÌ

Ë˘› »ı. F›Î_ …ı ±ÎI‹Î±˘ …ı flÌ÷ı ‹˘ZÎ‹Î√Î˝Ï¤‹¬ ◊Î› ÷ı‰Î ±Ï¤≠Î›‰Î‚Ì ‘‹˝ÿıÂfiÎ ±Î’ı

»ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±L÷ı ÷˘ ‹˘ZÎ … µ’ı› (≠ÎM÷T›) »ı. ‹ÎÀı µ’ı› ±ı‰Î ‹˘ZÎfiÎ ÁÎ‘fi ÷flÌ¿ı

µ’Î› w’ ‘‹˝ÿıÂfiÎ ’HÎ ±ı‰Ì ±Î’ı »ı ¿ı …ı ¿Î‚ÎL÷flı ÷ı ‘‹˝ÿıÂfiÎ w’ µ’Î› µ’ı›V‰w’ı …

’ÏflHÎÎ‹ ’Î‹ı. ‹˘ZÎ ±Î’Ìfiı … …_’ı. ÷ı◊Ì … ⁄˘Ï‘Ák‰ ∞‰˘fiÌ (±ıÀ·ı ±’fi⁄˝L‘¿ ±fiı

ÁQ›Bº„WÀ ∞‰˘fiÌ) ±›˘B› «›Î˝ ’HÎ (±ıÀ·ı ¿ı ‹Î√Î˝Ï¤‹¬ ±ı‰_ µL‹Î√˝ √‹fi ’HÎ) ¿Î·ÎL÷flı

ÁI›‹Î√ı˝ «ÕÎ‰fiÎfl Ë˘‰Î◊Ì «›Î˝ … ¿Ëı‰Î› »ı. ±‰÷˝fiÌ ’HÎ ‰÷˝fiÌ … ¿Ëı‰Î› »ı. ¿Î·ÎL÷flı

÷ı‰_ Œ‚ ±Î’fiÎfl »ı ‹ÎÀı Ïfiç›◊Ì ±‰÷˝fiÌ ÷ı ±‰÷˝fiÌ fi◊Ì ’fl_÷ ‰÷˝fiÌ … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı

±Î ⁄˘Ï‘Ák‰ ∞‰˘ ·Z›fiı Ï‰_‘fiÎflÎ (›◊Î◊˝ ‹Î√˝fiı ’Î‹fiÎflÎ) »ı. ±fiı ÷ıfiÎ ‹ÎÀı ±‰LK›

«ıWÀÎ‰Î‚Î »ı. ±L›ÿÂ˝fi¿Îfl˘±ı ’HÎ ¿èÎ_ »ı ¿ı —-

(≠◊‹ ¿ZÎÎfiÎ ‘‹a ∞‰˘) Á‰˝ ÿı‰˘fiı fi‹V¿Îfl ¿flı »ı. ¿˘¥ ÿı‰fiı ±ÎÏl÷ ◊÷Î fi◊Ì,

≥„Lƒ›˘ ±fiı ø˘‘fiı ∞÷fiÎflÎ ÷ı±˘ fifl¿’Î÷ÎÏÿ ÿ√Îıfiı ’HÎ µS·_CÎı »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı ‹_ÿÏ‹J›ÎI‰Ì ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ∞‰˘ Ë…\ ≠Î◊Ï‹¿ ¿ZÎÎfiÎ Ë˘‰Î◊Ì ‰Ì÷flÎ√

’fl‹ÎI‹Îfiı fi‹V¿Îfl ¿fl‰Î‹Î_ ±≠T≤ÏkÎÂÌ· »ı. Ë…\ ÷ı±˘fiı ‰Ì÷flÎ√ ’fl‹ÎI‹ÎfiÌ ÷˘ ±˘‚¬ÎHÎ

’HÎ ◊¥ … fi◊Ì. ÷˘ ’HÎ ±Î ≠Î◊Ï‹¿ ·˙Ï¿¿‘‹Î ˝ Ï¤‹¬÷Î ±ı … ¿Î·ÎL÷fl ı

““«ÎÏfl«fl¿Á_∞‰L›«fl¿«ÎflHÎ”” fiÎ‹fiÎ L›Î› ‰Õı ‰Ì÷flÎ√ ’fl‹ÎI‹Î ≠I›ı fi‹V¿Îfl ¿flÎ‰‰Î‹Î_

≠‰÷˝¿ ⁄fifiÎfl Ë˘‰Î◊Ì T›‰ËÎfl◊Ì ±ÿWÀ … »ı.

E:/JAYA/YOG. PM5 65

65

øÊÁ⁄ U= CÎÎÁ, ø⁄U∑§ =«flfiÎfl, ‚¢¡flŸË=÷ı fiÎ‹fiÌ ±ı¿ ±˙ÊÏ‘, •ø⁄U∑§ = fiÏË «flfiÎfl,

øÊ⁄UáÊ = «flÎ¥ …‰ÎfiÎ, ãÿÊÿŸ = L›Î›◊Ì.

¿˘¥ jÎÌ ’˘÷Îfi˘ ’Ï÷ ’˘÷Îfiı ‰Â‰÷a flËı ÷ı‰Î ±ÎÂ›◊Ì ÷ıfiÌ ⁄Ëıfi’HÎÌ ’ÎÁı ’Ï÷fiı

‰Â ¿fl‰ÎfiÌ ‰Î÷ ¿flı »ı. ⁄Ëıfi’HÎÌ ÷ıfiı ÷ı‰Î ≠¿Îflfi_ ±˙Ê‘ ⁄÷Î‰ı »ı. ÷ı ±˙Ê‘fiÎ ’Îfi◊Ì

’vÊ-’vÊ ‹ÀÌ ⁄‚ÿ ◊¥ Ω› »ı. ¿Î›‹ jÎÌfiı ’fl‰Â ÷˘ ’Ï÷ ◊›˘, ’fl_÷ VhÎÌfiÎ ÿ—¬fi˘

’Îfl fi flèÎ˘. ÷ı ÿflfl˘… ÷ıfiı CÎÎÁ «flÎ‰ı »ı. …_√·‹Î_ ·¥ Ω› »ı. ±ı¿ ‰¬÷ ±ı¿ T≤ZÎ

fiÌ«ı ÷ı ’IfiÌ ÁÒ÷Ì »ı ±fiı ⁄‚ÿ ⁄ıÃ˘ ⁄ıÃ˘ ‰Î√˘‚ı »ı. I›Î_ Œfl÷_ Œfl÷_ ±ı¿ Ï‰zÎ‘fl›√·

±ÎT›_. ÷ı±˘±ı ’flV’fl ‰Î÷Î˝·Î’ ¿›˘˝ ¿ı ±Î ¬flı¬fl ⁄‚ÿ fi◊Ì, ‹Ò‚ ’vÊ »ı. ±Î …

¬ı÷fl‹Î_ Á_∞‰fiÌ fiÎ‹fiÌ ±˙ÊÏ‘ »ı. ÷ı Ωı «flÎ‰‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ±Î ⁄‚ÿ ’fi— ’vÊ ◊¥

Â¿ı. ±Î ‰Î÷Î˝·Î’ jÎÌ±ı ÁÎ_¤Y›˘. ÷ıHÎı ±Î¬Î ¬ı÷flfi˘ CÎÎÁ«Îfl˘ ‘Ìflı ‘Ìflı ⁄‚ÿfiı «flÎT›˘.

÷ı‹Î_ Á_∞‰fiÌ ’HÎ ±Î‰Ì. ÷ı «fl÷Î_ ⁄‚ÿ ±fiÎ›ÎÁı ±Î’˘±Î’ ’vÊ ◊¥ √›˘. ÷ı L›Î› ±ËŸ

·√ÎÕ‰˘. …ı‹ ⁄‚ÿ ¬ı÷flfi˘ CÎÎÁ-«Îfl˘ «fl÷Î_ «fl÷Î_ Á_∞‰fiÌ «flÎ¥ …‰Î◊Ì ‹Ò‚‹Î√˝ı ’vÊ

◊¥ √›˘, ÷ıfiÌ …ı‹ ±Î ‹LÿÏ‹J›ÎI‰Ì ∞‰ ·˙Ï¿¿ ‘‹˝ ¿fl÷Î_ ¿fl÷Î_ ±Î’˘±Î’ ‘‹Î˝Ï¤‹¬÷Î

Ë˘‰Î◊Ì ¿Î·ÎL÷flı ·˘¿˘kÎfl‘‹˝‹Î_ ±Î‰Ì Ω› »ı. ‹ÎÀı ≠Îfl_¤‹Î_ ·˙Ï¿¿‘‹˝‹Î_ ‘‹Î˝Ï¤‹¬÷Î’Ò‰˝¿

„V◊fl ¿fl‰˘ ÷ı … lı›V¿fl ‹Î√˝ »ı. (CÎÎÁ-«ÎflÎfiı «flfiÎfl ±fiı Á_∞‰fiÌ Á_∞‰fiÌfiı Á‹∞fiı

fiÏË «flfiÎfl ⁄‚ÿfiı ±Î’˘±Î’ Á_∞‰fiÌ «flÎ¥ Ω› »ı. ÷ı L›Î›ı, ±Î‰˘ ÀÌ¿ÎfiÌ ’_„@÷fi˘

±◊˝ ¿fl‰˘). ÎÎ26 ÎÎ

±‰÷flHÎ —- Ë‰ı ›˘√fiÎ ⁄ÌΩ fi_⁄flfiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ ÁQ›Bº„WÀ ∞‰˘fiı ¿ı‰˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘?

÷ı ±Î«Î›˝lÌ …HÎÎ‰ı »ı —-1’ËÿS‚ ©U

2‹ÙªÈûÊ⁄Uœê◊Áê◊

3•áÊÈ√flÿÊß

4•Á„UÁªìÊ–

5¬Á⁄U‚ÈhÊáÊÊÿÙªÊ,

6ÃS‚

7Ã„UÊ÷Êfl◊Ê

8‚îÊ H27H

““ÁmÃËÿSÿ ¬ÈŸ—”” ©U¬ãÿÊ‚∑˝§◊¬˝UÊ◊ÊáÿÊÃ˜ ‚êÿÇ≤CÔU—, ““‹Ù∑§ÙûÊ⁄Uœ◊¸””=‹Ù∑§ÙûÊ⁄U-œ◊¸Áfl·ÿ—, ““•áÊÈfl˝ÃÊlÁœ∑Î§àÿ””=•áÊÈfl˝Ã-ªÈáÊfl˝Ã-Á‡ÊˇÊÊ¬ŒÊãÿÊÁüÊàÿ, ©U¬Œ‡ÊÙ ŒÊÃ√ÿ ßÁÃflÃ¸Ã– ∑§Õ◊˜ ? ßàÿÊ„U-““¬Á⁄U‡ÊÈhÊôÊÊÿÙªÊÃ˜””= ÁòÊ∑§ÙÁ≈U¬Á⁄U‡ÊÈhÊôÊÊŸÈ‚Ê⁄UáÊÁÃ ÷Êfl—, ““ÃSÿüÊÙÃÈ—,”” ““ÃÕÊ÷Êfl◊Ê‚Êl””=•Á÷¬˝Êÿ¢ ôÊÊàflÊ ÿŒ˜ ÿÃ˜ ¬Á⁄UáÊ◊ÁÃ– ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H 27H

√Î◊Î◊˝ —- ⁄ÌΩ fi_⁄flfiÎ ›˘√fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ ∞‰˘fiı (±Ï‰fl÷ ÁQ›Bº„WÀ ∞‰˘fiı)

·˘¿˘kÎfl ‘‹˝‹Î√˝Ï‰Ê›¿ ±b‰˛÷ÎÏÿfiı ±Îl›Ì, ±I›L÷ Â© ±ı‰Ì Ï…fiırfl≠¤fiÌ ±ÎiÎÎfiı

±fiÁflfiÎfl˘, ÷ı ÷ı ∞‰˘fiÎ ÷ı‰Î ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ ¤Î‰˘ Ωı¥fiı ‘‹˘˝’ÿıÂ ±Î’‰˘. ÎÎ27 ÎÎ

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- ÁÒhÎ‹Î_ (√Î◊Î 9‹Î_) ⁄÷Î‰ı·Î «Îfl ≠¿ÎflfiÎ ›˘√fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ ∞‰˘

’ˆ¿Ì ⁄ÌΩ fi_⁄flfiÎ √Î◊ÎfiÎ ø‹fiÌ ≠‹ÎHÎ÷ÎfiÎ ±Î‘Îflı ±Ï‰fl÷ ÁQ›Bº„WÀ fiÎ‹fiÎ ›˘√fiÎ›˘. 5

E:/JAYA/YOG.PM5 66

66

±Ï‘¿ÎflÌ ∞‰˘fiı ·˘¿˘kÎfl1‘‹˝ (…ˆfi‘‹˝) Ï‰Ê›¿ ±b‰˛÷-√HÎ‰˛÷ ±fiı ÏÂZÎÎ‰˛÷ ±ÎÏÿ lÎ‰¿-

lÎÏ‰¿ÎfiÎ_ ⁄Îfl ‰˛÷˘fiÎ_ …ı …ı ’ÿ˘ (V◊Îfi˘), ÷ıfiı ±Îl›Ì ‘‹˘˝’ÿıÂ ±Î’‰˘. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î

∞‰˘ ÁQ›Bº„WÀ ÷˘ »ı …, Ï…fiırfl ≠¤fi˘ ‘‹˝ v«ı ÷˘ »ı …, ’fl_÷ ±Ï‰flÏ÷ »ı. ±ıÀ·ı

±I›Î√Î‰V◊Î ¿ı‹ Ω› ? ±fiı I›Î√Î‰V◊Î ¿ı‹ ±Î‰ı ? ±ıÀ·Î ‹ÎÀı ±b‰÷ÎÏÿ w’ ±S’I›Î√fi˘

µ’ÿıÂ ±Î’‰˘. (±Î ‹Ò‚√Î◊Î‹Î_ ¿˘¥ Ïø›Î’ÿ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±◊˝Á_√÷ ◊Î› ÷ıÀ·Î ‹ÎÀı 24 ‹Ì

√Î◊Î◊Ì ““©U¬Œ‡ÊÙ ŒÊÃ√ÿ—”” ±ÎÀ·_ ’ÿ ±fiT≤ÏkÎ w’ı ‰÷ı˝ »ı. ±ı‹ ΩHÎ‰_.)

√Ì÷Î◊˝ ‘‹˝√v±˘±ı ±Î ‘‹˘˝’ÿıÂ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ±Î’‰˘ ? ÷ı …HÎÎ‰ı »ı ¿ı-‹fi-‰«fi-±fiı

¿Î›Î ±ı‹ ÏhÎ¿˘ÏÀ (hÎHÎı ≠¿Îflı) ±Ï÷Â› Â© ±ı‰Ì Ï…fiırfl ’fl‹ÎI‹ÎfiÌ ±ÎiÎÎfiı ±fiÁÎflı …

‘‹˘˝’ÿıÂ ±Î’‰˘. ‹fi◊Ì V‰‹Ï÷ ¿„S’÷ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ fiËŸ, ’˘÷ÎfiÎ Ï‰«Îfl˘ ÷flŒ ¿ÿÎ√˛Ë◊Ì

∞‰˘fiı ¬ıÓ«‰Î fiËŸ. ‰«fi◊Ì ÷E»-Ë·¿Ì-Ï⁄¤IÁ ¤ÎÊÎ◊Ì µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ fiËŸ, ¿Î›Î◊Ì Ë·¿Î

ËÎ‰-¤Î‰’Ò‰˝¿ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ fiËŸ, ’fl_÷ ›◊Î◊˝ ÁÒhÎÎfiÁÎÏflHÎÌ ‹‘fl V‰flı µkÎ‹ ËÎ‰¤Î‰’Ò‰˝¿fiÌ

‘‹Î˝ÿıÂfiÎ ±Î’‰Ì. ÷◊Î ‰‚Ì ÷ı ÷ı l˘÷ÎfiÎ Ëˆ›ÎfiÎ ÷◊Î¤Î‰=±Ï¤≠Î›=vÏ« Ï‰ÂıÊ ΩHÎÌfiı

‘‹˘˝’ÿıÂ ±Î’‰˘.

’Ò‰˝¤‰˘‹Î_ ≠ÎM÷ ¿flı·Î Á_V¿Îfl˘fiÎ ±Î‘Îflı ±Î ¤‰‹Î_ ¿˘≥fiı ¤√‰ÎfifiÌ ’ÒΩ ÁÏ‰ÂıÊ

v«ı, ¿˘¥fiı ±K››fi ÁÏ‰ÂıÊ v«ı, ¿˘¥fiı I›Î√ ÷’ ÁÏ‰ÂıÊ v«ı, ¿˘¥fiı ÁÎ‹ÎÏ›¿-≠Ï÷ø‹HÎ

ÁÏ‰ÂıÊ v«ı, ¿˘¥fiı ¤„@÷ ÁÏ‰ÂıÊ v«ı, ¿˘¥fiı ’flfiÌ Áı‰Î (‰ˆ›Î‰E«) ÁÏ‰ÂıÊ v«ı,

‹˘ZÎ≠Î„M÷fiÎ ±Á_A› ›˘√˘ »ı, …ıfiı …ı v«ı ÷ıfiı ÷ı ÁÏ‰ÂıÊ Á‹Ω‰‰˘, Œ@÷ ⁄ÌΩ ’HÎ …ı ›˘√˘

»ı ÷ı ›˘√˘ µ’fl ±vÏ« fi ◊Î›, ’fl_÷ ⁄ÌΩ ›˘√˘ ‹ÎflÎ◊Ì fi◊Ì Áı‰Î÷Î, ÷ı Áı‰‰Îfi˘ @›Îflı Â¤

±‰Áfl ±Î‰ı ? ±ı‹ ≥÷flfiÎ ±Áı‰fifiÎ ¬ıÿ’Ò‰¿ Áı‰Î÷Î ›˘√fiÌ vÏ« ‰‘ı ÷ı flÌ÷ı Ï‰‰ÏZÎ÷ ≥WÀ

›˘√ Á‹Ω‰‰˘. √‹÷Î ›˘√◊Ì ±ı¿ ‰¬÷ Ï‰¿ÎÁ ’Î‹Âı ÷˘ ¿Î‚ÎL÷flı ⁄ÌΩ ›˘√˘ ’HÎ ≥WÀ

⁄fiÂı …, ¿˘¥ ’HÎ Ï‰‰ÏZÎ÷ ±ı¿ fi√fl‹Î_ …‰ÎfiÎ flV÷Î …ı‹ ±fiı¿ Ë˘› »ı. ⁄‘Î ∞‰˘ ⁄‘Î …

flV÷ı «Î·Ì Â¿÷Î fi◊Ì. ¿˘¥ ’HÎ ±ı¿ flV÷ı … √Î‹‹Î_ ≠‰ıÂ ¿flı »ı. Œ@÷ ⁄ÌΩ flV÷Î◊Ì √Î‹‹Î_

fi … …‰Î› ±ı‰Î Ï‰fl˘‘¿ Ë˘÷Î fi◊Ì. ÷ı‹ ±ËŸ Á‹…‰_.

±‰÷flHÎ —- •Õ Á∑§◊ÕZ ‚È¬Á‚h◊ÊŒı ‚ÊœÈœ◊Ù¬Œ‡Ê◊ÈÑUæU äÿÊSÿ üÊÊfl∑§-œ◊Ù¬Œ‡Ê—?ßàÿÊ„U-

ÁÎ‘‘‹˝ ±ı Á‰˝◊Î I›Î√‘‹˝ »ı. ÷ı Á‰˝lıWÃ ‘‹˝ »ı. ÷˘ ≠Îfl_¤‹Î_ lıWÃ ±fiı Á≠ÏÁ©

±ı‰Î ÁÎ‘‘‹˝fi˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰Îfi˘ ‘˘flÌ‹Î√˝ µS·_CÎÌfiı ±Î ∞‰fiı lÎ‰¿‘‹˝fi˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰Îfi_

ÂÎ ‹ÎÀı ¿Ë˘ »˘ ? ÷ıfi˘ µkÎfl Á‹Ω‰ı »ı ¿ı —-

1. …ı ‘‹˝ ±Î ¤‰‹Î_ ±fiı ’fl¤‰‹Î_ ≥ÏLƒ›…L› Ï‰Ê›Á¬˘ … Á‹Ω‰ı ±fiı ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ ·˙Ï¿¿Á¬˘

‹ÎÀı … ‘‹˝ ¿fl‰Îfi_ …HÎÎ‰ı, ±Î‰˘ ‘‹˝ ¿flÂ˘ ÷˘ Á¬Ì ◊Â˘ ÷ı ·˙Ï¿¿‘‹˝. ±fiı …ı ‘‹˝ ±ÎI‹ÎfiÎ ±fi_÷iÎÎfiÎÏÿ

Á¬fiÌ ‰Î÷ ¿flı, ÿıË◊Ì flÏË÷ ◊‰ÎfiÌ ±fiı ‹˘ZÎÁ¬fiÌ ‰Î÷ ¿flı ÷ı ·˘¿˘kÎfl‘‹˝.

E:/JAYA/YOG. PM5 67

671ÃS‚Ê‚ááÊ

2ûÊáÊ•Ù,

3ÃÁê◊

4Œ…¢U

5¬ÄπflÊÿ¡ÙªÊ•Ù–

6Á‚Çœ¢

7¬Á⁄UáÊÊ◊Ê•Ù,

8‚ê◊¢ ¬Á⁄U¬Ê‹

9áÊÊ•Ù ÿ H 28H

““ÃSÿ-”” üÊÊfl∑§œ◊¸Sÿ, ““•Ê‚ãŸàflÊŒ˜””-ªÈáÊSÕÊŸ∑§∑˝§◊áÊ ÷Êfl¬˝ÁÃ¬ÁûÊ¢ ¬˝ÁÃ¬˝àÿÊ‚ÛÊ—, ÿÕÙÄÃ◊˜ -““‚ê◊ûÊÁê◊ ©U ‹h, ¬Á‹ÿ¬È„UûÊáÊ ‚ÊflªÙ „UÙîÊÊ”” ßàÿÊÁŒ, •Ã∞fl ∑§Ê⁄UáÊÊÃ˜ ““ÃÁS◊Ÿ˜””=üÊÊfl∑§œ◊¸, ““≤…U◊˜””=•àÿÕZ, ““¬ˇÊ¬ÊÃÿÙªÊÃ˜””=•Ê‚ãŸ Á„U÷ÊflÃSÃàSfl÷Êfl‚ê÷flŸ ¬ˇÊ¬ÊÃ÷ÊflÊÃ˜– •Ã ∞fl ∑§Ê⁄UáÊÊÃ˜ ““‡ÊËÉÊ˝¢”” ÃÍáÊZ, ““¬Á⁄UáÊÊ-◊ÊÃ˜””=Á∑˝§ÿÿÊ ¬Á⁄UáÊ◊ŸÊÃ˜, Ãà¬ˇÊ¬ÊÃ ÃŒ˜÷ÊflÊ¬ÁûÊÁ⁄UÁÃ ∑Î§àflÊ– ÃÕÊ “‚êÿª˜”= ÿÕÊ‚ÍòÊ¢,“¬Á⁄U¬Ê‹ŸÊÃp”=¬Á⁄UáÊÁÃªÈáÊŸÁÃ– ‚È¬˝Á‚hàfl¢ øÊŒı ‚ÊœÈœ◊Ù¸¬Œ‡ÊSÿÊáÊÈfl˝ÃÊÁŒ-¬˝ŒÊŸ∑§Ê‹Áfl·ÿ◊˜, •ãÿÕÙÄÃÁfl¬ÿ¸ÿ ŒÙ·—– ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸—– H 28H

√Î◊Î◊˝ —- (±Ï‰fl÷ ÁQ›Bº„WÀ ’ÎhÎfiı) ÷ı ÿıÂÏ‰flÏ÷ fiÎ‹fi_ ’Î_«‹_ √HÎV◊Îfi¿ (1)

±ÎÁLfi Ë˘‰Î◊Ì, (2) ÷ı‹Î_ … Ë…\ ±I›L÷ ’ZÎ’Î÷fi˘ ¤Î‰ Ë˘‰Î◊Ì (3) ÂÌCÎ˛ ’ÏflHÎ‹fi

’Î‹‰ÎfiÌ Â@›÷Î Ë˘‰Î◊Ì, (4) ±fiı ÁQ›√˚ ≠¿Îflı ’Î·Ì Â¿ı ÷ı‹ Ë˘‰Î◊Ì ’Î_«‹Î √HÎÃÎHÎÎfi˘

… µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ Ωı¥±ı. ÎÎ28ÎÎ

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- ›˘√‘‹˝fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ ±ı‰Î «Îfl ’ÎhÎ˘ ’ˆ¿Ì ⁄ÌΩ fi_⁄flfiÎ ±Ï‰fl÷

ÁQ›º„WÀ ±ÎI‹Î±˘fiı ÁÎ‘ ‘‹˝fiı ⁄ÿ·ı ÿıÂÏ‰flÏ÷‘‹˝fi˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰Îfi_ ’Ò‰ıfiÌ 27‹Ì √Î◊Î‹Î_

…ı …HÎÎT›_, ÷ıfiÎ_ ‹A›I‰ı «Îfl ¿ÎflHÎ˘ »ı. Ωı ¿ı ÷Ì◊*¿fl ¤√‰L÷˘ ÷ı‹fiÌ ≠◊‹ÿıÂfiÎ‹Î_ ≠◊‹

Á‰˝I›Î√ ±fiı ’»Ì … ÿıÂI›Î√ Á‹Ω‰ı »ı ±fiı ¬flı¬fl ±Î … flÎ…‹Î√˝ »ı. ÷ı‹ »÷Î_ ±ËŸ

√˛_◊¿ÎfllÌ ≠◊‹ ÿıÂI›Î√, ±fiı ’»Ì Á‰˝I›Î√ Á‹Ω‰‰Îfi_ …ı ¿Ëı »ı. ÷ı ⁄Lfiı ’ZÎ˘ ‰@÷Î

±fiı l˘÷ÎfiÌ ¿ZÎÎ¤ıÿı ›◊Î◊˝ … »ı. F›Îflı ÷Ì◊*¿fl¤√‰L÷˘ ‰@÷Î Ë˘› »ı. I›Îflı ÷ı±˘ ±fi_÷Ì

’H›Î¥‰Î‚Î »ı. ÷Ì◊*¿flfiÎ‹¿‹˝fiÎ µÿ›‰Î‚Î »ı. ÷fl÷ … ÏÂW›˘‹Î_ ÿıÂfiÎ ’ÏflHÎÎ‹ ’Î‹ı ÷ı‰Ì

35 √HÎ˘◊Ì ¤flı·Ì ‰ÎHÎÌ‰Î‚Î Ë˘› »ı. ±fiı l˘÷Î ’HÎ ≥Lƒ¤ÒÏ÷ ±ÎÏÿfiÌ …ı‹ ⁄ËÎfl◊Ì ¤Îflı

±Ï¤‹ÎfiÌ ÿı¬Î÷Î Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ ±_ÿfl◊Ì ·CÎ¿‹a Ë˘› »ı. Ï‰ÏÂWÀ≠iÎÎ’fiÌ› V‰¤Î‰‰Î‚Î

Ë˘› »ı. ≥ÂÎflÎ ‹ÎhÎ‹Î_ Á_’ÒHÎ˝ ‰V÷fiı Á‹…fiÎflÎ Ë˘› »ı. ÷ı◊Ì ÷ı±˘ ÷ı flÌ÷ı µ’ÿıÂ ±Î’ı ÷ı

‰@÷Î-l˘÷ÎfiÌ Ï‰ÏÂWÀ÷ÎfiÎ fi›◊Ì ⁄flÎ⁄fl »ı. ’fl_÷ F›Î_ ‰@÷Î-l˘÷Î ÁÎ‘ÎflHÎ Ë˘›. F›Î_

±ÎÀ·Ì ÷Ì‰˛ ’H›Î¥ fi Ë˘› I›Î_ ≠◊‹ ÿıÂI›Î√ Á‹Ω‰Ì ’»Ì … Á‰˝I›Î√ Á‹Ω‰‰˘ ÷ı

’HÎ fi›¤ıÿı ›◊Î◊˝ … »ı. ÷ıfiÎ_ ‹A› «Îfl ¿ÎflHÎ˘ »ı.

(1) ±Ï‰fl÷ ÁQ›Bº„WÀ ±ı «˘◊_ √HÎV◊Îfi¿ »ı ±fiı ÿıÂÏ‰flÏ÷ ±ı ’Î_«‹_ √HÎV◊Îfi¿

»ı. √HÎV◊Îfi¿˘fiÎ ø‹ ≠‹ÎHÎı ÷ı ’Î_«‹Î √HÎV◊Îfi¿fiÎ ¤Î‰˘fiÌ ≠Î„M÷ ¿fl‰Î‹Î_ ÷ı «˘◊_

√HÎV◊Îfi¿ fi∞¿ ’Õı »ı. ±◊Î˝÷˚ ’Î_«‹Î √HÎV◊Îfi¿fiÎ ¤Î‰˘ ±Î ∞‰‹Î_ …·ÿÌ ≠ÎM÷ ◊¥

Â¿ı »ı. Ï‰ÂıÊÎ‰U›¿ ‹ËÎ¤ÎW›‹Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı - ±Î ∞‰fiı ÁQ›¿˚I‰ ≠ÎM÷ ◊›Î ’»Ì ’S›˘’‹

M≤◊¿˚I‰ ≠‹ÎHÎ „V◊Ï÷ ±˘»Ì ◊›ı »÷ı lÎ‰¿‘‹˝fiÌ ≠Î„M÷ ◊Î› »ı. ‰‚Ì ≠◊‹ ‘˘flHÎfi˘

E:/JAYA/YOG.PM5 68

68

±P›ÎÁ ¿flfiÎflfiı ⁄ÌΩ ‘˘flHÎfi˘ ±P›ÎÁ fi∞¿ Ë˘‰Î◊Ì ÷fl÷ ’ÏflHÎÎ‹ ’Î‹ı »ı. ÷ıfiÎ ⁄ÿ·ı

hÎÌΩ-«˘◊Î ‘˘flHÎfi˘ ±P›ÎÁ ¿fl‰Î Ω› ÷˘ ⁄Ï©¤ıÿ ◊÷Î_ ±fi◊ ◊Î›. ‹ÎÀı ’Î_«‹_ √HÎV◊Îfi¿

““±ÎÁLfi”” Ë˘‰Î◊Ì ÷ı‰Î ∞‰˘fiı ÷ı … µ’ÿıU› »ı.

(2) ±Î … ¿ÎflHÎ◊Ì ±Î ’Î_«‹_ √HÎV◊Îfi¿ (±Ï÷Â› Ïfi¿À‰÷a Ë˘‰Î◊Ì …) ÷ı

lÎ‰¿‘‹˝‰Î‚Î ’Î_«‹Î √HÎV◊Îfi¿‹Î_ … ±Î ∞‰˘fiı ±Ï÷Â› ’ZÎ’Î÷ ◊Î› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı

‰V÷ ¤Î‰◊Ì ±ÎÁLfi Ë˘›, ÷ı ‰V÷ V‰¤Î‰ÎI‹¿ ⁄fiÌ …‰ÎfiÎ Á_¤‰◊Ì ÷ı ‰V÷fi˘ ’ZÎ’Î÷

±Î‰ı … »ı. …ı‹ Q≤√fiı ’˘÷Îfi _⁄E«_ ¤Î‰◊Ì (VfiıË◊Ì-ÂflÌflfiÎ Á_⁄_‘◊Ì) ±ÎÁLfi »ı. ÷ı◊Ì

⁄‚‰kÎfl ÏÁ_Ë ±Îø‹HÎ ¿flı ÷˘ ’HÎ ÷ı Q≤√fiı ÷ı ⁄E«_ ’˘÷ÎfiÎ V‰¤Î‰ÎI‹¿ (±Î ‹Îfl_ … »ı.

±Î ⁄E«_ ÷ı Ë_ … »\_, ±ı‹) ◊‰Î◊Ì ÷ıfiÎ ’ZÎ’Î÷fiı ·Ì‘ı ⁄·‰Îfi˚ ÏÁ_ËfiÌ ÁÎ‹ı ’HÎ ±Îø‹HÎ

¿flı »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ±Î ∞‰fiı ’Î_«‹Î √HÎÃÎHÎÎfiÌ ≠Î„M÷ Ïfi¿À Ë˘‰Î◊Ì ’ZÎ’Î÷ ◊Î›. ÷ı◊Ì ÷ı

… √HÎV◊Îfi¿ µ’ÿıU› »ı.

(3) ‰‚Ì ±Î ¿ÎflHÎ◊Ì (±Î ∞‰fiı ’Î_«‹Î √HÎÃÎHÎÎfi˘ ’ZÎ’Î÷ Ë˘‰Î◊Ì) …SÿÌ …SÿÌ ÷ı

±ÎI‹Î‹Î_ ±Î ’Î_«‹_ √HÎÃÎb_ Ïø›ÎI‹¿ ¤Î‰ı ’ÏflHÎÎ‹ ’Î‹÷_ Ë˘‰Î◊Ì ÷ı … µ’ÿıU› »ı. …ı ∞‰fiı

…ıfi˘ ’ZÎ’Î÷ Ë˘› »ı ÷ı ∞‰‹Î_ ÷ı ‰V÷ Ïø›ÎI‹¿¤Î‰ı ÷fl÷ … ’ÏflHÎÎ‹ ’Î‹ı »ı. …ı‹ ¿ı fiÎfiÎ

⁄Î‚¿fiı fl‹÷Ïø›Îfi˘ ’ZÎ’Î÷ Ë˘› »ı. ÷ı◊Ì √‹ı ÷ı‰Î ≥WÀ¤˘…fifiı ’HÎ »˘ÕÌfiı Ïø›ÎI‹¿¤Î‰ı

fl‹‰Î ÿ˘ÕÌ Ω› »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ±Ï‰fl÷ÁQ›Bº„WÀfiı ÿıÂÏ‰flÏ÷ ‰‘ Ï≠› Ë˘‰Î◊Ì ±b‰˛÷-√HÎ‰˛÷-

ÏÂZÎÎ‰˛÷ V‰Ì¿Îfl‰Î w’ı, «ˆI›‰_ÿfi, √v‰_ÿfi ±fiı ÷’I›Î√ÎÏÿ Ïø›ÎI‹¿¤Î‰ı ¿fl‰Î w’ı ÷fl÷

’ÏflHÎÎ‹ ’Î‹ı »ı. ‹ÎÀı ÷ı … √HÎV◊Îfi¿ µ’ÿıU› »ı.

(4) ÷◊Î ±Î ±ÎI‹Îfiı ’Î_«‹Î √HÎÃÎHÎÎfi˘ ’ZÎ’Î÷ Ë˘‰Î◊Ì ±fiı Ïø›ÎI‹¿¤Î‰ı ’ÏflHÎÎ‹

≠ÎM÷ ◊›ı·˘ Ë˘‰Î◊Ì ’˘÷ÎfiÎ ±ÎI‹Îfi˘ ’ÏflHÎÎ‹ ÷ı‹Î_ ‰ÎV÷Ï‰¿ ±_Ω‰Î◊Ì, ËÎÏÿ˝¿ Â¤¤Î‰

‰‘‰Î◊Ì ÁÒhÎ˘‹Î_ …ı‹ ¿èÎ_ »ı ÷ı‹ … ÁQ›√˚ ≠¿Îflı ±Î ’Î_«‹_ √HÎÃÎb_ ÷ı ’Î‚Ì Â¿ı »ı.

’ÏflHÎÏ÷√HÎ’Ò‰˝¿ ›◊Î◊˝ ’Î·fi ∞‰fi‹Î_ ±Î‰Ì Â¿ı »ı. ÷ı◊Ì ±Î … √HÎV◊Îfi¿ µ’ÿıU› »ı.

‰‚Ì …ˆfiÂÎjÎ˘‹Î_ … ¿èÎ_ »ı ¿ı ÁÎ‘‘‹˝fi˘ µ’ÿıÂ ±Î’÷Î_ ’Ëı·Î_ ÷ıfiÌ ±ÎÏÿ‹Î_ ∞‰fiı

lÎ‰¿‘‹˝fiÎ ±b‰˛÷ÎÏÿ ±Î’‰Îfi˘ ¿Î‚ ±ı … Ï‰Ê› »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ÁÎ‘‘‹˝fiÎ_ ‰˛÷˘ ±Î’÷Î_

’Ëı·Î_ lÎ‰¿‘‹˝fiÎ_ ±b‰˛÷˘ ±Î’‰Î_ Ωı≥±ı, ÷ıfi˘ flÏÁ¿ ⁄fiı, ±_Âı ±_Âı ‰˛÷˘ ’Î·÷˘ ◊¥

Ω› I›Îflı ‹ËÎ‰˛÷˘ ±Î’‰Î_ Ωı≥±ı. ÷’V‰Ìfiı ’ÎflHÎÎ‹Î_ ≠‰ÎËÌ ±’Î› ’»Ì ‘Ìflı ‘Ìflı …ÃflÎÏBfi

…ı‹ …ı‹ Á÷ı… ⁄fiı ÷ı‹ ÷ı‹ ¿ÃHÎ ¬˘flÎ¿ ±’Î›, ÷ı‹ ±ÎÏÿ‹Î_ ±b‰˛÷˘ ±Î’‰Îfi_ …ˆfiÂÎjÎ˘‹Î_

Á≠ÏÁ© »ı.

•ãÿÕÊ = Ωı ±ı‹ ¿fl‰Î‹Î_ fi ±Î‰ı ±fiı ’Ëı·ı◊Ì … ÁÎ‘‘‹˝ Á‹Ω‰‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘

ÁÎ‘‘‹˝ ¿ÃÌfi ·Î√÷Î_, ‰Ì› ˝S·ÎÁ ‹_ÿ ’ÕÌ …÷Î_, I›Î√‹Î√˝ ≠I›ı … ±flÏ« ‰‘÷Î_, µ’Îl›fiÎ_

’√Ï◊›Î_ «Õ÷˘ ⁄_‘ ◊¥ Ω›. ÷ı◊Ì ¤ÎÏ‰‹Î_ ÿıÂI›Î√ ±Î‰‰Îfi˘ Á_¤‰ ’HÎ ·M÷ ◊¥ Ω›.

E:/JAYA/YOG. PM5 69

69

‹ÎÀı µ’fl ¿Ëı·Î ≠◊‹ ÿıÂI›Î√ ±fiı ’»Ì Á‰˝I›Î√fiÎ ‹Î√˝ ¿fl÷Î_ Ï‰’flÌ÷ µ’ÿıÂ ±Î’‰Î◊Ì

±Î ∞‰ ‰˛÷ ≠I›ı … fiÎ¬Â ◊÷Î_ ‹ËÎÿ˘Ê ·Î√ı. …ı ›˘√‹Î√˝fi_ ⁄Ì… fl˘’Î›_ Ë÷_ ÷ıfi˘ ’HÎ

µE»ıÿ ◊¥ Ω›. ‹ÎÀı ±Î fi›fiÌ ±’ıZÎÎ±ı ≠◊‹ ÿıÂI›Î√ … µ’ÿıU› »ı. ±Î ««Î˝ fi›fiı

ÁÎ‹ı flÎ¬Ìfiı ¿flÌ±ı ÷˘ …wfl ›◊Î◊˝ Á‹ΩÂı. ÎÎ28ÎÎ

±‰÷flHÎ —- Ë‰ı ›˘√‘‹˝fiÎ hÎÌΩ ±Ï‘¿ÎflÌ ÿıÂÏ‰flÏ÷‘fl ±ÎI‹Îfiı ¿ı‰˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘

÷ı …HÎÎ‰ı »ı —-

ÃßÿS‚2 ¬ÈáÊ

1 ÁflÁøûÊÙ

7, Ã„ÈUûÊ⁄U‚È¡Ùª‚Ê„UªÙ

3 áÊ•Ù

8 –

‚Ê◊ÊßÿÊßÁfl‚•Ù4, áÊÿÁáÊ©UáÊ¢

6 ÷Êfl‚Ê⁄UÙ

5 ÁûÊ H29H

“ÃÎÃËÿSÿ ¬ÈŸ—= ©U¬ãÿÊ‚∑˝§◊¬˝Ê◊ÊáÿÊŒfl øÊÁ⁄UÁòÊáÊ—, ¬˝∑§◊ÊŒ˜ Œ‡ÊøÊÁ⁄UÁòÊáÊ—üÊÊfl∑§Sÿ, ÁflÁøòÊ— ŸÊŸÊ¬˝∑§Ê⁄U— ÃŒ¬ÊãÃ⁄UÊ‹÷ÍÁ◊∑§Ê¬ˇÊÿÊ, ““ÃÕÊ ÃŸ ¬˝∑§Ê⁄ UáÊ©UûÊ⁄U‚ÈÿÙª‚Êœ∑§Ù ôÊÿ ©U¬Œ‡Ê—– ©UûÊ⁄UÊ— ‚ÈÿÙªÊ— ÃŒ˜÷ÍÁ◊∑§ÊŸÈ∑˝§◊ÊªÃÊ ∞fl ¬˝ÁÃ◊ÊŸÈM§¬áÊ–‚Êäÿ◊Ê„U ““‚Ê◊ÊÁÿ∑§ÊÁŒÁfl·ÿ—””-•Õ¸ŸËàÿÊ ‚Ê◊ÊÁÿ∑§ë¿ UŒÙ¬SÕÊåÿÊÁŒªÙø⁄U—““¬˝Ê‚ÊŒÁfl·ÿ— Ãã◊Í‹¬ÊŒ‡ÊÙœŸÊÁŒ”” ãÿÊÿŸ– ∑§Õ¢ ŒÊÃ√ÿÙ˘ÿ◊È¬Œ‡Ê—? ßàÿÊ„U-““áÊÿÁáÊ¬ÈáÊ¢”” ßÁÃ Á∑˝§ÿÊÁfl‡Ê·áÊ◊˜, ‚Œ˜÷ÊflÊŸÿŸ„UÃÈ⁄UÊˇÊ¬áÊÊÁŒM§¬— ¬˝∑§Ê⁄U ß„U Ÿÿ—,ÃÁÛÊ¬ÈáÊ◊˜ ““÷Êfl‚Ê⁄U—””=SflÃÙ flÊÁ‚ÃŸÊãÃ—∑§⁄UáÊŸ ‚¢flª‚Ê⁄U—, ¬˝Êÿ‡ÊÙ ÷ÊflÊŒ˜ ÷Êfl¬˝‚ÍÃ—–ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H 29H

√Î◊Î◊˝ —- hÎÌΩ ÿıÂÏ‰flÏ÷‘fl ±ÎI‹Îfiı ÷ıfiÎ◊Ì µ’flfiÎ ±Ï‘¿ ±Ï‘¿ µkÎ‹›˘√˘fi˘ ÁÎ‘¿,

ÁÎ‹ÎÏ›¿ÎÏÿ ‰˛÷˘fiÎ Ï‰Ê›‰Î‚˘, ¤Î‰ (±ÎI‹’ÏflHÎÎ‹) »ı ≠‘Îfi …ı‹Î_ ±ı‰˘ ‘‹ ˝’ÿıÂ fi›˘fiÌ

Ïfi’HÎ÷Î’Ò‰˝¿ Ï‰Ï‰‘ ≠¿Îflı √v±ı ±Î’‰˘ Ωı¥±ı. ÎÎ29 ÎÎ

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- hÎÌΩ fi_⁄flfiÎ ‹˘ZÎ’Ï◊¿ lÌ ÿıÂ«ÎÏflhÎ‰Îfi˚ ±ÎI‹Îfiı, √Î◊Î 9‹Ì‹Î_

⁄÷Î‰ı·Î µ’L›ÎÁ ø‹fiÌ ≠‹ÎHÎ÷Î ≠‹ÎHÎı «ÎÏflhÎ‰Îfi˚ ±ÎI‹Îfiı, ’fl_÷ √Î◊Î 16‹Ì‹Î_

«ÎÏflhÎ‰Îfi˚fiÎ ⁄÷Î‰ı·Î ⁄ı ¤ıÿ˘ ’ˆ¿Ì ≠Á_√ÎfiÁÎflı ÿıÂ «ÎÏflhÎ‰Î‚Î lÎ‰¿fiı ÷ıfiÌ ±’ÎL÷flÎ·

¤ÒÏ‹¿ÎfiÌ ±’ıZÎÎ±ı µkÎfl˘kÎfl Á›˘√fi˘ ÁÎ‘¿ ⁄fiı ÷ı ÷ı ≠¿Îflı fiÎfiÎÏ‰‘ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ Ωı≥±ı.

ÿıÂI›Î√fiÎ ±fiı¿ ¤ıÿ˘ »ı. ±ı¿ ‰˛÷ √˛ËHÎ ¿flı ÷ı …CÎL› ÿıÂI›Î√Ì, ⁄ı-hÎHÎ-«Îfl-’Î_«

›Î‰÷˚ ⁄Îfl ‰˛÷˘ √˛ËHÎ ¿flı ÷ı ‹K›‹ÿıÂI›Î√Ì ±fiı ø‹Â— lÎ‰¿fiÌ ±ÏBÎ›Îfl ≠Ï÷‹Î ‘ÎflHÎ

¿flı ÷ı µI¿ÚWÀÿıÂI›Î√Ì ¿Ëı‰Î› »ı. ‹fi-‰«fi ±fiı ¿Î›Î±ı ¿flÌ ’Î’ ±fiWÃÎfi˘fiÎ ¿flHÎ-¿flÎ‰HÎfiÎ

I›Î√Ì, ≠Ï÷Áı‰fiÎfi‹Ï÷, ÷◊Î ≠Ï÷l‰HÎÎfi‹Ï÷fiÎ ’HÎ I›Î√Ì, Œ@÷ Á_‰ÎÁÎfi‹Ï÷ Áı‰fiÎflÎ ÷ı

µI¿ÚWÀ ÿıÂI›Î√Ì lÎ‰¿ ¿Ëı‰Î› »ı. ±ı‹ ÿıÂI›Î√ÌfiÎ ±fiı¿ ¤ıÿ˘ »ı. ÷ı◊Ì …CÎL› ÿıÂI›Î√Ìfiı

‹K›‹ÿıÂI›Î√fi˘ ±fiı ‹K›‹ÿıÂI›Î√Ìfiı µI¿ÚWÀ ÿıÂI›Î√fi˘, µkÎfl˘kÎfl Ï‰¿ÎÁ ¿ı‹ ◊Î› ÷ı‰˘

µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ Ωı¥±ı.

E:/JAYA/YOG.PM5 70

70

±Î flÌ÷ı ÿıÂI›Î√fiÎ ±fiı¿ ≠¿Îfl˘ »ı. ‹ÎÀı ÷ı ÷ı ∞‰˘fiÌ …ı‰Ì …ı‰Ì ‰E«ıfiÌ ¤ÒÏ‹¿Î

(’ÎhÎ÷Î) Ë˘› »ı. ÷ı ÷ı ±’ıZÎÎ±ı ÷ı‰Î ÷ı‰Î ≠¿Îflı µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ Ωı¥±ı ¿ı …ı◊Ì ‘Ìflı ‘Ìflı

¿Î‚ÎL÷flı ÷ı ÿıÂI›Î√fiÌ ±’ıZÎÎ±ı µkÎfl µkÎfl (’»Ì-’»Ìfi˘) Á›˘√ ÁÎ‘¿ ⁄fiı,

…CÎL›ÿıÂI›Î√‹Î_◊Ì ‹K›‹ ÿıÂI›Î√‹Î_ ±Î‰ı, ‹K›‹ÿıÂI›Î√‹Î_◊Ì µkÎfl µkÎfl ÿıÂI›Î√ ‰‘÷Î_

÷ıfiÌ ¤ÒÏ‹¿Î ≠‹ÎHÎı ±fiø‹ı 11 ≠Ï÷‹Îfiı ‘ÎflHÎ ¿fl‰Î w’ Á›˘√˘ ’HÎ ±Î‰ı·Î ⁄fiı, Á›˘√˘

ÏÁ© ◊Î› ÷ı‰˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ ±ıÀ·_ … fiÏË, ’fl_÷ µkÎfl˘kÎfl Ï‰¿ÎÁ ÁÎ‘÷Î_ …ı ÁÎK› ±L÷ı

ÁÎ‘‰_ »ı ÷ı …HÎÎ‰ı »ı ¿ı ÁÎ‹ÎÏ›¿ (Á‰˝Ï‰flÏ÷ÁÎ‹ÎÏ›¿), »ıÿ˘’V◊ÎfiÌ› ±ÎÏÿ «ÎÏflhÎw’

’fl‹ÁÎK› ≠ÎM÷ ◊Î›, ÷ı‰˘ ÷ıfiÎ Ï‰Ê›‰Î‚˘ ±◊˝fiÌÏ÷fiı ±fiÁÎflı µ’ÿıÂ ±Î’‰˘. ÿıÂI›Î√

±fiı Á‰˝I›Î√fi˘ ‹ÏË‹Î-≠¤Î‰, ÷ı‹Î_ flËı·Ì ±ÎI‹ÏË÷fiÌ Â„@÷, ÷ıfiÎ µ’flfiÎ_ Á›˘B› ºWÀÎL÷˘

¥I›ÎÏÿ ±◊˘˝ Á‹Ω‰‰ÎfiÌ fiÌÏ÷’Ò‰˝¿ ±ı‰˘ ‘‹˘˝’ÿıÂ ±Î’‰˘ ¿ı ∞‰ V‰ÁÎK› ≠ÎM÷ ¿flı.

±Î Ï‰Ê› µ’fl ±ı¿ ºWÀÎL÷ …HÎÎ‰ı »ı ¿ı - …ı …B›Î±ı …ıÀ·Î ‹Î‚fi_ ⁄ÌSÕŸ√ ⁄fiÎ‰‰_

Ë˘› ÷ı …B›Î±ı ÷ı ⁄ÌSÕŸ√fiı ±fiw’ ’ÎÿÂ˘‘fiÎÏÿ (’Î›˘ ¬˘ÿ‰˘, ’Î›˘ ·˘¬_Õ-ÁÌ‹ıLÀ◊Ì ‹…⁄Ò÷

¿fl‰˘, ≠Îfl_¤fiÌ ÿÌ‰Î· ’Ë˘‚Ì «HÎ‰Ì, ‰E«ıfiÎ V·ı⁄˘ ‹…⁄Ò÷ ±fiı ΩÕÎ ¤fl‰Î, ’ÌS·fl˘ µ’fl

ÿÌ‰Î·˘fi_ ‰…fi Ì·Ì ·ı‰_ ¥I›ÎÏÿ) ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ÷ı L›Î› ≠‹ÎHÎı ±Î ÿıÂÏ‰flÏ÷‘flfi˘

’Î›˘ µ’ÿıÂ ¶ÎflÎ ±ı‰˘ ‹…⁄Ò÷ ¿fl‰˘ ¿ı ÷ı ‹ËÎ«ÎÏflhÎ w’Ì ‹ËÎ≠ÎÁÎÿ V‰w’ ⁄fiı.

ÿıÂÏ‰fl÷‘fl ±ÎI‹Î±˘fiı ±Î µ’ÿıÂ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ±Î’‰˘ ? ÷ıfiÎ µkÎfl‹Î_ ±Î«Î›˝lÌ …HÎÎ‰ı

»ı ¿ı ““fi›˘fiÌ Ïfi’HÎ÷Î’Ò‰˝¿”” ±Î ’ÿ Ïø›Î’ÿfi_ Ï‰ÂıÊHÎ Á‹…‰_. ‘‹ ˝’ÿıÂ ÁÎ_¤‚‰Îfiı ›˘B›

±ı‰Î lÎ‰¿˘fiÎ Ëˆ›Î‹Î_ ‘‹Î˝«flHÎ ≠I›ı µkÎ‹˘kÎ‹ ““Áÿ˚¤Î‰”” ·Î‰‰Î‹Î_ ¿ÎflHÎw’ ⁄fiı ±ı‰˘,

÷◊Î lÎ‰¿˘fi_ xÿ› Ïÿfi-≠Ï÷Ïÿfi ‘‹˝l‰HÎ ±fiı ‘‹Î˝«flHÎ ≠I›ı ±Î¿ÊÎ˝› ±ı‰˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘

÷ıfiı ±ËŸ fi› (ºÏWÀ) ¿Ëı‰Î› »ı. …ı ±ÎI‹Îfi_ …ı ≠¿Îflı ÏË÷ ◊Î› ÷ı ≠¿Îflı ÷ı ±ÎI‹Îfiı ‘‹˝

Á‹Ω‰‰˘ ÷ı fi› ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î‰Î fi›˘‹Î_ Ïfi’HÎ÷Î flÎ¬Ìfiı √v±ı µ’ÿıÂ ±Î’‰˘. ⁄˘·‰Î-

⁄˘·‰Î‹Î_ ¿o¥ ’HÎ ◊Î’ fi ¬Î¥ …¥±ı, l˘÷Îfi_ ±ÏË÷ fi ◊¥ Ω›, ‘‹˝ ≠I›ı, ‘‹a ≠I›ı,

ÿı‰-√v ≠I›ı ¶ıÊ fi Ω√ı ÷ı‰˘ ’fl‹ ’Ï‰hÎ ‘‹˘˝’ÿıÂ ›˘B›ÎI‹Îfiı √v∞±ı ±Î’‰˘.

‰‚Ì ¤Î‰ÁÎfl’Ò‰˝¿ ‘‹˘˝’ÿıÂ ±Î’‰˘ ±ıÀ·ı µ’ÿıÂ ±Î’fiÎfl Áÿ˚√v±ı ’˘÷Îfi_ Ëˆ›_

Á_‰ı√, Ïfi‰ı˝ÿ ±fiı Á‹÷ÎÏÿ ¤Î‰˘◊Ì ¤fl’Òfl ⁄fiÎ‰‰_, Ï…fiırflfiÌ ‰ÎHÎÌ ≠I›ı ±fiL›¤Î‰,

…√÷fiÎ ÷‹Î‹ ’ÿÎ◊˘˝◊Ì V‰›_ Á‰˝◊Î Ïfi—VM≤Ë, ÿıË »÷Î_ ÿıËÎ÷Ì÷ ¤Î‰‰Î‚Î, Ïfiç›◊Ì ±I›L÷

‹˘ZÎÎÏ¤·ÎÊÌ, Á_ÁÎfl ±fiı Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fiÌ ¬À’À, ¿Î‰Î-ÿÎ‰Î, ‹ı·Ì fl‹÷˘, ÷ı‹fiÌ ÁÎ◊ıfi˘ …

‰Î÷Î˝·Î’, Á÷÷ ÷ı±˘fi˘ … ’Ïfl«›, Á÷÷ ·˘¿˘fiÎ … ±Î‰fi-Ω‰fi ¤Î‰, ¥I›ÎÏÿ ÿ√HÎ˘◊Ì

÷tfi ‹@÷ ±ı‰Î ‹ËÎI‹Î ⁄fiÌfiı µ’ÿıÂ ±Î’‰˘. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ V‰÷— ‰ˆflÎB›ÎÏÿ √HÎ˘◊Ì

‰ÎÏÁ÷ »ı ±_÷—¿flHÎ …ıfi_ ±ı‰Î ‹Ïfi ‰Õı ±’Î÷˘ µ’ÿıÂ … Á_‰ı√ÁÎfl Ë˘¥ Â¿ı, ¿ÎflHÎ ¿ı

≠Î›— CÎb_ ¿flÌfiı ‰@÷ÎfiÎ ¤Î‰‹Î_◊Ì … l˘÷ÎfiÎ ¤Î‰fiÌ ≠ÁÒÏ÷ ◊Î› »ı. ‰@÷ÎfiÎ √HÎ˘ l˘÷Îfiı

±Áfl ¿flı »ı. ÕÎ"@ÀflfiÌ ‹‘flÌ ‰ÎHÎÌ ÿÿafiÎ ±‘˝ÿÿ˝fiı ÿÒfl ¿flı »ı. ±fiı ÷ı ÕÎ"@ÀflfiÌ ≠Ïø›ÎfiÌ

E:/JAYA/YOG. PM5 71

71

÷˘ ‰Î÷ … Â_ ¿fl‰Ì ? ÷ı‹ fi›Ïfi’HÎ ±fiı ¤Î‰ÁÎfl ±ı‰Î √v∞fiÌ ‹‘flÌ ‰ÎHÎÌ ÏÂW›fiı

±‘˝Á›˘B› ÷˘ ±ı‹fiı ±ı‹ … ⁄fiÎ‰ı »ı ±fiı ’»Ì √fl∞ ‰Õı ¿flÎ÷Ì ≠Ïø›Î ÷˘ ÏÂW›fiı ¿uÎ_›fiı

@›Î_› ¨«Î V◊Îfiı ·¥ Ω› »ı.

ÿÌZÎÎ ±ÎM›Î ’Ëı·Î_ √v∞ ÏÂW›fiÌ …ıÀ·Ì ¿Î‚∞ ¿flı »ı ÷ıfiÎ ¿fl÷Î_ ±fiı¿√HÎÌ ÷ıfiÎ

±ÎI‹ÎfiÎ ÏË÷fiÌ ¤Î‚-Á_¤Î‚ ÿÌZÎÎ ±ÎM›Î ’»Ì √v∞±ı Á÷÷ flÎ¬‰ÎfiÌ Ë˘› »ı. ÿÌZÎÎ

±Î’‰ÎfiÌ …flÎ ’HÎ µ÷Î‰‚ ¿fl÷Î fi◊Ì. ¿ı ÏÂW›˘fiÌ ·Î·«‹Î_ ’Õ÷Î fi◊Ì ¿ÎflHÎ ¿ı ±ı¿ ±›˘B›

∞‰ ±_ÿfl ±Î‰ı ÷˘ ÷ı ÷ıfi_ ÷˘ fi ÁÎ‘ı, ’fl_÷ ÂÎL÷Ï«kÎı, ±ı¿ ‹fiı, ‰ˆflÎB›¤ÌfiÎ xÿ›ı ÁÎ‘fiÎ

ÁÎ‘÷Î µkÎ‹ ±ı‰Î ¥÷fl ±ÎI‹Î±˘fiı ’HÎ ¿˚·ıÂfi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı. √v-ÏÂW›˘ ‰E«ı CÎÕÎ ¿flÎ‰ı,

Á‹ÿÎ› Ï»Lfi-Ï¤Lfi ¿flı, ¥I›ÎÏÿ ±fiı¿ fi¿ÂÎfi˘ ◊Î›. ‹ÎÀı ±ÎI‹Î◊a ‹ËÎI‹Î±˘ ±Î‰Ì

·Î·«‹Î_ ¿ÿÎÏ’ ŒÁÎ÷Î fi◊Ì. V‰-’flfi_ ÏË÷ ◊Î› ÷ı‰˘ … flV÷˘ ±Î«flı »ı. ÎÎ29 ÎÎ

±‰÷flHÎ —- ∞ÃŒÈ¬Œ‡Ê¸ŸÊÿÊ˘˘„U —- ±Î … ‰Î÷ ‰‘ V’WÀ …HÎÎ‰÷Î_ ¿Ëı »ı.

‚hê◊ÊáÊÈfl⁄UÙ„UÊ1, ÁflûÊË

2, ŒÊáÊ¢

5 ø ÃáÊ

3 ‚ÈÁfl‡ÊÈh¢

4 –

5Á¡áÊ¬Èÿ÷ÙÿáÊÁfl„UË

6, ‚¢¤ÊÊÁŸÿ◊Ù

7 ÿ ¡Ùª¢ÃÙ

8 H30H

““‚h◊Ê¸ŸÈ¬⁄UÙœÊŒ˜ ÷ÍÁ◊∑§ıÁøàÿŸ, ÃlÕÊ-•áÊÈfl˝Ãœ⁄USÿ ÃÊflÃ˜ ∑§◊Ê¸ŒÊŸàÿÊªŸ““flÎÁûÊ—”” flÃ¸ŸÁ◊àÿÕ¸—– ŒÊŸ¢ ø ““ÃŸ ‚ÈÁfl‡ÊÈh¢”” ‚h◊¸áÊÒfl ‡ÊÁÄÃÃ— üÊhÊ-‚à∑§Ê⁄U-∑§Ê‹◊ÁÃÁfl‡Ê·Ê∑§Ê◊ÊÁŒ-Áfl·ÿÒáÊflÎàÿŸàÿŸãÃ⁄¢U ÁŸàÿ◊ÃŒ˜ ªÎÁ„UáÊ ßÁÃ ôÊÊ¬ŸÊÕ¸◊ÃÃ˜– ÃÕÊ““Á¡Ÿ¬Í¡Ê-÷Ù¡ŸÁflÁœ—”” Á¡Ÿ¬Í¡ÊÁflÁœ— ÷Ù¡ŸÁflÁœp, ÃlÕÊ-““º˝√ÿ÷Êfl‡ÊÈÁøàfl◊˜,∑§Ê‹ÊÁ÷ª˝„U—, ‚ã◊ÊÀÿÊŒËÁŸ, √ÿÍ„U ¬˝ÿàŸ—, ∑§á«˜UflÊlÁÃ‚„UŸ◊˜, ÃŒ∑§Êª˝ÃÊ, ‚àSÃfl¬Ê∆U—,ÁflÁœflãŒŸ◊˜, ∑È§‡Ê‹¬˝ÁáÊœÊŸÁ◊ÁÃ– ÃÕÊ ©UÁøÃŒÊŸÁ∑˝§ÿÊ÷Êfl ÁŸÿÙª—, ∑§ËÁ≈U∑§ÊôÊÊÃ◊˜,¬Á⁄Uª˝„UˇÊÊ, •ıÁøàÿŸ flûÊ¸Ÿ◊Ô˜, SÕÊŸÙ¬fl‡Ê—, ÁŸÿ◊ S◊ÎÁÃ—, •Áœ∑§Á∑˝§ÿÊ, fl˝áÊ‹¬flŒ˜÷ÙªÊ—”” ßÁÃ– ÃÕÊ ““‚ãäÿÊÁŸÿ◊p”” øÒàÿªÎ„Uª◊ŸÊÁŒ—, ““ÿÙªÊãÃ—”” ÁøòÊ÷ÊflŸÊfl‚ÊŸ—–ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H 30H

√Î◊Î◊˝ —- (1) Áÿ˚‘‹˝fiı ⁄Î‘Î fi ±Î‰ı ÷ı‰Ì ±Î∞Ï‰¿Î ‹ı‚‰‰Ì, (2) ÷ı ±Î∞Ï‰¿Î

‰Õı ≠ÎM÷ ◊›ı·Î ‘fi ¶ÎflÎ ÁÏ‰Â© ±ı‰_ ÿÎfi ±Î’‰_, (3) Ï…fiırfl ≠¤fiÌ ’ÒΩ ¿fl‰Ì, (4)

Ï‰Ï‘’Ò‰˝¿ ¤˘…fi ¿fl‰_, (5) ÁLK›ÎÏfi›‹ ’Î‚‰˘, (6) ±_÷ı (ÁÒ÷Ì ‰¬÷ı) ›˘√‘‹˝fi_ V‹flHÎ

¿fl‰_. ÎÎ30 ÎÎ

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- ÿıÂÏ‰flÏ÷‘fl ±ÎI‹Î±˘fiı √v∞ ±Î ≠‹ÎHÎı ÷ıfiı ›˘B› ‘‹˘˝’ÿıÂ ±Î’ı-

(1) Áÿ˚‘‹Î˝⁄ÎÏ‘¿Î ±Î∞Ï‰¿Î- ÿıÂÏ‰flÏ÷‘fl lÎ‰¿ ’˘÷Îfi˘ CÎflÁ_ÁÎfl «·Î‰‰Î ‹ÎÀı

¿˘¥ fiı ¿˘¥ ≠¿ÎflfiÌ ±Î∞Ï‰¿Î (T›‰ÁÎ›-‘_‘˘-±◊‰Î fi˘¿flÌ) ≠ÎM÷ ¿flı …. ±fiı ±Î∞Ï‰¿Î

‹ı‚‰‰Ì … Ωı¥±ı, ⁄ÌΩfiÎ ‘fi◊Ì CÎflÁ_ÁÎfl «·Î‰Î› … fiËŸ. Ωı ÷ı‹ ¿flı ÷˘ ‘‹˝ ±fiı ‘‹afiÌ

E:/JAYA/YOG.PM5 72

72

ÏË·fiÎ ◊Î›. ’fl_÷ ’˘÷ı ±Î«flı·Ì ±Î∞Ï‰¿Î ’˘÷ÎfiÎ ∞‰fi‹Î_ ±Î‰ı·Î ±fiı Ïÿfi≠Ï÷Ïÿfi ±Î‰÷Î

Áÿ‘‹fiı ⁄Î‘Î fi ±Î‰ı ÷ı‰Ì ±Î∞Ï‰¿Î Ë˘‰Ì Ωı¥±ı. (±ËŸ ’˘÷ÎfiÎ‹Î_ ±Î‰ı·Î ’Î_«‹Î √HÎÃÎHÎÎfiÎ

±b‰˛÷ÎÏÿ ±Î«Îfl˘fi_ Áı‰fi ±fiı Á‰˝Ï‰flÏ÷‘fl ◊‰ÎfiÎ ’ÏflHÎÎ‹˘ ÷ı Á©‹˝ Á‹…‰˘.) ÷◊Î ’˘÷ÎfiÌ

¤ÒÏ‹¿Îfiı µÏ«÷ T›‰ÁÎ› ¿flı. ±ıÀ·ı ¿ı ·˘¿Î«Îfl◊Ì Ï‰fl© √HÎÎ÷Î_ ¿÷·¬ÎfiÎ_ ±ÎÏÿ ‹ËÎ’Î’˘

÷◊Î ‘‹˝fiÌ ±‰Ëı·fiÎ ◊Î› ÷ı‰Î_ …\√ÎflÎÏÿfiÎ_ ‹ËÎ’Î’˘‰Î‚Î T›‰ÁÎ›˘ ÷˘ ±Î ∞‰ fi … ¿flı.

’fl_÷ ±b‰˛÷‘ÎflÌ ±Î ∞‰fiÌ ±Î∞Ï‰¿Î ±_√Îfl¿‹˝, ‰fi¿‹Î˝Ïÿ ’_ÿfl ¿‹Î˝ÿÎfi˘fiÎ I›Î√’Ò‰˝¿ ÂıÊ

T›‰ÁÎ›˘◊Ì … ‘fi˘’Î…˝fi ¶ÎflÎ ¿flı. ’˘÷ÎfiÎ lÎ‰¿’HÎÎfiÎ √HÎÃÎHÎÎfiı (¤ÒÏ‹¿Îfiı) ±fiÏ«÷ ≠T≤ÏkÎ

I›…‰Î’Ò‰˝¿ … µÏ«÷ ±Î«flHÎÎ◊Ì ‘fi˘’Î…˝fifiÌ ≠T≤ÏkÎ ¿flı.

(2) ÁÏ‰Â© ÿÎfi - Áÿ˚‘‹˝fiı ±S’ ’HÎ ⁄Î‘Î fi ±Î‰ı ÷ı‰Ì flÌ÷ı ±Î∞Ï‰¿Îfi˘ T›‰ÁÎ›

¿fl÷Î_ ¿fl÷Î_ ≠ÎM÷ ¿flı·Î ÷ı ‘fi ‰Õı ’˘÷ÎfiÌ ±ÎÏ◊˝¿ Â„@÷fiı ±fiÁÎflı fiÌ«ı …HÎÎ‰Î÷Ì

Ï‰ÂıÊ÷Î±˘’Ò‰˝¿ ÏfiI› ÁÏ‰Â© ±ı‰_ ¿¥ ’HÎ ÿÎfi ±‰U› ±Î’ı. ÿÎfi ±Î’‰Î‹Î_ ±ÎÀ·Ì

Ï‰ÂıÊ÷Î±˘ ÁÎ«‰‰Ì.

(1) ‡ÊÁÄÃÃ— - ’˘÷ÎfiÌ ±ÎÏ◊˝¿ „V◊Ï÷fiı ±fiÁÎflı ÿÎfi ±Î’‰_. Ωı Â„@÷fi_ µS·_CÎfi

¿flÌfiı ÿÎfifi˘ ±Ï÷flı¿ ¿flÎ› ÷˘ ÿı‰ÎÿÎfl ⁄fiÌ …‰Î›, ’Ïfl‰Îflfiı ‘‹˝ ÷flŒ ±vÏ« ◊Î›, ¿<À<_⁄

±ÎÏ◊˝¿ Ï‰’ÏkÎ‹Î_ ‹¿Î›, ‹ÕÌ ±˘»Ì ◊÷Î_ ±◊‰Î fiÎÂ ’Î‹÷Î_ ‘_‘Î±˘ ¬·ÎÁ ◊¥ Ω›,

ÁÎ‹ÎÏ…¿ Á_⁄_‘˘ Ï‰fiÎÂ ’Î‹ı, ’Ïfl‰Îfl‹Î_ ÷◊Î Á√Î±˘‹Î_ ±Î÷˝-fl˙ƒK›Îfi T›Î’Ì Ω›, …ıfiÎ

¿ÎflHÎı ±‹ÒS› ‹Îfi‰¤‰ ËÎflÌ …‰Î›. ‹ÎÀı Â„@÷fi_ µS·_CÎfi ¿flÌfiı ÿÎfi fi ±Î’‰_. Ë‰ı Ωı

Â„@÷ √˘’‰‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ÿÎfi‘‹˝ µ’fl ≠ÌÏ÷ CÎÀı, ‰Ì›Î˝L÷flÎ› ±fiı ‹˘ËfiÌ› ¿‹˝ ⁄_‘Î›,

Á‹Î…‹Î_ ±‰Áfl˘Ï«÷ ·Î¤ fi ·ı‰Î◊Ì ±’¿ÌÏ÷˝ ◊Î›, ±fiı¿ ‹ÎHÎÁ˘fiÌ ±≠ÌÏ÷ ‰‘ı, ’ÏflHÎÎ‹

¿vHÎÎ‚fiı ⁄ÿ·ı ¿Ã˘fl ⁄fiı, ‹ÒE»Î˝-‹‹÷Î ’Ïfl√˛ËfiÌ T≤Ï© ◊Î›. ‹ÎÀı Â„@÷ »\’Î‰‰Ì fiËŸ.

(2) üÊhÊÃ—- ÿÎfi ±Î’‰Î◊Ì Ïfi—VM≤Ë÷Î, ’Ò‰˝⁄©¿‹˘˝fi˘ ZÎ›, µÿÎfl÷ÎÏÿ √HÎT≤Ï©,

’fl‹¿S›ÎHÎ, ¥I›ÎÏÿ ±_÷fl_√ ±ÎI‹√HÎ˘fiÌ ≠Î„M÷ ◊Î› »ı. ±ı‰Ì ’fl‹ l©Î’Ò‰˝¿ ÿÎfi ±Î’‰_.

÷◊Î ’flfi˘ µ’¿Îfl, ·˘¿‹Î_ ≠Ï÷WÃÎ, ‹Îfi, Ï‰ÏÂWÃ ‹ÎHÎÁ˘fiÎ Á_⁄_‘˘, ¥I›ÎÏÿ ⁄ÎèÎ·Î¤ ’HÎ

◊Î› »ı. ±ı‹ l©Î’Ò‰˝¿ ÿÎfi ±Î’‰_.

(3) ‚à∑§Ê⁄UÃ— -ÿÎfi ·ıfiÎfl T›„@÷ ≠I›ı Ëˆ›Îfi˘ ÁI¿Îfl flÎ¬Ì, ÷ıfi_ ÁL‹Îfi ¿flÌ, ÷ıfiÎ

≠I›ı ±Îÿfl¤Î‰ flÎ¬Ì ÿÎfi ±Î’‰_, Ëˆ›ÎfiÎ µS·ÎÁ◊Ì ±Î’‰_, ’fl_÷ ·ıfiÎfl ≠I›ı Ï÷flV¿Îfl-

±’‹Îfi ¿ı ÷˘»ÕÎ¥¤›Î˝ ‰÷˝fi◊Ì ÿÎfi fi ±Î’‰_.

(4) ∑§Ê‹Ã— - ›˘B› ±‰Áflı ÿÎfi ±Î’‰_, …ı‹ «˘‹ÎÁÎ‹Î_ ‰flÁı·˘ ‰flÁÎÿ ±fiı¿√HÎÎ

‘ÎL›fiÌ T≤Ï©fi˘ Ëı÷ ⁄fiı »ı. ±fi‰Áflı ‰flÁı·˘ ‰flÁÎÿ µ√ı·Î ‘ÎL›fi˘ ’HÎ Ï‰fiÎÂ ¿flı »ı.

÷ı‹ ·ıfiÎflfiı F›Îflı …wÏfl›Î÷ Ë˘› I›Îflı ÿÎfi ±Î’‰_, ÷◊Î ±Î’fiÎflfi˘ ‰Ì› ˝S·ÎÁ ‰K›˘ Ë˘›

I›Îflı ÿÎfi ±Î’‰_.

E:/JAYA/YOG. PM5 73

73

(5) ◊ÁÃÁfl‡Ê·Ã— - ⁄Ï©’Ò‰˝¿ ÿÎfi ±Î’‰_, ¿›Î ∞‰˘fiÌ ¿ıÀ·Ì ’ÎhÎ÷Î ? ¿›Î ∞‰fiı

Â_ ‰‘ µ’¿Îfl¿ ? ÷ı ‰V÷fi_ ÷ıfiı ÿÎfi ±Î’‰_, ‰‚Ì ¿›˘ ∞‰ ¿ıÀ·˘ µkÎ‹ ? ¿ı‰Ì flÌ÷ı ÿÎfi

¿›* Ë˘› ÷˘ ·ıfiÎflfiı ‰‘ ·Î¤ÿÎ›Ì ◊Î› ¥I›ÎÏÿ Ï«_÷fi-‹fifi ¿fl‰Î‰Î‚Ì ⁄Ï©’Ò‰˝¿ ÿÎfi ±Î’‰_.

(6) •∑§Ê◊ÊÁŒÁfl·ÿáÊ - ¿Î‹ ±ıÀ·ı ≥E»Î, ±¿Î‹ ±ıÀ·ı ±ÏfiE»Î, ⁄ÿ·Î‹Î_ ¿˘¥

‰V÷ ·ı‰ÎfiÌ ¥E»Î flÎ¬‰Ì fiËŸ, Ωı ⁄ÿ·ÎfiÌ T≤ÏkÎ flÎ¬Ì±ı ÷˘ ‰ÎÀ¿Ì T›‰ËÎflfiÌ …ı‹ …ıfiı

±ÎM›_ Ë˘› ÷ıfiÎ ≠I›ı flÎ√-¶ıÊ …L‹ı. Ωı ⁄ÿ·˘ ‰Î‚Ì ±Î’ı ÷˘ flÎ√ ◊Î›, Ωı ⁄ÿ·˘ fi

‰Î‚Ì ±Î’ı ÷˘ ¶ıÊ ◊Î›. ‹ÎÀı ⁄ÿ·ÎfiÌ ¥E»Î Ï‰fiÎ … ÿÎfi ±Î’‰_.

(7) ÷◊Î flÎûÿŸàÿŸãÃ⁄¢U =flÎÁûÊ =±Î∞Ï‰¿Îfiı •Ÿ˜+•ÁÃ+•ŸãÃ⁄¢U =±Ï÷Â› µS·_‘fi ¿›Î˝

Ï‰fiÎ ÿÎfi ±Î’‰_. ’˘÷ÎfiÌ ±Î∞Ï‰¿Î ±Ï÷Â› ÷ÀÌ fi Ω› (…flÎ ’HÎ ËÎÏfi fi ’Ë Ó«ı) ÷ı

flÌ÷ı Ï‰«ÎflÌfiı ÿÎfi ±Î’‰_.

±ËŸ ‹Ò‚ ’ÎÃ‹Î_ ““Áfl·ÿÒáÊflÎûÿŸàÿŸãÃ⁄¢U”” ÂOÿ »ı. ’fl_÷ ›˘√¤Îfl÷Ì‹Î_ … ±Î ‰Î@›fiı

±L÷ı ≠ffiÎ◊˝¿ Ï«Xfi Ë˘‰Î◊Ì ÷◊Î ¿ıÀ·Î¿ √Ì÷Î◊˝ ‹Ëo÷ ’vÊ˘fiÌ ÁÎ◊ı ±Î ’_„@÷fi˘ ±◊˝ ¬˘·‰Î

≠›Ifi ¿fl÷Î_ µ’fl ‹…⁄ ±◊˝Á_√÷ ·Î√ı »ı ±fiı Áfl·ÿÒáÊ ’ÿ ±Â© Ë˘› ÷ı‹ ·Î√ı »ı ÷ıfiı ⁄ÿ·ı

““Áfl·ÿáÊ”” ·¥±ı ÷˘ … ±◊˝Á_√÷ ◊Î› »ı. »÷Î_ ±‹Îfl˘ ±◊˝ ’ÒHÎ˝ »ı ÷ı‹ fi Á‹…÷Î_ √Ì÷Î◊˝

√v∞ ’ÎÁı ‰‘Îflı ±◊˝ Á‹…‰Î ≠›Ifi ¿fl‰˘.

(3) Ï…fi’ÒΩÏ‰Ï‘- ±fi_÷ µ’¿ÎflÌ ’fl‹ÎI‹Î ‰Ì÷flÎ√ ÿı‰fiÌ ÿıÂÏ‰flÏ÷‘fl lÎ‰¿ı

±‰U› ’ÒΩ ¿fl‰Ì. ÷ı ‰¬÷ı fiÌ«ı ‹…⁄ Ï‰Ï‘ ±‰U› ÁÎ«‰‰Ì —-

1. VfiÎfiÎÏÿ◊Ì ⁄ÎèÎÂflÌflfiÌ ÂÏ© ¿fl‰Ì ÷ı ƒT›Â˙«.

2. flÎ√-¶ıÊ Ï‰Ê›-¿ÊÎ› ±fiı ‰ÎÁfiÎfiÎ I›Î√’Ò‰˝¿ ±_÷fl_√ Â© ’ÏflHÎÎ‹ flÎ¬‰˘ ÷ı

¤Î‰Â˙«.

3. ±Î∞Ï‰¿Îfiı ⁄Î‘Î fi ±Î‰ı ±ıÀ·˘ Á‹› ±fiı ±ı‰Î Á‹›ı ’ÒΩ ¿fl‰Îfi˘ ±Î√˛Ë

flÎ¬‰˘.

4. µkÎ‹-Á√_‘Ì Á_ÿfl ’W’‹Î·ÎÏÿ ≠¤fiı «ÕÎ‰‰Î_ ÷◊Î µkÎ‹ ≠¿ÎflfiÎ_ fiˆ‰ız ±fiı Œ‚˘fiÎ

◊Î‚˘ ≠¤ ’ÎÁı ‘fl‰Î. (±ËŸ ¿ıÀ·˘¿ ‰√˝ ±ı‰˘ ≠ë ¿flı »ı ¿ı ¤√‰Îfi ‰Ì÷flÎ√ »ı. ÷ı‹fiı e·fiÌ

‹Î‚Î, fiˆ‰ız ±fiı Œ‚ ‹¿‰ÎfiÌ ÂÌ …wfl »ı ? ÷ıfi˘ µkÎfl ±Î ≠‹ÎHÎı Á‹…‰˘ ¿ı ±Î e·fiÌ ‹Î‚Î

±ÎÏÿ ≠¤ ‹ÎÀı fi◊Ì ’fl_÷ ’˘÷ÎfiÎ ±ÎI‹ÎfiÎ ¿S›ÎHÎ ‹ÎÀı »ı. B≤ËV◊˘ Á‰ÛÏËoÁÎfiÎ I›Î√Ì fi◊Ì.

±ÎI‹ÎfiÎ Â¤’ÏflHÎÎ‹˘fiÌ T≤Ï© ‹ÎÀı … …‚-«_ÿfi-’W’ÎÏÿ ’ÒΩ »ı. ±ÎËÎflfiÌ ‹Ò»Î˝ µ÷Îfl‰Î ±fiı

±HÎÎËÎflÌ ’ÿfiÌ ≠Î◊˝fiÎ ‹ÎÀı fiˆ‰ızfi_ œ˘¿HÎ »ı. ÁÎ_ÁÎÏfl¿ Œ‚˘fiÎ I›Î√’Ò‰˝¿ ‹˘ZÎŒ‚fiÌ ›Î«fiÎ

‹ÎÀı Œ‚≠ÿÎfi »ı. ‹ÎÀı ÁÎ’ıZÎ¤Î‰ı ›◊Î◊˝ … »ı. ÷ı‹ … Ï‰fiÎ Ï‰‰ı¿ı d·˘fiÎ œ√·Î … ◊Î› ÷ı

’HÎ µÏ«÷ fi◊Ì. CÎHÎÌ … ÏËoÁÎ ±fiı ±ÎÂÎ÷fiÎ ◊Î› ÷ı ’HÎ µÏ«÷ fi◊Ì. ‹ÎÀı …ˆfiı÷fl ·˘¿˘fiÌ

’ÒΩfi_ ¿ı‰‚ ±fi¿flHÎ fi ◊¥ Ω› ÷ı‰˘ Ï‰‰ı¿ ±ÎI‹Î◊a ‹‹ZÎ ∞‰˘±ı ±‰U› flÎ¬‰˘.

E:/JAYA/YOG.PM5 74

74

5. √ÿÍ„U = ±_√fl«fiÎ, Ï…fiırfl ≠¤fiÎ ÂflÌflÎÏÿfiÌ (≠Ï÷‹Î∞fiÌ) ±_√fl«fiÎ (±Î_√Ì)

¿fl‰Î‹Î_ ’˘÷ÎfiÌ ¿<Â‚÷Îfi˘ ’ÒHÎ˝ µ’›˘√ ¿fl‰˘, ÿıÿÌM›‹Îfi flÎF›Î‰V◊ÎÁÒ«¿ ±_√fl«fiÎ ¿fl‰Ì.

(±ËŸ ’HÎ ¿˘¥ ·˘¿˘ Â_¿Î ¿flı »ı ¿ı ‰Ì÷flÎ√ ≠¤fiı ÂflÌflfiÌ Â˘¤Î Â_ ? ÷ıfi˘ µkÎfl ±Î

≠‹ÎHÎı ΩHÎ‰˘ ¿ı ≠¤ flÎF›Î‰V◊Î‹Î_ ±Î‰Î ÿıÿÌM›‹Îfi Ë÷Î »÷Î_ ±Î ‰ˆ¤‰fiı ±ÁÎfl ΩHÎÌ

I›∞ I›Î√Ì ⁄L›Î. ‹Îfl˘ ±ı‰˘ ±‰Áfl @›Îflı ±Î‰ı ±ı‰Î µ’fi›◊Ì ±_√fl«fiÎ »ı.)

6. ∑§á«˜UflÊlÁÃ‚„UŸ◊˜ = Ï…fiırfl ≠¤fiÌ ’ÒΩ ¿fl÷Î_ ¿oÕ< (¬HÎ…) ±Î‰ı, ‹E»fl-‹Î_¿ÕfiÎ

µ’ƒ‰˘ ±Î‰ı, ¿ÌÕÌ ±ÎÏÿ «À¿Î ¤flı ÷˘ ’HÎ Á‹¤Î‰ı ÁËfi ¿fl‰_.

7. ÃŒ∑§Êª˝ÃÊ - ÷ı ¤„@÷¤Î‰‹Î_ ·›·Ìfi ⁄fiÌ ≠¤ ÁÎ◊ı ±ı¿Î√˛ ⁄fi‰_.

8. ‚àSÃfl¬Ê∆U — - Ï…fiırflÿı‰fiÌ ÁÎ◊ı ÷L‹›÷Î ±’Î‰ı ±ı‰Î_ ¤Î‰‰ÎËÌ, ‰flÎB›‰‘¿, ≠¤fiÎ

µ’¿Îfl˘fiÌ VQ≤Ï÷ ¿flÎ‰÷Î_ Á_ÿfl V÷‰fi˘ √Î‰Î_.

9. ÁflÁœflãŒŸ◊˜ - «ˆI›‰_ÿfiÎÏÿ Á‹V÷ ‘‹˝Ïø›Î ÂÎjÎÎfiÁÎflı ÏfiÁÌÏË ±ÎÏÿ ⁄˘·‰Î’Ò‰˝¿

…›HÎÎ’Ò‰˝¿ Ï‰Ï‘ ÁÏË÷ ¿fl‰Ì.

10. ∑È§‡Ê‹¬ÁáÊœÊŸ◊ - …›‰Ì›flÎ›ÎÏÿ ÁÒhÎ˘ ⁄˘·‰Î ’Ò‰¿ ¤Î‰Ï‰¤˘fl ⁄fiÌ ‹ÎflÎ ±ÎI‹Îfiı

¤‰Ïfi‰ı˝ÿ-‹Î√Î˝fiÁÎÏfl÷Î-¥WÀŒ‚ ÏÁÏ© ±ÎÏÿ ≠ÎM÷ ◊Î±˘ ±ı‰Ì ≠¤fiı Ï‰fi_÷Ì ¿fl‰Î V‰w’

‹fi-‰«fi-¿Î›ÎfiÌ (±ı‹ hÎHÎı ≠ÏHÎ‘Îfi˘fiÌ) ÷L‹›÷Î = ¿<Â‚÷Î = ±ı¿·Ìfi÷Î ≠ÎM÷ ¿fl‰Î

’Ò‰˝¿ «ˆI›‰_ÿfiÎÏÿ ¿fl‰Î_. Ï…fiırfl ≠¤fiÌ ’ÒΩ‹Î_ µ’flfi˘ ÁCÎ‚˘ Ï‰‰ı¿ ±‰U› ÁÎ«‰‰˘.

(4) ¤˘…fiÏ‰Ï‘ —- ÷◊Î ’˘÷ÎfiÌ ±Î∞Ï‰¿Î Á«‰Î› ÷ı flÌ÷ı ›˘B› Á‹›ı lÎ‰¿ı ¤˘…fi

¿fl‰_. ÷ı ≠Á_√ı ’HÎ fiÌ«ı ‹…⁄ Ï‰Ï‘ ÁÎ«‰‰Ì.

1. ©UÁøÃŒÊŸÁ∑˝§ÿÊ÷Êfl ÁŸÿÙª— - ¤˘…fi ¿fl‰Îfi˘ µÏ«÷ Á‹› ◊Î› I›Îflı ¤˘…fi ¿fl‰_.

’fl_÷ ÷ı ¤˘…fi ¿fl‰Î ⁄ıÁ÷Î_ ’Ëı·Î_ ““‹Îflı I›Î_ ¿˘¥ ÁÎ‘Á_÷˘fi˘ ·Î¤ ‹Y›˘ ¿ı fiÏË ? ‹Îflı

I›Î_ ¿˘¥ ±Ï÷Ï◊Ï‰ÂıÊ ±ÎT›Î ¿ı fiÏË ?, ‹Îfl_ ±Lfi ¿˘¥ ›˘B›fiÎ ’ÎhÎ‹Î_ ’Õu_ ¿ı fiÏË ?

¥I›ÎÏÿ Ï«_÷‰‰Î ’Ò‰˝¿ µÏ«÷ ±ı‰Ì ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î ¿flÎ›ı »÷ı Ïfi›˘√ (¤˘…fi) ¿fl‰_. ¿˘¥ Á_÷

±Ï÷Ï◊ ¿ı Ï¤ZÎ¿fi˘ ›˘√ fi ◊›˘ Ë˘› ÷˘ ±L÷ı ¿>÷flÎ-√Î› ±ÎÏÿ ’Âfiı ’HÎ ÿÎfi ±Î’Ìfiı

’»Ì … ¤˘…fi ¿fl‰_.

2. ∑§ËÁ≈U∑§ÊôÊÊÃ◊˜ - …ı‹ ±ı¿ ¿ÌÕÌ ±ı¿ ¿HÎ ·Î‰ı ÷˘ ’HÎ ±fiı¿ ¿ÌÕÌ±˘ ÁÎ◊ı ‹‚Ìfiı

÷ı ¿HÎfiı ÿfl‹Î_ ·¥ …¥ ⁄‘Î ÁÎ◊ı ‹‚Ìfiı ¬Î›, ÷ıfiÎ ºWÀÎL÷ı ’˘÷ı ±fiı ’˘÷ÎfiÎ ±ÎÏl÷˘ ÁÎ◊ı

‹‚Ìfiı ¤˘…fi ¿flı ’fl_÷ ±ı¿·’ıÀÎ fi ⁄fiı, V‰Î◊a fi ⁄fiı, Á‹ÒË‹Î_ ÁÎ◊ı ¤˘…fi ¿flı.

3. ¬Á⁄Uª˝„UˇÊÊ= CÎfl‹Î_ ‘fi-‘ÎL›ÎÏÿfi˘ ÷◊Î flÎ_‘ı·Ì flÁ˘¥fi˘ ’Ïfl√˛Ë (Á_√˛Ë) ¿ı‰˘ »ı ? ¿ıÀ·˘

»ı ? ÷ıfiÌ ¥ZÎÎ=÷’ÎÁ ¿flÌfiı ’»Ì ¤˘…fi ¿flı, Ωı Á_√˛Ë ‰‘Îflı ÿı¬Î› ÷˘ fi⁄‚Î ’ÎÕ˘ÂÌ ±fiı

V‰…fi˘fiı ÁËÎ›¿ ◊Î›, ÁÎ‘Ï‹˝¿ ¤„@÷fi˘ ·Î¤ ·ı, ÁÎ‘Á_÷˘fiÌ Áı‰Î ¿flı, ±Î flÌ÷ı µ’¿Îfl¿ ⁄fiı.

E:/JAYA/YOG. PM5 75

75

4. •ıÁøàÿŸ flÃ¸Ÿ◊˜ = µÏ«÷’HÎı ‰÷ı˝, ‹Î÷Î-Ï’÷Îfiı ¤„@÷◊Ì, ’IfiÌfiı ≠ı‹◊Ì, ’hÎ-’hÎÌfiı

‰ÎIÁS›¤Î‰◊Ì, ’ÎÕ˘ÂÌfiı VfiıË◊Ì ±fiı Ï¤ZÎ¿‰√˝fiı ±fi¿o’Î◊Ì ±ı‹ …ıfiÌ ÁÎ◊ı …ı µÏ«÷¤Î‰ »ı.

÷ıfiÌ ÁÎ◊ı ÷ı µÏ«÷¤Î‰ı ¤˘…fi ±Î’Ìfiı ’»Ì ¤˘…fi ¿flı, ±◊‰Î ÁÎ◊ı ¤˘…fi ¿flı.

5. SÕÊŸÙ¬fl‡Ê— - µ’fl˘@÷ «›Î˝ ±Î«›Î˝ ’»Ì ⁄ıÁ‰Î ‹ÎÀıfiÎ ›˘B› V◊Îfiı µ’‰ıÂ (⁄ıÃ¿)

¿flı. „V◊fl ±ÎÁfiı ⁄ıÁÌfiı …‹ı, ’fl_÷ ∂¤Î_ ∂¤Î_ ¿ı ËÎ·÷Î_-«Î·÷Î_ fi …‹ı, ·ÎflÌ±˘ µ’fl ¿ı

⁄Ωfl‹Î_ ∂¤Î ∂¤Î ¤˘…fi fi ¿flı ÷◊Î ’˘÷ÎfiÌ fiÌ«ı ±ÎÁfi ±fiı ◊Î‚Ì fiÌ«ı ’ÎÀ·˘ flÎ¬Ìfiı

…‹ı, …ı◊Ì Ëfl÷Ì Œfl÷Ì ¿ÌÕÌ-‹¿˘ÕÎÏÿ ∞‰Î÷ √fl‹-√fl‹ flÁ˘¥◊Ì ÿÎÌ fi Ω› ¥I›ÎÏÿ. ∂¤Î

∂¤Î …‹‰Î-…‹ÎÕ‰ÎfiÌ ËÎ·fiÌ ’©Ï÷ ±fiÎ›˝Á_V¿ÚÏ÷ »ı.

6. ÁŸÿ◊ S◊ÎÁÃ— - ¤˘…fi ‰ı‚Î±ı ’Ò‰ı ·Ì‘ı·Î Ïfi›‹˘fi_ V‹flHÎ ¿flı. Ï‰√¥fi˘ I›Î√,

±¤Z›fi˘ I›Î√, ÁÏ«kÎfi˘ I›Î√, ±Ï‘¿ ƒT›˘fi˘ I›Î√, ¥I›ÎÏÿ B≤ËÌ÷ fiÎfiÎ-‹˘ÀÎ Ïfi›‹˘fiı

¤˘…fi‰ı‚Î±ı Á_¤Î‚ı, …ı◊Ì Ïfi›‹˘fi˘ ¤_√ fi ◊Î›.

7. •Áœ∑§Á∑˝§ÿÊ— - √˛ËHÎ ¿flı·_ ¤˘…fi ⁄flÎ⁄fl ’«Ì Ω›, Â„@÷‰‘˝¿ ⁄fiı, vÏ‘flÎÏÿ

‘Î÷w’ı ’ÏflHÎÎ‹ ’Î‹ı, ‹ÎÀı «Î‰‰Î ‰√ıflıfiÌ Ïø›Î ±Ï‘¿ ±Ï‘¿ ¿flı ’fl_÷ À’À ¬Î‰Îfi_,

±Ï‘¿ ¬Î‰Îfi_, ·Î·ÁÎ◊Ì ¬Î‰Îfi_ ¿ı «ÎT›Î Ï‰fiÎ ¬Î‰Îfi_ ¿ı ‹˘Àı ¿˘‚Ì›ı ’ÂfiÌ …ı‹ ¬Î‰Îfi_

¿Î‹¿Î… fi ¿flı. «Î‰Ìfiı ¤˘…fi ¿flı.

8. fl˝áÊ‹¬flŒ˜÷ÙªÊ— - ÂflÌfl‹Î_ ’Õı·Î CÎÎfiı w‰‰Î ¿flÎ÷˘ ·ı’ ¿˘¥fiı √‹÷˘ fi◊Ì,

’fl_÷ ¿fl‰˘ ’Õı »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ÁÎ_ÁÎÏfl¿ ¤˘√˘ ‰˛HÎ·ı’ …ı‰Î »ı ±ı‹ Á‹∞fiı µÏ«÷, ±S’,

±fiı ’ÏflÏ‹÷ … ¤˘…fi ¿flı. ±Î‰Î √HÎ˘‰Î‚_ ¤˘…fi ¿flı. ¤˘…fifiÎ Á‹›ı µ’fl˘@÷ Ï‰Ï‘

›◊Î◊˝’HÎı ÁÎ«‰ı.

(5) ‚ãäÿÊÁŸÿ◊— — ≠¤Î÷ı ±fiı ÁÎ_…ı ±ı‹ ⁄Lfiı ±‰Áflı ≠Ï÷ø‹HÎ, ’E«¿˚¬ÎHÎ,

Ï…fiÎ·›ı ÿÂ˝fi, ‰_ÿfi, ’Ò…fi, ‰√ıflı …ı ¿o¥ Ïfi›‹˘ ·Ì‘Î Ë˘› ÷ı Ïfi›‹˘fiı ⁄flÎ⁄fl ’Î‚ı,

ÁÎ«‰ı, Ïfi›‹˘ ≠‹ÎHÎı ‰÷ı˝.

(6) ÿÙªÊãÃ— ±L÷ı flÎhÎı ÁÒ÷Ì ‰¬÷ı ±Î¬Î Ïÿ‰ÁfiÌ Ïÿfi«›Î˝ ›Îÿ ¿flÌfiı ◊›ı·Î ÿ˘Ê˘fiÌ

ZÎ‹Î ‹Î√Ìfiı Á_ÁÎflfiÌ ±ÏfiI›÷Î, ±ÁÎfl÷Î Ï‰«Îfl‰Î V‰w’ Ï«hÎ-Ï‰Ï«hÎ ¤Î‰fiÎ±˘ ¤Î‰‰Î

w’ ›˘√‘‹˝fi_ ±‰ÁÎfiı (±L÷ı ÁÒ÷Ì ‰¬÷ı) Áı‰fi ¿flı.

fi›˘‹Î_ Ïfi’HÎ ±fiı Á_‰ı√-Ïfi‰ı˝ÿ◊Ì ‰ÎÏÁ÷ ±L÷—¿flHÎ ‰Î‚Î ‘‹˝√v±˘±ı ÿıÂÏ‰flÏ÷‘fl

fiÎ‹fiÎ ›˘√fiÎ hÎÌΩ fi_⁄flfiÎ ±Ï‘¿ÎflÌfiı µ’fl ‹…⁄ ‘‹ ˝’ÿıÂ ±Î’‰˘ Ωı¥±ı. ÎÎ30 ÎÎ

±‰÷flHÎ — - Ÿ ªÎÁ„UáÊÙ ÿÙª‚ê÷fl— ßàÿÊ‡ÊVÔUÊ¬Ù„UÊÿÊ„U-B≤ËV◊˘ ±Îfl_¤-Á‹Îfl_¤‰Î‚Î

Ë˘‰Î◊Ì ÷ı±˘fiı ›˘√‘‹fi˘ Á__¤‰ … fi◊Ì. ±ı‰Ì ¿˘¥fiı Â_¿Î ◊Î› ÷ı ÿÒfl ¿fl‰Î ‹ÎÀı ±Î«Î›lÌ

…HÎÎ‰ı »ı ¿ı —-

E:/JAYA/YOG.PM5 76

76

Áøßfl¢ŒáÊ1 ¡ßÁflS‚Ê◊áÊÊ

2 ÿ, ‚fláÊ¢

4 ø œê◊Áfl‚ÿ¢

3 ÁÃ –

ÁªÁ„UáÊÙ7 ß◊Ù

5 Áfl

6 ¡ÙªÙ

8, Á∑¢§

12 ¬ÈáÊ

10 ¡Ù

9 ÷ÊfláÊÊ◊ÇªÙ

11 H 31H

““øÒàÿflãŒŸ¢””=1÷ÈflŸªÈL§⁄Uÿ¢ flãŒŸËÿ— ‚ÃÊ◊, ∞ÃŒfl ‚ûÊûfl◊, ‚Ò·Ê ªÈáÊôÊÃÊ, ◊„UÊ-∑§ÀÿÊáÊ◊ÃÃ˜, ŒÈ—πÊø‹flÖÊ˝◊˜, ‚Èπ∑§À¬¬ÊŒ¬—, ¡Ëfl‹Ù∑§‚Ê⁄U—, ŒÈ‹¸÷ÊŸÊ¢ ‡Êπ⁄U—∞ÃìÊÒàÿflãŒŸ◊˜ ““ßÁÃ ‚◊ÈÑU‚Œ‚◊‚ê◊ŒÊ◊ÙŒ◊˜– ÃÕÊ “ÿÁÃÁflüÊÊ◊áÊÊ ø”” øÊÁ⁄UÁòÊáÊ ∞Ã,∞ÃŒÈlÃÊ ßÁÃ, ŸÊÃ— ¬⁄¢U ∑Î§àÿ◊˜, ¬˝∑§·Ù¸˘ÿ¢ ªÈáÊÊŸÊ◊˜, ⁄Uˇÿ ∞·— ∑§Êÿ •Êà◊ŸÙ ÁŸÿÙªŸ,ÃŒÈà‚¬¸áÊÙ˘ÿ¢, ’Ë¡◊ÃŒ˜ ÷ÊflSÿ, ◊„UÊflËÿ¸◊ÃÃ˜, ©UÁøÃÊ ÁflüÊUÊ◊áÊÊ ““ßÁÃ ◊„UÊÁflfl∑§-‚Ê⁄U‚¢flª‚Ê⁄UÃÊ – ÃÕÊ”” üÊfláÊ¢ œ◊¸Áfl·ÿÁ◊ÁÃ ““©UûÊ◊— üÊÈÃœ◊¸—, ◊Ù„UÃ◊Ù⁄UÁfl—, ¬Ê¬fläÿ-¬≈U„U—, ¬˝∑§·¸— üÊ√ÿÊáÊÊ◊˜, ‚ÃÈ— ‚È⁄U‹Ù∑§Sÿ, ÷ÊflÊ◊ÎÃ◊ÿ◊˜, Œ‡Ê∑§— Á‡ÊflªÃ—, Á¡Ÿ÷Êfl-’Ë¡◊˜, •Á÷√ÿÄÃÙ Á¡ŸŸ, ŸÊÃ— ¬⁄¢U ∑§ÀÿÊáÊ◊˜, ßÁÃ– ÁflÁ‡ÊCÔU‡ÊÈüÊÍ·ÿÊ ªÎÁ„UáÊ—=üÊÊfl∑§Sÿ““∞·Ù˘Á¬”” •ŸãÃ⁄UÙÁŒÃ√ÿÊ¬Ê⁄U— ““ÿÙª—”” •ãflÕ¸ÿÙªÊŒ˜ ◊ÙˇÊáÊ ÿÙ¡ŸÊÃ˜ –

√Î◊Î◊˝ —- «ˆI›‰_ÿfi, ‹ÏfiÁı‰Î, ÷◊Î ‘‹˝Ï‰Ê›¿ l‰HÎ, ±Î ⁄‘Ì ≠T≤ÏkÎ±˘ B≤ËV◊fiı

‹ÎÀı ›˘√ w’ »ı. ÷˘ ’»Ì ¤Î‰fiÎ‹› …ı ‹Î√˝ »ı ÷ı ÷˘ ›˘√‘‹˝ ¿Ëı‰Î› …, ÷ı‹Î_ Â_ ±Îç›˝

»ı ? ÎÎ31ÎÎ

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- B≤ËV◊˘ Á_ÁÎflfiÎ ¤˘√Ì-Ï‰·ÎÁÌ ±fiı ±Îfl_¤-Á‹Îfl_¤‰Î‚Î Ë˘‰Î◊Ì ›˘√Ì

¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? ±Î ≠ffifi˘ µkÎfl Ωı ¿ı ≠◊‹ ¿Ëı‰Î¥ √›˘ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±’fi⁄˝L‘¿ÎÏÿ «Îfl

≠¿ÎflfiÎ ∞‰˘ ¿˘¥ fiı ¿˘¥ ≠¿Îflı ‘‹˝’ÏflHÎÏ÷ ±fiı ‘‹˝≠T≤ÏkÎ ¶ÎflÎ ’˘÷ÎfiÎ ±ÎI‹Îfiı ‹˘ZÎfiÌ

ÁÎ◊ı ΩıÕı »ı. ÷ı◊Ì ›˘√Ì ¿Ëı‰Î› … »ı. ±’fi⁄˝L‘¿◊Ì fiÌ«ıfiÌ ¿ZÎÎ‰Î‚Î ¤‰ÎÏ¤fi_ÿÌ ∞‰˘

ÁÏ‰ÂıÊ ¤˘√Ì »ı, ’fl_÷ ›˘√Ì fi◊Ì. (…\±˘ ›˘√Ï‰_ÏÂ¿Î √Î◊Î-3) ÿıÂÏ‰flÏ÷‘fl lÎ‰¿˘ ¤˘√Ì

Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ ‹˘ZÎÎÏ¤·ÎÊ’Ò‰˝¿ ‘‹˝≠T≤ÏkÎ ±fiı ‘‹˝’ÏflHÎÏ÷‰Î‚Î Ë˘‰Î◊Ì ›˘√Ì … »ı. ±Î‰Î

≠¿ÎflfiÎ ‘‹˘˝’ÿıÂfiı ›˘B› ±ı‰Î lÎ‰¿˘fiı ±fiı ÷ı ¿ÎflHÎ◊Ì … ›˘√‹Î√˝fiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ ⁄fiı·Î

±ı‰Î lÎ‰¿˘fiı ‘‹˝√v±˘±ı fiÌ«ı ‹…⁄ ‘‹˘˝’ÿıÂ ±Î’‰˘ Ωı¥±ı.

(1) «ˆI›‰_ÿfi —- ±fi_÷ µ’¿ÎflÌ ’fl‹ÎI‹Î ‰Ì÷flÎ√ ÿı‰fiı (±fiı ÷ı±˘fiÌ ‹ÒÏ÷˝fiı) Á‰Îfl-

ÁÎ_… ±‰U› ‰_ÿfi ¿fl‰_ Ωı≥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ‰Ì÷flÎ√ ’fl‹ÎI‹Î ¿ı‰Î »ı ?

1. V‰√˝-Q≤I› ±fiı ’Î÷Î· ±ı‹ hÎHÎı ¤‰fifiÎ ±Î ≠¤ … √v »ı.1

2. ÁI’vÊ˘fiı ’HÎ ±Î ≠¤ … ‰_ÿfiÌ› »ı.

(1) ±ËŸ ±Î fi‰ı Ï‰ÂıÊHÎ˘ ¤√‰ÎfifiÎ_ »ı. »÷Î_ ÷ÈflŸªÈL§⁄Uÿ¢ ‹Î_ ’Ï·_√, ‚Ò·Ê ªÈáÊôÊÃÊ ‹Î_ VhÎÌÏ·_√, ±fiı

◊„UÊ∑§ÀÿÊáÊ◊ÃŒ˜‹Î_ fi’_Á¿Ï·_√ ±ı‹ …ı Ï·_√¤ıÿ »ı. ÷ı ÁÎ‹ÎL›◊Ì ΩHÎ‰˘-Á_V¿Ú÷¤ÎÊÎ‹Î_ ¿‰Ï«÷˚ Ï‰ÂıÊHÎ-

Ï‰ÂıW›fiı ±Á‹ÎfiÏ·_√-±Á‹Îfi ‰«fi ’HÎ ±Î‰ı »ı. …ı‹ ¿ı ˇÊ◊Ê flË⁄USÿ ÷Í·áÊ◊˜– flŒÊ— ¬˝◊ÊáÊ◊˜– ‹ÎÀı ±Î

⁄Î⁄÷‹Î_ ¤ÎÊÎ¿Ì› ¿˘¥ Ï‰fl˘‘ fi Á‹…‰˘. ÷ı … ≠‹ÎHÎı ±Î√‚ ±Î‰÷Î_ ““›Ï÷lÎ‰HÎÎfiÎ_”” ±fiı ‘‹˝Ï‰Ê›¿

l‰HÎfiÎ_ ’HÎ Ï‰ÂıÊHÎ˘‹Î_ Ï·_√¤ıÿ Ïfiÿ˘˝Ê »ı. ±ı‹ V‰⁄Ï©◊Ì ›◊Î›˘B› ΩHÎ‰_.

E:/JAYA/YOG. PM5 77

77

3. ÷ı±˘fiÌ ÁÎ‹ı ¿flÎ÷_ ±Î «Î›‰_ÿfi … ›◊Î◊˝ ÁI› ÷k‰ »ı.

4. ÷ı±˘fiÌ ÁÎ‹ı ¿flÎ÷Ì ±Î «Î›‰_ÿfi w’ Ïø›Î ±ı … ÁÎ«Ì √HÎiÎ÷Î »ı.

5. ±Î «Î›‰_ÿfi ±ı … ‹ËÎ¿S›ÎHÎfiı ¿flfiÎfl_ »ı.

6. ±Î «Î›‰_ÿfi ±ı … ÁÎ_ÁÎÏfl¿ ±fiı¿ ¤›_¿fl ÿ—¬˘ w’Ì ’‰˝÷˘fiı ¤ıÿ‰Î‹Î_ ‰Ø÷S› »ı.

7. ±Î «Î›‰_ÿfi ±ı … Á‰˝Á¬˘fiÌ ≠Î„M÷‹Î_ ¿S’T≤ZÎ ÷S› »ı.

8. ±Î «Î›‰_ÿfi (fi_ ÂflHÎ) ±ı … ∞‰·˘¿‹Î_ ÁÎfl÷k‰ »ı.

9. ±Î «Î›‰_ÿfi (’fi— ≠ÎM÷ ◊‰_) ÿ·˝¤‹Î_ ÿ·˝¤ »ı. ÿ·˝¤÷‹ »ı ±◊Î˝÷˚ ÿ·˝¤ ’ÿÎ◊˘˝‹Î_

ÏÂ¬fl÷S› »ı.

±Î‰Î µkÎ‹ ¤Î‰˘◊Ì µ»‚÷Î, ±’ÏflÏ‹÷, ±fi_÷ ËÊÎ˝‰ıÂ◊Ì ±Ï÷Â› Á‰ÎÏÁ÷’HÎı ±Î

«Î›‰_ÿfi lÎ‰¿˘±ı ¿fl‰_ Ωı≥±ı. ±Î‰˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ Ωı≥±ı. (±ËŸ ‚◊ÈÀ‹‚Œ˜= µ»‚÷Î,

•‚◊=±ΩıÕ, ±fi’‹, ±’ÏflÏ‹÷, ‚ê◊Œ=ËÊÎ˝‰ıÂ◊Ì •Ê◊ÙŒ◊˜=Á‰ÎÏÁ÷’HÎı ±ı‰˘ ÂOÿÎ◊˝ ΩHÎ‰˘.)

(2) ›Ï÷Ï‰lÎ‹HÎÎ —- ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‰Ì÷flÎ√ÿı‰fiÎ ÂÎÁfifiÎ Ï‰ÏÂWÀÎflÎ‘¿ ±ı‰Î

Á‰˝Ï‰flÏ÷‘fl ‹ËÎ‹Ïfi±˘fiÌ Áı‰Î-¤„@÷ lÎ‰¿˘±ı ±‰U› ¿fl‰Ì Ωı¥±ı, ±ı‰˘ µ’ÿıÂ

‘‹˝√v±˘±ı ±Î’‰˘. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ‹ËÎ‹Ïfi±˘ ¿ı‰Î »ı ?

1. ±Î Á‰ı˝ ‹ËÎ‹Ïfi±˘ «ÎÏflhÎÁ_’Lfi »ı.

2. ±Î ‹ËÎ‹Ïfi±˘ «ÎÏflhÎ ’Î‚‰Î‹Î_ ÁÎflÌ flÌ÷ı Á÷÷ µz‹Ì »ı.

3. ÷ı±˘fiÌ Áı‰Î-¤„@÷ ¿fl÷Î_ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ⁄Ì…\_ ¿˘¥ ’fl‹¿ÚI› fi◊Ì.

4. ±Î ‹Ïfi … √HÎ˘fiÎ ¤_ÕÎfl »ı. ±◊Î˝÷˚ √HÎ˘fiÎ ≠¿Ê˝‰Î‚Î »ı.

5. ‹ËÎ‹Ïfi±˘fiÌ ±Î ¿Î›Î ’˘÷ÎfiÎ Á‰˝ ≠›Ifi˘ ‰Õı flZÎ‰Ì Ωı≥±ı.

6. ±Î ‹Ïfi … ÷ı ¨«Î √HÎ˘ ÷flŒ µIÁ’˝HÎ-√‹fi ¿flfiÎfl-¿flÎ‰fiÎfl »ı.

7. ±Î (‹Ïfi, ±◊‰Î ‹Ïfi‹Î_ flËı·_) «ÎÏflhÎ … Á‰˝ Â¤¤Î‰˘fi_ ⁄Ì… »ı. ±‰LK›

¿ÎflHÎ »ı.

8. ±Î‰_ ≠Ï÷¿>‚÷Î¤›* «ÎÏflhÎ ’Î‚‰_. ±ı ‹ËÎfi ’flÎø‹ »ı.

9. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ iÎÎfiÌ-K›ÎfiÌ-÷’V‰Ì-‰ˆflÎ√Ì ±fiı ±K›ÎI‹Ì ±ı‰Î ‹ËÎ‹Ïfi±˘fiÌ

‹ËÎÏ‰‰ı¿fiÎ ÁÎfl‰Î‚Ì ±fiı µkÎ‹Á_‰ı√ ’ÏflHÎÎ‹fiÎ ÁÎfl‰Î‚Ì ±ı‰Ì µÏ«÷

Áı‰Î¤„@÷ (‰ˆ›Î‰E«) ¿fl‰Ì ±ı … ∞‰fifi_ ¿÷˝T› »ı. ∞‰fifi˘ ±ı … ÁÎfl »ı.

±Î‰˘ ‘‹˘˝’ÿıÂ ‘‹˝√v±˘±ı lÎ‰¿˘fiı ±Î’‰˘.

(3) üÊfláÊ¢ œ◊¸Áfl·ÿ◊˜ - ÷◊Î ’fl‹÷Îfl¿ ±ı‰Î ÷Ì◊*¿fl ’fl‹ÎI‹Î±˘fiÌ ‘‹˝Ï‰Ê›¿ ±fi’‹

‰ÎHÎÌ ’fl‹√Ì÷Î◊˝ ±fiı Á_‰ı√’ÏflHÎÎ‹Ì ±ı‰Î √v±˘ ’ÎÁı◊Ì ±‰U› ÁÿÎ ÁÎ_¤‚‰Ì, ±ı‰˘

‘‹ ˝’ÿıÂ ‘‹˝√v±˘±ı lÎ‰¿˘fiı ±Î’‰˘.

1. ±Î Á_ÁÎflÁÎ√fl‹Î_ l÷‘‹˝=‘‹˝ÿıÂfiÎfi_ l‰HÎ ±ı … ±Ï÷ µkÎ‹ »ı.

E:/JAYA/YOG.PM5 78

78

2. ±Î ‘‹˝l‰HÎ … (l÷‘‹˝ …) ‹˘Ë w’Ì ±_‘¿Îflfiı ËHÎ‰Î‹Î_ ÁÒ›˝ Á‹Îfi »ı.

3. ±Î l÷‘‹˝ … ’Î’˘ w’Ì ±Îfl˘’Ìfiı ÁΩ ŒÀ¿Îfl÷˘ ’ÕË »ı.

4. ±Î l÷‘‹˝ … ÁÎ_¤‚‰Î ·Î›¿ …√÷˚fiÎ ¤Î‰˘‹Î_ ≠¿ÊÎ˝I‹¿ »ı.

5. ±Î l÷‘‹˝ … ±ÎI‹Îfiı V‰√˝·˘¿‹Î_ ·¥ …‰Î‹Î_ ‹ËÎfi˚ Áı÷ (’·) Á‹Îfi »ı.

6. ±Î ‘‹˝l‰HÎ … ¤Î‰fiÎQ≤÷fiÎ ’Îfi‹› »ı. …ı‹ ÿˆÏ‰¿ ƒT›ÎQ≤÷fiÎ ’Îfi◊Ì ‹ÎHÎÁ

±‹fl ⁄fiı »ı (±ı‰Ì ·˘¿‰Î›¿Î »ı) ÷ıfiÌ …ı‹ … ±Î ¤Î‰ÎQ≤÷fiÎ ’Îfi◊Ì ±ÎI‹Î

ÁÿÎ ‹ÎÀı ›◊Î◊˝ ±‹fl ⁄fiı »ı.

7. ±Î l÷‘‹˝ ‹˘ZÎfi˘ ‹Î√˝ ⁄÷Î‰fiÎfl »ı.

8. ±Î ‘‹˝l‰HÎ … ‰Ì÷flÎ√¤Î‰˘fiÌ ≠Î„M÷fi_ ¿ÎflHÎ »ı.

9. ±Î l÷l‰HÎ ÷Ì◊*¿fl¤√‰L÷˘±ı ±Ï¤T›@÷ ¿flı· »ı.

10. ±Î l÷‘‹˝fiÎ l‰HÎ◊Ì ⁄Ì…\_ ¿˘¥ ‰‘ ¿S›ÎHÎ¿ÎflÌ fi◊Ì.

±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ µkÎ‹˘kÎ‹ Ëˆ›ÎfiÎ µ‹‚¿Î’Ò‰˝¿ ¤Î‰˘S·ÎÁ ÁÏË÷, Ï‰ÏÂWÀ ±ı‰Î ‘‹˝fiı

ÁÎ_¤‚‰ÎfiÌ ¥E»Î◊Ì, µ’fl˘@÷ Ï‰ÂıÊHÎ˘‰Î‚Î ‘‹˝l‰HÎ w’ ±Î T›Î’Îfl (‘‹˝≠T≤ÏkÎ) ’HÎ

lÎ‰¿∞‰˘fiı ‹˘ZÎfiÌ ÁÎ◊ı ΩıÕ÷˘ Ë˘‰Î◊Ì I›Î_ ’HÎ ›˘√ ÂOÿfiÌ ÁÎ◊˝¿÷Î flËı·Ì »ı. ÷ı◊Ì ““‹˘ZÎfiÌ

ÁÎ◊ı ›_…fi”” w’ ±L‰◊˝fi˘ ›˘√ lÎ‰¿˘‹Î_ Ë˘‰Î◊Ì lÎ‰¿˘fiı ’HÎ ›˘√ Ë˘› »ı ±ı‹ ÏÁ© ◊›_.

Á∑¢§ ¬ÈŸÿÙ¸ ÷ÊflŸÊ◊Êª¸— ? ‚ ’ãœÈ— ¬⁄U◊äÿÊŸSÿ, ‚ ÿÙª ∞fl, •ŸÈDÔUÿpÊÿ¢ üÊÊfl∑§áÊ–ÃÕÊ ¬ÈáÿŒ‡Ê ‚æUÔ˜ ÄÔU‹‡ÊÁflÉÊÊÃÊÿ ¬kÊ‚ŸÊÁŒŸÊ ªÈL§¬˝áÊÊ◊¬Ífl¸◊Õ¸ ‚ãÃÊŸŸ “•‚Ê⁄UÙ ¡Ëfl‹Ù∑§ßãº˝¡Ê‹ÃÈÀÿ—, Áfl·∑§À¬Ê Áfl·ÿÊ—, flÖÊ˝‚Ê⁄¢U ŒÈ—π◊˜, ø‹Ê— Á¬˝ÿ‚XÔU◊Ê—, •ÁSÕ⁄UÊ ‚ê¬Œ˜,ŒÊL§áÊ— ¬˝◊ÊŒ—, ◊„UÊŒıª¸àÿ„UÃÈ—, ŒÈ‹¸÷¢ ◊ÊŸÈcÿ¢, ◊„UÊœ◊¸‚ÊœŸ◊˜, ßÁÃ •‹¢ ◊◊ÊãÿŸ, ∑§⁄UÙêÿòÊÿàŸ◊˜, Ÿ ÿÈÄÃÊ˘òÊÙ¬ ÊÊ, ¬˝÷flÁÃ ◊ÎàÿÈ—, ŒÈ‹¸÷¢ Œ‡Ê¸Ÿ¢ ‚Œ˜ªÈL§ÿÙªp” ßÁÃ ¬˝‡ÊSÃ÷ÊflªÃŸ–∞fl¢ øÊÁSÃ ªÎÁ„UáÊÙ˘Á¬ ÿÙª‚ê÷fl ßÁÃ– ©UÄÃ¢ ø-

±Î ≠‹ÎHÎı (1) «ˆI›‰_ÿfi, (2) ›Ï÷Ï‰lÎ‹HÎÎ, (3) ‘‹˝l‰HÎ V‰w’ ¿ÎÏ›¿ ≠T≤ÏkÎ‹›

±fiWÃÎfi˘ Ωı ›˘√V‰w’ Ë˘› »ı ÷˘ ’»Ì Á_ÁÎflfiÌ ±ÁÎfl÷Î ±fiı ±ÏfiI›÷Î ±ÎÏÿ ¤Î‰fiÎ ¤Î‰‰Î

V‰w’ …ı ¤Î‰fiÎ ‹Î√˝ »ı. ÷ı ÷˘ ›˘√ ¿Ëı‰Î› …, ÷ı‹Î_ ±Îç›˝ Â_ ? ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ¤Î‰fiÎ‹Î√˝

÷˘ ‘‹˝K›Îfi ±fiı Â@·K›ÎfiÎÏÿ ’fl‹ K›ÎfifiÌ ≠Î„M÷fi˘ ’fl‹⁄_‘ »ı. ±fiı ÷ı◊Ì … ÷ı ¤Î‰fiÎ‹Î√˝fiı

›˘√ … ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı ¤Î‰fiÎ‹Î√˝ w’ ›˘√‹Î√˝ lÎ‰¿ı ±‰U› ±Î«fl‰˘ Ωı¥±ı. ÷ı ±Î«fl‰Î ‹ÎÀı

fiÌ«ı ‹…⁄ Ï‰Ï‘ ÁÎ«‰‰Ì Ωı≥±ı.

(1) ’Ï‰hÎ ZÎıhÎ‹Î_ ⁄ıÃ¿ ¿fl‰Ì, ±’Ï‰hÎ ZÎıhÎ‹Î_ ‰Î÷Î‰flHÎfiÌ ±_ÿfl «˘÷flŒ ’◊flÎ›ı·Î_

±Â¤ ’ÿ˚√·˘ Ï«kÎfiÌ ±≠Á¯Î÷Î ‹ÎÀı (Á_¿˚·ıÂ ‹ÎÀı) ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı. ’fl_÷ Ωı ’Ï‰hÎ ZÎıhÎ‹Î_

⁄ıÃ¿ Ë˘› ÷˘ I›Î_ ÷ı ¤ÒÏ‹‹Î_ ’◊flÎ›ı·Î_ Â¤ ’ÿ˚√·˘ Á_¿Ô·ıÂ (Ï«kÎfiÌ ±≠ÁLfi÷Î ±Î¿<·-

T›Î¿<·÷Î)fiÎ Ï‰CÎÎ÷ ‹ÎÀı ◊Î› »ı. ‹ÎÀı ’H›ÿıÂ‹Î_ ⁄ıÃ¿ ¿fl‰Ì.

(2) ’•ÎÁfi, ’›*¿ÎÁfi, ¿Î›˘IÁ√Î˝Ïÿ ¿˘¥ ’HÎ ±ı¿ ‹ƒÎ’HÎı ⁄ıÁ‰_. …ı ‹ƒÎ‹Î_ ±Î’HÎ˘

±ÎI‹Î ÿÌCÎ˝¿Î‚ „V◊fl flËÌ Â¿ı, ±Î¿<‚-T›Î¿<‚÷Î fi ±Î‰ı ÷ı ‹ƒÎ±ı ⁄ıÁ‰_.

E:/JAYA/YOG. PM5 79

79

(3) ’•ÎÁfiÎÏÿ ±ÎÁfi ’Ò‰˝¿ ’Ï‰hÎ ¤ÒÏ‹‹Î_ ⁄ıÃ¿ …‹ÎT›Î ’»Ì ’fl‹ µ’¿ÎflÌ

√v¤√‰L÷fiı xÿ›◊Ì ≠HÎÎ‹ ¿fl‰Î ’Ò‰˝¿ Ë‰ı ¿Ëı‰Î÷Î ±◊˝fiÎ Á_ÿ˘Ëfi w’ı CÎHÎÌ ¨«Ì ±fiı

’Ï‰hÎ ¤Î‰fiÎ ¤Î‰‰Ì.

±Î ∞‰·˘¿ (Á_ÁÎfl) ±I›L÷ ±ÁÎfl »ı, ‹Î›Î‰Ì ‹ÎHÎÁfiÌ ’Î◊flı·Ì ¥LƒΩ‚ ÷S› »ı,

±◊Î˝÷˚ V‰MfiÁ‹Îfi-Î_‰ÎfiÎ …‚ Á‹Îfi »ı, ≠ÎM÷ ◊›ı·Î Á_Ωı√˘ ZÎHÎ‰Îfl‹Î_ ‰Îÿ‚ Ï‰¬ıflÎ›

÷ı‹ Ï‰¬ıflÎ¥ Ω› »ı, Ï‹hÎ ÂhÎ ⁄fiÌ Ω› »ı, VfiıËÌ ±fiı Á√Î_-‰ËÎ·Î_ ±S’¿Î‚‹Î_ … fiÎflÎ…

◊¥ Ω› »ı, ‰Ê ˝ Á‘Ì …ıfi_ ‹fi ÁÎ«T›_ Ë˘› ’fl_÷ Á_Ωı√‰ÂÎ÷˚ ±ı¿ ‰¬÷ ‹fi fi Á«‰Î›

÷˘ ’HÎ ‹ÎHÎÁfi_ ‹¬ «ÕÌ Ω› »ı,

’Î_«ı ≥„Lƒ›˘fiÎ Ï‰Ê›˘ Ï‰Ê (ıfl)fiÌ ÷S› ‹Îfl¿ »ı, ≥WÀ Á_›˘√˘‹Î_ flÎ√ ◊Î› »ı,

±fiı ¥WÀfiÎ Ï‰›˘√‹Î_ Â˘¿-¶ıÊ ◊Î› »ı, ±Î flÎ√-¶ıÊ ±ı‰Î_ «Ì¿HÎÎ_ ¿‹˘˝ ⁄_‘Î‰ı »ı ¿ı Ï‰Ê

±ı¿¤‰‹Î_ ±ı¿ ‰Îfl ‹Îflı »ı, ’fl_÷ ±Î ¿‹˘˝ ÷˘ ±Î ∞‰fiı ¤‰˘¤‰‹Î_ ±fi_÷Ì‰Îfl ‹Îflı »ı,

‹ÎÀı ±’ıZÎÎ±ı Ï‰Ê◊Ì ’HÎ ±Ï‘¿ »ı.

’Ò‰˝¿Ú÷ ¿‹˘˝fiÎ µÿ›◊Ì ±Î‰ı·Î_ ÿ—¬˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ¿˘¥ ¿˘¥ ‰Îfl ±ı‰Î_ ¿Ã˘fl-±fiı

¿ÎÏ÷· Ë˘› »ı ¿ı …ı CÎHÎÎ ≠›Ifi˘◊Ì ’HÎ ÿÒfl ◊÷Î_ fi◊Ì. …ı‹ fi‚-ÿ‹›_÷Ì, ÁÌ÷Î-flÎ‹,

‹›HÎÎÁ_ÿflÌ, ¬_‘¿‹Ïfi, √…Á¿<‹Î·‹Ïfi, ¥I›ÎÏÿfiÎ_ ºWÀÎL÷˘ fi…fl ÁL‹¬ »ı. ±„BfiÂ‹Î˝-

√HÎÁıfi, ÷◊Î «_ÿfi⁄Î‚Î ±ÎÏÿ ±fiı¿ ‹ËÎfi jÎÌ-’vÊ˘ ’HÎ ’Ò‰˝¿Ú÷ ¿‹˘˝◊Ì ÿ—¬Ì ◊›Î »ı.

÷ı◊Ì ±Î Á_ÁÎflfi_ ÿ—¬ ‰Ø ÷S› ¿Ã˘fl »ı.

Ï≠›’ÿÎ◊ ˝fiÎ Á_›˘√˘ «_«· »ı. ’kÎÎ_fiÎ ‹Ëı·fiÌ …ı‹ ZÎHÎ‰Îfl‹Î_ Ï‰fiÎÂ ’Î‹ı »ı. CÎHÎÎ

±fl‹Îfi˘ ÁÎ◊ı ‹ı‚‰ı·Î Á_›˘√˘ ZÎHÎ‰Îfl‹Î_ … Ï‰›˘√ V‰w’ı ’ÏflHÎÎ‹ ’Î‹ı »ı. ÂflHÎÎ≥ ±ÎÏÿ

‰Î∞_hÎ˘fiÎ ÁÒfl˘fiı ⁄ÿ·ı ‹flÂÌ›Î_ Á_¤‚Î› »ı. ËÊ˝ CÎÕÌ¿‰Îfl‹Î_ Â˘¿ w’ı ’ÏflHÎÎ‹ ’Î‹ı »ı.

Á_’ÏkÎ±˘ ±„V◊fl »ı. …ı ‘fi µ’fl CÎHÎ˘ ‹˘Ë »ı, …ıfiÎ◊Ì Á_ÁÎflfi˘ ÷‹Î‹ T›‰ËÎfl

«Î·ı »ı, …ı ‘fi ‹ÎÀı CÎHÎÎ_ ¿WÀ˘ ‰ıÃÎ› »ı, …ı ‘fi ‹ÎÀı CÎHÎÎ ‹ÎHÎÁ˘fiÎ ’flÎ¤‰˘-±’‹Îfi˘

ÁËfi ¿fl‰Î ’Õı »ı, ÷ı … ‘fi-Á_’ÏkÎ±˘ ““ΩHÎı fiÎ÷fl_ ¿flfiÎflÌ fiÎfl”” Ë˘› ÷ı‹ √‹ı I›Îflı

±ı¿ CÎfl »˘ÕÌ ⁄Ì…ı … CÎflı …¥ ⁄ıÁÌ Ω› »ı. ÷ıfiÎ µ’fl ’ÒHÎ˝ ¤fl˘Á˘ flÎ¬Ì ∞‰fi ∞‰‰_

fi¿Î‹_ »ı. √‹ı I›Îflı ÿ√˘ ±Î’ı … »ı, ±Î Á_’ÏkÎ±˘ ¤fl˘ÓÁÎ’ÎhÎ fi◊Ì, ÿ√Î⁄Î… »ı. ≠‹Îÿ

±Ï÷ ¤›_¿fl »ı, ÿ√˝Ï÷±˘fi_ ≠‘Îfi ¿ÎflHÎ »ı.

Ïfi√˘ÿ-fifl¿-Ï‰@·ıÏLƒ›ÎÏÿ ±fiı¿¤‰˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ¤‰˘‹Î_◊Ì ‹Îfi‰¤‰ ‹‚‰˘

±Ï÷ ÿW¿fl »ı. ±ı¿ı¿ ¤‰‹Î_ ’S›˘’‹ ±fiı ÁÎ√fl˘’‹˘fiÎ_ ±Î›W›˘, ÷ı‹Î_◊Ì fiÌ¿‚‰_ ÿW¿fl,

‰‚Ì ‹fiW›˘fiÌ Á_A›Î ’ÏflÏ‹÷, ÷ı‹Î_ fi_⁄fl ·Î√‰˘ ÿW¿fl, ‹ÎÀı ±Î‰Î Á_Ωı√˘ Ëı ±ÎI‹Î ŒflÌ

ŒflÌ ‹‚‰Î ÿ·˝¤ »ı. ±Î ‹Îfi‰¤‰ … ‘‹Î˝flÎ‘fiÎfi_ ‹ËÎfi˚ ÁÎ‘fi »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ‘‹Î˝flÎ‘fiÎfiÌ

Á‰˝ ÁÎ‹√˛Ì ±Î ‹Îfi‰¤‰‹Î_ … ‹‚ı »ı. ‰Ì÷flÎ√ ’fl‹ÎI‹Îfi_ ÂÎÁfi, I›Î√Ì-‰ˆflÎ√Ì Ïfi√˛L◊

‹Ïfi±˘, ’Ï‰hÎ ÷Ì◊˝¤ÒÏ‹±˘, ±fiı¿Ï‰‘ ±Î√‹˘ ±fiı ÂÎjÎ˘, Á_÷ ‹ËÎI‹Î±˘fi˘ Á‹Î√‹, Ï‰ÏÂWÀ

⁄Ï©‹kÎÎ, ¥I›ÎÏÿ ‘‹Î˝flÎ‘fiÎfiÌ ¤fl’Òfl ÁÎ‹√˛Ì ‹Îfi‰¤‰‹Î_ … ¤flı·Ì »ı. ÷ı◊Ì ±Î …ˆfi ‘‹˝

E:/JAYA/YOG.PM5 80

80

±fiı ÷Îfl¿ÿı‰-√v-±ÎÏÿ µkÎ‹ ÁÎ‘fi˘ ‰Õı Ë_ ‹Îfl_ ∞‰fi ‘‹˝‹› ⁄fiÎ‰_. ÷ıfiÎ ÏÁ‰Î› ⁄ÌΩ

±L› Á‰˝ ‰Õı ‹Îflı Á›*. Ë_ ±Î ‘‹˝‹Î_ … ≠›Ifi ¿fl_ ±fiı ‹ÎflÎ ∞‰fifiı ‘‹˝‹› ⁄fiÎ‰_. ±Î

‘‹˝fiÎ Ï‰Ê›‹Î_ ‹Îflı ±S’ ’HÎ µ’ıZÎÎ ¿flÎ› fiËŸ. Ωı ±ËŸ µ’ıZÎÎ ¿fl_ ÷˘ ÷ı ¿˘¥’HÎ flÌ÷ı

›˘B› fi◊Ì. …ı‹ …ı‹ Ïÿ‰Á Ω› »ı ÷ı‹ ÷ı‹ Q≤I› fi∞¿ ±Î‰ı »ı. Ωı flÎË Ωı¥Â ÷˘ Q≤I›

±Î‰Ìfiı ∂¤_ … flËıÂı. ’fl‹ÎI‹Îfi_ ÿÂ˝fi ±◊‰Î ±ÎI‹ÎfiÎ Â©V‰w’fi_ ÿÂ˝fi ±fiı Áÿ˚√vfi˘

›˘√ ‰Îfl_‰Îfl ‹‚‰˘ ÿ·˝¤ »ı. ‹fiW›¤‰ Ï‰fiÎ ±L›hÎ ÷˘ ‹‚÷˘ … fi◊Ì. ’fl_÷ ‹fiW›¤‰‹Î_

’HÎ ¿‰Ï«÷˚ … ‹‚ı »ı. ‹ÎÀı Ëı ±ÎI‹Î ! ±ı¿ı¿ ZÎHÎ ·Î¬ıHÎÌ Ω› »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı ≠ÂV÷¤Î‰fiı ’Î‹ı·Î lÎ‰¿ı ±Î‰Ì ¨«Ì µkÎ‹ ¤Î‰fiÎ±˘ ¤Î‰‰Ì. ±Î

≠‹ÎHÎı B≤ËV◊fiı ’HÎ ›˘√fi˘ Á_¤‰ »ı …. Ωı ÷ıfiÎ◊Ì fiÌ«ıfiÌ ¿ZÎÎfiÎ ±’fi⁄˝L‘¿ ±fiı

ÁQ›BºÏWÀfiı ›˘√ Ë˘› »ı. ÷˘ ÿıÂÏ‰flÏ÷‘fl lÎ‰¿fiı ›˘√fi˘ Á_¤‰ ¿ı‹ fi Ë˘› ? ‹ÎÀı

lÎ‰¿ ¤˘√Ì Ë˘‰Î »÷Î_ µ’fl˘@÷ ’ÏflHÎÏ÷ ±fiı ≠T≤ÏkÎ±˘◊Ì ÷ı ›˘√Ì ’HÎ ⁄fiı … »ı.

√˛_◊¿ÎfllÌ±ı … ›˘√Ï⁄Lÿ‹Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı —-

ÿÙ¡ŸÊŒ˜ ÿÙª ßàÿÈÄÃÙ, ◊ÙˇÊáÊ ◊ÈÁŸ‚ûÊ◊Ò—–‚ ÁŸflÎûÊÊÁœ∑§Ê⁄UÊÿÊ¢, ¬˝∑Î§Ãı ‹‡ÊÃÙ œ˝Èfl— H 201Hfl‹Êfl‹ŸflÛÊlÊSÃŒÊ¬Í⁄UÙ¬‚¢NUÃ— –¬˝UÁÃdÙÃÙ˘ŸÈªàflŸ, ¬˝àÿ„¢U flÎÁh‚XÔUÃ— H 202HÁ÷ÛÊª˝ãÕSÃÈ ÿÃ˜ ¬˝ÊÿÙ, ◊ÙˇÊ ÁøûÊ¢ ÷fl ÃŸÈ— –ÃSÿ ÃÃ˜ ‚fl¸ ∞fl„U, ÿÙªÙ ÿÙªÙ Á„U ÷ÊflÃ— H 203HŸÊÿÊ¸ ÿÕÊ˘ãÿ‚ÄÃÊÿÊ—, ÃòÊ ÷Êfl ‚ŒÊ ÁSÕÃ –ÃlÙª— ¬Ê¬’ãœp, ÃÕÊ ◊ÙˇÊ˘Sÿ ≤‡ÿÃÊ◊˜ H204HŸ ø„U ª˝ÁãÕ÷ŒŸ, ¬‡ÿÃÙ ÷Êfl◊ÈûÊ◊◊˜ –ßÃ⁄UáÊÊ∑È§‡Ê‹SÿÊÁ¬, ÃòÊ ÁøûÊ¢ Ÿ ¡ÊÿÃ H205H‚Ê¢Á‚Áh∑§◊ŸÈDÔUÊŸ◊Ã ∞fl ‚ÃÊ¢ ◊Ã◊˜ –÷ÊflÊ…K¢ SÃÙ∑§◊åÿÃÃ˜ ¬˝ÁÃ’ãœÁfl‡Ê·Ã— H1H•SÿÊÁ¬ ÃûflÃ— ‚fl¸◊ÃŒfl¢Áflœ¢ ÿÃ—–ÁŸàÿ∑§◊¸ÁŸÿÙªŸ, ÃÃÙ ÿÙª ßÁÃ ÁSÕÃ◊˜ H2H ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H31H

›˘√Ï⁄LÿfiÎ ÁÎZÎÌf·˘¿˘fiÎ ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı —-

±’fi⁄˝L‘¿-±ÎI‹Î‹Î_ flÎ√ÎÏÿ ÿ˘Ê˘ ‹Lÿ ◊›ı·Î Ë˘‰Î◊Ì ÷ı±˘fiÌ ‘‹Î˝Ï¤‹¬ ≠T≤ÏkÎ

÷ı±˘fiÎ ±ÎI‹Îfiı ‹˘ZÎfiÌ ÁÎ◊ı ΩıÕfiÎfl ⁄fiı »ı. ‹ÎÀı µkÎ‹‹Ïfi‰fl ’vÊ˘±ı ÷ıfiı ’HÎ ›˘√

¿Ëı·˘ »ı. ±Î ±ÎI‹Î µ’fl ¿‹˘˝fiÌ ≠¿ÚÏ÷±˘fi˘ …ı ±Ï‘¿Îfl (≠¤Î‰-⁄‚) Ë÷˘ ÷ı ±Ï‘¿Îfl

ÏfiT≤kÎ ◊›ı »÷ı ±Î‰Î ±’fi⁄˝L‘¿ ∞‰˘fiı ’HÎ ·ıÂ◊Ì ±‰U› ›˘√ Ë˘› »ı. ––201––

E:/JAYA/YOG. PM5 81

81

fl‹Ê=‰ı·-’Òfl, fl‹Ÿ=’Î»\_ Œfl‰_, ÂÎL÷ ◊‰_, flÃ˜=…ı‹, ŸlÊ—=fiÿÌfi_, ÃŒÊ¬Í⁄U= ÷ı fiÿÌfi_

«Îflı ÷flŒfi_ ’Òfl, ¬‚¤‚ÎÀ ©U¬‚¢NUUÃŸ=µ’Á_ËÎfl ’Î‹÷_ Ë˘‰Î◊Ì ¬˝ÁÃüÊÙÃÙ=’Òfl‹Î_ ÁÎ‹ı ≠‰ÎËı,

•ŸÈªàflŸ=…‰Î ‰Õı ¬˝àÿ„¢U=ÿflfl˘… flÎÁh‚¢ªÃ—=T≤Ï© ◊‰Î◊Ì (√Î◊Îfi˘ ¤Î‰Î◊˝ Á‹Ω‰‰Î ±Î

ÂOÿÎ◊˝ ¿èÎ˘ »ı.)

…ı‹ fiÿÌfi_ ’Òfl ‘Á‹Á÷_ ÿÏfl›ÎfiÎ ’ÎHÎÌ ÷flŒ Ω› »ı. ’fl_÷ ÿÏfl›Î‹Î_ ±Î‰ı·Ì

‹ËÎ¤fl÷ÌfiÎ_ ‹˘ÀÎ_ ‹˘Ω_±˘ ÁÎ◊ı ÷ı ±Œ‚Î›_ »÷_ ’Î»\_ Œflı »ı. ÂÎL÷ ◊¥ Ω› »ı. ÷ıfiÌ …ı‹

±fiÎÏÿ¿Î‚◊Ì ±Î ∞‰‹Î_ flÎ√ÎÏÿ ¤Î‰˘fi_ ’Òfl ¥„Lƒ›…L› Ï‰Ê›Á¬ ÷flŒ ‘Á‹Áı »ı. ’fl_÷

±’fi⁄˝L‘¿-±ÎI‹Î‹Î_ ±Î‰ı·Ì ≠Ï÷l˘÷˘±fiÁÎflÌ √Ï÷ ‰Õı (flÎ√ÎÏÿ ÿ˘Ê˘fiı ÃÎflÌ fiÎ¬ı ±ı‰Î

‘‹˝⁄Ì…fiı ±fiÁfl‰Î w’ √Ï÷ ‰Õı) ÷ı flÎ√ÎÏÿ ¤Î‰˘fi_ ’Òfl ÂÎL÷ ◊¥ Ω› »ı. ±fiı ≠Ï÷Ïÿfi

÷ı ÿ˘Ê˘fiÌ µ’ÂÎ„L÷‹Î_ T≤Ï© ◊›Î … ¿flı »ı. ‹ÎÀı ±Î‰Î ±’fi⁄˝L‘¿ÎI‹Î‹Î_ ’HÎ ›˘√ »ı.

fiÿÌfi_ ’Òfl √‹ı ÷ıÀ·_ ÷˘ŒÎfiÌ Ë˘› ’fl_÷ Á‹ƒfiÌ ‹ËÎ¤fl÷Ì ÁÎ◊ı ±◊ÕÎ‰Î◊Ì fiÿÌfi_ ’Òfl ÂÎL÷

◊Î› »ı. ÷ı‹ flÎ√ÎÏÿ¤Î‰˘fi_ ’Òfl ÷ıfiÌ ÁÎ‹ı ≠ÎM÷ ◊›ı·Î ›˘√⁄Ì… (‘‹˝‹Î√˝)‹Î_ ±fiÁfl‰Î‰Î‚Ì

√Ï÷ ÁÎ◊ı ±◊ÕÎ›_ »÷_ ÂÎL÷ ◊Î› »ı. ±fiı ÷ı µ’ÂÎÏL÷‹Î_ ÿflfl˘… T≤Ï© ◊Î› »ı. –– 202––

Ë‰ı ÁQ›Bº„WÀfiÎ ›˘√fiÌ ‰Î÷ …HÎÎ‰ı »ı ¿ı Ï¤Lfi √˛„L◊‰Î‚Î ÁQ›Bº„WÀ ±ÎI‹Îfi_ ≠Î›—

Ï«kÎ ‹˘ZÎ‹Î_ ±fiı ÂflÌfl … ‹ÎhÎ ¤‰‹Î_ (¤˘√‹Î_) Ë˘› »ı. ±◊Î˝÷˚ ‹fifiÌ ±ÎÁ„@÷ Ï‰fiÎ …

¤˘√‹Î_ ‰÷ı˝ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı‰Î ±ÎI‹Îfi˘ Á‰˝ ’HÎ ‘‹˝ T›Î’Îfl (‘ÎÏ‹˝¿ ≠T≤ÏkÎ) ¤Î‰◊Ì (Ïfiç›◊Ì)

›˘√ ‹fiÎ›ı·˘ »ı. ¤˘√˘ ’HÎ ‹fifiÌ ±ÎÁ„@÷ Ï‰fiÎ ÿıË‹ÎhÎ◊Ì ±fi¤‰ı »ı. Œ@÷ ¿‹˘˝fiÌ

’fl‰Â÷Î◊Ì … ¤˘√˘‹Î_ ±fiÎÁ@÷¤Î‰ı ΩıÕÎ› »ı. ‹fi‹Î_ ‹˘ZÎfiÌ ±Î¿Î_ZÎÎ Á÷÷ ±ZÎÌHÎ … flËı

»ı. ÷ı◊Ì ¤˘√Œ‚fiı ±Î’fiÎfl_ ÷ı ¿‹˝ ’Òfl_ ◊÷Î_ ‹˘ZÎ Ïfi¿À ◊Î› »ı. ÷ı◊Ì Ïfiç›fi›fiÌ ±’ıZÎÎ±ı

÷ıfi˘ ±Î ¤˘√T›‰ËÎfl ’HÎ ¿‹˝ZÎ›‹Î_ ⁄Î‘¿ fi Ë˘‰Î◊Ì ¤˘√Î‰·Ì¿‹˝ Á‹ÎM÷ ¿flÎ‰fiÎfl Ë˘‰Î◊Ì

±Î‰Î ∞‰fiÌ …ı …ı «ıWÀÎ »ı ÷ı ’HÎ ‹˘ZÎŒ‚fi_ ¿ÎflHÎ Ë˘‰Î◊Ì ÷Ì◊*¿fl ¤√‰L÷˘fiÎ ∞‰fifiÌ …ı‹

›˘√ »ı. (…\±˘ ›˘√Ï⁄Lÿ 203fiÌ ÀÌ¿Î) ±Î f·˘¿‹Î_ ÿÃ˜=…ı ¿ÎflHÎ◊Ì, ÃÃ˜=÷ı ¿ÎflHÎ◊Ì, ÃSÿ=÷ı

ÁQ›Bº„WÀ ±ÎI‹Îfi˘ ‚fl¸=Á‰˝ ≠¿Îflfi˘ (±◊˝-‘‹˝-±fiı ¿Î‹ ±ı‹ hÎHÎı ≠¿Îflfi˘) ÿÙª=’vÊÎ◊˝-

≠›Ifi-«ıWÀÎ, ÷ı ÿÙª—=›˘√, ÷ÊflÃ—=Ïfiç›fi›fiÌ ±’ıZÎÎ±ı, ±ı‹ ÂOÿÎ◊˝ ΩHÎ‰˘. –– 203––

±L› ’vÊ‹Î_ ±ÎÁ¿÷ ±ı‰Ì jÎÌfi˘ ¤Î‰ (jÎÌfi_ xÿ›-Ï«kÎ) Ëo‹ıÂÎ_ I›Î_ (±L› ’vÊ‹Î_)

Ë˘› »ı. ÷ı V‰’vÊfi˘ Á_›˘√ ⁄ËÎfl◊Ì ¿flı »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ÷ı V‰’vÊfiÌ Áı‰ÎÏÿ w’ ›˘√ ⁄ËÎfl◊Ì

±Î«flı »ı. ±fiı ±_ÿfl◊Ì ’fl’vÊfiÎ ¤˘√fiÌ ¥E»Î…L› ’Î’Œ‚ µI’Lfi ¿flı »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ±Î

ÁQ›Bº„WÀ ±ÎI‹Îfi_ Ï«kÎ ‹˘ZÎ‹Î_ ±fiı ÂflÌfl Á_ÁÎfl‹Î_ Ë˘‰Î◊Ì ÷ıfiı ⁄ËÎfl◊Ì ¿<À<_⁄’Ïfl‰ÎflfiÎ Ïfi‰Î˝Ëw’

Ïø›Î ‹ÎhÎ, ±fiı ±_ÿfl◊Ì ¿‹˝ZÎ› w’ Ïfi…˝flÎŒ‚ Ë˘› »ı. …ı‹ ’fl’vÊ ≠I›ıfi_ Ï«kÎ ’Î’Œ‚w’ »ı.

÷ı‹ ‹˘ZÎ ≠I›ıfi_ Ï«kÎ Ïfi…˝flÎŒ‚w’ »ı. ±ı‹ ºWÀÎL÷-ºÎWÀÎ˝„L÷¿fi˘ Á‹L‰› ¿fl‰˘. ÎÎ204 ÎÎ

±ËŸ √˛„L◊¤ıÿ ◊‰Î◊Ì ‹˘ZÎV‰w’ µkÎ‹ ’ÿÎ◊˝fiı Ωı‰Î◊Ì ±Î ÁQ›Bº„WÀ ±ÎI‹Îfi_ Ï«kÎ

¥÷fl¤Î‰˘◊Ì (¿<À<_⁄’Ïfl‰ÎflfiÎ Ïfi‰Î˝ËÎÏÿ ¤Î‰˘◊Ì) ±Î¿<·-T›Î¿<· Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ ÷ı ‹˘ZÎfiı

Ï‰Êı ÷ıfi_ Ï«kÎ fi◊Ì ±ı‹ fiËŸ, ±◊Î˝÷˚ ‹˘ZÎ≠›ÎHÎ ±À¿÷_ fi◊Ì. ––205––

›˘. 6

E:/JAYA/YOG.PM5 82

82

±Î ¿ÎflHÎ◊Ì … ±Î‰Î ÁQ›Bº„WÀ ±ÎI‹Î±˘fi_ ±_ÿflfiÎ ¤Î‰˘◊Ì ±Îœu (›@÷) ±ı‰_ ◊˘Õ<_

’HÎ ±Î ±fiWÃÎfi ÷ıfiÎ ≠I›ı ≠Ï÷⁄_‘ Ï‰ÂıÊ (’ZÎ’Î÷Ï‰ÂıÊ) Ë˘‰Î◊Ì ÁË…ÏÁ© ‘‹Î˝fiWÃÎfi

»ı. ±ıÀ·ı ¿ı ÁË… ÏÁ© flÌ÷ı … ›˘√V‰w’ »ı. ––1––

±Î ÿıÂÏ‰flÏ÷‘fl lÎ‰¿fiÎ_ ’HÎ Á‰ı ±Î ±fiWÃÎfi˘ ÷ÎÏk‰¿flÌ÷ı (Ïfiç›fi›◊Ì) …ı ¿ÎflHÎ◊Ì

(Ï«kÎ ‹˘ZÎ‹Î_ ±fiı ÂflÌfl ¤‰‹Î_) ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ »ı. ÷ı◊Ì … «ˆI›‰_ÿfi, ›Ï÷ Ï‰lÎ‹HÎÎ,

‘‹˝l‰HÎ, ±fiı ¤Î‰fiÎ±˘fi_ Ï«_÷fi ¥I›ÎÏÿ ÏfiI› ÿˆÏfi¿ ¿Î› ˝fiÎ Ïfi›˘√◊Ì lÎ‰¿fiı ’HÎ ›˘√

Ë˘› »ı. ±ı‹ ÏÁ© ◊›_. –– 2 –– ±Î ≠‹ÎHÎı ÁÎZÎÌ √Î◊±˘fi˘ ±◊˝ ¿èÎ˘. –– 31––

±‰÷flHÎ —- •¬ÊãÃ⁄UÊ‹ÊÁœ∑§Ê⁄UÙ¬‚¢„UÊ⁄U◊Ê„U —-±’ÎL÷flÎ·‹Î_ ·Ì‘ı·Î ÿıÂÏ‰flÏ÷fiÎ ±Ï‘¿Îflfi˘ µ’Á_ËÎfl ¿fl÷Î_ ±Î«Î›˝lÌ …HÎÎ‰ı »ı ¿ı —-

∞◊ÊßflàÕÈÁfl‚•Ù1, Áª„UËáÊ2 ©Ufl∞‚3 ◊Ù ◊ÈáÊÿ√flÙ4–¡ßáÊÙ6 ©UáÊ5 ©Ufl∞‚Ù9, ‚Ê◊ÊÿÊ⁄UË8 ¡„UÊ10 ‚√flÊ7H 32H““∞fl◊ÊÁŒflSÃÈÁfl·ÿ—, •ÊÁŒ‡ÊéŒÊÃ ˜ Ãà¬ ˝∑ Î §àÿ¬ˇÊÿÊ •ãÿÙ˘Á¬ fl˝Ã-

‚ê÷flÊÁŒ‚Íˇ◊¬ŒÊÕÊ¸‹ê’ŸÙ ªÎsÔÃ– ªÎÁ„UáÊÊ¢=üÊÊfl∑§ÊáÊÊ◊È¬Œ‡ÊÙ ◊ãÃ√ÿ—, ©UÄÃ„UÃÈèÿÙ˘Sÿ‚Ê»§ÀÿÙ¬¬ûÊ—– •œÈŸÊ ‚fl¸øÊÁ⁄UÁòÊáÊ◊Áœ∑Î§àÿÊ„U ””ÿÃ— ¬ÈŸ—”” = ¬˝fl˝Á¡ÃSÿ ¬ÈŸ— ÷ÊflÃ—©U¬Œ‡Ê— ∑§— ? ßàÿÊ„U-““‚Ê◊ÊøÊ⁄UË”” Á‡ÊCÔUÊøÁ⁄UÃÁ∑˝§ÿÊ-∑§‹Ê¬M§¬Ê ÷flÁÃ ‚flÊ¸ ÿÕÊ∑§◊¸ ÊÿÙ¬‡Ê◊ÿÙÇÿÃÊ¬ ÊÿÊ– ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H32H

√Î◊Î◊˝ —- ±Î ≠‹ÎHÎı ±b‰˛÷ÎÏÿfiÎ Ï‰Ê›‰Î‚˘ µ’ÿıÂ B≤ËV◊˘fiı ‘‹˝√v±˘±ı ±Î’‰˘

Ωı¥±ı, ‰‚Ì Á‰˝Ï‰flÏ÷‘fl ‹Ïfi±˘fiı ÁÎ‘Á_⁄_‘Ì Á‰˝ÁÎ‹Î«ÎflÌfi˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ Ωı¥±ı. ÎÎ32ÎÎ

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- ±Î ≠‹ÎHÎı (√Î◊Î 29-30-31 ‹Î_) µ’fl ¿èÎÎ ‹…⁄ lÎ‰¿˘fiı ÷ı ÷ı

‰V÷Ï‰Ê›¿ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘. ““•ÊÁŒ”” ÂOÿ◊Ì lÎ‰¿˘fiÌ ÷ı ÷ı ≠¿ÚÏ÷fiÌ ±’ıZÎÎ±ı ±L› ’HÎ

±b‰˛÷, √HÎ‰˛÷, ÏÂZÎÎ‰˛÷ ÷◊Î ‘Ìflı ‘Ìflı ‹ËÎ‰˛÷ÎÏÿfiÎ Á_¤‰fiı ±fi¿>‚ ÁÒZ‹ ’ÿÎ◊˘˝fiÎ

±Î·_⁄fiw’ ’HÎ ‘‹˘˝’ÿıÂ ±Î’‰˘. ≠Î◊Ï‹¿ ¿ZÎÎfiÎ lÎ‰¿fiı ‹K›‹ lÎ‰¿›˘B› ±fiı

‹K›‹lÎ‰¿fiı µI¿ÚWÀ lÎ‰¿›˘B›, ±fiı µI¿ÚWÀ lÎ‰¿fiı ÁÎ‘ ›˘B› ‹ËÎ‰˛÷ÎÏÿfi˘ ø‹Â— µ’ÿıÂ

±Î’‰˘, ¿ÎflHÎ ¿ı …ı ±ÎI‹Îfiı …ı Ïfi¿À‰÷a √HÎfi˘ µ’ÿıÂ Ë˘› ÷ı µ’fl˘@÷ Ëı÷±˘◊Ì ÷fl÷

ÁŒ‚÷Îfiı ’Î‹ı »ı, ‹ÎÀı …ı …ı ∞‰˘ …ı …ı µ’ÿıÂfiı ›˘B› Ë˘› ÷ı ÷ı ∞‰˘fiı ÷ı ÷ı µ’ÿıÂ

±Î’‰˘. ±Î ≠‹ÎHÎı ›˘√fiÎ hÎÌΩ fi_⁄flfiÎ ±Ï‘¿ÎflÌ ±ı‰Î lÎ‰¿˘fiı µ’ÿıÂ ±Î’‰Îfi˘ ±Ï‘¿Îfl

’fl˘ ¿flÌfiı Ë‰ı Á‰˝Ï‰flÏ÷‘fl ÁÎ‘fiı ±Îl›Ì µ’ÿıÂ ±Î’‰ÎfiÌ Ï‰Ï‘ Á‹Ω‰ı »ı.

Ë‰ı «˘◊Î fi_⁄flfiÎ ›˘√fiÎ ’ÎhÎfiÌ µ’ÿıÂ Ï‰Ï‘ -

«ÎÏflhÎ‘ÎflÌ ¤Î‰◊Ì Á‰˝Ï‰flÏ÷‰Î‚Î ‹Ïfi±˘fiı ¿ı‰˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘ ? ÷ı Ï‰Ï‘ Ë‰ı …HÎÎ‰ı

»ı ¿ı-ÏÂWÀ ’vÊ˘±ı ±Î«flı·Ì, µkÎ‹, ±fiı ‘‹˝ÁÎ‘¿ ±ı‰Ì Ïø›Î±˘fiÎ Á‹ÒË V‰w’ ±ı‰Ì Á‰˝

ÁÎ‘ÁÎ‹Î«ÎflÌfi˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘. ’fl_÷ I›Î_ ’HÎ …ı ∞‰fiı «ÎÏflhÎ ‹˘ËfiÌ› ¿‹ ˝fi˘ ZÎ›˘’Â‹

E:/JAYA/YOG. PM5 83

83

◊‰Î◊Ì …ıÀ·Ì ›˘B›÷Î ≠ÎM÷ ◊¥ Ë˘› ÷ıfiÌ ±’ıZÎÎ flÎ¬Ìfiı ±Ï‘¿ ZÎ›˘’Â‹ ◊Î› ÷ı flÌ÷ı ‘‹˘˝’ÿıÂ

±Î’‰˘. ≠Î◊Ï‹¿ …CÎL› ÁÎ‘fiı ‹K›‹ÁÎ‘÷Îfi˘, ±fiı ‹K›‹ÁÎ‘fiı µI¿ÚWÀ ÁÎ‘÷Îfi˘ ø‹Â— µ’ÿıÂ

±Î’‰˘. ¿ÎflHÎ ¿ı Ïfi¿Àfi˘ √HÎ ÷fl÷ ’ÏflHÎÎ‹ ’Î‹ı »ı. ÏfiÁflHÎÌfiÎ_ ’√Ï◊›Î_ …ı‹ ø‹Â— «ÕÎ›

÷ı‹ …ı flÌ÷ı ÁŒ‚÷Î ±Î‰ı ÷ı‰˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘.

±‰÷flHÎ —- ∞ŸÊ◊Áœ∑Î§àÿÊ„U = ÁÎ‘Á_÷˘fiı µ’ÿıÂ ±Î’‰Î ›˘B› ±ı‰Ì ±Î ÁÎ‹Î«ÎflÌfiı

±Îl›Ìfiı ±Î«Î›˝lÌ …HÎÎ‰ı »ı ¿ı —-

ªÈL§∑È§‹flÊ‚Ù1 ªÈL§Ã¢ÃÿÊÿ2, ™§ÁøÿÁfláÊÿS‚3 ∑§⁄UáÊ¢4 ø –fl‚„UË¬◊îÊáÊÊß‚È6 ¡ûÊÙ8, Ã„U5 ∑§Ê‹flÄπÊ∞7 H 33H

ªÈL§∑È§‹flÊ‚Ù ◊Í‹ªÈáÊÙ ÿÃ—, ““‚Íÿ¢ ◊ •Ê©U‚¢ÃáÊ (•ÊøÊ⁄UÊXÔU 1-1) ßÁÃ fløŸ-¬˝Ê◊ÊáÿÊÃ˜, ∑§Õ◊ÿÁ◊cÿÃ ? ßàÿÊ„U-““ªÈL§ÃãòÊÃÿÊ ªÈL§¬Ê⁄UÃãòÿáÊ •Êà◊-¬˝ŒÊŸ‚àÿ¬Ê‹ŸŸ–ÃÕÊ ““©UÁøÃÁflŸÿSÿ”” ôÊÊŸÁflŸÿÊŒ—,““∑§⁄UáÊ¢ ø”” ‚flŸ¢ ø, ÷ªflŒÊôÊÁÃ ∑Î§àflÊ– ÃÕÊfl‚ÁÃ¬◊Ê¡ŸÊÁŒ·È Á∑§ÿÊ÷Œ·È ÿàŸ—, •ÊÁŒ‡ÊéŒÊŒ ©U¬Áœ-¬àÿÈ¬ ÊáÊÊÁŒª„U—, ÃÕÊ ∑§Ê‹Ê¬ ÊÿÊŸ ÃÈ ÿ≤ë¿UÊ¬˝flÎûÿÊ– ßÁÃ ªÊÕÊÕ¸— H33H

√Î◊Î◊˝ —- (1) √v¿<·‰ÎÁ, √vfiÌ ±ÎiÎÎfiı ’fl‰Â flËı‰_, (fl) √v ±ÎÏÿfi˘ µÏ«÷ Ï‰fi›

¿fl‰˘, (3) ‰ÁÏ÷-≠‹Î…˝fiÎÏÿ ‘‹˝¿Î›˘˝‹Î_ ¿Î·fiÌ ±’ıZÎÎ±ı ›◊Î›˘B› ≠T≤ÏkÎ ¿fl‰Ì. ÎÎ 33 ÎÎ

ÀÌ¿Îfi‰Îÿ —- (1) √v¿·‰ÎÁ ±ı ÁÎ‘Á_÷˘fi˘ ‹Ò·√HÎ »ı. ¤√‰÷Ì ÁÒhÎ‹Î_ ““¤√‰ÎfifiÌ

ÁÎ◊ı ‰Á÷Î ±ı‰Î ‹ÎflÎ ‰Õı Á_¤‚Î›_”” ““üÊÈÃ¢ ◊ÿÊ •Êfl‚ÃÊ”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ±Î‰ı·˘ ’ÎÃ

√v¿<·‰ÎÁ‹Î_ ≠‹ÎHÎ¤Ò÷ »ı. √v¿<·‰ÎÁ ±ıÀ·ı √vfiÌ ÁÎ◊ı ‰Á‰_, ±fiÎÏÿ¿Î·◊Ì ±Î’HÎ˘ ∞‰

±iÎÎfiÌ ±fiı ±Ëo¿ÎflÌ »ı, ÷ıfiÎ … ¿ÎflHÎı ¿ÿÎ√˛ËÌ ±fiı ¿<ÏÀ· »ı, ÷ı◊Ì … ‹Î√ı ÿ˘flfiÎfl ¿˘¥

√v ±Î’HÎÎ µ’fl Ë˘‰Î Ωı≥±ı, ÷ı √v ’fl‹ √Ì÷Î◊˝, Á_‰ı√’ÏflHÎÎ‹Ì ±K›ÎI‹Ì ±fiı ’ÒHÎ˝

‰ˆflÎ√Ì Ë˘‰Î Ωı≥±ı. Ωı ±Î‰Î √ÏHÎ›· √vfiÌ ÏfilÎ‹Î_ ±Î ±ÎI‹Î Ï‰«flı ÷˘ iÎÎfiÌfiÎ ›˘√◊Ì

±iÎÎfi ÿÒfl ◊Î›, ±K›ÎI‹ÌfiÎ ›˘√◊Ì ±Ëo¿Îfl ÿÒfl ◊Î›, ‹Îfl_ ÷ı … ÁÎ«_ ±ı‰Ì ‹ÎL›÷Î ÿÒfl

◊Î›, ’˘÷Îfi_ ‹fi √vfiı Á‹Ï’˝÷ ¿flı, ¿Î‰Î-ÿÎ‰Î-»‚-¿’À ¿ı ›„@÷ ≠›„@÷ ·√ÎÕ‰Îfi˘ T›‰ÁÎ›

⁄_‘ ¿flı, ÁÎ◊ı flËı‰Î◊Ì √v∞fiÌ ‰Î«fiÎfi˘ ·Î¤ ‹‚ı, ‰Î«fiÎ, ‰ˆ›Î‰E«, ±fiı ¤„@÷ ±ÎÏÿ

±fiı¿ √HÎ˘fiÌ T≤Ï© ◊Î›, V‰E»oÿ÷Î, ±Ëo¿Îfl, ¿ÿÎ√˛Ë, ‹Î›Î ±ÎÏÿ ÿ√HÎ˘fi˘ fiÎÂ ◊Î› ‹ÎÀı

√v¿<·‰ÎÁ ±ı ÁÎ‘fi˘ ‹Ò‚√HÎ »ı.

±ËŸ √v¿<·‰ÎÁfi˘ ±◊˝ ““√vfiÌ ±ÎiÎÎfiı ’fl÷LhÎ’HÎı ‰÷˝‰_”” ±ı‰˘ Á‹…‰˘, …ı◊Ì

√v¤√‰L÷ ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ Á_Ωı√˘fiÎ ¿ÎflHÎı ÿıÂ-Ï‰ÿıÂ‹Î_ Ï‰«fl‰ÎfiÌ ±ÎiÎÎ ¿flı ±fiı ÷ı

±ÎiÎÎfi_ ’Î·fi ¿fl‰Î ‹ÎÀı ÏÂW›˘ √v◊Ì Ï¤Lfi ÿıÂ˘‹Î_ Ï‰ËÎfl ¿flı ÷ıfiÎ ¿ÎflHÎı ÏÂW›˘fiı

√vfiÌ ÁÎ◊ı flËı‰Îfi˘ ›˘√ fi ’HÎ ‹‚ı, ÷◊ÎÏ’ ÷ı √v¿<·‰ÎÁ fi ¿Ëı‰Î› ±ı‹ fiËŸ. ±Î

E:/JAYA/YOG.PM5 84

84

’HÎ √v¿<·‰ÎÁ … √HÎÎ›, ±Î ±◊˝ Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı … ‹Ò‚√Î◊Î‹Î_ ““ªÈL§¬Ê⁄UÃãòÊÃÿÊ””√v∞fiÎ ’fl‰Â’HÎı ±ı‰˘ ±◊˝ ¿flı·˘ … »ı, ÷ı◊Ì √v¿<·‰ÎÁfi˘ ±◊˝ √flfiÌ ÁÎ◊ı … flËı‰_

±ı‰˘ ±◊˝ ±ı¿ÎL÷ı fi ¿fl÷Î_ √v∞fiÌ ≥E»Îfiı ±fiÁfl‰_ ±ı‰˘ ±◊˝ ¿fl‰˘. ¬flı¬fl ±ÎI‹ÏË÷

¿fl‰Îfi_ ±Î … ’fl‹ ÁÎ‘fi »ı ‹ÎÀı √vfiı ±ÎI‹Á‹’˝HÎ ¿fl‰_ ±fiı ÁI›’Î·fi ¿fl‰_ ±ı …

√v¿<‚‰ÎÁfi˘ ‹‹˝ »ı. ±Î‰˘ µ’ÿıÂ ÏÂW›˘fiı ±Î’‰˘.

(2) µÏ«÷Ï‰fi›¿flHÎ

iÎÎfiÏ‰fi›ÎÏÿ «Îfl ≠¿Îflfi˘ Ï‰fi› ¿fl‰˘, Ï‰fi› ¿fl‰˘ ±ı ¤√‰ÎfifiÌ ±ÎiÎÎ »ı ±ı‹

Á‹∞ ±‰U› ±Î«fl‰˘ Ωı¥±ı. Á‰˝ ‘‹˝Ïø›Î±˘‹Î_ ±fi_÷ µ’¿ÎflÌ ’fl‹ÎI‹Î ‰Ì÷flÎ√ÿı‰fiÌ

±ÎiÎÎ ±fiÁfl‰ÎfiÌ »ı. ÷ı ±ÎiÎÎ ≠I›ıfi˘ ËÎÏÿ˝¿ ¤„@÷¤Î‰ ’Ò‰˝¿fi˘ Ï‰fi› ÁÎ«‰‰˘ ±ı …

ÁÎ«˘ ±ÎI‹ÏË÷fi˘ ‹Î√˝ »ı. …ı‹HÎı Á_ÁÎfl ÷fl‰Îfi˘ ‹Î√˝ ⁄÷ÎT›˘, ÷ı‹fiÎ ≠I›ı fi‹˛V‰¤Î‰ ±ı

… ¿S›ÎHÎ ¿flfiÎfl »ı.

¿˘¥fiÎ◊Ì ¤›¤Ì÷ ◊¥fiı, √v∞fiı ÷◊Î Á‹Î…fiı ‰ËÎ·Î ·Î√‰Î, ±fiı ’˘÷ÎfiÌ ≠Ï÷WÃÎ

≠ÎM÷ ¿fl‰Î ¿flÎ÷˘ Ï‰fi› ‹˘Ë‹› Ë˘‰Î◊Ì ±ÎI‹¿S›ÎHÎ ¿flfiÎfl ⁄fi÷˘ fi◊Ì, ÷ı◊Ì … ÀÌ¿Î¿Îflı

““÷ªflŒÊôÊÿÊ”” ±ı‹ ·A›_ »ı. ÷ı◊Ì Â@› Ë˘› ÷ıÀ·Ì ¤√‰ÎfifiÌ ±ÎiÎÎ ’Î‚‰Î ’Ò‰˝¿ … Ï‰fi›

¿fl‰˘. ¿ÿÎ« ¿˘¥ ±ÁÎ‘ÎflHÎ Á_Ωı√˘fiı ‰Â ◊¥ ¤√‰ÎfifiÌ ±ÎiÎÎ fi ÁÎ«‰Ì Â¿Î› ÷˘ ’HÎ

’ÒHÎ˝’HÎı ÷ıfi˘ ’ZÎ’Î÷ Ëˆ›Î‹Î_ Ë˘‰˘ Ωı¥±ı ±fiı Ï‰fi› fi Á«‰Î›˘ ÷ıfi_ CÎb_ … ÿ—¬ Ëˆ›Î‹Î_

◊‰_ … Ωı¥±ı. ±Î‰˘ µÏ«÷ Ï‰fi› ¿fl‰Îfi˘ µ’ÿıÂ ±Î’‰˘.

(3) ‰ÁÏ÷ ≠‹Î…˝fiÎÏÿ —-

B≤ËV◊fiÎ ∞‰fi ¿fl÷Î_ ÁÎ‘fi_ ∞‰fi ‹˘ZÎ ‹ÎÀı Ïfi¿Àfi_ ¿ÎflHÎ »ı. ÷ı◊Ì … I›Î_ Ïø›Î‹Î√˝

ÁÏ‰ÂıÊ »ı. B≤ËV◊ ∞‰fi‹Î_ V‰ÎK›Î›fiÌ ≠‘Îfi÷Î, ±fiı ÁÎ‘∞‰fi‹Î_ V‰ÎK›Î› ±fiı Ïø›Î ±ı‹

µ¤›fiÌ ≠‘Îfi÷Î »ı. ’Ò. µ’ÎK›Î› lÌ ›Â˘Ï‰…›∞ ‹. ÁÎËı⁄ı ƒT›-√HÎ-’›Î˝›fiÎ flÎÁ‹Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı—-

«flHÎ¿flHÎ√HÎËÌHÎÕÎ, iÎÎfi≠‘Îfi ±ÎÿÏfl∫ flı –

≥‹ Ï¿Ïfl›Î√HÎ ±P›ÎÁÌ, ≥E»Î›˘√◊Ì ÷Ïfl∫ flı –– 263 ––

«flHÎ’Ï÷÷ ‰·Ì lÎ‰¿˘, ÷fi‘‹Î˝ ‰·Ì …ıË˘ flı –

÷ıËfi∫ iÎÎfi ≠‘Îfi »∫, ‹Ïfifi∫ ⁄ı √HÎ √ıË˘ flı –– 264 ––

÷ı◊Ì …ı …ı ¿Î‚ı ÁÎ‘∞‰fi‹Î_ ‰ÁÏ÷≠‹Î…˝fiÎ, «ˆI›‰_ÿfi, ≠Ï÷ø‹HÎ, ’ÏÕ·ıËHÎ ±ÎÏÿ

‘‹˝¿Î›˘˝ ¿fl‰ÎfiÎ_ ¿èÎÎ_ »ı, ÷ıfi˘ Á‹› ÁÎ«‰‰Î ’Ò‰˝¿ ⁄Ë‹Îfi ÁÏË÷ ÁÏ‰ÂıÊ ≠›Ifi ¿fl‰˘.

’fl_÷ ›ºE»Î±ı ‹fl∞ ‹…⁄ ¿Î› ˝ fi ¿fl‰Î_, ¿Î·-ZÎıhÎ-T›„@÷ ±ÎÏÿfiÌ ÂÎjÎ˘@÷ ±’ıZÎÎ ÁÎ«‰‰Î

’Ò‰˝¿ ‘‹˝¿Î›˘˝ ¿fl‰Î_. –– 33––

ÿãÃÈ üÊËﬂËÃ⁄UÊªÊ—”” ÿÙª‡ÊÃ∑§ Ô˜ · e:/jaya/yog. pm5 1 1...

Documents

Transcript of ÿãÃÈ üÊËﬂËÃ⁄UÊªÊ—”” ÿÙª‡ÊÃ∑§ Ô˜ · e:/jaya/yog. pm5 1 1...