1

Πράσινες αγορές! Εγχειρίδιο για τις πράσινες δημόσιες συμβάσεις 2η έκδοση

Ευρωπαϊκή Επιτροπή

2

Προσοχή

Το παρόν είναι ενδεικτικό έγγραφο των υπηρεσιών της Επιτροπής και με κανένα τρόπο δεν μπορεί να θεωρηθεί δεσμευτικό για το όργανο αυτό. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι το περιεχόμενο του παρόντος εγχειριδίου μπορεί να τροποποιηθεί ανάλογα με την εξέλιξη της νομοθεσίας της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της αναθεώρησης των οδηγιών περί συμβάσεων και της νομολογίας του Δικαστηρίου. Το παρόν εγχειρίδιο αποτυπώνει την κατάσταση από τον Ιούνιο του 2011.

Η Άμεση Ευρώπη είναι μια υπηρεσία που σας βοηθά να βρείτε απαντήσεις στα ερωτήματά σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση

Αριθμός χωρίς χρέωση (*):

00 800 6 7 8 9 10 11

(*) Ορισμένοι φορείς κινητής τηλεφωνίας δεν παρέχουν πρόσβαση στους αριθμούς 00800 ή οι κλήσεις αυτές μπορεί να χρεώνονται.

Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι διαθέσιμες στο διαδίκτυο (http://europa.eu) .

Βιβλιογραφικό δελτίο υπάρχει στο τέλος του παρόντος δημοσιεύματος.

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2011

ISBN: 978-92-79-19930-1

doi: 10.2779/74936

© Ευρωπαϊκή Ένωση, 2011

Οι επικαιροποιήσεις της 2ης έκδοσης του εγχειριδίου ενσωματώθηκαν βάσει της σύμβασης αριθ. 07.0307/2010/579463/SER/Cl μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Διεθνούς Συμβουλίου για Περιβαλλοντικές Πρωτοβουλίες (ICLEI – Local Governments for Sustainability).

Επιτρέπεται η αναπαραγωγή με αναφορά της πηγής.

Εικόνες εξωφύλλου: The Flying Dutchman/istockphoto.com, dobrinov/istockphoto.com, Stephan Köhler (ICLEI)

http://europa.eu.int/citizensrights/signpost/about/index_en.htm#note1#note1http://istockphoto.com/http://istockphoto.com/

3

Περιεχόμενα

Εισαγωγή ................................................................................................................................................. 5

Πράσινες συμβάσεις: τα βασικά στοιχεία ............................................................................................ 11

Κεφάλαιο 1 – Εφαρμογή των ΠΔΣ ......................................................................................................... 12

1.1 Πολιτική ΠΔΣ ........................................................................................................................ 12

1.2 Καθορισμός προτεραιοτήτων και στόχων για τις ΠΔΣ ........................................................ 13

1.3 Κατάρτιση και καθοδήγηση ................................................................................................. 16

1.4 Πηγές κριτηρίων για τις ΠΔΣ ................................................................................................ 17

1.5 Παρακολούθηση & αναθεώρηση των ΠΔΣ ......................................................................... 20

1.6 Δικτύωση .............................................................................................................................. 21

Κεφάλαιο 2 – Η διαδικασία ανάθεσης συμβάσεων ............................................................................. 23

2.1. Εισαγωγή .................................................................................................................................... 23

2.2. Βασικές αρχές των δημόσιων συμβάσεων ................................................................................ 23

2.3. Επιλογή της διαδικασίας ............................................................................................................ 25

2.4 Μελέτη της αγοράς ..................................................................................................................... 26

2.5 Δημιουργία επιχειρηματικού ενδιαφέροντος για τις ΠΔΣ .......................................................... 27

2.6 Σύμβαση ή συμφωνία-πλαίσιο; .................................................................................................. 30

Κεφάλαιο 3 – Ορισμός των απαιτήσεων της σύμβασης....................................................................... 32

3.1. Ορισμός του αντικειμένου ......................................................................................................... 32

3.2. Περιβαλλοντικές τεχνικές προδιαγραφές .................................................................................. 36

3.3 Προσδιορισμός των υλικών και των μεθόδων παραγωγής ........................................................ 39

3.4 Χρήση παραλλαγών .................................................................................................................... 42

3.5 Χρήση οικολογικών σημάτων και κριτήρια ΠΔΣ ......................................................................... 42

3.6 Εξακρίβωση της συμμόρφωσης .................................................................................................. 44

Κεφάλαιο 4 – Επιλογή προμηθευτών , παρόχων υπηρεσιών και αναδόχων ....................................... 46

4.1. Εισαγωγή .................................................................................................................................... 46

4

4.2. Κριτήρια αποκλεισμού ............................................................................................................... 46

4.3. Κριτήρια επιλογής ...................................................................................................................... 48

Κεφάλαιο 5 – Αξιολόγηση των προσφορών ......................................................................................... 52

5.1. Γενικοί κανόνες ανάθεσης σύμβασης ........................................................................................ 52

5.2 Εφαρμογή περιβαλλοντικών κριτηρίων ανάθεσης ..................................................................... 56

5.3 Κόστος κύκλου ζωής (ΚΚΖ) .......................................................................................................... 59

Κεφάλαιο 6 – Όροι εκτέλεσης της σύμβασης ....................................................................................... 64

6.1. Κανόνες που διέπουν τους όρους της σύμβασης ...................................................................... 64

6.2. Όροι εκτέλεσης της σύμβασης για την προμήθεια αγαθών ...................................................... 65

6.3. Όροι εκτέλεσης της συμβάσεων έργων ή παροχής υπηρεσιών ................................................ 66

6.4 Παρακολούθηση της συμμόρφωσης .......................................................................................... 67

Κεφάλαιο 7 – Κυριότεροι τομείς εφαρμογής των ΠΔΣ ......................................................................... 69

7.1 Κτίρια ................................................................................................................................... 69

7.2 Τρόφιμα και υπηρεσίες εστίασης ........................................................................................ 71

7.3 Ηλεκτρική ενέργεια .............................................................................................................. 72

7.4 Ξυλεία .................................................................................................................................. 73

Παράρτημα Α - Συναφής νομοθεσία και σχετικές πολιτικές ................................................................ 75

5

Εισαγωγή Οι πράσινες δημόσιες συμβάσεις (ΠΔΣ) ορίζονται στην ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «Οι δημόσιες συμβάσεις στην υπηρεσία του περιβάλλοντος» ως η «…διαδικασία με την οποία οι δημόσιες αρχές επιδιώκουν να συνάψουν συμβάσεις για αγαθά, υπηρεσίες και έργα με μικρότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις καθ' όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους, σε σύγκριση με αγαθά, υπηρεσίες και έργα που επιτελούν την ίδια πρωταρχική λειτουργία, τα οποία θα αποτελούσαν το αντικείμενο της σύμβασης υπό άλλες συνθήκες».1

Οι ΠΔΣ αποτελούν προαιρετικό μέσο, γεγονός που σημαίνει ότι τα κράτη μέλη και οι δημόσιες αρχές μπορούν να καθορίσουν μεμονωμένα το βαθμό στον οποίο θα τις εφαρμόσουν. Μπορούν να εφαρμοστούν σε συμβάσεις που είτε υπερβαίνουν είτε όχι τα κατώτατα όρια εφαρμογής των οδηγιών της ΕΕ σχετικά με τις συμβάσεις2.

Το παρόν εγχειρίδιο συντάχθηκε κατά τρόπο ώστε να βοηθήσει τις δημόσιες αρχές να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν επιτυχώς τις ΠΔΣ. Παρέχονται πρακτικές εξηγήσεις σχετικά με τις δυνατότητες που προσφέρει η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εξετάζονται απλές και αποτελεσματικές προσεγγίσεις για τον περιβαλλοντικό προσανατολισμό των συμβάσεων. Για πρακτικούς λόγους το παρόν εγχειρίδιο ακολουθεί τη λογική και τη δομή της διαδικασίας ανάθεσης συμβάσεων. Επιπλέον, περιλαμβάνει πληθώρα πραγματικών παραδειγμάτων πράσινων αγορών από δημόσιες αρχές σε όλη την ΕΕ3.

Το εγχειρίδιο απευθύνεται στις δημόσιες αρχές, αλλά πολλές από τις ιδέες και τις προσεγγίσεις που περιλαμβάνει θα μπορούσαν να ενδιαφέρουν εξίσου τις επιχειρήσεις. Θα μπορούσε επίσης να βοηθήσει τους προμηθευτές και τους παρόχους υπηρεσιών, ιδίως τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), να κατανοήσουν καλύτερα τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις που περιλαμβάνονται όλο και συχνότερα στους δημόσιους διαγωνισμούς.

Πολλές δημόσιες αρχές στην Ευρώπη εφαρμόζουν όχι μόνο τις ΠΔΣ, αλλά και τις βιώσιμες δημόσιες συμβάσεις (ΒΔΣ) βασίζοντας τις αγοραστικές αποφάσεις τους τόσο σε περιβαλλοντικά όσο και σε κοινωνικά κριτήρια. Το παρόν εγχειρίδιο εξετάζει ειδικότερα τις περιβαλλοντικές πτυχές των διαγωνισμών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκδώσει τον οδηγό «Αγοράζοντας κοινωνικά», που αφορά τον τρόπο ενσωμάτωσης των κοινωνικών ζητημάτων στη διαδικασία ανάθεσης συμβάσεων4.

Πράσινες αγορές: γιατί;

Οι δημόσιες αρχές αποτελούν σημαντικούς καταναλωτές στην Ευρώπη δαπανώντας περίπου 2 τρισεκατομμύρια ευρώ ετησίως (ποσό που αντιστοιχεί στο 19% του ΑΕγχΠ της ΕΕ). Χρησιμοποιώντας την αγοραστική τους δύναμη για να προμηθευτούν αγαθά, υπηρεσίες και έργα με μειωμένο αντίκτυπο για το περιβάλλον μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην επίτευξη των τοπικών περιφερειακών, εθνικών και διεθνών στόχων βιωσιμότητας.

1 COM (2008) 400, σελίδα 4 2 Οδηγία 2004/17/ΕΚ και 2004/18/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 3 Προσοχή: Παρ’ όλο που οι πληροφορίες που περιέχονται στο εγχειρίδιο έχουν ελεγχθεί προσεκτικά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν αναλαμβάνει καμία υποχρέωση και δεν φέρει καμία ευθύνη σχετικά με τις συγκεκριμένες περιπτώσεις που αναφέρονται στο εγχειρίδιο ή τους σχετικούς ιστοτόπους. 4 http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=6457&langId=en

http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=6457&langId=en

6

Παραδείγματα πράσινων συμβάσεων

• Ενεργειακά αποδοτικοί ηλεκτρονικοί υπολογιστές

• Επίπλωση γραφείου από αειφόρο ξυλεία

• Κτίρια με χαμηλές ενεργειακές ανάγκες

• Ανακυκλωμένο χαρτί

• Υπηρεσίες καθαρισμού με φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα

• Οχήματα ηλεκτρικά, υβριδικά ή χαμηλών εκπομπών

• Ηλεκτροπαραγωγή από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας

Οι ΠΔΣ μπορούν να αποτελέσουν ισχυρό φορέα καινοτομίας στην αγορά, παρέχοντας στη βιομηχανία πραγματικά κίνητρα για την ανάπτυξη οικολογικών προϊόντων και υπηρεσιών, ιδιαίτερα σε τομείς όπου οι αγοραστές του δημοσίου τομέα αντιπροσωπεύουν σημαντικό μερίδιο της αγοράς (π.χ. δομικά έργα, υγειονομικές υπηρεσίες ή δημόσιες συγκοινωνίες).

Επιπλέον, οι ΠΔΣ μπορούν να συμβάλουν στην εξοικονόμηση χρημάτων για τις δημόσιες αρχές, ιδιαίτερα εάν συνεκτιμηθεί το κόστος του πλήρους κύκλου ζωής μιας σύμβασης και όχι μόνο η τιμή αγοράς. Η αγορά προϊόντων χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης ή με δυνατότητα εξοικονόμησης νερού μπορεί, για παράδειγμα, να μειώσει δραστικά τους λογαριασμούς οργανισμών κοινής ωφέλειας. Η μείωση των επικίνδυνων ουσιών στα προϊόντα που αποτελούν αντικείμενο των συμβάσεων μπορεί να συμβάλει στη μείωση του κόστους διάθεσης. Οι αρχές που εφαρμόζουν τις ΠΔΣ θα είναι καλύτερα εξοπλισμένες ώστε να αντιμετωπίσουν τις εξελισσόμενες περιβαλλοντικές προκλήσεις και να υλοποιήσουν τους πολιτικούς και δεσμευτικούς στόχους για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, την ενεργειακή απόδοση καθώς και τους στόχους άλλων περιβαλλοντικών πολιτικών.

Box start

Τα οφέλη των ΠΔΣ

• Η πόλη της Βιέννης εξοικονόμησε 44,4 εκατομμύρια ευρώ και περισσότερους από 100.000 τόνους διοξειδίου του άνθρακα κατά την περίοδο 2004-2007 χάρη στο πρόγραμμα EcoBuy που εφάρμοσε5.

• Υπάρχει δυνατότητα εξοικονόμησης τριών εκατομμυρίων τόνων διοξειδίου του άνθρακα μόνο στις Κάτω Χώρες, εάν όλες οι ολλανδικές δημόσιες αρχές εφαρμόσουν τα εθνικά κριτήρια βιώσιμων δημόσιων συμβάσεων, στα οποία περιλαμβάνονται και

5 Klimaschutzprogramm "ÖkoKauf Wien" spart CO2 und Geld (Δήμος της Βιέννης, 2008) διαθέσιμο στον ιστότοπο: www.wien.gv.at/rk/msg/2008/0326/011.html

http://www.wien.gv.at/rk/msg/2008/0326/011.html

7

οικολογικά κριτήρια. Αναμένεται επίσης μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης του δημοσίου τομέα κατά 10%6.

• Εάν όλες οι αγορές εξοπλισμού ΤΠ στην Ευρώπη ακολουθούσαν το παράδειγμα του

Δημοτικού Συμβουλίου της Κοπεγχάγης και του Οργανισμού Διοικητικής Ανάπτυξης της Σουηδίας, η ενεργειακή κατανάλωση θα μπορούσε να μειωθεί κατά 30 TWh περίπου, αριθμός που αντιστοιχεί σχεδόν σε τέσσερις πυρηνικούς αντιδραστήρες7.

• Θα μπορούσαν να εξοικονομηθούν 40,7 εκατομμύρια λίρες (47,2 εκατ. ευρώ) στο Ηνωμένο Βασίλειο, εάν εφαρμοστούν τα προτεινόμενα Κρατικά Πρότυπα Αγορών (κριτήρια ΠΔΣ) από όλες τις κεντρικές κρατικές υπηρεσίες και τους εκτελεστικούς φορείς σύμφωνα με μια ανάλυση κόστους-οφέλους χάρη στην οποία αποτιμήθηκαν χρηματικά οι ενδεχόμενες επιπτώσεις8.

• Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα αναμένεται να μειωθούν κατά 15 εκατομμύρια

τόνους ετησίως, εάν ολόκληρη η ΕΕ υιοθετήσει τα ίδια περιβαλλοντικά κριτήρια σχετικά με τον φωτισμό και τον εξοπλισμό γραφείου με το Δήμο του Τurku στη Φινλανδία μειώνοντας κατ' αυτόν τον τρόπο την κατανάλωση ηλεκτρισμού κατά 50%9.

Box end

Νομικό πλαίσιο

Το νομικό πλαίσιο για τις δημόσιες συμβάσεις ορίζεται από τις διατάξεις της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής «η Συνθήκη») και από τις οδηγίες περί συμβάσεων10 της ΕΕ, όπως τις ερμηνεύει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Σε διεθνές επίπεδο, η ΕΕ δεσμεύεται από τους όρους της Διεθνούς Συμφωνίας περί Προμηθειών (GPA) του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ).

Το ανωτέρω πλαίσιο θεσπίζει ορισμένους κανόνες και ορισμένες αρχές που πρέπει να τηρούνται κατά την ανάθεση δημόσιων συμβάσεων. Εντός του πλαισίου αυτού οι περιβαλλοντικοί στόχοι μπορούν να υλοποιηθούν με ποικίλους τρόπους, όπως εξηγείται στο παρόν εγχειρίδιο.

Τομεακή νομοθεσία

De impact van het programma duurzaam inkopen anno 2011, σελίδα 4 (Ολλανδικό Υπουργείο Υποδομών και Περιβάλλοντος, 2011) 7 Οι πράσινες συμβάσεις κάνουν τη διαφορά: Άριστα παραδείγματα από τις Σκανδιναβικές χώρες, σελίδα 5 (Nordic Council, 2009), διατίθεται στη διεύθυνση http://www.norden.org/da/publikationer/publikationer/2009-740.. Τα ισχύοντα κριτήρια αφορούν την ενεργειακή κατανάλωση, το θόρυβο, την ανακύκλωση και τις επικίνδυνες ουσίες. 8 11 έτη, βέλτιστη εκτίμηση καθαρής τρέχουσας αξίας από τα Αναθεωρημένα κρατικά πρότυπα αγορών για τα έπιπλα: Εκτίμηση επιπτώσεων, σελίδα 23 (Υπουργείο Περιβάλλον, Τροφίμων και Αγροτικών Υποθέσεων) που διατίθενται στην εξής διεύθυνση: http://sd.defra.gov.uk/documents/20100607furniture-ia.pdf Οι εξοικονομήσεις αναμένεται να επιστραφούν από μια αυξημένη ικανότητα επιδιόρθωσης, επανακατασκευής και ανακύκλωσης υλικών και από την αυξανόμενη εκ νέου χρήση επίπλων εκτός από τα άλλα οφέλη, όπως η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και των αποβλήτων. 9 Οι πράσινες συμβάσεις κάνουν τη διαφορά: Άριστα παραδείγματα από τις Σκανδιναβικές χώρες, σελίδα 5, (Nordic Council, 2009). 10 Οδηγίες 2004/17/ΕΚ και 2004/18/ΕΚ (εφεξής «οδηγίες περί συμβάσεων»).

http://www.norden.org/da/publikationer/publikationer/2009-740http://sd.defra.gov.uk/documents/20100607furniture-ia.pdf

8

Η ειδική κατά τομείς νομοθεσία της ΕΕ δημιουργεί επίσης δεσμευτικές υποχρεώσεις σχετικά με την προμήθεια συγκεκριμένων αγαθών και υπηρεσιών, καθορίζοντας για παράδειγμα ελάχιστα πρότυπα ενεργειακής απόδοσης, τα οποία πρέπει να τηρούνται. Επί του παρόντος, εφαρμόζονται δεσμευτικές διατάξεις στους εξής τομείς:

• Εξοπλισμός γραφείου ΤΠ – Τα προϊόντα ΤΠ που προμηθεύονται οι κεντρικές κυβερνητικές αρχές οφείλουν να ικανοποιούν τις πιο πρόσφατες ελάχιστες απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης που προβλέπονται στον κανονισμό για το ενωσιακό σήμα Energy Star (Κανονισμός αριθ. 106/2008 σχετικά με το κοινοτικό πρόγραμμα επισήμανσης της ενεργειακής απόδοσης του εξοπλισμού γραφείου)11.

• Οχήματα οδικών μεταφορών - Όλες οι αναθέτουσες αρχές πρέπει να λάβουν υπόψη τους τις λειτουργικές ενεργειακές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις των οχημάτων στα πλαίσια της διαδικασίας ανάθεσης συμβάσεων. Επίσης, υπάρχει κοινή μεθοδολογία για τον υπολογισμό του λειτουργικού κόστους καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής (Οδηγία 2009/33/ΕΚ σχετικά με την προώθηση καθαρών και ενεργειακώς αποδοτικών οχημάτων οδικών μεταφορών).

• Κτίρια - Από το 2013 το αργότερο οι ελάχιστες απαιτήσεις όσον αφορά την ενεργειακή απόδοση θα πρέπει να εφαρμόζονται σε όλα τα νέα κτίρια και τα έργα ανακαίνισης μεγάλης κλίμακας12. Από την 1η Ιανουαρίου 2019 όλα τα νέα κτίρια των οποίων η κυριότητα και η χρήση ανήκει στις δημόσιες αρχές πρέπει να είναι«κτίρια με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας» (Οδηγία 2010/31/ΕΕ για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων (αναδιατύπωση)).

Επιπλέον, ορισμένα κράτη μέλη διαθέτουν ειδικούς κανόνες από τους οποίους προκύπτουν δεσμευτικά πρότυπα ΠΔΣ για συγκεκριμένους τομείς ή τύπους συμβάσεων. Παρ' όλο που η εξέταση των νόμων αυτών δεν εμπίπτει στο αντικείμενο του παρόντος εγχειριδίου, οι αγοραστές θα πρέπει να φροντίσουν για την ενημέρωσή τους σχετικά με τις εθνικές απαιτήσεις.

Οι ΠΔΣ στις πολιτικές της ΕΕ

Οι ΠΔΣ έχουν εγκριθεί στα πλαίσια ορισμένων ενωσιακών πολιτικών και στρατηγικών, γεγονός που αντικατοπτρίζει την αναγνώριση της δυνατότητάς τους να ενθαρρύνουν μια πιο αειφόρο εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, την αλλαγή των συμπεριφορών ως προς την αειφόρο κατανάλωση και παραγωγή και την προώθηση της καινοτομίας. Ευρώπη 2020: στην στρατηγική της ΕΕ για την έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη13 επισημαίνονται οι ΠΔΣ ως ένα από τα μέτρα για την επίτευξη αυτής της ανάπτυξης.

11 Αυτό ισχύει για τις συμβάσεις προμηθειών των οποίων η αξία εκτιμάται ότι υπερβαίνει το κατώτατο όριο εφαρμογής των οδηγιών περί συμβάσεων. 12 Ως «ανακαίνιση μεγάλης κλίμακας» νοείται είτε η ανακαίνιση που υπερβαίνει το 25% της επιφανείας του κελύφους του κτιρίου είτε η ανακαίνιση της οποίας το κόστος υπερβαίνει το 25 % της αξίας του κτιρίου, εξαιρουμένης της αξίας του οικοπέδου (Βλ. άρθρο 2 παράγραφος 10 της οδηγίας). Οι ελάχιστες απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης που ισχύουν για τα διάφορα είδη κτιρίων και δομικών στοιχείων πρέπει να καθοριστούν από τα κράτη μέλη έως το 2013 βάσει κοινής μεθοδολογίας. 13 COM(2010) 2020 «Ευρώπη 2020 - Στρατηγική για έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη»

9

Το 2008 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση σχετικά με τις ΠΔΣ14, που στα πλαίσια του σχεδίου δράσης για την αειφόρο παραγωγή και κατανάλωση15, οδήγησε στη θέσπιση ορισμένων μέτρων με στόχο τη στήριξη της εφαρμογής των ΠΔΣ σε ολόκληρη την ΕΕ. Τα βασικά χαρακτηριστικά περιγράφονται συνοπτικά στο επόμενο πλαίσιο.

Στο παράρτημα παρατίθεται λεπτομερής κατάλογος ενωσιακών πολιτικών, στρατηγικών και νομοθετημάτων σχετικά με τις ΠΔΣ.

Box start

Πόροι ΠΔΣ σε ενωσιακό επίπεδο16

• Κριτήρια για τις ΠΔΣ της ΕΕ

Για να βοηθηθούν οι αναθέτουσες αρχές κατά τον εντοπισμό και την προμήθεια φιλικότερων προς το περιβάλλον προϊόντων, υπηρεσιών και έργων, καθορίσθηκαν περιβαλλοντικά κριτήρια προμηθειών για 18 ομάδες προϊόντων και υπηρεσιών, τα οποία μπορούν να ενσωματωθούν απευθείας στα έγγραφα των διαγωνισμών17.

Τα εν λόγω κριτήρια για τις ΠΔΣ της ΕΕ υφίστανται τακτική αναθεώρηση και επικαιροποίηση, ώστε να λαμβάνονται υπόψη τα πιο πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα σχετικά με τα προϊόντα, οι νέες τεχνολογίες, οι εξελίξεις στην αγορά και οι αλλαγές στη νομοθεσία.

• Γραφείο υποστήριξης

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιούργησε ένα γραφείο υποστήριξης, το οποίο θα εξασφαλίσει τη διάδοση των πληροφοριών σχετικά τις ΠΔΣ και την παροχή απαντήσεων στα ερωτήματα των ενδιαφερομένων κύκλων συμφερόντων. Στοιχεία επικοινωνίας είναι διαθέσιμα στο δικτυακό τόπο των ΠΔΣ στη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/environment/gpp/helpdesk.htm.

• Παρακολούθηση

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναθέσει αρκετές μελέτες με στόχο την παρακολούθηση και την εφαρμογή των ΠΔΣ σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης. Η πιο πρόσφατη μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε το 2009, εξετάζει την εφαρμογή σε επτά χώρες (Αυστρία, Δανία, Φινλανδία, Γερμανία, Κάτω Χώρες, Σουηδία και Ηνωμένο Βασίλειο). Τα πορίσματα της μελέτης είναι διαθέσιμα στο δικτυακό τόπο για τις ΠΔΣ: http://ec.europa.eu/environment/gpp/studies_en.htm . Άλλη μια μελέτη παρακολούθησης εκπονείται κατά τη διάρκεια του 2011.

• Ενημέρωση

Ο δικτυακός τόπος για τις ΠΔΣ αποτελεί μια κεντρική πηγή πληροφόρησης σχετικά με τις

14 COM(2008) 400 Οι δημόσιες συμβάσεις στην υπηρεσία του περιβάλλοντος. 15 COM (2008) 397, Σχέδιο δράσης για τη βιώσιμη κατανάλωση και παραγωγή και τη βιώσιμη βιομηχανική πολιτική 16 Ανατρέξτε στο δικτυακό τόπο σχετικά με τις ΠΔΣ της ΕΕ: http://ec.europa.eu/environment/gpp/index_en.htm 17 Τα κριτήρια για τις ΠΔΣ της ΕΕ μεταφράζονται σταδιακά σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ.

http://ec.europa.eu/environment/gpp/helpdesk.htmhttp://ec.europa.eu/environment/gpp/studies_en.htm

10

πρακτικές λεπτομέρειες της εφαρμογής των ΠΔΣ και τις σχετικές πτυχές πολιτικής. Περιλαμβάνει συνδέσμους προς μεγάλη γκάμα πηγών πληροφοριών που σχετίζονται με τα περιβαλλοντικά θέματα, καθώς επίσης και πληροφορίες σχετικά με την εφαρμογή των ΠΔΣ σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Σε αυτόν το δικτυακό τόπο θα βρείτε επίσης και ένα ενημερωτικό δελτίο που περιλαμβάνει τα πιο πρόσφατα νέα και τις εκδηλώσεις σχετικά με τις ΠΔΣ, κατάλογο με απαντήσεις σε συχνές ερωτήσεις, πραγματικά παραδείγματα ΠΔΣ, μελέτες, εκπαιδευτικό υλικό και το παρόν εγχειρίδιο. Το υλικό αυτό είναι διαθέσιμο για μεταφόρτωση από τον εξής δικτυακό τόπο: http://ec.europa.eu/environment/gpp Box end

Εθνικές και τοπικές δράσεις

Σε εθνικό επίπεδο τα περισσότερα κράτη μέρη έχουν πλέον καταρτίσει εθνικά σχέδια δράσης (ΕΣΔ), που περιλαμβάνουν ευρεία γκάμα δράσεων και μέτρων στήριξης για τις πράσινες (ή βιώσιμες) δημόσιες συμβάσεις18. Για την πλειονότητα των σχεδίων έχουν οριστεί στόχοι για τις ΠΔΣ, είτε ως προς τις συνολικές προμήθειες είτε ως προς τις μεμονωμένες ομάδες προϊόντων ή υπηρεσιών.

Κάποιες χώρες και περιφέρειες καθόρισαν και ομάδες κριτηρίων σχετικά με τις ΠΔΣ ή τις ΒΔΣ για ορισμένες ομάδες προϊόντων και υπηρεσιών. Σε πολλές περιπτώσεις τα κριτήρια αυτά είναι παρόμοια με τα κριτήρια για τις ΠΔΣ της ΕΕ με κάποιες προσαρμογές, ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι ειδικές συνθήκες ή οι προτεραιότητες των αρχών που καθόρισαν τα κριτήρια αυτά. Οι περισσότερες από τις ομάδες κριτηρίων βασίζονται σε δεδομένα ανάλυσης του κύκλου ζωής, στις περιπτώσεις όπου είναι διαθέσιμα, καθώς και στα οικολογικά σήματα και τα στοιχεία στα οποία αυτά βασίζονται19. Στο δικτυακό τόπο για τις ΠΔΣ της ΕΕ παρέχονται σύνδεσμοι για πολλές από αυτές τις ομάδες κριτηρίων, καθώς επίσης και σχετική καθοδήγηση.

Οι αναθέτουσες αρχές σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο έχουν επίσης υιοθετήσει πρακτικές σχετικά με τις πράσινες και αειφόρες συμβάσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι δράσεις τους αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για την κατάρτιση των ΕΣΔ ή χρησιμοποιήθηκαν ως παραδείγματα σε άλλα κράτη μέλη. Στο παρόν εγχειρίδιο περιλαμβάνονται πολλά τέτοια παραδείγματα, ενώ όλο και περισσότερες ορθές πρακτικές εφαρμόζονται συνεχώς σε ολόκληρη την ΕΕ. Συλλογή των παραδειγμάτων αυτών διατίθεται στην ακόλουθη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/environment/gpp/case_en.htm .

18 http://ec.europa.eu/environment/funding/grants_en.htm 19 Βλ. Evans, Ewing, Mouat and Nuttall Assessment and Comparison of National Green and Sustainable Public Procurement Criteria and Underlying Schemes (2010), διατίθεται στη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/environment/gpp/studies_en.htm

http://ec.europa.eu/environment/gpphttp://ec.europa.eu/environment/gpp/case_en.htmhttp://ec.europa.eu/environment/gpp/studies_en.htm

11

Πράσινες συμβάσεις: τα βασικά στοιχεία Το παρόν εγχειρίδιο σας εξηγεί πώς να κάνετε πράσινες αγορές εξετάζοντας κάθε στάδιο της διαδικασίας ανάθεσης συμβάσεων. Παρακάτω παρατίθενται τα βασικά βήματα καθώς και οι σύνδεσμοι που θα σας οδηγήσουν στο τμήμα του εγχειριδίου όπου παρέχονται περισσότερες πληροφορίες.

• Εξοικειωθείτε με το πεδίο εφαρμογής και τα δυνητικά οφέλη των ΠΔΣ, καθώς επίσης και με τους διαθέσιμους πόρους (Εισαγωγή).

• Ξεκινήστε τη διαδικασία και διασφαλίστε πολιτική στήριξη μέσω της υιοθέτησης πολιτικής περί ΠΔΣ με σαφείς ορισμούς και στόχους κατάλληλους για το φορέα σας (Κεφάλαιο 1).

• Καθορίστε προτεραιότητες για τις ομάδες προϊόντων και υπηρεσιών με τις οποίες θα

ασχοληθείτε ανατρέχοντας στα υφιστάμενα κριτήρια περί ΠΔΣ, τα οικολογικά σήματα και άλλες πηγές (Κεφάλαιο 1).

• Δρομολογήστε δραστηριότητες πληροφόρησης, κατάρτισης, δικτύωσης και

παρακολούθησης για να διασφαλίσετε την επίτευξη των στόχων σας (Κεφάλαιο 1).

• Σκεφθείτε πώς θα επηρεάσουν οι «πράσινες» απαιτήσεις τη διαδικασία ανάθεσης συμβάσεων για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που έχετε επιλέξει και πώς θα τις εφαρμόσετε σύμφωνα με τις νομικές υποχρεώσεις (Κεφάλαιο 2).

• Προχωρήστε σε επισκόπηση των προϊόντων και των υπηρεσιών που διατίθενται στην αγορά

εμπλέκοντας τους προμηθευτές και δημιουργήστε επιχειρηματικό ενδιαφέρον για τις ΠΔΣ με βάση το κόστος κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής ((Κεφάλαιο 2).

• Κατά την προκήρυξη διαγωνισμών, καθορίστε το αντικείμενο και τις τεχνικές

προδιαγραφές για τις συμβάσεις λαμβάνοντας υπόψη τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις καθόλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής των αγαθών, των υπηρεσιών ή των έργων που επιδιώκετε να προμηθευτείτε (Κεφάλαιο 3).

• Όπου ενδείκνυται, εφαρμόστε κριτήρια επιλογής με βάση την περιβαλλοντική τεχνική

ικανότητα ή τα περιβαλλοντικά μέτρα διαχείρισης και αποκλείστε τους προσφέροντες που έχουν διαπράξει σοβαρές παραβάσεις των περιβαλλοντικών διατάξεων (Κεφάλαιο 4).

• Καθορίστε κριτήρια ανάθεσης που θα παροτρύνουν τους προσφέροντες να προσφέρουν υψηλότερα επίπεδα περιβαλλοντικής απόδοσης σε σχέση με τα επίπεδα που έχετε καθορίσει και εφαρμόστε τα με διαφάνεια. Αξιολογήστε το κόστος καθ' όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής κατά τη σύγκριση των προσφορών (Κεφάλαιο 5).

12

• Χρησιμοποιήστε όρους εκτέλεσης της σύμβασης που επισημαίνουν τις δεσμεύσεις των προμηθευτών ή των παροχών υπηρεσιών σε σχέση με το περιβάλλον και προβλέπουν τα ενδεδειγμένα ένδικα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν σε περίπτωση μη τήρησης των δεσμεύσεων. Βεβαιωθείτε ότι υπάρχει σύστημα παρακολούθησης της τήρησης των δεσμεύσεων αυτών (Κεφάλαιο 6).

• Προσδιορίστε συγκεκριμένες προσεγγίσεις των ΠΔΣ ως προς την προκήρυξη διαγωνισμών σε τομείς με μεγάλο αντίκτυπο, όπως οι κατασκευές, τα τρόφιμα και οι υπηρεσίες εστίασης, η ηλεκτρική ενέργεια και η ξυλεία (Κεφάλαιο 7).

Κεφάλαιο 1 – Εφαρμογή των ΠΔΣ

Για την εφαρμογή των ΠΔΣ θα χρειαστεί αρχικά προγραμματισμός: καθορισμός του πεδίου εφαρμογής των ΠΔΣ στον οργανισμό σας, καθορισμός προτεραιοτήτων και στόχων για τις δραστηριότητές σας, μέριμνα για την κατάλληλη κατάρτιση του προσωπικού και παρακολούθηση των επιδόσεων. Όλα αυτά τα στοιχεία μπορούν να ενσωματωθούν στην πολιτική περί ΠΔΣ.

Η καθοδήγηση που παρέχεται στο παρόν κεφάλαιο ισχύει για κάθε μεμονωμένη δημόσια αρχή που επιθυμεί να εφαρμόσει τις ΠΔΣ.

1.1 Πολιτική ΠΔΣ Πολλές δημόσιες αρχές στην Ευρώπη υιοθέτησαν την προσέγγιση της κατάρτισης πολιτικής περί ΠΔΣ ή της συμπερίληψης δεσμεύσεων σχετικά με την εφαρμογή των ΠΔΣ σε άλλες πολιτικές. Οι ΠΔΣ απαιτούν αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ των διαφορετικών τμημάτων και μελών του προσωπικού ενός φορέα. Επιπλέον, η στήριξη υψηλού επιπέδου θεωρείται γενικά σημαίνων παράγοντας σε ό,τι αφορά την εξακρίβωση της επιτυχίας της εφαρμογής των ΠΔΣ.

Για να φτάσει το μέγιστο επίπεδο αποτελεσματικότητας μια τέτοια πολιτική θα πρέπει:

• να περιλαμβάνει σαφείς στόχους, τομείς προτεραιότητας και χρονοδιαγράμματα (βλ. ενότητα 1.2)

• να αναφέρει το πεδίο εφαρμογής των αγοραστικών δραστηριοτήτων που καλύπτονται (δηλαδή, εάν καλύπτει ολόκληρη την αρχή ή μόνο ορισμένα τμήματά της, ποιες ομάδες προϊόντων και υπηρεσιών καλύπτονται, κ.λπ.)

• να επισημαίνει τις γενικές ευθύνες σχετικά με την εφαρμογή της πολιτικής

• να περιλαμβάνει μηχανισμό για την κατάλληλη παρακολούθηση των επιδόσεων (βλ. ενότητα 1.5)

Η πολιτική των ΠΔΣ θα πρέπει να ευθυγραμμιστεί με τυχόν άλλες υφιστάμενες πολιτικές και στρατηγικές και να σχεδιαστεί σε διαβούλευση με τους κύριους ενδιαφερόμενους κύκλους συμφερόντων, όπως οι εσωτερικοί χρήστες, οι προμηθευτές και η διοίκηση.

13

Μετά τον σχεδιασμό της πολιτικής θα πρέπει να καταρτιστεί ένα είδος επιχειρησιακού σχεδίου εφαρμογής, στο οποίο θα περιγράφονται τα συγκεκριμένα καθήκοντα, οι αρμοδιότητες και το χρονοδιάγραμμα. Αμέσως μετά, το περιεχόμενο της πολιτικής και το σχέδιο εφαρμογής θα πρέπει να κοινοποιηθούν σε όσο το δυνατόν ευρύτερο επίπεδο, ιδιαίτερα στο προσωπικό που επηρεαστεί περισσότερο.

Box start

Κύπρος: Δέσμευση για τις ΠΔΣ

Το 2008 ο δήμος Στροβόλου, ο δεύτερος μεγαλύτερος της Κύπρου, κατήρτισε το δικό του σχέδιο δράσης για τις ΠΔΣ και συνέταξε σχετικό εγχειρίδιο. Το πρώτο βήμα ήταν η εκπαίδευση των δημοτικών υπαλλήλων σχετικά με τις ΠΔΣ και τους καθορισμένους στόχους. Οι εξωτερικοί σύμβουλοι του δήμου για τα έγγραφα των προμηθειών και την αξιολόγηση ενημερώθηκαν επίσης μέσω επιστολής σχετικά με τις αλλαγές στους τεχνικούς όρους των συμβάσεων. Τα παραδείγματα δράσεων που έχουν δρομολογηθεί μέχρι σήμερα βάσει του σχεδίου αυτού περιλαμβάνουν την προμήθεια πιλοτικού συστήματος για τη μείωση της έντασης του φωτισμού σε ένα δημοτικό πάρκο και την απόφαση του γραφείου του Δημάρχου να μειώσει την κατανάλωση χαρτιού αποστέλλοντας με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο τις προσκλήσεις σε εκδηλώσεις.

Box end

1.1.1 Σύσταση ομάδας εργασίας Σε πολλές αρχές διαπιστώνεται ότι οι αρμοδιότητες σχετικά με τις προμήθειες είναι διασκορπισμένες σε διάφορα τμήματα της διοίκησης. Η σύσταση ομάδας εργασίας στην οποία θα συμμετέχουν εκπρόσωποι από διαφορετικά τμήματα θα συμβάλει στην εξασφάλιση της δέσμευσης ολόκληρου του φορέα και στην ικανοποίηση όλων των αναγκών κατά τον σχεδιασμό της πολιτικής περί ΠΔΣ, τον καθορισμό των προτεραιοτήτων και των στόχων και την εκτίμηση των αναγκών κατάρτισης. Στην ομάδα αυτή αναμένεται να συμμετέχουν υπάλληλοι με αρμοδιότητες στον τομέα των δημοσιονομικών, του περιβάλλοντος και τις προμήθειες, καθώς επίσης και ορισμένα ειδικευμένα τμήματα, όπως τα τμήματα κατασκευών, ενέργειας ή τεχνολογίας των πληροφοριών.

1.2 Καθορισμός προτεραιοτήτων και στόχων για τις ΠΔΣ Η ενσωμάτωση των ΠΔΣ στις πρακτικές προμηθειών απαιτεί κατά γενικό κανόνα μια προοδευτική προσέγγιση. Κατά μια προσέγγιση θα μπορούσε να επιλεγεί ένας μικρός αριθμός ομάδων προϊόντων και υπηρεσιών στις οποίες θα επικεντρωθείτε σε πρώτη φάση. Οι πιλοτικές δραστηριότητες σε συγκεκριμένα τμήματα που εκφράζουν την μεγαλύτερη προθυμία συμμετοχής θα συμβάλουν στην επίδειξη της επιτυχούς εφαρμογής και την επίτευξη ευρύτερης αποδοχής.

14

1.2.1 Πώς να θέσετε προτεραιότητες Κατά τον προσδιορισμό των τομέων προϊόντων, υπηρεσιών και έργων στους οποίους θα δώσετε προτεραιότητα, θα πρέπει να λάβετε υπόψη τρεις βασικούς παράγοντες20:

● Περιβαλλοντικές επιπτώσεις - Επιλέξτε τα προϊόντα (π.χ. στόλος οχημάτων) ή τις υπηρεσίες (π.χ. υπηρεσίες καθαρισμού) με πολλές περιβαλλοντικές επιπτώσεις κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους.

• Δημοσιονομική σημασία - Επικεντρώστε τις προσπάθειές σας σε τομείς σημαντικών δαπανών εντός της αρχής.

• Δυναμικό επίδρασης στην αγορά - Εστιάστε σε τομείς με τη μεγαλύτερη δυνατότητα επίδρασης στην αγορά. Το γεγονός αυτό μπορεί να οφείλεται στο μέγεθος ή την προβολή της σύμβασης ή την αξία που αποδίδουν οι προμηθευτές στο να διαθέτουν πελάτες από τον δημόσιο τομέα.

Για την τελική επιλογή των τομέων, θα πρέπει να λάβετε υπόψη σας ορισμένους ακόμα παράγοντες:

• Πολιτικές προτεραιότητες. Υπάρχουν ειδικές τοπικές περιβαλλοντικές προτεραιότητες, όπως η ποιότητα του αέρα στις αστικές περιοχές, η κατανάλωση ενέργειας/ύδατος, η διαχείριση των αποβλήτων ή η κλιματική προσαρμογή, με τις οποίες θέλετε να δημιουργήσετε συσχετισμούς;

• Διαθεσιμότητα περιβαλλοντικά προτιμότερων εναλλακτικών λύσεων στην αγορά. Η ανάλυση της αγοράς μπορεί να σας βοηθήσει να προσδιορίσετε τη διαθεσιμότητα ενδεδειγμένων εναλλακτικών λύσεων που επιβαρύνουν λιγότερο το περιβάλλον.

• Θέματα κόστους Ενδέχεται οι οικολογικότερες εναλλακτικές λύσεις να είναι ουδέτερες από πλευράς κόστους ή πρόκειται να επηρεάσουν τον προϋπολογισμό σας; Στην αξιολόγηση του «κόστους» θα πρέπει να συνεκτιμηθεί το συνολικό κόστος καθόλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής: τιμής αγοράς, κόστος χρήσης (π.χ. κατανάλωση ενέργειας/ύδατος, συντήρηση) και το κόστος διάθεσης (βλ. ενότητα 5.3).

• Διαθεσιμότητα των κριτηρίων. Για πολλές από τις ομάδες προϊόντων και υπηρεσιών, καταρτίστηκαν πράσινα κριτήρια αγορών τα οποία μπορούν να ενσωματωθούν απευθείας στο διαγωνισμό, χωρίς να απαιτείται χρονοβόρα έρευνα σχετικά με τα χαρακτηριστικά περιβαλλοντικών επιδόσεων και ανάλυση της αγοράς. Τα κριτήρια για τις ΠΔΣ της ΕΕ αφορούν 18 ομάδες προϊόντων και υπηρεσιών και διατίθενται σε στοιχειώδη και αναλυτική μορφή (βλ. ενότητα 1.4.1). Σε πολλές χώρες της ΕΕ χρησιμοποιούνται τόσο εθνικά όσο και περιφερειακά κριτήρια.

• Προβολή. Πόσο αναμένεται να προβληθούν οι δραστηριότητες σχετικά με τις ΠΔΣ στο κοινό, την αγορά, τις άλλες αναθέτουσες αρχές και το προσωπικό σας; Θα συνειδητοποιήσουν ότι καταβάλλετε προσπάθειες για να βελτιώσετε την περιβαλλοντική σας απόδοση; Οι

20 Οι παράγοντες αυτοί ελήφθησαν υπόψη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα περισσότερα κράτη μέλη κατά την επιλογή των ομάδων προϊόντων και υπηρεσιών για τις οποίες καταρτίστηκαν κριτήρια για τις ΠΔΣ.

15

εμβληματικές αλλαγές, όπως η αλλαγή του τύπου οχημάτων που χρησιμοποιεί μια αρχή ή η μετάβαση σε βιολογικά τρόφιμα στο κυλικείο, μπορούν να συμβάλουν στην ενημέρωση σχετικά με την πολιτική περί ΠΔΣ που εφαρμόζεται και στη βελτίωση της εικόνας του φορέα σας.

• Πρακτικές πτυχές. Υπάρχουν σημαντικές συμβάσεις που πρόκειται να ανανεωθούν ή μακροπρόθεσμες συμβάσεις σε ισχύ για συγκεκριμένες ομάδες προϊόντων/υπηρεσιών; Σε ποιο χρονικό πλαίσιο βασίζονται και ποιοι δημοσιονομικοί πόροι διατίθενται για την εφαρμογή τους; Υπάρχουν συγκεκριμένες ομάδες προϊόντων/υπηρεσιών για τις οποίες υπάρχει ήδη κάποια περιβαλλοντική εμπειρογνωμοσύνη;

1.2.2 Καθορισμός στόχων για τις ΕΕ Ο καθορισμός σαφών στόχων είναι μείζονος σημασίας για την αξιολόγηση της προόδου και την κοινοποίηση των προθέσεών σας εντός του φορέας σας και στο κοινό γενικότερα.

Οι στόχοι μπορούν να περιλαμβάνουν:

• Γενικούς στόχους προμηθειών - π.χ. το 75% διαδικασιών ανάθεσης συμβάσεων (βάσει της αξίας και του αριθμού των διαγωνισμών) θα πρέπει να περιλαμβάνει κριτήρια περί ΠΔΣ μέχρι το 2015. Οι στόχοι μπορεί να διαφέρουν σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

• Στόχους για συγκεκριμένα προϊόντα ή συγκεκριμένες υπηρεσίες - π.χ. μέχρι το 2013 το 50% των γευμάτων που σερβίρονται σε σχολικά κυλικεία θα πρέπει να είναι βιολογικά ή μέχρι το 2015 για όλες τις υπηρεσίες καθαρισμού θα πρέπει να χρησιμοποιούνται προϊόντα που συμμορφώνονται με τα περιβαλλοντικά πρότυπα του οικολογικού σήματος της ΕΕ.

• Επιχειρησιακούς στόχους - π.χ. όλο το προσωπικό που ασχολείται με τις διαδικασίες ανάθεσης συμβάσεων θα καταρτιστεί σχετικά με τις ΠΔΣ έως το 2012 ή θα παρέχεται καθοδήγηση σχετικά με τις ΠΔΣ σε όλο το προσωπικό της αρχής μέσω ενδοδικτύου.

Κατά την εξέταση των στόχων των προμηθειών είναι σημαντικό να έχει οριστεί με σαφή και λειτουργικό τρόπο η έννοια των πράσινων συμβάσεων. Για πολλούς από τους στόχους που έχουν καθοριστεί σε εθνικό επίπεδο από τα κράτη μέλη, οι προσφορές θεωρούνται «πράσινες» εάν περιλαμβάνουν εθνικά κριτήρια ή κριτήρια για τις ΠΔΣ της ΕΕ.

Box start

Η φλαμανδική κυβέρνηση επιδιώκει βιώσιμες προμήθειες

Η φλαμανδική κυβέρνηση στο Βέλγιο έθεσε ένα στόχο, σύμφωνα με τον οποίο το 100% των δημόσιων προμηθειών της πρέπει να πληρούν τα καθορισμένα κριτήρια βιώσιμων προμηθειών έως το 2020. Τα στάδια για την υλοποίηση του στόχου αυτού θα καθοριστούν σε μια σειρά σχεδίων δράσης που θα αφορούν τα έτη 2009-2011, 2012-2014, 2015-2017 και 2018-2020. Κάθε σχέδιο δράσης θα περιλαμβάνει κατευθυντήριες γραμμές, κριτήρια και μηχανισμούς παρακολούθησης, ώστε να διασφαλιστεί ότι όλες οι κρατικές υπηρεσίες θα καταφέρουν να υλοποιήσουν αυτό το στόχο.

16

Box end

1.3 Κατάρτιση και καθοδήγηση Για να εφαρμοστούν επιτυχώς οι ΠΔΣ, θα πρέπει το προσωπικό να διαθέτει τις κατάλληλες πρακτικές δεξιότητες και γνώσεις, καθώς επίσης και την κατάλληλη πρόσβαση στην ενημέρωση. Για παράδειγμα, ενδέχεται να χρειαστεί κατάρτιση και καθοδήγηση για τα εξής:

• Τρόπος συμπερίληψης των περιβαλλοντικών θεμάτων στις διαδικασίες των διαγωνισμών (βλ. Κεφάλαια 2 -7)

• Βοήθεια σχετικά με την ανάπτυξη των περιβαλλοντικών κριτηρίων (βλ. Ενότητα 1.4 και Κεφάλαιο 3).

• Τρόπος αξιολόγησης και επαλήθευσης των περιβαλλοντικών αξιώσεων των προσφερόντων (βλ. Ενότητες 3.6 και 5.2)

• Τρόπος αξιολόγησης του κόστους καθ' όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής κατά τη διαδικασία ανάθεσης (βλ. Ενότητα 5.3)

Το παρόν εγχειρίδιο παρέχει κάποια εισαγωγικά στοιχεία για τα θέματα αυτά και υποδεικνύει τυχόν υφιστάμενες πηγές περαιτέρω πληροφόρησης και καθοδήγησης. Ωστόσο, το παρόν εγχειρίδιο δεν μπορεί να αντικαταστήσει την εμπεριστατωμένη κατάρτιση σχετικά με τις ΠΔΣ.

Ορισμένες χώρες και περιφέρειες της ΕΕ διαθέτουν προγράμματα κατάρτισης σχετικά με τις ΠΔΣ, είτε πρόκειται για ανεξάρτητες εκπαιδευτικές ενότητες είτε είναι ενσωματωμένα σε γενικότερο πρόγραμμα κατάρτισης σχετικά με τις δημόσιες συμβάσεις.

Box start

Ανάπτυξη ικανοτήτων στην ΝΑ Αγγλία

Η ΝΑ Σύμπραξη για τη Βελτίωση και την Αποδοτικότητα του Ηνωμένου Βασιλείου διοργάνωσε ολοκληρωμένο πρόγραμμα κατάρτισης σχετικά με τις βιώσιμες προμήθειες για τους αγοραστές, άλλους εμπλεκόμενους υπαλλήλους (συμπεριλαμβανομένων των ανώτερων στελεχών) και των πολιτικών που έχουν εκλεγεί στις τοπικές αρχές σε ολόκληρη την νοτιοανατολική περιφέρεια. Το βασικό πρόγραμμα αποτελείται από την νέα εθνική τριήμερη ενότητα κατάρτισης του Ηνωμένου Βασιλείου σχετικά με τις βιώσιμες προμήθειες, η οποία δοκιμάστηκε στην εν λόγω περιφέρεια. Από τότε περισσότερα από εκατό μέλη του προσωπικού της περιφέρειας συμμετείχαν σε αυτό το πρόγραμμα. Επιπλέον, διοργανώθηκαν σχετικά μαθήματα μισής ημέρας για τα αιρετά μέλη, πρόγραμμα κατάρτισης των εκπαιδευτών, καθώς επίσης και πιο ειδικευμένα μαθήματα σχετικά με την προμήθεια προϊόντων ξυλείας, τη χρήση της κοστολόγησης του κύκλου ζωής ενός προϊόντος και το αποτύπωμα άνθρακα.

Box end

17

Επίσης, ορισμένες δημόσιες αρχές παρέσχαν καθοδήγηση σχετικά με τον τρόπο εφαρμογής των ΠΔΣ στις δραστηριότητες προμηθειών της αρχής. Η καθοδήγηση αυτή μπορεί να περιλαμβάνει, για παράδειγμα, ειδικά κριτήρια περί ΠΔΣ που θα πρέπει να ισχύουν για ορισμένες ομάδες προϊόντων και υπηρεσιών.

Συχνά διατίθενται εγχειρίδια και εργαλεία σε εθνικό επίπεδο σε δικτυακούς τόπους σχετικά με τις ΠΔΣ, ενώ ενίοτε υπάρχουν και σχετικά εθνικά γραφεία υποστήριξης. Το 2008 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέπτυξε κατευθυντήριες γραμμές, οι οποίες συμπεριελάμβαναν ενότητες σχετικά με την κατάρτιση σχεδίου δράσης για τις ΠΔΣ, το σχετικό νομικό πλαίσιο και την πρακτική εφαρμογή. Επιπλέον, το 2010 η Επιτροπή δημιούργησε γραφείο υποστήριξης και δημοσίευσε εκπαιδευτικό υλικό σχετικά με την εφαρμογή των ΠΔΣ που απευθύνεται στους αγοραστές του δημοσίου τομέα

Box start

Η Ρουμανία εκπαιδεύει τους αγοραστές του δημοσίου τομέα στις ΠΔΣ

Το 2009 το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Δασών της Ρουμανίας έθεσε σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα κατάρτισης σχετικά με τις ΠΔΣ. Στόχος της κατάρτισης ήταν η ενημέρωση σχετικά με τα περιβαλλοντικά οφέλη των ΠΔΣ, η εκπαίδευση των μελών της κεντρικής δημόσιας διοίκησης που θα αναλάμβαναν αργότερα το ρόλο του εκπαιδευτή για άλλες αρχές και η διάδοση των εργαλείων, μεθόδων και ορθών πρακτικών σχετικά με τις ΠΔΣ. Μεταξύ των αποτελεσμάτων του προγράμματος κατάρτισης συναντούμε μια έκθεση για τα πράσινα κριτήρια που χρησιμοποιούνται στα έγγραφα των διαγωνισμών, ένα δίκτυο αγοραστών της κεντρικής δημόσιας διοίκησης που ασχολείται με τις ΠΔΣ, ένα εγχειρίδιο ΠΔΣ για τους εκπαιδευτές και το γεγονός ότι 49 άτομα είναι πλέον ικανά να αναλάβουν εκπαιδευτικό ρόλο.

Box end

1.4 Πηγές κριτηρίων για τις ΠΔΣ Ο όρος «κριτήρια για τις ΠΔΣ» δεν περιλαμβάνει μόνο τα κριτήρια επιλογής και ανάθεσης, αλλά και τις προδιαγραφές και τους όρους εκτέλεσης της σύμβασης που μπορούν να συμβάλουν στον οικολογικό προσανατολισμό της σύμβασής σας. Ο προσδιορισμός των πηγών κριτηρίων για τις ΠΔΣ αποτελεί σημαντικό στάδιο της εφαρμογής τους.

1.4.1 Κριτήρια για τις ΠΔΣ της ΕΕ Όπως σημειώνεται στην εισαγωγή, η ΕΕ έχει προσδιορίσει κριτήρια ΠΔΣ για ορισμένες ομάδες προϊόντων και υπηρεσιών, τα οποία επανεξετάζονται και επικαιροποιούνται σε τακτική βάση. Τα κριτήρια είναι σχεδιασμένα κατά τρόπο ώστε να μπορείτε να τα ενσωματώσετε απευθείας στα έγγραφα των διαγωνισμών και περιλαμβάνουν στοιχεία σχετικά με τις μεθόδους εξακρίβωσης. Τα κριτήρια αυτά μεταφράζονται σταδιακά σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ.

18

Επί του παρόντος, καλύπτονται οι εξής ομάδες προϊόντων και υπηρεσιών21:

• φωτοαντιγραφικό χαρτί και χαρτί γραφής • Προϊόντα και υπηρεσίες καθαρισμού • Εξοπλισμός γραφείου ΤΠ • Κατασκευές • Μεταφορές • Έπιπλα • Ηλεκτρική ενέργεια • Τρόφιμα και υπηρεσίες εστίασης • Κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα • Προϊόντα και υπηρεσίες καθαρισμού • Παράθυρα, γυάλινες πόρτες και φεγγίτες • Θερμομόνωση • Σκληρές επενδύσεις δαπέδου • Εντοιχισμένα στοιχεία • Συμπαραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητας (ΣΠΗΘ) • Οδοποιία και οδική σήμανση • Δημόσιος φωτισμός και οδική σήμανση • Κινητά τηλέφωνα

Τα κριτήρια των ΠΔΣ βασίζονται σε δεδομένα από μια βάση τεκμηρίωσης, στα υφιστάμενα κριτήρια οικολογικών σημάτων και σε στοιχεία που συλλέγουν οι ενδιαφερόμενοι κύκλοι συμφερόντων από τη βιομηχανία, την κοινωνία των πολιτών και τα κράτη μέλη. Η βάση τεκμηρίωσης χρησιμοποιεί επιστημονικά στοιχεία και δεδομένα, υιοθετεί προσέγγιση βάσει κύκλου ζωής και εμπλέκει τους ενδιαφερόμενους κύκλους συμφερόντων, οι οποίοι συναντώνται για να συζητήσουν σχετικά θέματα και να καταλήξουν σε συναίνεση.

Τα κριτήρια της ΕΕ για τις ΠΔΣ περιλαμβάνουν δύο «επίπεδα» για κάθε τομέα που καλύπτουν:

• Tα στοιχειώδη κριτήρια είναι κατάλληλα για χρήση από οποιαδήποτε αναθέτουσα αρχή στα κράτη μέλη και αφορούν τις κύριες περιβαλλοντικές επιπτώσεις του συγκεκριμένου προϊόντος. Τα κριτήρια αυτά έχουν σχεδιαστεί για να χρησιμοποιούνται με ελάχιστη επιπλέον προσπάθεια επαλήθευσης ή με ελάχιστη αύξηση του κόστους.

• Τα αναλυτικά κριτήρια αφορούν τους αγοραστές που επιθυμούν να προμηθευτούν τα καλύτερα προϊόντα που κυκλοφορούν στην αγορά. Για τα κριτήρια αυτά ενδέχεται να απαιτείται επιπλέον προσπάθεια επαλήθευσης ή ελαφρά αύξηση του κόστους σε σχέση με άλλα προϊόντα με πανομοιότυπα λειτουργικά χαρακτηριστικά.

Όλα τα κριτήρια για τις ΠΔΣ της ΕΕ, καθώς και οι τεχνικές εκθέσεις υποβάθρου που περιλαμβάνουν τις κυριότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις διατίθενται προς μεταφόρτωση στο δικτυακό τόπο για τις ΠΔΣ (http://ec.europa.eu/environment/gpp). Το γραφείο υποστήριξης για τις ΠΔΣ προσφέρει βοήθεια για την ερμηνεία και την εφαρμογή των κριτηρίων.

21Το 2011, θα αναπτυχθούν επιπλέον κριτήρια σχετικά με τον φωτισμό εσωτερικού χώρου και το χαρτί υγείας. Επί του παρόντος, σχεδιάζονται κριτήρια για τα προϊόντα που καταναλώνουν ύδωρ, τον εξοπλισμό απεικόνισης, τα συστήματα θέρμανσης, τα κτίρια γραφείων και τον ιατρικό ηλεκτρικό εξοπλισμό, ενώ η έγκρισή τους προβλέπεται για το 2012.

http://ec.europa.eu/environment/gpp

19

1.4.2 Άλλες πηγές κριτηρίων Εκτός από τα κριτήρια για τις ΠΔΣ της ΕΕ, ορισμένοι διεθνείς, εθνικοί και περιφερειακοί φορείς έχουν καταρτίσει ομάδες κριτηρίων που καλύπτουν ευρεία γκάμα ομάδων προϊόντων και υπηρεσιών. Υπάρχουν διάφορες διαδικασίες έγκρισης τέτοιων κριτηρίων, αν και πολλές από αυτές είναι παρόμοιες με το σύστημα των ΠΔΣ της ΕΕ. Στο δικτυακό τόπο για τις ΠΔΣ της ΕΕ παρέχονται σύνδεσμοι για ορισμένες από τις βασικές ομάδες κριτηρίων.

1.4.3 Οικολογικά σήματα Τα οικολογικά σήματα καθορίζουν τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις που πρέπει να πληρούν τα προϊόντα και οι υπηρεσίες για να φέρουν το σήμα. Περιλαμβάνουν την πιστοποίηση του προϊόντος από τρίτο φορέα (δηλαδή, ούτε από τους παραγωγούς ούτε από τους ίδιους τους παρόχους υπηρεσιών). Παρόλο που τα οικολογικά σήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν με κάποιους τρόπους στην ανάθεση συμβάσεων, δεν επιτρέπεται να απαιτείται από τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες να φέρουν ένα συγκεκριμένο οικολογικό σήμα.

Η συγκεκριμένη εφαρμογή των οικολογικών σημάτων στην ανάπτυξη προδιαγραφών22, την εξακρίβωση της συμμόρφωσης με τις προδιαγραφές23 και την απονομή μορίων για τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά24 αναλύεται στις σχετικές ενότητες του εγχειριδίου.

Ακολουθεί σύντομη περιγραφή των διαφόρων ειδών οικολογικών σημάτων που υπάρχουν:

Σήματα πολλαπλών τομέων και πολλαπλών κριτηρίων - Πρόκειται για τον συνηθέστερο τύπου οικολογικού σήματος, που χρησιμοποιείται συνήθως στις ΠΔΣ. Τα σήματα πολλαπλών κριτηρίων βασίζονται σε επιστημονικά στοιχεία σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας καθ' όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής του/της, από τη λήψη των πρώτων υλών μέχρι την παραγωγή, τη διανομή, τη χρήση και την τελική διάθεση. Εφαρμόζουν ορισμένα κριτήρια επιτυχίας/αποτυχίας που ορίζουν το πρότυπο για το συγκεκριμένο σήμα. Καθορίζονται διάφορες ομάδες κριτηρίων για κάθε ομάδα προϊόντων ή υπηρεσιών που καλύπτονται. Παραδείγματα αυτού του είδους σήματος είναι το οικολογικό σήμα της ΕΕ (άνθος)25, ο Σκανδιναβικός κύκνος26 (Nordic Swan) και ο Γαλάζιος Άγγελος (Βlue Angel). 27

Box start

Το ενωσιακό οικολογικό σήμα

Το οικολογικό σήμα της ΕΕ θεσπίστηκε το 1992 για να ενθαρρύνει τις επιχειρήσεις να διαθέτουν στην αγορά προϊόντα και υπηρεσίες που βλάπτουν λιγότερο το περιβάλλον. Τα προϊόντα και οι υπηρεσίες στα οποία απονέμεται το οικολογικό σήμα φέρουν τον λογότυπο με το λουλούδι, χάρη στον οποίο οι καταναλωτές μεταξύ αυτών και οι αγοραστές από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα μπορούν εύκολα να τα αναγνωρίζουν. Σήμερα το οικολογικό σήμα της ΕΕ καλύπτει 28 προϊόντα και υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, του χαρτιού, των προϊόντων καθαρισμού, των λιπαντικών, των συσκευών, των οικιακών προϊόντων και προϊόντων κηπουρικής και των

22 (Ενότητα 3.5) 23 (Ενότητα 3,6) 24 (Ενότητα 5.2.3) 25 Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. http://ec.europa.eu/environment/ecolabel 26 Για περισσότερες πληροφορίες, βλέπε http://www.svanen.se/en 27 Για περισσότερες πληροφορίες, βλέπε http://www.blauer-engel.de/en

http://ec.europa.eu/environment/ecolabel

20

τουριστικών καταλυμάτων. Προστίθενται δε συνεχώς επιπλέον ομάδες προϊόντων και υπηρεσιών.

Box end

1.4.4 Άλλα σήματα Σήματα που επικεντρώνονται σε ένα μόνο ζήτημα - Βασίζονται σε ένα ή περισσότερα κριτήρια επιτυχίας/αποτυχίας που αφορούν ένα συγκεκριμένο ζήτημα, όπως η ενεργειακή απόδοση. Εάν ένα προϊόν συμμορφώνεται με αυτά τα κριτήρια, μπορεί να φέρει το σήμα. Το βιολογικό σήμα της ΕΕ και το σήμα «Energy Star» για τον εξοπλισμό γραφείου αποτελούν παραδείγματα αυτού του είδους σημάτων. Σήματα για συγκεκριμένους τομείς - Τα σήματα για συγκεκριμένους τομείς συμπεριλαμβάνουν τα συστήματα πιστοποίησης των δασών που εφαρμόζουν φορείς όπως το Συμβούλιο Διαχείρισης των Δασών (FSC - Forest Stewardship Council))28 ή το Πρόγραμμα υποστήριξης της δασικής πιστοποίησης (PEFC -Programme for the Endorsement of Forest Certification)29. Σήματα ταξινομημένων προϊόντων - Τα προϊόντα και οι υπηρεσίες που έχουν ταξινομηθεί σύμφωνα με τις περιβαλλοντικές επιδόσεις τους σχετικά με το εν λόγω θέμα και όχι σύμφωνα με κριτήρια επιτυχίας/αποτυχίας. Στα παραδείγματα περιλαμβάνεται το ενεργειακό σήμα της ΕΕ, που κατατάσσει τα προϊόντα σε σχέση με την ενέργεια ανάλογα με την ενεργειακή απόδοσή του από Α+++ (για το πιο αποδοτικό προϊόν) έως G (για το λιγότερο αποδοτικό προϊόν)30. Τα κριτήρια στα οποία στηρίζονται τα προαναφερθέντα σήματα δημοσιεύονται.

1.5 Παρακολούθηση & αναθεώρηση των ΠΔΣ Η αξιολόγηση της προόδου σχετικά με την επίτευξη των στόχων απαιτεί την εφαρμογή αποτελεσματικού συστήματος παρακολούθησης. Το σύστημα αυτό θα πρέπει να κρατά αρχείο των προσφορών και/ή ανατεθεισών συμβάσεων που περιελάμβαναν κριτήρια για τις ΠΔΣ. Στις ιδανικές περιπτώσεις, το σύστημα παρακολούθησης που θα δημιουργήσετε θα πρέπει να περιλαμβάνει στοιχεία για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των αγοραστικών αποφάσεων που έχουν ληφθεί.

Αρκετά κράτη μέλη της ΕΕ έχουν θεσπίσει ή πρόκειται να θεσπίσουν άμεσα συστήματα για την παρακολούθηση της εθνικής εφαρμογής των ΠΔΣ, που μπορούν να καθορίσουν ειδικές διαδικασίες που πρέπει να ακολουθούνται για τη συλλογή στοιχείων.

Εκτός από την ποσοτική παρακολούθηση της προόδου, συστήνεται να πραγματοποιείται και τακτική ποιοτική εξέταση των δραστηριοτήτων σχετικά με τις ΠΔΣ εστιάζοντας στα εμπόδια, στις διορθωτικές δράσεις και τις περαιτέρω βελτιώσεις που απαιτούνται, καθώς επίσης και την αξιολόγηση των μελλοντικών στόχων.

Box start

28 Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. http://www.fsc.org 29 Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. http://www.pefc.org 30 Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. http://ec.europa.eu/energy/efficiency/labelling/energy_labelling_en.htm

21

Παρακολούθηση των «πράσινων» δαπανών στο Λονδίνο

Η πυροσβεστική υπηρεσία του Λονδίνου (LFB) έχει δρομολογήσει ένα ολοκληρωμένο σύστημα για την παρακολούθηση των δαπανών για αγορές πράσινων προϊόντων από τον οργανισμό. Το ηλεκτρονικό σύστημα διαχείρισης των εντολών αγορών της υπηρεσίας (POMS) συλλέγει πληροφορίες σχετικά με την ποσότητα των παραγγελθέντων προϊόντων που έχουν ταξινομηθεί ως οικολογικά. Η παρακολούθηση των μεγαλύτερων συμβάσεων που δεν περνούν από το POMS πραγματοποιείται σε μεμονωμένη βάση. Η πυροσβεστική υπηρεσία του Λονδίνου χρησιμοποιεί τα κριτήρια για τις ΠΔΣ της ΕΕ, τα κρατικά πρότυπα αγορών του Ηνωμένου Βασιλείου και άλλα κριτήρια οικολογικών σημάτων για να προσδιορίσουν και να ταξινομήσουν ένα προϊόν ως οικολογικό. Οι «πράσινες» δαπάνες υπολογίζονται ως προς τις συνολικές δαπάνες, ενώ υποβάλλεται τριμηνιαία έκθεση στο διοικητικό συμβούλιο του φορέα, το οποίο θέτει τους προς επίτευξη στόχους. Οι δαπάνες για τα πράσινα προϊόντα αυξήθηκαν από 215 000 λίρες Αγγλίας (250 000 ευρώ) το 2006/07 σε 5 158 000 λίρες Αγγλίας (6 020 000 ευρώ) το 2010/11.

Box end

Box start

Η Σλοβακία αξιολογεί την πρόοδο ως προς του στόχους των ΠΔΣ

Το Υπουργείο Περιβάλλοντος και ο Οργανισμός Περιβάλλοντος της Σλοβακίας έχουν από κοινού την ευθύνη της παρακολούθησης της προόδου στα πλαίσια του εθνικού σχεδίου δράσης για τις ΠΔΣ. Για το σκοπό αυτό συντάχθηκε ερωτηματολόγιο, ενώ τα αποτελέσματα αξιολογούνται σε ετήσια βάση. Το ερωτηματολόγιο συλλέγει πληροφορίες από τις αναθέτουσες αρχές της Σλοβακίας σχετικά με:

• τον συνολικό αριθμό των α�