EX PARTE DIE MINISTER VAN JUSTISIE: IN RE S v VAN WYK 1967 (1) SA 488 (A) Citation 1967 (1) SA 488 (A) Court Appèlafdeling Judge Steyn HR, Rumpff AR, Botha AR, Williamson AR en Trollip Wn AR Heard September 12, 1966 Judgment November 24, 1966 Annotations A [zFNz]Flynote : Sleutelwoorde Strafreg - Persone, verantwoordelikheid van - Noodweer ter verdediging van goed - Wanneer 'n geldige verweer - Bewyslas op Staat om daardie vorm van noodweer ook te weerlê. [zHNz]Headnote : Kopnota Afhangende van omstandighede, is dit geoorloof om 'n ander te dood of te beseer by wyse van noodweer ter verdediging van goed. Die bewyslas rus op die Staat om daardie vorm van noodweer ook te weerlê. Nadat 'n winkelier, wat veel te verduur gehad het met winkelbrake, verskeie maatreëls daarteen, sonder uitwerking, getref het, het hy, met medewete van die polisie, 'n haelgeweer so in sy winkel gestel dat 'n inbreker die stel sou aftrap wanneer hy by 'n bepaalde venster inkom of goed agter die toonbank kom vat, en dat die s koot hom dan na verwagting in die been sou tref. Op die winkeldeur het hy in albei landstale 'n kennisgewing aangebring met die strekking dat 'n haelgeweer in die winkel gestel is en dat enigeen wat daar ingaan en geskiet raak, dit op sy eie verantwoordelikheid doen. Daar het weer 'n inbreker gekom, die stel afgetrap en 'n dodelike wond opgedoen. Op 'n aanklag van moord het die winkelier hom op noodweer beroep en is op grond daarvan vrygespreek. Na aanleiding daarvan het die Minister ingevolge artikel 385 van Wet 56 van 1955 sekere vrae aan die Hof voorgelê. Die Staat het nie bewys dat daar vir die winkelier 'n ander minder gevaarlike en doeltreffende middel beskikbaar was wat hy redelikerwyse kon gebruik het om sy goed te beskerm nie, en die moontlikheid dat die oorledene wel van die kennisgewing geweet het, was nie weerlê nie en kon nie as redelike moontlikheid uitgeskakel word nie. Beslis, waarmee RUMPFF, A.R. en EILLIAMSON, A.R., nie saamgestem het nie, dat die Staat nie bewys het dat die perke van noodweer oorskry is nie. [zFNz]Flynote : Sleutelwoorde Criminal law - Persons, liability of - Self -defence of property - When a valid defence - Onus on State to rebut that form of self-defence also. [zHNz]Headnote : Kopnota Depending on the circumstances, it is permissible to kill or injure another by way of self-defence in the defence of property. The onus rests upon the State to rebut that form of self-defence also. After a shopkeeper, who had suffered greatly from shop-breaking, had taken other precautions without effect, he had, with the knowledge of the police, rigged up a shotgun in such a manner that a person breaking in would fire it if he came in by a certain window or came to fetch goods behind the counter, and that the shot would then be expected to hit him in the leg. He had placed a notice on the shop door in both official languages to the effect that a shotgun had been placed in the shop and that anybody who entered and was shot did so at his own risk. A person again broke in, set

off the contrivance and received a fatal wound. On a charge of murder the shopkeeper invoked self-defence and was discharged on that ground. As a result thereof the Minister put certain questions to the Court in terms of section 385 of Act 56 of 1955. The State had not proved that there was a less dangerous yet effective means which he could reasonably have adopted to protect his property, and the possibility that the deceased actually knew of the notice was not rebutted and was a reasonable possibility which could not be rejected. Held (RUMPFF, J.A. and WILLIAMSON, J.A., dissenting), that the State had not proved that the limits of self-defence had been exceeded. Aansoek deur die Minister van Justisie ingevolge art. 385 van Wet 56 van 1955. Die feite blyk uit die uitspraak van STEYN, H.R. F H. J. Beyers, namens die aansoekdoener: Although the defence of necessity is available to one acting in defence of his property, the 1967 (1) SA p489 defence is limited. In the instant case, the limits were exceeded. The common law writers all discuss the killing of an attacker or intruder in defence of life or property under homicide on the basis that such killing is, when the proper conditions are present, justifiable homicide. See Carpzovius, Lijfstraffelyke Misdaeden. chap. 32, paras. VI A and XX; Hüber, Hedendaegse Rechtsgeleertheyt (Gane's translation, chap. 13, sec. 17, p. 429); van der Linden, Rechts Pract. en Koopmans Handboek, II v IX. p. 244; Van Quistorp, sec. 243; Damhouder, Praktijke in Criminele Saecken, Cap. LXXXVIII, p. 113; van Leeuwen, Censura Forensis, Part 1, Bk. V, Chap. 1, 12, 15; van Leeuwen, Roomsch B Hollandsch Recht, Bk. IV, Deel XXXIV, 'n 11, p. 252; Schorer, Aantekeninge, Bk. 111, Deel XXXIII, 9, p. 631; Rechtsgeleerden Observatien over H. De Groot, LXXXVIII, pp. 200, en 201, re III B. 33, Deel 9; Merula, Manier van Proceerderen, Tit. VIII, Cap. XI, p. 111; R v Mahomed and Another, 1938 AD 30. No decision relating to killing C in defence of property could be found but it is of importance to note what limitations have been held to exist in respect of a defence of necessity in the case of defence of life. See R v Attwood, 1946 AD 331 at p. 340. The conditions are: (i) unlawful attack; (ii) reasonable grounds for apprehension of danger of death of serious injury; (iii) D means of self-defence used should not be excessive in relation to the danger; (iv) that the means used were the only or least dangerous means whereby the defender could have avoided the danger. Surely defence of property cannot be protected to a greater degree. Therefore, at common law, the killing of a thief by the owner of property endangered by the former, would only be justified if life itself were also endangered or E the thief could not otherwise be apprehended. The provisions of sec. 37 (1) of Act 56 of 1955 are strikingly similar to this conclusion and it may very well be said that it crystallises the common law and extends the protection afforded an owner of property to other persons entitled to effect an arrest without a warrant and in respect of additional offences. If an owner of property were to be justified, on the common F law, in killing a thief merely to protect his property without any limitation, there is much to be said for the view that that law would then be inconsistent with the Statute. Force is lent to this argument by the terms of sec. 44 (2) of Act 31 of 1917, the forerunner of the present section, as it was originally enacted. It is to be noted that no G protection is conferred upon an owner of property specifically, as distinct from other persons. The section confers upon the killer a protection which he otherwise would not have. See R v Britz, 1949 (3) SA 293. And it applies to the act calculated to kill and not merely to the result. See R v Oosthuizen, 1961 (1) SA 604; S v Mnanzana, H 1966 (3) SA 38. The decision in R v Van Heerden, 1958 (3) SA 150, is incorrect, especially

when viewed in the light of the reasoning in S v Bernardus, 1965 (3) SA 287, in regard to the likelihood of consequences. Therefore the death of a thief, resulting from the performance of an act calculated and intended to wound him by means whereby death should and must have been foreseen, is not justifiable homicide, when the thief has not been given the option of submitting to arrest and the author of the act has deprived himself of alternative means of effecting an arrest. The accused in the 1967 (1) SA p490 present case exceeded the limits imposed by law on a defence of necessity. The following cases are illustrative of what should be foreseen whe n a firearm is used, even when the person concerned retains control of it, and of the care that should be exercised in its use, viz. A Ross v Rex, 1941 NPD 13; R v Potten, 1949 (4) SA 1042; Trimmel v Williams, 1952 (3) SA 786; R v Hedley, 1958 (1) SA 362. The decisions in these cases are supported by the reasoning in S v Bernardus, supra; S v Mini, 1963 (3) SA 188 at 192F - G. The act of the accused, in setting the trap consisting of a lethal weapon, which B act he must have appreciated might result in death, was an unlawful act, beyond what was reasonably necessary to protect his property and to effect the arrest of an intruder, and he should have been convicted of culpable homicide. If death had not resulted the act of the accused would have constituted an assault. C A. J. Heyns, ten gunste van die Verhoorhof se uitspraak: Die antwoord op die eerste regsvraag wat gestel is, nl. of 'n persoon hom op die leerstuk van noodweer kan beroep waar hy 'n ander dood of beseer ten einde sy besittings te beskerm, is bevestigend. Skynbaar moet onderskei word tussen optrede wat aangewend mag word teen inbrekers en rowers en D gewone diewe en ook tussen diewe wat in die nag optree in teenstelling met die wat in die dag optree. Die stelling word gemaak dat 'n persoon geregverdig is en straffeloos sou gaan as hy iemand beseer of selfs dood as die optrede as gevolg waarvan die besering opgedoen is of die dood ingetree het sodanig was dat dit die enigste redelike optrede was onder E die besondere omstandighede wat geheers het, waarop hy sy besittings kon beskerm. Gesag vir hierdie stelling kan afgelei word uit die menings van skrywers oor ons reg en sake uitgewys in die Howe. Sien de Wet en Swanepoel, S.A. Strafreg, 2de uitg., bl. 67 - 68; Gardiner & Lansdown, S.A. Criminal Law and Procedure, 6de uitg., bl. 112, 1549 - 50; S.A. Law Journal, vol. 49 (1932), 'Noodweer' deur I. van Zyl Steyn, op bl. F 462, 464, 465; S.A. Law Journal, vol. 67 (1950), 'Digest of the Law of Murder and Culpable Homicide' deur T. B. Barlow, op bl. 406, art. 14; Butterworth's S.A. Law Review, 1954, 'Defence, Necessity and Acts of Authority', deur professor T. W. Price, op bl. 8, s.v., 'defence of person and property'; R v Stephen, 1928 W.P.A. 170 op bl. 171 - 2; R. G v. Schultz, 1942 O.P.A. 56 op bl. 63, 64, 65; Tydskrif vir Hedendaagse Romeins-Hollandse Reg, 1942, 6de Jaargang, op bl. 155 - 8; vgl. ook Russel, Crime, 11de uitg., bl. 757. By die skrywers oor die gemene reg gemeld in die hoofde van argument van die advokaat vir die Staat word ook verwys na Gane se vertaling van Voet, Commentarius ad Pandectas, Boek 48.8.11 en 12. Op die tweede vraag gestel, nl. of die perke van H noodweer in die omstandighede soos weergegee in die onderhawige saak nie oorskry is nie, word die Verhoorregter se uitspraak ondersteun, te wete, dat die perke nie oorskry is nie. Vir optrede om binne die perke van noodweer te val, en dus nie strafbaar te wees nie, moet die optrede, objektief geoordeel, nie skadeliker wees nie as wat 'n redelike mens, wie hom in die posisie va n die verdediger bevind, sou aangewend het ter afwering van die aanval teen hom. Sien de Wet en Swanepoel, supra op bl. 71 - 2; Gardiner & Lansdown, vol. 2, bl. 1546; Noodweer deur van Zyl Steyn, supra op

1967 (1) SA p491 STEYN HR bl. 471 - 3; Ntanjana v Vorster and Minister of Justice, 1950 (4) SA 398 op bl. 405F - N, 406A - D; R v Zikalala, 1953 (2) SA 568 op bl. 571G - H, 572A - B; R v K., 1956 (3) SA 353 op bl. 358G - H, 359A - B; R v Patel, 1959 (3) SA 123 op bl. 123C - H, 124B; S v Jackson, 1963 (2) SA 626 op bl. 628F - H, 629A - C. Alhoewel die A stelling hierbo gemaak is dat die verdediger se optrede gemeet moet word volgens 'n objektiewe norm, is dit 'n gekwalifiseerde objektiewe norm, want dit moet die dader as persoon in ag neem en die omstandighede waaronder hy opgetree het wat byna 'n subjektiewe vorm is. Sien Ntanjana v Vorster and Minister of Justice, supra op bl. 406A; R v K., supra B op bl. 359A; R v Patel, supra op bl. 123D; S v Jackson, supra op bl. 629C. Dus het die verdediger onder die omstandighede wat geheers het en in die besondere posisie waarin hy hom bevind het, nie die perke van noodweer oorskry nie toe hy 'n haelgeweer gestel het in sy winkel. Die opstel van meganiese afweermiddels as teenvoeter teen inbrake of C ander wederregtelike optrede word in Brittanje by wetgewing beheer. Kyk Russell, Crime, 11de uitg., bl. 699. Volgens die Instituut vir Buitelandse Reg en Regsvergelyking van die Universiteit van Suid-Afrika, word die opstel van gestelde gewere sonder amptelike toestemming belet by art. 367, No. 8, van die Duitse Strafkode. Beyers, in repliek. D Cur. adv. vult. Postea (November 24). [zJDz]Judgment E STEYN, H.R.: In die Rondgaande Hof op Messina het van Wyk tereggestaan op 'n aanklag van moord. Hy is 'n winkelier wat veel te verduur gehad het van winkelbrake. Hy het verskeie maatreëls daarteen getref, maar sonder uitwerking. Ten einde raad het hy met medewete van die polisie 'n haelgeweer so in sy winkel gestel dat 'n inbreker die stel sou aftrap F wanneer hy by 'n bepaalde venster inkom of goed agter die toonbank kom vat, en dat die skoot hom dan na verwagting in die been sou tref. Op die winkeldeur het hy in albei landstale 'n kennisgewing aangebring met die strekking dat 'n haelgeweer in die winkel gestel is en dat enigeen wat daar ingaan en geskiet raak, dit op sy eie verantwoordelikheid doen. Daar het weer 'n inbreker gekom, die stel afgetrap en 'n dodelike wond G opgedoen. Van Wyk het hom op noodweer beroep en is op grond daarvan vrygespreek. Na aanleiding daarvan het die Minister ingevolge art. 385 van die Strafproseswet, 56 van 1955, die volgende vrae aan hierdie Hof voorgelê: '(a) Kan 'n persoon hom op die leerstuk van noodweer beroep waar hy 'n ander dood of beseer ten einde sy besittings te beskerm? H (b) Indien wel, is die perke van noodweer in die omstandighede, soos weergegee in die beslissing van S v H. A. van Wyk, nie oorskry nie?' Soos uit die feite blyk, het ons nie hier met die gewone geval van noodweer te doen nie. Die antwoord op die eerste vraag, met sy algemene strekking, vir sover dit ook op die gewone geval betrekking het, sou bygevolg nie sonder meer uitsluitsel gee omtrent die vraag of van Wyk verkeerdelik vrygespreek is nie. Die eintlike vraag is of die stel 1967 (1) SA p492 STEYN HR van die geweer, in die omstandighede in genoemde beslissing weergegee, 'n geoorloofde maatreël was om van Wyk se winkel en handelsware teen A verwagte inbraak en diefstal te beskerm. Die beginsels wat die gewone geval van noodweer

teen inbraak en diefstal beheers, sou egter wel, na my mening, by die behandeling van hierdie vraag ter sake wees, en daarom begin ek met die eerste vraag wat voorgelê is. Omtrent bedoelde beginsels is ons skrywers dit nie eens nie en dit is moeilik om, uit wat hulle sê, 'n omvattende om skrywing daarvan te haal B wat as ons aanvaarde gemene reg sou kan geld. Dat noodweer ter beskerming van goed of besit teen eiemagtige ontneming geoorloof is, word vrywel algemeen toegegee. Dit is trouens, net soos noodweer ter beskerming van lyf en lewe, 'n elementêre reg wat so oud is soos die mens self en deur die aard van die saak ingegee word. Ten aansien van C die perke wat daarop gestel moet word, die sg. moderamen inculpatae tutelae, d.w.s. die bestuur of beteueling van onbesproke of onberispelike beskerming, en meer bepaald wat die vraag betref of goed selfs met doodslag beskerm kan word, loop die menings uiteen. Genoemde begrip, wat by noodweer in die algemeen aanwending vind, is vermoedelik ontleen aan Cod., 8.4.1. waar juis gepraat word van die verdediging van D besit deur die afweer van geweld inculpatae tutelae moderatione. Aan die een kant word uit hoofde van oneweredigheid van beskermde belange aangevoer dat die neem van 'n lewe, net om aardse goed te behou, nie geregverdig is nie; aan die ander kant dat die besitter die persoon wat hom sonder reg sy goed wil ontneem, kan dood as daar geen ander manier E is om sy goed te behou nie. Eersbedoelde mening skyn minstens ten dele saam te hang met die Romeinse reg insake dagdiewe en nagdiewe. Daarna word herhaaldelik verwys. Volgens die Twaalf Tafels kon 'n betrapte dagdief, nl. alleen gedood word, as hy hom met 'n wapen verdedig. Volgens Dig., 48.8.9, word iemand wat 'n nagdief gedood het nie gestraf F nie as hy hom nie sonder gevaar kon spaar nie (si parcere ei sine periculo suo non potuit). Gothofredus teken by sine periculo suo aan: suarum rerum, sui corporis, sonder gevaar dus vir sy goed of sy lyf, maar die insluiting van gevaar vir sy goed het nie by almal ingang gevind nie. Hüber, Hedendaegse Rechtsgeleertheyt, 6.13.16 en 17, vereis liggaamlike geweld vir geoorloofde doodslag, omdat gevaar vir goed G alleen geen genoegsame rede vir doodslag teen die geweldenaar is nie. Geld en goed kan nie teen die siel van 'n mens opweeg nie, behalwe moontlik waar die dader nie sonder die ontneemde goed kan leef nie. Daarom kan 'n dief nie gedood word nie, dan alleen wanneer hy nie buite gevaar vir eie lewe gespaar kan word nie, tewete as hy bedags van 'n H geweer voorsien is en dit gebruik en by nag as dit onseker is of hy gewapen is. Schomaker, Cons. en Adv. 2 Cons. 59.13, meen dat 'n nagdief wat kom net om te steel, straffeloos doodgemaak kan word, maar gee ook as rede dat dit onseker is of hy wil dood liewer dan steel. Perezius, Praelect. in Cod., 9.16. 43, gee dit as die algemene mening dat doodslag nie by die verdediging van goed geoorloof is nie, tensy daar terselfdertyd gevaar vir lewe of lyf is. Dit, sê hy, stem ooreen met Dig., 48.8.9. By 'n nagdief word nl. vermoed dat hy nie slegs wil steel nie. Maar as daar geen lewensgevaar is nie, is dit nie reg om vir die behoud van verganklike goed 'n lewe te neem nie, behalwe in die 1967 (1) SA p493 STEYN HR uiterste geval waar geen lewensmiddele meer sou oorbly nie. Ter motivering van die uitsondering voeg hy by dat inbesitnemers en ander boosdoeners anders die geleentheid gegee sou word om ander van hul goed te beroof, buite teenspraak of verdediging deur die eienaar; en derhalwe A moet die oorsaak van die doodslag eerder aan hom toegereken word wat die goed wederregtelik weggevat het as aan die eienaar wat die reg gehad het om sy goed te verdedig. Hierdie motivering sou die reg van noodweer seker kan uitbrei buite die perke wat hier gestel word. Ook volgens Voet, 48.8.10, kan iemand 'n nagdief dood as hy hom nie sonder gevaar B vir

homself kan spaar nie, maar hy voeg by dat, volgens gebruik in Holland, sekere dagdiewe gedood kan word as hulle na 'n waarskuwing nie ophou nie en koppige weerstand bied; en volgens Merula, Manier van Procederen I, Tit. 8, cap. I, n. II, mag ek 'n dief, wat ek in die nag in my huis vind, alleen dood om my self te verdedig. Van der Keessel, Praelectiones op De Gr., 3.33.9, beperk geoorloofde doodslag by nagdief C sowel as dagdief tot die geval waar die dief hom met 'n wapen verweer. Hy verwys dan egter na Rechtsgeleerde Observatie, Obs. 97, waar, in verband met dieselfde bewysplek, sekere plakkate van die Staten van Holland genoem word, waarby verstaan is 'dat by zoo verre eenige dieven by een huysheer of yemand van zyn familie des nagts op't feyt bevonden zynde doodgeslagen of gequetst worden, daar mede niet misdaen of verbeurd zal zyn'. D (Ook van Leeuwen, R.H.R., 4.34.11, en Censura Forensis, 5.1.14, verwys na hierdie plakkate). In genoemde Observatie word verder gesê dat verskeie wette in Holland die onderskeid tussen nag - en dagdiewe in hierdie opsig weggeneem het 'om de groote consequentien en het nadeel, welke de goede ingezetenen door de dieveryen leden, te verhoeden'. E Ander skrywers skyn op twee gedagtes te dink. De Groot, De Iure Belli ac Pacis, 2.1.11 en 12, sê eers dat hy nie sal ontken dat die rower, as dit noodsaaklik is ten einde die goed te behou, gedood kan word nie, want die begunstiging van die onskuldige en die afkeur teen die rower F weeg op teen die oneweredigheid tussen goed en lewe. As na die reg alleen gekyk word, sou die dief wat met die goed vlug, as die goed nie anders teruggekry kan word nie, bygevolg met 'n werpspies te gronde gerig kan word. Maar, as hy kom by die verskil tussen die dagdief en die nagdief, dan sê hy dat die bedoeling van die Romeinse wetgewers so verstaan moet word dat niemand direk ter oorsake van goed gedood kan G word nie, soos waar die voortvlugtige met 'n wapen neergevel word om die goed terug te kry, maar wel waar eie lewe in die gedrang kom, in welke geval die gevaar afgeweer kan word met lewensgevaar vir die ander. Hy verwys ook na die Joodse reg en sluit af deur te sê dat die reg, sowel die Joodse as die Romeinse, dieselfde as caritas voorskryf, nl. H dat iemand nie gedood kan word net omdat hy goed steel nie, maar dat dit slegs geoorloof is as hy wat sy goed wil behou, self in die gedrang kom. Dit is my nie duidelik dat hy hier slegs met 'n weergawe van die Joodse en Romeinse reg as sulks besig is nie. Barbeyrac het hie rop 'n aantekening waarin hy de Groot se sienswyse omtrent die Romeinse reg betwis. Hy sê dat die Romeinse reg, wat die verdediging van goed betref, net soseer doodslag veroorloof, as daar geen ander manier is om die goed te behou nie, as by die verdediging van lewe. Hy wat 'n dief in sy huis vind, kan die dief nie sonder meer doodmaak nie, maar wel deur 1967 (1) SA p494 STEYN HR uitoefening van die reg wat elkeen het om sy goed te beskerm, as daar geen ander middel is nie. Damhouder, Prax. Crim., Cap. 78, begin met die A stelling dat 'n nagdief ook ter noodsaaklike beskerming van goed straffeloos gedood kan word, maar dit moet 'kostelijke goederen' wees, daar moet eers om hulp geroep word (om agterdog van heimelike en voorbedagte doodslag uit die weg te ruim), die dief moet nie bekend wees nie, sodat daar nie geregtelik teen hom opgetree kan word nie, en hy moet nie gevang kan word nie. Maar dan gaan hy oor na 'n verdere B bespreking van dagdiewe en nagdiewe, wat min of meer ooreenstem met de Groot se sie nswyse omtrent die Romeinse reg. Vromans, De Foro Competenti, 1.1, nl. skyn te meen dat doodslag ter verdediging van goed teen 'n nagdief geoorloof is,

'dog aangesien het bloed van een mensch veel te kostelijk is, so moet men buiten nood, tot verdediging van sijn goederen, het selven niet onstraffelijk te ruvkeloos vergieten . . .' C Schrassert, Obs. Prac. Obs., 391. 1 - 6, merk op dat dit regtens geoorloof is om hom wat 'n ander sy besit afhandig wil maak, onverwyld met wapens te weerstaan en hom uit te dryf, en as hy nie wil gaan nie en met wapens weerstand bied, hom te verwond en selfs te dood. Om nie vir D 'n wond aanspreeklik te wees nie, is dit voldoende dat die ontnemer weier om die saak af te gee. Verweer teen besits-ontneming word moderata et inculpata genoem, solank nie woedend-wild te lyf gegaan word nie. Dan voeg hy egter by dat die ontnemer selfs gedood kan word, hoewel daar geen lewensgevaar dreig nie, as die saak nie anders beveilig kan word nie. E Daar is egter ook skrywers by wie minder dubbelsinnige gesag te vind is vir die mening dat doodslag ter verdediging van goed ook buiten eie lewensgevaar geoorloof is. Clarus, Opera Omnia, Lib. 5, para. homicidium, n. 24, 25 en 47, skyn hierdie mening te onderskryf: Nam (ut vulgo dici solet) bona et res vitae aequiparuntur. So kon 'n nagdief straffeloos gedood word, mits hy nie herken word nie, nie sonder die F goed weggaan nie, en mits daar eers om hulp geroep word. (Hierdie laaste vereiste, wat Damhouder ook noem, het volgens Groenewegen, De Leg. Abr. ad Dig., 9.2.4, verval). Wat die dagdief betref, wyk Clarus hiervan af, maar voeg dan by dat hy ook gedood kan word as die eienaar hom vind dat hy met die goed wegvlug, as hy dit nie anders kan terugkry nie. Volgens Carpzovius, Prac. Rerum Crim., 1.32.5 et seq., kan 'n ander G straffeloos gedood word nie slegs ter beskerming van eie liggaam nie, maar ook ter verdediging en herkryging van goed. Ook ten opsigte van goed staan dit vry om geweld en onreg te verdryf. Hy verwys na die algemene sienswyse dat dit alleen geoorloof is waar gevaar van lyf en lewe op die spel kom, omdat daar geen eweredigheid tussen goed en lewe H bestaan nie. Maar as dit so is, sê hy, dan verskil die verdediging van goed weinig of glad nie van verdediging van lyf of lewe nie, want dan word doodslag nie toegestaan ter verdediging van goed nie maar ter selfverdediging, en daardeur sal goed eerder verloor as behou word. Die besitter sal moet vlug en lewensgevaar sou nooit ontstaan nie. Wat die reg met die een hand gee sou met die ander hand weer ontneem word. Dit is in elk geval nie in te sien hoe die eienaar sy goed sonder gevaar van lyf of lewe kan verdedig nie, tensy die dief vlug. Laat die dief die goed agter of is hy bekend, kan hy nie gedood word nie. Maar waar 'n 1967 (1) SA p495 STEYN HR onbekende dief te perd met goed wegvlug en die verdediger kan sy goed nie terugkry nie, verklaar hy onbeskroomlik dat die dief met 'n pyl of koeël geskiet kan word. Wat die eweredigheid betref, is die mens in hoogste waarde te hou, indien hy in sy stand bly, maar as hy die A maatskappy en die openbare welsyn benadeel en die menslike rus ten hoogste steur en kwets, moet sy lewe waarlik nie hoër geskat word nie. Boehmer, Observationes Ad Quest. 32, n. 36, bespreek dieselfde aangeleentheid. Die redes van diegene wat omtrent die gewelddadige verdediging van goed aarsel, beskryf hy as meesal lamlendig. Slegs twee daarvan het 'n skyn van waarheid: Die gedagte, aan die Romeinse reg B ontleen, dat 'n dief slegs dan gedood kan word as sy doder hom nie sonder gevaar kan spaar nie, en die bewering dat die moderamen inculpatae tutelae uit die aard kenmerkend is van lewensgevaar alleen. Wat eie eerste betref, moet Dig., 48.8.9, nie sonder meer met die persoon en sy lewe in verband gebring word nie, maar eweseer met die C verlies van goed - 'n sienswyse wat met die reeds

genoemde van Gothofredus ooreenstem - sodat die betekenis is dat 'n nagdief nie anders gedood kan word nie dan wanneer na gelang van die geval gevaar òf van lewe òf van verlies van goed in der waarheid aanwesig is, soos waar hy òf die gedane contrectatio met 'n wapen verdedig, òf die goed in vlug wegvoer. Wat die dagdief betref is dit nie soseer sy opset om te dood D nie - wat moeilik waarneembaar is - maar alleen die veiligheid van self of goed wat die grondslag van gewelddadige verdediging uitmaak, met die gevolg dat die gevaar van verlies van goed voldoende is, so dikwels hulle nie anders dan gewapender hand behou kan word nie. Wat die tweede rede betref, dit steun op die valse sienswyse dat bedoelde E moderamen nie beskikbaar is nie behalwe vir behou van lewe. Daar is egter geen rede waarom dit nie ook by goed uit die aard van die voorgewerpte gevaar aangeneem kan word nie. Die begrip behels niks anders nie dan die onbesproke verdediging van dit wat nie langs ander weg teruggekry kan word nie, of dit lewe is en of dit iets anders is F waarvan die beskerming regtens geoorloof is. Codex, 8.4.1, waaraan die begrip ontleen word, handel alleen oor die verdediging van goed en nie van liggaam nie. Maar ook ten aansien van goed moet die aantasting onmiddellik en onvoorsien wees, en daar moet geen ander middel wees om die gevaar af te wend nie. Hierdie uiterste verweersreg geld by enige bedreiging hoegenaamd waarvoor geen ander dan dodelike weerstand G voldoende is nie, maar alleen teen 'n onbekende teen wie daar geen regshulp is nie, en die goed moet nie van geringe waarde wees nie. Moorman, Verhandelinge over de Misdaden, 2.2.3, merk op dat dit ook geoorloof is om diewe en struikrowers, op heterdaad betrap, van die lewe te beroof. Hy noem dan die Romeins-regtelike verskil tussen nag - en H dagdiewe, maar wys daarop dat daar ook verskeie plakkate is, die jongste van die Staten Generaal van 14 Oktober 1723, ten effekte dat, waar 'n dief of 'n kwaaddoener wat in die nag op iemand se grond of erf, of in sy huis, kom om te steel of in te breek, op heterdaad betrap word, en deur die eienaar, huurder of sy dienaar gekwes of doodgeslaan word, dan is daarmee niks misdaan nie, maar sal dit verstaan word 'als tot bescherming van zijn of haar goed, of leven, wel en wettiglijk gedaan te zijn'. 1967 (1) SA p496 STEYN HR Volgens Schorer op De Groot, 3.33.9, hoewel hy ook die ander mening noem, staan noodweer die aangevallene teen 'n nagdief vry 'ter behoudenisse niet alleen van zijn leven, maar ook van zijne goederen'. A Maar dit moet in gesonde sin verstaan word, indien nl. iets van groot aanbelang ontsteel is. Volgens sommige mag mens selfs nie wond nie, as die ontsteelde saak gering is. Voorts, sê hy, hou die straf op 'wanneer men zig by den rechter niet kan beklagen, in welk geval de staat der natuur herleeft, en niemand hierdoor wordt beledigd, nadien het belang van het gemenebest vordert, om de nacht-dieven door de zwaarste straffen af te schrikken'. B Van der Linden, 2.5.9, is minder duidelik. Hy beweer dat verdediging van goed teen 'n dief ook soms 'n grond vir noodweer kan oplewer. Dit kom ewewel hier veel aan op die omstandighede waaruit afgemeet moet word of die neerlaag al dan nie onder 'n onvers igtige doodslag gereken moet word. Wat hierdie laaste bewering betref, het hy vermoedelik die reeds C genoemde moderamen in gedagte. Vir die eerste bewering steun hy egter op Puttmann, Elementa Juris Criminalis, 1.20, para. 321. Laasgenoemde sê wel dat nie alleen die natuurreg nie, maar ook die Romeinse en Saksiese reg toelaat dat 'n dief en ook 'n rower gedood word, wanneer die goed nie anders van hom gered kan word nie, maar uit die verwysings in die voetnote na die

Romeinse en Saksiese reg reeds, staan dit nie buite D twyfel dat hy ook die geval wil insluit waar die verdediger se lyf of lewe nie in gevaar kom nie. Uit die voorgaande blyk dit dat doodslag ter verdediging van goed ongetwyfeld geoorloof is waar die omstandighede sodanig is dat daar gevaar vir die verdediger se lyf of lewe is, en die aanslag anders nie E afgeweer kan word nie. Dit is die soort geval wat geredelik sal voorkom waar die goed, bv. teen 'n vasberade dief of brandstigter, verdedig moet word. Waar die dief of brandstigter hom met geweld teen die verdediger verset, kan geweld beantwoord word met die geweld wat nodig is om dit te bowe te kom en die goed te behou, en as hy deur niks minder afgeweer kan F word nie, sou doodslag geoorloof wees. Daaroor skyn ons skrywers dit almal eens te wees. Maar dit sou dan ook nie 'n suiwer geval van verdediging van goed wees nie. Soos Carpzovius tereg opmerk, het ons dan eintlik met selfverdediging te doen. By die beoordeling van so 'n geval, word die verdediging van die goed bloot toevallig en insidenteel. Die verskil van mening tree in wanneer lyfs - en lewensgevaar vir die G verdediger van goed uitgeskakel word, soos in die gevalle van die voortvlugtige dief wat die goed saamvat, deur Clarus, Perezius, Carpzovius, Boehmer en Schorer genoem. Soos ek ons skrywers verstaan, sou daar ook waar daar geen sodanige gevaar is nie, geen beswaar bestaan teen noodsaaklike geweld wat die aantaster se lewe nie in gevaar sou stel nie. Dit is oor noodsaaklike doodslag dat hulle verdeeld is. Wat H dit betref, wil dit my voorkom dat die mening van diegene wat selfs noodsaaklike doodslag as geoorloof beskou, verkieslik is. Indien noodsaaklike geweld in beginsel wel geoorloof is - soos dit blyk te wees - dan is dit my nie duidelik waarom by noodsaaklike doodslag van daardie geginsel afgewyk moet word nie. Die beswaar, deur verstaanbare menslike oorwegings ingegee, teen die oneweredigheid tussen goed en lewe, lyk my as algemene uitsluitingsgrond regtens nie oortuigend nie. De Wet en Swanepoel, S.A. Strafreg, bl. 70, merk op dat dit nie houdbaar is om by noodweer die waarde van die beskermde belang en die waarde van die 1967 (1) SA p497 STEYN HR aangerande belang teen mekaar op te weeg nie. Dit moet toegegee word, meen ek, dat so 'n opweging as deurlopende maatstaf nie aanneemlik is nie. Wat noodweer in die algemeen betref, is die bedreigde en die aangerande belang te dikwels nie gelyksoortig of ewewaardig nie. 'n Klap A kan weliswaar nie sonder meer doodslag regverdig nie, maar die afweer van 'n ernstige nie -lewensgevaarlike letsel, bv., wat dit wel kan doen, sou nouliks teen die lewe van die aanrander kan opweeg; en hoe meet 'n mens die eer of liggaamlike integriteit van 'n vrou wat verkrag word teen die lewe van haar verkragter? Eweredige vergelding deug nie as 'n va ste grondslag vir noodweer nie. Die aanrander van 'n ander se reg, B wat die reghebbende se verbod, waarskuwing en verset so hardnekkig verontagsaam dat hy alleen deur die uiterste optrede afgeweer kan word, kan met goeie rede as die eintlike bewerker van sy eie onheil beskou word. Dit is hy wat buite die regsorde tree, en as hy die dood wil trotseer om 'n ander se reg te skend, waarom moet die verdediger, vir C wie dit onteenseglik geoorloof is om sy reg te beskerm, as regsverbreker aangemerk word as hy dan liewer doodslaan as om sy reg prys te gee? Die op heterdaad betrapte wat self geen geweld in die skild voer nie, sal hom seker meesal onverwyld uit die voete maak; en die wete dat hy nie straffeloos gedood kan word nie, sou stellig nie daartoe D bydra om 'n vasberade skender van 'n ander se reg van sy wandaad te weerhou nie. Ek sou om dié redes, en gesien die steun wat daarvoor in ons gemene reg te vind is, meen dat dit verkeerd is om te sê, soos in R v Schultz, 1942 OPD 56, gedoen is, dat doodslag nooit geoorloof kan wees om diefstal as sulks af te weer nie. Hierdie

gevolgtrekking pas ook beter aan, nie alleen by die plakkate waarna in die voorgaande verwys is E nie, maar ook by die bepalings van arts. 24 en 37 (1) van die Strafproseswet. Volgens art. 24 kan 'n private persoon sonder lasbrief iemand in hegtenis neem wat in sy teenwoordigheid o.a. diefstal, huisbraak of brandstigting pleeg of poog om dit te doen, of wat na sy wete kortgelede so 'n misdryf gepleeg het, of wat hy op redelike gronde daarva n verdink dat hy so 'n misdryf gepleeg het. Art. 37 (1) bepaal F vervolgens dat wanneer onder meer so 'n private persoon 'n poging aanwend om so iemand in hegtenis te neem en hy vlug of bied weerstand en kan nie op 'n ander wyse in hegtenis geneem en verhinder word om te ontsnap nie as deur hom te dood, dan word die doodslag regtens geag straffelose manslag te wees. Die reg om te dood word nie hier van lyfs G - of lewensgevaar vir die arrestant afhanklik gestel nie. Arres is natuurlik nie noodweer nie, maar dit maak deel uit, in hierdie samehang, van die geregtelike beskerming van goed, en by 'n op heterdaad betrapte aantaster van 'n ander se goed, sou dit ook dieselfde onmiddellik beskermende doel as noodweer dien. Daar sou bygevolg in ons reg niks H ongerymds in skuil nie as die verdediger van goed die aantaster desnoods kan dood, al doen hy dit nie ter beskerming van eie lyf of lewe nie. Uit die aard van noodweer beteken dit vanselfsprekend nie dat die verdediger van goed na willekeur tot die uiterste kan gaan nie. Hy sal nog staan, net soos by noodweer teen lewensgevaar, onder die beteueling van inculpata tutela, die voorskrifte van onberispelike beskerming, en hy sal alleen kan dood as dit werklik noodsaaklik is. Die vereiste, deur sommige skrywers gestel, dat die aantaster onbekend moet wees, lyk my, 1967 (1) SA p498 STEYN HR vir ons tyd altans, en as algemene beginsel, nie gegrond nie. Dat die eienaar bv. daarop kan reken dat hy gesteelde goed sal kan terugkry waar A die dief bekend is, sou in stryd wees met die werklikheid; en by brandstigting bv. sal die goed in elk geval beskadig of vernietig word. Is die omstandighede van so 'n aard dat daar geen wesenlike gevaar bestaan dat hy die goed nie sal terugkry nie, sou doodslag onnodig gereken kan word. D ie vereiste dat die goed nie van geringe waarde moet wees nie, sou ek ewe aanneemlik beskou as die stelling dat doodslag nie B geoorloof is om 'n onbenullige aanranding af te weer nie. Ek moet toegee dat dit minder logies is, maar by die uiterste oneweredigheid stuit logika te sterk teen regsgevoel. Die verdediger sal in elk geval, as dit redelikerwyse doenlik is, eers moet waarsku en sal hom moet beperk tot die mins gevaarlike optrede wat na redelike verwagting doeltreffend sou wees. As die aantaster bv. met behou van die goed C gevang kan word of met mindere geweld afgeweer kan word, mag hy hom nie dood nie, en ook nie as hy sonder die goed vlug nie, behalwe in 'n poging om hom in hegtenis te neem, en dan alleen mits art. 37 (1) van toepassing is. Die voorgelegde geval verskil van die gewone geval slegs hierin dat daar by die verdedigingsdaad, d.w.s. die stel van die geweer, nie 'n D onmiddellik dreigende gevaar was wat 'n aanwesige verdediger wou afweer nie. Soos ek later meer uitvoerig sal aantoon, was daar egter wel werklik dreigende skade, wat van Wyk met betreklike sekerheid van inbrekers kon verwag, en wat hy nie redelikerwyse anders dan in absentia kon afweer nie. Die geweer is gestel met net een doel, nl. beskerming E van goed teen stellig verwagte winkelbraak en diefstal. Na my oordeel is dit wesenlik 'n geval van noodweer, al ontbreek die reeds gemelde feitelike omstandighede wat in die gewone geval aanwesig is. De Wet en Swanepoel, o.c., bl. 68, n. 37, verwys na hierdie soort geval asof dit onder noodweer val, en ek sou meen dat die beginsels wat

die gewone geval van noodweer beheers, vir sover hulle toegepas kan word, wel hier F aanwending moet vind. Dit is 'n soort geval wat na my mening nie sonder meer tuisgebring kan word nie onder die gewone beginsels wat geld waar 'n eienaar op sy grond 'n gevaar skep vir ander wat met reg van toegang daar sal wees of moontlik sonder sodanige reg van toegang daar sal wees of moontlik sonder sodanige reg daar kan kom, en hom op dié wyse aan 'n G aantyging van strafbare manslag of miskien selfs van moord blootstel. Die inbreker-dief kom nie as 'n genooide, 'n toevallige besoeker of rondloper of as 'n gewone oortreder op 'n ander se grond nie, maar met die bepaalde misdadige oogmerk om 'n ander se goed te beskadig en te steel. In die een geval word die gevaar nie ter verdediging van goed H teen misdaad geskep nie, in die ander wel, en dit maak 'n verskil aan die perke wat regtens gestel moet word. Die tersaaklike feite, soos blyk uit die uitspraak van die Hof, is die volgende: Van Wyk se winkel is in Messina geleë op 'n betreklik eensame plek in 'n onbeboude gebied. In die nabyheid is 'n motorhawe en 'n sg. 'Cabin Roadhouse', maar in die onmiddellike omgewing is daar verder geen ander geboue nie. Daar is herhaaldelik by die winkel ingebreek, tot negemaal toe. Die laaste drie, voor die onderhawige voorval op 7 November 1965, het kort op mekaar gevolg gedurende die tydperk vanaf 7 September tot 1 Oktober. As gevolg van die diefstalle, was van 1967 (1) SA p499 STEYN HR Wyk geldelik ernstig benadeel. Hy het diefwering van staalpype aan die winkelvensters aangebring en ook besonder dik glas. Hy het 'n hond daar aangehou maar die is met klippe dood gegooi. Hy het ook 'n Bantoe -nagwag A gehad, maar hy is dikwels bedreig en met klippe bestook, deur van drie tot sewe persone, met die gevolg dat hy later nie meer wou wagstaan nie. Daarna het die inbrake plaasgevind. Van Wyk het dikwels self waggestaan, en dan het niks gebeur nie. Hy het die Kommandant van Polisie genader om hulp, maar hy het nie die personeel beskikbaar gehad om gereeld by die winkel te waak nie. Slegs een van die inbrekers is gevang en gestraf. B Ten einde raad, het van Wyk met 'n speurder-sersant tot die verstandhouding gekom dat hy 'n haelgeweer kon stel, mits hy 'n behoorlike waarskuwing aanbring dat daar so 'n geweer gestel is. Die haelgeweer is so op 'n tafel gestel dat dit die gang tussen die toonbank en die rakke daaragter waarop die handelsware verpak was, sou bestryk en C voor een van die twee voorste vensters sou verbyskiet, maar met die loop na onder gerig, sodat dit die dief na verwagting ongeveer agtien duim van die grond af onder die vensterbank sou tref. Die patroon was met bokhael gelaai, maar al die korrels behalwe nege - dit het na bewering ongeveer veertig korrels bevat - is uitgehaal. As 'n D inbreker by bedoelde venster inkom of agter die toonbank inloop, sou hy die stel kan aftrap. Op die winkeldeur het van Wyk, soos reeds opgemerk, 'n kennisgewing in beide landstale aangebring te n effekte dat in die winkel 'n haelgeweer gestel is en dat enigeen wat daar ingaan en geskiet raak dit op sy eie verantwoordelikheid doen. Terwyl hy een nag in die winkel waggehou het, het vier Bantoes daar gekom, vermoedelik die E kennisgewing gesien, hoewel die beligting buite na bewering nie goed was nie, en hardop hul besluit uitgespreek om nie in te breek nie aangesien hulle geskiet sou raak. Die nag van die onderhawige voorval is 'n ruit in die reeds genoemde venster stukkend geslaan en een van die tralies van die diefwering oopgebuig. 'n Inbreker, Dawid Moyo, het ingegaan en die stel afgetrap, vermoedelik by die venster nadat hy voete F eerste ingekruip het en met gebuigde knieë op die vloer gekom het. Die skoot het hom links voor in die heupgewrig getref. Hy is buite gevind en later oorlede aan bloeding en skok as gevolg van die wond. Bloed is op die vensterbank en binne die winkel gevind en in die

oorledene se liggaam was daar nege haelkorrels. Hoewel die kennisgewing die vorige G dag nog op die deur vasgespyker was, was dit na die inbraak nie meer daar nie. Dit het die nag gereën en spore van twee persone wat weggehardloop het, was vanaf die deur op die nat grond sigbaar. Die Hof het bevind dat van Wyk nie wou dood nie maar slegs 'n moontlike H inbreker wou skrikmaak deur hom in die been te verwond, dat hy ook nie bedoel het om ernstig te verwond nie en nie besef het dat 'n inbreker wat getref sou word in lewensgevaar sou verkeer nie, hoewel hy miskien ongeërg of roekeloos was ten aansien van gevolge minder as lewensverlies wat mag intree. Die Hof het verder aangeneem dat van Wyk as redelike man nie voorsien het nie dat 'n persoon sou doodbloei as hy met nege haelkorrels in die been getref word, en ook bevind dat die skoot nie afgegaan het soos hy bedoel het nie. Die geweer het, nl. waarskynlik met die terugskop uit posisie geraak, met 1967 (1) SA p500 STEYN HR die gevolg dat die skoot hoër getref het as wat die bedoeling was, maar dit is nie aangevoer en ook nie buite redelike twyfel bewys dat hy dit moes voorsien het nie. Die Verhoorregter het opgemerk dat die A waarskuwing op die deur waarskynlik nie deur alle voornemende diewe gesien sou gewees het nie, veral omdat die beligting volgens die getuienis nie baie goed was nie, maar dat hy en sy assessore egter nie daaromtrent tot 'n besliste bevinding geraak het nie. Hy het tot die gevolgtrekking gekom dat die stel van die geweer onder al die omstandighede die enigste werklik bruikbare middel was om die inbrake B stop te sit en dat die perke van noodweer nie oorskry is nie. Die vraag is dan of hierdie gevolgtrekking reg is. Van Wyk het klaarblyklik te staan gekom nie voor die moontlikheid van 'n min of meer toevallige winkelbraak en diefstal nie, maar voor die werklikheid van 'n C voortgesette reeks daarvan wat vir 'n onbepaalde tyd kon aanhou, en hy was reeds feitlik geruïneer. Die aanduidings was dat dit nie verskillende enkelinge was wat ingebreek het nie, maar 'n bende of moontlik ook verskillende bendes. Van Wyk vertel van vier Bantoes wat hy gewaar het terwyl hy wag gestaan het en van die spore van twee persone D wat die betrokke nag van die winkel af weggehardloop het. Sy nagwag was aangeval deur van drie tot sewe persone. Hy het ander middels probeer - dik glas met diefwering, 'n waghond en 'n nagwag - en het dikwels self waggehou. Die polisie kon hom nie help nie. Hy was op eie middels aangewese, en na bewering ten einde raad. Dit sou met rede gesê kan word dat hy hom in omstandighede bevind het waarin 'de staat der natuur E herleeft'. (Vgl. Schorer op de Groot, t.a.p.). Dit kon nouliks met redelikheid verwag word dat hy elke nag self moes waghou. Dit dan was sy nood, en hy moes self 'n doeltreffende middel vind om 'n end te maak aan die voortsetting van die inbrake. Dit was ook sy goeie reg. Dit sou 'n middel moet wees wat skynbaar vasberade inbrekers sou verhinder om voort te gaan. Dit is aangevoer dat hy ligte binne en buite sy winkel kon laat F brand het, dat hy 'n alarmstelsel kon laat aanbring het of 'n gaspistool in plaas van 'n geweer kon gestel het. Dit wil my egter voorkom dat dit hom nie verwyt kan word as hy nie veel verwag het van ligte wat maklik stukkend gegooi of afgeskakel kan word nie. Wat 'n alarmstelsel betref, het 'n werknemer wat die betrokke nag nog by die G 'Cabin Roa dhouse' besig was, wel 'n geskreeu by die winkel gehoor, maar daar is geen aanduiding dat hy die hele nag by sy werkplek bly nie. In die getuienis, hoewel nie in die uitspraak nie, is daar ook 'n verwysing na 'n nagwag by die motorhawe. Die vraag of hy, ten spyte van die ondervindings van van Wyk se nagwag, bereid sou gewees het om in te tree H as hy die waarskuwingsein sou hoor,

is nie ondersoek nie, en dit blyk ook nie of sy werkgewer daarvoor te vind sou gewees het nie. 'n Speurder-sersant wat vir die Staat getuig het, het toegegee dat 'n alarmstelsel waardeloos sou wees omdat die winkel so afgeleë is dat niemand gewek sou word nie. Omtrent gaspistole is daar geen getuienis nie. Dit blyk nie dat die gas, as so 'n pistool vir dié doel bruikbaar sou wees, meer dan 'n verbygaande belemmering sou wees wat meerdere inbrekers sou vertraag maar nie sou verhinder om te steel nie. Die bewyslas om noodweer in gewone sin te weerlê, rus op die Staat (R v Patel, 1959 (3) SA 121 (AA) op bl. 1967 (1) SA p501 STEYN HR 123 i.f.). Ek sou meen dat dit ook moet geld by die onderhawige vorm van noodweer ter verdediging van goed. Die Staat het hom nie van hierdie bewyslas gekwyt nie deur aan te toon dat daar vir van Wyk 'n ander A minder gevaarlike en doeltreffende middel beskikbaar was wat hy redelikerwyse kon gebruik om sy goed te beskerm. Ek moet byvoeg dat van Wyk ook nie sou kon verwag het dat 'n onskuldige getref kon word nie. Alleen 'n inbreker sou die stel binne die winkel kon aftrap. As hy die geweer opsetlik so gestel het dat dit dodelik sou tref, of dit nalatiglik so gestel het dat dit dodelik kon tref, dan sou hy na my oordeel die perke te buite gegaan het, want dit kon redelikerwyse verwag B word dat verwonding die inbrekers voldoende daarvan sou afskrik om telkens weer te kom. Hy het dit nie opsetlik so gestel dat dit sou dood nie en dit is nie bewys dat die hoër skoot aan sy nalatigheid te wyte is nie. Ek sou nie wil bevind dat dit ewe doeltreffend sou gewees het om die geweer slegs met kruit te laai of so te rig dat die skoot niemand C sou tref nie. Van 'n wond in die been sou iemand ook kan doodbloei, maar as so 'n verwonding waarmee so 'n moontlikheid gepaard gaan die mins gevaarlike beskikbare middel was, soos dit dan sonder teenbewys blyk te wees, om die inbrake stop te sit, dan het van Wyk die reg gehad om daardie gevaar vir die inbrekers te skep. Hy het egter nie die reg D gehad om dit sonder voldoende waarskuwing te doen nie. As hy self in die winkel was, sou hy nie sonder meer kon geskiet het nie. Waar onmiddellik dreigende gevaar vir lyf of lewe, soos hier, uitgeskakel is, sou hy minstens eers moes waarsku en die dief met mindere geweld probeer afweer. So 'n poging was hier natuurlik onmoontlik, maar daar is geen E rede om die vereiste van 'n waarskuwing uit te sluit nie. Of die onderhawige waarskuwing voldoende was, val sterk te betwyfel. Dit was in die landstale, wat 'n Bantoe inbreker moontlik nie sou kon lees of verstaan nie; dit was slegs op die deur aangebring en die beligting was nie goed nie. Aan die ander kant is daar getuienis dat voornemende inbrekers dit wel in die nag gelees het en besluit het om nie in te F breek nie, dat Dawid Moyo, wie aan die polisie welbekend was, Afrikaans kon lees, en dat die kennisgewing daardie nag van die deur verwyder is. Vermoedelik is dit gedoen, om welke rede ook, nadat een van die aanwesiges, moontlik Dawid self, die kennisgewing as sulks herken het. Hierdie getuienis word in die uitspraak genoem en nie verwerp nie. G Daarby kom die waarskynlikheid dat die bestaan van die kennisgewing al gou rugbaar sou geword het onder die betrokke bende of bendes. Die moontlikheid dat Dawid wel van die kennisgewing geweet het, is nie weerlê nie en kan nie as redelike moontlikheid uitgeskakel word nie; en as hy daarvan geweet het, dan is aan hierdie vereiste voldoen. H Dit wil my daarom voorkom dat dit nie bewys is dat van Wyk by die beskerming van sy goed die perke van wat geoorloof is, oorskry het nie, en ek kan bygevolg nie vind dat die Verhoorhof se gevolgtrekking in die besondere omstandighede van hierdie geval verkeerd is nie.

Ek wil dit egter duidelik stel dat dit nie uit hierdie uitspraak afgelei moet word dat gewere vryelik ter beskerming van goed gestel kan word nie. Of dit geoorloof is, sal afhang van die omstandighede van elke geval. Op die eerste vraag deur die Minister voorgelê, is die antwoord dat 1967 (1) SA p502 RUMPFF AR dit, afhangende van omstandighede, wel geoorloof is om 'n ander te dood of te beseer by wyse van noodweer ter verdediging van goed. Op die A tweede vraag is die antwoord dat die Staat in die onderhawige saak, S v Van Wyk, nie bewys het dat die perke van noodweer oorskry is nie. RUMPFF, A.R.: Die Minister van Justisie het ingevolge art. 385 van Wet 56 van 1955 die volgende as 'n regsvraag aan hierdie Hof voorgelê: B '(a) Kan 'n persoon hom op die leerstuk van noodweer beroep waar hy 'n ander dood of beseer teneinde sy besittings te beskerm; (b) Indien wel, is die perke van noodweer in die omstandighede, soos weergegee in die beslissing van S v H. A. van Wyk, nie oorskry C nie.' Wat vraag (a) betref, sou dit m.i. meer akkuraat gewees het om te vra of 'n persoon hom op die reg van noodweer kan beroep, en nie op die leerstuk nie. Wat (b) betref, is dit nodig om te meld dat daar D aanvanklik 'n appèl aangeteken is deur die Staat in genoemde saak. Die notule van daardie saak met sekere foto's as bewysstukke was reeds aan die lede van hierdie Hof gegee toe die saak teruggetrek is en vervang is deur die regsvraag voorgelê deur die Minister. Die stuk van die Minister bevat die stelling van die vraag en die uitspraak van die Verhoorregter, maar nie die notule van die verhoor en die bewysstukke nie. Hoewel die E advokate, wat die saak beredeneer het, in beginsel geen beswaar daarteen het nie dat by die beoordeling van die Minister se vraag feite wat verskyn in die notule in aanmerking geneem kan word, is dit duidelik dat die vraag van die Minister gebaseer is op die feite soos dit deur die Verhoorregter in sy uitspraak aanvaar is en moet daardie feite as F uitgangspunt geneem word. Dit blyk dat die beskuldigde van Wyk 'n winkel gehad het in die buitewyke van Messina, op die laaste erf in die dorp, en ongeveer 'n half myl van die lokasie. Nie ver van die winkel, wat 'n algemene handelaarsbesigheid was, is 'Thomas Transport Garage' waar 'n nagwag aangehou is, en 'n plek met die naam 'Cabin Roadhouse' G waar o.a. bioskoopgangers na 'n vertoning aandoen. Die beskuldigde het in sy winkel 'n haelgeweer op 'n tafel gemonteer, op 'n primitiewe maar nietemin effektiewe manier, op so 'n wyse dat as iemand by 'n bepaalde venster sou inkom en met sy bene eerste sou inklim, hy 'n skoot bokhael in sy been sou kry. Op 7 November 1965, in die nag, is die oorledene, 'n Bantoe, deur die geweer getref. Dis duidelik dat hy by die betrokke H venster ingebreek het. Jack, 'n werknemer by die Cabin Roadhouse, wat besig was om stoele reg te sit nadat bioskoopgangers verversings geniet het, het 'n geskreeu gehoor in die rigting van die winkel, en die oorledene buite die winkel aangetref op die grond. Dis gemene saak dat die oorledene in sy linker heup getref is deur 9 haelkorrels wat die beskuldigde in 'n haelpatroon gelaat het nadat hy die ander korrels, ongeveer 33, uitgehaal het. Die wond het die groote van 'n 25 - sent stuk gehad en daar was frakture van die kop van die femur en heupbeen. Die oorledene is later dood 1967 (1) SA p503 RUMPFF AR as gevolg van bloeding en skok opgedoen toe hy getref is. Die beskuldigde is aangekla van moord. Hy het hom beroep op noodweer en is onskuldig bevind aan enige misdaad. In sy uitspraak het die Verhoorregter beslis dat objektief beskou moet

word of die middels wat A aangewend is, nodig was om die aanval af te weer en het bevind op grond van die omstandighede van die geval dat die perke van noodweer nie oorskry is nie. Die uitspraak lui: 'Die omstandighede wil ek soos volg opsom: Die beskuldigde is feitlik geruïneer deur herhaalde inbrake. Hy het diefwering aan sy vensters aangebring en hy het besondere dik glas in sy vensters laat sit. Sy nagwag is die skrik op die lyf geja, so veel so dat hy later bevrees B geword het vir sy eie veiligheid en nie langer daar wou waghou gedurende die nag nie. Die beskuldigde se hond is met klippe doodgegooi. Hy self het waggehou, egter tevergeefs. Hy het by die polisie aangeklop om hulp, maar hulle kon nie iemand afstaan om snags daar wag te staan nie. Die beskuldigde was uiteindelik raadop en as 'n laaste maatreël het hy die geweer gestel, maar so gestel dat dit die die dief in die been moes tref en hom slegs moes afskrik. Dit kom my voor asof die vereiste deur Gardiner en Lansdown gestel op bl. 1546, nl.: C 'The use of these means must have been the only method or the least dangerous method whereby the accused could reasonably have thought that he could avoid the threatened danger.' . . . ook deur die beskuldigde as redelike man nagekom is.' Wat deel (a) van die voorgelegde vraag betref, het beide advokate tereg D die standpunt ingeneem dat in ons reg 'n wederregtelike aantasting van goed met geweld teengegaan kan word indien in die omstandighede geweld redelikerwyse nodig is om die aantasting te stuit. Hierdie beginsel blyk duidelik uit die geskrifte van die ou skrywers en die beslissings van ons Howe. By die beoordeling in hierdie saak van 'n afweerha ndeling ter beskerming E van goed kan m.i. buite rekening gelaat word die verskillende opinies van skrywers oor 'n afweerhandeling teen 'n dreigende of begonne aanval op goed waarby die moontlikheid van 'n aanval op die lyf of lewe bestaan, soos by 'n betrapte nagdief of gewapende dagdief. Die vraag gestel in hierdie saak, veral as die feite van die geval in aanmerking F geneem word, moet streng beperk word tot die beskerming van goed sonder moontlike gevaar van lyf of lewe. Ook moet by die behandeling van die gestelde vraag gevalle van beskerming van goed wat saamval met handelinge wat tuis te bring is onder arts. 24 en 37 (1) van die Strafproseswet buite rekening gelaat word, omdat doodslag in sulke gevalle statutêr geregverdig word. Die ou skrywers, waaronder die deur G die Hoofregter in sy uitspraak aangehaal, verskil van mening oor die vraag of doodslag geregverdig is ter beskerming van goed. Word beskerming van goed deur geweld eenmaal erken, kan m.i. beswaarlik aangevoer word dat doodslag nooit geregverdig kan wees nie. Liggaamlike aantasting ter beskerming van goed kan immers sonder opset om te dood, H die dood as gevolg hê, selfs al word die perke van geweld nie te buite gegaan nie. Die probleem ontstaan eintlik wanneer die dood van die aanvaller plaasvind as 'n gevolg van 'n handeling van die afweerder gepaard met die opset om te dood. Dis alleen in uitsonderlike gevalle waarin die opsetlike doodmaak ter beskerming van goed as 'n handeling binne die perke van noodweer beskou sou kan word. As ek 'n winkelier is en iemand sou dreig om 'n pond botter van my te steel, sou ek nie geregtig wees om hom met 'n pistool in die hart te skiet om dit te verhoed nie, al sou hy baie sterker wees as ek. 1967 (1) SA p504 RUMPFF AR Aan die ander kant, as 'n huiseienaar buite sy grasdakhuis staan en hy sien 'n fanatiese vyand voor hom met 'n brandende fakkel aankom om sy A dak aan die brand te steek (al is daar niemand in die huis nie), en die is so naby die dak dat alleen 'n skoot deur

die hart hom sou verhinder om die dak te bereik, sou die eienaar, volgens my mening, in die omstandighede nie die perke van noodweer oorskry nie, indien hy die aanvaller 'n skoot deur die hart jaag. In elke geval sal dit afhang van die vraag wat 'n redelike mens in die omstandighede sou gedoen het. Na B my mening moet deel (a) van die voorgelegde vraag aldus beantwoord word: 'n persoon kan hom op die reg van noodweer beroep waar hy 'n ander dood of beseer teneinde sy besittings te beskerm indien die omstandighede dit regverdig. Deel (b) van die voorgelegde vraag handel oor die uitspraak in die saak C teen die beskuldigde en die bevinding dat die perke van noodweer nie oorskry is nie. Dit blyk m.i. duidelik uit die uitspraak van die Verhoorregter dat sy bevinding gebaseer is op 'n noodtoestand wat geheers het ten opsigte van die winkel, 'n toestand wat ontstaan het deur die herhaalde inbrake en die magteloosheid van die gereg om dit te verhinder, en nie soseer op die gebruiklike reg van noodweer nie. D Die stel van 'n geweer of slagyster of val om wederregtelike aantasting van goed af te weer, lewer besondere probleme in die reg. Wanneer die instrument opgestel word, is daar nog geen onmiddellike gevaar nie maar alleen 'n verwagting. Aan die ander kant tree die instrument eers dan in werking wanneer die aggressie plaasvind. 'n Gestelde geweer is feitlik E altyd 'n lewensgevaarlike instrument en gevolglik baie doeltreffend. So doeltreffend, dat aanvallers gedood kan word wat miskien nie sou gedood gewees het nie indien die eienaar self met die geweer van buite of van binne die aanval sou probeer afweer het. Die reg om in noodweer te handel, word toegeken teen 'n dreigende of reeds begonne aanval op lyf, lewe of goed. By die gebruiklike reg van F noodweer is hy, wat hom verweer, uit die aard van die saak teenwoordig en derhalwe kan van hom verwag word om te oordeel of 'n gewelddadige afweerhandeling nodig is ter beskerming van die belang wat bedreig word en kan dit van hom verwag word om die perke van noodweer nie te oorskry nie. Die persoon wat 'n geweer stel teen 'n moontlike inbreker, skep 'n G situasie waarin hy hom onttrek wanneer die afweerhandeling plaasvind. Selfs wanneer die geweer so gestel word dat alleen 'n inbreker getref sal word, word dit wesenlik aan 'n robot oorgelaat om in werking te tree wanneer die venster reeds oopgebreek is en die inbreker inklim. Die robot vuur 'n skoot af sonder om te beslis of dit werklik nodig is om te H skiet om verdere optrede van die inbreker te stuit. In die onderhawige geval is die geweer so naby die venster gestel - enkele voete - dat die nege haelkorrels een gat in die oorledene se bobeen geskiet het as gevolg waarvan hy dood is. Indien die beskuldigde self die skoot sou geskiet het, indien dit nodig was om te skiet, sou hy in elk geval die Polisie kon ontbied het en sou die oorledene na die hospitaal geneem kon gewees het. Wanneer 'n persoon wat 'n geweer gestel het ter beskerming van sy goed hom beroep op die reg van noodweer, het hy m.i. nie 'n groter reg nie - en is sy reg onderhewig, mutatis mutandis, aan dieselfde voorwaardes 1967 (1) SA p505 RUMPFF AR en perke - as wanneer hyself die geweer gehanteer het ter beskerming van sy goed. Indien die beskuldigde buitekant die winkel sou gestaan het met 'n geweer en die oorledene sou probeer he t om die venster oop te A maak, sou die beskuldigde m.i. nie die reg gehad het om die oorledene summier in die heup te skiet nie. Hy sou hom eers moes beveel om te stop. Indien die oorledene hom nie aan die beskuldigde sou gesteur het nie, en sou voortgegaan het om in te breek, sou die beskuldigde in die besondere omstandighede die reg gehad het om die oorledene in die been te skiet om hom te verhinder om verder te gaan. Ek laat met opset buite B rekening die moontlikheid van

'n bedreiging van die lyf of lewe van die beskuldigde, omdat daar, by die inbraak in die omstandighede van hierdie saak, geen bedreiging van lyf of lewe van iemand was nie. Elkeen is m.i. geregtig om enige middel te gebruik om sy eiendom te beskerm, maar as daardie middel 'n gevaarlike middel is en nie onder direkte C menslike beheer nie, en daarby nog 'n versteekte middel is, moet voldoende waarskuwing gegee word van die aanwesigheid van daardie middel. 'n Hoë muur met skerp glasstukke bo-op is 'n gevaarlike maar sigbare afweermiddel en, indien 'n inbreker homself daaraan verwond, doen hy dit op eie risiko. Daarom moet by 'n versteekte middel 'n voldoende waarskuwing wees wat die inbreker die geleentheid gee om terug D te tree of om op eie risiko verder te gaan. Wanneer 'n verborge geweer teen inbrekers opgestel is, ontstaan die vraag dus onmiddellik of daar 'n behoorlike waarskuwing is vir enige inbreker wat toegang sou wil verkry tot die perseel waar die geweer gestel is. En daarom is daar m.i. geen onderskeid nie tussen die eienaar wat pas sy winkel gebou het en E teen inbrake wil beskerm en die eienaar wat reeds etlike inbrake gehad het. Elkeen van hulle is ewe geregtig om hulle goed met geweld te beskerm en om enige middel teen inbrake te gebruik wat hy wil, mits hy 'n effektiewe waarskuwing gee indien dit 'n gevaarlike en versteekte middel is. Vorige inbrake en 'n geïsoleerde perseel gee die eienaar nie 'n groter reg ten opsigte van versteekte gewere as wat 'n perseel in die F hart van die stad gee waar nog nie vantevore ingebreek is nie. Die getuienis omtrent die beskuldigde se besondere probleme en omtrent alternatiewe beskermingsmiddels is gevolglik, na my mening, irrelevant. Wat die feite van die onderhawige saak betref, het die Verhoorhof o.a. G tot die bevinding gekom dat die beskuldigde nie bedoel het om ernstig te verwond nie, en nie besef het dat die inbreker wat getref sou word in lewensgevaar sou verkeer nie. Volgens die getuienis het die beskuldigde met die haelgeweer duikers geskiet en het hy dus ondervinding van 'n haelgeweer gehad. Vir enige persoon met ondervinding van 'n haelgeweer H behoort dit m.i. baie duidelik te wees dat 'n skoot bokhael, selfs al is daar net nege korrels, van so digby soos die geweer in hierdie geval by die venster was, ernstige verwonding kon meebring en wel deeglik lewensgevaar kon veroorsaak, veral indien geen hulp vir die gewonde opdaag nie, wat in die betrokke omstandighede maklik kon gebeur. Selfs al sou die beskuldigde egter wel ernstige verwonding en lewensgevaar voorsien het, sou hy m.i. nie skuldig wees nie indien 'n inbreker, met kennis van die gestelde geweer, op eie risiko die kennisgewing ignoreer. Indien die inbreker doeltreffende waarskuwing 1967 (1) SA p506 RUMPFF AR kry, behoort hyself die omvang van die gevaar 'te besef. D ie beskuldigde het in sy getuienis gesê dat hy aan die deur van sy winkel 'n kennisgewing op 'n stuk papier aangebring het, in Engels en Afrikaans, wat soos volg gelees het: A 'In die winkel is 'n haelgeweer gestel en enigeen wat hier ingaan en geskiet raak doen dit op sy eie verantwoordelikheid.' 'This is a shot gun trap. Anybody who goes in here and gets hurt does it on his own responsibility.' Volgens foto's van die deur wat tydens die verhoor ingehandig is, was daar spykers in die deur waardeur 'n kennisgewing aan die deur kon vasgespyker gewees het. B Die getuienis omtrent die aanwesigheid van hierdie kennisgewing is ietwat eienaardig. Geen enkele getuie, behalwe die beskuldigde, het gesê dat daar so 'n kennisgewing was nie. Dis gemene saak dat die oggend toe die Polisie by die winkel gekom het, daar geen kennisgewing was nie. C Die beskuldigde het die afwesigheid van die kennisgewing probeer verduidelik deur die volgende te beweer:

'Ek het opgemerk dat daar twee Bantoes se spore by die deur gestaan het en dat hulle daarvandaan gehardloop het, agter die winkel in bos ingehardloop.' Indien die twee Bantoes makkers was van die oorledene, begryp ek nie D waarom hulle die kennisgewings weggeneem het en die gewonde inbreker laat lê het nie. Die verteenwoordiger van die Staat het egter die getuienis van die beskuldigde dat daar wel die aand 'n kennisgewing was, skynbaar nie betwis nie, sodat die eienaardige afwesigheid van die kennisgewings nie bespreek hoef te word nie. Die leesbaarheid is egter wel in geskil geplaas. E Speurder-sersant Knoetze, wat te Messina gestasioneer was, het getuienis afgelê en die volgende is aan hom onder kruisverhoor deur die beskuldigde se advokaat gestel: 'Daar in die hoofpad is geen ligte nie? - Nee, die hele winkel is in die donker. En die winkel is soos, uit die foto's en getuienis blyk, inderdaad amper aan twee kante toe van die bos? - Ja, hy staan in die bos.' F Wat die leesbaarheid van die kennisgewing betref, het die beskuldigde vertel dat hy een nag in die winkel met die gestelde geweer op wag was toe daar vier Bantoes gekom het. Hulle het eers by die venster gekom en het daarvandaan na die deur gestap en aan die deur geruk. Daarna hoor hy een sê vir die ander in Bantoetaal 'as ons hier ingaan sal ons geskiet raak, daar is 'n haelgeweer gestel' en daarop het hulle weggeloop. Die G getuienis dat die beskuldigde in die winkel op wag sou gesit het met 'n gestelde geweer, klink vir my so onwaarskynlik dat die verhaal van hom kwalik aanvaar kan word. Indien hyself op wag was, sou hy die geweer nie stel nie, maar gereed hou vir gebruik en hy sou bepaald nie die waarskuwing op die deur sit nie. Onder kruisverhoor het die beskuldigde H beweer dat die kennisgewings wel in die nag leesbaar was en dat daar 'n straatlig ongeveer 50 tree van die winkel is. Die Verhoorhof het aanvaar dat daar 'n kennisgewing was en in sy uitspraak het die Verhoorregter die volgende gesê: 'Die vraag is of die beskuldigde deur die geweer te stel onder die omstandighede van hierdie betrokke geval die perke van noodweer oorskry het. Soos ek reeds gesê het wanneer ek hierdie vraag stel aanvaar ek dat die waarskuwing wat op die deur aangebring is, waarskynlik nie deur alle voornemende diewe gesien sou gewees het nie, veral omdat die beligting volgens die getuienis nie baie goed was nie. Ek mag byvoeg dat my assessore en ek nie tot 'n besliste bevinding geraak het wat hierdie aangeleentheid betref nie. Ons het dit nie bespreek nie.' 1967 (1) SA p507 RUMPFF AR Die feit dat die lede van die Verhoorhof die vraag van die leesbaarheid van die kennisgewing nie bespreek het nie, en die res van die uitspraak toon dat die kennisgewing as sodanig, nie 'n rol gespeel het in die A motivering van die onskuldigbevinding deur die Verhoorhof nie. Vir doeleindes van deel (b) van die vraag moet m.i. dus noodwendig aanvaar word dat die Verhoorhof nie beslis het of die woorde op die kennisgewing in die donker leesbaar was of nie. Daar is wel getuienis van die Polisie dat die oorledene wat aan hulle bekend was, Afrikaans kon lees en skryf. 'n Onleesbare kennisgewing sou natuurlik nutteloos wees, en indien daar B geen kennisgewing was nie, of geen leesbare kennisgewing nie, moes die Verhoorhof bevind het dat die beskuldigde nalatig was en aan strafbare manslag skuldig is. Indien daar geen getuienis was dat die oorledene Afrikaans kon lees en skryf nie, sou die Verhoorhof ook moes oorweeg of die beskuldigde in aanmerking geneem het dat, in die gebied C waar hy handel dryf, 'n aantal Bantoes analfabete mag wees. Indien daar wel 'n leesbare kennisgewing was, sou die Verhoorhof ook

moes oorweeg het of dit voldoende was om net 'n kennisgewing by die deur te hê en nie een by die venster nie waar die geweer opgestel is. Of 'n kennisgewing doeltreffend is of nie, hang af van die vorm van die D kennisgewing, die inhoud van die kennisgewing en waar die kennisgewing aangebring word. Volgens die foto's wat ingehandig is, word die deur van die winkel o.a. met twee skuifgrendels, elk met 'n slot, van buite gesluit. Die geweer was in die winkel op 'n tafeltjie teen die deur opgestel en het gewys in 'n rigting verby die venster wat 'n paar voet E vanaf die punt van die loop van die geweer was. Die venster het diefwering van binne gehad, bestaande uit stawe, blykbaar van yster, wat nie in die muur ingebou is nie, maar van binne teen die muur vasgemaak is. Die lyn, verbind met die sneller, het vanaf die geweer onder langs die betrokke venster gegaan tot agter die ingang van die toonbank, sodat F 'n persoon wat by die betrokke venster sou ingekom he t getref sou gewees het, asook 'n persoon wat elders sou ingekom het en deur die ingang agter die toonbank sou gegaan het - waar goedere gepak was - en teen die lyn geskuur het. Uit die getuienis kan dit egter afgelei word dat die geweer hoofsaaklik gestel is teen 'n inbreker wat deur die betrokke venster sou kom. Al sou daar 'n straatlig omtrent 50 tree van G die winkel af gewees het, soos die beskuldigde beweer het, moet m.i. die getuienis van die Polisie aanvaar word, dat in die nag die winkel op 'n donker plek lê. In elk geval is dit duidelik dat daar geen lig is wat in die nag spesiaal die aandag op die kennisgewings vestig nie. Die soort kennisgewing wat die beskuldigde sou aangebring het, is bepaald H nie so algemeen in gebruik dat mens sou verwag dat 'n voornemende inbreker noodwendig na die deur sou stap en kyk of daar so 'n kennisgewing is nie. Daar is geen rede waarom 'n Bantoe dit sou doen nie. Wat hy wel kon verwag is wat mens so nou en dan op plattelandse winkels sien, nl. lisensiekennisgewings of advertensies van vendusies en verkopings en so meer. Die beskuldigde het m.i. in die omstandighede voorsien dat voornemende diewe - veral Bantoes - nie noodwendig na die deur sou kyk of daar 'n kennisgewing van 'n gestelde geweer is nie. Trouens, as sy storie waar is omtrent die vier Bantoes 1967 (1) SA p508 RUMPFF AR wat daar gekom het toe hy op wag was, blyk dit dat hulle eers na die venster gekom het. Daarna het hulle aan die deur gaan ruk en daarna eers moes een die kennisgewing gelees het. Dit kon m.i. maklik gebeur dat 'n A voornemende dief die grendels en slotte aan die deur sou sien en besluit om by die venster in te breek sonder om na 'n stuk papier op die deur te kyk. Na my mening moes die beskuldigde in die omstandighede van hierdie saak by elke venster, en tenminste by die venster waar die geweer gestel is, 'n kennisgewing aangebring het. Die feit dat die B beskuldigde hom in die algemeen nie gesteur het aan die doeltreffendheid van die waarskuwing nie, blyk m.i. ook uit sy houding teenoor die gebruik van Bantoetale en die feit dat hy analfabete geignoreer het. Op vrae aan hom gestel, gee hy die volgende antwoorde: 'Hoeveel Bantoeskole is daar in Messina? - Ek weet nie hoeveel nie, maar daar is Bantoeskole. En dit is net die kinders wat soontoe gaan - hoelank bly u in die Zoutpansberg, mnr. van Wyk? - Van my geboorte af. C En u sal met my saamstem dat die grootste gros van die volwasse naturelle nie skoolopleiding gehad het nie? Die plaasvolk en so aan - hoeveel van hulle het skoolgegaan? - Ons land is tweetalig, daaroor het ek dit in Engels en Afrikaans gesit, en daar is soveel Sesoetoetale, Bantoetale, dat ek nie van hulle kan skryf nie. M.a.w. as een van Niassaland se naturelle wat moontlik by die myn werk, van die kampong weggeloop het en daar kom, sou hy dit nie kon verstaan D nie; as 'n

Bawenda daar van die Congo se kant inkom, of hy mag 'n Betswane wees, hy mag 'n Bawenda wees, of as hy van Johannesburg kom hy mag 'n Shangaan wees, maar u sit dit in Engels en Afrikaans? - Maar wat soek hy in my winkel.' Hy het ook soos volg geantwoord: 'Maar hoe kon u seker wees dat hulle eers by die deur sou kyk en nie eers by die venster nie? - Waar moes ek hom gesit het? Daar kon een by die venster ook gewees het? - Ek het geen benul gehad E waar hulle gaan inbreek nie. Presies? - En daar was niemand in gevaar gestel gewees hetsy nie binne in my winkel nie. Vergeet daarvan - dit weet ons - maar u het nie 'n kennisgewing by die venster gesit nie? - Nee.' Wanneer ons reg 'n persoon toelaat om 'n geweer te stel om sy goed te F beskerm, moet 'n persoon wat daarvan gebruik maak en hom in so 'n geval op die reg van noodweer wil beroep, 'n waarskuwing gee wat doeltreffend is met die oog op die groot verskeidenheid van bevolkingselemente in die Republiek. Na my mening behoort so 'n kennisgewing nie alleen die amptelike tale te bevat nie, maar ook sekere Bantoetale (afhangende van G die lokaliteit) en, vir die wat nie kan lees nie, 'n effektiewe waarskuwingstekening of - afbeelding waarvan afgelei kan word dat 'n persoon wat wil inbreek deur 'n geweer getref gaan word. Waarskuwingstekenings of - afbeeldings in verband met bronne van gevaar is in die Republiek gladnie onbekend nie. Ook die plek waar die H geweer gestel word, is van belang. Indien voorsien kan word dat bv. jong kinders getref kan word, en dit gebeur, sou 'n beroep op die reg van noodweer nie kan slaag nie. In die onderhawige geval is daar getuienis dat die oorledene Afrikaans kon lees, maar na my mening moes daar, wat hom betref, 'n kennisgewing ook by die betrokke venster geplaas gewees het. Gevolglik is deur die Staat bewys dat die oorledene deur 'n geweerskoot gestuit is sonder dat hy 'n doeltreffende waarskuwing gekry het. Na my mening moet deel (b) van die gestelde vraag soos volg beantwoord word: die perke van noodweer in die omstandighede soos weergegee 1967 (1) SA p509 RUMPFF AR in die beslissing van S v H. A. van Wyk is oorskry in die sin dat voldoende waarskuwing aangaande die gestelde geweer aan die oorledene nie gegee is nie. BOTHA, A.R., het met die uitspraak van die HOOFREGTER saamgestem. A WILLIAMSON, A.R., het met RUMPFF, A.R., saamgestem. TROLLIP, WN - R.: I agree that the answer to the first question submitted to us for decision must be affirmative, for the reasons given by the learned CHIEF JUSTICE. What conditions must be fulfilled before killing or seriously injuring another in defence of property can be B justified, need not be precisely determined in the present case; the minimum requirements would be somewhat similar to the general limits set for self-defence: (1) reasonable grounds for the defender to think that, because of the offender's unlawful conduct, there was the danger of serious damage to or destruction or loss of the property; (2) the C means used in de fending it and resulting in the offender's death or injury were not excessive having regard to all the circumstances, such as the nature and extent of the danger, the value of the property, the time and place of the occurrence, etc.; and (3) they were the only means whereby he could avoid the danger (cf. Rex v Attwood, 1946 AD 331 at p. 340). D It follows that the statements in Gardiner and Lansdown, vol. 2, 6th ed., p. 1550; R v Stephen, 1928 W.L.D. 170 at p. 172; Rex v Schultz, 1942 OPD 56 at pp. 60, 61 and

65, to the effect that in our law defence of property would not by itself be a good answer to a charge of homicide are wrong or too widely couched. E In regard to the second question, I also agree with the CHIEF JUSTICE that, in the particular case under inquiry, the State failed to prove that the accused had exceeded the legitimate bounds of defending his property. I wish, however, to add some reasons of my own for coming to that conclusion. F The practice of setting guns or other lethal devices for protection of property seems to be rarely resorted to in this country; this is the first case of that kind, as far as I am aware, to have come before our Courts. As none of the writers on the old Roman-Dutch law appear to mention it specifically, presumably the practice was also not prevalent in their day. It was, however, extensive and of long-standing in England G up to the time the Spring Guns Act, 1826, was enacted, and it gave rise to several civil Court cases, some of which will be presently referred to. In the United States of America, too, the practice has been extensive, and there is a wealth of reported civil and criminal cases, decided by the Courts of the various States. Several of them are difficult to reconcile. They are collected and discusse d in an H interesting and useful Annotation by H. H. Henry in 44 A.L.R. 2d 383 (1955). Before discussing those authorities, I must emphasize, as the CHIEF JUSTICE has done, that in the present case the gun was set in such a way as to defend the property of the accused against not mere trespassers but only against any criminal breaking into his store with intent to steal his goods. The legal problem thus presented is: (a) can the setting of a gun, intended or likely to cause serious bodily harm or death, be regarded in our law as a reasonable and therefore lawful 1967 (1) SA p510 RUMPFF AR method of defending property against such a wrong-doer; or (b) is the only defence available in our law in such a case that the accused, had he been present, would have been justified in shooting the wrongdoer? In A my view it conduces to the proper solution of the problem if those two possible defences are separated and considered apart, for each is governed by its own particular rules. Some of the differences between them, relevant to the present case, can conveniently be indicated here. B The defence in (a) is wider and more favourable to the accused than that in (b). The inquiry in the former is in essence whether the setting of the gun was justified, rather than whether the firing of the shot was warranted. For that purpose the evidence of previous breakings-in and thefts, the other unsuccessful protective measures tried by the accused, and other such surrounding circumstances, is not only relevant, but C necessary on the issue of the reasonableness of and therefore the justification for setting the gun. Of course, due and proper care in the setting of a gun would have to be exercised so that it would not harm innocent persons. Also the giving of adequate warning by notice of the presence of the set gun, which in this case was not otherwise obvious, D would be essential, for to be reasonable the measures taken must have been defensive and not offensive, or, as Salmond on Torts, 13th ed., p. 537, puts it, 'deterrent' and not 'retributive'. But even if the warning given was inadequate, if the deceased knew of the warning or actually of the gun's presence before or when he broke in, he, and not the accused, E would be regarded as having fired the shot that caused his death. On the other hand, the defence in (b) is severely restricted. It proceeds on the basis that the setting of the gun with the intention of causing serious bodily harm or death is not a lawful means of protecting property. The only inquiry therefore is whether the firing of the shot F was warranted by the exigencies and circumstances existing at the

time of the very occurrence. That previous breakings-in and thefts had occurred and other measures had been previously tried without success is consequently irrelevant; and that warning notices had been posted, if not irrelevant, is of less significance than in (a). Moreover, even if G the deceased knew before or when he broke in that a gun had been set, ex hypothesi the accused and not the deceased would still be regarded as having fired the shot. The crucial question here therefore is which of the defences in (a) and (b) must be accepted as our law. The American common law has accepted (b). See Restatement of Law, 'Intentional Harms', para. 85. The Annotation in 44 A.L.R. 2d at p. 398, puts it thus: H 'One who sets a spring gun, trap, or similar device upon his property acts at his peril, and in the criminal cases arising out of the use of such devices, as well as in the civil cases, the rule is generally recognised that an owner or occupant of land who sets a spring gun thereon is responsible for injury or death inflicted by such device to the same extent as if he had been personally present and had inflicted the injury with his own hands.' That approach is based on two concepts in American law: killing or wounding in defence of property only is generally not justified, and no one can do indirectly what he cannot do directly. On the other hand, the English Courts, after some initial uncertainty, decided in favour of 1967 (1) SA p511 RUMPFF AR (a). Possibly, English law is not so firmly opposed, as is American law, to killing or wounding a felon in defence of property (cf. Halsbury, 3rd ed., vol. 10, paras. 1383 and 1384); but, in any event, as will appear A presently, it has rejected the applicability of the above maxim, relating to doing harm indirectly which cannot be done directly, in cases such as the present, for reasons which, in my respectful view, are sound. I do not doubt that the maxim embodies a correct and wholesome principle to be applied in appropriate circumstances in our law too. But the setting of guns and similar devices for defending property would B almost invariably only be resorted to in, and because of, the absence of the defender. The law, after all, does not expect or require that the latter must continuously be present to guard and protect his property. Hence, to determine his guilt or innocence by having to theorize what he might and could have done had he been there in person C - that is what the application of the maxim entails - seems to me to be artificial and illogical. Consequently, if, as I think, the maxim ought not to be applied in a case like the present, and as in our law killing or seriously wounding in defence of property is lawful if the circumstances justify it, it follows that, in my view, this Court, like the English Courts, should now decide that the defence embodied in D (a) is available in our law, either in preference to, or perhaps in addition to, that in (b). I now turn to the English cases. In Deane v Clayton, (1817) 129 E.R. 196, the defendant had set steel traps, spring guns and dog spears in his wood to protect his hares E against dogs and foxes. He gave adequate notice of their presence. The plaintiff's valuable dog chased a hare into the wood and was killed by becoming impaled on one of the dog spears. The plaintiff himself was not a wrong-doer. He sued defendant for damages. The Court was equally divided about whether he should succeed. The approach of the Judges in F favour of his succeeding (BURROUGH and PARK, JJ.) was that, if the defendant had been there at the time in person, he would not have been justified in killing the dog; that is, they applied the above maxim that no one can do indirectly what he cannot do

directly. The other two Judges, DALLAS, J., and GIBBS, C.J., held in effect that the measures taken by the defendant were reasonable and therefore lawful measures for G defending his property, and that he was not liable. DALLAS, J., in partic ular, poured considerable judicial scorn on the application of the maxim in such a case. His remarks at p. 209 are worth quoting in some detail for their appositeness and cogency: 'But here, again, it appears to me, there is a misapplication of principle. Is it illegal to place spikes or glass upon a wall? And if a party climbing over be thereby wounded or cut, can he bring an action? H And yet, if I were to see a trespasser coming down my area, or getting over the garden wall, I could not drive the spike into his hand, or cut him with the glass . . . The doctrine depends on a broad distinction. Presence, in its very nature, is more or less protection; absence is abandonment and dereliction for the time; presence may supply means, and limit what it supplie s; but if, during absence, property can only be protected by such means as may be resorted to in the case of presence, all property lying open to in-road can have no protection, at least by any act of the party himself; for to say that he can only be protected when absent, by such means as he could use if present, is a contradiction in the nature of things.' 1967 (1) SA p512 RUMPFF AR BURROUGH, J., although of the view that the plaintiff should succeed, made some trenchant and relevant remarks at p. 200 about the law's lack of sympathy in such cases for house-breakers: 'What the defendant is found to have done must be carefully A distinguished from things done to guard a dwelling-house, and enclosed property occupied with it, from the depredations of robbers, of persons who come thither for the purposes of committing felony, and from persons who come thither for the doing such violence to man as would amount to a breach of the peace, and be indictable as such . . . and persons who enter for plunder, have no right to complain, if damage is done to their persons. They are criminal wrong-doers, who enter for the purpose of committing felony or breaches of the peace.' B It is true that the learned Judge was there referring to dwellinghouses to which the English common law and legislation have always given special, favoured treatment. Thus the Spring Guns Act, 1826, and its successor, sec. 31 of the Offences Against the Person Act, 1861, whilst outlawing the use of spring-guns and such devices against persons, specially exempted their use at night for the protection of C dwellings. But the later case of llott v Wilkes, (1820) 106 E.R. 674, the locus classicus on the subject, clearly showed that according to the English common law their reasonable use to protect other kinds of property against wrong-doers was also lawful. There the defendant was D the owner of a wood of some 50 to 60 acres in extent in which he had set nine or ten spring-guns. Notices were posted of their presence. The plaintiff, having been warned of their presence but not of their exact locations, trespassed into the wood, set one of the guns off, and was severely injured. ABBOTT, C.J., BAYEEY, HOLROYD and BEST, JJ., E unanimously held against the plaintiff. Although the ultimate decision of the majority turned on volenti non fit injuria, it emerges from all the judgments that they considered that, according to the common law, the setting of spring-guns was a lawful means of defending property against wrong-doers during the absence of the owner or occupier, provided adequate notice of the guns' presence was given. The principle F that the defendant's liability must be adjudged as if he had been present in person at the relevant time was rejected, thereby affirming the previous views of DALLAS, J.; and at least two of the Judges

considered that, as the plaintiff knew of the presence of the guns, he must be regarded as the author of his own injury. The following passages are relevant in the above respects. At p. 676, ABBOTT, C.J.: 'That practice has prevailed extensively and for a long period of time, G and although undoubtedly I have formed an opinion as to its inhumanity, yet at the same time I cannot but admit that repeated and increasing acts of aggression to property may perhaps call for increased means of defence and protection. I believe many persons who cause engines of this description to be placed in their grounds do not do so with the intention of injuring of anyone, but really believe that the notices they give of such engines being there, will prevent any injury from occurring . . .' H At p. 677 BAYLEY, J.: 'Such instruments may be undoubtedly placed without any intention of doing injury and for the mere purpose of protecting property by means of terror.' HOLROYD, J., at p. 678, in regard to the maxim that one cannot do indirectly what he cannot do directly, said that it had no application there, for, as the plaintiff had knowledge of the presence of the guns, it was his own wrongful act in entering the property that fired the gun caus ing his injury, and not any act of the defendant. BEST, J., came to a similar conclusion at p. 680. This Judge, too, after dealing with an 1967 (1) SA p513 RUMPFF AR owner or occupier personally defending his property against a wrongdoer, went on to say this at p. 679: 'When the owner and his servants are absent at the time of the trespass, it (the trespass) can only be repelled by the terror of spring-guns, or other instruments of the same kind. There is, in such cases, no A possibility of proportioning the resisting force to the obstinacy and violence of the trespasser, as the owner of the close may and is required to do when he is present. There is no distinction between the mode of defence of one species of out-door property and another (except in cases where the taking or breaking into property amounts to a felony). If the owner of woods cannot set spring-guns in his woods, the owner of an orchard, or of a field with potatoes or turnips or any other crop B usually the object of plunder, cannot set them in such field. How then are these kinds of property to be protected at a distance from the residence of the owner, in the night, and in the absence of his servants? It has been said, that the law has provided remedies for any injuries to such things by action. But the offender must be detected before he can be subjected to an action, and the expense of continual watching for this purpose would often exceed the value of the property to be protected . . . If an owner of a close close cannot set spring-guns, he cannot put glass bottles or spikes on top of a wall, or C even have a savage dog, to prevent persons entering his yard.' According to Pollock on Torts, 15th ed., p. 116: 'The case gave rise to much public excitement and led to an alteration of the law, but it has not been doubted in subsequent authorities that on the law as it stood, and the facts as they came before the Court, it was well decided.' D ASQUITH, J., in Dann v Hamilton, (1939) 1 K.B. 509 at p. 516, expressed similar approval. There ha s, however, been some criticism of it too. That criticism, and perhaps also the approval of the decision, may only relate to the applicability of the maxim volenti non fit injuria; on the issue of the lawfulness of setting such devices to protect property, its correctness seems to have been accepted; hence the alteration by the Legislature of the law so laid down in the Spring Guns Act, 1826.

E To round off the English law, I refer lastly to two later cases. Bird v Holbrook, (1828) 130 E.R. 911, serves to emphasise the need to give notice. There the plaintiff, who had gone into the defendant's garden for an innocent purpose, to retrieve a fowl that had strayed there, was F injured by a spring-gun. The defendant had previously suffered a theft of flowers and plants, and he set the spring-gun there, deliberately refraining, however, from giving any notice of its presence so as to be able to catch any intruder by injuring him; the purpose was therefore not deterrent but retributive; it was therefore not a reasonable method G of defending the property; and the defendant was held liable. In Jordin v Crump, (1841) 151 E.R. 1256, the facts were very similar to those in Deane v Clayton, supra, but the Court, after considering the abovementioned cases, concluded tha t the setting of dog-spears was a lawful means of defending property and found for the defendant. Beven on Negligence, 4th ed., vol. 1, summarises the effect of all those cases at pp. 543 - 4 as follows: H 'That at common law the placing of instruments in the nature of spring-guns. etc., on a man's land is not unlawful, provided only that they were not placed so as to be a peril to the enjoyment of the rights of other persons, or in the nature of a trap . . . The owner of property is not allowed to protect his property in every conceivable mode. He must proportion his means to his end. If danger is involved notice must be given of it.' It is true that the above are all civil and not criminal cases, but the principles enunciated are of general application; their soundness and applicability have not been diminished by the passage of time; and they 1967 (1) SA p514 RUMPFF AR support my conclusion that the legal defence in (a) above should be accepted as part of our law. Furthermore, although in the American common law the only defence generally available is that in (b) above, there is a special exception A made in favour of spring-guns and such devices set to protect dwelling-houses against burglary. That, too, has been entrenched in England by statute, as has been noticed above. The American Restatement, supra, in comment (b) to para. 85 says: 'Such devices may be used to prevent or terminate intrusions which constitute certain crimes. The crimes for the prevention of which the B use of such devices are privileged are those for the prevention of which death or serious bodily harm may be directly inflicted by one who is present when the crime is threatened or being committed.' One of the few crimes thus favoured is 'the breaking and entry of a dwelling place'. (See paras. 131 and 143 (2)): See too the Annotation, supra at p. 401. It is difficult to understand why in principle that C exception should be conceded in favour of dwellings only and not also ware -or storehouses containing goods of value. The possible risk to life or limb of any occupants of the dwelling through its being burgled is not itself a very cogent reason, for such devices would mostly be installed in, and because of, the occupants' absence. Moreover, in our law no legal distinction is made between the crimes of breaking into D dwellings and warehouses or storehouses; they are equally treated as serious crimes; logically, therefore, the exception should be conceded in our law for both kinds of places. In this regard, too, it is of some signif icance to note that, in some (but by no means all) American decisions, the Courts have sought to achieve that very result by giving E the exception a liberal interpretation or even to extend it explicitly to cover warehouses or storehouses. Thus

in United States v Gilliam (1882), mentioned in the Annotation, supra at p. 402, the accused was acquitted where the deceased, while breaking into the accused's goose-house with intent to steal, was killed by a spring-gun set F therein, the Court holding that the goose-house could be regarded as part of the curtilage of the dwelling. In Scheuermann v Scharfenberg, (1909) 136 American State Reports 74 (Alabama Appeal Court), the plaintiff was similarly injured while breaking into the defendant's storehouse; by statute in the State, that crime was rendered punishable as if it were one of burgling a dwelling; the Court held that the defendant was not liable, saying (p. 78): G 'A man's place of business (such as the defendant's store in this case) is pro hac vice his dwelling, and he has the same right to defend it against intrusions, such as burglary, as he has to protect his dwelling.' Gray v Coombs, (1832) 23 American Decisions 431 (Kentucky Appeal Court), went even further, its decision approximating that in Ilott v. H Wilkes, supra, which is referred to in the judgment. The plaintiff's slave was similarly killed at night while breaking into the defendant's warehouse to steal. Previous breakings -in and thefts had occurred and the defendant had set the gun to prevent their recurrence. There was no statute equating the slave's crime to burglary; on the contrary, there was one rendering it a misdemeanour and not a felony because it was committed by a slave, but the Court brushed that aside. The plaintiff's claim for damages failed, the Court holding (p. 438): 'That where a person has valuable property in a strong warehouse, well secured by locks and doors, he may, as an additional security at night, erect a springgun, 1967 (1) SA p515 RUMPFF AR which can only be made to explode by entering the house. That the defence used by the defendant was, therefore, lawful, and the calamity which ensued ascribable to the slave's own act. We know of no process by which the defendant could have obtained the protection of the law against an unknown thief. The law did not require him to hire a guard for its protection. Neither was he bound to leave it to the spoliation of nocturnal depredators. The time and circumstances constituted a case A of necessity that legitimated the means resorted to.' I now turn to the facts in the present case. The onus was on the State to prove that the setting of the gun in the accused's store and the notice given of its presence did not constitute, in all the circumstances, a reasonable method of defending it against anyone breaking in with intent to steal. (See R v Ndhlovu, 1945 AD 369 at B pp. 381, 386). Having regard to the previous breakings-in, the other measures previously tried without success by the accused, the location and manner of setting of the gun, the notice given, and the other circumstances, as found by the trial Court, I do not think that the State discharged that onus. I would add a few words about the C notice. The trial Court found that the warning notices in English and Afrikaans of the presence of the gun had been posted on the door of the store, but it made no finding about their adequacy as regards their position, the language used or their legibility at night. Consequently, I do not think we can assume that the State proved that they were D inadequate in any of those respects. Indeed, the accused said that they were legible at night, and the Court did not find he was not a credible witness. Nor was it necessary for them to be posted at or near the window. The exact location of the gun in the store need not have been disclosed because that would have detracted from its effectiveness as a deterrent (see Ilott v Wilkes, supra). Ordinarily the would-be E store-breaker,

especially an experienced one like the deceased, would probably carefully survey the store, including the door with its notice, by day or night before effecting his entry. And that brings me to the next point. Even if the notice was inadequate in some respect, the State did not negative the reasonable possibility that the deceased was F nevertheless aware of the warning of the presence of the gun; he could read Afrikaans and might have read the notice before or on the night in question; he might have heard about the set gun in the nearby Bantu township from others who had read the notice; and, with the mental conceit that often characterises the criminal mind, he might have thought that he could nevertheless avoid being shot. If so, he was his G own executioner, in just the same way as if he had bled to death from impaling himself on the spikes, or lacerating himself on the broken glass, on top of a protecting wall that he climbed over to get into the store, or from being savaged by a fierce dog kept in the store for its protection and of whose presence therein due notice was given or the H deceased was aware (cf. Brock v Copeland, (1794) 1 Esp. 203); Sarch v Blackburn, (1830), 4 C and P 297). 1967 (1) SA p516 [zRPz]DEETLEFS v DEETLEFS 1967 (1) SA 516 (A) Citation 1967 (1) SA 516 (A) Court Appèlafdeling Judge Steyn HR, Van Blerk AR, Ogilvie Thompson AR, Rumpff AR en Holmes AR Heard November 1, 1966 Judgment November 24, 1966 Annotations A [zFNz]Flynote : Sleutelwoorde Kontrak - Uitleg van - 'As 'n skema prakties uitvoerbaar is.' - Betekenis van in 'n skikkingsakte. [zHNz]Headnote : Kopnota Ingevolge 'n skikkingsakte is dit ooreengekom dat, as 'n sekere skema 'prakties uitvoerbaar' is, 'n sekere bevel deur die Hof gemaak sou word, maar, as die skema nie 'prakties uitvoerbaar' is nie, dan sou eiser (appellant) of verweerder (respondent) geregtig wees om die saak vir verdere verhoor ter rolle te plaas. Die doel van die skema was om te verhoed dat vloedwater wat van respondent se plaas vloei sou aanhou om op appellant se plaas te vloei en sodoende twee morg van sy grond onbruikbaar te maak. Wat betref die uitleg van die woorde 'prakties uitvoerbaar' in die skikkingsakte, in verrigtinge waarin die respondent gevorder het dat die skema wel prakties uitvoerbaar was, Beslis, dat, van die geldelike kant gesien, ten minste, die uitdrukking 'n waardeoordeel veronderstel, en daarvoor moet daar 'n maatstaf wees: die koste van die skema moet gemeet word teen 'n ander waarde. Beslis, verder, dat, om die regte maatstaf te vind, dit normaalweg nodig is om op die aard en doel va n die onderneming te let. Beslis, verder, dat die doel van die skema nie slegs om die water van die appellant se grond af te keer was nie, maar ook om die voordeel van 'n skikking van die geding te verkry, en dat die skikking vir die appellant 'n geldwaarde en ook 'n gemoedswaarde sou gehad het.

Beslis, gevolglik, dat beide hierdie voordele teen die koste van die skema geweeg moet word om die praktiese uitvoerbaarheid daarvan uit die geldelike oogpunt te beoordeel. Beslis, dus, dat wat respondent moes bewys het, was dat daar tussen die koste van die skema en die waarde van die appellant se voordele so 'n verhouding bestaan het dat die skema ook om geldelike redes as prakties uitvoerbaar beskou moet word. Beslis, verder, dat die respondent hom nie van hierdie bewyslas gekwyt het nie. Die beslissing in die Kaapse Provinsiale Afdeling in Deetlefs v Deetlefs, omvergewerp. [zFNz]Flynote : Sleutelwoorde Contract - Construction of - 'If a scheme is feasible in practice' ('As 'n skema prakties uitvoerbaar is') - Meaning of in a deed of settlement. [zHNz]Headnote : Kopnota In terms of a deed of settlement it was agreed that, if a certain scheme was feasible in practice ('prakties uitvoerbaar'), a certain order should be made by the Court, but, if the scheme was not feasible in practice, then plaintiff (appellant) or defendant (respondent) would be entitled to place the case on the roll for further hearing. The purpose of the scheme was to prevent flood water continuing to flow from respondent's farm onto appellant's farm and in so doing rendering two morgen of his land unusable. As regards the interpretation of the expression 'feasible in practice' ('prakties uitvoerbaar') in the deed of settlement, in proceedings in which the respondent claimed that the scheme was practicable, Held, that, looked at from the pecuniary angle, at any rate, the expression presupposed a value consideration ('waarde -oordeel') and for that there had to be a standard of measurement ('maatstaf'): the cost of the scheme had to be measured against another value. Held, further, that, in order to find the right standard, it was normally necessary to have regard to the nature and purpose of the undertaking. Held, further, that the purpose of the scheme was not only to deviate the water from the appellant's land, but also to obtain the benefit of a settlement of the action, and that the settlement would have a money value and also a peace of mind value to the appellant. Held, accordingly, that both these benefits had to be weighed against the cost of the scheme in order to judge the feasibility of the scheme in practice from the pecuniary point of view. Held, therefore, that what the respondent had to prove was that there was such a relationship between the cost of the scheme and the value of the benefits to the appellant that the scheme should be regarded as feasible in practice for pecuniary reasons also. 1967 (1) SA p517 Held, further, that the respondent had not discharged this onus upon him. The decision in the Cape Provincial Division in Deetlefs v Deetlefs, reversed. [zCIz]Case Information Appèl teen 'n beslissing in die Kaapse Provinsiale Afdeling (CORBETT, R.). Die feite blyk uit die uitspraak van STEYN, H.R. H. Snitcher, Q.C. (bygestaan deur W. G. Burger), namens die appellant: Appellant contends that the words 'prakties uitvoerbaar' and 'praktiese uitvoerbaarheid', as they appear in the agreement, are to be construed without reference to any extrinsic evidence of surrounding circumstances. See Delmas Milling Co v du Plessis, 1955 (3)

SA 447 B at p. 454. In considering the meaning to be assigned to these words it is important to note that two concepts are conjoined, namely 'prakties' and 'uitvoerbaar'. These words are not synonymous and each must be given a meaning. 'Uitvoerbaar' relates to the capability of putting a scheme into operation. See Schoonees en Andere, Verklarende C Handwoordeboek, s.v. 'uitvoerbaar'; Bosman & van der Merwe, s.v. 'uitvoerbaar'; Shorter Oxford English Dictionary, s.v. 'practicable'; Adsett v K. & L. Steelfounders, (1953) 2 All E.R. 320. 'Uitvoerbaar' is however qualified by 'prakties', the English equivalent of 'prakties' being 'practical', 'workmanlike'. Vide Bosman & van der Merwe, s.v. D 'prakties'. In its ordinary meaning, the term qualifies something as being practically useful and as being acceptable in the ordinary, everyday experience of men of business. See Verklarende Handwoordeboek, s.v. 'prakties'; Kritzinger, Verklarende Woordeboek, s.v. 'prakties'; Webster's Dictionary, s.v. 'practical'. Appellant contends, therefore, E that the proper construction to be placed on the phrase as it is used in the agreement is that the scheme must be capable of being carried out in such a way that it would not be unpractical and that, on applying the ordinary reasonable sta ndards of practical persons, it would be an acceptable scheme. It is clear that the practicality of the scheme cannot be judged in vacuo or in the abstract. The economics of the scheme are of cardinal importance in assessing its practicality and it F follows, therefore, that cost plays a vital role when it is considered whether a given scheme is practical or unpractical. It is of interest to note that all three experts are agreed upon this. The Court a quo, as also the respondent, accepted that cost was a factor, but held that it was relevant only to a limited extent, namely, to the extent that the G cost may become prohibitive through unforeseen circumstances or developments. The Court a quo erred in adopting this approach. Further the Court a quo erred in not applying the analogous principles enunciated in Regal v African Superslate Ltd., 1963 (1) SA 102. If the parties had really meant what respondent contends they meant, they H would have used quite different words. The judgment of BEYERS, J.P., was basically motivated and coloured by the mistaken impression that the calculated cost of R14,000 for the scheme was entirely unrealistic and had been purposely inflated by appellant in an attempt to escape from the agreement. In fact, after a trial lasting ma ny days, in which the question of cost had been exhaustively canvassed, CORBETT, J., concluded that the scheme 1967 (1) SA p518 would cost between R10,500 and R14,000. The figure of R14,000 was, therefore, by no means extravagant and did not border on the fantastic A as BEYERS, J.P., had thought. The judgment of BEYERS, J.P., on the meaning of 'prakties uitvoerbaar' cannot be regarded as a legally correct approach to a matter of interpretation. There is, for example, no attempt in the judgment at a linguistic treatment of the words at all. In these circumstances, the judgment of BEYERS, J.P., was an unsatisfactory foundation upon which respondent sought to build his case. CORBETT, J., could and should have determined the meaning of the B words by linguistic treatment without recourse to surrounding circumstances. He does not refer to the ordinary or usual meanings of the words at all and gives no reasons why the words cannot be given their ordinary or usual meanings in this particular context. Appellant submits that there is no difficulty in giving these words their ordinary C meaning in their context. In the premises, the Judge's consideration of various surrounding circumstances was not justified and he erred in this respect. In any event, the Judge erred in holding that the surrounding circumstances, to which he did refer, were relevant or decisive in determining the meaning to be placed on the words 'prakties uitvoerbaar'. The meaning contended for

by appellant should have been D upheld, and the respondent's claim should have been dismissed, since it is abundantly clear from all the evidence that the cost of the scheme is so high as to be out of all proportion to any economic or useful advantage that appellant may derive therefrom. The fact that a matte r of E this kind is left to the decision of a competent engineer does not make it unlikely that his decision was to be final. Decisions of engineers or valuators are frequently made decisive of certain matters. They do not act as arbitrators and they need not hear evidence or the parties. This was primarily a technical matter to be investigated. It was not a dispute between the parties on the question of the 'praktiese F uitvoerbaarheid' of a proposed scheme. The engineer was in the position analogous to that of a valuator, not that of an arbitrator. See Stein v Otto, 1917 W.L.D. 2 at pp. 5 and 6; Redman, Law of Arbitrations and Awards, 5th ed., at pp. 8 - 9. A. P. Burger, S.A. (bygestaan deur W. Vivier), namens die respondent: G Daar word nie in die skikkingsakte uitdruklik gesê dat die jurisdiksie van die Hof uitgesluit is nie, of dat enige persoon 'n finale beslissing hieroor kan vel nie. Derhalwe kan die Hof net die bevoegdheid om hieroor te oordeel ontneem word as daar 'n stilswyende term dienooreenkomstig in die ooreenkoms ingelees moet word. Vir die inlees van 'n stilswyende H term word vereis (a) dat die term noodwendig afgelei moet word of anders gestel dat die Hof tevrede moet wees die partye moes bedoel het om die stilswyende term deel van hulle ooreenkoms te maak. Sien Mullin Ltd v Benade Ltd., 1952 (1) SA 211 op bl. 214 - 5; Bresgi v Lazersohn, 1939 AD 445 op bl. 454; Union Govt v Faux Ltd., 1916 AD 105 op bl. 112; (b) dat die stilswyende term duidelik is en met pEX PARTE DIE MINISTER VAN JUSTISIE: IN RE S v VAN WYK 1967 (1) SA 488 (A) Citation 1967 (1) SA 488 (A) Court Appèlafdeling Judge Steyn HR, Rumpff AR, Botha AR, Williamson AR en Trollip Wn AR Heard September 12, 1966 Judgment November 24, 1966 Annotations A [zFNz]Flynote : Sleutelwoorde Strafreg - Persone, verantwoordelikheid van - Noodweer ter verdediging van goed - Wanneer 'n geldige verweer - Bewyslas op Staat om daardie vorm van noodweer ook te weerlê. [zHNz]Headnote : Kopnota Afhangende van omstandighede, is dit geoorloof om 'n ander te dood of te beseer by wyse van noodweer ter verdediging van goed. Die bewyslas rus op die Staat om daardie vorm van noodweer ook te weerlê. Nadat 'n winkelier, wat veel te verduur gehad het met winkelbrake, verskeie maatreëls daarteen, sonder uitwerking, getref het, het hy, met medewete van die polisie, 'n haelgeweer so in sy winkel gestel dat 'n inbreker die stel sou aftrap wanneer hy by 'n bepaalde venster inkom of goed agter die toonbank kom vat, en dat die skoot hom dan na verwagting in die been sou tref. Op die winkeldeur het hy in albei landstale 'n kennisgewing aangebring met die strekking dat 'n haelgeweer in die winkel gestel is en dat enigeen wat daar ingaan en geskiet raak, dit op sy eie verantwoordelikheid doen. Daar het weer 'n inbreker gekom, die stel afgetrap en 'n dodelike wond opgedoen. Op 'n aanklag van moord het die winkelier hom op noodweer beroep en is

op grond daarvan vrygespreek. Na aanleiding daarvan het die Minister ingevolge artikel 385 van Wet 56 van 1955 sekere vrae aan die Hof voorgelê. Die Staat het nie bewys dat daar vir die winkelier 'n ander minder gevaarlike en doeltreffende middel beskikbaar was wat hy redelikerwyse kon gebruik het om sy goed te beskerm nie, en die moontlikheid dat die oorledene wel van die kennisgewing geweet het, was nie weerlê nie en kon nie as redelike moontlikheid uitgeskakel word nie. Beslis, waarmee RUMPFF, A.R. en EILLIAMSON, A.R., nie saamgestem het nie, dat die Staat nie bewys het dat die perke van noodweer oorskry is nie. [zFNz]Flynote : Sleutelwoorde Criminal law - Persons, liability of - Self -defence of property - When a valid defence - Onus on State to rebut that form of self-defence also. [zHNz]Headnote : Kopnota Depending on the circumstances, it is permissible to kill or injure another by way of self-defence in the defence of property. The onus rests upon the State to rebut that form of self-defence also. After a shopkeeper, who had suffered greatly from shop-breaking, had taken other precautions without effect, he had, with the knowledge of the police, rigged up a shotgun in such a manner that a person breaking in would fire it if he came in by a certain window or came to fetch goods behind the counter, and that the shot would then be expected to hit him in the leg. He had placed a notice on the shop door in both official languages to the effect that a shotgun had been placed in the shop and that anybody who entered and was shot did so at his own risk. A person again broke in, set off the contrivance and received a fatal wound. On a charge of murder the shopkeeper invoked self-defence and was discharged on that ground. As a result thereof the Minister put certain questions to the Court in terms of section 385 of Act 56 of 1955. The State had not proved that there was a less dangerous yet effective means which he could reasonably have adopted to protect his property, and the possibility that the deceased actually knew of the notice was not rebutted and was a reasonable possibility which could not be rejected. Held (RUMPFF, J.A. and WILLIAMSON, J.A., dissenting), that the State had not proved that the limits of self-defence had been exceeded. Aansoek deur die Minister van Justisie ingevolge art. 385 van Wet 56 van 1955. Die feite blyk uit die uitspraak van STEYN, H.R. F H. J. Beyers, namens die aansoekdoener: Although the defence of necessity is available to one acting in defence of his property, the 1967 (1) SA p489 defence is limited. In the instant case, the limits were exceeded. The common law writers all discuss the killing of an attacker or intruder in defence of life or property under homicide on the basis that such killing is, when the proper conditions are present, justifiable homicide. See Carpzovius, Lijfstraffelyke Misdaeden. chap. 32, paras. VI A and XX; Hüber, Hedendaegse Rechtsgeleertheyt (Gane's translation, chap. 13, sec. 17, p. 429); van der Linden, Rechts Pract. en Koopmans Handboek, II v IX. p. 244; Van Quistorp, sec. 243; Damhouder, Praktijke in Criminele Saecken, Cap. LXXXVIII, p. 113; van Leeuwen, Censura Forensis, Part 1, Bk. V, Chap. 1, 12, 15; van Leeuwen, Roomsch B Hollandsch Recht, Bk. IV, Deel XXXIV, 'n 11, p. 252; Schorer, Aantekeninge, Bk. 111, Deel XXXIII, 9, p. 631; Rechtsgeleerden Observatien over H. De Groot, LXXXVIII, pp. 200, en 201, re III B. 33, Deel 9; Merula, Manier van Proceerderen, Tit. VIII, Cap. XI, p. 111; R v Mahomed and Another, 1938 AD 30. No decision relating to killing C in defence of property could be found but it is of importance to note what limitations have been held to exist in

respect of a defence of necessity in the case of defence of life. See R v Attwood, 1946 AD 331 at p. 340. The conditions are: (i) unlawful attack; (ii) reasonable grounds for apprehension of danger of death of serious injury; (iii) D means of self-defence used should not be excessive in relation to the danger; (iv) that the means used were the only or least dangerous means whereby the defender could have avoided the danger. Surely defence of property cannot be protected to a greater degree. Therefore, at common law, the killing of a thief by the owner of property endangered by the former, would only be justified if life itself were also endangered or E the thief could not otherwise be apprehended. The provisions of sec. 37 (1) of Act 56 of 1955 are strikingly similar to this conclusion and it may very well be said that it crystallises the common law and extends the protection afforded an owner of property to other persons entitled to effect an arrest without a warrant and in respect of additional offences. If an owner of property were to be justified, on the common F law, in killing a thief merely to protect his property without any limitation, there is much to be said for the view that that law would then be inconsistent with the Statute. Force is lent to this argument by the terms of sec. 44 (2) of Act 31 of 1917, the forerunner of the present section, as it was originally enacted. It is to be noted that no G protection is conferred upon an owner of property specifically, as distinct from other persons. The section confers upon the killer a protection which he otherwise would not have. See R v Britz, 1949 (3) SA 293. And it applies to the act calculated to kill and not merely to the result. See R v Oosthuizen, 1961 (1) SA 604; S v Mnanzana, H 1966 (3) SA 38. The decision in R v Van Heerden, 1958 (3) SA 150, is incorrect, especially when viewed in the light of the reasoning in S v Bernardus, 1965 (3) SA 287, in regard to the likelihood of consequences. Therefore the death of a thief, resulting from the performance of an act calculated and intended to wound him by means whereby death should and must have been foreseen, is not justifiable homicide, when the thief has not been given the option of submitting to arrest and the author of the act has deprived himself of alternative means of effecting an arrest. The accused in the 1967 (1) SA p490 present case exceeded the limits imposed by law on a defence of necessity. The following cases are illustrative of what should be foreseen when a firearm is used, even when the person concerned retains control of it, and of the care that should be exercised in its use, viz. A Ross v Rex, 1941 NPD 13; R v Potten, 1949 (4) SA 1042; Trimmel v Williams, 1952 (3) SA 786; R v Hedley, 1958 (1) SA 362. The decisions in these cases a re supported by the reasoning in S v Bernardus, supra; S v Mini, 1963 (3) SA 188 at 192F - G. The act of the accused, in setting the trap consisting of a lethal weapon, which B act he must have appreciated might result in death, was an unlawful act, beyond what was reasonably necessary to protect his property and to effect the arrest of an intruder, and he should have been convicted of culpable homicide. If death had not resulted the act of the accused would have constituted an assault. C A. J. Heyns, ten gunste van die Verhoorhof se uitspraak: Die antwoord op die eerste regsvraag wat gestel is, nl. of 'n persoon hom op die leerstuk van noodweer kan beroep waar hy 'n ander dood of beseer ten einde sy besittings te beskerm, is bevestigend. Skynbaar moet onderskei word tussen optrede wat aangewend mag word teen inbrekers en rowers en D gewone diewe en ook tussen diewe wat in die nag optree in teenstelling met die wat in die dag optree. Die stelling word gemaak dat 'n persoon geregverdig is en straffeloos sou gaan as hy iemand beseer of selfs dood as die optrede as gevolg waarvan die besering opgedoen is of die dood ingetree het sodanig was dat dit die enigste redelike optrede was onder E die besondere

omstandighede wat geheers het, waarop hy sy besittings kon beskerm. Gesag vir hierdie stelling kan afgelei word uit die menings van skrywers oor ons reg en sake uitgewys in die Howe. Sien de Wet en Swanepoel, S.A. Strafreg, 2de uitg., bl. 67 - 68; Gardiner & Lansdown, S.A. Criminal Law and Procedure, 6de uitg., bl. 112, 1549 - 50; S.A. Law Journal, vol. 49 (1932), 'Noodweer' deur I. van Zyl Steyn, op bl. F 462, 464, 465; S.A. Law Journal, vol. 67 (1950), 'Digest of the Law of Murder and Culpable Homicide' deur T. B. Barlow, op bl. 406, art. 14; Butterworth's S.A. Law Review, 1954, 'Defence, Necessity and Acts of Authority', deur professor T. W. Price, op bl. 8, s.v., 'defence of person and property'; R v Stephen, 1928 W.P.A. 170 op bl. 171 - 2; R. G v. Schultz, 1942 O.P.A. 56 op bl. 63, 64, 65; Tydskrif vir Hedendaagse Romeins-Hollandse Reg, 1942, 6de Jaargang, op bl. 155 - 8; vgl. ook Russel, Crime, 11de uitg., bl. 757. By die skrywers oor die gemene reg gemeld in die hoofde van argument van die advokaat vir die Staat word ook verwys na Gane se vertaling van Voet, Commentarius ad Pandectas, Boek 48.8.11 en 12. Op die tweede vraag gestel, nl. of die perke van H noodweer in die omstandighede soos weergegee in die onderhawige saak nie oorskry is nie, word die Verhoorregter se uitspraak ondersteun, te wete, dat die perke nie oorskry is nie. Vir optrede om binne die perke van noodweer te val, en dus nie strafbaar te wees nie, moet die optrede, objektief geoordeel, nie skadeliker wees nie as wat 'n redelike mens, wie hom in die posisie van die verdediger bevind, sou aangewend het ter afwering van die aanval teen hom. Sien de Wet en Swanepoel, supra op bl. 71 - 2; Gardiner & Lansdown, vol. 2, bl. 1546; Noodweer deur van Zyl Steyn, supra op 1967 (1) SA p491 STEYN HR bl. 471 - 3; Ntanjana v Vorster and Minister of Justice, 1950 (4) SA 398 op bl. 405F - N, 406A - D; R v Zikalala, 1953 (2) SA 568 op bl. 571G - H, 572A - B; R v K., 1956 (3) SA 353 op bl. 358G - H, 359A - B; R v Patel, 1959 (3) SA 123 op bl. 123C - H, 124B; S v Jackson, 1963 (2) SA 626 op bl. 628F - H, 629A - C. Alhoewel die A stelling hierbo gemaak is dat die verdediger se optrede gemeet moet word volgens 'n objektiewe norm, is dit 'n gekwalifiseerde objektiewe norm, want dit moet die dader as persoon in ag neem en die omstandighede waaronder hy opgetree het wat byna 'n subjektiewe vorm is. Sien Ntanjana v Vorster and Minister of Justice, supra op bl. 406A; R v K., supra B op bl. 359A; R v Patel, supra op bl. 123D; S v Jackson, supra op bl. 629C. Dus het die verdediger onder die omstandighede wat geheers het en in die besondere posisie waarin hy hom bevind het, nie die perke van noodweer oorskry nie toe hy 'n haelgeweer gestel het in sy winkel. Die opstel van meganiese afweermiddels as teenvoeter teen inbrake of C ander wederregtelike optrede word in Brittanje by wetgewing beheer. Kyk Russell, Crime, 11de uitg., bl. 699. Volgens die Instituut vir Buitelandse Reg en Regsvergelyking van die Universiteit van Suid-Afrika, word die opstel van gestelde gewere sonder amptelike toestemming belet by art. 367, No. 8, van die Duitse Strafkode. Beyers, in repliek. D Cur. adv. vult. Postea (November 24). [zJDz]Judgment E STEYN, H.R.: In die Rondgaande Hof op Messina het van Wyk tereggestaan op 'n aanklag van moord. Hy is 'n winkelier wat veel te verduur gehad het van winkelbrake. Hy het verskeie maatreëls daarteen getref, maar sonder uitwerking. Ten einde raad het hy met medewete van die polisie 'n haelgeweer so in sy winkel gestel dat 'n inbreker die stel sou aftrap F wanneer hy by 'n bepaalde venster inkom of goed agter die

toonbank kom vat, en dat die skoot hom dan na verwagting in die been sou tref. Op die winkeldeur het hy in albei landstale 'n kennisgewing aangebring met die strekking dat 'n haelgeweer in die winkel gestel is en dat enigeen wat daar ingaan en geskiet raak, dit op sy eie verantwoordelikheid doen. Daar het weer 'n inbreker gekom, die stel afgetrap en 'n dodelike wond G opgedoen. Van Wyk het hom op noodweer beroep en is op grond daarvan vrygespreek. Na aanleiding daarvan het die Minister ingevolge art. 385 van die Strafproseswet, 56 van 1955, die volgende vrae aan hierdie Hof voorgelê: '(a) Kan 'n persoon hom op die leerstuk van noodweer beroep waar hy 'n ander dood of beseer ten einde sy besittings te beskerm? H (b) Indien wel, is die perke van noodweer in die omstandighede, soos weergegee in die beslissing van S v H. A. van Wyk, nie oorskry nie?' Soos uit die feite blyk, het ons nie hier met die gewone geval van noodweer te doen nie. Die antwoord op die eerste vraag, met sy algemene strekking, vir sover dit ook op die gewone geval betrekking het, sou bygevolg nie sonder meer uitsluitsel gee omtrent die vraag of van Wyk verkeerdelik vrygespreek is nie. Die eintlike vraag is of die stel 1967 (1) SA p492 STEYN HR van die geweer, in die omstandighede in genoemde beslissing weergegee, 'n geoorloofde maatreël was om van Wyk se winkel en handelsware teen A verwagte inbraak en diefstal te beskerm. Die beginsels wat die gewone geval van noodweer teen inbraak en diefstal beheers, sou egter wel, na my mening, by die behandeling van hierdie vraag ter sake wees, en daarom begin ek met die eerste vraag wat voorgelê is. Omtrent bedoelde beginsels is ons skrywers dit nie eens nie en dit is moeilik om, uit wat hulle sê, 'n omvattende omskrywing daarvan te haal B wat as ons aanvaarde gemene reg sou kan geld. Dat noodweer ter beskerming van goed of besit teen eiemagtige ontneming geoorloof is, word vrywel algemeen toegegee. Dit is trouens, net soos noodweer ter beskerming van lyf en lewe, 'n elementêre reg wat so oud is soos die mens self en deur die aard van die saak ingegee word. Ten aansien van C die perke wat daarop gestel moet word, die sg. moderamen inculpatae tutelae, d.w.s. die bestuur of beteueling van onbesproke of onberispelike beskerming, en meer bepaald wat die vraag betref of goed selfs met doodslag beskerm kan word, loop die menings uiteen. Genoemde begrip, wat by noodweer in die algemeen aanwending vind, is vermoedelik ontleen aan Cod., 8.4.1. waar juis gepraat word van die verdediging van D besit deur die afweer van geweld inculpatae tutelae moderatione. Aan die een kant word uit hoofde van oneweredigheid van beskermde belange aangevoer dat die neem van 'n lewe, net om aardse goed te behou, nie geregverdig is nie; aan die ander kant dat die besitter die persoon wat hom sonder reg sy goed wil ontneem, kan dood as daar geen ander manier E is om sy goed te behou nie. Eersbedoelde mening skyn minstens ten dele saam te hang met die Romeinse reg insake dagdiewe en nagdiewe. Daarna word herhaaldelik verwys. Volgens die Twaalf Tafels kon 'n betrapte dagdief, nl. alleen gedood word, as hy hom met 'n wapen verdedig. Volgens Dig., 48.8.9, word iemand wat 'n nagdief gedood het nie gestraf F nie as hy hom nie sonder gevaar kon spaar nie (si parcere ei sine periculo suo non potuit). Gothofredus teken by sine periculo suo aan: suarum rerum, sui corporis, sonder gevaar dus vir sy goed of sy lyf, maar die insluiting van gevaar vir sy goed het nie by almal ingang gevind nie. Hüber, Hedendaegse Rechtsgeleertheyt, 6.13.16 en 17, vereis liggaamlike geweld vir geoorloofde doodslag, omdat gevaar vir goed G alleen geen genoegsame rede vir doodslag teen die geweldenaar is nie. Geld en goed kan nie teen die siel van 'n mens

opweeg nie, behalwe moontlik waar die dader nie sonder die ontneemde goed kan leef nie. Daarom kan 'n dief nie gedood word nie, dan alleen wanneer hy nie buite gevaar vir eie lewe gespaar kan word nie, tewete as hy bedags van 'n H geweer voorsien is en dit gebruik en by nag as dit onseker is of hy gewapen is. Schomaker, Cons. en Adv. 2 Cons. 59.13, meen dat 'n nagdief wat kom net om te steel, straffeloos doodgemaak kan word, maar gee ook as rede dat dit onseker is of hy wil dood liewer dan steel. Perezius, Praelect. in Cod., 9.16.43, gee dit as die algemene mening dat doodslag nie by die verdediging van goed geoorloof is nie, tensy daar terselfdertyd gevaar vir lewe of lyf is. Dit, sê hy, stem ooreen met Dig., 48.8.9. By 'n nagdief word nl. vermoed dat hy nie slegs wil steel nie. Maar as daar geen lewensgevaar is nie, is dit nie reg om vir die behoud van verganklike goed 'n lewe te neem nie, behalwe in die 1967 (1) SA p493 STEYN HR uiterste geval waar geen lewensmiddele meer sou oorbly nie. Ter motivering van die uitsondering voeg hy by dat inbesitnemers en ande r boosdoeners anders die geleentheid gegee sou word om ander van hul goed te beroof, buite teenspraak of verdediging deur die eienaar; en derhalwe A moet die oorsaak van die doodslag eerder aan hom toegereken word wat die goed wederregtelik weggevat het as aan die eienaar wat die reg gehad het om sy goed te verdedig. Hierdie motivering sou die reg van noodweer seker kan uitbrei buite die perke wat hier gestel word. Ook volgens Voet, 48.8.10, kan iemand 'n nagdief dood as hy hom nie sonder gevaar B vir homself kan spaar nie, maar hy voeg by dat, volgens gebruik in Holland, sekere dagdiewe gedood kan word as hulle na 'n waarskuwing nie ophou nie en koppige weerstand bied; en volgens Merula, Manier van Procederen I, Tit. 8, cap. I, n. II, mag ek 'n dief, wat ek in die nag in my huis vind, alleen dood om my self te verdedig. Van der Keessel, Praelectiones op De Gr., 3.33.9, beperk geoorloofde doodslag by nagdief C sowel as dagdief tot die geval waar die dief hom met 'n wapen verweer. Hy verwys dan egter na Rechtsgeleerde Observatie, Obs. 97, waar, in verband met dieselfde bewysplek, sekere plakkate van die Staten van Holland genoem word, waarby verstaan is 'dat by zoo verre eenige dieven by een huysheer of yemand van zyn familie des nagts op't feyt bevonden zynde doodgeslagen of gequetst worden, daar mede niet misdaen of verbeurd zal zyn'. D (Ook van Leeuwen, R.H.R., 4.34.11, en Censura Forensis, 5.1.14, verwys na hierdie plakkate). In genoemde Observatie word verder gesê dat verskeie wette in Holland die onderskeid tussen nag - en dagdiewe in hierdie opsig weggeneem het 'om de groote consequentien en het nadeel, welke de goede ingezetenen door de dieveryen leden, te verhoeden'. E Ander skrywers skyn op twee gedagtes te dink. De Groot, De Iure Belli ac Pacis, 2.1.11 en 12, sê eers dat hy nie sal ontken dat die rower, as dit noodsaaklik is ten einde die goed te behou, gedood kan word nie, want die begunstiging van die onskuldige en die afkeur teen die rower F weeg op teen die oneweredigheid tussen goed en lewe. As na die reg alleen gekyk word, sou die dief wat met die goed vlug, as die goed nie anders teruggekry kan word nie, bygevolg met 'n werpspies te gronde gerig kan word. Maar, as hy kom by die verskil tussen die dagdief en die nagdief, dan sê hy dat die bedoeling van die Romeinse wetgewers so verstaan moet word dat niemand direk ter oorsake van goed gedood kan G word nie, soos waar die voortvlugtige met 'n wapen neergevel word om die goed terug te kry, maar wel waar eie lewe in die gedrang kom, in welke geval die gevaar afgeweer kan word met

lewensgevaar vir die ander. Hy verwys ook na die Joodse reg en sluit af deur te sê dat die reg, sowel die Joodse as die Romeinse, dieselfde as caritas voorskryf, nl. H dat iemand nie gedood kan word net omdat hy goed steel nie, maar dat dit slegs geoorloof is as hy wat sy goed wil behou, self in die gedrang kom. Dit is my nie duidelik dat hy hier slegs met 'n weergawe van die Joodse en Romeinse reg as sulks besig is nie. Barbeyrac het hierop 'n aantekening waarin hy de Groot se sienswyse omtrent die Romeinse reg betwis. Hy sê dat die Romeinse reg, wat die verdediging van goed betref, net soseer doodslag veroorloof, as daar geen ander manier is om die goed te behou nie, as by die verdediging van lewe. Hy wat 'n dief in sy huis vind, kan die dief nie sonder meer doodmaak nie, maar wel deur 1967 (1) SA p494 STEYN HR uitoefening van die reg wat elkeen het om sy goed te beskerm, as daar geen ander middel is nie. Damhouder, Prax. Crim., Cap. 78, begin met die A stelling dat 'n nagdief ook ter noodsaaklike beskerming van goed straffeloos gedood kan word, maar dit moet 'kostelijke goederen' wees, daar moet eers om hulp geroep word (om agterdog van heimelike en voorbedagte doodslag uit die weg te ruim), die dief moet nie bekend wees nie, sodat daar nie geregtelik teen hom opgetree kan word nie, en hy moet nie gevang kan word nie. Maar dan gaan hy oor na 'n verdere B bespreking van dagdiewe en nagdiewe, wat min of meer ooreenstem met de Groot se sienswyse omtrent die Romeinse reg. Vromans, De Foro Competenti, 1.1, nl. skyn te meen dat doodslag ter verdediging van goed teen 'n nagdief geoorloof is, 'dog aangesien het bloed van een mensch veel te kostelijk is, so moet men buiten nood, tot verdediging van sijn goederen, het selven niet onstraffelijk te ruvkeloos vergieten . . .' C Schrassert, Obs. Prac. Obs., 391. 1 - 6, merk op dat dit regtens geoorloof is om hom wat 'n ander sy besit afhandig wil maak, onverwyld met wapens te weerstaan en hom uit te dryf, en as hy nie wil gaan nie en met wapens weerstand bied, hom te verwond en selfs te dood. Om nie vir D 'n wond aanspreeklik te wees nie, is dit voldoende dat die ontnemer weier om die saak af te gee. Verweer teen besits-ontneming word moderata et inculpata genoem, solank nie woede nd-wild te lyf gegaan word nie. Dan voeg hy egter by dat die ontnemer selfs gedood kan word, hoewel daar geen lewensgevaar dreig nie, as die saak nie anders beveilig kan word nie. E Daar is egter ook skrywers by wie minder dubbelsinnige gesag te vind is vir die mening dat doodslag ter verdediging van goed ook buiten eie lewensgevaar geoorloof is. Clarus, Opera Omnia, Lib. 5, para. homicidium, n. 24, 25 en 47, skyn hierdie mening te onderskryf: Nam (ut vulgo dici solet) bona et res vitae aequiparuntur. So kon 'n nagdief straffeloos gedood word, mits hy nie herken word nie, nie sonder die F goed weggaan nie, en mits daar eers om hulp geroep word. (Hierdie laaste vereiste, wat Damhouder ook noem, het volgens Groenewegen, De Leg. Abr. ad Dig., 9.2.4, verval). Wat die dagdief betref, wyk Clarus hiervan af, maar voeg dan by dat hy ook gedood kan word as die eienaar hom vind dat hy met die goed wegvlug, as hy dit nie anders kan terugkry nie. Volgens Carpzovius, Prac. Rerum Crim., 1.32.5 et seq., kan 'n ander G straffeloos gedood word nie slegs ter beskerming van eie liggaam nie, maar ook ter verdediging en herkryging van goed. Ook ten opsigte van goed staan dit vry om geweld en onreg te verdryf. Hy verwys na die algemene sienswyse dat dit alleen geoorloof is waar gevaar van lyf en lewe op die spel kom, omdat daar geen eweredigheid tussen goed en lewe H bestaan nie. Maar as dit so is, sê hy, dan verskil die verdediging van goed weinig of glad nie van verdediging van lyf of lewe nie, want

dan word doodslag nie toegestaan ter verdediging van goed nie maar ter selfverdediging, en daardeur sal goed eerder verloor as behou word. Die besitter sal moet vlug en lewensgevaar sou nooit ontstaan nie. Wat die reg met die een hand gee sou met die ander hand weer ontneem word. Dit is in elk geval nie in te sien hoe die eienaar sy goed sonder gevaar van lyf of lewe kan verdedig nie, tensy die dief vlug. Laat die dief die goed agter of is hy bekend, kan hy nie gedood word nie. Maar waar 'n 1967 (1) SA p495 STEYN HR onbekende dief te perd met goed wegvlug en die verdediger kan sy goed nie terugkry nie, verklaar hy onbeskroomlik dat die dief met 'n pyl of koeël geskiet kan word. Wat die eweredigheid betref, is die mens in hoogste waarde te hou, indien hy in sy stand bly, maar as hy die A maatskappy en die openbare welsyn benadeel en die menslike rus ten hoogste steur en kwets, moet sy lewe waarlik nie hoër geskat word nie. Boehmer, Observationes Ad Quest. 32, n. 36, bespreek dieselfde aangeleentheid. Die redes van diegene wat omtrent die gewelddadige verdediging van goed aarsel, beskryf hy as meesal lamlendig. Slegs twee daarvan het 'n skyn van waarheid: Die gedagte, aan die Romeinse reg B ontleen, dat 'n dief slegs dan gedood kan word as sy doder hom nie sonder gevaar kan spaar nie, en die bewering dat die moderamen inculpatae tutelae uit die aard kenmerkend is van lewensgevaar alleen. Wat eie eerste betref, moet Dig., 48.8.9, nie sonder meer met die persoon en sy lewe in verband gebring word nie, maar eweseer met die C verlies van goed - 'n sienswyse wat met die reeds genoemde van Gothofredus ooreenstem - sodat die betekenis is dat 'n nagdief nie anders gedood kan word nie dan wanneer na gelang van die geval gevaar òf van lewe òf van verlies van goed in der waarheid aanwesig is, soos waar hy òf die gedane contrectatio met 'n wapen verdedig, òf die goed in vlug wegvoer. Wat die dagdief betref is dit nie soseer sy opset om te dood D nie - wat moeilik waarneembaar is - maar alleen die veiligheid van self of goed wat die grondslag van gewelddadige verdediging uitmaak, met die gevolg dat die gevaar van verlies van goed voldoende is, so dikwels hulle nie anders dan gewapender hand behou kan word nie. Wat die tweede rede betref, dit steun op die valse sienswyse dat bedoelde E moderamen nie beskikbaar is nie behalwe vir behou van lewe. Daar is egter geen rede waarom dit nie ook by goed uit die aard van die voorgewerpte gevaar aangeneem kan word nie. Die begrip behels niks anders nie dan die onbesproke verdediging van dit wat nie langs ander weg teruggekry kan word nie, of dit lewe is en of dit iets anders is F waarvan die beskerming regtens geoorloof is. Codex, 8.4.1, waaraan die begrip ontleen word, handel alleen oor die verdediging van goed en nie van liggaam nie. Maar ook ten aansien van goed moet die aantasting onmiddellik en onvoorsien wees, en daar moet geen ander middel wees om die gevaar af te wend nie. Hierdie uiterste verweersreg geld by enige bedreiging hoegenaamd waarvoor geen ander dan dodelike weerstand G voldoende is nie, maar alleen teen 'n onbekende teen wie daar geen regshulp is nie, en die goed moet nie van geringe waarde wees nie. Moorman, Verhandelinge over de Misdaden, 2.2.3, merk op dat dit ook geoorloof is om diewe en struikrowers, op heterdaad betrap, van die lewe te beroof. Hy noem dan die Romeins-regtelike verskil tussen nag - en H dagdiewe, maar wys daarop dat daar ook verskeie plakkate is, die jongste van die Staten Generaal van 14 Oktober 1723, ten effekte dat, waar 'n dief of 'n kwaaddoener wat in die nag op iemand se grond of erf, of in sy huis, kom om te steel of in te breek, op heterdaad betrap word, en deur die eienaar, huurder of sy dienaar gekwes of doodgeslaan word, dan is daarmee niks misdaan nie, maar sal dit verstaan word

'als tot bescherming van zijn of haar goed, of leven, wel en wettiglijk gedaan te zijn'. 1967 (1) SA p496 STEYN HR Volgens Schorer op De Groot, 3.33.9, hoewel hy ook die ander mening noem, staan noodweer die aangevallene teen 'n nagdief vry 'ter behoudenisse niet alleen van zijn leven, maar ook van zijne goederen'. A Maar dit moet in gesonde sin verstaan word, indien nl. iets van groot aanbelang ontsteel is. Volgens sommige mag mens selfs nie wond nie, as die ontsteelde saak gering is. Voorts, sê hy, hou die straf op 'wanneer men zig by den rechter niet kan beklagen, in welk geval de staat der natuur herleeft, en niemand hierdoor wordt beledigd, nadien het belang van het gemenebest vordert, om de nacht-dieven door de zwaarste straffen af te schrikken'. B Van der Linden, 2.5.9, is minder duidelik. Hy beweer dat verdediging van goed teen 'n dief ook soms 'n grond vir noodweer kan oplewer. Dit kom ewewel hier veel aan op die omstandighede waaruit afgemeet moet word of die neerlaag al dan nie onder 'n onversigtige doodslag gereken moet word. Wat hierdie laaste bewering betref, het hy vermoedelik die reeds C genoemde moderamen in gedagte. Vir die eerste bewering steun hy egter op Puttmann, Elementa Juris Criminalis, 1.20, para. 321. Laasgenoemde sê wel dat nie alleen die natuurreg nie, maar ook die Romeinse en Saksiese reg toelaat dat 'n dief en ook 'n rower gedood word, wanneer die goed nie anders van hom gered kan word nie, maar uit die verwysings in die voetnote na die Romeinse en Saksiese reg reeds, staan dit nie buite D twyfel dat hy ook die geval wil insluit waar die verdediger se lyf of lewe nie in gevaar kom nie. Uit die voorgaande blyk dit dat doodslag ter verdediging van goed ongetwyfeld geoorloof is waar die omstandighede sodanig is dat daar gevaar vir die verdediger se lyf of lewe is, en die aanslag anders nie E afgeweer kan word nie. Dit is die soort geval wat geredelik sal voorkom waar die goed, bv. teen 'n vasberade dief of brandstigter, verdedig moet word. Waar die dief of brandstigter hom met geweld teen die verdediger verset, kan geweld beantwoord word met die geweld wat nodig is om dit te bowe te kom en die goed te behou, en as hy deur niks minder afgeweer kan F word nie, sou doodslag geoorloof wees. Daaroor skyn ons skrywers dit almal eens te wees. Maar dit sou dan ook nie 'n suiwer geval van verdediging van goed wees nie. Soos Carpzovius tereg opmerk, het ons dan eintlik met selfverdediging te doen. By die beoordeling van so 'n geval, word die verdediging van die goed bloot toevallig en insidenteel. Die verskil van mening tree in wanneer lyfs - en lewensgevaar vir die G verdediger van goed uitgeskakel word, soos in die gevalle van die voortvlugtige dief wat die goed saamvat, deur Clarus, Perezius, Carpzovius, Boehmer en Schorer genoem. Soos ek ons skrywers verstaan, sou daar ook waar daar geen sodanige gevaar is nie, geen beswaar bestaan teen noodsaaklike geweld wat die aantaster se lewe nie in gevaar sou stel nie. Dit is oor noodsaaklike doodslag dat hulle verdeeld is. Wat H dit betref, wil dit my voorkom dat die mening van diegene wat selfs noodsaaklike doodslag as geoorloof beskou, verkieslik is. Indien noodsaaklike geweld in beginsel wel geoorloof is - soos dit blyk te wees - dan is dit my nie duidelik waarom by noodsaaklike doodslag van daardie geginsel afgewyk moet word nie. Die beswaar, deur verstaanbare menslike oorwegings ingegee, teen die oneweredigheid tussen goed en lewe, lyk my as algemene uitsluitingsgrond regtens nie oortuigend nie. De Wet en Swanepoel, S.A. Strafreg, bl. 70, merk op dat dit nie houdbaar is om by noodweer die waarde van die beskermde belang en die waarde van die 1967 (1) SA p497

STEYN HR aangerande belang teen mekaar op te weeg nie. Dit moet toegegee word, meen ek, dat so 'n opweging as deurlopende maatstaf nie aanneemlik is nie. Wat noodweer in die algemeen betref, is die bedreigde en die aangerande belang te dikwels nie gelyksoortig of ewewaardig nie. 'n Klap A kan weliswaar nie sonder meer doodslag regverdig nie, maar die afweer van 'n ernstige nie -lewensgevaarlike letsel, bv., wat dit wel kan doen, sou nouliks teen die lewe van die aanrander kan opweeg; en hoe meet 'n mens die eer of liggaamlike integriteit van 'n vrou wat verkrag word teen die lewe van haar verkragter? Eweredige vergelding deug nie as 'n vaste grondslag vir noodweer nie. Die aanrander van 'n ander se reg, B wat die reghebbende se verbod, waarskuwing en verset so hardnekkig verontagsaam dat hy alleen deur die uiterste optrede afgeweer kan word, kan met goeie rede as die eintlike bewerker van sy eie onheil beskou word. Dit is hy wat buite die regsorde tree, en as hy die dood wil trotseer om 'n ander se reg te skend, waarom moet die verdediger, vir C wie dit onteenseglik geoorloof is om sy reg te beskerm, as regsverbreker aangemerk word as hy dan liewer doodslaan as om sy reg prys te gee? Die op heterdaad betrapte wat self geen geweld in die skild voer nie, sal hom seker meesal onverwyld uit die voete maak; en die wete dat hy nie straffeloos gedood kan word nie, sou stellig nie daartoe D bydra om 'n vasberade skender van 'n ander se reg van sy wandaad te weerhou nie. Ek sou om dié redes, en gesien die steun wat daarvoor in ons gemene reg te vind is, meen dat dit verkeerd is om te sê, soos in R v Schultz, 1942 OPD 56, gedoen is, dat doodslag nooit geoorloof kan wees om diefstal as sulks af te weer nie. Hierdie gevolgtrekking pas ook beter aan, nie alleen by die plakkate waarna in die voorgaande verwys is E nie, maar ook by die bepalings van arts. 24 en 37 (1) van die Strafproseswet. Volgens art. 24 kan 'n private persoon sonder lasbrief iemand in hegtenis neem wat in sy teenwoordigheid o.a. diefstal, huisbraak of brandstigting pleeg of poog om dit te doen, of wat na sy wete kortgelede so 'n misdryf gepleeg het, of wat hy op redelike gronde daarvan verdink dat hy so 'n misdryf gepleeg het. Art. 37 (1) bepaal F vervolgens dat wanneer onder meer so 'n private persoon 'n poging aanwend om so iemand in hegtenis te neem en hy vlug of bied weerstand en kan nie op 'n ander wyse in hegtenis geneem en verhinder word om te ontsnap nie as deur hom te dood, dan word die doodslag regtens geag straffelose manslag te wees. Die reg om te dood word nie hier van lyfs G - of lewensgevaar vir die arrestant afhanklik gestel nie. Arres is natuurlik nie noodweer nie, maar dit maak deel uit, in hierdie samehang, van die geregtelike beskerming van goed, en by 'n op heterdaad betrapte aantaster van 'n ander se goed, sou dit ook dieselfde onmiddellik beskermende doel as noodweer dien. Daar sou bygevolg in ons reg niks H ongerymds in skuil nie as die verdediger van goed die aantaster desnoods kan dood, al doen hy dit nie ter beskerming van eie lyf of lewe nie. Uit die aard van noodweer beteken dit vanselfsprekend nie dat die verdediger van goed na willekeur tot die uiterste kan gaan nie. Hy sal nog staan, net soos by noodweer teen lewensgevaar, onder die beteueling van inculpata tutela, die voorskrifte van onberispelike beskerming, en hy sal alleen kan dood as dit werklik noodsaaklik is. Die vereiste, deur sommige skrywers gestel, dat die aantaster onbekend moet wees, lyk my, 1967 (1) SA p498 STEYN HR vir ons tyd altans, en as algemene beginsel, nie gegrond nie. Dat die eienaar bv. daarop kan reken dat hy gesteelde goed sal kan terugkry waar A die dief bekend is, sou in stryd wees met die werklikheid; en by brandstigting bv. sal die goed in elk

geval beskadig of vernietig word. Is die omstandighede van so 'n aard dat daar geen wesenlike gevaar bestaan dat hy die goed nie sal terugkry nie, sou doodslag onnodig gereken kan word. Die vereiste dat die goed nie van geringe waarde moet wees nie, sou ek ewe aanneemlik beskou as die stelling dat doodslag nie B geoorloof is om 'n onbenullige aanranding af te weer nie. Ek moet toegee dat dit minder logies is, maar by die uiterste oneweredigheid stuit logika te sterk teen regsgevoel. Die verdediger sal in elk geval, as dit redelikerwyse doenlik is, eers moet waarsku en sal hom moet beperk tot die mins gevaarlike optrede wat na redelike verwagting doeltreffend sou wees. As die aantaster bv. met behou van die goed C gevang kan word of met mindere geweld afgeweer kan word, mag hy hom nie dood nie, en ook nie as hy sonder die goed vlug nie, behalwe in 'n poging om hom in hegtenis te neem, en dan alleen mits art. 37 (1) van toepassing is. Die voorgelegde geval verskil van die gewone geval slegs hierin dat daar by die verdedigingsdaad, d.w.s. die stel van die geweer, nie 'n D onmiddellik dreigende gevaar was wat 'n aanwesige verdediger wou afweer nie. Soos ek later meer uitvoerig sal aantoon, was daar egter wel werklik dreig ende skade, wat van Wyk met betreklike sekerheid van inbrekers kon verwag, en wat hy nie redelikerwyse anders dan in absentia kon afweer nie. Die geweer is gestel met net een doel, nl. beskerming E van goed teen stellig verwagte winkelbraak en diefstal. Na my oordeel is dit wesenlik 'n geval van noodweer, al ontbreek die reeds gemelde feitelike omstandighede wat in die gewone geval aanwesig is. De Wet en Swanepoel, o.c., bl. 68, n. 37, verwys na hierdie soort geval asof dit onder noodweer val, en ek sou meen dat die beginsels wat die gewone geval van noodweer beheers, vir sover hulle toegepas kan word, wel hier F aanwending moet vind. Dit is 'n soort geval wat na my mening nie sonder meer tuisgebring kan word nie onder die gewone beginsels wat geld waar 'n eienaar op sy grond 'n gevaar skep vir ander wat met reg van toegang daar sal wees of moontlik sonder sodanige reg van toegang daar sal wees of moontlik sonder sodanige reg daar kan kom, en hom op dié wyse aan 'n G aantyging van strafbare manslag of miskien selfs van moord blootstel. Die inbreker-dief kom nie as 'n genooide, 'n toevallige besoeker of rondloper of as 'n gewone oortreder op 'n ander se grond nie, maar met die bepaalde misdadige oogmerk om 'n ander se goed te beskadig en te steel. In die een geval word die gevaar nie ter verdediging van goed H teen misdaad geskep nie, in die ander wel, en dit maak 'n verskil aan die perke wat regtens gestel moet word. Die tersaaklike feite, soos blyk uit die uitspraak van die Hof, is die volgende: Van Wyk se winkel is in Messina geleë op 'n betreklik eensame plek in 'n onbeboude gebied. In die nabyheid is 'n motorhawe en 'n sg. 'Cabin Roadhouse', maar in die onmiddellike omgewing is daar verder geen ander geboue nie. Daar is herhaaldelik by die winkel ingebreek, tot negemaal toe. Die laaste drie, voor die onderhawige voorval op 7 November 1965, het kort op mekaar gevolg gedurende die tydperk vanaf 7 September tot 1 Oktober. As gevolg van die diefstalle, was van 1967 (1) SA p499 STEYN HR Wyk geldelik ernstig benadeel. Hy het diefwering van staalpype aan die winkelvensters aangebring en ook besonder dik glas. Hy het 'n hond daar aangehou maar die is met klippe dood gegooi. Hy het ook 'n Bantoe -nagwag A gehad, maar hy is dikwels bedreig en met klippe bestook, deur van drie tot sewe persone, met die gevolg dat hy later nie meer wou wagstaan nie. Daarna het die inbrake plaasgevind. Van Wyk het dikwels self waggestaan, en dan het niks gebeur nie. Hy het die Kommandant van Polisie genader om hulp, maar hy het nie die personeel beskikbaar gehad om gereeld by die winkel te waak nie. Slegs een van die inbrekers is gevang en

gestraf. B Ten einde raad, het van Wyk met 'n speurder-sersant tot die verstandhouding gekom dat hy 'n haelgeweer kon stel, mits hy 'n behoorlike waarskuwing aanbring dat daar so 'n geweer gestel is. Die haelgeweer is so op 'n tafel gestel dat dit die gang tussen die toonbank en die rakke daaragter waarop die handelsware verpak was, sou bestryk en C voor een van die twee voorste vensters sou verbyskiet, maar met die loop na onder gerig, sodat dit die dief na verwagting ongeveer agtien duim van die grond af onder die vensterbank sou tref. Die patroon was met bokhael gelaai, maar al die korrels behalwe nege - dit het na bewering ongeveer veertig korrels bevat - is uitgehaal. As 'n D inbreker by bedoelde venster inkom of agter die toonbank inloop, sou hy die stel kan aftrap. Op die winkeldeur het van Wyk, soos reeds opgemerk, 'n kennisgewing in beide landstale aangebring ten effekte dat in die winkel 'n haelgeweer gestel is en dat enigeen wat daar ingaan en geskiet raak dit op sy eie verantwoordelikheid doen. Terwyl hy een nag in die winkel waggehou het, het vier Bantoes daar gekom, vermoedelik die E kennisgewing gesien, hoewel die beligting buite na bewering nie goed was nie, en hardop hul besluit uitgespreek om nie in te breek nie aangesien hulle geskiet sou raak. Die nag van die onderhawige voorval is 'n ruit in die reeds genoemde venster stukkend geslaan en een van die tralies van die diefwering oopge buig. 'n Inbreker, Dawid Moyo, het ingegaan en die stel afgetrap, vermoedelik by die venster nadat hy voete F eerste ingekruip het en met gebuigde knieë op die vloer gekom het. Die skoot het hom links voor in die heupgewrig getref. Hy is buite gevind en later oorlede aan bloeding en skok as gevolg van die wond. Bloed is op die vensterbank en binne die winkel gevind en in die oorledene se liggaam was daar nege haelkorrels. Hoewel die kennisgewing die vorige G dag nog op die deur vasgespyker was, was dit na die inbraak nie meer daar nie. Dit het die nag gereën en spore van twee persone wat weggehardloop het, was vanaf die deur op die nat grond sigbaar. Die Hof het bevind dat van Wyk nie wou dood nie maar slegs 'n moontlike H inbreker wou skrikmaak deur hom in die been te verwond, dat hy ook nie bedoel het om ernstig te verwond nie en nie besef het dat 'n inbreker wat getref sou word in lewensgevaar sou verkeer nie, hoewel hy miskien ongeërg of roekeloos was ten aansien van gevolge minder as lewensverlies wat mag intree. Die Hof het verder aangeneem dat van Wyk as redelike man nie voorsien het nie dat 'n persoon sou doodbloei as hy met nege haelkorrels in die been getref word, en ook bevind dat die skoot nie afgegaan het soos hy bedoel het nie. Die geweer het, nl. waarskynlik met die terugskop uit posisie geraak, met 1967 (1) SA p500 STEYN HR die gevolg dat die skoot hoër getref het as wat die bedoeling was, maar dit is nie aangevoer en ook nie buite redelike twyfel bewys dat hy dit moes voorsien het nie. Die Verhoorregter het opgemerk dat die A waarskuwing op die deur waarskynlik nie deur alle voornemende diewe gesien sou gewees het nie, veral omdat die beligting volgens die getuienis nie baie goed was nie, maar dat hy en sy assessore egter nie daaromtrent tot 'n besliste bevinding geraak het nie. Hy het tot die gevolgtrekking gekom dat die stel van die geweer onder al die omstandighede die enigste werklik bruikbare middel was om die inbrake B stop te sit en dat die perke van noodweer nie oorskry is nie. Die vraag is dan of hierdie gevolgtrekking reg is. Van Wyk het klaarblyklik te staan gekom nie voor die moontlikheid van 'n min of meer toevallige winkelbraak en diefstal nie, maar voor die werklikheid van 'n C voortgesette reeks daarvan wat vir 'n onbepaalde tyd kon aanhou, en hy was reeds feitlik geruïneer. Die aanduidings was

dat dit nie verskillende enkelinge was wat ingebreek het nie, maar 'n bende of moontlik ook verskillende bendes. Van Wyk vertel van vier Bantoes wat hy gewaar het terwyl hy wag gestaan het en van die spore van twee persone D wat die betrokke nag van die winkel af weggehardloop het. Sy nagwag was aangeval deur van drie tot sewe persone. Hy het ander middels probeer - dik glas met diefwering, 'n waghond en 'n nagwag - en het dikwels self waggehou. Die polisie kon hom nie help nie. Hy was op eie middels aangewese, en na bewering ten einde raad. Dit sou met rede gesê kan word dat hy hom in omstandighede bevind het waarin 'de staat der natuur E herleeft'. (Vgl. Schorer op de Groot, t.a.p.). Dit kon nouliks met redelikheid verwag word dat hy elke nag self moes waghou. Dit dan was sy nood, en hy moes self 'n doeltreffende middel vind om 'n end te maak aan die voortsetting van die inbrake. Dit was ook sy goeie reg. Dit sou 'n middel moet wees w at skynbaar vasberade inbrekers sou verhinder om voort te gaan. Dit is aangevoer dat hy ligte binne en buite sy winkel kon laat F brand het, dat hy 'n alarmstelsel kon laat aanbring het of 'n gaspistool in plaas van 'n geweer kon gestel het. Dit wil my egter voorkom dat dit hom nie verwyt kan word as hy nie veel verwag het van ligte wat maklik stukkend gegooi of afgeskakel kan word nie. Wat 'n alarmstelsel betref, het 'n werknemer wat die betrokke nag nog by die G 'Cabin Roadhouse' besig was, wel 'n geskreeu by die winkel gehoor, maar daar is geen aanduiding dat hy die hele nag by sy werkplek bly nie. In die getuienis, hoewel nie in die uitspraak nie, is daar ook 'n verwysing na 'n nagwag by die motorhawe. Die vraag of hy, ten spyte van die ondervindings van van Wyk se nagwag, bereid sou gewees het om in te tree H as hy die waarskuwingsein sou hoor, is nie ondersoek nie, en dit blyk ook nie of sy werkgewer daarvoor te vind sou gewees het nie. 'n Speurder-sersant wat vir die Staat getuig het, het toegegee dat 'n alarmstelsel waardeloos sou wees omdat die winkel so afgeleë is dat niemand gewek sou word nie. Omtrent gaspistole is daar geen getuienis nie. Dit blyk nie dat die gas, as so 'n pistool vir dié doel bruikbaar sou wees, meer dan 'n verbygaande belemmering sou wees wat meerdere inbrekers sou vertraag maar nie sou verhinder om te steel nie. Die bewyslas om noodweer in gewone sin te weerlê, rus op die Staat (R v Patel, 1959 (3) SA 121 (AA) op bl. 1967 (1) SA p501 STEYN HR 123 i.f.). Ek sou meen dat dit ook moet geld by die onderhawige vorm van noodweer ter verdediging van goed. Die Staat het hom nie van hierdie bewyslas gekwyt nie deur aan te toon dat daar vir van Wyk 'n ander A minder gevaarlike en doeltreffende middel beskikbaar was wat hy redelikerwys e kon gebruik om sy goed te beskerm. Ek moet byvoeg dat van Wyk ook nie sou kon verwag het dat 'n onskuldige getref kon word nie. Alleen 'n inbreker sou die stel binne die winkel kon aftrap. As hy die geweer opsetlik so gestel het dat dit dodelik sou tref, of dit nalatiglik so gestel het dat dit dodelik kon tref, dan sou hy na my oordeel die perke te buite gegaan het, want dit kon redelikerwyse verwag B word dat verwonding die inbrekers voldoende daarvan sou afskrik om telkens weer te kom. Hy het dit nie opsetlik so gestel dat dit sou dood nie en dit is nie bewys dat die hoër skoot aan sy nalatigheid te wyte is nie. Ek sou nie wil bevind dat dit ewe doeltreffend sou gewees het om die geweer slegs met kruit te laai of so te rig dat die skoot niemand C sou tref nie. Van 'n wond in die been sou iemand ook kan doodbloei, maar as so 'n verwonding waarmee so 'n moontlikheid gepaard gaan die mins gevaarlike beskikbare middel was, soos dit dan sonder teenbewys blyk te wees, om die inbrake stop te sit, dan het van Wyk die reg gehad om daardie gevaar vir die inbrekers te skep. Hy het egter nie die reg D gehad om dit sonder voldoende waarskuwing te doen nie. As hy self in die winkel was, sou hy nie

sonder meer kon geskiet het nie. Waar onmiddellik dreigende gevaar vir lyf of lewe, soos hier, uitgeskakel is, sou hy minstens eers moes waarsku en die dief met mindere geweld probeer afweer. So 'n poging was hier natuurlik onmoontlik, maar daar is geen E rede om die vereiste van 'n waarskuwing uit te sluit nie. Of die onde rhawige waarskuwing voldoende was, val sterk te betwyfel. Dit was in die landstale, wat 'n Bantoe inbreker moontlik nie sou kon lees of verstaan nie; dit was slegs op die deur aangebring en die beligting was nie goed nie. Aan die ander kant is daar getuienis dat voornemende inbrekers dit wel in die nag gelees het en besluit het om nie in te F breek nie, dat Dawid Moyo, wie aan die polisie welbekend was, Afrikaans kon lees, en dat die kennisgewing daardie nag van die deur verwyder is. Vermoedelik is dit gedoen, om welke rede ook, nadat een van die aanwesiges, moontlik Dawid self, die kennisgewing as sulks herken het. Hierdie getuienis word in die uitspraak genoem en nie verwerp nie. G Daarby kom die waarskynlikheid dat die bestaan van die kennisgewing al gou rugbaar sou geword het onder die betrokke bende of bendes. Die moontlikheid dat Dawid wel van die kennisgewing geweet het, is nie weerlê nie en kan nie as redelike moontlikheid uitgeskakel word nie; en as hy daarvan geweet het, dan is aan hierdie vereiste voldoen. H Dit wil my daarom voorkom dat dit nie bewys is dat van Wyk by die beskerming van sy goed die perke van wat geoorloof is, oorskry het nie, en ek kan bygevolg nie vind dat die Verhoorhof se gevolgtrekking in die besondere omstandighede van hierdie geval verkeerd is nie. Ek wil dit egter duidelik stel dat dit nie uit hierdie uitspraak afgelei moet word dat gewere vryelik ter beskerming van goed gestel kan word nie. Of dit geoorloof is, sal afhang van die omstandighede van elke geval. Op die eerste vraag deur die Minister voorgelê, is die antwoord dat 1967 (1) SA p502 RUMPFF AR dit, afhangende van omstandighede, wel geoorloof is om 'n ander te dood of te beseer by wyse van noodweer ter verdediging van goed. Op die A tweede vraag is die antwoord dat die Staat in die onderhawige saak, S v Van Wyk, nie bewys het dat die perke van noodweer oorskry is nie. RUMPFF, A.R.: Die Minister van Justisie het ingevolge art. 385 van Wet 56 van 1955 die volgende as 'n regsvraag aan hierdie Hof voorgelê: B '(a) Kan 'n persoon hom op die leerstuk van noodweer beroep waar hy 'n ander dood of beseer teneinde sy besittings te beskerm; (b) Indien wel, is die perke van noodweer in die omstandighede, soos weergegee in die beslissing van S v H. A. van Wyk, nie oorskry C nie.' Wat vraag (a) betref, sou dit m.i. meer akkuraat gewees het om te vra of 'n persoon hom op die reg van noodweer kan beroep, en nie op die leerstuk nie. Wat (b) betref, is dit nodig om te meld dat daar D aanvanklik 'n appèl aangeteken is deur die Staat in genoemde saak. Die notule van daardie saak met sekere foto's as bewysstukke was reeds aan die lede van hierdie Hof gegee toe die saak teruggetrek is en vervang is deur die regsvraag voorgelê deur die Minister. Die stuk van die Minister bevat die ste lling van die vraag en die uitspraak van die Verhoorregter, maar nie die notule van die verhoor en die bewysstukke nie. Hoewel die E advokate, wat die saak beredeneer het, in beginsel geen beswaar daarteen het nie dat by die beoordeling van die Minister se vraag feite wat verskyn in die notule in aanmerking geneem kan word, is dit duidelik dat die vraag van die Minister gebaseer is op die feite soos dit deur die Verhoorregter in sy uitspraak aanvaar is en moet daardie feite as F uitgangspunt geneem word. Dit blyk dat die beskuldigde van Wyk 'n winkel gehad het in die buitewyke van Messina,

op die laaste erf in die dorp, en ongeveer 'n half myl van die lokasie. Nie ver van die winkel, wat 'n algemene handelaarsbesigheid was, is 'Thomas Transport Garage' waar 'n nagwag aangehou is, en 'n plek met die naam 'Cabin Roadhouse' G waar o.a. bioskoopgangers na 'n vertoning aandoen. Die beskuldigde het in sy winkel 'n haelgeweer op 'n tafel gemonteer, op 'n primitiewe maar nietemin effektiewe manier, op so 'n wyse dat as iemand by 'n bepaalde venster sou inkom en met sy bene eerste sou inklim, hy 'n skoot bokhael in sy been sou kry. Op 7 November 1965, in die nag, is die oorledene, 'n Bantoe, deur die geweer getref. Dis duidelik dat hy by die betrokke H venster ingebreek het. Jack, 'n werknemer by die Cabin Roadhouse, wat besig was om stoele reg te sit nadat bioskoopgangers verversings geniet het, het 'n geskreeu gehoor in die rigting van die winkel, en die oorledene buite die winkel aangetref op die grond. Dis gemene saak dat die oorledene in sy linker heup getref is deur 9 haelkorrels wat die beskuldigde in 'n haelpatroon gelaat het nadat hy die ander korrels, ongeveer 33, uitgehaal het. Die wond het die groote van 'n 25 - sent stuk gehad en daar was frakture van die kop van die femur en heupbeen. Die oorledene is later dood 1967 (1) SA p503 RUMPFF AR as gevolg van bloeding en skok opgedoen toe hy getref is. Die beskuldigde is aangekla van moord. Hy het hom beroep op noodweer en is onskuldig bevind aan enige misdaad. In sy uitspraak het die Verhoorregter beslis dat objektief beskou moet word of die middels wat A aangewend is, nodig was om die aanval af te weer en het bevind op grond van die omstandighede van die geval dat die perke van noodweer nie oorskry is nie. Die uitspraak lui: 'Die omstandighede wil ek soos volg opsom: Die beskuldigde is feitlik geruïneer deur herhaalde inbrake. Hy het diefwering aan sy vensters aangebring en hy het besondere dik glas in sy vensters laat sit. Sy nagwag is die skrik op die lyf geja, so veel so dat hy later bevrees B geword het vir sy eie veiligheid en nie langer daar wou waghou gedurende die nag nie. Die beskuldigde se hond is met klippe doodgegooi. Hy self het waggehou, egter tevergeefs. Hy het by die polisie aangeklop om hulp, maar hulle kon nie iemand afstaan om snags daar wag te staan nie. Die beskuldigde was uiteindelik raadop en as 'n laaste maatreël het hy die geweer gestel, maar so gestel dat dit die die dief in die been moes tref en hom slegs moes afskrik. Dit kom my voor asof die vereiste deur Gardiner en Lansdown gestel op bl. 1546, nl.: C 'The use of these means must have been the only method or the least dangerous method whereby the accused could reasonably have thought that he could avoid the threatened danger.' . . . ook deur die beskuldigde as redelike man nagekom is.' Wat deel (a) van die voorgelegde vraag betref, het beide advokate tereg D die standpunt ingeneem dat in ons reg 'n wederregtelike aantasting van goed met geweld teengegaan kan word indien in die omstandighede geweld redelikerwyse nodig is om die aantasting te stuit. Hierdie beginsel blyk duidelik uit die geskrifte van die ou skrywers en die beslissings van ons Howe. By die beoordeling in hierdie saak van 'n afweerhandeling ter beskerming E van goed kan m.i. buite rekening gelaat word die verskillende opinies van skrywers oor 'n afweerhandeling teen 'n dreigende of begonne aanval op goed waarby die moontlikheid van 'n aanval op die lyf of lewe bestaan, soos by 'n betrapte nagdief of gewapende dagdief. Die vraag gestel in hierdie saak, veral as die feite van die geval in aanmerking F geneem word, moet streng beperk word tot die beskerming van goed

sonder moontlike gevaar van lyf of lewe. Ook moet by die behandeling van die gestelde vraag gevalle va n beskerming van goed wat saamval met handelinge wat tuis te bring is onder arts. 24 en 37 (1) van die Strafproseswet buite rekening gelaat word, omdat doodslag in sulke gevalle statutêr geregverdig word. Die ou skrywers, waaronder die deur G die Hoofregter in sy uitspraak aangehaal, verskil van mening oor die vraag of doodslag geregverdig is ter beskerming van goed. Word beskerming van goed deur geweld eenmaal erken, kan m.i. beswaarlik aangevoer word dat doodslag nooit geregverdig kan wees nie. Liggaamlike aantasting ter beskerming van goed kan immers sonder opset om te dood, H die dood as gevolg hê, selfs al word die perke van geweld nie te buite gegaan nie. Die probleem ontstaan eintlik wanneer die dood van die aanvaller plaasvind as 'n gevolg van 'n handeling van die afweerder gepaard met die opset om te dood. Dis alleen in uitsonderlike gevalle waarin die opsetlike doodmaak ter beskerming van goed as 'n handeling binne die perke van noodweer beskou sou kan word. As ek 'n winkelier is en iemand sou dreig om 'n pond botter van my te steel, sou ek nie geregtig wees om hom met 'n pistool in die hart te skiet om dit te verhoed nie, al sou hy baie sterker wees as ek. 1967 (1) SA p504 RUMPFF AR Aan die ander kant, as 'n huiseienaar buite sy grasdakhuis staan en hy sien 'n fanatiese vyand voor hom met 'n brandende fakkel aankom om sy A dak aan die brand te steek (al is daar niemand in die huis nie), en die is so naby die dak dat alleen 'n skoot deur die hart hom sou verhinder om die dak te bereik, sou die eienaar, volgens my mening, in die omstandighede nie die perke van noodweer oorskry nie, indien hy die aanvaller 'n skoot deur die hart jaag. In elke geval sal dit afhang van die vraag wat 'n redelike mens in die omstandighede sou gedoen het. Na B my mening moet deel (a) van die voorgelegde vraag aldus beantwoord word: 'n persoon kan hom op die reg van noodweer beroep waar hy 'n ander dood of beseer teneinde sy besittings te beskerm indien die omstandighede dit regverdig. Deel (b) van die voorgelegde vraag ha ndel oor die uitspraak in die saak C teen die beskuldigde en die bevinding dat die perke van noodweer nie oorskry is nie. Dit blyk m.i. duidelik uit die uitspraak van die Verhoorregter dat sy bevinding gebaseer is op 'n noodtoestand wat geheers het ten opsigte van die winkel, 'n toestand wat ontstaan het deur die herhaalde inbrake en die magteloosheid van die gereg om dit te verhinder, en nie soseer op die gebruiklike reg van noodweer nie. D Die stel van 'n geweer of slagyster of val om wederregtelike aantasting van goed af te weer, lewer besondere probleme in die reg. Wanneer die instrument opgestel word, is daar nog geen onmiddellike gevaar nie maar alleen 'n verwagting. Aan die ander kant tree die instrument eers dan in werking wanneer die aggressie pla asvind. 'n Gestelde geweer is feitlik E altyd 'n lewensgevaarlike instrument en gevolglik baie doeltreffend. So doeltreffend, dat aanvallers gedood kan word wat miskien nie sou gedood gewees het nie indien die eienaar self met die geweer van buite of van binne die aanval sou probeer afweer het. Die reg om in noodweer te handel, word toegeken teen 'n dreigende of reeds begonne aanval op lyf, lewe of goed. By die gebruiklike reg van F noodweer is hy, wat hom verweer, uit die aard van die saak teenwoordig en derhalwe kan van hom verwag word om te oordeel of 'n gewelddadige afweerhandeling nodig is ter beskerming van die belang wat bedreig word en kan dit van hom verwag word om die perke van noodweer nie te oorskry nie. Die persoon wat 'n geweer stel teen 'n moontlike inbreker, skep 'n G situasie waarin hy hom onttrek wanneer die afweerhandeling plaasvind. Selfs wanneer die geweer so gestel word dat alleen 'n inbreker getref sal

word, word dit wesenlik aan 'n robot oorgelaat om in werking te tree wanneer die venster reeds oopgebreek is en die inbreker inklim. Die robot vuur 'n skoot af sonder om te beslis of dit werklik nodig is om te H skiet om verdere optrede van die inbreker te stuit. In die onderhawige geval is die geweer so naby die venster gestel - enkele voete - dat die nege haelkorrels een gat in die oorledene se bobeen geskiet het as gevolg waarvan hy dood is. Indien die beskuldigde self die skoot sou geskiet het, indien dit nodig was om te skiet, sou hy in elk geval die Polisie kon ontbied het en sou die oorledene na die hospitaal geneem kon gewees het. Wanneer 'n persoon wat 'n geweer gestel het ter beskerming van sy goed hom beroep op die reg van noodweer, het hy m.i. nie 'n groter reg nie - en is sy reg onderhewig, mutatis mutandis, aan dieselfde voorwaardes 1967 (1) SA p505 RUMPFF AR en perke - as wanneer hyself die geweer gehanteer het ter beskerming van sy goed. Indien die beskuldigde buitekant die winkel sou gestaan het met 'n geweer en die oorledene sou probeer het om die venster oop te A maak, sou die beskuldigde m.i. nie die reg gehad het om die oorledene summier in die heup te skiet nie. Hy sou hom eers moes beveel om te stop. Indien die oorledene hom nie aan die beskuldigde sou gesteur het nie, en sou voortgegaan het om in te breek, sou die beskuldigde in die besondere omstandighede die reg gehad het om die oorledene in die been te skiet om hom te verhinder om verder te gaan. Ek laat met opset buite B rekening die moontlikheid van 'n bedreiging van die lyf of lewe van die beskuldigde, omdat daar, by die inbraak in die omstandighede van hierdie saak, geen bedreiging van lyf of lewe van iemand was nie. Elkeen is m.i. geregtig om enige middel te gebruik om sy eiendom te beskerm, maar as daardie middel 'n gevaarlike middel is en nie onder direkte C menslike beheer nie, en daarby nog 'n versteekte middel is, moet voldoende waarskuwing gegee word van die aanwesigheid van daardie middel. 'n Hoë muur met skerp glasstukke bo-op is 'n gevaarlike maar sigbare afweermiddel en, indien 'n inbreker homself daaraan verwond, doen hy dit op eie risiko. Daarom moet by 'n versteekte middel 'n voldoende waarskuwing wees wat die inbreker die geleentheid gee om terug D te tree of om op eie risiko verder te gaan. Wanneer 'n verborge geweer teen inbrekers opgestel is, ontstaan die vraag dus onmiddellik of daar 'n behoorlike waarskuwing is vir enige inbreker wat toegang sou wil verkry tot die perseel waar die geweer gestel is. En daarom is daar m.i. geen onderskeid nie tussen die eienaar wat pas sy winkel gebou het en E teen inbrake wil beskerm en die eienaar wat reeds etlike inbrake gehad het. Elkeen van hulle is ewe geregtig om hulle goed met geweld te beskerm en om enige middel teen inbrake te gebruik wat hy wil, mits hy 'n effektiewe waarskuwing gee indien dit 'n gevaarlike en versteekte middel is. Vorige inbrake en 'n geïsoleerde perseel gee die eienaar nie 'n groter reg ten opsigte van versteekte gewere as wat 'n perseel in die F hart van die stad gee waar nog nie vantevore ingebreek is nie. Die getuienis omtrent die beskuldigde se besondere probleme en omtrent alternatiewe beskermingsmiddels is gevolglik, na my mening, irrelevant. Wat die feite van die onderhawige saak betref, het die Verhoorhof o.a. G tot die bevinding gekom dat die beskuldigde nie bedoel het om ernstig te verwond nie, en nie besef het dat die inbreker wat getref sou word in lewensgevaar sou verkeer nie. Volgens die getuienis het die beskuldigde met die haelgeweer duikers geskiet en het hy dus ondervinding van 'n haelgeweer gehad. Vir enige persoon met ondervinding van 'n haelgeweer H behoort dit m.i. baie duidelik te wees dat 'n skoot bokhael, selfs al is daar net nege korrels, van so digby soos die geweer in hierdie geval by die venster was, ernstige verwonding kon meebring en wel deeglik lewensgevaar kon

veroorsaak, veral indien geen hulp vir die gewonde opdaag nie, wat in die betrokke omstandighede maklik kon gebeur. Selfs al sou die beskuldigde egter wel ernstige verwonding en lewensgevaar voorsien het, sou hy m.i. nie skuldig wees nie indien 'n inbreker, met kennis van die gestelde geweer, op eie risiko die kennisgewing ignoreer. Indien die inbreker doeltreffende waarskuwing 1967 (1) SA p506 RUMPFF AR kry, behoort hyself die omvang van die gevaar 'te besef. Die beskuldigde het in sy getuie nis gesê dat hy aan die deur van sy winkel 'n kennisgewing op 'n stuk papier aangebring het, in Engels en Afrikaans, wat soos volg gelees het: A 'In die winkel is 'n haelgeweer gestel en enigeen wat hier ingaan en geskiet raak doen dit op sy eie verantwoordelikheid.' 'This is a shot gun trap. Anybody who goes in here and gets hurt does it on his own responsibility.' Volgens foto's van die deur wat tydens die verhoor ingehandig is, was daar spykers in die deur waardeur 'n kennisgewing aan die deur kon vasgespyker gewees het. B Die getuienis omtrent die aanwesigheid van hierdie kennisgewing is ietwat eienaardig. Geen enkele getuie, behalwe die beskuldigde, het gesê dat daar so 'n kennisgewing was nie. Dis gemene saak dat die oggend toe die Polisie by die winkel gekom het, daar geen kennisgewing was nie. C Die beskuldigde het die afwesigheid van die kennisgewing probeer verduidelik deur die volgende te beweer: 'Ek het opgemerk dat daar twee Bantoes se spore by die deur gestaan het en dat hulle daarvandaan gehardloop het, agter die winkel in bos ingehardloop.' Indien die twee Bantoes makkers was van die oorledene, begryp ek nie D waarom hulle die kennisgewings weggeneem het en die gewonde inbreker laat lê het nie. Die verteenwoordiger van die Staat het egter die getuienis van die beskuldigde dat daar wel die aand 'n kennisgewing was, skynbaar nie betwis nie, sodat die eienaardige afwesigheid van die kennisgewings nie bespreek hoef te word nie. Die leesbaarheid is egter wel in geskil geplaas. E Speurder-sersant Knoetze, wat te Messina gestasioneer was, het getuienis afgelê en die volgende is aan hom onder kruisverhoor deur die beskuldigde se advokaat gestel: 'Daar in die hoofpad is geen ligte nie? - Nee, die hele winkel is in die donker. En die winkel is soos , uit die foto's en getuienis blyk, inderdaad amper aan twee kante toe van die bos? - Ja, hy staan in die bos.' F Wat die leesbaarheid van die kennisgewing betref, het die beskuldigde vertel dat hy een nag in die winkel met die gestelde geweer op wag was toe daar vier Bantoes gekom het. Hulle het eers by die venster gekom en het daarvandaan na die deur gestap en aan die deur geruk. Daarna hoor hy een sê vir die ander in Bantoetaal 'as ons hier ingaan sal ons geskiet raak, daar is 'n haelgeweer gestel' en daarop het hulle weggeloop. Die G getuienis dat die beskuldigde in die winkel op wag sou gesit het met 'n gestelde geweer, klink vir my so onwaarskynlik dat die verhaal van hom kwalik aanvaar kan word. Indien hyself op wag was, sou hy die geweer nie stel nie, maar gereed hou vir gebruik en hy sou bepaald nie die waarskuwing op die deur sit nie. Onder kruisverhoor het die beskuldigde H beweer dat die kennisgewings wel in die nag leesbaar was en dat daar 'n straatlig ongeveer 50 tree van die winkel is. Die Verhoorhof het aanvaar dat daar 'n kennisgewing was en in sy uitspraak het die Verhoorregter die volgende gesê: 'Die vraag is of die beskuldigde deur die geweer te stel onder die omstandighede van hierdie betrokke geval die perke van noodweer oorskry het. Soos ek reeds gesê het wanneer ek hierdie vraag stel aanvaar ek dat die waarskuwing wat

op die deur aangebring is, waarskynlik nie deur alle voornemende diewe gesien sou gewees het nie, veral omdat die beligting volgens die getuienis nie baie goed was nie. Ek mag byvoeg dat my assessore en ek nie tot 'n besliste bevinding geraak het wat hierdie aangeleentheid betref nie. Ons het dit nie bespreek nie.' 1967 (1) SA p507 RUMPFF AR Die feit dat die lede van die Verhoorhof die vraag van die leesbaarheid van die kennisgewing nie bespreek het nie, en die res van die uitspraak toon dat die kennisgewing as sodanig, nie 'n rol gespeel het in die A motivering van die onskuldigbevinding deur die Verhoorhof nie. Vir doeleindes van deel (b) van die vraag moet m.i. dus noodwendig aanvaar word dat die Verhoorhof nie beslis het of die woorde op die kennisgewing in die donker leesbaar was of nie. Daar is wel getuienis van die Polisie dat die oorledene wat aan hulle bekend was, Afrikaans kon lees en skryf. 'n Onleesbare kennisgewing sou natuurlik nutteloos wees, en indien daar B geen kennisgewing was nie, of geen leesbare kennisgewing nie, moes die Verhoorhof bevind het dat die beskuldigde nalatig was en aan strafbare manslag skuldig is. Indien daar geen getuienis was dat die oorledene Afrikaans kon lees en skryf nie, sou die Verhoorhof ook moes oorweeg of die beskuldigde in aanmerking geneem het dat, in die gebied C waar hy handel dryf, 'n aantal Bantoes analfabete mag wees. Indien daar wel 'n leesbare kennisgewing was, sou die Verhoorhof ook moes oorweeg het of dit voldoende was om net 'n kennisgewing by die deur te hê en nie een by die venster nie waar die geweer opgestel is. Of 'n kennisgewing doeltreffend is of nie, hang af van die vorm van die D kennisgewing, die inhoud van die kennisgewing en waar die kennisgewing aangebring word. Volgens die foto's wat ingehandig is, word die deur van die winkel o.a. met twee skuifgrendels, elk met 'n slot, van buite gesluit. Die geweer was in die winkel op 'n tafeltjie teen die deur opgestel en het gewys in 'n rigting verby die venster wat 'n paar voet E vanaf die punt van die loop van die geweer was. Die venster het diefwering van binne gehad, bestaande uit stawe, blykbaar van yster, wat nie in die muur ingebou is nie, maar van binne teen die muur vasgemaak is. Die lyn, verbind met die sneller, het vanaf die geweer onder langs die betrokke venster gegaan tot agter die ingang van die toonbank, sodat F 'n persoon wat by die betrokke venster sou ingekom het getref sou gewees het, asook 'n persoon wat elders sou ingekom het en deur die ingang agter die toonbank sou gegaan het - waar goedere gepak was - en teen die lyn geskuur het. Uit die getuienis kan dit egter afgelei word dat die geweer hoofsaaklik gestel is teen 'n inbreker wat deur die betrokke venster sou kom. Al sou daar 'n straatlig omtrent 50 tree van G die winkel af gewees het, soos die beskuldigde beweer het, moet m.i. die getuienis van die Polisie aanvaar word, dat in die nag die winkel op 'n donker plek lê. In elk geval is dit duidelik dat daar geen lig is wat in die nag spesiaal die aandag op die kennisgewings vestig nie. Die soort kennisgewing wat die beskuldigde sou aangebring het, is bepaald H nie so algemeen in gebruik dat mens sou verwag dat 'n voornemende inbreker noodwendig na die deur sou stap en kyk of daar so 'n kennisgewing is nie. Daar is geen rede waarom 'n Bantoe dit sou doen nie. Wat hy wel kon verwag is wat mens so nou en dan op plattelandse winkels sien, nl. lisensiekennisgewings of advertensies van vendusies en verkopings en so meer. Die beskuldigde het m.i. in die omstandighede voorsien dat voornemende diewe - veral Bantoes - nie noodwendig na die deur sou kyk of daar 'n kennisgewing van 'n gestelde geweer is nie. Trouens, as sy storie waar is omtrent die vier Bantoes 1967 (1) SA p508 RUMPFF AR

wat daar gekom het toe hy op wag was, blyk dit dat hulle eers na die venster gekom het. Daarna het hulle aan die deur gaan ruk en daarna eers moes een die kennisgewing gelees het. Dit kon m.i. maklik gebeur dat 'n A voornemende dief die grendels en slotte aan die deur sou sien en besluit om by die venster in te breek sonder om na 'n stuk papier op die deur te kyk. Na my mening moes die beskuldigde in die omstandighede van hierdie saak by elke venster, en tenminste by die venster waar die geweer gestel is, 'n kennisgewing aangebring het. Die feit dat die B beskuldigde hom in die algemeen nie gesteur het aan die doeltreffendheid van die waarskuwing nie, blyk m.i. ook uit sy houding teenoor die gebruik van Bantoetale en die feit dat hy analfabete geignoreer het. Op vrae aan hom gestel, gee hy die volgende antwoorde: 'Hoeveel Bantoeskole is daar in Messina? - Ek weet nie hoeveel nie, maar daar is Bantoeskole. En dit is net die kinders wat soontoe gaan - hoelank bly u in die Zoutpansberg, mnr. van Wyk? - Van my geboorte af. C En u sal met my saamstem dat die grootste gros van die volwasse naturelle nie skoolopleiding gehad het nie? Die plaasvolk en so aan - hoeveel van hulle het skoolgegaan? - Ons land is tweetalig, daaroor het ek dit in Engels en Afrikaans gesit, en daar is soveel Sesoetoetale, Bantoetale, dat ek nie van hulle kan skryf nie. M.a.w. as een van Niassaland se naturelle wat moontlik by die myn werk, van die kampong weggeloop het en daar kom, sou hy dit nie kon verstaan D nie; as 'n Bawenda daar van die Congo se kant inkom, of hy mag 'n Betswane wees, hy mag 'n Bawenda wees, of as hy van Johannesburg kom hy mag 'n Shangaan wees, maar u sit dit in Engels en Afrikaans? - Maar wat soek hy in my winkel.' Hy het ook soos volg geantwoord: 'Maar hoe kon u seker wees dat hulle eers by die deur sou kyk en nie eers by die venster nie? - Waar moes ek hom gesit het? Daar kon een by die venster ook gewees het? - Ek het geen benul gehad E waar hulle gaan inbreek nie. Presies? - En daar was niemand in gevaar gestel gewees hetsy nie binne in my winkel nie. Vergeet daarvan - dit weet ons - maar u het nie 'n kennisgewing by die venster gesit nie? - Nee.' Wanneer ons reg 'n persoon toelaat om 'n geweer te stel om sy goed te F beskerm, moet 'n persoon wat daarvan gebruik maak en hom in so 'n geval op die reg van noodweer wil beroep, 'n waarskuwing gee wat doeltreffend is met die oog op die groot verskeidenheid van bevolkingselemente in die Republiek. Na my mening behoort so 'n kennisgewing nie alleen die amptelike tale te bevat nie, maar ook sekere Bantoetale (afhangende van G die lokaliteit) en, vir die wat nie kan lees nie, 'n effektiewe waarskuwingstekening of - afbeelding waarvan afgelei kan word dat 'n persoon wat wil inbreek deur 'n geweer getref gaan word. Waarskuwingstekenings of - afbeeldings in verband met bronne van gevaar is in die Republiek gladnie onbekend nie. Ook die plek waar die H geweer gestel word, is van belang. Indien voorsien kan word dat bv. jong kinders getref kan word, en dit gebeur, sou 'n beroep op die reg van noodweer nie kan slaag nie. In die onderhawige geval is daar getuienis dat die oorledene Afrikaans kon lees, maar na my mening moes daar, wat hom betref, 'n kennisgewing ook by die betrokke venster geplaas gewees het. Gevolglik is deur die Staat bewys dat die oorledene deur 'n geweerskoot gestuit is sonder dat hy 'n doeltreffende waarskuwing gekry het. Na my mening moet deel (b) van die gestelde vraag soos volg beantwoord word: die perke van noodweer in die omstandighede soos weergegee

1967 (1) SA p509 RUMPFF AR in die beslissing van S v H. A. van Wyk is oorskry in die sin dat voldoende waarskuwing aangaande die gestelde geweer aan die oorledene nie gegee is nie. BOTHA, A.R., het met die uitspraak van die HOOFREGTER saamgestem. A WILLIAMSON, A.R., het met RUMPFF, A.R., saamgestem. TROLLIP, WN - R.: I agree that the answer to the first question submitted to us for decision must be affirmative, for the reasons given by the learned CHIEF JUSTICE. What conditions must be fulfilled before killing or seriously injuring another in defence of property can be B justified, need not be precisely determined in the present case; the minimum requirements would be somewhat similar to the general limits set for self-defence: (1) reasonable grounds for the defender to think that, because of the offender's unlawful conduct, there was the danger of serious damage to or destruction or loss of the property; (2) the C means used in defending it and resulting in the offender's death or injury were not excessive having regard to all the circumstances, such as the nature and extent of the danger, the value of the property, the time and place of the occurrence, etc.; and (3) they were the only means whereby he could avoid the danger (cf. Rex v Attwood, 1946 AD 331 at p. 340). D It follows that the statements in Gardiner and Lansdown, vol. 2, 6th ed., p. 1550; R v Stephen, 1928 W.L.D. 170 at p. 172; Rex v Schultz, 1942 OPD 56 at pp. 60, 61 and 65, to the effect that in our law defence of property would not by itself be a good answer to a charge of homicide are wrong or too widely couched. E In regard to the second question, I also agree with the CHIEF JUSTICE that, in the particular case under inquiry, the State failed to prove that the accused had exceeded the legitimate bounds of defending his property. I wish, however, to add some reasons of my own for coming to that conclusion. F The practice of setting guns or other lethal devices for protection of property seems to be rarely resorted to in this country; this is the first case of that kind, as far as I am aware, to have come before our Courts. As none of the writers on the old Roman-Dutch law appear to mention it specifically, presumably the practice was also not prevalent in their day. It was, however, extensive and of long-standing in England G up to the time the Spring Guns Act, 1826, was enacted, and it gave rise to several civil Court cases, some of which will be presently referred to. In the United States of America, too, the practice has been extensive, and there is a wealth of reported civil and criminal cases, decided by the Courts of the various States. Several of them are difficult to reconcile. They are collected and discussed in an H interesting and useful Annotation by H. H. Henry in 44 A.L.R. 2d 383 (1955). Before discussing those authorities, I must emphasize, as the CHIEF JUSTICE has done, that in the present case the gun was set in such a way as to defend the property of the accused against not mere trespassers but only against any criminal breaking into his store with intent to steal his goods. The legal problem thus presented is: (a) can the setting of a gun, intended or likely to cause serious bodily harm or death, be regarded in our law as a reasonable and therefore lawful 1967 (1) SA p510 RUMPFF AR method of defending property against such a wrong-doer; or (b) is the only defence available in our law in such a case that the accused, had he been present, would have been justified in shooting the wrongdoer? In A my view it conduces to the proper solution of the problem if those two possible defences are separated and considered

apart, for each is governed by its own particular rules. Some of the differences between them, relevant to the present case, can conveniently be indicated here. B The defence in (a) is wider and more favourable to the accused than that in (b). The inquiry in the former is in essence whether the setting of the gun was justified, rather than whether the firing of the shot was warranted. For that purpose the evidence of previous breakings-in and thefts, the other unsuccessful protective measures tried by the accused, and other such surrounding circumstances, is not only relevant, but C necessary on the issue of the reasonableness of and therefore the justification for setting the gun. Of course, due and proper care in the setting of a gun would have to be exercised so that it would not harm innocent persons. Also the giving of adequate warning by notice of the presence of the set gun, which in this case was not otherwise obvious, D would be essential, for to be reasonable the measures taken must have been defensive and not offensive, or, as Salmond on Torts, 13th ed., p. 537, puts it, 'deterrent' and not 'retributive'. But even if the warning given was inadequate, if the deceased knew of the warning or actually of the gun's presence before or when he broke in, he, and not the accused, E would be regarded as having fired the shot that caused his death. On the other hand, the defence in (b) is severely restricted. It proceeds on the basis that the setting of the gun with the intention of causing serious bodily harm or death is not a lawful means of protecting property. The only inquiry therefore is whether the firing of the shot F was warranted by the exigencies and circumstances existing at the time of the very occurrence. That previous breakings-in and thefts had occurred and other measures had been previously tried without success is consequently irrelevant; and that warning not ices had been posted, if not irrelevant, is of less significance than in (a). Moreover, even if G the deceased knew before or when he broke in that a gun had been set, ex hypothesi the accused and not the deceased would still be regarded as having fired the shot. The crucial question here therefore is which of the defences in (a) and (b) must be accepted as our law. The American common law has accepted (b). See Restatement of Law, 'Intentional Harms', para. 85. The Annotation in 44 A.L.R. 2d at p. 398, puts it thus: H 'One who sets a spring gun, trap, or similar device upon his property acts at his peril, and in the criminal cases arising out of the use of such devices, as well as in the civil cases, the rule is generally recognised that an owner or occupant of land who sets a spring gun thereon is responsible for injury or death inflicted by such device to the same extent as if he had been personally present and had inflicted the injury with his own hands.' That approach is based on two concepts in American law: killing or wounding in defence of property only is generally not justified, and no one can do indirectly what he cannot do directly. On the other hand, the English Courts, after some initial uncertainty, decided in favour of 1967 (1) SA p511 RUMPFF AR (a). Possibly, English law is not so firmly opposed, as is American law, to killing or wounding a felon in defence of property (cf. Halsbury, 3rd ed., vol. 10, paras. 1383 and 1384); but, in any event, as will appear A presently, it has rejected the applicability of the above maxim, relating to doing harm indirectly which cannot be done directly, in cases such as the present, for reasons which, in my respectful view, are sound. I do not doubt that the maxim embodies a correct and wholesome principle to be applied in appropriate circumstances in our law too. But the setting of guns and

similar devices for defending property would B almost invariably only be resorted to in, and because of, the absence of the defender. The law, after all, does not expect or require that the latter must continuously be present to guard and protect his property. Hence, to determine his guilt or innocence by having to theorize what he might and could have done had he been there in person C - that is what the application of the maxim entails - seems to me to be artificial and illogical. Consequently, if, as I think, the maxim ought not to be applied in a case like the present, and as in our law killing or seriously wounding in defence of property is lawful if the circumstances justify it, it follows that, in my view, this Court, like the English Courts, should now decide that the defence embodied in D (a) is available in our law, either in preference to, or perhaps in addition to, that in (b). I now turn to the English cases. In Deane v Clayton, (1817) 129 E.R. 196, the defendant had set steel traps, spring guns and dog spears in his wood to protect his hares E against dogs and foxes. He gave adequate notice of their presence. The plaintiff's valuable dog chased a hare into the wood and was killed by becoming impaled on one of the dog spears. The plaintiff himself was not a wrong-doer. He sued defendant for damages. The Court was equally divided about whether he should succeed. The approach of the Judges in F favour of his succeeding (BURROUGH and PARK, JJ.) was that, if the defendant had been there at the time in person, he would not have been justified in killing the dog; that is, they applied the above maxim that no one can do indirectly what he cannot do directly. The othe r two Judges, DALLAS, J., and GIBBS, C.J., held in effect that the measures taken by the defendant were reasonable and therefore lawful measures for G defending his property, and that he was not liable. DALLAS, J., in particular, poured considerable judic ial scorn on the application of the maxim in such a case. His remarks at p. 209 are worth quoting in some detail for their appositeness and cogency: 'But here, again, it appears to me, there is a misapplication of principle. Is it illegal to place spikes or glass upon a wall? And if a party climbing over be thereby wounded or cut, can he bring an action? H And yet, if I were to see a trespasser coming down my area, or getting over the garden wall, I could not drive the spike into his hand, or cut him with the glass . . . The doctrine depends on a broad distinction. Presence, in its very nature, is more or less protection; absence is abandonment and dereliction for the time; presence may supply means, and limit what it supplies; but if, during absence, property can only be protected by such means as may be resorted to in the case of presence, all property lying open to in-road can have no protection, at least by any act of the party himself; for to say that he can only be protected when absent, by such means as he could use if present, is a contradiction in the nature of things.' 1967 (1) SA p512 RUMPFF AR BURROUGH, J., although of the view that the plaintiff should succeed, made some trenchant and relevant remarks at p. 200 about the law's lack of sympathy in such cases for house-breakers: 'What the defendant is found to have done must be carefully A distinguished from things done to guard a dwelling-house, and enclosed property occupied with it, from the depredations of robbers, of persons who come thither for the purposes of committing felony, and from persons who come thither for the doing such violence to man as would amount to a breach of the peace, and be indictable as such . . . and persons who enter for plunder, have no right to complain, if damage is done to their

persons. They are criminal wrong-doers, who enter for the purpose of committing felony or breaches of the peace.' B It is true that the learned Judge was there referring to dwellinghouses to which the English common law and legislation have always given special, favoured treatment. Thus the Spring Guns Act, 1826, and its successor, sec. 31 of the Offences Against the Person Act, 1861, whilst outlawing the use of spring-guns and such devices against persons, specially exempted their use at night for the protection of C dwellings. But the later case of llott v Wilkes, (1820) 106 E.R. 674, the locus classicus on the subject, clearly showed that according to the English common law their reasonable use to protect other kinds of property against wrong-doers was also lawful. There the defendant was D the owner of a wood of some 50 to 60 acres in extent in which he had set nine or ten spring-guns. Notices were posted of their presence. The plaintiff, having been warned of their presence but not of their exact locations, trespassed into the wood, set one of the guns off, and was severely injured. ABBOTT, C.J., BAYEEY, HOLROYD and BEST, JJ., E unanimously held against the plaintiff. Although the ultimate decision of the majority turned on volenti non fit injuria, it emerges from all the judgments that they considered that, according to the common law, the setting of spring-guns was a lawful means of defending property against wrong-doers during the absence of the owner or occupier, provided adequate notice of the guns' presence was given. The principle F that the defendant's liability must be adjudged as if he had been present in person at the relevant time was rejected, thereby affirming the previous views of DALLAS, J.; and at least two of the Judges considered that, as the plaintiff knew of the presence of the guns, he must be regarded as the author of his own injury. The following passages are relevant in the above respects. At p. 676, ABBOTT, C.J.: 'That practice has prevailed extensively and for a long period of time, G and although undoubtedly I have formed an opinion as to its inhumanity, yet at the same time I cannot but admit that repeated and increasing acts of aggression to property may perhaps call for increased means of defence and protection. I believe many persons who cause engines of this description to be placed in their grounds do not do so with the intention of injuring of anyone, but really believe that the notices they give of such engines being there, will prevent any injury from occurring . . .' H At p. 677 BAYLEY, J.: 'Such instruments may be undoubtedly placed without any intention of doing injury and for the mere purpose of protecting property by means of terror.' HOLROYD, J., at p. 678, in regard to the maxim that one cannot do indirectly what he cannot do directly, said that it had no application there, for, as the plaintiff had knowledge of the presence of the guns, it was his own wrongful act in entering the property that fired the gun causing his injury, and not any act of the defendant. BEST, J., came to a similar conclusion at p. 680. This Judge, too, after dealing with an 1967 (1) SA p513 RUMPFF AR owner or occupier personally defending his property against a wrongdoer, went on to say this at p. 679: 'When the owner and his servants are absent at the time of the trespass, it (the trespass) can only be repelled by the terror of spring-guns, or other instruments of the same kind. There is, in such cases, no A possibility of proportioning the resisting force to the obs tinacy and violence of the trespasser, as the owner of the close may and is required to do when he is present. There is no distinction between the mode of

defence of one species of out-door property and another (except in cases where the taking or breaking into property amounts to a felony). If the owner of woods cannot set spring-guns in his woods, the owner of an orchard, or of a field with potatoes or turnips or any other crop B usually the object of plunder, cannot set them in such field. How then are these kinds of property to be protected at a distance from the residence of the owner, in the night, and in the absence of his servants? It has been said, that the law has provided remedies for any injuries to such things by action. But the offender must be detected before he can be subjected to an action, and the expense of continual watching for this purpose would often exceed the value of the property to be protected . . . If an owner of a close close cannot set spring-guns, he cannot put glass bottles or spikes on top of a wall, or C even have a savage dog, to prevent persons entering his yard.' According to Pollock on Torts, 15th ed., p. 116: 'The case gave rise to much public excitement and led to an alteration of the law, but it has not been doubte d in subsequent authorities that on the law as it stood, and the facts as they came before the Court, it was well decided.' D ASQUITH, J., in Dann v Hamilton, (1939) 1 K.B. 509 at p. 516, expressed similar approval. There has, however, been some criticism of it too. That criticism, and perhaps also the approval of the decision, may only relate to the applicability of the maxim volenti non fit injuria; on the issue of the lawfulness of setting such devices to protect property, its correctness seems to have been accepted; hence the alteration by the Legislature of the law so laid down in the Spring Guns Act, 1826. E To round off the English law, I refer lastly to two later cases. Bird v Holbrook, (1828) 130 E.R. 911, serves to emphasise the need to give notice. There the plaintiff, who had gone into the defendant's garden for an innocent purpose, to retrieve a fowl that had strayed there, was F injured by a spring-gun. The defendant had previously suffered a theft of flowers and plants, and he set the spring-gun there, deliberately refraining, however, from giving any notice of its presence so as to be able to catch any intruder by injuring him; the purpose was therefore not deterrent but retributive; it was therefore not a reasonable method G of defending the property; and the defendant was held liable. In Jordin v Crump, (1841) 151 E.R. 1256, the facts were very similar to those in Deane v Clayton, supra, but the Court, after considering the abovementioned cases, concluded that the setting of dog-spears was a lawful means of defending property and found for the defendant. Beven on Negligence, 4th ed., vol. 1, summarises the effect of all those cases at pp. 543 - 4 as follows: H 'That at common law the placing of instruments in the nature of spring-guns. etc., on a man's land is not unlawful, provided only that they were not placed so as to be a peril to the enjoyment of the rights of other persons, or in the nature of a trap . . . The owner of property is not allowed to protect his property in every conceivable mode. He must proportion his means to his end. If danger is involved notice must be given of it.' It is true that the above are all civil and not criminal cases, but the principles enunciated are of general application; their soundness and applicability have not been diminished by the passage of time; and they 1967 (1) SA p514 RUMPFF AR support my conclusion that the legal defence in (a) above should be accepted as part of our law.

Furthermore, although in the American common law the only defence gene rally available is that in (b) above, there is a special exception A made in favour of spring-guns and such devices set to protect dwelling-houses against burglary. That, too, has been entrenched in England by statute, as has been noticed above. The American Restatement, supra, in comment (b) to para. 85 says: 'Such devices may be used to prevent or terminate intrusions which constitute certain crimes. The crimes for the prevention of which the B use of such devices are privileged are those for the preve ntion of which death or serious bodily harm may be directly inflicted by one who is present when the crime is threatened or being committed.' One of the few crimes thus favoured is 'the breaking and entry of a dwelling place'. (See paras. 131 and 143 (2)): See too the Annotation, supra at p. 401. It is difficult to understand why in principle that C exception should be conceded in favour of dwellings only and not also ware -or storehouses containing goods of value. The possible risk to life or limb of any occupants of the dwelling through its being burgled is not itself a very cogent reason, for such devices would mostly be installed in, and because of, the occupants' absence. Moreover, in our law no legal distinction is made between the crimes of breaking into D dwellings and warehouses or storehouses; they are equally treated as serious crimes; logically, therefore, the exception should be conceded in our law for both kinds of places. In this regard, too, it is of some significance to note that, in some (but by no means all) American decisions, the Courts have sought to achieve that very result by giving E the exception a liberal interpretation or even to extend it explicitly to cover warehouses or storehouses. Thus in United States v Gilliam (1882), mentioned in the Annotation, supra at p. 402, the accused was acquitted where the deceased, while breaking into the accused's goose-house with intent to steal, was killed by a spring-gun set F therein, the Court holding that the goose-house could be regarded as part of the curtilage of the dwelling. In Scheuermann v Scharfenberg, (1909) 136 American State Reports 74 (Alabama Appeal Court), the plaintiff was similarly injured while breaking into the defendant's storehouse; by statute in the State, that crime was rendered punishable as if it were one of burgling a dwelling; the Court held that the defendant was not liable, saying (p. 78): G 'A man's place of business (such as the defendant's store in this case) is pro hac vice his dwelling, and he has the same right to defend it against intrusions, such as burglary, as he has to protect his dwelling.' Gray v Coombs, (1832) 23 American Decisions 431 (Kentucky Appeal Court), went even further, its decision approximating that in Ilott v. H Wilkes, supra, which is referred to in the judgment. The plaintiff's slave was similarly killed at night while breaking into the defendant's warehouse to steal. Previous breakings -in and thefts had occurred and the defendant had set the gun to prevent their recurrence. There was no statute equating the slave's crime to burglary; on the contrary, there was one rendering it a misdemeanour and not a felony because it was committed by a slave, but the Court brushed that aside. The plaintiff's claim for damages failed, the Court holding (p. 438): 'That where a person has valuable property in a strong warehouse, well secured by locks and doors, he may, as an additional security at night, erect a springgun, 1967 (1) SA p515 RUMPFF AR

which can only be made to explode by entering the house. That the defence used by the defendant was, therefore, lawful, and the calamity which ensued ascribable to the slave's own act. We know of no process by which the defendant could have obtained the protection of the law against an unknown thief. The law did not require him to hire a guard for its protection. Neither was he bound to leave it to the spoliation of nocturnal depredators. The time and circumstances constituted a case A of necessity that legitimated the means resorted to.' I now turn to the facts in the present case. The onus was on the State to prove that the setting of the gun in the accused's store and the notice given of its presence did not constitute, in all the circumstances, a reasonable method of defending it against anyone breaking in with intent to steal. (See R v Ndhlovu, 1945 AD 369 at B pp. 381, 386). Having regard to the previous breakings-in, the other measures previously tried without success by the accused, the location and manner of setting of the gun, the notice given, and the other circumstances, as found by the trial Court, I do not think that the State discharged that onus. I would add a few words about the C notice. The trial Court found that the warning notices in English and Afrikaans of the presence of the gun had been posted on the door of the store, but it made no finding about their adequacy as regards their position, the language used or their legibility at night. Consequently, I do not think we can assume that the State proved that they were D inadequate in any of those respects. Indeed, the accused said that they were legible at night, and the Court did not find he was not a credible witness. Nor was it necessary for them to be posted at or near the window. The exact location of the gun in the store need not have been disclosed because that would have detracted from its effectiveness as a deterrent (see Ilott v Wilkes, supra). Ordinarily the would-be E store-breaker, especially an experienced one like the deceased, would probably carefully survey the store, including the door with its notice, by day or night before effecting his entry. And that brings me to the next point. Even if the notice was inadequate in some respect, the State did not negative the reasonable possibility that the deceased was F nevertheless aware of the warning of the presence of the gun; he could read Afrikaans and might have read the notice before or on the night in question; he might have heard about the set gun in the nearby Bantu township from others who had read the notice; and, with the mental conceit that often characterises the criminal mind, he might have thought that he could nevertheless avoid being shot. If so, he was his G own executioner, in just the same way as if he had bled to death from impaling himself on the spikes, or lacerating himself on the broken glass, on top of a protecting wall that he climbed over to get into the store, or from being savaged by a fierce dog kept in the store for its protection and of whose presence therein due notice was given or the H deceased was aware (cf. Brock v Copeland, (1794) 1 Esp. 203); Sarch v Blackburn, (1830), 4 C and P 297). 1967 (1) SA p516