1

Sonia Laskowska

Kamila Dziemian

Pedagogika

Spec. Animacja Społeczna

II rok

Tryb stacjonarny

ZASTOSOWANIE OBSERWACJI W BADANIU WPŁYWU RYWALIZACJI

NA UCZNIÓW W KLASIE SZKOLNEJ

Obserwacja jest metodą ewaluacyjną polegającą na świadomym i

celowym spostrzeganiu, rejestrowaniu i zbieraniu danych o zachowaniu

człowieka, sytuacjach i zdarzeniach. Obserwator udając się w zamierzone

miejsce ma za zadanie rejestrować wszystko w sposób szczegółowy i

precyzyjny, czego doświadczył i co się wydarzyło. Wybrałyśmy ten sposób

przeprowadzenia badania, ponieważ uważamy, że jest to najprostsza metoda

dzięki której mogłyśmy zebrać najwięcej informacji, przy równoczesnym

najlepszym zobrazowaniu tezy, na której się skupiłyśmy. Cały proces

przebiegał dla nas w sytuacji naturalnej, która miała miejsce w teraźniejszości.

Problem, na którym postanowiłyśmy skupić się w naszej pracy dotyczy

obecności rywalizacji między uczniami w klasie szkolnej. W Szkole

Podstawowej nr 19 w Gdańsku, w klasie IVa, do której uczęszcza siostra

jednej z nas, miałyśmy możliwość zostać obserwatorkami czterech godzin

lekcyjnych. W klasie tej jest 29 dzieci, w której dwoje z dzieci są dziećmi z

pogranicza upośledzenia. Uczniowie aktywnie uczestniczyli w lekcjach i mieli

szansę wykazać się w różnych dziedzinach. Można było zauważyć, że każde

dziecko inaczej angażuje się w tok lekcji. Jednakże zaobserwowałyśmy, iż

każdemu uczniowi towarzyszyła chęć rywalizacji.

2

Pierwsza lekcja, na której miałyśmy okazję być, była lekcją Matematyki.

Rozpoczęła się od wystąpienia na środek sali uczniów, którzy zdobyli

najlepsze wyniki z ostatniego sprawdzianu. Trzy osoby zostały nagrodzone

przez nauczyciela szóstkami oraz ogromnymi brawami całej klasy. Następnie

nauczycielka nagrodziła wszystkich uczniów piątkami za aktywny udział w

ostatnim projekcie problemowym – na twarzach wszystkich dzieci pojawił się

uśmiech i zadowolenie. Nauczycielka rozpoczęła omawianie rozwiązań

problemów matematycznych, które dzieci przez ostatnie dwa tygodnie

opracowywały w formie dyskusji z uczniami. Dzieci chętnie weszły w dyskusję,

z zaangażowaniem opowiadając w jaki sposób dochodziły do danych

rozwiązań.

Po tej rozmowie uczniowie przeszli do zadań ze zbiorami liczb. Padają

ze strony nauczycielki różne pytania: Jaką liczbę nazywamy liczbą pierwszą?

Jaką liczbą złożoną? Dlaczego 1 i 0 są wykluczone z podziału na liczby

pierwsze i złożone?, itp. Dzieci zgłaszają się sporadycznie, natomiast na hasło

nauczycielki: „każdy, kto się zgłosi i odpowie dobrze, dostaje plusa” (trzy

plusy-ocena bardzo dobra), wszystkie dzieci zmieniają swoje nastawienie i

ochoczo podnoszą ręce do góry - tu już wyczuwalna jest między nimi

rywalizacja, związana z chęcią otrzymania oceny. ”Plus” staje się idealnym

bodźcem, by zadziałać na dzieci motywująco. Motywacja łączy się tutaj z

rywalizacją.

Kolejny etap lekcji skupił się na dyskusji wokół tematu zbiorów

liczbowych oraz przejście uczniów do ćwiczeń związanych z tym tematem.

Nauczyciel zwraca się do uczniów: - Proszę pracować samodzielnie i nie

konsultować się z kolegami. To nie sprawdzian, ale chciałabym, żeby każdy

pracował indywidualnie! – jeden z chłopców odpowiada: - Ja patrzę, bo nie

mam nic do roboty. Chłopiec swoim komentarzem chciał podkreślić, że

świetnie poradził sobie z zadaniem i gdyby było ono na ocenę- zdobyłby ją.

Rywalizacja okazuje się tutaj zjawiskiem o zabarwieniu negatywnym,

ponieważ chęć bycia najlepszym buduje u dzieci negatywne zachowania.

3

Dzieci zwracają uwagę tylko na siebie i własne postępy, nie zważając na

postępy i reakcje swoich kolegów.

Następna lekcja w której uczestniczyłyśmy w tej samej klasie to lekcja

Języka Polskiego. Uczniowie pracowali nad ćwiczeniami z zakresu budowy

zdania złożonego. Starali się zrobić je jak najlepiej. Oczywiście jednym

przychodziło to łatwiej, innym mniej. Polonistka prowadząca lekcję cały czas

chodziła po klasie, pomagając dzieciom i komentując ich pracę na bieżąco: -

Bardzo dobrze. Mogłyśmy zaobserwować, iż uczniowie angażowali się jeszcze

bardziej - wystąpiła reakcja zwrotna w postaci zwiększonej motywacji, ale w

formie komentarzy- każde dziecko chciało zostać pochwalone. Nauczycielka

podeszła do jednej z dziewczynek, która aktywnie brała udział w lekcji i

skierowała swe słowa do całej klasy: -Natalia najaktywniej brała dzisiaj udział

w lekcji, dlatego proponuje, aby dostała piątkę za aktywność, chyba

zgadzacie się ze mną? – dzieci odpowiadają zrezygnowane: - Tak. Nie jest to

jednak szczere „tak”. Po raz kolejny rywalizacja ukazuje się w sposób

negatywny. Uczniowie tak bardzo chcieli być lepsi jeden od drugiego, że nie

potrafili docenić pracy swojej koleżanki, która, jak się później dowiedziałyśmy

od nauczycielki, jest dosyć słaba z języka polskiego, ale naprawdę bardzo się

stara. W trakcie owego zdarzenia wyczułyśmy zazdrość wśród dzieci, a ich

motywacja mogła albo wzrosnąć albo zmaleć, w zależności od jednostki - gdyż

jeden może poczuć się niedoceniony i zrezygnować, a inny uczeń może

poczuć ową zazdrość i ogromną chęć usłyszenia podobnej pochwały. Oto

kolejne zdarzenie aspołeczne, które udało nam się zaobserwować w trakcie

naszej wizyty. Jeden z chłopców z upośledzeniem miał problemy z czytaniem

i wszystko robił wolniej od innych dzieci. Nauczycielka pochwaliła chłopca

mówiąc: - Nasz Filip ładnie się postarał, tak szybko nas dogonił! – chłopiec

potrzebował więcej czasu na wykonanie ćwiczeń. Kiedy Filip wykonuje

zadanie, reszta klasy się nudzi, gdyż skończyła dużo wcześniej. Jedna z

dziewczynek komentuje zainteresowanie nauczyciela słabszym uczniem: -

Może „Nasz Filip” powinien dostawać więcej dodatkowych zadań domowych?

Można było wyczuć w jej głosie ironiczny ton i kpinę. W tym aspekcie

4

rywalizacja przeradza się w bardzo niezdrową formę, gdyż dotyczy już nie

tylko zazdrości o ocenę, ale niezależnych od dziecka spraw – takich jak

upośledzenie i przeradza się w docinki i przytyki. Niestety reakcja nauczycielki

nie była naszym zdaniem poprawna, gdyż nie skomentowała zdania

wypowiedzianego przez cyniczną dziewczynkę.

Dzieci po przerwie wróciły na kolejną lekcję Języka Polskiego.

Rozpoczęła się ona od ćwiczeń z czytania. Nauczycielka poprosiła, aby

uczennica przeczytała przygotowany w domu tekst, na głos. Agnieszka

przeczytała rozdział bardzo ładnie, w związku z czym dostała ocenę

pozytywną – piątkę. Po sali rozszedł się szmer i ciche, niezadowolone głosy: -

Znowu? Z kolei nauczycielka po raz kolejny zignorowała informacje

dobiegające z sali. Większość reakcji związanych z rywalizacją po prostu

ignorowała. Uczniowie tej klasy wciąż ze sobą konkurowali i reagowali w

sposób negatywny na sukcesy innych. Za to bardzo chętnie zgłaszali się do

odpowiedzi i do czytania. Kiedy kolejna osoba przeczytała fragment czytanki,

Pani zapytała pozostałych: - Jaką ocenę powinien dostać Michał? Większość

klasy odpowiedziała: - Szóstkę! Ale jedno dziecko wyrwało się: - Na piątkę! Po

jego minie można było wywnioskować, że chodzi o zazdrość o ocenę i jej

zasugerowanie przez innych.

Ostatnia lekcja to Przyroda. Pani rozpoczęła zajęcia od sprawdzenia

obecności, a przy tej okazji prac domowych. Niestety dość duża grupa dzieci

nie przygotowała się. Dzieci, które nie odrobiły lekcji, dostały po karnym

minusie ( 3 minusy to ocena niedostateczna do dziennika). W tym momencie

oczy dzieci, które posiadały pracę domową błysnęły radością, ale

jednocześnie po klasie rozszedł się szyderczy szum. Rywalizacja znowu

pokazała swoje złe oblicze – dzieci zamiast współczuć kolegom, naśmiewały

się z ich niepowodzenia. Z drugiej jednak strony były zmotywowane do

dalszego działania i odrabiania prac domowych, aby nie doświadczyć tego

samego. Negatywne oceny działają tak samo jak i pozytywne, które następnie

porównywane są do własnych osiągnięć. Zauważyłyśmy, że często uczniowie

chcą osiągnąć sukces za wszelką cenę, nie zważając na odczucia innych.

5

Jednakże negatywne emocje i zachowania z tym związane zdołałyśmy

zauważyć tylko na lekcji, gdyż na przerwie atmosfera zdawała się być bardzo

radosna i w niczym nie przypominająca „wyścigu szczurów” z lekcji.

Domniemamy, że rywalizacja jest napędzana w domach przez rodziców,

którzy uczą dzieci bycia tymi najlepszymi i mówią im o tym jak wyglądają realia

dzisiejszego świata.

Nasza obserwacja była nieujawniona wobec nauczycieli i dzieci.

Zastosowałyśmy tą taktykę, ponieważ uznałyśmy, że lekcja będzie przebiegać

bardziej naturalnie. Jednak mimo wszystko, zachowania dzieci nie były w pełni

zwyczajne, gdyż prawdopodobnie były sterowane stresem związanym z

naszymi odwiedzinami, a także chęcią pokazania się z jak najlepszej strony.

Nasza wizyta wzbudziła dość duże zainteresowanie i dzieci odwracały się lub

zerkały ukradkiem, z pytającym wyrazem twarzy (kim jesteśmy? po co

przyszłyśmy?).

Wnioski jakie wysnułyśmy z czasu spędzonego w klasie IVa, to fakt, że

rywalizacja jest nieunikniona i zawsze będzie towarzyszyć, co prawda z różną

siłą w trakcie nauczania. Istnieją zarówno wady i zalety tego zjawiska. Z jednej

strony motywowała do działania i dzieci mogą w ten sposób przygotowywać

się do życia w świecie dorosłych, z drugiej jednak strony wprowadzała

negatywne emocje. Według nas, bardzo ważna jest rola nauczyciela, który

powinien zadbać o to by współzawodnictwo było zdrowe, nie przekraczało

jasno ustalonych norm i było pozytywnym elementem edukacji. Wszystko

zależy od kierunku w jakim będzie szła, pod nadzorem wychowawcy. Należy

wyeliminować jej negatywne skutki – wyalienowanie, aspołeczne zachowania,

degradowanie innych.

Sądzimy, iż nasza obserwacja była odpowiednio dobraną formą do

danego badania. Skupiłyśmy się na hipotezie i dzięki dobrze widocznym

zachowaniom dzieci została w pełni uzasadniona. Informacje, które

zebrałyśmy są odzwierciedleniem obiektywnych i wiarygodnych przesłanek,

gdyż lekcja nie była sterowana i odbywała się w swoim naturalnym toku.