EVROPSKA UNIJAU~ime pravo

EVROPSKA UNIJA

U~ime pravo

Evropska unija U~ime pravo

Evropska unija – U~ime pravo

Izdava:Fondacija Institut otvoreno op{testvo – Makedonija

Za izdava~ot: Vladimir Mil~in, izvr{en direktor

Urednici:Fani Karanfilova PanovskaKire Milovski

Avtor:Makedonski centar za evropsko obrazovanie

Lektura:Ana-Marija Bran|olica

Likovno-grafi~ko oblikuvawe:Brigada Dizajn

Pe~at: Skenpoint

Tira`: 3200 primeroci CIP – Katalogizacija vo publikacija

Nacionalna i univerzitetska biblioteka „Sv. Kliment Ohridski”, Skopje

341. 171 (4-672EU)

EVROPSKA unija - u~ime pravo / urednici Fani Karanfilova Panovska, Kire Milovski , - Skopje : Fondacija Institut otvoreno op{testvo - Makedonija, 2009 - 41 str. : ilustr. ; 24 sm

Isbn 978-608-218-028-1

a) Evropska unija - Prira~niciCObIss.MK - ID 79775754

Ovaa bro{ura pretstavuva dopolnuvawe na prira~nikot „U~ime pravo”, izdaden od Fondacijata Institut otvore-no op{testvo – Makedonija, za potrebite na programata „U~ime pravo” na Mladinskiot obrazoven forum. Isto taka, ovaa bro{ura e izrabotena i za potrebite na proektot „Akcija za Evropa”, realiziran od Fondacijata Institut otvoreno op{testvo – Makedonija, vo partner-stvo so Makedonskiot centar za evropsko obrazovanie i Mladinskiot obrazoven forum, {to predviduva promoci-ja na EU na lokalno nivo, preku debati i obuki. Celta na bro{urata e da gi zapoznae sredno{kolcite, odnosno mladite lu|e vo Republika Makedonija, so os-novnite karakteristiki na Evropskata unija, nejzinite institucii i na~inot na nosewe na odlukite vo niv, kako i za patot {to Republika Makedonija treba da go izodi do polnopravnoto ~lenstvo vo Unijata. Preku obukite na programata „U~ime pravo” na Mladin-skiot obrazoven forum, se nadevame deka ovaa bro{ura }e stigne vo racete na golem broj sredno{kolci vo Re-publika Makedonija i istata }e bide nivna vodilka vo procesot na evropeizacija na celoto na{e op{testvo. Vpro~em, vo Evropskata unija ne vleguva samo Vladata ili politi~kite partii, tuku pred s# gra|anite, a dràvnite institucii treba da rabotat vo slu`ba na nivnite in-teresi. Toj interes se narekuva Evropska unija i istiot treba da ovozmoì podobar ìvoten standard, sta-bilni i demokratski institucii, podobro obrazovanie, po~ituvawe i ostvaruvawe na ~ovekovite slobodi i pra-va, demokratija i vladeewe na pravoto.

Od urednicite

Voved

4 Evropska unija U~ime pravo

Vo momentov, Unijata obedinuva 27 zemji, so pomalku ili pove}e razvieni ekonomii, so razli~ni pravni sistemi, mno{tvo kulturni tradicii i jazi~ni karakteristiki, i site dràvi podednakvo gi vrednuva i gi poddrùva. Ottamu i mototo na Unijata - “Obedineti vo razlikite”. Evropskata unija e sozdadena i se gradi za da ovozmoì poudoben, pobezbeden i

posloboden ìvot na nejzinite gra|ani. Taa ne postoi za da gi odmeni dràvite {to se nejzini ~lenki, tuku preku zaedni~ki akcii i politiki u{te pove}e da zgolemi i obezbedi ekonomski razvoj, blagosostojba, mir i bez-bednost. Podolu, razgleduvame nekoi od ovie zaedni~ki politiki i karakteristiki:

Dvanaesette òlti yvezdi na temnosina poza-dina se ~esta gletka i vo na{ata zemja, koja iako se u{te ne e ~lenka na Unijata, sepak e vo postojana sorabotka i gradi vistinsko part-nerstvo so Unijata i nejzinite ~lenki. Ova zname e simbol na EU, no i simbol na obedine-ta Evropa voop{to. Vo mnogu tradicii, bro-

jot 12 e simbol na harmonija i perfekcija, a krugot, me|u drugoto, simbol na celina i obe-dinuvawe. Zatoa, bez ogled na pro{iruvaweto na Unijata i zgolemuvaweto na brojot na nejzini ~lenki, brojot na yvezdi na znameto ostanuva 12.

Himna

Zname

I himnata na EU zboruva za idealot na sorabotka i bratstvo me|u naro-dite, a bidej}i ova e idealot za koj komponiral i Betoven, ne-govata melodija od Devettata simfonija poznata kako “Oda na radosta”, stanuva himna na Unijata. Himnata ne gi za-menuva nacionalnite him-ni na dràvite-~lenki, tuku e u{te eden na~in da se potvrdat i slavat obidi te za zaedni{tvo i za obedinuvawe na razlikite.

[TO E ZAEDNI^KO VO UNIJATA?

Obedineti vo razlikite

Avstrija,

Belgija,

Bugarija,

Velika Britanija,

Germanija,

Grcija,

Danska,

Estonija,

Irska,

Italija,

Kipar,

Latvija,

Litvanija,

Luksemburg,

Malta,

Polska,

Portugalija,

Romanija,

Slova~ka,

Slovenija,

Ungarija,

Finska,

Francija,

Holandija,

ê{ka,

[vedska,

[panija.

5

Setete se kolku dopolnitelna podgotovka e potrebna koga zaminuvate vo stranstvo - in-formirawe koi valuti (pari) se koristat vo zemjite {to gi posetuvate, menuvawe pari vo banka, vnimavawe na kursnite razliki, orga-nizacija na razli~nite valuti itn. Od 2002 godina, pove}eto gra|ani na EU ne mora da se griàt za vakvi situacii, bidej}i od toga{ zapo~na upotrebata na zaedni~kata valuta – evro. Koristeweto ista valuta go olesnuva trguvaweto i gi osloboduva gra|anite od griìte {to gi spomenavme.

Vo momentov, evroto go koristat 16 ~lenki na Unijata (Belgija, Germanija, Grcija, Francija, Irska, Italija, Luksemburg, Holandija, Avstri-ja, Portugalija, Slovenija, Finska, [panija,

Slova~ka, Malta i Kipar). Grafi~kiot simbol za evroto (€) e inspiriran od gr~kata bukva epsilon i se odnesuva na prvata bukva na Ev-ropa. Oficijalnata kratenka {to se koristi za evroto e EUR. Pari~ni banknoti, isti vo site zemji na Evro-zonata, se dizajnirani od pobednicite na natprevaruvaweto sprovede-no vo EU, {to gi povika site zainteresirani da ponudat idei za izgledot na banknotite. Monetite na ednata strana imaat zaedni~ki simbol, dodeka na drugata strana pretstavu-vaat nekoi nacionalni obele`ja na dràvite-~lenki. Zatoa, ne bidete za~udeni ako vo supermarket vo Avstrija vi dadat moneta so slika na {panskiot pisatel Servantes, ili ako na Halkidiki platite so pari~ka so slika na holandskata kralica Beatriks.

9 Maj - Den na Evropa

Evro

Na ovoj den, vo 1950 godina, Robert [uman go prezentiral svojot predlog za obedinuvawe na Evropa i osiguruvawe mir i blagosostojba na nejzinite gra|ani. Predlogot poznat kako „[umanova deklaracija” e osnova za sozdavawe na zaednicite {to vo tekot na godinite go

kreiraat ona {to denes go poznavame kako Evropska unija. Zatoa, 9 Maj denes se slavi kako den na Evropa i e den na koj gra|anite na Unijata organiziraat razni festivali i dru-gi aktivnosti posveteni na obedinuvaweto vo Evropa i nivnoto me|usebno zbliùvawe.


Denes gra|anite na EU moè da patuvaat od Lisabon do Helsinki, preku Barselona, Nica, Torino i Viena, bez pritoa da pominuvaat grani~ni premini i da se griàt za svoite patni ispravi. Site dràvi-~lenki, se del od bezgrani~niot sistem [engen, so isklu~ok

na Obedinetoto Kralstvo i Danska, kako i Bu-garija i Romanija. Ovaa sloboda na dvièwe, Unijata ja dava i na site gra|ani od treti zemji {to legalno prestojuvaat vo nekoja zemja od [engen-zonata.

Ako ja poglednete listata na vraboteni vo “Folksvagen”, so sigurnost }e najdete nekoj Portugalec, Danec, ili Grk. Ova e vozmo`no preku slobodata na dvièwe na rabotnicite,

{to im garantira ednakvo pravo na vrabotu-vawe na gra|anite na EU vo koja bilo zemja-~lenka, nezavisno od nivnoto dràvjanstvo.

Mladite lu|e sakaat da sre}avaat drugi mladi lu|e, sakaat da vidat drugi zemji i da nau~at za razli~nite tradicii. Mnogu mladi nastoju-vaat i se obiduvaat del od svoeto obrazovanie da go ostvarat vo druga zemja, no ova e kom-plicirano zaradi golemite tro{oci i dolg-ite proceduri. Mladite studenti od Unijata, odamna ne se griàt za ovie te{kotii. Posto-

jat pove}e programi {to im pomagaat na mla-dite lu|e da gi ostvarat ovie planovi (Era-zmus, Leonardo, Komenius i Grundvig). Ovie programi osiguruvaat diplomite steknati na koj bilo univerzitet vo EU, da bidat priznati nasekade vo Unijata. Pove}e od dva milioni a mladi lu|e vo EU, ve}e ja iskoristile vakvata mo`nost.

Sloboda na dvièwe na lica i [engen

Sloboda na dvièwe na rabotnici

Programi za obrazovanie

Trgovija i carina

Gr~kite domati ve}e pet decenii mnogu poevtino i poednostavno stignuvaat na germanskite pazari, bidej}i ne se optovareni so dopolnitelnite carinski proceduri i carinski dava~ki. U{te od 1957 godina, Evropjanite se dogovorija da im dozvolat na svoite proizveduva~i da gi plasiraat proizvodite na pazarite {irum Unijata, i pritoa da ne pla}aat dopolnitelni dava~ki. Vakvata zaedni~ka politika, na gra|anite na EU im ovozmoì da imaat pristap do poev tini, poraznoobrazni i pokvalitetni proizvodi od site delovi na Evropa.

7

I Makedonija ima dogovor so Unijata, so koj golem del od makedonskite proizvodi moè da

stignuvaat na evropskite pazari, bez pritoa da bidat optovareni so carini.

EU e moèbi eden od najrazvienite delovi vo svetot, no sepak vo nego ima oblasti {to se zna~itelno posiroma{ni od drugite. Nas-tojuvaj}i site gra|ani na EU da ìveat podo-bro, dràvite-~lenki gi zdruùvaat svoite sili i finansiska mo} i zdruèno pomagaat posiroma{nite regioni da se razvijat i da se zbogatat. Okolu 30 milijardi godi{no se

koristat za pomagawe na ekonomiite na ovie regioni, za sozdavawe novi rabotni mesta i dokvalifikacija na nevrabotenite gra|ani. Vakvata pomo{ e posebno vidliva vo Irska, koja do pred desetina godini be{e najsiroma{na dràva vo EU, a sega e eden od nositelite na ekonomskiot rast.

Zaedni~ko investirawe vo ekonomski razvoj – pomo{ na pomalku razvieni podra~ja

Za da se ostvarat celite za razvoj i blagosos-tojba, ~lenkite na EU odlu~ile i da sozdadat zaedni~ko }ese pari, odnosno evropski buxet. Imeno, Unijata ima mnogu programi za rabota, a pritoa nema sposobnost da sobira danoci od

gra|anite i firmite, so koi bi moèla da gi finansira tie programi. Zatoa, sekoja ~lenka dava del od svoite prihodi (carini, DDV itn.) vo evropskiot buxet.

Buxet


INSTITUCIITE NAEVROPSKATA UNIJA

Na evropskoto tlo postojat razni tradicii i kulturi, me|utoa i zaedni~ki vrednosti za evropskite narodi. Obedinetite demokratski evropski dràvi, preku me|usebnata eko nom-ska i politi~ka sorabotka se stremat kon obez beduvawe prosperitet i traen mir. @el-bite za sigurnost i mir, za sloboda i slobod-no dvièwe, kako i ekonomska blagosostojba, se dlaboko vkoreneti vo pri~inite za nasta-nok i postoewe na Evropskata unija.

Kako {to karakterot na sekoja zemja-~lenka na EU e definiran od nejziniot praven sistem i nejzinite nacionalni institucii, taka i ka-rakterot na EU e definiran od razli~nite institucii i tela i nivnata nadle`nost. Zatoa, mnogu e va`no da se imaat osnovni poz na vawa za organizacijata i metodite na rab ota na instituciite na Evropskata uni-ja. Toa ovozmoùva da se razbere procesot na kreirawe politiki, odnosno kako odlukite se podgotvuvaat, donesuvaat, implementiraat i monitoriraat. Vo Evropskata unija postojat najrazli~ni institucii i tela. Me|utoa, samo pet se de-finirani kako institucii i se smetaat za najva`ni.

Evropskiot parlament go so~inuvaat 750 evro parlamentarci so petgodi{en mandat. Ova e edinstvenata EU-institucija ~ii{to ~lenovi se direktno izbrani od onie gra|ani na EU {to poseduvaat glasa~ko pravo. Sekoja ~lenka na Unijata izbira razli~en broj pra-tenici, {to e odnapred utvrden i proporcio-

nalen na naselenieto na sekoja dràva. Taka, na primer, Germanija izbira 96 pratenici, a Malta 6 pratenici.

Pratenicite vo Evropskiot parlament ne se zdruùvaat soglasno nivnata nacionalna pripadnost, tuku vo politi~ki grupi, soglas-no nivnata partiska pripadnost. Na toj na~in, evroparlamentarcite, preku Evropskiot par la ment gi pretstavuvaat interesite na site gra|ani na Unijata, a ne samo na onie od dràvata vo koja bile izbrani. Zaradi ova, gra|anite na EU moè da izbiraat i da bidat izbrani za pratenik vo Evropskiot parlament vo koja bilo ~lenka na Unijata, nezavisno od nivnoto dràvjanstvo.

Evropski parlament

Sekoja ~lenka na Unijata izbira razli~en broj pratenici, {to e odnapred utvrden i proporcionalen na naselenieto na sekoja dràva. Taka, na primer, Germanija izbira 96 pratenici, a Malta 6 pratenici

9

Parlamentot ima uloga vo slednive tradi ci-onalno parlamentarni aktivnosti:

• sozdavawe evropsko zakonodavstvo - ulog a-ta ja deli so Sovetot na ministri;

• izbor i formirawe izvr{na vlast - ovaa uloga osobeno se gleda preku potv rdu-vaweto na Pretsedatel na Evropskata ko-misija i podocna na site ~lenovi na Evrop-skata komisija, i izborot na Ombu d smanot;

• demokratska kontrola na aktivnostite na drugite institucii i tela na EU - ovaa nadle`nost mu ovozmo`uva na Evrop skiot parlament da postavuva pra{awa do Evrop-skata komisija i site drugi institucii na EU, kako i obvrska na evropskite institu-

cii i zemjite-~lenki da go informiraat Parlamentot za svoite aktivnosti, pravo da prifa}a pretstavki podneseni od stra-na na gra|anite na EU i drugi;

• buxetska nadle`nost - zaedno so Sovetot na ministri, u~estvuva vo postapkata za utvrduvawe i glasawe na buxetot na EU.

Rabotata na Evropskiot parlament se odviva vo tri grada: vo Strazbur se odr`uvaat ple- n a rnite sednici, vo Brisel rabotat parl a-mentarnite komisii i politi~kite grupi, a vo Luksemburg se nao|a negoviot Sekretarijat.

Vo svojata rabota, Parlamentot gi upotrebu-va site oficijalni jazici na Unijata.

1. Kolku oficijalni jazici ima vo Unijata i koi se tie?2. Koi se prednostite i nedostatocite na vakvoto re{enie? Kakvo re{enie smetate deka bi

bilo najdobro?

? PRA[AWA 1:


Koj minister od sekoja dràva-~lenka }e u~estvuva vo rabotata, zavisi od pra{awata {to se diskutiraat na sostanokot na ministrite (na primer, ako se diskutiraat pra{awa za transportnite mreì, }e prisustvuvaat ministrite za transport, a dokolku se diskutira za viza i azil, }e prisustvuvaat ministrite za pravda ili za vnatre{ni raboti).

Sovetot na ministri e klu~na institucija pri donesuvaweto odluki vo EU, zaedno so Ev-ropskiot parlament. Kako {to asocira i ime-to, vo ramkite na Sovetot sekoja zemja-~lenka u~estvuva so eden minister. Koj minister od sekoja dràva-~lenka }e u~estvuva vo rabota-ta, zavisi od pra{awata {to se diskutiraat na sostanokot na ministrite (na primer, ako se diskutiraat pra{awa za transportnite mreì, }e prisustvuvaat ministrite za trans-port, a dokolku se diskutira za viza i azil, }e prisustvuvaat ministrite za pravda ili za vnatre{ni raboti). Preku ~lenovite na Sove-tot se prenesuvaat i zastapuvaat nacional-nite interesi na zemjite-~lenki.

Nadle`nostite na Sovetot se vo u~estvoto pri donesuvaweto odluki, koordinacijata na nacionalnite politiki na ~lenkite i zaedni~koto informirawe me|u ~lenkite. So-vetot na ministri ima sedi{te vo Brisel.

Klu~nite zada~i na Sovetot se da:• sozdava evropsko zakonodavstvo;• bara od Evropskata komisija da pod-

nese predlog za donesuvawe novo zakon o-davstvo;

• donesuva buxet - nadle`nost {to ja deli so Parlamentot;

• predlaga nazna~uvawe i da nazna~uva – na primer, pretsedatelot i ~lenovite na Komisijata, ~lenovite na Evropskiot sud na revizori, ~lenovite na izvr{niot od-bor na Evropskata centralna banka, kako i ~lenovite na brojni komiteti na EU;

• obezbeduva koordinacija vo oblasta na ekonomskata politika i politikata za vrabotuvawe;

• dava mandat na Komisijata za pregovarawe i sklu~uvawe opredeleni dogovori so zemji {to ne se ~lenki na EU, kako i me|unarodni organizacii.

Pretsedatelstvoto na Sovetot na ministri se menuva sekoi {est meseci na baza na rota-cija, odnosno sekoja zemja-~lenka ima mo`nost {est meseci da bide pretsedava~. Pretseda-vaweto so Sovetot podrazbira zna~ajni ulogi: inicirawe predlozi za rabotata na Sovetot, koordinacija i vodewe na negovata rabota i pretstavuvawe na Sovetot na me|unarodno pole i voUnijata.

Sovet na ministri

? PRA[AWA 2:

1. Dali znaete koja dràva vo momentov pretsedava so Sovetot na ministri? Dali znaete koj e sleden pretsedava~?

2. Zo{to e toa va`no?

11

Komisijata pretstavuva dviè~ka sila za evrointegracijata. Taa gi zastapuva i za{-tituva zaedni~kite interesi na zaednica-ta, poradi {to e poznata i kako ¨~uvar na dogovorite¨. Nea ja so~inuvaat 27 komesari, po eden predloèn od sekoja dràva-~lenka, poddràni od Sovetot i Parlamentot. Se-koj od komesarite na Evropskata komisija e nadleèn za nekoj od sektorite na Komisijata (na primer: pro{iruvawe, transport, ìvotna sredina itn.) i ima mandat od pet godini.Ulogata na Komisijata e sli~na so ulogata

{to ja ima vladata vo edna dràva. Komisijata ima pravo da inicira donesuvawe na EU-zako-nodavstvo i go nadgleduva sproveduvaweto na EU-zakonodavstvoto vo dràvite-~lenki. Komisijata e nositel na implementacija-ta na politikite na EU i upravuva so buxe-tot na EU. Taa ja zastapuva Evropskata unija vo nadvore{nata politika i pregovara pri sklu~uvawe me|unarodni dogovori. Evropska-ta komisija, isto taka, ima pravo da ima svoi pretstavni{tva vo zemji {to ne se ~lenki na EU.

Evropska komisija

Evropski sud na pravda

1. Dali znaete koj vo momentov e pretstavnik na Evropskata komisija vo Republika Makedoni ja?2. Dali znaete kade se nao|a Delegacijata na Evropskata komisija vo Republika Makedonija?3. Dali znaete da navedete nekoja aktivnost {to ja vodi ili vo koja{to e vklu~ena Delegacija-

ta na Evropskata komisija vo Republika Makedonija?

? PRA[AWA 3:

Ako vo Unijata gi lociravme nositelite na zakonodavnata i izvr{nata vlast, normalno e da o~ekuvame i institucija {to e nositel na sudskata vlast, a toa e tokmu Sudot na pravdata. Go so~inuvaat 27 sudii, po eden od sekoja zemja- ~lenka, izbrani so zaedni~ka sog-lasnost na site ~lenki i so mandat od {est godini. Ovoj sud e nadleèn samo za pra{awa i situ-

acii {to vklu~uvaat evropsko zakonodavstvo. Taka, toj raboti vo slednive slu~ai:• go tolkuva evropskoto pravo (gi objasnuva

obvrskite i pravata na evropskite inst i-tucii, na dràvite-~lenki, na fizi~kite i pravnite lica, soglasno toa pravo);

• odlu~uva dali dràvite-~lenki gi ispolnuvaat obvrskite, soglasno pravoto na Unijata;


• poni{tuva pravni akti {to se usvoeni od instituciite, a ne se vo soglasnost so ev-ropskoto pravo.

Obra}aweto do Evropskiot sud na pravdata,

moè da se izvr{i na koj bilo oficijalen jazik na Unijata, so {to toj jazik stanuva “jazik na slu~ajot”. Sepak, sudiite vo ovoj sud naj~esto diskutiraat na francuski jazik.

Evropskiot sud na revizori e institucija osnovana vo 1975 godina, so sedi{te vo Luksemburg. Toj e sostaven od po eden pretstavnik na sekoja zemja-~lenka na EU. Mandatot na ~lenovite e {est godini, a tie se nazna~uvaat so dogovor na zemjite-~lenki, po konsultacija so Evropskiot parlament. Evropskiot sud na revizori ima zada~a da osigura deka site prihodi na EU se so-brani i deka tro{ocite se napraveni zakonski i namenski. Revizorite moàt da vr{at revizija na koja bilo institucija, telo, nacionalen organ, pravno ili fizi~ko lice {to raspolaga so pari na EU, i dokolku e potrebno da prepra}aat slu~ai do Sudot na pravdata.

1. Dali vo Republika Makedonija ima institucija {to vnimava kako se tro{at buxetskite pari?

Evropski sud na revizori

? PRA[AWA 4:

Sekoj od komesarite na Evropskata komisija e nadleèn za nekoj od sektorite na Komisijata (na primer: pro{iruvawe, transport, ìvotna sredina itn.) i ima mandat od pet godini.

13

Organizacijata na rabotata na Evropska-ta unija e sloèna za razbirawe i pove} e istraùvawa pokaùvaat deka golem broj gra|ani na zemjite-~lenki na Unijata ne go razbiraat na~inot na koj raboti Unijata. Zo{to toga{ mladite od Makedonija da se

ma~at da gi razberat ovie komplicirani pro-ceduri? Zatoa {to da se bide dobar evropski gra|anin, ne zna~i samo da se prifatat vred-nostite vrz koi{to po~iva Unijata, tuku i da se poznava na~inot na rabota na istata, oso-beno vo pogled na noseweto odluki.

DONESUVAWE ODLUKI VO EVROPSKATA UNIJA

Evropskata komisija predlaga novi “zakoni”, no istite gi donesuvaat Sovetot na ministri i Parlamentot. Pod poimot “zakoni” ili zako-nodavstvo na Unijata, se podrazbiraat sled-nite tipovi akti:

• regulativi – {to vaàt podednakvo za site ~lenki, vedna{ po nivnoto usvojuvawe. Tie se primenuvaat direktno, bez zemjata-~lenka da mora propisot prvo da go vgradi vo svoite vnatre{ni zakoni;

• direktivi – postavuvaat obvrzuva~ki re-zultati {to zemjite-~lenki treba da gi

postignat, no vo nivnoto postignu-vawe imaat sloboda da i z b e r a t oblici i s r e d s t va na dejstvu-vawe (moè da se odne-suvaat na site ~len-ki ili samo na nekoi);

Kako Evropskata unija donesuva “zakoni”?


• odluki – se odnesuvaat na specifi~ni pra{awa i se obvrzuva~ki za onie zemji-~lenki, institucii, pravni lica ili poe-dinci na koi{to se odnesuvaat.

Vo EU se donesuvaat i preporaki i mislewa {to nemaat obvrzuva~ko dejstvo i so toa ne

spa|aat vo redot na “zakonite” {to gi done-suva Unijata, tuku go pretstavuvaat stavot na oddelna institucija vo EU, vo vrska so nekoe pra{awe.

PRIMER 1:

Vo noemvri 2005 godina, Evropskata komisija donese preporaka do Evropskiot sovet, na Repu- blika Makedonija da $ se dodeli status na kandidat za ~lenstvo vo Unijata. Sovetot na minis-tri ne be{e obvrzan da ja sledi ovaa preporaka.

Dali znaete kako odlu~i Evropskiot sovet po ovaa preporaka?

Site ovie akti se objavuvaat vo Slu`beniot vesnik na Unijata, na site ficijalni jazi-ci na Unijata. Internet-stranicata na angliski jazik na Slu`beniot vesnik na Unijata, e: http://eur-lex.europa.eu/en/index.htm

Pravilata i postapkite za donesuvawe odluki vo EU se postaveni vo ~etirite dogovori vrz koi po~iva EU. Sekoj evropski praven akt se zasnova na opredelen ~len od ovie dogovori, i takviot ~len se tretira kako pravna osnova za aktot.

Postojat tri postapki za donesuvawe evropski zakoni. Postapkite se razlikuvaat spored na~inot na sorabotkata me|u instituciite {to se nositeli na zakonodavniot proces, Sovetot na ministri i Evropskiot parlament, a osobeno zavisno od mo}ta na Parlamentot da vlijae na kone~niot ishod od odlu~uvaweto:

• Konsultacija – Parlamentot e konsultiran (dava svoe mislewe), a Sovetot na ministri ja nosi odlukata imaj}i go predvid misleweto na Parlamentot, no bez obvrska istoto da go po~ituva.

• Soglasnost – Sovetot na ministri nosi odluka po dobienata soglasnost od Parlamentot.• So-odlu~uvawe – Parlamentot i Sovetot na ministri imaat ednakva uloga vo noseweto na

odlukata.

Unijata mo`e da dejstvuva samo vo ramkite na ovlastuvawata {to proizleguvaat od Dogovorite, za koi se soglasile zemjite-~lenki. Instituciite na EU ne mo`at da nosat “zakoni” vo oblastite za koi vo dogovorite ne e eksplicitno navedeno deka se nadle`nost na Unijata.

15

Koj od ovie tri vida na odlu~uvawe }e se koristi, zavisi od pra{aweto na koe se odnesuva ak-tot (pro{iruvawe na Unijata, transportni mreì, socijalna politika).

Pri postapkata na konsultacija, Komisijata go ispra}a svojot predlog do Sovetot na mi-nistri i do Parlamentot. No, Sovetot na mi-nistri e toj {to oficijalno gi konsultira (bara mislewe za predlogot) Parlamentot, no i drugi tela na Unijata. Sovetot na ministri ima obvrska mislewata na site ovie insti-tucii da gi zeme predvid pri donesuvaweto na odlukata, no nema obvrska do istite da se pridrùva.

Sovetot na ministri, pak, po dobivaweto na misleweto od Parlamentot, isto taka odlu~uva dali predlogot na Komisijata }e go prifati, }e go otfrli, ili }e go izmeni.

Konsultiraweto se koristi, na primer, vo re-vizija na cenite vo zemjodelstvoto, opredelu-vaweto odredbi povrzani so gra|anstvo na EU, ili pak vo vrska so azilot i migracijata.

Postapka na konsultacija

Postapka na soglasnost

Vo postapkata nosewe odluki so soglasnost, Sovetot, pred da donese odluka, mora da do-bie soglasnost za istata od Parlamentot.

Za razlika od prethodnata postapka, pri po-stapkata na soglasnost, Parlamentot ima samo dve mo`nosti pred sebe – ili da go pri-fati vo celost predlogot na Komisijata, ili istiot da go odbie vo celost. Dokolku Parla-

mentot ne dade soglasnost za predlogot na Komisijata, Sovetot na ministri ne moè da go usvoi istiot.Preku postapka na soglasnost se donesuvaat akti {to, na primer, se odnesuvaat na Cen-tralnata banka na Unijata, na strukturnite i kohezionite fondovi, ili na priemot na novi zemji-~lenki.

Zo{to ovaa postapka e zna~ajna za Republika Makedonija?Dali nametnuva i nekakvi aktivnosti na nekoi od organite na vlasta?

? PRA[AWA 1:


Ako dosega{nite postapki na odlu~uvawe vo ramkite na EU se ~inea sloèni, postapkata na soodlu~uvawe e definitivno krunata na sloènosta na istite. Spored ovaa postapka, Parlamentot i Sovetot na ministri imaat ed-nakvi i celosno podeleni i ramnopravni za-konodavni ovlastuvawa i mo`nost za vlijanie na sodrìnata na donesenite pravni akti.

Vo postapkata na soodlu~uvawe, Komisijata go ispra}a predlogot i do Sovetot na ministri i do Parlamentot, i sekoja od ovie dve insti-tucii ima mo`nost da go prifati vo dve raz-gleduvawa {to se slu~uvaat ednopodrugo. Ako nekoja od ovie institucii napravi izmena na pravniot akt, neophodno e taa izmena da bide celosno prifatena od drugata institucija, za aktot da bide usvoen. Dokolku Sovetot i Parlamentot ne moàt da se soglasat za teks-tot na aktot, predlogot odi pred “Komitetot za usoglasuvawe” {to e sostaven od ednakov broj pretstavnici na dvete institucii. Vo Komitetot u~estvuvaat i pretstavnici na Ko-

misijata {to moè da dadat dopolnitelni ob-jasnuvawa za del od predloènite re{enija, dokolku toa se pobara od niv.

Otkako Komitetot }e postigne soglasnost, tekstot na aktot se vra}a na treto - posledno mo`no razgleduvawe pred Sovetot i Parla-mentot, {to ili kone~no go prifa}aat, ili go otfrlaat predlogot na Komisijata.

Preku postapkata na soodlu~uvawe se nosat najgolem del od pravnite akti, kako, na pri-mer, akti {to se odnesuvaat na zaedni~kiot pazar, pravata na rabotnicite- migranti, ili za{titata na potro{uva~ite. Tendencija vo Unijata e da se zgolemuva tipot na pra{awa {to }e se re{avaat preku ovaa postapka, so cel da se ovozmoì podednakvo u~estvo vo odlu~uvaweto na Sovetot na ministri - kako pretstavnik na interesite na dràvite-~lenki, i na Evropskiot parlament - kako pretstavnik na site gra|ani na Unijata.

Postapka na soodlu~uvawe

17

Po~etocite na ona {to denes go znaeme kako Evropska unija se lociraat vo 1950 godina i gi odbeleùva prvoto zdruùvawe na {est dràvi: Francija, Germanija, Italija, Belgi-ja, Holandija i Luksemburg. Denes, 50 godini podocna, Unijata ja so~inuvaat 27 ~lenki.

Zna~i, ~lenkite na Unijata se jasno opre-deleni da bidat otvoreni da gi primat vo ~lenstvo i ostanatite evropski dràvi, po-stignuvaj}i pritoa celosno obedinuvawe na evropskiot kontinent. No, kako se sproveduva pro{iruvaweto? Ima li utvrdeni kriteriumi i postapki? Dali sekoja dràva moè da bide

~lenka na Unijata? I na krajot, ka-kov pat izode Republika

Makedonija vo svoite obidi za za~lenuvawe

i kakov pat ja ~eka?

EU e otvorena za sekoja evropska dràva {to gi po~ituva principite na slobodata, demo-kratijata, osnovnite ~ovekovi prava i slobo-di i vladeeweto na pravoto.

Ovoj osnoven preduslov za prijavuvawe za ~lenstvo vo Unijata e dopolnitelno objas-net na sostanokot na {efovite na dràvite i vladite odràn vo 1993 vo Kopenhagen, kade {to se utvrdeni osnovnite kriteriumi za za~lenuvawe vo Unijata. Ovie kriteriumi se poznati kako Kopenha{ki kriteriumi, a tie naloùvaat, pred da stanat polnopravni ~le-novi, dràvite-kandidati da:• imaat stabilni institucii {to ja garanti-raat demokratijata, vladeeweto na pravoto, ~ovekovite prava i po~ituvaweto na pravata na malcinstvata;• funkcionalna pazarna ekonomija, so kapaci-tet da se soo~i so konkurencijata na pazarni-te sili vo EU;• sposobnost da se ispolnat obvrskite od ~lenstvoto, kako i prifa}awe i ispolnuvawe na celite na politi~kata, ekonomskata i mo-netarnata unija. Voedno, dràvata-kandidat treba da ima i funkcionalen administrativen i sudski kapacitet za sproveduvawe na prezemenite obvrski od ~lenstvoto vo Unijata.

Kako se stanuva ~len na Evropskata unija?

MAKEDONIJA I EVROPSKATA UNIJA


1. Diskutirajte go sekoj kriterium posebno i locirajte gi site institucii {to treba posto-jano da ja unapreduvaat svojata rabota i kapacitet, za da se ispolnat Kopenha{kite krite-riumi.

Kako se razvivaa odnosite me|u Makedonija i Evropskata Unija-Klu~nite ~ekori kon Evropskata Unija

Kako Makedonija stana zemja-kandidat za ~lenstvo vo EvropskataUnija?

? PRA[AWA 1:

^lenstvoto na Republika Makedonija vo Ev-ropskata unija pretstavuva strate{ki inte-res i prioritetna cel na Republika Makedo-nija, u{te od momentot na nejzinoto osamos-tojuvawe vo 1991 godina.

Odnosite me|u Makedonija i Unijata zapo~naa da se razvivaat vo 1992 godina, koga na{ata zemja isprati svoj pretstavnik vo Brisel. Vo 1995 godina, Republika Makedonija i Unijata vospostavija diplomatski odnosi i se otvori-

ja pregovori za potpi{uvawe pove}e spogod-bi. Vo 1998 godina, na sila stapi Spogodba-ta za sorabotka, kako najva`na spogodba pred potpi{uvaweto na Spogodbata za stabiliza-cija i asocijacija (SSA).

SSA be{e potpi{ana vo 2001 godina i vo nea be{e jasno utvrdeno deka Republika Makedonija ima idnina kako ~lenka na Evropskata unija, dokolku gi ispolni potrebnite uslovi za toa.

Na 22 mart 2004 godina vo Dablin, Republika Irska, Republika Makedonija podnese aplikacija za ~lenstvo vo EU. [est meseci podocna, Republika Makedonija ja zapo~na procedurata za odgovarawe na pra{alnikot {to be{e dostaven od Evropskata komisija, kako alatka preku koja temelno se skeniraat vkupnite sostojbi na zemjata-aplikant za ~lenstvo vo Evropskata unija.

Do 31 januari 2005 godina, makedonskite institucii gi izgotvija odgovorite vo koi realno gi prezentiraa sostojbite, no i planovite so rokovi za podobruvawe vo sekoj od specifi~nite sektori vo op{testvoto. Po analiziraweto na odgovorite, Evropskata komisija podgotvi mislewe so koe mu prepora~a na Evropskiot sovet da dodeli kandidatski status na Republika Makedonija.

19

Na 17 dekemvri 2005 godina, Evropskiot Sovet na Republika Makedonija dodeli status na zemja-kandidat za ~lenstvo vo EU. [efovite na dràvite i vladite na zemjite-~lenki na EU, na

toj na~in mu oddadoa priznanie na napredokot {to Makedonija go napravi vo ispolnuvaweto na kriteriumite od Kopenhagen.

Vrz osnova na statusot-kandidat za ~lenstvo vo Evropskata unija, Republika Makedonija moè da koristi pomo{ vo razvojot na nejzi-noto op{testvo od pove}e fondovi otkolku {to toa be{e slu~aj prethodno (ovie fondovi so edno ime }e bidat poznati kako IPA – In-strument za pred-pristapna pomo{). Kandi-datskiot status, isto taka, im ovozmoùva na pretstavnicite na Makedonija (naj~esto mi-

nistri od razli~ni oblasti) da u~estvuvaat na brojni sostanoci so nivnite kolegi od Unijata, na koi {to se razgovara za podobruva-we na sorabotkata vo ramkite na EU. Kone~no, statusot zemja-kandidat zna~i i osnova za otpo~nuvawe pregovori za ~lenstvo, so ~ie {to uspe{no zavr{uvawe Makedonija }e stane ~lenka na Unijata.

[to zna~i statusot-kandidat za dràvata?

Koi organi se odgovorni za koordinacija na odnosite me|u Makedonija i Evropskata Unija?

Vo Republika Makedonija postojat preku 30 razli~ni organi, tela ili oddelenija {to rabotat na evrointegracijata na dràvata. Najva`nite od niv se:

Na zakonodavno nivo - Sobranieto na Republi-ka Makedonija:• Komitetot za evropski pra{awa• Nacionalen sovet za evrointegracii

Na izvr{no nivo - Vladata na Republika Ma-kedonija:

• Komitetot za evroatlantska integracija;• Zamenik-pretsedatelot na Vladata za

evropska integracija;• Ministerot za nadvore{ni raboti.Na administrativno nivo:• Sekretarijatot za evropski pra{awa;• Ministerstvoto za nadvore{i raboti;• Oddelenijata za evropski integracii vo

ministerstvata.

Podolu e daden poednostaven prikaz na najva`nite od niv.


Komitetot za evroatlantska integracija e centralna institucija za politi~ka koordi-nacija na procesot na evrointegracijata na Makedonija. Komitetot go so~inuvaat Pretse-datelot na Vladata - kako pretsedava~, zame-nicite-pretsedateli na Vladata, ministrite

za: nadvore{ni raboti; finansii; odbrana; vnatre{ni raboti; pravda; ekonomija; zemjo-delstvo; `ivotna sredina; transport i vrski. Po pokana na Pretsedatelot na Vladata, vo rabotata na Komitetot mo`e da u~estvuvaat i drugi lica.

EVROINTERGRACIJA

Administracija

Sobranie

Komisija za evropski pra{awa

Nacionalen sovet za evrointegracii

Ministerstvo za nadvore{ni

raboti

Sekretarijat za evropski

pra{awa

Minister za nadvore{ni raboti

Zamenik - pretsedatel na

Vladata

Oddelenie za

evrointegracija

Oddelenie za

evrointegracija

Oddelenie za

evrointegracija

Vlada

Mi

ni

ste

rstv

o

1

Mi

ni

ste

rstv

o

2

Mi

ni

ste

rstv

o

3

21

Raboten komitet za evropska integracija pri Vladata na Republika Makedonija e operativno me|uministersko telo so koe pretsedava zamenikot na pretsedatelot na Vladata zadolèn za evropski pra{awa, a negovi ~lenovi se site dràvni sekretari od ministerstvata. Ovoj komitet gi utvrdu-va metodite i dinamikata za realizirawe na strategiskite odluki, politi~kite nasoki i prioriteti na Vladata, a vr{i i sledewe na realizacijata na konkretni zada~i.

Sekretarijatot za evropski pra{awa isto taka ima koordinativna funkcija kako prethodno spomenatiot Komitet, no vo administrativen aspekt na evrointegracijata. Sekretarijatot ima za zada~a da go naso~uva procesot na evropska integracija vo organite na dràvnata uprava, kako i da obezbeduva poddr{ka vo stranskata pomo{ {to ja dobiva dràvata.

Ministerstvoto za nadvore{ni raboti e zadolèno za odrùvawe na odnosite na Republika Makedonija so EU, pred sè preku Misijata na Republika Makedonija vo Brisel, no i preku ambasadite {to Makedonija giima vo zemjite-~lenki.

Sektorite ili oddelenijata za evropska integracija se formirani vo site ministerstva i tie imaat sli~na uloga so onaa na Sekretarijatot za evropski pra{awa – tie se osnovna alka vo koordinacijata na aktivnostite na evrointegracijata vo sekoe ministerstvo.

Komitetot za evropska integracija vo Sobranieto na Republika Makedonija gi razgleduva predlozite za donesuvawe zakoni, od aspekt dali tie se vo linija so zakonite na Evropskata unija.

Nacionalniot sovet za evrointegracii vo Sobranieto na Republika Makedonija e pretsedavan od strana na opozicijata i vo nego u~estvuvaat ne samo pratenici tuku i pretstavnici na Vladata, Pretsedatelot, MANU, ZELS, nevladini organizacii. Ovoj sovet pretstavuva naj{irok forum na nacionalno nivo na koj se diskutiraat site va`ni pra{awa za evrointegracija na Republika Makedonija.

Pove}e informacii za integracijata na Re-publika Makedonija vo EU i za prisustvoto na Unijata vo na{ata zemja, moète da dobiete na internet-stranicite na:• Sekretarijatot za evropski pra{awa - www.sep.gov.mk• Kancelarijata na delegacijata na Evropskta

komisija vo Republika Makedonija- www.delmkd.cec.eu.int• Evropskata komisija, vo delot posveten na

Makedonija (informaciite se na angliski jazik) - http://ec.europa.eu/comm/enlarge-ment/fyrom/index.htm

Informacii moète da dobiete i vo prosto-riite na Informativniot centar na EU {to se nao|a na ul. „Mito Haxivasilev Jasmin” br. 52v, vo zgradata na Kancelarijata na delega-cijata (http://www.euic.mk, http://www.delmkd.ec.europa.eu/en/index.htm), ili vo koja bilo od informativnite to~ki na EU vo Republika Makedonija:


Informativna to~ka na EU vo KumanovoOp{tina KumanovoCentar za informirawe na gra|aniteAdresa: 11 Oktomvri bb, 1300 KumanovoTel/faks: (++ 389 031) 437 310e-mail: [email protected]

Informativna to~ka na EU vo Ko~aniOp{tina Ko~aniCentar za informirawe na gra|aniteAdresa: Rade Kratov~e br. 1, 2300 Ko~aniTel/faks: (++ 389 033) 274 045e-mail: [email protected] [email protected]

Informativna to~ka na EU vo BitolaOp{tina BitolaCentar za informirawe na gra|aniteAdresa: Bul. 1 Maj b.b. , 7000 BitolaTel/faks: (++ 389 047) 232 800e-mail: [email protected] [email protected]

Informativna to~ka na EU vo KavadarciOp{tina KavadarciAdresa: Mar{al Tito b.b., 1430 Kava-darciTel/faks: (++ 389 043) 400 022e-mail: [email protected] [email protected]

Informativna to~ka na EU vo GostivarOp{tina GostivarCentar za informirawe na gra|aniteAdresa: bul. Bra}a \inovski br. 61, 1230 GostivarTel/faks: ++ 389 042) 218 167e-mail: [email protected]

Informativna to~ka na EU vo TetovoOp{tina TetovoAdresa: ul. JNA b.b., 1200 TetovoTel/faks: (++ 389 044) 337 910e-mail: [email protected] [email protected]

Informativna to~ka na EU vo VelesOp{tina VelesAdresa: ul. Panko Bra{nar br.1, 1400 VelesTel: (++ 389 043) 231 241e-mail: [email protected] [email protected]

23

Vlada na Republika Makedonija Sobranie na Republika Makedonija

Ministerstvo za nadvore{ni

raboti

Raboten komitete za evropska integracija pri Vladata na Republika Makedonija

Komitet na rakovoditeli na rabotni grupi

Zamenik na pretsedatelot

na Vladata zadol`en

za evropski pra{awa

Sekretarijat za evropski

pra{awa

Nacionalen sovet za

evrointegracija

Komisija za evropski

pra{awa

35 rabotni grupi za podgotovka na Nacionalanata programa za usvojuvawe na pravoto na EU i podgotovka na pregovara~kite pozicii za prgovori so EU


PROGRAMI NA ZAEDNICATA

Eden od instrumentite so koi Evropska-ta unija }e ja ispolnuva Novata lisabonska agenda se i t.n. Programi na Zaednicata. Toa e posebno kup~e pari nameneti za najrazli~ni proekti na korisnici od dràvite-~lenki, koi treba da pridonesat za natamo{na prodlabo~ena evropska integracija vo dade-ni oblasti i koi, so tekot na vremeto, moàt da prerasnat vo zaedni~ka politika na EU. Od tie pri~ini, ovie programi se naj~esto koncentrirani vo oblastite koi dràvite-~lenki qubomorno gi ~uvaat za sebe i ne ja pre-nesuvaat nadle`nosta na nivo na EU, bidej}i se mo{ne ~uvstvitelni (obrazovanieto, kul-turata, mediumite, ~ovekovite prava itn.), ili vo oblastite vo koi integracijata ne e dovolna i bi moèla da se podobri (carinite, danocite, socijalnata za{tita, antidiskrim-inacijata i drugi) ili pak vo novi oblasti kade {to bi moèla da se razvie zaedni~ka politika i preku rezultatite od niv da se zapo~ne procesot na kreirawe politika (en-ergijata, evropskoto dràvjanstvo, aktivnoto gra|anstvo itn.). Sepak, site dràvi-~lenki sfa}aat deka me|usebnata sorabotka e mnogu va`na i zatoa, na sekoi sedum godini, so no-vite finansiski perspektivi tie baraat od Evropskata komisija da gi razvie i da gi spro-vede vakvite programi.

Za da se obezbedi podobro iskoristuvawe na sredstvata raspredeleni vo razli~nite programi na Zaednicata, Evropskata komisija duri i gi poednostavi programite opfateni so finansiskata ramka 2007-2013. Imeno, sega postojat t.n. ramkovni programi koi obedinu-vaat nekolku programi od prethodnata finan-

siska ramka, taka {to dojde do unificirawe na pravilata. Za pogolema preglednost na programite koi porano se finansiraa i na on-ie koi se predvideni za periodot 2007-2013, videte ja tabelata koja sleduva vo prilog.

So ogled na faktot deka ovie programi se finansirani od buxetot na EU, a buxetot go polnat gra|anite na dràvite-~lenki, pravo na koristewe na ovie sredstva imaat gra|anite na EU. No, politikata za pro{iruvawe podraz-bira deka eden den dràvite koi imaat status na dràva-kandidat, kako {to e Makedonija, }e stanat dràvi-~lenki na EU i zatoa e koris-no gra|anite od ovie dràvi da u~estvuvaat vo Programite na Zaednicata, bidej}i na toj na~in vleguvaat vo postojnite mreì na EU, no i gradat novi mreì koi }e ovozmoàt inicirawe na zaedni~ki proekti.

Za u~estvoto na ovie dràvi da bide fer, Evropskata komisija bara finansisko u~estvo od buxetite na zainteresiranite dràvi, koe }e bide soodvetno na konkretnite programi. Uslovite, pravilata i postapkite za u~estvo se isti kako i za dràvite-~lenki, a finan-siskoto u~estvo za sekoja programa se reguli-ra so potpi{uvawe na Memorandumot za raz-birawe, so koj se predviduvaat isti uslovi za finansiska kontrola i revizija. Ova finan-sisko u~estvo se narekuva pla}awe „vlezen bi-let”, a iznosot se odreduva vo Memorandumot za razbirawe, za sekoja programa poedine~no. Dokolku ne se iskoristat, parite za vlezniot bilet ne se vra}aat, pa zatoa dràvite, vo slu~ajot Republika Makedonija, pred da gi iz-berat programite vo koi }e u~estvuvaat treba

25

dobro da razmislat za toa koi organizacii imaat kapacitet da gi povle~at parite na ime na proekti (barem onie koi Makedonija }e gi pla}a od sopstveniot buxet), a ne koi programi izgledaat najprivle~no. Evropskata komisija razbira deka dràvite kako Republi-ka Makedonija imaat ograni~eni sredstva, pa zatoa ni dozvoluva vo prvo vreme da gi koris-time sredstvata od IPA za kofinansirawe na vlezniot bilet. Kofinansiraweto treba postepeno da se namaluva, vo rok od 3-godi{en programski period.

Pravoto na u~estvo na dràvite-kandidat-ki i na potencijalnite dràvi-kandidatki se odreduva na politi~ko nivo. Toa se slu~i za vreme na Evropskiot sovet vo Solun, vo

juni 2003 godina, koga so EU pretsedava{e Republika Grcija. Toga{ kone~no stana jasno deka dràvite od Zapaden Balkan }e moàt da stanat dràvi-~lenki na EU, a Grcija potvrdi deka Procesot za stabilizacija i asocijacija }e bide ramkata za integracija i pritoa gi otvori Programite na Zaednicata, tviningot i TAEKS-ot za Zapaden Balkan, kako novi instrumenti {to }e go zabrzaat nivnoto podgotvuvawe za ~lenstvo. Zatoa, evropskata perspektiva za Zapaden Balkan vo EU e pozna-ta u{te kako Solunska agenda.

Vo ovaa bro{ura se pretstaveni Pro-gramite na Zaednicata koi se odnesuvaat na mladite i obrazovanieto.


Programi vo ramkite na finansiskata perspektiva 2007-2013

Porane{nite programi na Zaednicata Novite ramkovni programi 2007-2013 DGsocrates: Comenius, Erasmus, Grundtvig, Lingua, eLearning LLL – Action programme in the field of

lifelong learning

Education Culture

Leonardo da VinciJean Monnet

Youth Youth in Action Ed./Cult

Culture 2000 Culture Ed./Cult

Media Plus Media 2007support1. upstream of audiovisual productionsupport2. downstream of audiovisual productionPilot3. projects

Education CultureMedia Plus DevelopmentMedia Plus Distribution, PromotionMedia Plus Pilot ProjectsMedia Training

Active European Citizenship Programme Europe for CitizensActive1. citizens for EuropeActive2. civil society for EuropeTogether3. for Europe

Education Culture Town Twinningsupport to European projects for debates by nGOsProjects from associations and federations of European integration

Community incentive measures in the field of employment

PROGRESS – Programme for employment and social solidarity

Employment1. – Working conditionssocial2. protection and social inclusionAnti3. -discrimination and diversityGender4. equality

Employ-ment social affairs

Combating discriminationCombating social exclusionGender equality

Multiannual Programme for Enterprises (MAP)

CIP – Competitiveness and Innovation Framework Programme

Entrepreneurship and Innovation 1. ProgrammeICT Policy support Programme2. Intelligent Energy–Europe Programme: 3. sAVE, ALTEnER, sTEER

Enterprise Industry Energy

FP6 Research and Innovation, Life-Environmente-TEn, Modinis, e-ContentIntelligent Energy Europe: sAVE, ALTEnER, sTEER

Daphne II Fundamental Rights and JusticeFight1. against violence, Drug prevention and InformationFundamental2. rights and citizenshipCivil3. Justice / Criminal Justice

Justice Freedom securityFundamental Rights

Judicial Cooperation in Civil Matterssupport to nGOs in 10 new Member states

European Refugee Fund Solidarity and Management of Migration Flow

European1. Refugee FundEuropean2. Fund for integration of 3-country nationalsExternal3. border FundEuropean4. Return Fund

Justice Freedom securityInTI

ARGORETURn

27

Porane{nite programi na Zaednicata Novite ramkovni programi 2007-2013 DGPreparatory Action in favour of victims of terrorist acts

Security and Safeguarding LibertiesPrevention1. , Preparedness & Consequence Management of TerrorismPrevention2. of and Fight against Crime

Justice Freedom security

AGIs

LIFE III LIFE + LIFE1. nature and biodiversityLIFE2. Environment policy and governanceLIFE3. Information and Communication

Environ-mentLife natureGeneral Mechanism for policy implementationAction programme European environmental nGOsProgramme for sustainable urban developmentForest focus

FP6 FP7 – CooperationHealth1. Food2. , Agriculture and biotechnologyInformation3. and Communication Technologiesnanosciences4. , nanotechnologies, Materials, new production technologiesEnergy5. Environment6. (including climate change)Transport7. (including Aeronautics)socio8. -economic sciences and humanitiessecurity9. and space

FP7 – Ideas (Fundamental Research)

ResearchFood safety and health risksGenomics and biotechnology for healthInformation society technologiesnanotechnologies, materials, new production processessustainable development, global change, ecosystems, aeronauticsCitizens and governanceAeronautics and space

Marie Curie Actions FP7 – PeopleInitial1. trainingLifelong2. trainingIndustry3. academiascholarships4. for international research

Research

Research and Innovation FP7 – CapacitiesResearch1. potentialResearch2. for the benefit of sMEsRegions3. of knowledgeInfrastructures4. InCO5. science6. in society

ResearchHorizontal research sMERegions of knowledgeResearch infrastructuresInCOscience and society


Idninata na sekoe op{testvo, vklu~uvaj}i go i evropskoto, se mladite. Od tie pri~ini Evropskata unija ja stimulira sorabotkata me|u mladite, nivnite lokalni inicijativi, im dava mo`nost da patuvaat i da ja zapozna-vaat kulturnata raznovidnost vo Evropa, da go promoviraat evropskoto dràvjanstvo i

pritoa da nau~at ne{to i da se vklu~at vo iz-gradbata na Evropa. Za periodot 2007 - 2013 se obezbedeni 885 milioni evra za programa-ta „Mladite vo akcija”, so nade` deka }e se pomogne da se ispolnat potrebite na mladite lu|e, i toa preku pet akcii:

MLADITE VO AKCIJA 2007-2013

Ovaa akcija nudi isklu~itelna mo`nost za sre- }a vawa na grupi mladi lu|e. Razmenite imaat ped ago{ka, neformalna dimenzija na u~ewe i vred nosna dimenzija, a grupite gi istraùvaat zaedni~kite temi i u~at za nivnite me|usebni kul turi. Isto taka, se poddrùvaat lokalni,

regionalni i nacionalni mladinski proek-ti, a potoa se vmreùvaat organizaciite od razli~ni dràvi. Za da se zgolemi u~estvoto na mladite, se poddrùvaat evropski proekti za razmena na idei, iskustva, metodologii, lo-kalni, regionalni i nacionalni aktivnosti.

So ovaa akcija mladite lu|e od 13 do 30-godi{na vozrast moàt da pominat do 12 meseci vo ne-koja evropska dràva, kako evropski volonte-ri, za da pomognat vo nekoj lokalen proekt vo

{irok delokrug oblasti: socijalna politika, ìvotna sredina, umetnost i kultura, novi tehnolo{ki razvoi, sport itn.

Akcija 1. Mladite za Evropa (265,5 milioni evra)

Akcija 2. Evropsko volonterstvo (203,55 milioni evra)

Ovaa akcija poddrùva mladinski proekti so treti dràvi zaradi promocija na razmenata na mladite, razvoj na partnerstva i mreì, pri {to poseben akcent se stava na dijalogot, zaemnoto razbirawe i tolerancijata, inter-kulturnata svest i solidarnost, razbivaweto

na predrasudite i na stereotipite i, se ra-zbira, na razvojot na gra|anskoto op{testvo i jakneweto na demokratijata. Ovaa akcija opfa} a i drugi dràvi od Ju`na Amerika, Afrika, Karibite, Azija itn.

Akcija 3. Mladite vo svetot (53,1 milion evra)

29

Ovaa akcija gi razviva strukturite za poddr{ka i ulogata na onie koi rabotat so mladite i so mladinskite organizacii. Celta e da se razvivaat evropskite/me|unarodnite nevladini mladinski organizacii, koi }e pridonesat za aktivno u~estvo na mladite gra|ani vo javniot ìvot i vo op{testvoto.

Ovde spa|aat mladinskite sorabotki vo naj{iroka smisla na zborot. Sekoja godina se utvrduvaat prioriteti {to }e se finansi-raat (2007 be{e evropska godina za ednakvi mo`nosti, a 2008 godina na interkulturen dijalog).

Akcija 4. Sistemi za poddr{ka na mladite (132,75 milioni evra)

Akcija 5. Poddr{ka na evropskata sorabotka na mladite (35,4 milioni evra)

Mladite od pove}e dràvi imaat mo`nost da se soo~at i da diskutiraat na najrazli~ni temi, a pritoa da nau~at ne{to pove}e edni za drugi. Ottuka, ovaa akcija poddrùva orga-nizacija na strukturiran dijalog na razli~ni u~esnici, mladinski transnacionalni i na-cionalni seminari i pomaga pri razvivaweto na politikite za mladite.

Mladite od Makedonija moàt da stanat so-staven del na evropskata mladina i da pri-donesat za podobruvawe na nivniot ìvot vo evropski ramki. Ako dosega se rakovodevme od

mototo „Zapoznaj ja tatkovinata za da ja saka{ pove}e”, sega mototo se menuva vo „Zapoznaj ja Evropa, za da ja saka{ pove}e!”Republika Makedonija sè u{te celosno ne u~estvuva vo ovaa programa. Uslov za u~estvo e formirawe na Nacionalna agencija za evrop-ski programi za obrazovanieto i za mobilno-sta. Ovaa Agencija e formirana vo 2008 godi-na, no sè u{te ne e akreditirana od strana na EU za da ja izvr{uva svojata funkcija. Akredi-tacijata prvi~no be{e najavena za 2009 godi-na, a sega ve}e se zboruva za po~etokot na 2010 godina.


Prikazni na evropskite volonteri vo Makedonija

Indre Zdan~iute (Indre Zdančiūtė) od Litvanija e volonter vo Republika Makedonija od 2008 godina. Taa volontira vo Volon-terskiot centar vo Skopje i veli: „Li~no smetam deka edna od pridobivkite od ~lenstvoto na Litvanija vo Evropskata unija e u~estvoto vo ERAZMUS programata, preku koja studirav edna godina vo Italija, a eve sega sum vo Makedonija preku progra-mata za volonteri finansirana od Evropskata komisija. Pokraj ova, zna~itelno go podobriv svoeto poznavawe na angliskiot, francuskiot i italijanskiot jazik, a nau~iv i nekoi osnovni frazi od makedonskiot. Odli~no e da se ~uvstvuvate kako Evro-pejka i da imate golem broj me|unarodni prijateli!

Margo Rajs (Margot Reis) od Francija e volonter vo Republika Makedonija od 2008 godina. Taa, isto taka, volontira vo Volonterskiot centar vo Skopje i veli: „Golemo dostignuvawe e slobodata da se ìvee i da se studira na koe bilo mesto vo Evropa. Bidej}i imam samo 21 godina, ne se se}avam na grani~nite kontroli {to postoele vo minatoto, koga so roditelite patuvavme vo nekoja od sosednite dràvi. Unijata mi ja dade mo`nosta da go otkrijam svetot, da bidam pootvorena za prifa}awe na drugite kulturi. Po ednogodi{niot pre-stoj vo Germanija, kako student, dobiv mo`nost da ja otkrijam Makedonija, blagodarej}i na programata za volonterska razmena poddràna od Evropska-ta komisija. Vo ovoj moment ìveam vo Skopje, zaedno so moite evropski kole-gi od Litvanija, Latvija, ê{kata Republika, Portugalija, [panija, pa duri i od Island. Zaedni~ki ja otkrivame i uìvame vo Makedonija, a pritoa u~ime ne{to pove}e za na{ite evropski sosedi. Sekoj den sum sé pov~udovidena od kulturnoto bogatstvo vo Evropa, od ova malo par~e zemja.

Dràvite-~lenki sami odlu~uvaat za sopst-venite obrazovni sistemi, bidej}i obrazo-vanieto e edna od „po~uvstvitelnite” obla-sti. Sepak, Evropskata komisija, vo uloga na poddrùva~ i promotor na obrazovanieto, im pomaga na dràvite-~lenki da gi ispolnat prethodno definiranite zada~i so pomo{ na programata Doìvotno u~ewe. Spored rabot-nata programa za obrazovanie, do 2010 godina treba da se realiziraat slednive zada~i: da ne se zgolemi prose~niot broj u~enici (10%) koi porano go napu{taat u~ili{teto; brojot na u~enicite koi zavr{ile matematika, nauka i tehnologija da se zgolemi za 15%, i da se na-mali rodovata razlika kaj ovie predmeti; 85% od 22-godi{nicite treba da imaat zavr{eno sredno obrazovanie; brojot na 15-godi{nicite

koi postignuvaat lo{i rezultati vo ~itawe-to, matematikata i vo naukata treba da se prepolovi, i da se postigne porast od 12,5% vo pogled na prose~noto u~estvo na vrabote-nite vo obrazovanieto za vozrasni.

Mototo na programata Doìvotno u~ewe e „Nikoga{ ne e docna za u~ewe”. Glavna cel na ovaa programa e da pridonese za razvoj na Evropskata unija vo napredno op{testvo {to se temeli na znaewe, so odr`liv ekonomski razvoj i so pogolema socijalna kohezija. Pro-gramata ima buxet od okolu 7 milijardi evra i go opfa}a periodot 2007–2013, a e podelena na ~etiri potprogrami, edna transverzalna programa i Programata @an Mone.

DO@IVOTNO UÊWE 2007-2013

31


1. Jan Amos Komenski (1592 - 1670) - ~e{ki u~itel, nau~nik, edukator i pisatel. Bil protestantski biskup i ja napi{al knigata Didacti-ca Magna. Stanal poznat kako „u~itel na naciite” i se smeta za tat-ko na modernoto obrazovanie. Ne slu~ajno, ovaa potprograma go nosi negovoto ime. Celna grupa na ovaa potprograma se predu~ili{noto i u~ili{noto obrazovanie, sè do vi{oto sredno obrazovanie, kako i instituciite koi nudat takvo obrazovanie. Celite na programata se: Do krajot na proektot treba da bidat vklu~eni najmalku 3 milioni u~enici, vo zaedni~ki obrazovni aktivnosti;Razvoj na znaewe za razli~nosta na evropskite kulturi me|u mladi-te lu|e i edukatorite, i Pomo{ na mladite lu|e za da steknat ve{tini za li~en razvoj, za idno vrabotuvawe i za aktivno evropsko dràvjanstvo.

„Evropa na pismeno” e proekt {to proizlegu-va od partnerskite u~ili{ta na Komenski, koj ja naglasuva bogatata evropska istorija i nej-zinite kulturni tradicii preku izu~uvawe na grafikata na javnite prostori vo nekolku evropski gradovi. Vo ovoj 3-godi{en proekt se vklu~ija ~etiri u~ili{ta za grafi~ki dizajn. Pokraj razmenata na iskustvata, dojde i do ra-zmena na mnogu kontakti so razli~ni evropski institucii i do sozdavawe na pove}ejazi~na veb-stranica. Vo proektot se vklu~eni Am-sterdam, Madrid, Praga i Riga. Sekoja godina, grupa u~enici u~ea posebna tema. Prvata tema be{e „Gradovite na pismeno”. [to kaùvaat gradovite? Se zabeleùvaa i se analiziraa informativnite grafiki, na~inite na koi se promovira identitetot, poetskite frazi itn. Sledna tema be{e „Predmeti i li~nosti na pismeno”. Za ovaa tema u~enicite gi

zabeleùvaa mobilnite predmeti vo gradovi-te, golemite i malite predmeti, kako {to se: brendovite, trgovskite marki, avtomobilite, javniot prevoz, mebelot itn. Isto taka, bea na-bquduvani i ìvotnite vo gradovite, nivnite imiwa, rasi i dr. I, kone~no, se nabquduvaa i lu|eto – nivnite imiwa, tetovaì, markite na oblekata {to ja nosat i nivnite fizi~ki po-javi. Poslednata faza od proektot – Lokalni, globalni i zaedni~ki grafiki – be{e sinte-za na rabotata zavr{ena vo prethodnite dve godi ni, vo site ~etiri grada. Lokalnite iden-titeti se sporeduvaa so globalniot. Proek-tot mu ovozmoì na sekoj grad da si go odredi sopstveniot lokalen identitet. Se notiraa vlijanijata me|u razli~nite gradovi, a preku komparativni studii i analizi na sobranite informacii, u~enicite bea vo mo`nost da najdat evropski grafi~ki identitet.

33

Evropskata dimenzija za nastavnicite i za u~enicite vo u~ili{tata be{e postojano prisutna. Ovoj dobrorazraboten proekt zna- ~ i telno ja zgolemi svesta za globalizacija-ta i za kulturnata integracija na mladite vo Evropa. Materijalite, kako i iskustvata

na u~enicite i na nastavnicite, moàt da se najdat na veb-stranicata na proektot www.written-europe.org. Proektot e prezentiran na konferencii, vo muzei, asocijacii i institu-cii, a se organiziraa i nekolku izlo`bi.

2. Leonardo da Vin~i (1452 – 1519) - italijanski matemati~ar, nau~nik, inèner, inovator, skulptor, arhitekt, botani~ar, slikar, muzi~ar i pisatel. Toj e naj~esto opi{an kako arhetip na renesansniot ~ovek. Se smeta za eden od najgolemite sli-kari na site vremiwa i za ~ovek so najmnogu talenti. I ovde ne e slu~ajno {to programata nameneta za nastavnite potrebi na stru~noto obrazovanie, bez vi{oto stru~no obrazovanie, go nosi tokmu imeto na Leonardo da Vin~i. Celite na programata se:Do krajot na programata brojot na rabotnite mesta za praktika vo firmite treba da se zgolemi do 80.000 godi{no;Obezbeduvawe i koristewe na znaeweto, ve{tinite i kvalifika-ciite za li~en razvoj;Podobruvawe na kvalitetot i inovacii vo stru~noto obrazova-nie, i Mobilnost na lu|eto.

Razvoj na model na profesionalna orien-tacija. Proektot ima{e za cel da razvie model na stru~na orientacija i sistem za naso~uvawe na u~enicite vo kontekst na po-trebite na pazarot na trudot. Se izgotvi kom-pleksen internet-sistem za izbor na kariera na nivo na region, so pomo{ na partnerite od Irska i od Ungarija, koj denes e nacionalen.

Modelot na profesionalna orientacija gi zede predvid potrebite na pazarot na trudot, a se sprovede i soodvetna stru~na obuka. Vo takvi uslovi, mladite i povozrasnite moèa da donesat konkretni odluki za nivnata ka-riera. Za poefikasna sorabotka me|u sovetni-cite, regionalnite vlasti i organizaciite koi u~estvuvaa vo proektot, neophodno be{e


3. Erazmus Roterdamski (1466 – 1536) - holandski rene-sansen humanist i teolog na katoli~kata crkva. Patuval vo najgolemite centri na znaewe vo toa vreme, kako {to bile Pariz i Kembrix. Go ostavil svoeto bogatstvo na Univerzitetot vo Bazel i so toa stanal pioner na gran-tovite za mobilnost koi{to sega go nosat negovoto ime. Preku nea se obezbeduvaat grantovi za mobilnost na stu-dentite/profesorite, za mre`i i za partnerstva vo viso-koto obrazovanie. Ottuka proizleguvaat i celite na ovaa potprograma:Od po~etokot na programata, vo akciite za mobilnost na studentite treba da bidat vklu~eni vkupno 3 milioni in-dividualni u~esnici;Poddr{ka za realizacijata na Evropskiot visokoobrazo-ven prostor, iPridones za visokoto obrazovanie i naprednoto stru~no obrazovanie kon inovativnosta.

tie da bidat dopolnitelno obu~eni. Centri-te za vrabotuvawe go sprovedoa proektot vo 8 regionalni centri i vo 11 institucii-doma- }ini vo Irska. Sovetnicite za profesionalna orientacija i vlastite od oblasta (18) pomi-naa niz jazi~na, profesionalna i kulturna podgotovka i zaminaa na dvonedelna studiska

poseta vo Irska. Po studiskata poseta, centa-rot za vrabotuvawe, zaedno so partnerskite organizacii, izgotvi kompleksen regionalen model za profesionalna orientacija, staven na internet na www.epalya.hu i toj stana na-cionalen vo april 2005 godina.

35

4. Nikolaj Severin Grundtvig (1783–1872) - danski u~itel, pisatel, poet, filozof, istori~ar, sve{tenik i politi~ar. Toj e ideolo{kiot tatko na narodnata sredna {kola, no sonuval za osnovawe na golem nor-diski univerzitet. [kolata na ìvotot (Narodnata sredna {kola) i [kolata za strasta (Univerzitetot) bea dvata stolba na negovata programa. Veruval deka univerzitetot treba da gi osposobi studentite za aktivno u~estvo vo op{testvoto i vo sekojdnevniot ìvot. Zatoa, ovaa programa nudi grantovi za nastava i za u~ewe, proekti vo obrazovanieto za vozrasni name-neti za obu~uva~ite i za onie koi u~at. Celite na ovaa potprograma se:Do 2013 godina treba da se poddrì mobilnosta na 7.000 poedine~ni u~esnici vklu~eni vo obrazovanieto za vozrasni;Da se odgovori na obrazovnite predizvici na vozrasno-to naselenie vo Evropa; Da se podobrat znaeweto i ve{tinite na vozrasnoto naselenie.

U~ete stranski jazik zaedno so va{ite vnuci. Proektot gi iskoristi bliskite me|ugeneraciski odnosi na babite i dedovci-te so nivnite vnuci, pri {to tie me|usebno se motiviraa da u~at jazici preku zaedni~ki aktivnosti. Osoben uspeh se zabeleà kaj po-vozrasnite, koi prethodno nikoga{ nemale mo`nost da u~at stranski jazik. Isto taka, se pokaà deka u~eweto stranski jazik moè da bide zabavno i da stori mnogu za nadminuvawe na stereotipot deka jazik moè da se u~i samo na mladi godini.

Vo mnogu evropski dràvi, dodeka roditeli-te se na rabota za decata se griàt babite i dedovcite. Takov e slu~ajot vo Bugarija, Grci-ja, Italija i vo [panija. Od povozrasnite se o~ekuva da pomognat ne samo vo sekojdnevnite aktivnosti doma, tuku i pri pi{uvaweto na doma{nite zada~i. Ova se smeta{e za mo`nost za motivirawe na povozrasnite da im se pridruàt na svoite vnuci dodeka u~at stran-ski jazik. Za da se nadmine nivnata nevol-nost za povtorno u~ewe, partnerite razvija neformalni aktivnosti so koi go privlekoa nivnoto vnimanie. Izmislija igri sli~ni na


onie {to se koristat vo nastavata koga se ra-boti so pomali deca, a so koi se podobruvaat ve{tinite na memorirawe. Ovie igri bea za-bavni i pomognaa da se sozdade relaksirana atmosfera vo u~ilnicata. Praveweto gre{ki nikoga{ ne e prijatno za vozrasnite, taka {to akcentot se stavi na bazi~noto nivo na po-znavawe na jazikot i na razvivaweto delumni ve{tini za zboruvawe. Povozrasnite uìvaa vo socijalnite aspekti na u~eweto vo nefor-malni klubovi so drugite babi i dedovci i pokaàa golem entuzijazam vo raznite jazi~ni

natprevari vo tim so nivnite vnuci. Re~isi i da nema drug proekt za promocija na jazici-te za ovaa celna grupa, taka {to ovoj proekt privle~e golem interes i istiot e poso~uvan kako primer na mnogu nastani niz cela Evropa. Isto taka, proektot ima neverojatno visoka stapka na zadrùvawe na vklu~enite vozrasni lica, taka {to mnogumina sega pla}aat za da odat na kurs i ponatamu da go izu~uvaat jazi-kot. Pove}e detali za ovoj proekt moè da se najdat na veb-stranicata na proektot: www.znanie-bg.org.

Pokraj ovie 4 potprogrami, programata Doìvotno u~ewe gi vklu~uva i t.n. transverzalni programi koi imaat za cel da go zgolemat kvalitetot i transparentnosta na obrazovnite si-stemi i na sistemite za obuka vo dràvite-~lenki i dràvite-u~esni~ki vo programata i da obezbedat evropska sorabotka vo oblastite opfateni so dve ili pove}e programi.

Razvoj na pretpriema~ki ve{tini kaj mladi-te. Pol Brokman od lokalniot sovet na Sau-tempton otpatuva na ednonedelna studiska poseta na Malta. Celta na posetata be{e da nau~i kako se razvivaat pretpriema~ki ve{tini kaj mladite lu|e i da gi inspirira da zapo~nat sopstven biznis. Programata vklu~uva{e poseti na lokalnite organiza-cii i u~ili{ta za da vidi kako se razviva pretpriema{tvoto kaj mladite na Malta. Za vreme na ovaa ednonedelna poseta, Pol se zapozna so rabotata na inkubatorot „Kordin business Incubation Centre” i go poseti kole-xot za umetnost i tehnologija na Malta (Mal-ta College of Arts science and Technology), za

da vidi kako tie gi razvivaat interesite za pretpriema~ki potfati kaj nivnite studenti. Isto taka, ja poseti i korporacijata za vrabo-tuvawe i obuka na Malta (Malta's Employment and Training Corporation), kade {to funkcio-nira {ema koja{to nudi pomo{ vo forma na znaewe i ve{tini za nevrabotenite lica, za da moàt da otvorat sopstveni biznisi. Vo programata be{e vklu~ena i poseta na Viktor Galea, pretsedatelot na Stopanskata komora na Malta. Pol izjavi: „Sredbata so ministe-rot be{e isklu~itelna i so nea se zaokruì mojata poseta na Malta. Gospodin Galea be{e mnogu otvoren za diskusija i ima{e odli~no izlagawe za mehanizmite za izgotvuvawe

37

na politikite i za interakcija so zasegna-tite strani. Toj neumorno odgovara{e na najrazli~ni pra{awa, po~nuvaj}i od strate-giskite pra{awa, pa sè do konkretnite aspek-ti na nastavnata programa”. Kako rezultat na studiskata poseta, Pol dizajnira{e programa

za obuka na pretpriema~i za samovrabotuvawe za negovata organizacija vo Sautempton. Isto taka, idejata za biznis-inkubator ja iznese pred Op{tinskiot sovet na Sautempton. Isku-stvoto na Pol be{e finansirano od Transver-zalnata programa na EU za studiski poseti.

Programata @an Mone e inicijativa na Evropskata komisija za pottiknuvawe predavawa, istraùvawa i pridones kon t.n. Evropski integrirani studii vo visokoobrazovnite institu-cii. Programata vklu~uva: @an Mone - mreà na evropskite centri na izvonrednost (European Centres of Excellence) - univerzitetski institucii priznaeni od strana na Evropskata komi-sija za visokokvalitetno istraùvawe i predavawa na tema „Evropska integracija”. Denes vo svetot rabotat 97 takvi centri. Komisijata gi poddrùva i @an Mone-katedrite i @an Mone-studiskite moduli. Niz svetot vo momentov ima 629 takvi katedri.

Republika Makedonija sè u{te ne u~estvuva vo programata Doìvotno u~ewe. Uslov za u~estvo e formirawe na Nacionalna agencija za evropskite programi za obrazovanieto i za mobilno-sta. Toa e istata agencija koja{to be{e spomenata vo programata „Mladite vo akcija”. Ovaa agencija e formirana vo 2008 godina, no sè u{te ne e akreditirana od strana na EU za da ja izvr{uva svojata funkcija. Akreditacijata prvi~no be{e najavena za 2009 godina, a sega ve}e se zboruva za po~etokot na 2010 godina.

So nade` deka Republika Makedonija {to poskoro }e se vklu~i vo programata Doìvotno u~ewe, Makedonskiot centar za evropsko obrazovanie si zede za pravo da smisli makedonska prikazna, preku koja }e se ilustriraat site pridobivki {to programata im gi nudi na gra|anite na ovaa dràva. Prikaznata e zasega izmislena, no taa mnogu lesno moè da stane realnost.

Semejstvoto Stojanovski e tipi~no makedon- sko semejstvo. Majkata Stojanka raboti vo det-ska gradinka, tatkoto Stojan e univerzitet-ski profesor, nivnata }erka Stojna studira humanisti~ki studii na eden od univerzite-tite vo Makedonija, a nivniot sin Stole {to-tuku zavr{i sredno stru~no obrazovanie (ugo-stitelstvo) i sega gi razgleduva mo`nostite za otvorawe sopstven restoran koj }e nudi najrazli~ni specijaliteti na narodite koi ìveat vo Evropskata unija.

Vo naselbata kade {to ̀ ivee semejstvoto Sto-janovski neodamna se vselija nekolku semej-stva od Ungarija koi rabotat vo Makedonski telekomunikacii. Toa se glavno mladi bra~ni dvojki so po dve mali deca na vozrast od 2 do 4 godini. Gradinkata kade {to raboti Stojanka ne e podgotvena da im gi ponudi svoite uslu-gi na ovie semejstva, bidej}i nikoj od perso-nalot ne ja poznava dobro ungarskata kultura i obi~aite, nitu pak ima osnovni poznavawa od ungarskiot jazik, neophodni za da vospo-stavi ednostavna komunikacija so decata. Za sre}a, ungarskite semejstva se dobro zapozna-eni so mo`nostite {to gi nudi programata Doìvotno u~ewe i tie i pomognaa na upra-vata na gradinkata da vospostavi kontakt so predu~ili{nite ustanovi od Ungarija. Sega Stojanka u~i ungarski (plateno od delot na programata namenet za u~ewe jazici), nejzina-ta direktorka organizira zaedni~ki proekti so drugite ungarski gradinki od mreàta, pri {to ima redovna razmena na personalot zara-di podobruvawe na sorabotkata (plateno od delot na programata COMEnIUs), a Makedoni-ja uspe{no se promovira vo Ungarija.

Stojanka go prenesuva nejzinoto iskustvo na svojot soprug Stojan, koj - blagodarej}i na nejzinite ungarski vrski - uspea da vospo-stavi kontakti so nekolku univerziteti od Ungarija. Koristej}i grant za mobilnost od programata ERASMUS, Stojan nekolku mese-ci prestojuva{e vo eden od ungarskite uni-verziteti i iskustvoto ottamu go prenese na svojot univerzitet vo Makedonija. Sega stu-dentite od negoviot univerzitet pominuva-at po nekolku meseci na studii vo Ungarija, ungarskite studenti doa|aat vo Makedonija, a tro{ocite za nivniot prestoj gi pokriva EU, vo forma na stipendii.

Pou~ena od iskustvoto na tatka si, }erka-ta Stojna e pri kraj so svoite dodiplomski studii, no ve}e aplicira za postdiplomski studii na Univerzitet koj e del od mreàta ERASMUS vo Germanija. Nejzinite studii }e se odvivaat vo Germanija, Finska i vo [pa-nija, a pritoa }e pomine i na podgotvitelni kursevi po germanski, finski i {panski jazik. Tro{ocite za nejzinoto studirawe }e gi po-krie EU.

Programata Doìvotno u~ewe mu gi otvo-ri vratite i na Stole. Otvoraweto resto-ran se pokaà pokomplicirano otkolku {to o~ekuva{e. Toj se soo~i so dva golemi prob-lemi: prvo, sfati deka ne znae re~isi ni{to za delovnoto rabotewe, marketingot i deka ne umee da napravi biznis plan, i vtoro, mu stana jasno deka evropskite kujni se mnogu raznovidni i deka, osven onie od popoznati-te sosedni dràvi, toj ne znae re~isi ni{to za toa kakva hrana jadat Dancite, Ircite,

MAKEDONSKA PRIKAZNA


38

Latvijcite, Litvancite itn. Blagodarenie na programata GRUNDTVIG, Stole se zapi{a na kurs po delovno planirawe, finansiski menaxment i marketing vo eden od centrite za obrazovanie na vozrasni, a ungarskite vr-ski na negovite roditeli mu pomognaa da vo-spostavi kontakt so Srednoto ugostitelsko u~ili{te vo Budimpe{ta, kade {to se izu~uva poseben predmet Evropski kujni. Stole gi pov-rza dvete sredni u~ili{ta i sega u~ili{teto vo Makedonija raboti na voveduvawe na pred-

metot Evropski kujni, bidej}i nivnite ungar-ski kolegi se zaloìja da im pomognat pri izgotvuvaweto na nastavnata programa, no i pri dokvalifikacijata na nastavni~kiot ka-dar vo Makedonija. Idnite generacii u~enici od Makedonija }e moàt da prestojuvaat na ra-zmena vo Ungarija, a ungarskite sredno{kolci }e moàt da ja izu~uvaat makedonskata kuj-na ovde, vo Makedonija. Tro{ocite za ovie potfati }e bidat pokrieni od programata LEONARDO DA VINCI.

39

40

COMENIUS

Grantovi za pretu~ili{no i u~ili{no obrazovanie se do vi{o sredno obrazovanie i za instituciite koi nudat takvo obrazovanie

Partnerstva (grantovi yza transnacionalni u~ili{ni partnerstva)

Mreì (2,843 mil./ ygodi{no) (grantovi za vmreùvawe na obrazovnite ustanovi i organizacii vo multilateralni proekti)

Mobilnost (24,793 mil/ ygodi{no) (kvalifikacija i dokvalifikacija na prosvetnite rabotnici, razmena na u~enici.

ERASMUS(370 milioni € god.)

Grantovi za mobilnost na studentite/profesorite, za mreì i za partnerstva vo visokoto obrazovanie

Mobilnost (351,1 mil/ ygodi{no) (individualni grantovi za studenti/profesori)

Multilateralni proekti y(10,842 milioni evra) (grantovi za proekti za razvoj, modernizacija i inovacija)

Mreì (7,6 mil./ ygodi{no) (grantovi za sozdavawe tematski mreì za podobruvawe na kvalitetot na visokoto obrazovanie.

LEONARDO DA VINCI(215 milioni € god.)

Grantovi za nastavnite potrebi na stru~noto obrazovanie bez vi{o stru~no obrazovanie

Mobilnost (122 mil./ ygodi{no) (grantovi za transnacionalni proekti za mobilnost na licata, za profesionalna obuka i za obu~uva~i)

Multilateralni yproekti (82,64 mil. evra) (grantovi za transnacionalni proekti za razvoj na inovacii i kvalitet na poleto na profesionalnata obuka)

Mreì (3,682 mil./ ygodi{no) (grantovi za transnacionalni tematski mreì na evropski standardi

GRUNDTVIG(38,54 milioni € god.)

Grantovi za nastava i u~ewe, proekti vo obrazovanieto za vozrasni namenite za obu~uva~i i za onie koi u~at

Mobilnost (2,05 ymil/g) (grantovi za mobilnost za formalna i neformalna obuka i za nastaven kadar {to specija-lizira obrazovanie za vozrasni)

Multilateralni proekti y14 m (grantovi za proekti za razvoj, modernizacija i inovacii vo obrazovanieto za vozrasni)

Mreì (2,557 mil./g) y(grantovi za sozdavawe i realizacija na Grundtvig mreì vo obrazovanieto za vozrasni

Partnerstva (19,32 mil/g) y(grantovi za sozdavawe partnerstva za u~ewe za vozrasni)

DO@IVOTNO UÊWE 2007-2013(6,970 miljardi €)

LLL - TRANSVERSAL PROGRAMMEE-LEARNING (8,5 mil. € godi{no) - grantovi za integracija na IKT vo sistemite za obrazovanie i za obuka vo Evropa

DISEMINACIJAyy (2,864 mil.€ god.) - grantovi za poddr{ka na proekti i studii koi imaat za cel diseminacija na rezultatite od programata Doìvotno u~eweJAZICIyy (9,147 mil. € god.) - grantovi za podobruvawe na nastavata i u~eweto jazici (kvalitativno i kvantitativno)SORABOTKA I INOVACII NA NIVO NA JAVNA POLITIKAyy (6,239 m. € god) - studii i analizi povrzani so obrazovnite politiki i sistemi

JEAN MONNETPoddr{ka na akcii, evropski institucii i asocijacii koi dejstvuvaat na poleto na evropskite integracii.yy

Strukturata na programata Doìvotno u~ewe na EU izgleda vaka.


41

Fondacijata Institut otvoreno op{testvo - Makedonija, Makedonskiot centar za evropsko obrazovanie i Mladinskiot obrazoven forum vo ramkite na proektot „Akcija za Evropa”, ob-javija konkurs za izbor na najdobar esej na tema „Za{to Makedonija treba da stane ~lenka na Evropskata unija. Vo prilog, nekolku izvadoci od najdobrite esei:

….. Evropskata unija e kulturno edinstvo. I ne samo kulturno, tuku i integracisko, osmisleno i sozdava~ko telo na moderna Evropa. Taa e dvigatel na toa istorisko obedinuvawe, napolno izvajana vo duhot na liberalnata demokratija. Nejzina zada~a e izdignuvawe na op{testveniot ìvot, gradewe na mostovi na soìvot, zaedni~ko dejstvuvawe i soo~uvawe so problemite, mul-tinacionalnost i razbirawe...Na proslavata na 120 godi{ninata od ra|aweto na Robert [uman, vo Budimpe{ta, Egon Klepa{ }e gi prenese zborovite na eden od kreatorite na obedineta Evropa: „]e dojde denot koga naro-dite od Isto~na i Centralna Evropa }e ìveat vo slobodata {to doa|a. Jas moèbi nema da go doìveam, no vie mladite da.” Sonot na [uman bil jasen. Na ova Klapa{ dodava: „Nie (Unijata) ne sme kako liberalizmot koj e centriran okolu individuata, nitu pak kako komunizmot okolu kolektivizmot. Nie sme naso~eni kon li~nosta i zatoa sme organizacija na vrednosti....Mesto vo Evropskiot Parlament dobivaat onie zemji koi }e pokaàt zrelost na demokratijata, zrelost na liceto na politikata, zrelost voop{tena na op{testven narav. Toa e te{ka odgo-vornost i trnliv pat do posakuvanata cel....Kako {to izjavi Oli Ren na 15 maj vo Brisel, fakt e deka Evropa stana heterogena, no za smetka na toa i homogena. „Denes Evropa e reobedineta i slobodna. Da ja zadrìme kako takva.” Ova e te{ka agenda, no prekrasna misija kakva {to i evropskata konstrukcija treba da bide. A Make-donija go ima sekoe pravo da bide del od nea.

Jovan~e Nedelkovski – SOU „Naum Naumovski Bor~e” Probi{tip

...Evropskata Unija e edno golemo semejstvo na kohabitacija na razli~ni kulturni entiteti, koi taka povrzani ja ostvaruvaat svojata ekonomska i politi~ka blagosostojba. Da se bide del od EU zna~i da se bide kosmopolit, da se ima dovolno silen identitet, taka {to del od nego }e se otstapi na Unijata vo nasoka na potisnuvawe na nacionalizmot i otvorawe na granicite kon po{irokata integracija vo Evropa i povrzuvawe na evropskite narodi. Stanuvaj}i del od Unijata, Makedonija bi zela u~estvo vo kreiraweto na nadvore{nata i bezbednosna politika, no prvenstveno bi ja podobrila svojata ekonomska slika, kako rezultat na mo`nosta za plasi-rawe na makedonskite proizvodi na edinstveniot evropski pazar, no i evropskite investicii vo dràvata... Svedoci sme na edna bolna i te{ka tranzicija vo koja makedonskata ekonomija tone nadvor od granicite na Unijata. Edinstvenoto re{enie za izlez od makedonskata kriza e ~lenstvoto vo EU, no namesto da sprovedeme zabrzana evrointegracija, nie ostavame vpe~atok deka se vrtime vo krug, koj so ogled na na{ata sostojba , za àl nema oblik na spirala... Moèbi edno ne{to seu{te ne sme nau~ile, a toa e deka: „Vo Evropa ne se vleguva, nitu pak Evropa doa|a kaj nas; Evropa se pravi ovde, na doma{no tlo. Koga }e sozdademe dràva koja

IZVADOCI ESEI


}e moè da stoi ramo do ramo so ~lenkite na EU, toga{ }e staneme del od toa semejstvo. Toga{ nema da ni bidat potrebni formalnosti i dogovori, bidej}i evropskata kultura }e stane na{e sekojdnevie a ne samo ve{ta~ka maska na karnevalot ~lenstvo vo EU”.

Jasna Trengoska SOU „Sv.Naum Ohridski” – Makedonski Brod

...Koga }e ja zememe vo predvid aktuelnata sostojba vo koja se nao|a Makedonija denes, }e dojde-me do zaklu~ok deka ne moème da se pofalime mnogu so ekonomskata sostojba, tehnolo{kiot razvoj, ekolo{kata svest, kako i so na~inot na koj se sproveduva demokratijata vo RM. Seu{te se ~uvstvuvame kako embrioni na liberalno demokratski bitija so koreni od „ednomisle-nicite”, embrioni koi vodat bitka za sekojdnevno usovr{uvawe i dooblikuvawe na novite vrednosti koi sakame da gi sprovedeme vo ova na{e op{testvo. Alternativa koja RM ja gleda za gradewe na silna nadvore{na politika, za stabilna i bezbednosna dràva i razvivawe na povolna infrastruktura vo zemjata e Evropskata Unija, koja pretstavuva nesomneno izbalan-sirana sredina vo pogled na pravata i slobodite na ~ovekot, kako i ekonomska i tehnolo{ka razvienost. Mar{al Meklaun ~ove{tvoto go ozna~uva kako „globalno selo” vo koe site na nekoj na~in se povrzani i kade {to nastanite od edniot kraj na planetata, bi gi zasegnale i ìtelite na drugiot kraj. Ova potegnuva inicijativa i ponuduva novi horizonti na razmisluvawe so koi se istaknuva zna~eweto na me|usebnata zavisnost na dràvite edni od drugi, kako i potrebata na po~ituvawe na razlikite, bidej}i na takov na~in moàt da se sozdadat cvrsti odnosi, efi-kasnost i prosperitet na sekoja dràva.

Igor Radevski - SOU „Sv.Naum Ohridski” – Makedonski Brod

...Pro{iruvaweto na Evropskata Unija e od golemo zna~ewe, kako za zemjite koi sakaat da sta-nat del od Unijata, taka i za samata Unija. Pred se, uspe{noto funkcionirawe na EU vo tekot na pove}e decenii ja potvrdi idejata deka samo „obedineta Evropa” moè da zna~i i „silna Evropa”. So pro{iruvaweto na EU i vlezot na novi zemji-~lenki, se zgolemuva zonata na mir, demokratija, stabilnost i prosperitet na narodite od Evropa. So vlezot vo EU, gra|anite ja dobivaat mo`nosta nepre~eno da patuvaat, u~at i rabotat vo koja bilo druga ~lenka na EU. So ova se podobruva i na~inot na ìveewe na gra|anite od zemjite ~lenki na EU, bidej}i vlezot vo Unijata zna~i deka uspeale da sozdadat podobri uslovi vo oblastite koi go zasegaat se-kojdnevnoto ìveewe i bezbednosta. Zaedni~kiot pat niz istorijata so narodite od Evropa, kako i so golemiot udel na Makedonija vo bogatoto kulturno nasledstvo na Evropa, govorat za toa deka mestoto na RM e vo EU. Toa vsu{nost e opfateno vo samoto moto na EU – „In varietate concordia” odnosno „Obedineti vo razlikite”.

Ilija Jovanov SOU „Sv. Kiril i Metodij” – Negotino

...So mnogu ne{ta moè uspe{no da se vklopime pome|u yvezdite na evropskoto nebo i silno da zableskame pome|u ostanatite, zatoa {to makedonskoto sonce zasluùva da bide evropska yve-zda. Nitu eden vrv ne e nedostièn za daleku upateniot pogled na makedonskata nacija...

Borkica Trajkovska SOU „Jane Sandanski” – Strumica

EVROPSKA UNIJAU~ime pravo

Documents

Transcript of EVROPSKA UNIJAU~ime pravo