Evoluimi i Produkteve Tipike për Prodhuesit e Vegjël të ... fileAmbasada Franceze,... e te tjere...
50
Evoluimi i Produkteve Tipike për Prodhuesit e Vegjël të Rajonit Kukës Rekomandime për orientimin drejt tregut ADAD Malore (Shoqata e Zhvillimit të Bujqësisë të Rretheve Malore) Gusht, 2018
Transcript of Evoluimi i Produkteve Tipike për Prodhuesit e Vegjël të ... fileAmbasada Franceze,... e te tjere...
Strategjia 2015-2025
Fjala e Presidentit
Te nderuar kolege, miq e partenere.
Ndihem i privilegjuar për të ndarë me ju strategjine e Adad Malore 2015-2025, që meriton të merret ne konsiderate ne fillim nga organizata jonëdhe pastaj nga të tjerët. Keshilli Administrativ në fillim të vjeshtës miratojstrategjinë 2015-2025. Sot, pas një shqyrtimi të punës sonë ne jemi më tëqartë dhe të vendosur se rruga e filluar duhet të vazhdojë me më force dhepërgjegjësi të plotë, por përparimi ynë nuk mund të izolohet, por duhet tëjetë në përputhje me aktorë të tjerë. Pra, strategjia jonë është neperputhje me strategjinë e zhvillimit të zonave rurale dhe përfaqëson aksetmë të rëndësishme dhe domethënëse të bujqësisë dhe prodhuesve.Organizata jone eshte struktura model e nje Organizate ProfesionaleBujqesore me aktivitet ne disa sektore bujqesor dhe me prioritetfrutikulturen. Aktivitetet e ADAD Malore jane ne rritje si ne filiere ashtudhe teritore ndaj une si President dhe Keshilli Administrativ duke marre nekonsiderate punen e ekipit mendojme qe nevojitet nje rritje kapacitetesh,me shume prezence dhe komunikim per t’ju pergjigjur strategjise sone.Pra, strategjia jonë është një mundësi e mirë për të siguruar konsultimin epalëve të interesuara dhe në këtë fazë ne kemi nevojë për ndihmë ngaFERT, partnerin tonë histori. Strategjia perveç orientimit dhe prioritetevete saj perkthehet dhe ne planin financiar ku sigurisht ne si organizate duhette permiresojme kontributin tone per te influencuar ne autonomine efunksionimit, por duke konsideruar qe kjo strategji shkon me larg te vemekompetencat tona ne fuksion te strategjise kombetare dhe te sigurojmeparteneritet dhe delegim kompetencash e mjetesh financiare. Që nga viti2012 , një protokoll bashkepunimi eshte nenshkruar mes partenereveADAD Malore, Ministri Bujqesie, Fert France, Dhoma Bujqesore PACA,Ambasada Franceze,... e te tjere per shoqerimin e filieres Frutikulture, ngajanari i vitit 2015 nje marrëveshje bashkëpunimi teknik e financiar meMinistrinë e Bujqësise. Pra, strategjia jonë është një mundësi e mirë për tësiguruar koordinimin e aktoreve rreth filierave dhe teritoreve dhe nekete stad ne kemi nevoje per mbeshtetjen e partenerit tone historik FERT.
Mirenjohje e respekt
Ramazan KAZA
www.adadmalore.alPage 3 of 17
Evoluimi i Produkteve Tipike për Prodhuesit e Vegjël të Rajonit Kukës
Rekomandime për orientimin drejt tregut
ADAD Malore
(Shoqata e Zhvillimit të Bujqësisë të Rretheve Malore)
Gusht, 2018
Ky studim është kryer nga ADAD Malore- Shoqata e Zhvillimit të Bujqësisë të Rretheve Malore
Studimi u mbështet nga Projekti kërkimor ESFIM i financuar nga AGRICORD dhe u udhehoq nga njësia Universitetare dhe Kerkimore e Wageningenit (WUR).
Drejtoi punën kërkimore: Prof. Ass. Dr. Edvin Zhllima – Eskpert akademikRedaktues nga WUR: Melike Hemmami-Konsulente e lirë
Bashkepunëtorë të ADAD Malore: Dr. Hafuz Domi – Drejtor ekzekutiv Znj. Liljana Isakaj- Kordinatore Gjenerale
Dizenjoi: Geri Hazizaj
Të drejtat e autorit: Adad Malore
3
Produkte Tipike për Prodhuesit e Vegjël të Rajonit Kukës
Mishi i thate i dhise
Mjalti i geshtenjes
Fruta
Patate
4
Përmbatja
1. Hyrje 51.1 Përshkrimi i Qarkut të Kukësit 72. Metodologjia 92.1. Orientimi drejt tregut dhe investimet e 12 nevojshme sipas secilit zinxhir vlere 2.1.1. Orientimi drejt tregut - Rasti i Dhisë së Hasit 122.1.2. Orientimi drejt tregut – Rasti i Mjaltit 212.1.3. Orientimi drejt Tregut – Rasti i frutave 292.1.4. Orientimi drejt Tregut – Rasti i Patates 38 3. Strategjia e Ndërhyrjes së ADAD 44 4. Referencat 48
Lista e Tabelave
Tabela 1. Strategjitë e rritjes të propozuara në nivel qarku 13Tabela 2. Matrica e produktit/ tregut për zinxhirin e vlerës të të imtave 14 Tabela 3. Matrica e investimeve sipas nivelit në zinxhirin e vlerës 18Tabela 4. Ndërhyrjet për ngritjen e kapaciteteve 20 Tabela 5. Matrica e produktit/tregut për zinxhirin e vlerës së bletarisë 23 Tabela 6. Veprimet dhe nevojat për zhvillimin e tregtisë së mjaltit 26Tabela 7. Ndërhyrjet në nivel ferme 28 Tabela 8. Strategjitë e rritjes të propozuara në nivel qarku 30 Tabela 9. Investimet e nevojshme 32 Tabela 10. Investimet e nevojshme për frutat e përpunuara 35Tabela 11. Ndërhyrjet e nevojshme për ngritjen e kapaciteteve 37 Tabela 12. Strategjitë e rritjes të propozuara në nivel qarku 39Tabela 13. Investimet e nevojshme në nivel sektori 41Tabela 14. Ndërhyrjet e nevojshme për ngritjen e kapaciteteve 43
5
1.Hyrje
Zonat malore në Shqipëri janë zonat më të pazhvilluara të vendit, ndër të cilat Kukësi konsiderohet si qarku më i varfër. Rreth 64% e popullsisë së qarkut Kukës jeton në zonat rurale dhe rreth 31% e tyre sigurojnë të ardhura nga sektori bujqësor, ndërsa pjesa tjetër i siguron të ardhurat nga remitancat dhe nga punësimi në sektorin publik. Ky qark përbëhet nga 10,000 ferma të cilat përfaqësojnë afërsisht 12,600 hektarë të tokës bujqësore në zonë. Produktet kryesore që kultivohen dhe prodhohen nga ky qark janë frutat, perimet, patatet, mishi, qumështi dhe nënproduktet e tij, drithërat, bimët mjekësore, etj. Shumica e fermave janë të vogla dhe prodhojnë nën nivelin mesatar të rendimentit në rang kombëtar. Gjithashtu, cilësia e prodhimit është e dobët si pasojë e zotësive apo aftësive të dobëta por dhe kushteve të këqija në proçesin pas vjeljes.
Për më tepër, fermerët e qarkut duke përfshirë këtu edhe anëtarë të ADAD në Kukës sfidohen vazhdimisht nga pengesa të ndryshme strukturore dhe institucionale që frenojnë zhvillimin e tyre ekonomik dhe social. Vështirësitë më të mëdha janë të lidhura me produktivitetin e tyre si dhe me aksesin e tyre të kufizuar në tregjet e të mirave dhe inputeve bujqësore. Për shkak të pjesëmarrjes dhe mbrojtjes së dobët të interesave të tyre, ka një përfshirje të ulët të fermerëve të vegjël në hartimin e politikave. Si pasojë, numri i përfituesve nga skemat e mbështetjes është zvogëluar në vitet e fundit dhe reformat e mëdha ekonomike për formalizimin (ligjor dhe institucional) të ekonomisë kanë dobësuar pozitën e tyre në treg dhe kanë krijuar një shpërndarje të padrejtë të të ardhurave.
Gjithashtu, veprimi kolektiv është i kufizuar për shkak të reputacionit të keq të kooperativave, ndërgjegjësimit të ulët për mënyrat e frytshme të bashkëpunimit dhe barrierave të larta të komunikimit mes banorëve të fshatrave të ndryshëm. Lidhur me kostot e prodhimit, themi se janë të larta, ndërsa pajisjet e magazinimit dhe paketimit ose mungojnë ose janë shumë të kufizuara. Ndërkohë, tendencat e tregut në vitet e fundit kanë dëshmuar një konsolidim të zinxhirit të vlerës me një fuqi në rritje të ndërmjetësve dhe supermarketeve, të cilët bëjnë të mundur rritjen e presionit mbi fermerët e vegjël për tu bërë më konkurrues.
6
Sidoqoftë, duke pasur parasysh ekspertizën vendore dhe zhvillimet e tregut, fermerët e kësaj zone kanë filluar disa iniciativa lidhur me produktet e tyre. Rajoni është i njohur për avantazhin e saj të kushteve natyrore në prodhimin e produkteve të ndryshme si: kumbulla e Hasit dhe Tropojës, mishi dhe produktet e qumështit të dhisë së Hasit, mishi dhe qumështi i deles ”rudë” në Kukës, patatet e Shishtavecit, boronicat e Kukësit etj. Për të rritur lidhjen me territorin dhe imazhin e këtyre produkteve në perceptimin e konsumatorëve është e nevojshme të bëhet identifikimi i potencialeve të tregut dhe mënyrave të rritjes së promovimit. Ky proces rrit njohuritë e anëtarëve të ADAD Malore në Kukës rreth zinxhirëve të vlerave si dhe vlerësimin e kapacitetit të tyre në lidhje me përmbushjen e kërkesave të tregut.
Ky punim përpiqet ta mbushë këtë hendek duke nxjerrë një inventar të produkteve të kësaj zone (identifikimi i produkteve dhe përcaktimi i atyre me cilësi esenciale dhe ekskluzive që lidhen me mjedisin e tyre gjeografik) dhe një analizë të teknikave të prodhimit, përpunimit dhe magazinimit në kahun e ofertës dhe reputacionin e atributet e perceptuara nga kahu i kërkesës. Si i tillë, qëllimi i përgjithshëm i këtij punimi është vlerësimi i potencialeve të tregut për produkte të veçanta bujqësore në qarkun malor të Kukësit, me qëllim forcimin e pozitës së fermerëve të vegjël në treg.
Objektivat kryesore specifike janë: 1) hetimi në mënyrë bashkëpunuese i potencialeve të aksesit në tregjet bujqësore për produkte të veçanta përmes vlerësimit të preferencës së konsumatorit, shqyrtimi i kufizimeve në prodhim, vizita në ndërmarrjet bujqësore të suksesshme për ti krahasuar, organizimi i një panairi për të krijuar mundësi të reja tregu dhe 2) krijimi dhe mundësimi i një platforme diskutimi midis organizatave të prodhuesve, autoriteteve publike dhe aktorëve të tjerë relevantë të zinxhirit të vlerës në mënyrë që të adresohen problemet e aksesit në treg.
Më konkretisht, puna kërkimore: i) vlerësoi kapacitetet prodhuese (prodhuesit, llojin e fermave dhe vëllimet e prodhimit të tyre, teknikat e prodhimit dhe pas vjeljes), ii) vlerësoi tregun aktual (shitjet aktuale, çmimet, konsumatorët/klientët dhe distancat nga tregu) dhe çështjet e tregtisë që duhen përmirësuar, iii) vlerësoi ofertën rajonale dhe qarqet kryesore konkurruese të Shqipërisë në lidhje me produktet kryesore të zonës që do të identifikohen, iv) vlerësoi preferencat e konsumatorëve
7
në lidhje me të paktën dy produkte të veçanta të zgjedhura pas kryerjes së inventarit të produkteve kryesore të lidhura me territorin e Kukësit, v) krahasoi me një ndërmarrje bujqësore të suksesshme (AgroPuka) për të identifikuar zonat e Produkteve me Origjinë të Mbrojtur (PDO) që duhen përmirësuar, vi) identifikoi mundësitë për promovimin e produkteve të zonës p.sh. mundësitë e tregut nëpërmjet organizimit të panaireve, dhe në fund vii) hartoi rekomandime për një zhvillim bashkëpunues të ndërhyrjes strategjike nga palët e interesuara vendore për të mbështetur fermerët dhe organizimin e tyre bazuar në rezultatet e marra për të formësuar politikat e zhvillimit rural me fokus në rritjen e mundësive të tregut.
Rezultatet e kësaj pune kërkimore janë përdorur për të ofruar rekomandime për zgjidhjen e problemeve për anëtarët e ADAD dhe grupet e mundshme të prodhuesve. Projekti ka krijuar një platformë unike për orientimin strategjik të mënyrave për futjen fermerëve të vegjël në treg, duke supozuar një bashkëpunim ekzistues ndërmjet autoriteteve vendore dhe grupeve të prodhuesve në kuadër të një reforme territoriale.
1.1.Përshkrimi i Qarkut të Kukësit
Qarku i Kukësit ndodhet në pjesën verilindore të Shqipërisë dhe përbëhet nga tre zona: Bashkia e Tropojës, Kukësit dhe Hasit. Ajo kufizohet nga Kosova (Prizreni) në lindje dhe në verilindje, nga Puka dhe Mirdita në perëndim dhe nga Dibra në jug. Relievi i kësaj zone është kryesisht malor, ku mund të përmendim malet e Gjallicës dhe Koritnikut, të cilat janë pjesë e luginës së Korabit dhe Drinit, e cila karakterizohet nga një peizazh shumë i ashpër dhe me kalime apo udhë gjarpëruese. Në Luginën e Drinit janë ndërtuar tre digat kryesore të hidrocentraleve që prodhojnë rreth 90% të energjisë në vend. Zonat e banuara arrijnë deri në rreth 1400 metra lartësi.
Qarku i Kukësit ka patur luhatje dramatike lidhur me popullsinë e saj gjatë shekullit të kaluar. Popullsia e këtij qarku rezulton me 111,393 banorë - më e vogla në krahasim me qarqet e tjera në Shqipëri. Për fat të keq, popullsia është në rënie të vazhdueshme çdo vit pasi njerëzit kërkojnë mundësi tjetërkund në Shqipëri ose jashtë saj. Lëvizjet demografike janë një faktor ndikues, por gjithashtu edhe pasojat e kushteve sociale dhe ekonomike të zonave ndikojnë shumë.
8
Popullsia e qarkut të Kukësit përfaqëson më pak se 4% të popullsisë së vendit. Po të vërejmë strukturën e popullsisë në këtë qark, shohim se 49% janë të aftë për punë, 14% përbëjnë moshën e re (fëmijë) dhe 37% janë të grupmoshës 65 vjeç e lart. Raporti i varësisë është më i lartë në krahasim me mesataren e vendit. Kjo shkallë varësie është rezultat i shkallës së lartë të lindjeve që vazhdon të jetë më e larta në vend. Kuptohet qartë se migrimi i popullsisë së zonave rurale drejt qendrave urbane ka rritur shkallën e papunësisë pasi që punë-ofruesit tejkalojnë mundësitë e punësimit (kërkesën për punë).
Qarku i Kukësit konsiderohet si një nga zonat më të varfra të vendit dhe me shkallën më të lartë të papunësisë. Përveç vështirësive ekonomike, faktorë të tjerë si përbërja familjare, arsimi dhe kushtet e shërbimit shëndetësor mund të luajnë gjithashtu një rol të rëndësishëm në nivelin e migrimit nga kjo zonë. Sa i përket kontributit ekonomik në PBB-në e vendit, e gjithë pjesa veriore e Shqipërisë ka indeksin e PBB-së më të ulët në vend. Kukësi kontribuon me 2.3% në PBB-në totale të vendit. Në mënyrë të ngjashme, niveli i PBB-së për frymë është më i ulëti, duke qenë në nivelin e rreth 30% më të ulët se mesatarja kombëtare dhe 12% më e ulët se mesatarja e zonës veriore. Niveli i zhvillimit ekonomik i zones është i ulët për shkak se të ardhurat e banorëve të këtij qarku vijnë kryesisht nga sektorët me produktivitet të ulët.
Shkalla e papunësisë është gjithashtu e lartë - rreth 50% e fuqisë punëtore të qarkut (Censusi i popullsise, 2011). Niveli më i lartë i papunësisë u regjistrua në mesin e të rinjve (65.9%), pasuar nga papunësia tek femrat në masën 51.5%, ndërsa tek burrat arrin 50.1%. Një pjesë e mirë e popullsisë është e punësuar në sektorin e shërbimeve (57.3%) ndërsa rreth 33% në sektorin bujqësor dhe vetëm 9.5% në industri.
Bujqësia mbetet një nga sektorët më të rëndësishëm ekonomik, e cila siguron rreth 33% të vlerës së shtuar bruto për qarkun dhe kryesisht për zonën funksionale, duke siguruar nivelin më të lartë të punësimit. Qarku i Kukësit ka rreth 25.300 hektarë tokë bujqësore (3.6% e tokës bujqësore në nivel kombëtar) dhe 212.000 ha pyje, kullota etj. (9,7% e totalit). Pjesa që zë toka bujqësore në totalin e tokës bujqësore të vendit (bujqësia plus pyjet dhe kullotat) është 10,6% (mesatarja në rang kombëtar është 24%)
9
dhe pjesa që zënë pyjet dhe kullotat në hapësirën totale është 89,4% (mesatarja në rang kombëtar është 76%). Numri i krerëve të të imtave në rang qarku zë rreth 4,6% të totalit të numrit të të imtave në vend, duke e bërë kështu mbarështimin një nga aktivitetet kryesore në këtë zonë. Sidoqoftë, numri i të të imtave të llogaritura si densitet për hapësirat pyjore dhe kullosore është mesatarisht mjaft i ulët. Kjo do të thotë se ekziston një potencial për rritjen e aktivitetit të mbarështimit të bagëtive të imta.
Sa i përket prodhimit të kulturave bujqësore, kultivimi i drithërave ka qenë tradicionalisht një nga produket kryesore të qarkut, i përdorur kryesisht për vetë-konsum. Kultivimi i grurit është pakësuar në 10 vitet e fundit, kryesisht për shkak të kostos së lartë dhe mungesës së mekanizimit. Kultivimi i misrit është i përhapur në të tre rrethet e qarkut të Kukësit, ku përgjithësisht përdoret si ushqim për kafshë. Ndërkohë, patatet janë një aktivitet i rëndësishëm për gjenerimin e të ardhurave për familjet në këtë qark. Frutat dhe vreshtaria janë të përhapura gjithashtu, ndërsa është vënë re një rritje e investimeve në mbjelljet bllok. Mbjelljet autoktone përbëhen nga pemët arrore ndërsa kohët e fundit po shpërndahen varietete të reja pemësh frutore.
2.Metodologjia
Në mënyrë që të nxirren rezultatet që kjo punë kërkimore sjell, janë ndjekur në mënyrë rigoroze hapa metodologjikë të shumëfishtë të udhëhequr nga qasja “Kërkimi duke vepruar” (AR). Kërkimi i veprimit përqendrohet në një qasje të orientuar nga problemet, në të cilën hetuesi punon së bashku me anëtarët e një organizate ose komuniteti për të identifikuar dhe adresuar problemet (Gill dhe Johnson, 2002). Në këtë studim, korniza e kërkimit të veprimit u përdor për të bërë një punë gjithëpërfshirëse dhe koherente së bashku me anëtarët e ADAD. Në kontekstin e një hulumtimi të tillë, studiuesi veproi për të lehtësuar dhe pasuruar informacionin e mbledhur bashkë me anëtarët e ADAD. Dizejnimi i këtij kërkimi përfshiu përgatitjen e strukturës së hulumtimit, objektivat, aktivitetet dhe metodat e bazuara në intervista të thelluara me aktorë të ndryshëm (palët e interesuara).Teknikat dhe instrumentet kryesore metodologjike të përdorura në këtë studim, përveç rishikimit të literaturës, kryesohen nga Vlerësimi
10
i Menjëhershëm i Tregut (RMA) dhe përfshijnë analizën e zinxhirit të vlerës dhe Eksperimentin e Zgjedhjes së Përbashkët (CCE). Analiza bazohet në të dhëna primare dhe sekondare, të mbledhura nëpërmjet intervistave gjysmë të strukturuara, intervistave të thelluara dhe diskutimeve në grupe fokusi. Analiza është plotësuar dhe zgjeruar përmes aktiviteteve të tjera hulumtuese si seminare/punëtori, vizita në terren në ndërmarrjet ekzistuese dhe në panaire.
Siç përshkruhet nga Gill dhe Johnson (2002) dhe O’Leary (2004), një komponent i dobishëm i kërkimit të veprimit është Vlerësimi i Menjëhershëm i Tregut (RMA). Metoda RMA është zgjedhur si mjeti më i mirë për t’iu përgjigjur nevojave të Projektit duke identifikuar mundësitë e tregut për prodhuesit e vegjël. Metoda e punës bazohet në shkëmbimin e njohurive. Kërkuesi i prezanton prodhuesit metodat e hulumtimit të tregut, konceptet e tregut dhe jep informacion të përgjithshëm të tregut ndërsa prodhuesit ndajnë përvojat, njohuritë & aftësitë dhe vëzhgimet e tyre në terren. RMA përdoret për kapjen dhe sistematizimin e informacionit të tregut të ofruar nga anëtarët e ADAD Malore, në mënyrë që të sjellë mundësi të reja biznesi. Çdo takim konsultativ me grupet e fermerëve të ADAD Malore pasohet pas dy javësh me një seminar tematik (workshop).
Detyrat e përfshira në zbatimin e Vlerësimit të Menjëhershëm të Tregut (RMA) përfshijnë strukturën e zinxhirit të vlerës (Detyra 1), kuptimin e vlerës së shtuar të produkteve (Detyra 2), përshtatjen e diversitetit të produkteve (Detyra 3), identifikimin e segmenteve të konsumatorëve dhe të tregut (Detyra 4), aktivitetet e vlerës së shtuar të pas vjeljes përgjatë zinxhirëve të vlerës (Detyra 5), kuptimi i transaksioneve në aspektin e aktorëve që blejnë produktin e fermerëve (Detyra 6), analiza e çmimeve dhe transmetimi/përhapja e çmimeve (Detyra 7) , dhe vlerësimi i kostove të produkteve (Detyra 8). Këto detyra u kryen për çdo produkt.Megjithatë jo të gjitha të dhënat janë mbledhur nëpërmjet RMA. Këto të dhëna apo informacione u plotësuan me të dhënat e grumbulluara nëpërmjet anketimit të konsumatorëve dhe intervistave me palët e interesuara.
Një seri prej tetë takimesh konsultative/këshilluese dhe punëtorive/seminareve tematike shqyrtuan mirëkuptimin e përbashkët, situatat e mundshme fitimprurëse (për të gjitha palët) dhe proceset e negociuara të ndryshimit ndërmjet aktorëve. Seminaret tematike u organizuan me
11
pjesëmarrje nga mbarështuesit e dhive, prodhuesit e patates, prodhuesit e mjaltit dhe prodhuesit e frutave. Për çdo produkt, tematika e seminareve u organizua rreth tre detyrave kryesore. Detyra 1 e seminareve tematike përfshinte procesin e përzgjedhjes së produkteve. Më pas, Detyra 2 konsistoi në përcaktimin e pozicionit të tregut dhe qasjen e marketingut. Së fundi, u krye një ushtrim i posaçëm (Detyra 3) me qëllim hartimin dhe dakortësinë me pjesëmarrësit mbi strategjitë e rritjes për tregjet lokale. Kontributet nga diskutimet u reflektuan në një tabelë. Përmbledhja e rezultateve nga të gjitha seminaret iu paraqit fermerëve në seminarin përfundimtar me qëllim marrjen e reagimeve shtesë prej tyre. Puna metodologjike kishte për qëllim hartimin e një versioni fillestar/të parë dokumenti strategjik që do të mundësonte një plan veprimi për orientimin drejt tregut të anëtarëve ADAD Malore në disa produkte të përzgjedhura.
Të dhënat primare dhe dytësore janë marrë nga aktorë të ndryshëm publikë dhe privatë kryesisht në qarkun e Kukësit. Këto të dhëna përfshijnë informacion mbi infrastrukturën, sipërfaqen, demografinë, prodhimin, kapacitetet përpunuese dhe të ruajtjes, tregun bujqësor dhe vlerësimin e tregut të jashtëm e kështu me radhë, si dhe përvojën në aktivitetet e organizuara gjatë procesit të kërkimit.
Gjatë seminarit hapës fermerëve iu shpërnda një pyetësor për të vlerësuar potencialin e prodhimit në nivelin e ndarjes administrative. Në pyetësor u përfshinë ndër të tjera edhe pyetje për të matur rëndësinë territoriale të produkteve bujqësore dhe blegtorale për të orientuar fermerët për kulturat që mund të prodhojnë në zonën e tyre me qëllim që të specializojnë punën dhe të rrisin të ardhurat e tyre. Në fazën e parë u përzgjodhën katër zinxhirë vlere, përkatësisht patatet, frutat, bagëtitë e imta dhe prodhimi i mjaltit.
Intervistat e thelluara u realizuan gjatë 10 ditëve të para të gushtit të vitit 2016, me grupe të ndryshme të palëve të interesuara për të kuptuar më mirë strukturën e zinxhirëve të vlerës për produktet kryesore të Kukësit bazuar në perspektivën e aktorëve të ndryshëm të zinxhirit të vlerës. Intervistat u realizuan me ndihmën e një pyetësori gjysmë të strukturuar dhe në bazë të takimeve të shpeshta në dy vizita të njëpasnjëshme në rajonin e Kukësit (në total 4 ditë). U mbajtën takime edhe me personat kryesorë në MBZHR, Zyrat Rajonale të MBZHR-së, qeverisjes vendore,
12
këshillin rajonal, konsoliduesit si dhe aktorë të tjerë të rëndësishëm. Teknika e kampionit “snowball” (ortekbore) synon intervistimin e aktorëve të tjerë bazuar në rekomandimet e aktorëve që janë intervistuar tashmë.
Një tjetër objektiv kryesor i projektit është kuptimi i zhvillimit të tregut dhe preferencat e konsumatorit. Për këtë qëllim u realizuan dy anketime të konsumatorëve me 250 intervista të kryera ballë për ballë në Tiranë për produktin e mjaltit dhe mishit të dhisë, duke përdorur një metodë zgjedhjeje të rastësishme. Intervistat janë kryer nga 4 intervistues të mirë-trajnuar (studentë dhe të diplomuar) të cilët ishin nën mbikqyrje.
2.1.Orientimi drejt tregut dhe investimet e nevojshme sipas secilit zinxhir vlere
2.1.1. Orientimi drejt tregut - Rasti i Dhisë së HasitKy nën-kapitull do të shqyrtojë imtësisht orientimin drejt tregut dhe pozicionin e mbarështuesve të dhive të Hasit dhe hartimin e strategjive për përmirësimin e perspektivave të tyre në tregjet lokale në Shqipëri dhe më gjerë.
2.1.1.1. Projektimi i strategjive të rritjes për tregjet lokale
Fermerët u orientuan të zgjedhin produktet më të rëndësishme. Diskutimet u kanalizuan më pas në gjetjen e tregjeve në nivel produkti. Sipas kësaj, strategjia e synimit të tregjeve të caktuara është përshtatur dhe ndarë duke marrë parasysh llojin e produkteve dhe tregjeve që do të zhvillohen. Rritja e sektorit të turizmit rural, rritja e ndërgjegjësimit të konsumatorëve mbi natyrën dhe produktet tipike, si dhe ringjallja e kuzhinës tradicionale në shumë zona të vendit kanë ndikuar pozitivisht në zhvillimin e kulinarisë dhe shijimit të ushqimit (duke përfshirë produkte si mishi i tharë dhe djathi). Prandaj, strategjitë që synojnë të promovojnë këtë zinxhir vlere duhet të marrin në konsideratë mundësitë e ofruara nga mjedisi i jashtëm dhe sfidat dhe dobësitë në nivel firme dhe rrjeti.
13
Tabe
la 1
. Str
ateg
jitë
e rr
itjes
të p
ropo
zuar
a në
niv
el q
arku
Prod
ukte
t ekz
istu
ese
Prod
ukte
t e re
ja
Treg
jet
ekzi
stue
se
Depë
rtim
i në
treg
:
Prod
ukte
t: Q
umës
hti d
he m
ishi
i dh
isë i
sh
itur s
i kaf
shë
e gj
allë
Zhvi
llim
i i p
rodu
ktit:
Prod
ukte
t: M
ishi i
dhi
së i
prer
ë në
pje
së
Treg
jet e
reja
Zhvi
llim
i i tr
egut
:
Prod
ukte
t: M
ishi
i dh
isë p
ër s
uper
mar
-ke
tet,
djat
hi d
he k
osi
Dive
rsifi
kim
i Pro
dukt
et: M
ishi i
tha
rë d
he s
alla
mra
t, dj
athi
me
arom
ë, e
tj du
ke tr
ajtu
ar sh
qetë
simet
e si
g-ur
isëBu
rimi:
Përll
ogar
itjet
e a
utor
it ba
zuar
në
disk
utim
et m
e gr
upet
e in
tere
sit
14
Tabe
la 2
ofr
on n
jë p
ikëp
amje
sint
etike
të st
rate
gjiv
e të
ndr
yshm
e që
mun
d të
zbat
ohen
. Ta
bela
2. M
atric
a e
prod
uktit
/ tr
egut
për
zinx
hirin
e v
lerë
s të
të im
tave
Prod
ukte
t ekz
istu
ese
Prod
ukte
t e re
ja
Treg
jet
ekzi
stue
se
Stra
tegj
ia e
dep
ërtim
it në
treg
Shqy
rtim
i i zo
nave
të re
ja g
jeog
rafik
e në
tre
gun
e br
ends
hëm
për
pro
d-hu
esit
e m
esëm
Koor
dini
m m
ë i
mirë
zin
xhiri
fur
-ni
zimi
Zhvi
llim
i i s
trat
egjiv
e të
mar
ketin
gut
për fi
rmat
e m
esm
e
Stra
tegj
ia e
zhvi
llim
it të
pro
dukti
t
Përm
irësim
i i tr
egtim
it të
pro
dukt
eve
të ti
lla si
mish
i i p
rerë
në
pjes
ë, m
ishi i
thar
ë dh
e dj
athi
dhe
zhv
illim
in e
pr
oduk
teve
të re
ja m
e pe
rspe
ktiva
pre
mtu
ese
bazu
ar n
ë re
ceta
t tra
dici
onal
e.
Inve
stim
e në
pak
etim
, etik
etim
dhe
am
bala
zhim
Inve
stim
e në
paj
isje
të vo
gla
dhe
fleks
ibël
të p
ërsh
tats
hme
për s
asi t
ë vo
gla
dhe
shum
ëllo
jshm
ëri t
ë gj
erë
Traj
nim
për
pro
dukt
e dh
e pr
oces
e të
rej
a, s
i dhe
për
të
rritu
r shi
tjen
e m
ishit
dhe
mar
ketin
gun
e dj
athi
t
15
Treg
jet e
reja
Stra
tegj
ia e
zhvi
llim
it të
treg
ut
Syni
mi
i st
rehi
mit
dhe
shër
bim
eve
të s
ervi
rjes
së u
shqi
mit
në z
onat
ru
rale
si tr
egje
të re
ja p
rem
tues
e
Forc
imi/p
ërm
irësim
i i
zinxh
irit
të
shku
rtër
të fu
rnizi
mit
- res
tora
nte
në
Kukë
s dhe
Tira
në
Rritj
a e
prod
him
it pë
r pr
odhu
esit
e ve
gjël
Traj
nim
për
shi
tjet d
he m
arke
tingu
n e
lidhj
eve
B2B
(bizn
esi d
rejt
bizn
e-sit
) m
e dy
qane
t e
spec
ializ
uara
të
mis
hit
Dive
rsifi
kim
i
Mbë
shte
tja
e di
vers
ifiki
mit
të
prod
ukte
ve
bazu
ar
në s
trat
egjit
ë e
mirë
-pro
jekti
mit
të p
ërzi
erje
s së
pr
oduk
tit d
uke
synu
ar s
hërb
imet
e a
kom
odim
it ap
o st
rehi
mit
dhe
shër
bim
eve
të s
ervi
rjes
së u
shqi
mit
në
zona
t rur
ale
dhe
urba
ne si
dhe
Kriji
min
/hap
jen
e ve
ndev
e pë
r se
rvirj
en e
ush
qim
it të
pr
odhu
ar n
ë ve
nd, d
uke
përf
shirë
rece
tat t
radi
cion
ale
për
keci
n dh
e dj
athi
n.
Traj
nim
për
pro
dukt
e dh
e pr
oces
e të
reja
, si d
he
për t
ë rr
itur p
rodh
imin
e u
shqi
mit
trad
icio
nal
Inve
stim
e në
paj
isje
të vo
gla
dhe
fleks
ibël
të p
ërsh
tats
hme
për s
asi t
ë vo
gla
dhe
shum
ëllo
jshm
ëri t
ë gj
erë.
Burim
i: Pë
rllog
aritj
et e
aut
orit
bazu
ar n
ë di
skuti
met
me
grup
et e
inte
resit
16
Duhet të theksohet se siguria e ushqimit është një shqetësim i madh për konsumatorët shqiptarë, jo vetëm në lidhje me blegtorinë dhe qumështin dhe nënproduktet e tij, por edhe produktet bujqësore. Megjithatë, disa nga shqetësimet e sigurisë mund të zgjidhen, gjithashtu dhe standardet e kërkuara mund të arrihen me disa përpjekje nga ana e prodhuesve përmes trajnimeve mbi higjienën dhe sigurinë, duke marrë parasysh sasitë e vogla që prodhohen. Për shembull, djathi, duke marrë parasysh situatën aktuale të tregut mund të përpunohet me teknika të thjeshta dhe të shitet si një produkt me bazë në fermë. Mishi i thatë dhe sallami i mishit të dhisë është i thjeshtë për t’u përpunuar dhe gjurmueshmëria mund të arrihet në rast se një grup i vogël fermerësh trajnohen dhe organizohen. Plani strategjik në të ardhmen synon mundësinë e afrimit dhe trajtimit të donatorëve të tjerë shtesë.
2.1.1.2. Nevojat për investime
Investimet në këtë zinxhir vlere janë të ndara në dy kategori kryesore: (1) investime në nivelin e prodhimit dhe (2) investime për të përmirësuar orientimin tregtar të produkteve.
Investimet në nivelin e prodhimitInvestime në ndërtim (depo/magazina dhe hapësira përpunimi). Ndërmarrjet e therjes së mishit dhe të prodhimit të djathit duhet të kenë një ndërtesë me kushte të mira higjenike për të parandaluar ndotjen e produkteve. Ndërtimi i këtyre objekteve të dedikuara për produktet tipike duhet të marrë parasysh vëllimin e prodhimit, përzierjen e produkteve dhe numrin e grave të angazhuara. Kjo lloj ndërhyrjeje mund të konsiderohet në rastin e grupeve të grave.
Investime në pajisje. Në mënyrë që të rritet prodhimi i produkteve me vlerë të shtuar, siç janë: reçeli, frutat dhe perimet e konservuara, lëngjet, etj. nevojiten disa nga pajisjet e mëposhtme:Pajisje bazë të tilla si kova, tavolina, thika çeliku, magazinim në kushte frigoriferike, tanke qumështi, mjete ngrohjeje dhe zierja, enë qumështi/kontejner.
17
Investime për të përmirësuar tregtimin e ushqimit tradicional (kulinarisë) dhe shijimin e tij, specifikisht me investimet në vijim: i. Kontejner metalik për djathin ii. Emërtimi/etiketimi për frutat dhe perimet e paketuara, iii. Makineritë e ambalazhimit me vakum.
Tabela 3 më poshtë jep një pasqyrë sintetike të kërkesës për investime në varësi të shumë faktorëve, siç është niveli i fleksibilitetit (shumëllojshmëria e produkteve që mund të përpunohen), kapaciteti, niveli i mekanizimit etj.
18
Tabe
la 3
. Mat
rica
e in
vesti
mev
e si
pas n
ivel
it në
zinx
hirin
e v
lerë
s
Prod
ukti
Lloj
i i
treg
utTr
egje
t ek
zist
uese
(P
o os
e jo
)
Konk
urru
esit
(nr.,
tipi
, st
rate
gjia
)
Tipi
i bl
erës
itSh
ërbi
met
Kërk
esa
për
inve
stim
e
Djat
hiSh
itja
dire
kte
JoKo
nkur
renc
ë e
lart
ë
Supe
rmar
kete
dh
e ko
nsum
a-to
ri fin
al
Turiz
mi ë
shtë
nj
ë m
undë
si
Mbë
shte
tje
për s
igur
inë
dhe
cilë
sinë
Një
si m
ë të
m
ëdha
për
pun-
imi p
ër q
umës
h-tin
Mis
hi i
keci
tSh
itja
me
shum
icë
PoKo
nkur
renc
ë e
lart
ë ng
a ju
gu i
Shqi
përis
ë
Rest
oran
te,
dyqa
net e
po
saçm
e dh
e su
perm
arke
tet
Mbë
shte
tje
e of
ruar
st
anda
rtet
e
sigur
isë d
he
cilë
sisë
Pika
t e th
erje
s së
mish
it dh
e dy
qa-
net e
pos
açm
e
Mis
hi i
thar
ëSh
itje
dire
kte
Po
Konk
urre
ncë
e ul
ët p
rej m
ishit
të th
atë
të
dele
s
Supe
rmar
kete
t dh
e dy
qane
t e
posa
çme
Mbë
shte
tje
e of
ruar
për
st
anda
rtet
e
cilë
sisë
dhe
treg
tisë
Një
si të
vog
la
të p
ërpu
nim
it pa
ketim
it dh
e tr
ansp
ortit
Burim
i: Pë
rllog
aritj
et e
aut
orit
bazu
ar n
ë di
skuti
met
me
grup
et e
inte
resit
19
Ndërhyrjet për ngritjen e kapaciteteve për aktorët e zinxhirit të vlerave marrin parasysh të dyja nevojat për rritjen e kapaciteteve të lidhura me zbatimin e suksesshëm të ndërhyrjeve të investimeve dhe nevojave të tjera që lidhen me përmirësimin e teknologjisë, menaxhimit dhe marketingut në të gjitha nivelet e zinxhirit, duke përfshirë fermerët, konsoliduesit (operatorët e magazinimit në kushte frigoriferike) dhe përpunuesit. Tabela në vijim përmbledh aktorët për ndërtimin e kapaciteteve dhe problemin ose mundësinë bazë, grupin e synuar, dhe rezultatin e synuar dhe kontributin në ndikim.
20
Tabe
la 4
. Ndë
rhyr
jet p
ër n
gritj
en e
kap
acite
teve
Prob
lem
et\N
evoj
atN
dërh
yrje
t në
ngrit
jen
e ka
paci
tete
ve
1
Foku
si i p
amja
ftues
hëm
i kë
rkim
it në
traj
timin
e
çësh
tjeve
të u
shqy
erje
s dhe
tran
sfer
imin
e
dobë
t të
gjet
jeve
të k
ërki
mit
në sh
ërbi
met
e
kësh
illim
it bu
jqës
or.
Përk
rahj
a e
stud
imev
e pë
r për
mirë
simin
e re
gjim
eve
të
ushq
yerje
s
2N
johu
ri të
kufi
zuar
a pë
r pro
gram
et e
men
ax-
him
it të
shën
detit
të k
afsh
ëve
sidom
os n
daj
sëm
undj
eve
të li
dhur
a m
e pr
odhi
min
.
Ngr
itja
e ka
paci
tete
ve p
ër zh
villi
min
e p
rogr
amev
e të
m
enax
him
it sh
ënde
tëso
r dhe
pun
ëtor
ive/
sem
inar
eve
të
përb
ashk
ëta
me
shër
bim
et v
eter
inar
e pë
r të
përm
irësu
ar
prak
tikën
akt
uale
të p
unës
.
3
Mos
-ekz
istim
i i n
jë p
rogr
ami t
rajn
imi g
jatë
gj
ithë
jetë
s për
pun
ëtor
ët n
ë fu
shën
e sh
ën-
detit
të k
afsh
ëve.
Ndi
hma
në zh
villi
min
e n
jë p
rogr
ami t
rajn
imi g
jatë
gjit
hë
jetë
s për
pun
ëtor
ët n
ë fu
shën
e sh
ënde
tit të
kaf
shëv
e dh
e ve
terin
ar m
e që
llim
të p
ërm
irësim
it dh
e ru
ajtje
s së
shën
-de
tit të
kaf
shëv
e.
4
Eksp
ertiz
ë e
kufiz
uar d
he e
pa
besu
eshm
e në
zg
jidhj
en e
pro
blem
eve
të te
knol
ogjis
ë dh
e zh
villi
mit
të p
rodu
ktit
Kriji
mi i
eks
pert
ëve
të e
kipi
t të
prob
lem
eve
spec
ifike
në
lidhj
e m
e te
knol
ogjin
ë e
përp
unim
it
5N
johu
ri dh
e aft
ësi t
ë ku
fizua
ra n
ë ko
ntro
llin
e ko
stos
Ngr
itja
e ka
paci
tete
ve n
ë m
enax
him
in /
kont
rolli
n e
shpe
n-zim
eve
të o
frua
ra n
ga u
nive
rsite
ti dh
e / o
se k
onsu
lent
ë të
tje
rë k
ombë
tarë
21
2.1.2. Orientimi drejt tregut – Rasti i Mjaltit
Një tjetër aktivitet me rëndësi i procesit të kërkimit për këtë studim është vlerësimi i orientimit drejt tregut që është aktualisht dhe hartimi i strategjive për zhvillimin e ardhshëm të tregut të prodhuesve të mjaltit në zonat e marra në studim. Për ta bërë këtë, u ftuan prodhues mjalti dhe ekspertë që të japin kontributin e tyre në procesin e përzgjedhjes së produkteve, qasjen aktuale të marketingut dhe pikëpamjet e tyre mbi strategjitë që mund të jenë relevante për zhvillimin e tregut për mjaltë.
2.1.2.1. Projektimi i strategjive të rritjes për tregjet lokale
Mjalti po bëhet gjithnjë e më popullor për konsumatorët për përfitimet e tij ushqyese si dhe për shumë funksione të tjera. Për më tepër, pavarësisht se ndërgjegjësimi mbi sigurinë ushqimore është rritur dhe shqetësimet janë fokusuar në teknologjitë e përpunimit të ushqimit, konsumi i mjaltit është rritur për shkak se nuk i nënshtrohet ndonjë procesi teknologjik. Natyra e zinxhirit të furnizimit dhe sjellja e konsumatorit që karakterizojnë tregtinë në zinxhirin e vlerës së mjaltit ka një efekt të konsiderueshëm në gjetjen e llojit më të përshtatshëm të strategjive për promovimin e zinxhirit të vlerës të këtij produkti. Kanalet e marketingut karakterizohen nga zinxhirë të shkurtër furnizimi dhe nga një përdorim të gjerë të rrjeteve sociale. Megjithatë, tendencat e reja si rritja e sasive të eksportuara të mjaltit dhe zgjerimi i zinxhirëve të supermarketeve përbëjnë mundësi të reja për disa prodhues të mëdhenj. Prandaj, strategjitë për aktorët e zinxhirit të vlerës në rrjedhën e sipërme duhet të përshtaten me këto tendenca të kohëve të fundit. Tek strategjitë e identifikuara futen:
Depërtimi/hyrja në treg. Duke marrë parasysh rritjen e konsumit të mjaltit në tregun e brendshëm, rritja e prodhimit duket të jetë strategjia më efektive për të mbështetur fermerët e varfër, duke përfshirë gratë në zonat rurale, në mënyrë që të të ardhurat e tyre të diversifikohen. Në zona të tjera si Korça, ku përpunuesit e mëdhenj si Morava shpk veprojnë, është i nevojshëm konsolidimi i prodhuesve të mjaltit, gjë e cila mund të jetë një tjetër strategji e qëndrueshme. Nga ana tjetër, prodhuesit e vegjël mund të kenë sukses në tregtimin e prodhimeve të
22
tyre pa hasur vështirësi të mëdha.Zhvillim i produktit. Disa prodhues të mëdhenj po përballen me
vështirësi në tregtimin e prodhimeve të tyre, duke përfshirë këtu dhe mjaltin. Rrjetet sociale nuk janë të mjaftueshme pasi që vëllimet e prodhuara po bëhen më të mëdha. Intervistat me aktorët e zinxhirit të vlerave treguan se bleta-rritësve u mungon marka gje e cila do të reklamonte në mënyrë efektive dhe së fundi do të vërtetonin mjaltin organik të prodhuar. Në disa raste, etiketimi dhe më pas ambalazhimi ka mungesa gjithashtu të barkodeve. Prandaj, produktet nuk mund të shiten në zinxhirët e supermarketeve. Zbatimi i një strategjie të zhvillimit të produktit mund të sjellë rezultate shumë të mira vetëm për prodhuesit e mëdhenj. Prodhuesit e vegjël nuk kanë interes për zbatimin e strategjive të tilla.
Zhvillimi i tregut. Përpunues të mëdhenj si Morava Shpk janë duke synuar tregje të reja jashtë vendit. Strategjia duket se ka rezultuar pozitive dhe ambiciet e sipërmarrësve duhet të zgjerohen në këtë drejtim pasi fitimet janë shumë më të larta në krahasim me tregun e brendshëm. Këto zhvillime kanë çuar në ndryshime në mënyrën se si prodhuesit e vegjël të mjaltit, tani furnitorët e Morava shpk, zhvillojnë biznesin e tyre. Gjetja e konsumatorëve nuk është më sfida kryesore. Rritja e prodhimit dhe furnizimi i përpunuesit të madh po bëhet gjithnjë e më i rëndësishëm për prodhuesit e vegjël.
Diversifikimi. Bleta-rritësit mund të zgjerojnë përpjekjet e tyre duke eksploruar prodhimin e produkteve me vlerë të lartë të shtuar si dylli, propolis dhe nënproduktet e tjera si tretësira të propolis, qirinj etj. Diversifikimi duket se ka një efekt pozitiv në fitime. Por pavarësisht se është një aktivitet fitimprurës, vetëm disa bleta-rritës janë të angazhuar në prodhimin e këtyre produkteve me vlerë të shtuar. Njohuritë & aftësitë (know-how) janë të rëndësishme dhe përveç kësaj, kërkohen më shumë përpjekje për të shitur këto lloje produktesh. Si rezultat, shumë bleta-rritës hezitojnë të diversifikojnë prodhimin e tyre. Tabela 5 ofron një përmbledhje të strategjive të ndryshme që mund të zbatohen.
23
Tabe
la 5
. Mat
rica
e pr
oduk
tit/t
regu
t pë
r zin
xhiri
n e
vler
ës së
ble
taris
ë
Prod
ukti
aktu
al/e
kzis
tues
Pr
oduk
ti i r
i
Treg
u ek
zist
ues
Stra
tegj
ia e
dep
ërtim
it në
treg
-Rrit
ja e
pro
dhim
it të
mja
ltit n
ga p
rodh
uesit
e ve
gjël
Im
plik
imet
: -K
ordi
nim
i në
zinxh
irin
e vl
erës
-In
vesti
me
në k
oshe
re d
he p
ajisj
e të
tjer
a
Stra
tegj
ia e
zhvi
llim
it të
pro
dukti
t-R
rritj
a/pë
rmirë
simi e
treg
timit
të m
jalti
t Im
pliki
met
: -In
vesti
me
në p
aketi
m, e
tiketi
m, a
mba
lazh
im d
he m
arkë
-L
idhj
et B
iznes
i dre
jt Bi
znes
it (B
2B) m
e su
perm
ar-
kete
t dhe
zinx
hirë
të n
jëllo
jtë sh
itjej
e m
e pa
kicë
Treg
u i r
i
Stra
tegj
ia e
zhvi
llim
it të
treg
ut-E
kspo
rti i
mja
ltit
-Zhv
illim
i i zi
nxhi
rëve
të ri
nj fu
rnizi
mi:
prod
hue-
si-pë
rpun
ues i
mad
h-tr
eg e
kspo
rti
-Rrit
ja e p
rodh
imit n
ga pr
odhu
esit e
mëd
henj
dhe t
ë ve
gjël
-Inve
stim
e në
kos
here
dhe
paj
isje
të tj
era
Impl
ikim
et:
-Koo
rdin
im m
ë i m
irë m
e bler
ësit (
Përp
unue
s të m
ëd-
henj
)
- Çer
tifiki
mi i
pro
dukt
eve/
prod
him
it-T
rajn
ime
për p
rodh
imin
e m
jalti
t org
anik
dhe
ko
ntro
llin
e ci
lësis
ë
Dive
rsifi
kim
i-D
iver
sifiki
mi i
pro
dukti
t – p
rodh
imi i
pro
polis
, dyl
lit,
qirin
jëve
, pro
dukt
eve
kozm
etike
(lob
elo/
zbut
ës
buzë
sh, l
ëngj
e hi
drat
uese
, dhe
kre
mra
për
zbut
je
lëku
re) d
he p
rodu
kte
të tj
era
me
vler
ë të
shtu
ar.
Impl
ikim
et:
- Tra
jnim
për
tekn
ikat
e n
xjer
rjes,
për
dorim
it të
tr
etës
ve, p
ërga
titja
e q
irinj
ve d
he p
rodu
ktev
e të
ko
zmeti
kës,
- Inv
estim
e në
paj
isje
të v
ogla
dhe
lënd
ë të
par
a.-C
ertifi
kim
i
Burim
i: Pë
rllog
aritj
et e
aut
orit
bazu
ar n
ë di
skuti
met
me
grup
et e
inte
resit
24
Strategjitë e zhvillimit të tregut dhe depërtimit në treg mund të zbatohen me lehtësi pasi që shuma e investimeve për rritjen e prodhimit mund të jetë shumë efektive sa i përket kostove dhe të çojë në fitime të shpejta sidomos për prodhuesit e vegjël. Strategjitë për diversifikimin dhe zhvillimin e produkteve kërkojnë më shumë burime, njohuri dhe koordinim. Duke patur parasysh se qasja e projektit është e ndjeshme ndaj gjinisë dhe në favor të të varfërve themi se ndërhyrjet që çojnë në zbatimin e këtyre lloj strategjish mund të udhëhiqen dhe zhvillohen më tej.
2.1.2.2. Nevoja për investime
Investime për rritjen e prodhimit të mjaltit. Investimet më të rëndësishme për prodhimin e mjaltit nevojiten për koshere bletësh dhe centrifuga elektrike. Nxjerrja centrifugale lejon përpunimin e shpejtë të sasive të mëdha dhe prodhon mjaltë me më pak ndotje nga materialet e tjera të koshereve. Gjetja/shtimi i bletëve të reja është një tjetër aspekt i rëndësishëm. Në gjetjen e investimeve për krijimin e një bletarie të re, është e domosdoshme që të ndërmerren përzgjedhje të kujdesshme për të siguruar cilësitë gjenetike të çdo linje të veçantë.
Investime në pajisje për diversifikimin e produkteve. Në mënyrë që të rritet prodhimi i produkteve me vlerë të shtuar, siç është dylli ose propolis, nevojiten pajisje lehtësisht të përdorshme: i) Pajisja për shkrirje në diell të dyllit është pajisje efikase për energji që përdor energjinë e diellit për të shkrirë dyllin e bletës me ujë në pajisjen e shkrirjes në diell në mënyrë që dylli i pastruar të mbesë në thellësi ndërsa mbetjet e mbeturinave të qëndrojnë në sipërfaqe, ii) Kallëpe për të prodhuar qirinj, iii) Materiale paketimi për produktet e kozmetikës, iv) Kaldaja të dyfishta dhe pajisje të tjera të vogla të nevojshme për prodhimin e produkteve të kozmetikës.
Investime për të përmirësuar tregtimin e mjaltit dhe produkteve të tjera, sidomos në: i) Kovat plastike me kapak të ngushtë janë metodat më të përshtatshme për të transportuar mjaltin në sasi të mëdha (të cilat mund të vendosen njëra mbi tjetrën lehtësisht); ii) shpesh përdoren dhe kavanoza qelqi prej 450 ose 500 gram si lloj paketimi për mjaltin. Materialet e paketimit janë një nga faktorët që përcaktojnë vlerën e shtuar për produktet organike si mjalti. Megjithatë, llojet e tjera të paketimit
25
mund të testohen si në aspektin e madhësisë ashtu edhe për materialet e përdorura, iii) Etiketa1 me shkrim për mjaltin e paketuar. Etiketimi mund të çojë në krijimin e markave unike (emri, termi, shenja, simbol ose dizajni). Përpjekjet për të përmirësuar paketimin dhe etiketimin mund të justifikohen vetëm për disa prodhues të mëdhenj të cilët përballen me vështirësi në trajtimin e një numri të madh të konsumatorëve.
Tabela 6 thekson ndërhyrjet e sugjeruara nga fermerët. Sidoqoftë, duhet të theksohet se komentet janë siguruar kryesisht për ndërhyrje në nivel sektori dhe jo në nivel ferme.
26
Tabe
la 6
. Vep
rimet
dhe
nev
ojat
për
zhvi
llim
in e
treg
tisë
së m
jalti
t
Prod
ukti
Lloj
i i tr
egut
Treg
u ek
zist
ues
Konk
urru
esit
(nr,
tipi,
stra
tegj
ia)
Tipi
i kl
ien-
tit/
bler
ësit
Shër
bim
eN
evoj
a pë
r inv
estim
Mja
lti
shum
ëlu-
lesh
dhe
i gë
shte
njës
Dyqa
net e
po
saçm
e ja
në n
ë gj
endj
e të
gj
ener
ojnë
të
ard
hura
sh
tesë
për
nj
ësi.
Mun
gesë
e
mar
ketin
gut
Ësht
ë nj
ë pr
oduk
t i
rral
lë n
ë tr
eg
Ferm
erët
më
konk
urru
es
janë
nga
Tr
opoj
a
Kons
uma-
tori
final
Asist
encë
për
di
sa o
bjek
te/
leht
ësira
nga
nj
ë or
gani
zatë
Grum
bulli
mi i
info
rma-
cion
eve
dhe
të d
hëna
ve
për t
regu
n e
synu
ar (m
ar-
ket i
ntel
ligen
ce)
Certi
fikim
i gju
r-m
uesh
mër
iaPa
ketim
i dhe
etik
etim
iPr
omov
imi i
pro
dukti
t me
vler
ë të
lart
ë (o
rgan
ike)
Xhel
atina
m
bret
ëror
e os
e qu
mës
hti i
blet
ës
Farm
aci
dhe
dyqa
ne
të tj
era
të
posa
çme
Mun
gesë
e
mar
ketin
gut
Ësht
ë nj
ë pr
oduk
t i
rral
lë n
ë tr
eg
Konk
urre
ncë
e la
rtë
nga
qarq
e të
tje
ra
Kon-
sum
ator
i fin
al d
he
dyqa
net e
po
saçm
e
Asnj
ë sh
ërbi
m
nuk
ka p
atur
, ve
tëm
disa
kë
shill
a se
si të
pa
rand
aloh
et
përh
apja
e
sëm
undj
eve
Mun
gesa
e m
agaz
inim
it fr
igor
iferik
Rënd
ësia
e p
aketi
mit
dhe
etike
timit
Syni
mi i
treg
ut m
e vl
erë
të la
rtë
Bur
imi:
Përll
ogar
itjet
e a
utor
it ba
zuar
në
disk
utim
et m
e gr
upet
e in
tere
sit
27
Janë identifikuar disa probleme në marketingun e mjaltit. Paketimi dhe etiketimi është shumë i thjeshtë. Kavanozat e qelqit përdoren shumë pak pasi ato janë më të shtrenjta se shishet plastike. Etiketat përdoren rrallë. Etiketat nganjëherë nuk janë të ngjitura mirë ose janë me letër të cilësisë së ulët, ka shumëllojshmëri të kufizuar të formave të paketimit dhe vulosja nuk bëhet siç duhet.
Etiketa duhet të përfshijë: 1) përmbajtjen: mjaltë; 2) Burimin i mjaltit (për shembull: lule mali, mjaltë pishe, mjaltë gështenje); 3) Rrethi ku është prodhuar; 4) Emri dhe adresa e bleta-rritësit; 5) Pesha e mjaltit në enë; 6) Data e paketimit.
Gjatë gjithë procesit të hartimit të strategjisë, fermerët treguan një gatishmëri të qartë për të investuar, por jo duke u bashkuar me forcat. Ekziston një ndjenjë e përgjithshme e mosbesimit sidomos në ndërhyrjen e përbashkët (bashkëpunimit). Gjithashtu shoqata ekzistuese e prodhuesve të mjaltit ka qenë e përfshirë në konflikte që kanë ndodhur mes anëtarëve në të kaluarën. Menaxhimi i dobët i granteve nga projektet e donatorëve në të kaluarën ka rritur mosbesimin në përfshirjen e përbashkët. Kjo sjell sfida të konsiderueshme sidomos në lidhje me ndërhyrjet në treg siç janë paketimi dhe etiketimi. Tabela 7 më poshtë tregon disa ndërhyrje të sugjeruara nga vetë fermerët në mënyrën se si të përmirësojnë perspektivat e tyre të marketingut.
28
Tabe
la 7
. Ndë
rhyr
jet n
ë ni
vel f
erm
e
Prob
lem
et\N
evoj
atN
dërh
yrje
t për
ngr
itjen
e k
apac
itete
ve1
Përh
apja
e m
adhe
e fa
lsifik
imit
Përd
orim
i i n
jë m
arke
orig
jinal
e në
paj
tim m
e pr
oçed
u-ra
t lig
jore
2Sa
si të
vog
la p
rodh
imi s
i pas
ojë
e pa
p-jtu
eshm
ërisë
dhe
mun
gesë
s së
stan
dar-
teve
Traj
nim
e dh
e as
isten
cë p
ër st
anda
rtet
, Ava
ntaz
het n
ë pa
ketim
dhe
shitj
et n
ë gr
upe
duke
leju
ar id
entifi
kim
in
në n
ivel
ferm
e 3
Dive
rsifi
kim
i dhe
koo
perim
i me
turiz
min
ës
htë
i ulë
tKr
ijim
i i n
jë st
rate
gjie
shitj
eje
me
prod
ukte
t që
ndik
ojnë
kl
ient
ët si
pas n
ivel
it të
të a
rdhu
rave
Bu
rimi:
Përll
ogar
itjet
e a
utor
it ba
zuar
në
disk
utim
et m
e gr
upet
e in
tere
sit
29
ADAD Malore u ka kushtuar një fokus të veçantë kësaj çështjeje në mënyrë që t›i bëjë ata (fermerët) të vetëdijshëm për angazhimin dhe përfitimet e krijuara nga bashkëpunimi me entitete të ndryshme (kooperimi) jo vetëm me ato publike. Grupi i prodhuesve është shumë i arsimuar dhe ka në dispozicion një kapital të mjaftueshëm njerëzor dhe social, i cili, duke pasur parasysh zgjerimin e tregut, do të sillte mjedis frytdhënës për arritje të suksesshme në rast të ndërhyrjes nga ADAD.
Përveç kësaj, përfshirja e grave në studim nuk ekziston, duke pasur parasysh se shoqatat e grave bleta-rritëse janë krijuar në zona të tjera të Shqipërisë. Kjo pikë i është paraqitur shoqatës / grupit të bleta-rritësve si një disavantazh për zhvillimin e tyre të mëtejshëm.
2.1.3.Orientimi drejt Tregut – Rasti i frutave
Në vazhdim, procesi i kërkimit vijon me vlerësimin e orientimit aktual të tregut dhe të hartojë strategjitë për zhvillimin e ardhshëm të tregut të prodhuesve të frutave në zonat e marra në studim. Në këtë kontekst, prodhuesit e frutave dhe ekspertët u inkurajuan të japin kontributin e tyre në procesin e përzgjedhjes së produkteve, qasjen aktuale të marketingut dhe pikëpamjet e tyre mbi strategjitë që mund të jenë relevante për rritjen e tregtisë.
2.1.3.1.Projektimi i strategjive të rritjes për tregjet lokale
Pasi u pozicionuan në tregun aktual, fermerët gjithashtu identifikuan strategjitë e ardhshme që mund të ndikonin pozitivisht në rritjen e tregtimit të produkteve të tyre. Depërtimi në treg, zhvillimi i tregut, zhvillimi i produktit dhe diversifikimi i produkteve ishin katër strategjitë e mundshme të zhvilluara sipas kushteve dhe llojeve të produkteve.
30
Tabe
la 8
. Str
ateg
jitë
e rr
itjes
të p
ropo
zuar
a në
niv
el q
arku
Prod
ukte
t ekz
istu
ese
Prod
ukte
t e re
ja
Treg
u ek
zist
ues
Stra
tegj
ia e
dep
ërtim
it në
treg
je:
Prod
ukte
t: Fr
utat
e fr
eskë
ta n
ëse
bëhe
t ko
nsol
idim
i i k
alen
darit
të p
rodh
imit,
pr
odhi
mit
dhe
cilë
sisë
Stra
tegj
ia e
Zhv
illim
it të
pro
dukti
t:
Dyqa
net e
pos
açm
e dh
e su
perm
arke
tet m
und
të fu
rnizo
-he
n m
e sa
si të
mëd
ha të
mja
ftues
hme/
përs
htat
shm
e
Form
alizi
mi i
tran
saks
ione
ve ë
shtë
një
pen
gesë
. Tr
egu
i ri
Stra
tegj
ia e
Zhv
illim
it të
treg
ut
Prod
ukte
t: Ra
kia,
pem
ët fr
utor
e si
arro
ret d
he fr
utat
e th
ata
Stra
tegj
ia e
Div
ersifi
kim
it të
pro
dukt
eve
Prod
ukte
t: M
und
të b
ëhet
pro
mov
imi i
raki
së m
e ar
omë
dhe
reçe
lrave
me
frut
a py
lli
Pake
timi d
he sh
itja
e ar
rore
ve p
a lë
vozh
gë
Burim
i: P
ërpu
nim
i i a
utor
it në
baz
ë të
taki
mit
të p
arë
njoh
ës
31
Gjatë diskutimeve të kryera u ngrit një çështje e rëndësishme lidhur me mundësinë e arritjes së rezultateve të mira – pra mund të arrihen rezultate të mira edhe nëse operohet me sasi të vogla me synim tregjet e vogla (niche) që janë jo konkurrues në aspektin e kostove, por nga ana tjetër të tregohet më tepër përqëndrim në aspektin e cilësisë dhe varietetit. Rasti i Agropukës por edhe krijimi i dyqaneve të posaçme (të specializuara) ka patur mjaft interes. Fermerët mendojnë se si të mbajnë lidhje me këto segmente tregu dhe si ta bëjnë konsumatorin të vetëdijshëm për cilësinë dhe natyralitetin e frutave të freskëta dhe të përpunuara të Kukësit.
Pjesëmarrësit janë të aftë të diferencojnë apo të bëjë diferencimin mes strategjive të ndryshme të tregut dhe të përcaktojnë për secilin produkt strategjinë më të arritshme dhe më të mirë. Ata gjithashtu kanë akoma çështje për të zgjidhur për sa i përket veprimeve që kërkojnë përpjekje kolektive/bashkëpunuese dhe për këtë arsye ADAD duhet të marrë përsipër të realizojë punë shtesë për të forcuar kooperimin mes tyre.
2.1.3.2. Nevojat për ndërhyrje
Kemi ndarë investimet në tri kategori për këtë zinxhir vlere: (1) investime në nivel prodhimi dhe (2) investime për të përmirësuar tregtimin e produkteve, (3) si dhe ndërhyrje për ngritjen e kapaciteteve të aktorëve që operojnë në sektorin e frutave.
Investimet në nivel prodhimi
Tabela 9 paraqet një pasqyrë sintetike të ndërhyrjeve në lidhje me investimet. Shpenzimet mund të ndryshojnë në varësi të shumë faktorëve. Këto janë vlerësime të bëra nga grumbullimi i të dhënave nga burime të ndryshme, duke përfshirë këtu intervistat, faqet e internetit të specializuara etj.
32
Tabe
la 9
. Inv
estim
et e
nev
ojsh
me
Prod
ukti
Lloj
i i tr
egut
Treg
u ek
zist
ues
Konk
urru
esit
Tipi
i bl
erës
itSh
ërbi
met
Inve
stim
i i n
evoj
shëm
Mol
laLo
kal/v
endo
rJo
Prod
hues
it e
Kor
çës d
he
Dibr
ës
Kons
umat
ori
final
Asist
encë
te
knik
e dh
e në
kre
di
Tekn
olog
jitë
e m
bjel
ljes/
kulti
vim
it dh
e kr
asitj
es
Tekn
olog
jitë
për p
roçe
-se
t pas
vje
ljes
Obj
ekte
t e m
agaz
inim
-it/
ruaj
tjes
Kum
bulla
tLo
kal/v
endo
rJo
Prod
hues
it e
Kor
çës d
he
Dibr
ës
Kons
umat
ori
final
Asist
encë
te
knik
e dh
e në
kre
di
Tekn
olog
jitë
e m
b-je
lljes
/kul
tivim
it dh
e kr
asitj
es Te
knol
ogjit
ë pë
r pro
çese
t pas
vj
elje
sO
bjek
tet e
mag
azin
im-
it/ ru
ajtje
s
Kum
bulla
t e
thar
aKo
mbë
tar (
Treg
u i b
rend
shëm
)
Po, p
ake-
tim n
ë ku
ti le
tre
7 kg
Kons
umat
ori
final
Asist
encë
te
knik
e dh
e në
kre
di
Tekn
olog
jitë
e m
b-je
lljes
/kul
tivim
it dh
e kr
asitj
es Te
knol
ogjit
ë pë
r pro
çese
t pas
vj
elje
sO
bjek
tet e
mag
azin
im-
it/ ru
ajtje
s
33
Tabe
la 9
. Inv
estim
et e
nev
ojsh
me
Prod
ukti
Lloj
i i tr
egut
Treg
u ek
zist
ues
Konk
urru
esit
Tipi
i bl
erës
itSh
ërbi
met
Inve
stim
i i n
evoj
shëm
Mol
laLo
kal/v
endo
rJo
Prod
hues
it e
Kor
çës d
he
Dibr
ës
Kons
umat
ori
final
Asist
encë
te
knik
e dh
e në
kre
di
Tekn
olog
jitë
e m
bjel
ljes/
kulti
vim
it dh
e kr
asitj
es
Tekn
olog
jitë
për p
roçe
-se
t pas
vje
ljes
Obj
ekte
t e m
agaz
inim
-it/
ruaj
tjes
Kum
bulla
tLo
kal/v
endo
rJo
Prod
hues
it e
Kor
çës d
he
Dibr
ës
Kons
umat
ori
final
Asist
encë
te
knik
e dh
e në
kre
di
Tekn
olog
jitë
e m
b-je
lljes
/kul
tivim
it dh
e kr
asitj
es Te
knol
ogjit
ë pë
r pro
çese
t pas
vj
elje
sO
bjek
tet e
mag
azin
im-
it/ ru
ajtje
s
Kum
bulla
t e
thar
aKo
mbë
tar (
Treg
u i b
rend
shëm
)
Po, p
ake-
tim n
ë ku
ti le
tre
7 kg
Kons
umat
ori
final
Asist
encë
te
knik
e dh
e në
kre
di
Tekn
olog
jitë
e m
b-je
lljes
/kul
tivim
it dh
e kr
asitj
es Te
knol
ogjit
ë pë
r pro
çese
t pas
vj
elje
sO
bjek
tet e
mag
azin
im-
it/ ru
ajtje
s
Gësh
tenj
aN
dërk
ombë
tar
(Teg
jet e
ek-
spor
teve
)
Po, n
ga
treg
u i
shitj
es m
e sh
umic
ë
Kons
umat
ori
final
Asist
encë
te
knik
e dh
e në
kre
di
Tekn
olog
jitë
e m
b-je
lljes
/kul
tivim
it dh
e kr
asitj
es Te
knol
ogjit
ë pë
r pro
çese
t pas
vj
elje
s
Obj
ekte
t e m
agaz
inim
-it/
ruaj
tjes
Boro
nica
Ndë
rkom
bëta
r (T
egje
t e e
k-sp
orte
ve)
Po, n
ga
treg
u i
shitj
es m
e sh
umic
ë
Qar
qe të
tjer
aEk
spor
tues
it dh
e Ko
nsum
a-to
ri fin
al
Asist
encë
te
knik
e dh
e në
kre
di
Thar
ja, m
agaz
inim
i në
frig
orife
rë, k
oord
inim
në
gru
p dh
e pa
s vje
ljes
Arra
Loka
l/ven
dor
Po, p
a lë
vore
dhe
pa
ketim
i th
jesh
të
Prod
hues
it në
jug
të
Shqi
përis
ë
Kons
umat
ori
final
Asist
encë
te
knik
e
Obj
ekte
t e p
aketi
mit
dhe
sele
ksio
nim
it O
bjek
tet e
ruaj
tjes/
m
agaz
inim
it
Baja
me
Treg
u i b
rend
-sh
ëm (k
om-
bëta
r)
Po, p
a lë
vore
dhe
pa
ketim
i th
jesh
të
Prod
hues
it e
Dib
rës
dhe
jugu
i Sh
qipë
risë
Kons
umat
ori
final
Asist
encë
te
knik
e dh
e në
kre
di
Obj
ekte
t e p
aketi
mit
dhe
sele
ksio
nim
it O
bjek
tet e
ruaj
tjes/
m
agaz
inim
itBu
rimi:
Përp
unim
i i v
etë
auto
rit b
azua
r në
disk
utim
et te
mati
ke të
sem
inar
eve/
punë
toriv
e
34
Investimet në nivelin e përpunimitInvestime në ndërtim (hapësira për ruajtje/magazinim dhe përpunim). Bizneset e përpunimit të qumështit, frutave dhe perimeve duhet të kenë një ndërtesë të ndërtuar me kushte higjienike të përshtatshme për të parandaluar ndotjen e produkteve. Kohët e fundit, përdoren panelet sanduiç për ndërtimin e këtij lloj objekti, por mund të përdoren edhe materiale të tjera. Dimensioni i ndërtesave varet nga sasia dhe lloji i produkteve të përpunuara, ku zakonisht nevojiten më shumë se 100 m2. Ndërtimi i objekteve tipike për një produkt duhet të marrë parasysh vëllimin e prodhimit, përzierjen e produkteve dhe numrin e grave të angazhuara. Kjo lloj ndërhyrjeje mund të merret në konsideratë edhe në rastin e grupeve të grave.
35
Tabe
la 1
0. In
vesti
met
e n
evoj
shm
e pë
r fru
tat e
për
punu
ara
Prod
ukti
Lloj
i i tr
egut
Treg
u ek
zist
ues
(Po
ose
jo)
Konk
urru
esit
(nr,
lloji,
stra
tegj
ia)
Tipi
i bl
erës
itSh
ërbi
met
Inve
stim
et e
ne
vojs
hme
Raki
aLo
kal/v
endo
rJo
Kanti
nat e
ver
ësKo
nsum
ato-
ri fin
al d
he
rest
oran
tet
Asist
encë
te
knik
eO
bjek
tet e
pa
ketim
it
Reçe
liKo
mbë
tar
I dob
ëtPë
rpun
uesit
e
ushq
imit
Kons
umat
o-ri
final
dhe
dy
qane
t
Asist
encë
te
knik
eO
bjek
tet e
vl
imit/
zierje
s
Obj
ekte
t e
pake
timit
Burim
i: P
ërpu
nim
e të
aut
orit
në b
azë
të ta
kim
it të
par
ë nj
ohës
36
Investime në pajisje. Në mënyrë që të rritet prodhimi i produkteve me vlerë të shtuar, siç janë: reçeli, pemët dhe perimet e konservuara (kompostot), lëngjet etj., nevojiten disa nga pajisjet e mëposhtme: i) Kazanë vlimi/zierje (për sasi të vogla prodhimi mund të përdoret një kazan i thjeshtë çeliku inoxi), ii) Shtypës automatik për fruta për prodhimin e lëngjeve, iii) Pajisjet bazike siç janë kova, tavolina, thika çeliku inoxi. Iv) Mbledhës/puthitës të nxehtësisë që shkrijnë dhe shtypin plastikën për të ngjitur dy shtresa së bashku v) Termometrat e reçelit të aftë për t›i bërë ballë ndryshimeve të papritura të temperaturës. vi) Furra me presion vii) Enët e gatimit dhe aparatet e vakumit viii) Makinë mbushëse dhe makinë vendosëse kapakësh/mbyllëse gjysëm të automatizuara (kapacitete të vogla me 50-100 kavanoza në orë).
Investime në tregtimin e ushqimit tradicional dhe shijimit të ushqimit
Investime në përmirësimin e tregtimit të ushqimit tradicional dhe shijimin e ushqimit në: i) Kavanozë qelqi 450 ose 500 gram të cilët përgjithësisht përdoren për frutat dhe perimet. Kavanozë të tjerë të mëdhenj që përdoren në varësi të nevojave të klientëve (psh. restorantet). ii) Etiketat e shkruara për frutat dhe perimet e paketuara. iii) Makineritë e paketimit me vakum.
Në fund, të gjithë së bashku u fokusuan dhe u përfshinë në proçesin e hartimit të ndërhyrjeve për rritjen e kapaciteteve të fermerëve dhe palëve të tjera të përfshira në sektorin e frutave. Këto ndërhyrje janë të përmbledhura në një formë skematike të paraqitura në tabelën 11.
37
Tabe
la 1
1. N
dërh
yrje
t e n
evoj
shm
e pë
r ngr
itjen
e k
apac
itete
ve
Nr
Prob
lem
et\N
evoj
atN
dërh
yrje
t për
ngr
itjen
e k
apac
itete
ve1
Mbj
ellja
e p
emëv
e fr
utor
e të
ndr
yshm
e në
një
bllo
k pa
udh
ëzim
e të
mja
ftues
hme
tekn
ike
Pem
ishte
t dem
onst
rativ
e m
e te
knol
ogjin
ë e
kohë
ve
të fu
ndit.
Pro
toko
llet e
plo
ta të
pro
dhim
it pë
r fer
-m
erët
e m
esëm
dhe
të v
egjë
l2
Pleh
rat o
rgan
ike
të lë
ngët
a dh
e an
aliza
e
dobë
t e n
evoj
ave
ushq
yese
Tr
ajni
me
/ Asis
tenc
ë pë
r të
ushq
yerit
duk
e pa
tur
prio
ritet
pem
ët fr
utor
e pr
anë
ambi
ente
ve n
atyr
ore
të n
djes
hme
3Sp
ërka
tja e
pap
ërsh
tats
hme
(në
mën
yrë
dhe
sasi)
e p
estic
idev
e - p
asig
uria
e u
shqi
mit
dhe
kost
oja
e la
rtë
Traj
nim
e dh
e as
isten
cë n
ga sp
ecia
listë
t e A
TTC
4M
unge
së n
johu
rish
për t
ekno
logj
itë e
ar
rore
ve
Asist
encë
në
zhvi
llim
in d
he p
ërm
irësim
in e
tekn
olog
-jiv
e5
Prod
him
i pa
kët i
mbj
ellje
ve si
pas
ojë
e m
enax
him
it të
dob
ëtTr
ajni
mi i
ferm
erëv
e pë
r men
axhi
min
e la
jthiv
e dh
e gë
shte
njav
e ko
kërr
-mëd
ha m
e vl
erë
të la
rtë
1Hu
mbj
e në
sasi
të m
ëdha
pro
dhim
i në
ferm
ë si
paso
jë e
mun
gesë
s së
mag
azin
imit
apo
obje
k-te
ve të
ruaj
tjes
Traj
nim
e in
divi
dual
e dh
e në
gru
p e
përfi
tues
ve d
he
palë
ve të
inte
resu
ara
2M
arke
ting
dhe
inve
stim
e të
pam
jaftu
eshm
e Tr
ajni
mi m
bi st
anda
rdet
Traj
nim
i dhe
iden
tifiki
mi i
mar
kës
Burim
i: Pë
rpun
ime
të v
etë
auto
rit b
azua
r në
disk
utim
et te
mati
ke të
sem
inar
eve/
punë
toriv
e
38
2.1.4.Orientimi drejt Tregut – Rasti i Patates
Për sa i përket pozicionit të produktit në treg, fermerët dhe aktorë të tjerë operues në këtë sektor u udhëzuan për të sistemuar informacionin bazuar në observimet e tyre dhe informacionin dytësor të përftuar që u diskutua gjatë seminareve të organizuara në kudër të projektit.
2.1.4.1. Projektimi i strategjive të rritjes për tregjet lokale
Pas përzgjedhjes së produkteve kryesore që fermerët i konsideronin më të rëndësishme për ta, diskutimi në vijim u fokusua në një numër më të vogël produktesh. Për secilin produkt fermerëve iu bë më e qartë se në cilat tregje kryesore duhet të fokusoheshin. Sipas kësaj detyre, strategjia e tregjeve të synuara u përshtat e ndarë në dy kahe, nga njëra anë është marrë parasysh lloji i produktit dhe nga ana tjetër tregjet që duhej të zhvilloheshin. Depërtimi në treg, zhvillimi i tregut, zhvillimi i produktit dhe diversifikimi i produkteve ishin katër strategjitë e mundshme që duhej të zhvilloheshin sipas kushteve dhe llojeve të produkteve të marra në diskutim nga fermerët dhe palët e tjera.
39
Tab
ela
12. S
trat
egjit
ë e
rritj
es të
pro
pozu
ara
në n
ivel
qar
ku
Prod
ukte
t ekz
istu
ese
Prod
ukte
t e re
ja
Treg
jet e
kzis
tues
e
Stra
tegj
itë p
ër d
epër
timin
në
treg
-Pat
atet
e v
ogla
(bab
y po
tato
es)
- Pat
ate
për p
ërpu
nim
Impl
ikim
et- R
ritje
e k
apac
itete
ve të
ruaj
tjes d
he p
ërpu
nim
it
Stra
tegj
itë e
zhvi
llim
it të
pro
duk-
tit - Var
iete
te të
reja
Impl
ikim
etM
bësh
tetje
për
ruaj
tjen
për p
rod-
hues
it e
vegj
ël n
ë zo
nat e
thel
la
Treg
jet e
reja
Stra
tegj
itë e
zhvi
llim
it të
treg
ut-P
rodh
im i
pata
tes m
e vl
ere
te la
rte
treg
u Im
plik
imet
- Për
mirë
simi i
tekn
olog
jive
të p
rodh
imit
- Për
mirë
sim i
kapa
cite
tev
të m
agaz
inim
it/ru
ajtje
s,
te
knik
a pë
r rua
jtjen
në
afat
gjat
ë dh
e pa
ketim
in
- Për
forc
imi i
rolit
të sh
oqat
ave
të fe
rmer
ëve
- Për
mirë
simi i
mar
rëdh
ënie
ve m
e bi
znes
in d
he k
anal
e të
re
ja m
arke
tingu
Dive
rsifi
kim
i- P
rodh
im p
atat
esh
për p
ërpu
nim
Impl
ikim
et- M
bësh
tetje
për
linj
at e
për
pun-
imit
- Mbë
shte
tje p
ër m
arke
tingu
n
Burim
i: Pë
rpun
imi i
vet
ë au
torit
baz
uar n
ë di
skuti
met
tem
atike
të se
min
arev
e/pu
nëto
rive
40
Bazuar në analizën e pengesave kryesore të diskutuar gjatë intervistave dhe takimeve me prodhuesit, është e mundur që të bëhen disa ndërhyrje për të përmirësuar zinxhirin e furnizimit të patates në zonën e Shishtavecit. Për të patur një përmirësim teknik të prodhimit të patates në faza të ndryshme është e nevojshme një skemë ndërhyrjeje e kombinuar e cila mund të rrisë prodhimin, të përmirësojë cilësinë, të zvogëlojë kostot dhe të krijojë norma kthimi më të larta dhe të rrisë shitjet.
2.1.4.2.Nevojat për investime
Fermerët besojnë se pengesat që hasin përpunuesit në këtë sektor mund adresohen duke patur investime specifike nga ana e tyre në hapësira magazinimi (për të siguruar furnizime më të besueshme të lëndës së parë dhe për të zgjatur periudhën e përpunimit), në ujitje dhe rritje të përdorimit të farës Elite (për të siguruar rendiment më të lartë dhe ulje të humbjeve). Fermerët e kuptojnë se duke bashkëpunuar më shumë me përpunuesit do rritej potenciali për të garantuar shitjen e patateve të tyre.
Pra është e qartë se ekziston një treg fitimprurës, ku fermerët mund të zhvillojnë një ofertë të besueshëme me kosto më të ulët dhe me kosto minimale përpunimi.
41
Tabe
la 1
3. In
vesti
met
e n
evoj
shm
e në
niv
el se
ktor
i
Prod
ukti
Lloj
i i tr
egut
Treg
u ek
zist
ues
Konk
urru
esit
Tipi
i bl
erës
itSh
ërbi
met
Inve
stim
et e
nev
o-js
hme
Pata
teSh
itjet
në
grup
Jo12
1,00
0 fe
rma
Supe
rmar
kete
Rest
oran
te d
he
kons
umat
orë
final
ë
Asist
envë
te
knik
e pë
r pr
aktik
at d
he
koop
erim
in
Pajis
je p
ër se
lek-
sioni
m
Ruaj
tja fr
igor
iferik
e
Pajis
je p
ër p
aketi
m
Pata
te të
llo
jeve
të
ndry
shm
e m
e çm
im të
la
rtë
Shitj
e të
ce
rtifik
uara
PoSp
ecia
lized
St
ores
Asist
envë
te
knik
e pë
r pr
aktik
at d
he
koop
erim
in
Pajis
je p
ër se
lek-
sioni
m
Ruaj
tja fr
igor
iferik
e
Pajis
je p
ër p
aketi
m
Ngr
itja
e lin
jave
të
përp
unim
itBu
rimi:
Përp
unim
i i v
etë
auto
rit b
azua
r në
disk
utim
et te
mati
ke të
sem
inar
eve/
punë
toriv
e
42
Sipas mendimit të ekspertëve që bazohet në supozimet dhe informacionet e tyre teknike, ndërhyrjet që parashikohet të bëhen për përmirësimin e farave të patates, vaditjes dhe blerjes së disa pajisjeve të thjeshta mekanike do të rritnin rendimentin dhe prodhimin e patates, do të rritnin zgjerimin e sipërfaqes mbjellë me patate (si pasojë e vaditjes më efikase) dhe do të rritnin nivelin mesatar të çmimeve të patateve për konsum, e në vijim duke rritur kështu të ardhurat nga shitja dhe duke rritur fitimin neto për prodhuesit e patates në këtë qark.
43
Tabe
la 1
4. N
dërh
yrje
t e n
evoj
shm
e pë
r ngr
itjen
e k
apac
itete
ve
No
Përs
hkrim
i i p
enge
save
Ndë
rhyr
jet p
ër n
gritj
en e
kap
acite
teve
1Si
përf
aqja
e v
ogël
e p
arce
lave
nën
ujit
je, d
he
mun
gesa
e u
jit p
ër u
jitje
për
shka
k të
shum
ë se
gmen
teve
të sh
katë
rrua
ra d
he të
vje
tëru
ara
Dem
onst
rimi i
pun
ës p
ër ri
parim
in /
reha
biliti
min
e
grum
bulli
mit
të u
jit d
he n
jë sh
embu
lli p
ër n
dërti
min
e
vadi
tjes/
ujitj
es m
e pi
ka
2
Ferm
erët
kan
ë nj
ohur
i të
dobë
ta m
bi p
rakti
kat
e vj
elje
s dh
e pa
s vje
ljes.
Për
dorim
i i m
etod
ave
të v
jetë
ruar
a të
ruaj
tjes t
ë ci
lat m
ë pa
s krij
ojnë
hu
mbj
e të
mëd
ha të
pro
dhim
it.
Traj
nim
për
ferm
erët
mbi
pra
ktika
t e v
jelje
s, p
rakti
kat
pas v
jelje
s dhe
ruaj
tjen.
3M
unge
sa e
mak
iner
ive
në d
isa p
roce
se të
tilla
si
klas
ifiki
mi i
fara
ve, m
bush
ja e
thas
ëve
Esht
ë i n
evoj
shëm
dem
onst
rimi p
ër të
tran
sfer
uar n
jo-
hurit
ë e
mek
anik
ës te
k fe
rmer
ët
4Fe
rmer
ët p
or g
jitha
shtu
dhe
treg
tarë
t me
shum
icë
dhe
paki
cë n
uk k
anë
info
rmac
ion
mbi
m
arrë
dhën
iet n
ë tr
eg.
Për t
ë rr
itur s
hpër
ndar
jen
e in
form
acio
nit d
he sh
këm
bi-
min
e p
ërvo
jave
mbi
ujit
jen
dhe
treg
un n
ë zo
na të
tjer
a të
ven
dit,
siç ë
shtë
rajo
ni b
regd
etar
ësh
të e
nev
ojsh
me
të o
rgan
izohe
n vi
zita
stud
imor
e (t
urne
stud
imi).
5
Mos
-zhv
illim
i i p
rodu
ktev
e të
reja
si p
asoj
ë e
mun
gesë
s së
mar
rëdh
ënie
ve m
e pr
odhu
esit
e pa
tatin
ave
dhe
pata
teve
të n
grira
në
vend
et e
tje
ra, s
i dhe
pre
j mun
gesë
s së
përp
unue
sve
në
Shqi
përi
Përm
irësim
i i m
arke
tingu
t të
pata
teve
për
kon
sum
(pak
etim
i dhe
etik
etim
i)
Burim
i: Pë
rpun
imi i
vet
ë au
torit
baz
uar n
ë di
skuti
met
tem
atike
të se
min
arev
e/pu
nëto
rive
44
3.Strategjia e Ndërhyrjes së ADAD
Objektivi i përgjithshëm strategjik i ADAD në të ardhmen për anëtarët pjesëmarrës është zvogëlimi i hendekut gjinor për të përmirësuar jetesën e popullsisë në zonat rurale, për të reduktuar varfërinë dhe për të nxitur zhvillimin e qëndrueshëm rural. Ky objektiv strategjik nënvizon rëndësinë e të paturit një qasje në favor të të varfërve e cila duhet të merret parasysh gjatë hartimit të ndërhyrjeve dhe zgjedhjes së grupeve të synuara (palëve të interesuara). Përveç kësaj, duke u përqëndruar tek punësimi dhe diversifikimi i të ardhurave, projekti mund të çojë në përmirësimin e jetesës dhe një zhvillim më të qëndrueshëm rural në përgjithësi. Duke u bazuar në këto implikime dhe supozime, ekipi i kërkuesve ka hartuar një sërë ndërhyrjesh që mund të kenë ndikim të drejtpërdrejtë në rritjen e punësimit dhe të ardhurave në nivel ferme. Ndërkohë, ndërhyrjet në nivelin e përpunimit mund të kenë ndikim direkt më të vogël, veçanërisht në aspektin e punësimit, por mund të “zhbllokojnë» shumë «pengesa» në nivele të tjera të zinxhirit të vlerës të cilat kanë, nga ana tjetër, një ndikim indirekt të madh në nivelin e fermës. Shtojmë se, adresimi i pengesave në nivelin e përpunimit mund të rrisë vlerën e shtuar të produktit duke çuar kështu në rritjen e të ardhurave dhe në fund në një zhvillim më të qëndrueshëm.
Bazuar në analizat e intervistave me aktorë të ndryshëm të zinxhirit të vlerës, analizat e tregut dhe zinxhirit përkatës të vlerave, vlerësimin e nevojave të grave në zonat rurale dhe në vlerësimin e ekspertëve, ekipi i kërkuesve propozon një projekt bazuar në katër komponentë:
1. ndërhyrjet nën skemën e granteve, 2. ofrimi i trajnimeve, udhëzimeve dhe aktiviteteve të tjera për
ngritjen e kapaciteteve, 3. bashkëpunimi vertikal dhe horizontal (kooperimi) dhe 4. aksesi në financa (kredi).
Ekipi i kërkuesve sugjeron të përdoret një qasje proaktive duke identifikuar grupe të mundshme, kooperativa dhe duke zgjedhur një grup përfituesish të mundshëm. Duke marrë parasysh burimet e kufizuara, fokusimin në zinxhirë vlere specifikë dhe grupet e synuara, kjo qasje proaktive dp të
45
siguronte fleksibilitet dhe efektivitet në projektet e ardhshme. ADAD mund të eksplorojë mundësitë që janë thelbësore për çdo zinxhir vlere. Këto mundësi i referohen:
− Lidhjeve horizontale ekzistuese (kooperimi mes fermerëve), veçanërisht grupet e prodhuesve gra të krijuara gjatë viteve të fundit.
− Lidhjet vertikale ekzistuese (bashkëpunimi me blerësit) në zinxhirët e ndryshëm.
− Zonat në çdo qark që ofrojnë mundësi për plotësim (komplementaritet) mes zinxhirëve të vlerave (p.sh., turizmi dhe ushqimi tradicional).
Meqenëse komponenti i parë bazohet në mbështetje substanciale nëpërmjet ngritjes së kapaciteteve, një përzgjedhje e grupeve përfituese mund të jetë e diskutueshme, sepse mund të ketë shmangie në procesin e përzgjedhjes dhe më pas shtrembërim tregu. Sidoqoftë, një qasje proaktive për identifikimin e përfituesve potencialë nuk përjashton përdorimin e trajnimeve për grupet e synuara.
Aktivitetet për ngritjen e kapaciteteve dhe shërbimet për zhvillimin e biznesit duhet të bazohen në një qasje të nxitur nga kërkesa. Në nivel ferme, të paturit akses në furnizimin me fidanë të certifikuar, njohuri mbi ushqyerjen e bimëve, për praktikat e vjeljes dhe pas vjeljes janë faktorë shumë të rëndësishme sidomos për gratë. Ndërsa, në nivelin e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme apo kooperativave, faktorët vendimtarë për të rritur konkurrencën janë shërbimet që krijojnë mundësi për tërheqjen e konsumatorëve, projektimi dhe përmirësimi i produkteve, përmirësimi i administrimit, komunikimi në mënyrë efektive dhe aksesi në teknologji të reja. Prandaj, në varësi të nivelit në zinxhirin e vlerës dhe strategjisë së promovimit të zinxhirit të vlerës, janë projektuar një sërë shërbimesh për ngritjen e kapaciteteve dhe për zhvillimin e biznesit. Ekipi i kërkuesve i konsideron këto ndërhyrje si shumë të rëndësishme për suksesin e investimeve nën skemat e granteve. Ofruesit e shërbimeve, konsulentët individualë dhe shërbimet e këshillimit/ekstensionit duhet të koordinohen dhe të përfshihen në ofrimin e shërbimeve për fermerët e synuar gra ose grupet e grave fermere. Asistenca teknike/e specializuar mund të sigurohet nga akademia/akademikët dhe OJF-të që mbulojnë
46
çështje specifike si çertifikimi, gjurmimi i produktit, plani i investimeve, ndërtimi i magazinave dhe kërkesat teknike etj, për përfituesit, sidomos në rastet kur ndërhyrja e planifikuar është komplekse dhe përfshin investime të mëdha.
Gjithashtu, ofruesit e shërbimeve mund të përfshihen në aktivitete si: i) paketimi, etiketimi dhe markimi. ii) mbështetja e përfituesve të përzgjedhur me një plan veprimi konkret për të rritur numrin e klientëve dhe shitjeve, iii) trajnime dhe udhëzime mbi teknologjitë bujqësore (në bashkëpunim me shërbimet e këshillimit bujqësor); iv) trajnime dhe udhëzime për teknologjitë e praktikave pas vjeljes dhe përpunimit; v) mbështetje për planifikimin e biznesit për disa përfitues të përzgjedhur për të kombinuar më mirë financat e granteve dhe kredive.
ADAD duhet të përqendrojë veprimet e ardhshme të saj edhe në bashkëpunimin vertikal dhe horizontal. Për shembull, në sektorin e mishit të kecit dhe mjaltit, përdorimi i një qasjeje promovuese territoriale mund të rrisë bashkëpunimin midis prodhuesve të vegjël me ofruesit lokal të shërbimit të akomodimit, dhe shërbimit të ushqimit gjithashtu dhe me tregtarë të shitjes me pakicë. Përveç kësaj, bashkimi i prodhimit/tregtimi në grup mund të çojë në fuqi negociuese më të madhe për fermerët dhe prodhuesit e vegjël. Prandaj, kooperimi mes fermerëve është “çelës” për të përmirësuar koordinimin e zinxhirit të vlerave dhe për të ulur kostot e transaksionit dhe shpërndarjes.
Kooperimi vertikal. Forcimi i kooperimit dhe rrjeteve në nivel lokal është një nga faktorët më të rëndësishëm që nxisin përmirësimin e koordinimit në zinxhirin e vlerave të ushqimit tradicional dhe shijimit të tij. Mënyra e pa-përshtatshme se si produktet e trajtuara në studim shiten kërkon një koordinim më të mirë të zinxhirit të furnizimit me disa nga blerësit, duke përfshirë shërbimet e akomodimit dhe ushqimit, dyqaneve ushqimore të vogla dhe dyqaneve të posaçme/ të specializuara. Ne sugjerojmë qasjet dhe aktivitetet e mëposhtme për të ndërtuar dhe përforcuar lidhjet në nivel lokal:
− Shkëmbimi i informacionit - mund të sigurohet nëpërmjet takimeve, publikimit të listës së produkteve dhe çmimeve, tryezave të rrumbullakëta, seancave të testimit dhe aktiviteteve
47
të tjera. Qëllimi i këtyre aktiviteteve është informimi i blerësve të mundshëm mbi produktet në dispozicion dhe marrja e reagimeve nga ata (blerësit).
− Ndërtimi i stacioneve/tendave të vogla promocionale - mund të instalohen brenda restoranteve, hoteleve ose njësive të akomodimit me qëllim promovimimin e produkteve si mjalti, mishi dhe djathi, por gjithashtu dhe frutat e thata, origjina e tyre si dhe prodhuesi apo grupi që i prodhon.
− Zbatimi i një qasjeje territoriale të marketingut – e cila mund të ndjekë interesin e ndërmarrjeve të vogla që veprojnë si në sektorin e turizmit, ashtu edhe në atë të shërbimit tradicional dhe shijimit të tij. Aktivitetet që mund të realizohen në këtë kuadër janë panaire lokale, festivale tradicionale etj.
Kooperimi horizontal. Prodhimi në sasi të vogla nga fermeret gra, veçanërisht në zonat rurale, përbën një nga problemet kryesore për të tregtuar produktin e tyre/për tu orientuar drejt tregut. Sugjerohen aktivitetet e mëposhtme:
− Asistencë teknike dhe udhëzime e trajnime për të krijuar dhe menaxhuar një grup fermerësh ose një kooperativë. Sugjerohen të adresohen çështjet si metodat prodhimit që sigurojnë qëndrueshmëri të produktit, markimi sipas territorit ose shoqatës, zhvillimi i një produkti të suksesshëm, shitjet dhe shpërndarjet e suksesshme.
− Trajnim për bashkëpunimin, menaxhimin, ndarjen e roleve, mbajtjen e llogarive, aksesin në financime/kredi etj.
Megjithatë, bashkëpunimi duhet të bazohet tek modelet e zbatueshme (me shance suksesi) të biznesit dhe të zinxhirit të furnizimit të cilat kërkojnë një kohë të caktuar për t’u zhvilluar. Duhet të projektohet një strategji rast pas rasti dhe të zbatohet një zgjidhje e bërë sipas nevojës. Modele të suksesshme biznesi në mesin e grupeve të fermerëve mund të replikohen lehtësisht vetëm kur përfitimet e bashkëpunimit janë shumë të qarta. Ngurrimi i fermerëve shqiptarë për të bashkëpunuar është ende i madh dhe bazohet në përvojën e keqe me kooperativat gjatë regjimit komunist. Tejkalimi i rezistencës për të ndarë pasuritë, ose për të shitur së bashku produktet nuk është një përpjekje e lehtë.
48
4.Referencat
Ostertag, C., Lundy, M., Gottret, M., Best, R. and Ferris, Sh. (2007). Identifying Market Opportunities for Rural Smallholder Producers, Guidelines provided for USAID, available at: http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/Pnadp098.pdf Cattin, P. and Wittink, D.R. (1982). Commercial Use of Conjoint Analysis. Journal of Marketing 46 (Summer): 44-53.Centre for Development Innovation (2016). OPPO – Organized farmers as partners in agribusiness – An exercise toolkit. Chan-Halbrendt, C., Zhllima, E., Sisior, G., Imami, D., Leonetti, L., (2010). “Consumer Preference for Olive Oil: The Case of Tirana”, IFAMR JournalDLDP (2014). Strategjia e Zhvillimit të Territorit e Bashkisë Kukës. DSA (2015). Chestnuts and honey chestnuts in the Albanian Alps A strategic planGill and Johnson (2002). Provided by the International Consultant, Melike HemmamiGreen, P.E. and Wind, Y. (1975). New Ways to Measure Consumers’ Judgements. Harvard Business Review (July-August): 89-108Halbrendt, C.K., Wang, Q., Fraiz, C. and O’Dierno, L. (1995). Marketing Problems and Opportunities in Mid-Atlantic Seafood Retailing. American Journal of Agricultural Economics 77(5, Proceedings Issue (Dec)): 1313-1318INSTAT (2015). Statistical yearbook 2014, 2015 and 2016, available at: www.instat.gov.al INSTAT (2011). Census of Population and Housing, 2011, Tirana AlbaniaINSTAT (2012). LSMS 2012 preliminary dataINSTAT (2014). A new Urban- Rural Classification of the Albanian Population. Geographical Typology of the EU, Based on the Network Data Cells “, pg. 21-22Johnson, R. and Orme, B. (2003). Getting the most from CBC. Sawtooth Software Research Paper Series, available at: http://www.sawtoothsoftware.com/education/techpap.shtml.Komuna Shishtavec (2012). Plani i veprimit për sigurimin e ushqimit dhe ushqyerjesKukes Regional Council (2012). Regional Development Strategy.
49
Lancaster, K. (1966). A New Approach to Consumer Theory. Journal of Political Economy. 74 (2), 132-157MARDWA Directory Kukes (2014). Commune level dataMARDWA (2014). Statistics at regional level, Region of KukesO’Leary (2004). Provided by the International Consultant, Melike HemmamiRASP, (2015). Project “Identification and promotion of local agricultural, agro processed and gastronomic products of Kukes region” financed by small grants of “Kukes Region Cross Border Cooperation Programme” implemented by UNDP.CE-UNDP: Regional Development Strategy Kukes 2012-2016Euro Partners: Development Territorial Strategy of the Kukes Local Unit
DLDP & HELVETAS Swiss Intercooperation | Albania: Kukes Functional Area ProgramUNDP: The local development operational plan of the municipality Has 2016
50
Adresa : Rruga e Kavajës, Nd. 126, Sh. 3, Ap.46, KP 1026 Tirane [email protected] www.adadmalore.al
Strategjia 2015-2025
Fjala e Presidentit
Te nderuar kolege, miq e partenere.
Ndihem i privilegjuar për të ndarë me ju strategjine e Adad Malore 2015-2025, që meriton të merret ne konsiderate ne fillim nga organizata jonë dhe pastaj nga të tjerët. Keshilli Administrativ në fillim të vjeshtës miratoj strategjinë 2015-2025. Sot, pas një shqyrtimi të punës sonë ne jemi më të qartë dhe të vendosur se rruga e filluar duhet të vazhdojë me më force dhe përgjegjësi të plotë, por përparimi ynë nuk mund të izolohet, por duhet të jetë në përputhje me aktorë të tjerë. Pra, strategjia jonë është ne perputhje me strategjinë e zhvillimit të zonave rurale dhe përfaqëson akset më të rëndësishme dhe domethënëse të bujqësisë dhe prodhuesve. Organizata jone eshte struktura model e nje Organizate Profesionale Bujqesore me aktivitet ne disa sektore bujqesor dhe me prioritet frutikulturen. Aktivitetet e ADAD Malore jane ne rritje si ne filiere ashtu dhe teritore ndaj une si President dhe Keshilli Administrativ duke marre ne konsiderate punen e ekipit mendojme qe nevojitet nje rritje kapacitetesh, me shume prezence dhe komunikim per t’ju pergjigjur strategjise sone. Pra, strategjia jonë është një mundësi e mirë për të siguruar konsultimin e palëve të interesuara dhe në këtë fazë ne kemi nevojë për ndihmë nga FERT, partnerin tonë histori. Strategjia perveç orientimit dhe prioriteteve te saj perkthehet dhe ne planin financiar ku sigurisht ne si organizate duhet te permiresojme kontributin tone per te influencuar ne autonomine e funksionimit, por duke konsideruar qe kjo strategji shkon me larg te veme kompetencat tona ne fuksion te strategjise kombetare dhe te sigurojme parteneritet dhe delegim kompetencash e mjetesh financiare. Që nga viti 2012 , një protokoll bashkepunimi eshte nenshkruar mes partenereve ADAD Malore, Ministri Bujqesie, Fert France, Dhoma Bujqesore PACA, Ambasada Franceze,... e te tjere per shoqerimin e filieres Frutikulture, nga janari i vitit 2015 nje marrëveshje bashkëpunimi teknik e financiar me Ministrinë e Bujqësise. Pra, strategjia jonë është një mundësi e mirë për të siguruar koordinimin e aktoreve rreth filierave dhe teritoreve dhe ne kete stad ne kemi nevoje per mbeshtetjen e partenerit tone historik FERT.
Mirenjohje e respekt
Ramazan KAZA
www.adadmalore.al Page 3 of 17
