Evidence based cannabispreventie in Vlaanderen

Vlaamse cannabispreventie: te soft voor harde evidentie?

Nele Matthys

Guido Van Hal

Philippe Beutels

Opdracht van minister Vervotte aan UWiD

• Overzicht van de effectieve preventiestrategieën op het gebied van middelengebruik, met een duiding van de criteria gehanteerd om de effectiviteit te beoordelen– Op basis van de recente wetenschappelijke literatuur

enerzijds en een inventaris van drugpreventie- strategieën toegepast in Vlaanderen en Nederland met een analyse van hun ontwikkeling, implementatie en evaluatie, anderzijds

Opdracht van minister Vervotte aan UWiD

• Een methode ontwikkelen die toelaat om een berekening te maken van de effecten inzake gezondheidswinst die kunnen worden verwacht wanneer deze strategieën zouden worden geïmplementeerd in Vlaanderen– Uitgedrukt in een kwantificeerbare eenheid, die onderlinge

vergelijking mogelijk maakt (b.v. vermijdbare sterfte, QALY’s,…).

– Er zal een gezondheidseconomische analyse worden gemaakt waarbij de potentiële gezondheidswinst van de verschillende preventiestrategieën wordt vergeleken

Opdracht van minister Vervotte aan UWiD

• Eén voltijdse sociale wetenschapper gedurende 10 maanden: Nele Matthys

• Stuurgroep: medewerkers minister Vervotte

• Begeleidingsgroep: VAD, De Sleutel, Altox, drugpreventiecoördinator provincie Antwerpen

Onderzoeksdoel en -opzet

• Opdracht in samenspraak met de stuurgroep vernauwd tot cannabisgebruik

• Antwoord zoeken op volgende vragen:• Waarom doet men aan preventie van

cannabisgebruik?• Hoe wordt cannabisgebruik preventief

aangepakt?• Hoe effectief is die preventie?

Materiaal en methoden

• Literatuurstudie via Medline, PubMed, Sociological Abstracts

• Semi-gestructureerde interviews van diverse sleutelfiguren

• Opzoeken van grijze literatuur

• Relevante websites opzoeken (via Google)

Waarom cannabispreventie?

• Cannabis is een illegale drug in België maakt deel uit van criminaliteitspreventie

• Potentieel schadelijk voor de gezondheid onderdeel van de gezondheidspromotie

• CAVE: nog veel onzekerheid over de gezondheidsschade van cannabisgebruik

Cannabis en gezondheid: een groot vraagteken

• Onderzoek naar de effecten van cannabis is een jong onderzoeksveld + decennia nodig om de nodige klinische conclusies te kunnen trekken

• Veranderend THC-gehalte• Afzonderen van het relatieve aandeel van

schade door cannabis in vergelijking met andere middelen polydruggebruik

Cannabis en gezondheid: een groot vraagteken

• Er bestaat geen dodelijke overdosis• Wel acute angst- en paniekreacties,

psychose• Hoger risico op ongevallen door

beïnvloeding van cognitief en motorisch functioneren, zeker in combinatie met b.v. alcohol

• Inhaleren van rook

Organisatie drugpreventie- landschap

• Op verschillende niveaus aandacht aan de preventie van drugproblemen:– In hoofdzaak een gemeenschapsmaterie– Ook initiatieven op federaal vlak– Gemeenschaps- en gewestniveau– Binnen elke Gemeenschap op provinciaal,

regionaal en lokaal niveau

Organisatie drugpreventie- landschap

• Federaal: criminaliteitspreventie, bevoegdheid op het vlak van regelgeving en controle

• Vlaams: binnen het kader van de gezondheidspromotie

• In deze studie: preventie

Federaal

• FOD Binnenlandse Zaken

• Preventie kleine criminaliteit en openbare hinder verbonden aan het druggebruik

• Lokale veiligheidsbeleid sinds 1992

• Vast Secretariaat voor het Preventiebeleid sinds 1994 (veiligheids- en preventiecontracten en drugplannen)

Federaal (2)

• Federale Beleidsnota Drugs in 2001– Cel Gezondheidsbeleid Drugs– Algemene Cel Drugbeleid nog niet opgericht

Vlaams

• Drug- en middelenpreventie is een bevoegdheid van de Vlaamse minister van Volksgezondheid, Welzijn en Gezin

• Focus: voorkómen van gezondheidsschade en realiseren van gezondheidswinst

• Geen onderscheid tussen legale en illegale producten

Vlaams (2)

• Uitwerking van preventiebeleid in Vlaanderen: VAD (overkoepelt 55 organisaties en 2 individuele leden)

• De Sleutel en Leefsleutels zijn aangesloten bij VAD en zijn erg actief in het Vlaamse (drug)preventieveld

Vlaams (3)• De Sleutel: private organisatie met netwerk van

hulpverleningscentra, sociale werkplaatsen, werkgelegenheidsprojecten en preventieprogramma’s. Primaire preventie is een prioritaire taak, waarbinnen voorlichting en het aanleren van sociale vaardigheden centraal staan

• Leefsleutels vzw: werkt aan primaire preventie van verslavend en afwijkend gedrag bij jongeren tussen de 3 en 18 jaar. Programma’s om jongeren sociale en emotionele vaardigheden aan te leren om zo tot zelfontplooiing te komen

Vlaams (4)

• VIG vzw: expertisecentrum in gezondheidspromotie, gericht naar professionele intermediairen, de overheid, de media en het bedrijfsleven

• Vlaamse gezondheidsdoelstellingen

• Preventie van illegale drugs is geen specifiek werkterrein van het VIG

Provinciaal

• Provinciaal Preventie Platform (PPP) sinds 1994 convenant met de Vlaamse overheid

• Provinciale coördinator sinds 1996

• In 2002 werden de beleidsprioriteiten gewijzigd maar de provincies blijven investeren in de PPP’s.

Regionaal - lokaal

• CGG: decretale opdracht om uitvoering te geven aan het Vlaamse preventiebeleid rond middelengebruik

• Beleidsgericht werken: beleid van een organisatie, bedrijf, instelling of gemeente beïnvloeden

• Binnen een aantal CGG’s: regionale preventiewerkers die samen met de provinciale coördinatoren de lokale preventiewerkers ondersteunen en op hun beurt worden ondersteund door VAD

Regionaal – lokaal (2)

• Logo’s (Loco-regionaal Gezondheidsoverleg en –Organisatie)

• Coördineren op regionaal niveau de ziektepreventie en gezondheidspromotie

• 26 in Vlaanderen

• Convenant met de Vlaamse overheid

Cannabispreventie: concreet

• In principe kan elke organisatie (school, bedrijf,…) een eigen drugpreventieve interventie ontwikkelen

• Meestal: beroep op professionele preventiewerkers en erkende organisaties

• Focus van dit onderzoek: methodieken en projecten aangeboden door de reeds genoemde organisaties

Cannabispreventie: concreet (2)

• Cannabispreventie an sich komt (quasi) niet voor in Vlaanderen

• Steeds gekaderd binnen drugpreventie of meer algemene preventie

• Vroeg genoeg beginnen want beginleeftijd ligt laag

• School vormt dan een voor de hand liggende setting

Cannabispreventie: concreet (3)

• Drugpreventie op school is gericht op:– Niet-gebruik– Uitstellen van eerste gebruik– Verminderen van druggebruik– Tegengaan van misbruik

• De meeste (grootschalige) drugpreventieprojecten in Vlaanderen (net zoals in gans Europa) zijn ‘school based’

Cannabispreventie: concreet (4)

• De Sleutel en Leefsleutels: hoofdzakelijk binnen de onderwijssector (preventie- methodieken gericht naar het kleuteronderwijs, het lager en het secundair onderwijs)

• Focus: aanleren van (sociale en persoonlijke) vaardigheden

Cannabispreventie: concreet (5)• VAD: geen aanbod voor het kleuteronderwijs,

wel voor lager en secundair onderwijs

• Voor secundair onderwijs: DOS– Regels en afspraken omtrent drugs (plan)– Vorming en informatie over drugs (opvoeding)– Individugericht optreden bij problemen (interventie)

• De Sleutel/Leefsleutels/VAD: gericht naar intermediairen

Cannabispreventie: concreet (6)

• VAD heeft ook methodieken uitgewerkt voor andere maatschappelijke sectoren: arbeid, jeugdwerk, sport, uitgaansleven, welzijnswerk en lokaal beleid via intermediairen

• Initiatief voor de ganse Vlaamse bevolking: De DrugLijn: 078 15 10 20

Nattevingerwerk of evidence based drugpreventie?

• Nattevingerwerk slorpt veel financiële middelen op maar kan bovendien leiden tot ongewenste effecten kans op experimenteergedrag verhogen doordat de nieuwsgierigheid wordt aangewakkerd

Nattevingerwerk of evidence based drugpreventie?

• ‘Evidence based’ betekent gebaseerd op wetenschappelijk bewijsmateriaal dat de effectiviteit van de preventieve aanpak aantoont

• Probleem: binnen de gezondheidspromotie is geen consensus over wat men als ‘evidence’ erkent en hoe deze kan worden bekomen

Nattevingerwerk of evidence based drugpreventie?

• Beleid vraagt kwantitatieve, epidemiologische indicatoren (uitkomstmaten medisch model)

• Gezondheidspromotie: complexer dan medische interventies

• Gezondheidspromotiesector wil afstappen van de methodologie van het medisch model en zoekt een valabele alternatieve methodologie ontwikkelingsfase

Nattevingerwerk of evidence based drugpreventie?

• In Vlaanderen: zelden effectevaluaties van drugpreventieve interventies:– Methodologische problemen– Praktische problemen– Ethische problemen– Geen budget, mandaat of programma voor

effectevaluatie

Nattevingerwerk of evidence based drugpreventie?

• Geijkte medische methodes om effectiviteit vast te stellen:– Randomised Controlled Trial (RCT)– Cohortstudie– Case-controlstudie– Cross-sectionele studie

Nattevingerwerk of evidence based drugpreventie?

• Tot op heden is er, in Vlaanderen en daarbuiten, nauwelijks iets geweten over de mate waarin (cannabis- of) drugpreventie erin slaagt om het (cannabis- of) druggebruik te vermijden, te verminderen of uit te stellen

• Ook over de gezondheidseffecten van drugpreventie is nog geen onderzoek gebeurd

Nattevingerwerk of evidence based drugpreventie?

• Evaluatieonderzoeken rond drugpreventieve projecten in Vlaanderen zijn hoofdzakelijk procesevaluaties en formatieve evaluaties (kwalitatief onderzoek):– Werd het project goed uitgevoerd?– Werd de beoogde doelgroep bereikt?– Heeft de doelgroep het project begrepen als

bedoeld?– Zijn de reacties op het project positief of negatief?

Nattevingerwerk of evidence based drugpreventie?

• Procesevaluaties kunnen aantonen waarom een effect wel of niet is opgetreden maar ze leveren geen informatie over de effecten. Er wordt dus in Vlaanderen weinig ‘evidence’ verzameld.

• Nochtans: men werkt in de mate van het mogelijke ‘evidence based’, alleen ontbreekt de evidence in veel gevallen.

Nattevingerwerk of evidence based drugpreventie?

• Uit onze studie blijkt dat in de literatuur enkel voor drugpreventie in scholen criteria zijn te terug te vinden waaraan interventies moeten voldoen om evidence based te zijn.

• Opgesteld a.d.h.v. evaluatiestudies van -hoofdzakelijk Amerikaanse- drugpreventieve school based programma’s

Nattevingerwerk of evidence based drugpreventie?

• Criteria opgesteld door Cuijpers en EMCDDA:– Interactieve methode, kleine groepen, intensief

getrainde aanbieders– Betrekken van peer- en andere leaders– Intensief betrekken van het gezin en de gemeenschap– Zowel legale als illegale middelen bespreken– Kennis over middelen en gevolgen van gebruik

vergroten

Nattevingerwerk of evidence based drugpreventie?

• Criteria opgesteld door Cuijpers en EMCDDA:– Persoonlijke vaardigheden (beslissingen nemen, zich

doelen stellen, zich weten te redden) en sociale vaardigheden (assertiviteit, weerstaan aan druk van leeftijdsgenoten) versterken

– Normen en attitudes van ‘belangrijke anderen’ in rekening brengen

– Duidelijke normen geven inzake (niet-)gebruik– Corrigeren van verkeerde beeldvorming over het

druggebruik door leeftijdsgenoten

Nattevingerwerk of evidence based drugpreventie?

• VAD houdt bij de school based projecten (o.a. DOS) rekening met de aanbvelingen van Cuijpers en het EMCDDA

• De Sleutel houdt bij de ontwikkeling van de school based projecten ook rekening met de criteria van het EMCDDA

• De Sleutel is betrokken bij een veelbelovend Europees onderzoeksproject (EU-DAP: European Drug Addiction Prevention Trial)

Nattevingerwerk of evidence based drugpreventie?

• De Sleutel en Leefsleutels baseerden zich op buitenlandse projecten bij de ontwikkeling van hun projecten (o.a. Leefsleutels voor jongeren en Het gat in de haag)

Conclusie

• In Vlaanderen is preventie van cannabis- gebruik steeds onderdeel van een bredere preventieve aanpak

• Er wordt getracht evidence based te werken maar dit blijkt heel moeilijk door het ontbreken van (een consensus over het begrip) evidence

Conclusie

• De verwachtingen van het beleid stroken niet met de mogelijkheden van de praktijk

• De zoektocht naar een valabele methodologie om gezondheidspromotie in het algemeen en drugpreventie in het bijzonder, te evalueren, moet worden verdergezet