Ev ve Okul Yaúantılarında Zorbalığa Etki Eden Faktörler...

Volume 7 Issue 1 2019

Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi - ENAD

Journal of Qualitative Research in Education - JOQRE

50

Ev ve Okul Yaşantılarında Zorbalığa Etki Eden Faktoumlrler Bir Karma

Youmlntem Araştırması

Factors Affecting Bullying in Home and School Life A Mixed Method Research

Huumllya Kartal

Yakup Balantekin

Asude Bilgin

Mehmet Soyuccedilok

To cite this acticle Atıf iccedilin

Kartal H Balantekin Y Bilgin A ve Soyuccedilok M (2019) Ev ve okul yaşantılarında zorbalığa etki eden

faktoumlrler Bir Karma Youmlntem Araştırması Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi - Journal of

Qualitative Research in Education7(1) 50-85 doi1014689issn2148-262417c1s3m

Oumlz Bu araştırmada niceliksel ve niteliksel yaklaşımlarla ortaokul oumlğrencilerinin ev ve okul yaşantılarında

zorbalığa etki eden faktoumlrlerin ccedilok youmlnluuml ve kapsamlı bir şekilde belirlenmesi amaccedillanmıştır Araştırma karma

youmlntem desenlerinden accedilımlayıcı sıralı desen aracılığıyla gerccedilekleştirilmiştir Bu araştırmada ccedilalışma grubu karma

youmlntem araştırması tasarımlarında uygulanan sıralı karma youmlntem oumlrneklemine (nicel-nitel) goumlre belirlenmiştir Bu

kapsamda Bursa merkezde bulunan ve basit tesaduumlfi oumlrnekleme youmlntemine goumlre seccedililen on dokuz ortaokulun

seccedilkisiz youmlntemle belirlenen şubelerinde oumlğrenim goumlren 5 sınıf oumlğrencileri nicel verilerin toplanması iccedilin ccedilalışma

grubunu oluşturmaktadır Nitel veriler anket sorularına verilen yanıtlardan zorbalığa uğradığı veya zorbalık yaptığı

belirlenen oumlğrencilerden elde edilmiştir Araştırma sonuccedilları erkek oumlğrencilerin kızlara goumlre anlamlı duumlzeyde

yuumlksek oranda zorbalık yaptığı ve zorbalığa uğradığını oumlğrencilerin okul dışı etkinliklere katılım sıklığı ile

zorbalıkta herhangi bir şekilde yer almama arasında pozitif bir ilişki olduğunu oumlğrencilerin guumlnluumlk bilgisayar veya

video oyunlarını oynama suumlresi ile zorbalıkta yer alma durumları arasında negatif bir ilişki olduğunu zorbalıkta

herhangi bir şekilde yer alma ile arkadaşlık ilişkileri arasında negatif bir ilişki olduğunu oumlğrencilerin zorbalıkta

yer alma durumları ile kendilerine youmlnelik değerlendirmelerine ait puan ortalamaları arasında yuumlksek duumlzeyde

negatif bir ilişki olduğunu oumlğrencilerin sıklıkla fiziksel ve soumlzel zorbalığa uğradığını zorbalık yapan oumlğrencilerin

kendileriyle alay edildiği ve kuumlfredildiği iccedilin zorbalık yaptığı hem zorbalığa uğrayan hem de zorbalık yapan

oumlğrencilerin zorbalığa uğradığında ccediloğunlukla ortamdan uzaklaştıkları ve zorbalığın ccediloğunlukla oumlğretmenlerin

bulunmadığı yer ve zamanlarda yapıldığını goumlstermektedir

Anahtar Kelimeler Zorbalık ortaokul zorba kurban yaşam biccedilimi

Abstract In this research it was aimed to determine the factors affecting the bullying in secondary school

studentsrsquo home and school life in a multifaceted and comprehensive manner with qualitative and quantitative

approaches The study group of this research was determined according to sequential mixed method (quantitative-

qualitative) sampling one of the mixed method research designs In this context for collection of the quantitative

data fifth-grade students studying in randomly-selected classes at 19 secondary schools located in the centre of

Bursa and chosen by the probability sampling method made up the study group The qualitative data were obtained

from the answers given to the survey questions by students determined to have been subjected to bullying or to

have engaged in bullying The research findings reveal that male students engaged in bullying or were subjected to

bullying at a significantly higher rate than female students There was a positive relation between the engagement

of the students in out of school activities and not participating in any kind of bullying situations It was found that

there was a negative relationship between playing daily video or computer games and participation in bullying

situations It was also found a negative relationship between friendship relations and being in bullying anyhow

There was a strong negative relation between the avarage points of self evaluation of students and participating in

bullying situations Students were frequently exposed to physical and verbal bullying that students who engaged

in bullying did so because they were themselves made fun of and sworn at that when bullying took place both

students who were subjected to bullying and those who engaged in bullying generally moved away from the scene

and that bullying was generally carried out in places where and at times when teachers were absent

Keywords Bullying secondary school bully victim lifestyle

Makale Hakkında

Goumlnderim Tarihi 14042018

Duumlzeltme Tarihi 31102018

Kabul Tarihi 10012019

Sorumlu Yazar Correspondence Uludağ Uumlniversitesi Bursa Tuumlrkiye e-mail hkartaluludagedutr ORCID 0000-0003-3732-7747

Uludağ Uumlniversitesi Bursa Tuumlrkiye e-mail yakupbalangmailcom ORCID 0000-0002-8684-3598 Uludağ Uumlniversitesi Bursa Tuumlrkiye e-mail asudebilginuludagedutr ORCID 0000-0001-8153-9080

Uludağ Uumlniversitesi Bursa Tuumlrkiye e-mail mehmetsoyucok1gmailcom ORCID0000-0001-8388-2130

Cilt 7 Sayı 1 2019



51

Giriş

Zorbalık kişilerarası saldırganlığın oumlzguumln ve karmaşık bir biccedilimidir Zaman iccedilinde pek ccedilok araştırmacı

tarafından değişik biccedilimlerde tanımlanmıştır Olweus (1993) zorbalığı ldquoBir ya da daha fazla oumlğrencinin

diğerine youmlnelik tekrarlı olarak olumsuz davranışlar sergilemesirdquo biccediliminde tanımlamıştır Mayo Clinic

(2001rsquoden akt Aleem 2016) tarafından bir davranışın zorbalık sayılması iccedilin davranışın incitme veya

rahatsız etme niyetiyle yapılması bu davranışın tekrarlı olarak yapılması ve tarafların guumlccedilleri arasında

bir dengesizlik bulunması gerektiği rapor edilmiştir Carrera DePalma ve Lameiras da (2011) ccedileşitli

tanımların ortak noktalarını birleştirerek zorbalığın temel karakteristiklerini şu şekilde dile

getirmişlerdir a) Şiddet davranışlarının alt grubunda yer alır b) Youmlneltildiği insana zararlı olacak ccedilok

ccedileşitli fiziksel duygusal veveya sosyal olarak olumsuz davranışlar bir zaman suumlrecinde tekrarlı olarak

gerccedilekleştirilir c) Kasıtlı olarak gerccedilekleştirilir d) Genel olarak bu davranışlar kurban tarafından

kışkırtılmamıştır e) Ccediloğunlukla tek bir kurbandan bahsedilmekle birlikte zorbalık bir kişi veya grup

tarafından başlatılmış olabilir ve bu davranış bir veya daha ccedilok kişiye zarar verebilir

Tanımların hepsinde davranışın tekrarı uumlzerinde durulmasına karşın bazen tek bir zorbalık davranışı

bile kurban iccedilin ccedilok sarsıcı ve incitici olabilir Oumlte yandan Olweusrsquoun (1993) tanımında zorbanın

niyetinden soumlz edilmemektedir Diğer tanımların ccediloğunda zorbanın zarar verme niyeti

vurgulanmaktadır Niyet bir duumlşuumlnce biccedilimidir ancak zorbalık bir davranıştır Koumltuuml niyeti olan birisi

bunu davranışa doumlnuumlştuumlrmezse zorbalık yapmış olmaz Yine de koumltuuml niyetin zorbalığın temel koşulu

olduğunu oumlne suumlrmek muumlmkuumlnduumlr (Aleem 2016)

Zorbalığın duygusal fiziksel sosyal pek ccedilok ccedileşidi vardır Zorbalık sırasındaki doğrudan ya da dolaylı

olumsuz davranışlar vurma tekmeleme tehdit etme alay etme isim takma dedikodu yayma gruptan

dışlama gibi davranışlardır Zorbalık davranışları değişik işlevlere hizmet eder ve değişik ilişki

oumlruumlntuumllerinde kendini ortaya koyar Zorbalık sadece zorba ve kurban ilişkisinden ibaret değildir

Zorbalığı uyaran koumlruumlkleyen ya da bastıran sosyal bir ortamda gerccedilekleşen bir grup olgusudur

(Olweus 2001rsquoden akt Swearer ve Hymel 2015)

Bu konuda yapılan ccedilalışmaların ccediloğu okullarda ccedilocuklar ve ergenlerle gerccedilekleştirilmiştir Okul oumlncesi

eğitim kurumlarında işyerlerinde hapishanede hatta ordu da yapılan ccedilalışmalar da vardır (Salmivalli

2009) Ancak bu ccedilalışmada soumlzuuml edilen zorbalık okuldaki ccedilocuklar arasında akran akrana gerccedilekleşen

zorbalık davranışlarıdır

Zorbalığa Etki Eden Değişkenler

Bronfenbrenner (1979) ekolojik sistem kuramında insan gelişiminin bireyler ve onların yaşadığı ev

okul mahalle kuumlltuumlr toplum gibi pek ccedilok sistem arasındaki karşılıklı etkileşim ile gerccedilekleştiğini oumlne

suumlrmektedir Bu doğrultuda zorbalığın zorba ve kurbanın bireysel oumlzelliklerinin bir sonucu değil

aileler arkadaşlar komşular oumlğretmenler medya teknoloji gibi ccedilevresel değişkenlerin etkileşiminin

bir sonucu olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bir başka ifadeyle zorbalık sosyo-ekolojik bir ortamda

kurban ve zorba arasında gerccedilekleşen bir etkileşimdir Bu etkileşim kurban ve zorbanın kişilik

oumlzellikleri bu ikilinin etkileşimlerinin oumlzelliği arkadaşların oumlğretmenlerin varlığı okul ortamı ve

sosyal normlar tarafından belirlenen dinamik bir suumlreccediltir (Atlas ve Pepler 1998rsquoden akt Aleem

2016) Bu değişkenleri şu şekilde sıralayabiliriz




52

1 Bireysel oumlzelliklerin etkisi

Bu değişkenler iccedilinde ilk akla gelen bireysel oumlzelliklerin etkisidir Zorbalık genel olarak duygusuzluk

psikopatik eğilimler erkeksi oumlzelliklerin baskınlığı anti sosyal kişilik oumlzellikleri arkadaş baskısına

duyarlılık kaygı ve depresyon ile ilişkilendirilmiştir Kimi zorbaların ise sosyal zekaları ve sosyal

statuumlsuuml yuumlksek bulunmuştur Boumlylece bazı araştırmacılar zorbaları sosyal olarak entegre ve sosyal

marjinal zorbalar olarak ikiye ayırmışlardır (Swearer ve Hymel 2015)

Kurban olmak ise genellikle fiziksel sağlığın zayıflığı mutsuzluk guumlvende hissetmeme duumlşuumlk

akademik başarı okuldan kaccedilma veya okulu bırakma gibi okula uyum sorunları yaşama ile ilişkili

bulunmuştur Yalnızlık ccedilekingenlik kaygı depresyon ve intihar eğilimi kurbanlarla ilişkili bulunan

diğer oumlzelliklerdir Kurbanlar aynı zamanda ccedilok hoşlanılmayan kabul goumlrmeyen gruptan dışlanan

kişilerdir Ancak bu değişkenlerin zorba ya da kurban olma ile ilişkileri daha ccedilok ldquoyumurta ve tavukrdquo

bilmecesindeki gibidir Oumlrneğin davranış bozukluğu olan birisi akranlarına zorbalık yapmaya

başlayabilir Oumlte yandan zorbalık davranışını sosyal statuumlyuuml popuumllerliği kimi şeylere ulaşmayı

kolaylaştırdığı iccedilin gerccedilekleştirmeye başlayan kişi bunu devam ettirir ve giderek diğer saldırgan

davranışlarını da arttırarak davranış bozukluğu belirtilerini goumlstermeye başlayabilir Ccedilekingen birisi

zorbalık iccedilin kolay bir kurban olabilir oumlte yandan zorbalığa uğrayan birisi de giderek ccedilekingenleşmeye

başlar (Swearer ve Hymel 2015)

2 Arkadaşların etkisi

Zorbalık davranışlarıyla ilintili diğer oumlnemli değişkenlerden birisi arkadaşların etkisidir Ccedilocuklar ve

genccediller guumlnluumlk yaşamlarının buumlyuumlk kısmını evde okulda mahallede ya da son zamanlarda sosyal

medyada arkadaşlarıyla geccedilirir Ancak zorbalığı destekleyen akran normlarının da etkisiyle zorbalık ve

kurban olma davranışları daha ccedilok okulda gerccedilekleşir Oumlrneğin saldırgan akranlarla birlikte olmak ve

sınıf arkadaşlarıyla yaşanan koumltuuml ilişkiler zorba olma ile ilişkili bulunmuştur (Swearer ve Hymel

2015) Ancak bu ccedilalışmaların ilişkisel nitelikte olduğu ve neden sonuccedil ilişkisini ortaya koymadığı

hatırlanmalıdır Belki de bu durum basitccedile ccedilocukların kendilerine benzeyen akranların yanında yer

alma eğilimi ile accedilıklanabilecektir Ccedileşitli ccedilalışmalarda oumlğrencilere goumlre kurbanın zorbalığa

uğramasının en oumlnemli nedeni farklı tuhaf olağandan değişik olması olarak rapor edilmiştir Bu

nedenle ırksal ve etnik farklılıklar kurban olma nedeni olarak sıklıkla karşımıza ccedilıkmaktadır Benzer

biccedilimde fiziksel ccedilekiciliği olmayan aşırı kilolu fiziksel engeli olan veya okul başarısı duumlşuumlk olanlar

zorbalığa uğrama olasılığı yuumlksek kişilerdir (Thornberg Halldin Bolmsjouml ve Petersson 2013)

Goumlzlem sonuccedilları zorbalık olaylarının yaklaşık 85-88rsquoinde ortalama iki-doumlrt akranın izleyici olarak

bulunduğunu ortaya koymaktadır İzleyiciler genellikle zorbalığı engellemek yerine desteklemekle

ilgilenirler 54rsquouuml pasif olarak izlerken 21rsquoi aktif olarak zorbalığa katılmakta 25rsquoi ise kurbana

yardım etmek iccedilin muumldahalede bulunmaktadır (OrsquoConnell Pepler ve Craig 1999 Pepler Craig ve

OrsquoConnell 2010) Oumlğrenci algılarına goumlre ise izleyicilerin 20rsquosi zorbalığı yuumlreklendirirken 7rsquosi

aktif olarak zorbalığa katılmaktadır Oumlğrencilerin ccediloğunluğu kızlar olmak uumlzere sadece 17rsquosi

kurbanların yanında yer almaktadır (Salmivalli vd 1996) Yaşları ilerledikccedile izleyiciler giderek

pasifleşmekte ve kurbanı korumaya yanaşmamaktadır (Marsh vd 2011) Kurbanları savunanlar

empatik (ccediloğunlukla kızlar) oumlzyeterliği guumlccedilluuml sosyal statuumlsuuml yuumlksek ve ccedilekici olanlardır (Gini

Albiero Benelli ve Altoegrave 2007 2008 Caravita DiBlasio ve Salmivalli 2009)

Cilt 7 Sayı 1 2019



53

3 Okul ikliminin etkisi

Ccedilocuklar ve ergenlerin guumlnluumlk yaşamlarının ccediloğunu okulda geccedilirmesi nedeniyle zorbalık genellikle

hep okul ortamında ccedilalışılmıştır Dolayısıyla da okulun olumlu ya da olumsuz ikliminin okuldaki

zorbalığın sıklığını etkilemesi kaccedilınılmaz olan bir diğer değişkendir Pek ccedilok ccedilalışmada zorba ve

kurban duumlzeyinin yuumlksekliği uygun olmayan oumlğretmen tepkileriyle bağlantılı bulunmuştur (Bauman ve

Del Rio 2006) Oumlğretmenin oumlğrencileriyle ilişkisinin zayıf olması destekleyici olmaması okul

etkinliklerinin yetersizliği uygun olmayan tepkiler arasındadır (Bacchini Esposito ve Affuso 2009

Barboza vd 2009) Buumlyuumlk olasılıkla oumlğrencilerin okul iklimi algısıyla zorba ve kurban olma sıklığı

arasında iki youmlnluuml bir ilişki bulunmaktadır Zorbalığın sıklığı okul iklimini olumsuzlaştıracağı gibi

olumsuz bir okul iklimi de zorbalığın sıklığını arttıracaktır

4 Toplumsal ccedilevrenin etkisi

Zorbalık tuumlm bu kişisel ailesel ve okulla ilgili etkenlerin oumltesinde daha geniş anlamda toplumsal

ccedilevreden de etkilenir Guumlvenli olmayan bir mahalle ve yoksulluk sıklıkla zorbalıkla ilişkili

bulunmuştur (White ve Mason 2012) Saldırgan davranışların model alındığı ccedilevrelerde zorbalığın

arttığını ortaya koyan ccedilalışmalar da bulunmaktadır (Barboza vd 2009) Televizyon ve video

oyunlarında izlenen saldırganlığın zorbalıkla ilişkisine dikkat ccedileken ccedilalışmalar vardır (Olson vd

2009) Ancak bu ccedilalışmalarda da neden sonuccedil ilişkisi net değildir Araştırma bulgularına goumlre zorbalık

ya da diğer saldırganlık iccedileren davranışlara maruz kalanların zorbalığın kabul edilebilir olduğunu accedilık

ya da oumlrtuumlluuml biccedilimde goumlsteren veveya bu davranışları oumlduumlllendiren yetişkinlerle etkileşimde

bulunanların erkeksi normlar ve homofobik duumlşuumlncenin baskın olduğu kuumlltuumlrel ccedilevrelerde yetişenlerin

zorbalık davranışını goumlsterme olasılıkları yuumlksektir (Swearer Wang Berry ve Myers 2014)

Zorbalığın Yaygınlığı

UNESCOrsquonun 2011 Global Education Digest (Kuumlresel Eğitim Oumlzeti) raporunda duumlnyada oumlğrencilerin

20rsquosinin zorbalığa uğradığı bildirilmiştir İlk ve ortaokullarda toplam 123 milyar oumlğrenci olduğu ve

bunun 20rsquosinin de 246 milyon olduğu hesap edilmiştir Bir başka ifadeyle her yıl 246 milyon ccedilocuk

ve ergenin zorbalığın herhangi bir biccediliminden etkilendiği tahmin edilmektedir

Zorbalık okul oumlncesi bakım veveya eğitim kurumlarında başlamaktadır Tuumlrkiyersquode ccedilocukluk

yıllarında yaşanan zorbalık iccedilin sınırlı sayıda ccedilalışma vardır Bu konuda yapılmış en kapsamlı

ccedilalışmalardan birinde Pişkin (2010) 4-8 sınıf aralığında toplam 1154 oumlğrenci ile ccedilalışarak 351rsquoinin

ldquokurbanrdquo 302rsquosinin ldquozorbardquo 62rsquosinin ise ldquohem zorba hem de kurbanrdquo olduğunu rapor etmiştir

Kartal ve Bilginrsquoin (2012) ccedilalışmasında 4-8 sınıflarında oumlğrenim goumlren 688 oumlğrencinin yalnızca frac14rsquouuml

zorbalıkta zorba veya kurban olarak yer almadığını bildirmiştir Cinsiyet accedilısından kızların erkek

oumlğrencilerden daha fazla oranda zorbalığa uğradığını bildirdiği goumlruumllmektedir

Fekkes ve arkadaşları (2006) zorbalık kurbanlarının diğer ccedilocuklara kıyasla psikosomatik ve

psikososyal problem yaşama olasılıklarının ccedilok daha yuumlksek olduğuna dikkat ccedilekmişlerdir Zorbalığa

maruz kalma yetişkinlikte de etkili olabilecek psikolojik baskı psikosomatik hastalıklar fiziksel

rahatsızlıklar intihara dek gidebilen depresyon sosyal uyumda bozulma sosyal izolasyon ve madde

kullanımı ile ilişkili bulunmuştur Zorbalık hem kurbanlar hem de zorbaların akademik başarısını

olumlu sosyal becerilerini ve psikolojik iyi oluşlarını etkiler (Arnarsson ve Bjarnason 2018) O halde

zorbalığın okul yıllarındaki travmatik etkisi yaşam boyu devam ederek toplum sağlığını da olumsuz




54

youmlnde etkileyebilmektedir Bu nedenle okul ortamında zorbalık ccedilok dikkate alınması gereken bir kamu

sağlık sorunudur Zira ccedilocuk bu ccedilevre uumlzerinde hiccedilbir kontrole sahip değildir (Craig vd 2009)

Tuumlrkiyersquode zorbalıkla ilgili ccedilalışmalar son yıllarda artmakla birlikte eldeki veriler genel resmi goumlrmek

iccedilin yeterli değildir Ccedilalışmaların ccediloğu buumlyuumlk kentlerde ve kuumlccediluumlk oumlrneklem gruplarıyla yapılmıştır Bu

konuda yeterli veriye sahip olunmaması yasal politik ve uygulamalı ccediloumlzuumlm uumlretmenin oumlnuumlndeki en

oumlnemli engellerden birisidir Bu bağlamda mevcut araştırmada ortaokul oumlğrencilerinin ev ve okul

yaşantılarında zorbalığa etki eden faktoumlrler incelenmiştir Karma youmlntem desenlerinden accedilımlayıcı sıralı desen aracılığıyla yuumlruumltuumllen bu araştırma iki aşamadan oluşmaktadır Birinci aşamada

Ccedilocukların Yaşam Biccedilimi ve Okul Performansı Oumlğrenci Anketi aracılığıyla zorbalığın yaygınlığı

cinsiyet okul dışı etkinliklere katılım guumlnluumlk bilgisayar veya video oyunu oynama ve televizyon

seyretme suumlresi teneffuumlste arkadaşlarla oynama ve oumlğrencinin kendini değerlendirmesi ile zorbalık arasındaki ilişki belirlenmiştir İkinci aşamada ise ankette ldquoDiğer ccedilocuklar tarafından zorbalığa

uğruyorumrsquo ve lsquoDiğer ccedilocuklara zorbalık yaparımrsquo maddelerine ldquosık sık rdquo veya ldquoher zaman veya

hemen hemen her guumlnrdquo değerlendirmesini yapan oumlğrencilerle goumlruumlşme yoluyla zorbalık esnasında

yaşananlar ayrıntılı olarak tespit edilmiştir Boumlylelikle niceliksel ve niteliksel yaklaşımlarla ortaokul

oumlğrencilerinin ev ve okul yaşantılarında zorbalığa etki eden faktoumlrlerin ccedilok youmlnluuml ve kapsamlı bir

şekilde belirlenmesi amaccedillanmıştır Bu genel amaccedil doğrultusunda araştırmanın nicel ve nitel verileri

ile şu sorulara yanıt aranmıştır

1 Oumlğrenciler arasında zorbalığın yaygınlığı hangi duumlzeydedir

2 Cinsiyet okul dışı etkinliklere katılma guumlnluumlk bilgisayar veya video oyunu oynama ve

televizyon seyretme suumlresi teneffuumlste arkadaşlarıyla oynama ve oumlğrencinin kendini

değerlendirmesi ile zorbalık arasında ilişki var mıdır

3 Sınıf duumlzeyine goumlre zorbalıkta yer alma bakımından farklılık var mıdır

4 Zorbalığa uğrandığında neler yapılmaktadır

5 Zorbalık tuumlrleri nelerdir

6 Zorbalık davranışları hangi sıklıkla tekrarlanmaktadır

7 Zorbalık kimlere anlatılmaktadır

8 Zorbalığa ne şekilde tepki verilmektedir

9 Zorbalık nerelerde yaşanmaktadır

10 Zorbalık yapıldığında oumlğretmen var mıdır

Youmlntem

Araştırma Deseni

Bu araştırma karma youmlntem desenlerinden accedilımlayıcı sıralı desen aracılığıyla gerccedilekleştirilmiştir

Sosyal bilim araştırmalarında karma youmlntem nicel ve nitel araştırma youmlntem yaklaşım ve kavramlarını

tek bir ccedilalışmayla birleştiren bir teknik olarak tanımlanmaktadır (Johnson ve Onwuegbuzie 2004)

Başka bir ifadeyle karma youmlntem araştırması tek bir araştırma projesinde nitel ve nicel verilerin

kullanılmasını iccedilermekte olup (Halcomb ve Hickman 2015) youmlntemin temel varsayımı niteliksel ve

niceliksel yaklaşımların bir arada kullanılmasının bir araştırma problemini her iki yaklaşımın yalnız

kullanılmasından daha kapsamlı accedilıklaması olarak ifade edilebilir (Creswell 2014) Bu araştırmada

uygulanan accedilımlayıcı sıralı desende araştırma problemi ile ilgili olarak oumlncelikle nicel veriler

toplanmakta ardından nitel veriler toplanmaktadır (Creswell ve Clark 2015)

Cilt 7 Sayı 1 2019



55

Ccedilalışma Grubu

Bu araştırmada ccedilalışma grubu karma youmlntem araştırması tasarımlarında uygulanan sıralı karma

youmlntem oumlrneklemine (nicel-nitel) goumlre belirlenmiştir Bu oumlrneklem tuumlruuml karma metodun uygulandığı

araştırmalarda en yaygın olan oumlrnekleme tuumlruumlduumlr (Teddlie ve Yu 2007) Bu teknikte nicel aşamadaki

oumlrneklem daha sonraki nitel aşamada oumlrneklem tespit etmek iccedilin belirleyici olmaktadır (Baki ve

Goumlkccedilek 2012) Verilerin analizinden oumlnceki aşamada araştırma sonuccedilları hakkında en iyi veriyi

sağlayacak katılımcılar seccedililmektedir Bu sayede araştırmanın ilk aşamasında toplanan veriler bir

sonraki aşamada verilerin toplanmasına katkı sağlamaktadır (Driscoll Yeboah Salib ve Rupert 2007

21) Karma youmlntem oumlrneklem stratejilerinde hem olasılıklı oumlrnekleme hem de amaccedillı oumlrnekleme

teknikleri uygulanarak araştırma iccedilin gerekli birim veya olayların belirlenmesi sağlanmaktadır (Baki ve

Goumlkccedilek 2012)

Bu kapsamda Bursa merkezde bulunan ve basit seccedilkisiz oumlrnekleme youmlntemine goumlre seccedililen on dokuz

ortaokulda oumlğrenim goumlren 5 sınıf oumlğrencileri nicel verilerin toplanması iccedilin ccedilalışma grubunu

oluşturmaktadır Nicel veriler bu ortaokullarda bulunan 5 sınıf şubelerinden seccedilkisiz olarak belirlen

şubelerde oumlğrenim goumlren oumlğrencilerden toplanmıştır Nitel veriler ise amaccedillı oumlrnekleme youmlntemine goumlre

anket formunu tamamlayan oumlğrencilerden sorulara verdikleri yanıtlar ışığında zorbalığa uğradığını veya zorbalık yaptığını belirten oumlğrencilerden oluşmaktadır Ccedilalışma grubuna ilişkin veriler Tablo 1rsquode

verilmiştir

Tablo 1


OKUL KODU A B C D E F G H I J

Toplam 5 Sınıf Şubesi 7 11 11 9 5 18 15 8 15 5

Okuldaki 5 Sınıf Oumlğrenci

Sayısı

237 449 345 283 169 606 601 262 79 79

Uygulama Yapılan Şube Sayısı 3 4 4 3 3 4 4 4 3 3

Şubelerdeki Oumlğrenci Sayısı 101 170 123 92 104 137 160 157 99 86

Uygulama Yapılan Oumlğrenci

Sayısı

92 165 108 87 95 120 151 125 79 79

Zorbalığa Uğradığını Belirten

Oumlğrenci Sayısı

7 13 6 5 13 - 4 7 10 9

Zorbalık Yaptığını Belirten


2 2 6 3 5 - - 12 4 -

OKUL KODU K L M N O P R S T TOPLAM



Sayısı

442 433 229 128 143 239 86 400 181 5391




Sayısı

93 93 72 32 44 57 61 184 86 1823



2 - 9 - - 3 11 - 6 105



- - 1 - - 3 1 - 2 41

Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi araştırma anketi toplam 19 okul ve 69 şubede oumlğrenim goumlren 1823

oumlğrenciye uygulanmıştır Oumlğrencilerin 799rsquou (44) kız 1024rsquouuml (56) ise erkektir 14 okuldan 105




56

oumlğrenci zorbalığa uğradığını 11 okuldan 41 oumlğrenci zorbalık yaptığını belirtmiştir Zorbalığa

uğradığını belirten oumlğrencilerden 103rsquouuml ve zorbalık yaptığını belirten oumlğrencilerden ise 38 ile goumlruumlşme

yapılmıştır

Veri Toplama Araccedilları

Araştırmanın nicel verileri Kontak (2016) tarafından geliştirilen ve araştırmacılar tarafından Tuumlrkccedileye

uyarlanan Ccedilocukların Yaşam Biccedilimi ve Okul Performansı Oumlğrenci Anketi (2003 Childrenrsquos Lifestyle

and School Performance Student Survey) aracılığıyla toplanmıştır Oumlğrencilerin okul iccedilinde ve dışında

katıldıkları etkinlikleri kendileri ile ilgili duumlşuumlncelerini ve arkadaşlarıyla olan ilişkilerini oumlğrencinin

goumlzuumlyle belirlemek amacıyla hazırlanan Ccedilocukların Yaşam Biccedilimi ve Okul Performansı Oumlğrenci

Anketi iki ana boumlluumlmden oluşmaktadır Birinci boumlluumlm olan lsquoYer AldığımKatıldığım Etkinliklerrsquo

başlığı altında iki alt boumlluumlm ve boumlluumlmlere ait toplam 9 soru bulunmaktadır İkinci boumlluumlm olan

lsquoArkadaşlarımrsquo başlığı altında ise on doumlrt soru yer almaktadır Anket optik form biccediliminde

duumlzenlenmiş olup formlar optik form okuma cihazında okutularak veriler elde edilmiştir Ankette

lsquoOkul saatleri dışında resim tiyatro muumlzik gibi dersler almak veya bu gruplara katılmakrsquo lsquoSınıfınızda

kimlerden hoşlanırsın rsquo lsquoBilgisayar veya video oyunları oynamakrsquo lsquoTeneffuumlste genellikle kiminle

oynarsınrsquo lsquoHiccedil arkadaşım yokmuş gibi hissediyorumrsquo lsquoDiğer ccedilocuklar tarafından zorbalığa

uğruyorumrsquo ve lsquoDiğer ccedilocuklara zorbalık yaparımrsquo şeklinde oumlğrencilerin zorbalık ile ilişkisini ortaya

koymaya youmlnelik maddeler yer almaktadır Bu araştırmada oumlğrencilerin akademik başarılarına youmlnelik

herhangi bir veri toplanmamıştır

Oumlğrenci goumlruumlşme formları Nitel verileri toplamak amacıyla araştırmacılar tarafından alanyazın

incelemesiyle (Mishna 2004 Topccedilu ve Erdur Baker 2016 Salmivalli 2010) goumlruumlşme formları yarı-

yapılandırılmış biccedilimde konu alanında araştırma yapmış iki oumlğretim uumlyesi ve iki rehber oumlğretmeninin

goumlruumlşleri alınarak okul zorbalığının bileşenlerini yansıtacak şekilde hazırlanmıştır Bu bileşenler

arasında zorbalığı yapan ve zorbalığa uğrayanların cinsiyet ve sınıf duumlzeyleri zorbalığın yaşandığı

yerler zorbalığa verilen tepkiler ile oumlğretmenlerin zorbalıkta ne şekilde sorumluluk aldığı yer

almaktadır Zorbalığa uğrayan ve zorbalık yapan oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan goumlruumlşme formu toplam

on bir sorudan oluşmaktadır Zorbalığa uğrayan oumlğrenciler iccedilin hazırlanan goumlruumlşme formunda lsquoZorbalık

yapan sana ne yaptı veya ne soumlyledirsquo lsquoKendini iyi hissetmek iccedilin bir şeyler yapmayı denedin mirsquo

gibi zorbalık davranışlarını ve oumlğrencilerin bu durumda verdikleri tepkilerinin accedilığa ccedilıkarılmasının

amaccedillandığı sorular yer almaktadır Zorbalık yapan oumlğrencilere youmlnelik hazırlanan goumlruumlşme formunda

ise lsquoZorbalık yaptığın kişilere neden boumlyle davrandınrsquo lsquoZorbalık yaptığında kendini nasıl

hissediyorsunrsquo gibi zorbalık davranışlarının nedenlerini ve bunu yapan oumlğrencilerin duygularının

accedilığa ccedilıkarılmasının amaccedillandığı sorular yer almaktadır

Verilerin Toplanması

Araştırmanın nicel verileri 2016-2017 eğitim-oumlğretim yılının Nisan ayında araştırmacılar tarafından

ders saatleri iccedilinde gerekli izinler Bursa İl Milli Eğitim Muumlduumlrluumlğuumlnden alınarak toplanmıştır Optik

form biccediliminde hazırlanan Ccedilocukların Yaşam Biccedilimi ve Okul Performansı Oumlğrenci Anketirsquonden her

oumlğrenciye birer tane verilecek şekilde anketler poşetlenmiş ve sınıf ortamında oumlğrencilere dağıtılmıştır

Anket sınıf ortamında oumlğrenciler tarafından tamamlanmıştır

Goumlruumlşme youmlntemiyle toplanan nitel veriler ise 2016-2017 eğitim-oumlğretim yılın Mayıs ayında okul

rehber oumlğretmenleri tarafından rehberlik saatleri iccedilinde oumlğrencilerle yuumlz yuumlze goumlruumlşme yapmak

Cilt 7 Sayı 1 2019



57

suretiyle toplanmıştır Araştırma izni vermeye yetkili merciinin talebi ve oumlğrencilerin okul rehber

oumlğretmenine daha iccedilten yanıtlar verecekleri duumlşuumlnuumllerek goumlruumlşmeler rehber oumlğretmenler tarafından

yapılmıştır Bir goumlruumlşme yaklaşık 10-15 dakika suumlrmuumlştuumlr Oumlğrencilerin verdikleri yanıtlar rehber

oumlğretmenler tarafından goumlruumlşme formuna işlenmiştir

Araştırmacının Roluuml

Araştırmanın nicel verileri araştırmacılar tarafından sınıf ortamında oumlğrencilerden toplanmıştır Veri

toplama suumlrecinde araştırmaya katılan oumlğrencilere akran zorbalığı ve etkileri ile araştırmanın oumlnemi

hakkında araştırmacılar tarafından accedilıklama yapılmış ve oumlğrencilerin tuumlm sorularına iccediltenlikle yanıt

verilmiştir Ayrıca oumlğrencilere anket hakkında gerekli accedilıklamalar yapılmış ve sorulara nasıl yanıt

verileceği hakkında accedilıklamalar yapılmıştır Zorbalıkta zorba veya kurban olarak yer aldığını doğrudan

ifade etmek oumlzellikle de duygusal ve toplumsal accedilıdan hiccedil kolay bir şey değildir Zorbalıkta bir tarafta

birilerini uumlzen canını acıtan bireyler diğer tarafta uumlzuumllen canı acıyan bireyler bulunmaktadır

Okullardaki rehber oumlğretmenler aynı zmanda zorbalık ve benzeri istenmeyen durumların hem

azaltılmasında hem de oumlnlenmesinde anahtar rol oynamaktadır Zorbalıkla karşı karşıya kalındığında

hem oumlğrencilerin hem de oumlğretmen ve idarecilerin başvurduğuyardım aldığı kişiler arasında ilk sırada

rehber oumlğretmenler yer almaktadır Bu nedenlerle goumlruumlşmelerin zorbalığa uğrayan ve zorbalık yapan

oumlğrencilerin tanıdığı rehber oumlğretmenler tarafından yapılması iccedilin okul idarelerinden destek alınmıştır

Araştırmacılar rehber oumlğretmenlere araştırmanın amacı goumlruumlşmenin iccedileriği hakkında bilgi vermiştir

Verilerin Analizi

Anketler optik form cihazında okutularak Microsoft Excel programına oradan da SPSS programına

aktarılmıştır Nicel verilerle frekans ve yuumlzde hesaplamaları pearson korelasyon testi ve ki kare testi

nitel verilerle betimsel analiz ve iccedilerik analizi yapılmıştır Betimsel analizde elde edilen veriler daha

derin bir işleme tabi tutularak iccedilerik analizi yoluyla farkedilmeyen kavram ve temalara ulaşılmıştır

Katılımcıların sorulara vermiş oldukları yanıtlar oumlnce temalar altında gruplandırılmış ardından ortaya

ccedilıkan temalar etkileşimli bir biccedilimde yorumlanarak yeni kavramlara ulaşılmıştır Araştırmada

inandırıcılığı sağlamak iccedilin ayrıntılı bilgilere ulaşmak amacıyla derin odaklı sorulara yer verilmiş

goumlruumlşmeler oumlğrencilerin oumlğretmenleri tarafından yapılmış ve katılımcılardan teyit alınmıştır

aktarılabilirliği sağlamak iccedilin nitel verileri amaccedillı oumlrnekleme youmlntemine goumlre toplanmış ayrıntılı

betimlemeler yapılmış ve tutarlığı sağlamak iccedilin araştırmacıların roluuml belirlenmiş ve araştırmanın tuumlm

aşamalarında araştırmacılar roluumlne uygun hareket etmiştir

Bulgular

Ccedilocukların Yaşam Biccedilimi ve Okul Performansı Oumlğrenci Anketirsquone ilişkin bulgular oumlğrencilerin

cinsiyet değişkenine goumlre anket sorularına verdikleri yanıtların değerlendirilmesi oumlğrencilerin cinsiyet

etkinliklere katılma arkadaşlık ilişkileri kendilerini nasıl hissettikleri ve zorbalıkta yer alma durumları

arasındaki ilişkinin tespit edilmesi olmak uumlzere uumlccedil başlık altında sunulmuştur

Cinsiyet ve Zorbalıkta Yer Alma Durumları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Oumlğrencilerin zorbalık durumları belirlenirken lsquoDiğer ccedilocuklar tarafından zorbalığa uğruyorumrsquo

sorusuna lsquoSık sıkrsquo veya lsquoHer zaman veya hemen hemen her guumlnrsquo yanıtını verenler lsquoKurbanrsquo lsquoDiğer




58

ccedilocuklara zorbalık yaparımrsquo sorusuna lsquoSık sıkrsquo veya lsquoHer zaman veya hemen hemen her guumlnrsquo yanıtını

verenler lsquoZorbarsquo bu iki soruya birden lsquoSık sıkrsquo veya lsquoHer zaman veya hemen hemen her guumln yanıtını

verenler lsquoZorbaKurbanrsquo ve iki soruya ldquoAsla veya hemen hemen hiccedilbir zamanrdquo veya ldquobazenrdquo yanıtını

veren oumlğrenciler ise lsquoSeyircirsquo olarak sınıflandırılmıştır

Tablo 2

Oumlğrencilerin Cinsiyet ve Zorbalık Durumları

Cinsiyet N Seyirci Zorba Mağdur ZorbaMağdur p

Kız

778

723 7 37 11

000

929 09 48 14

Erkek

980

843 25 96 16

86 26 98 16

Toplam

1758

1566 32 133 27

891 18 76 5

Tablo 2 incelendiğinde araştırmaya katılan 5 sınıf oumlğrencilerinin buumlyuumlk ccediloğunluğunun zorbalıkta

doğrudan yer almağı goumlruumllmektedir Bununla birlikte zorbalıkta yer alma oranları arasında en yuumlksek

oranda (98) zorbalığa uğramanın olduğu goumlruumllmektedir

Oumlğrencilerin cinsiyet ve zorbalık durumları arasında ilişki olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan

Ki Kare testi sonuccedilları cinsiyet ve zorbalık durumları arasında ilişki olduğunu goumlstermektedir Kız

oumlğrenciler seyirci kategorisinde (929) erkek oumlğrencilere (86) oranla daha fazla iken zorbalıkta yer

alma kategorilerinde ise erkek oumlğrencilere oranla daha az yer aldığı goumlruumllmektedir Bir başka ifadeyle

erkek oumlğrenciler kız oumlğrencilere goumlre hem anlamlı duumlzeyde yuumlksek oranda zorbalık yapmakta hem de

zorbalığa uğramaktadır

Oumlğrencilerin Etkinliklere Katılım Boumlluumlmuuml Verilerinin Değerlendirilmesi

Bu boumlluumlm oumlğrencilerin guumlz yarıyılında okul dışındaki zamanlarda katıldıkları etkinlikleri ve

sıklıklarını tespit etmeye youmlnelik yedi maddeden oluşmaktadır Bahsedilen maddelere oumlğrencilerin

verdikleri yanıtların madde ortalamaları aşağıdaki tabloda yer almaktadır

Tablo 3

Oumlğrencilerin Zorbalık Durumlarına Goumlre Anketin Birinci Boumlluumlm Madde Ortalamaları

Seyirci Zorba Mağdur ZorbaMağdur

Yanınızda size yol goumlsteren olmadan spor veya fiziksel

etkinlik yapmak Kız 235 257 269 291

Erkek 265 200 275 263

Beden Eğitimi dersi dışında bir oumlğretici veya antrenoumlrle

spor yapmak Kız 165 186 169 155

Erkek 218 224 225 229

Okul saatleri dışında resim tiyatro muumlzik gibi dersler

almak veya bu gruplara katılmak Kız 162 186 160 155

Erkek 151 192 166 180

Eğlenme amaccedillı okumak Kız 292 300 311 309

Erkek 274 225 252 236

Toplam Kız 858 929 910 910

Erkek 910 828 903 943

Cilt 7 Sayı 1 2019



59

Not 1 Birinci boumlluumlm madde ortalamaları minimum 1 maksimum 4 olabilir Maddelerin puan ortalamasının artması olumlu

oumlzelliklerin de arttığını goumlstermektedir

Anketin birinci boumlluumlmuumlnde oumlğrencilerden guumlz yarıyılında okulda olmadığı zamanlarda katıldığı

etkinlikleri duumlşuumlnmeleri istenmiştir Bulgular incelendiğinde zorbalıkta yer almaları bakımından tuumlm

gruplarda puan ortalamalarının birbirine ccedilok yakın olduğu goumlruumllmektedir Puan ortalamaları 828-943

arasında değişmektedir En yuumlksek puan ortalaması (943) hem zorbalık yapan hem de zorbalığa

uğrayan erkek oumlğrencilere en duumlşuumlk puan ortalaması (858) ise zorbalıkta herhangi bir şekilde yer

almayan kız oumlğrencilere aittir Zorbalıkta yer alma durumlarına goumlre oumlğrencilerin etkinliklere

katılımları incelendiğinde

Bir yol goumlsteren olmadan spor veya fiziksel etkinliklere en sıklıkla hem zorbalığa uğrayan hem de

zorbalık yapan kız oumlğrencilerin katıldığı en az sıklıkla ise zorbalık yapan erkek oumlğrencilerin katıldığı

Beden Eğitimi dersi dışında bir oumlğretici veya antrenoumlrle spor yapma sıklıklarının oumlzellikle de kız

oumlğrenciler arasında tuumlm gruplarda ccedilok duumlşuumlk olduğu (155-189) Okul saatleri dışında resim tiyatro

muumlzik gibi dersler alma veya bu gruplara katılma sıklıklarının tuumlm gruplarda ccedilok duumlşuumlk olduğu ve en

duumlşuumlk sıklıkla zorbalıkta herhangi bir şekilde yer almayan erkek oumlğrencilerin bu tuumlr faaliyetlere

katıldığı goumlruumllmektedir

Tuumlm gruplarda kız oumlğrencilerin erkek oumlğrencilere goumlre daha sıklıkla eğlenme amaccedillı okuduğu ve en

yuumlksek sıklıkla zorbalığa uğrayan kız oumlğrencilerin eğlenme amaccedillı okuduğu goumlruumllmektedir Ayrıca

zorbalıkta yer alma ile ortaokul oumlğrencilerinin okul dışı etkinliklerine katılım puan ortalamaları

arasında negatif (N=1671 Anlamlılık= 037 Korelasyon= 051 plt005) bir ilişki olduğu

belirlenmiştir Kısaca zorbalıkta herhangi bir şekilde yer alan oumlğrenciler zorbalıkta herhangi bir

şekilde yer almayan oumlğrencilere goumlre okul dışı etkinliklerde daha az sıklıkla yer almaktadır Bu durum

aynı zamanda zorbalıkta herhangi bir şekilde yer almanın oumlğrencilerin okul dışı etkinliklere katılımını

olumsuz youmlnde etkilediğini goumlstermektedir

lsquoOkul Saati Dışında Yapılan Etkinliklerrsquo Boumlluumlmuuml Verilerinin Değerlendirilmesi

Anketin ikinci boumlluumlmuuml oumlğrencilerin guumlz yarıyılında okul saatleri dışında her guumln ortalama olarak ne

kadar suumlre bilgisayar veya video oyunları oynama ve televizyon izleme suumlrelerini belirlemeye youmlnelik

iki maddeden oluşmaktadır

Tablo 4

Oumlğrencilerin Zorbalık Durumlarına Goumlre Anketin İkinci Boumlluumlm Madde Ortalamaları


Bilgisayar veya video oyunları oynamak

(guumlnluumlk)

Kız 447 457 447 445

Erkek 392 404 386 300

Televizyon izlemek (guumlnluumlk) Kız 376 314 384 336

Erkek 385 358 374 354

Toplam Kız 823 771 831 782

Erkek 778 758 761 662

Not 2 İkinci boumlluumlm madde ortalamaları minimum 1 maksimum 5 olabilir Maddelerin puan

ortalamasının artması olumlu oumlzelliklerin de arttığını goumlstermektedir

Bu boumlluumlme youmlnelik oumlğrenci puan ortalamaları incelendiğinde en az bilgisayarvideo oyunu oynayan ve

televizyon seyredenlerin (831) zorbalığa uğrayan kız oumlğrenciler olduğu en fazla bilgisayarvideo

oyunu oynayan ve televizyon seyredenlerin (662) hem zorbalığa uğrayan hem de zorbalık yapan




60

zorbamağdur erkek oumlğrenciler olduğu goumlruumllmektedir Ayrıca oumlğrencilerin zorbalıkta herhangi bir

şekilde yer almaları ile guumlnluumlk bilgisayar veya video oyunları oynama suumlrelerinin puan ortalamaları

arasında negatif ilişki olduğu (N= 1780 Anlamlılık= 013 Korelasyon= -059 plt 005) belirlenmiştir

Bu sonuccedil zorbalıkta herhangi bir şekilde yer alan oumlğrencilerin guumlnluumlk bilgisayar veya video oyunlarını

zorbalıkta herhangi bir şekilde yer almayan oumlğrencilere goumlre daha sıklıkla oynadıklarını

goumlstermektedir Araştırmaya katılan oumlğrencilerin guumlnluumlk televizyon seyretme suumlrelerinin puan

ortalamaları ile zorbalıkta yer alma veya almamaları arasında ise herhangi bir ilişki bulunmamaktadır

Bir başka ifadeyle araştırma grubunda yer alan oumlğrenciler iccedilin zorbalıkta yer alıp almama durumu

televizyon izleme suumlresi uumlzerine etki etmemektedir

lsquoArkadaşlarımrsquo Boumlluumlmuuml Verilerinin Değerlendirilmesi

Bu boumlluumlm oumlğrencilerin sınıfta kimlerden hoşlandıkları teneffuumlste kimlerle oynadıkları ve sıklıkla

kimlerle zaman geccedilirdiklerini belirlemeye youmlnelik seccedilenek sayıları birbirinden farklı uumlccedil maddeden

oluşmaktadır

Tablo 5

Oumlğrencilerin Zorbalık Durumlarına Goumlre Oumlğrenci Anketinin Uumlccediluumlncuuml Boumlluumlm Madde Ortalamaları


Sınıfında kimlerden hoşlanırsın Kız 318 271 278 282

Erkek 331 267 289 306

Teneffuumlste genellikle kimlerle oynarsın Kız 261 271 243 245

Erkek 269 254 238 25

Arkadaşlarınla hangi sıklıkta birlikte olursun Kız 374 4 343 318

Erkek 386 356 347 337

Toplam Kız 953 943 865 845

Erkek 986 879 877 894

Not 3 Uumlccediluumlncuuml boumlluumlmde oumlğrencilerin ldquosınıfında hoşlandığı kişilerirdquo oumllccedilen madde ortalaması minimum

1 maksimum 4 ldquoteneffuumlste oynadığı kişilerirdquo oumllccedilen madde ortalaması minimum 1 maksimum 3

ldquoarkadaşlarıyla birlikte olmardquo durumunu oumllccedilen madde ortalaması minimum 1 maksimum 5 olabilir

Maddelerin puan ortalamasının artması olumlu oumlzelliklerin de arttığını goumlstermektedir

Bu boumlluumlme youmlnelik oumlğrenci puan ortalamalarının zorbalıkta yer alma durumları bakımından birbirine

yakın olduğu belirlenmiştir En yuumlksek puan ortalamasının 986 ile zorbalıkta hiccedilbir şekilde yer

almayan oumlğrencilere en duumlşuumlk puan ortalamasının ise 845 ile hem zorbalık yapan hem de zorbalığa

uğrayan zorbamağdur kız oumlğrencilere aittir Bir başka ifade ile zorbalığa uğrama oumlğrencilerin

arkadaşlık ilişkilerini olumsuz şekilde etkilemektedir Bu sonuccedillar pearson korelasyon analizinde de

doğrulanmıştır Araştırmaya katılan oumlğrencilerin zorbalıkta yer alması ile arkadaşlık boumlluumlmuuml puan

ortalamaları arasında negatif bir ilişki (N= 1752 Anlamlılık= 000 Korelasyon= -139 plt 001)

olduğu belirlenmiştir

lsquoOumlğrenciyi En İyi Anlatan Durumlarrsquo Boumlluumlmuuml Verilerinin Değerlendirilmesi

Anketin doumlrduumlncuuml boumlluumlmuuml oumlğrencilerin kendilerini en iyi anlatan durumları belirlemeye youmlnelik on bir

maddeden oluşmaktadır

Cilt 7 Sayı 1 2019



61

Tablo 6

Oumlğrencilerin Zorbalık Durumlarına Goumlre Oumlğrenci Anketinin Doumlrduumlncuuml Boumlluumlm Madde Ortalamaları


Hiccedil arkadaşım yokmuş gibi hissediyorum Kız 353 343 273 336

Erkek 362 342 307 288

Geleceğimin iyi olacağını duumlşuumlnmuumlyorum

Kız 286 129 305 282

Erkek 268 233 244 250

Duumlnyaya ve olaylara bakış accedilımdan hoşlanmıyorum Kız 258 229 259 218

Erkek 260 209 240 194

Kendimden hoşlanıyorum Kız 309 386 249 264

Erkek 304 300 291 231

Mutsuz ve uumlzguumln hissediyorum Kız 323 300 233 309

Erkek 332 272 260 288

Epeycebayağı endişeliyim Kız 330 350 292 240

Erkek 337 296 291 244

Ccedilok ağlarım Kız 313 286 247 236

Erkek 344 300 310 263

Fiziksel kavgalara karışırım Kız 375 250 351 227

Erkek 352 222 306 226

Diğer ccedilocuklar bana zorbalık yapıyor Kız 377 371 162 127

Erkek 367 352 166 131

Diğer ccedilocuklara zorbalık yaparım Kız 396 157 381 109

Erkek 390 160 378 144

Dikkatini toplamakta guumlccedilluumlk ccedilekiyorum Kız 311 286 281 190

Erkek 312 268 261 260

Toplam Kız 3634 2800 3032 2600

Erkek 3628 2995 3048 2550

Not 4 Doumlrduumlncuuml boumlluumlm madde ortalamaları minimum 1 maksimum 4 olabilir Maddelerin puan


Bu boumlluumlme youmlnelik oumlğrenci puan ortalamaları incelendiğinde zorbalıkta yer almaları bakımından

grupların puan ortalamaları arasında farklılıklar olduğu goumlruumllmektedir Puan ortalamaları 2550-3634

arasında değişmektedir En yuumlksek puan ortalaması (3634) zorbalıkta hiccedilbir şekilde yer almayan kız

oumlğrencilere en duumlşuumlk puan ortalaması (2550) ise hem zorbalık yapan hem de zorbalığa uğrayan

zorbakurban olan erkek oumlğrencilere aittir Puan ortalamasının yuumlksek olması araştırmaya katılan

oumlğrenciler arasında zorbalıkta hiccedilbir şekilde yer almayan oumlğrencilerin sıklıkla arkadaşlık konusunda

kendilerini iyi hissettikleri kendilerinden ve duumlnyayaolaylara bakış accedilılarından hoşlandıkları mutlu

olduklarını nadiren endişelenip ağladıklarını fiziksel kavgalara zorbalığa nadiren karıştıklarını ve

dikkatini toplamakta nadiren zorlandıklarını goumlstermektedir Diğer taraftan hem zorbalık yapan hem de

zorbakurban oumlğrencilerin ise sıklıkla duumlnyaya bakış accedilısından hoşlanmadığı kurban olan oumlğrencilerin

sıklıkla kendilerini mutsuz hissettiği zorbakurban oumlğrencilerin sıklıkla endişelendiği kurban ve

zorbakurban kız oumlğrencilerin sıklıkla ccedilok ağladığı goumlruumllmektedir Bu boumlluumlme ait toplam puan

ortalamaları ile zorbalıkta yer almaalmama durumları arasında yapılan korelasyon analizleri

zorbalıkta herhangi bir şekilde yer alma ile oumlğrencilerin kendilerine ilişkin değerlendirme puan

ortalamaları arasında negatif bir ilkişki (N= 1637 Anlamlılık= 000 Korelasyon= -417 plt 001)

olduğunu goumlstermektedir Bu sonuccedillar zorbalıkta herhangi bir şekilde yer almanın oumlğrencilerin

kendilerini iyi hissetmemelerine neden olduğunu goumlstermektedir




62

Zorbalığa Uğrayan ve Zorbalık Yapan Oumlğrencilerle Yapılan Goumlruumlşmelerden Elde Edilen

Verilerin Analizine Youmlnelik Bulgular

Bu boumlluumlmde sınıf duumlzeyine goumlre zorbalıkta yer alma zorbalığa uğrandığında yapılanlar zorbalık tuumlrleri zorbalık davranışlarının tekrarlanma sıklığı zorbalığın anlatıldığı kişiler zorbalığa verilen

tepkiler zorbalığın yaşandığı yerler ve zorbalık yapıldığında oumlğretmenin olup olmadığını

belirlemek amacıyla zorbalıkta yer alan oumlğrencilerle yapılan goumlruumlşmelerden elde edilen nitel

verilerin analiz sonuccedillarına dair bulgular sunulmuştur Tablo 7

Zorbalığa Uğrama ve Zorbalık Yapma Sınıf Duumlzeyi

1sınıf 2sınıf 3sınıf 4sınıf 5sınıf 12 ve

3sınıf

3 ve

4sınıf

4 ve

5sınıf

Her

sınıf

Zorbalığa uğrama 5 4 5 22 55 1 4 4 5

Zorbalık yapma 4 15 19 - - - -

Anket sonuccedillarına goumlre zorbalığa uğradığı belirlenen oumlğrencilerden ikisi goumlruumlşmede zorbalık

yapmadığını ve soruyu yanlış anladıklarını belirtmiştir Oumlğrencilerin bu konuda soumlyledikleri rehber

oumlğretmenler tarafından şu şekilde ifade edilmiştir ldquoOumlğrenci herhangi bir zorbalığa uğrama bu tuumlr bir

durum hatırlamadığını belirttirdquo (Kod 1080 Rehber Oumlğretmenin notu) ldquoOumlğrenci herhangi bir yerde ve

zamanda zorbalığa uğramadığını belirtmiştir Daha oumlnce yapılan ankette bilmeyerek zorbalıkla ilgili

şıkkı işaretlediğini belirtmiştirrdquo (Kod 46 Psikolojik Danışman) Hem zorbalığa uğrayan (N=55

N=22) hem de zorbalık yapan (N=19 N=15) oumlğrencilerin sınıf duumlzeyi olarak en sıklıkla 5 ve 4 sınıfı

belirttikleri goumlruumllmuumlştuumlr Araştırmaya katılan ortaokul oumlğrencilerinin ilkokul 1 sınıftan bu yana

zorbalığa uğradığı ilkokul 3sınıftan bu yana da zorbalık yaptığı belirlenmiştir Oumlğrencilerin zorbalığa

uğrama ve zorbalık yapma durumlarının sınıf duumlzeyiyle birlikte arttığı belirlenmiştir Ayrıca hem

zorbalığa uğrayan hem de zorbalık yapan oumlğrencilerin sayısının sınıf duumlzeyiyle birlikte arttığı

belirlenmiştir Bununla birlikte beşinci sınıfta zorbalığa uğrayan oumlğrencilerin oranı 4 sınıfta zorbalığa

uğrayan oumlğrencilerin iki buccediluk katı olduğu ve oumlğrencilerden beşinin tuumlm sınıflarda zorbalığa uğradığı

goumlruumllmektedir

Tablo 8

Zorbalık Yapılan ve Zorbalık Yapanların Sınıf Duumlzeyi

Zorbalık yapılan kişilerin sınıf duumlzeyi f Zorbalık yapan kişinin sınıf duumlzeyi f

6sınıf 1 7 veya 8sınıf 4

5sınıf 19 6sınıf 5

4 ve 5sınıf 1 5 ve 6sınıf 5


3sınıf 4 Aynı sınıf 21

Uumlst sınıf 3

Hem aynı sınıf hem uumlst sınıf 3

Zorbalık yapılan oumlğrencilerin de zorbalığa uğrayan oumlğrencilerin de en sıklıkla 5 sınıf oumlğrencileri

olduğu bir başka ifadeyle araştırmaya katılan oumlğrencilerin oumlğrenim goumlrduumlğuuml sınıf duumlzeyindeki

oumlğrenciler olduğu goumlruumllmektedir Zorbalık yapılan oumlğrenciler arasında ikinci sırada 4 sınıf oumlğrencileri

yer alırken zorbalık yapan oumlğrenciler arasında ise ikinci sırada zorbalığa uğrayan oumlğrencilerin sınıf

arkadaşları yer almaktadır Ayrıca zorbalık yaptığı kişilerin 5 sınıf olduğunu belirten oumlğrencilerden

uumlccediluuml (Kod 1023 2079 2084) aynı sınıftaki arkadaşlarına zorbalık yaptığını oumlğrencilerden biri de

Cilt 7 Sayı 1 2019



63

(Kod 1919) zorbalık yaptığı kişilerin genelde kendisiyle yaşıt bazen de daha kuumlccediluumlk yaştakiler

olduğunu belirtmiştir

Tablo 9

Zorbalığa Uğrayan ve Zorbalık Yapanların Cinsiyeti

Erkek Kız Hem kız hem erkek Erkekler

Zorbalığa uğrayan 29 9 - -

Zorbalık yapan 82 6 11 4

Goumlruumlşme yapılan oumlğrenciler hem zorbalığa uğrayan hem de zorbalık yapan oumlğrencilerin en sıklıkla

erkek oumlğrenciler olduğunu belirtmiştir Zorbalığa uğrayan oumlğrenciler arasında hem erkek hem de kız

oumlğrenciler tarafından zorbalığa uğrayan oumlğrenciler olduğu belirlenmiştir Ayrıca erkek oumlğrencilerin

grup halinde de zorbalık yaptığı belirlenmiştir

Tablo 10

Oumlğrencilerin Uğradığı Zorbalık Tuumlrleri

Soumlzel f Fiziksel f Tehdit f Hırsızlık f Diğer f

Dalga geccedilme 30 Vurma 37 Tehdit etme 10 Eşyasını izinsiz

alma

2 Tuumlkuumlrme 3

Kuumlfuumlr etme 21 Doumlvme 9 Zorlama 4

Lakap takma 11 Yumruk atma 2

Alay etme 6 Tekme atma 2

Hakaret etme 3 Boğazını sıkma 1

Aşağılama 1

Oumlğrencilerin en sıklıkla fiziksel ve soumlzel zorbalığa uğradığı belirlenmiştir İlk sırada vurma ikinci

sırada dalga geccedilme uumlccediluumlncuuml sırada ise kuumlfretme davranışları bulunmaktadır

Aşağıdaki grafikte goumlruumlşme yapılan oumlğrencilerin hangi sıklıkla zorbalığa uğradığına dair analiz

sonuccedilları yer almaktadır

Grafik 1 Zorbalık Davranışlarının Tekrarlanma Sıklığı

Zorbalığa uğrayan oumlğrencilerin yarıdan fazlası (59) defalarca zorbalığa uğradığını belirtirken 27rsquosi ise

bir defa zorbalığa uğradığını belirtmiştir

59

27

8

6

0 10 20 30 40 50 60 70

Defalarca

Bir defa

Ara sıra

Birkaccedil defa

Zorbalık davranışlarının tekrarlanma sıklığı




64

Tablo 11

Zorbalığın Anlatıldığı Kişiler

N Evet Hayır Oumlğretmen Aile Yanıt

vermeyen

Zorbalığa uğrayana goumlre 105 14 21 38 32 -

Zorbalık yapana goumlre 41 - 22 15 - 4

Zorbaların yarısından fazlası zorbalığa uğrayan oumlğrencilerin bu durumu oumlğretmenlerine soumlylemediğini

belirtmesine karşın kurbanların ise 13rsquouuml zorbalığa uğradığını oumlğretmenlerine anlattığını belirtmektedir

Kurbanların 15rsquoinin bu durumu hiccedil kimseye anlatmadığı dikkat ccedilekerken zorbaların doumlrduumlnuumln ise bu

soruya yanıt vermediği goumlruumllmektedir (Kod 3104 3113 3121 4047)

Tablo 12 Zorbalığa Uğrayan Oumlğrencilerin Zorbalığa Tepkileri

Zorbalığa uğrayan oumlğrencilerin tepkileri (N= 105) f f

Herhangi bir şey yapmama 82 Şiddet uygulamayı isteyip yapamama 1

Arkadaşına soumlyleme 6 Ara sıra annesiyle konuşma 1

Karşılaşmamaya ccedilalışma 2 Dalga geccediltiği iccedilin o kişiye vurma 1

Karşılık verme 2 Oumlğretmene şikayet etme 1

Uyarma 2 Muumlduumlre soumlyleme 1

Evde suumlrekli ağlama 1 Rehber oumlğretmene soumlyleme 1

Konuşmaya ccedilalışma 1 Karşısındakine bu durumdan rahatsız olduğunu

soumlyleme

1

Alay eden kişinin annesiyle alay etme 1

Babası ve ablasını oumlğretmeniyle goumlruumlştuumlrme 1

Zorbalığa uğrayan oumlğrencilerin buumlyuumlk ccediloğunluğu zorbalığa uğradığında herhangi bir şey yapmadığı

belirmiştir Bununla birlikte oumlğrencilerden altısı bu durumu arkadaşına soumlylediğini ikişer oumlğrenci ise

zorbalık yapan kişiyle karşılaşmamaya ccedilalıştığını ona karşılık verdiğini ve onu uyardığını belirtmiştir

Tablo 13 Zorbalığa Uğrayan ve Zorbalık Yapan Oumlğrencilere Goumlre Zorbalık Yapılan Yerler

Zorbalık yapılan f Zorbalık yapan f

Sınıf 61 Sınıf 26

Okul bahccedilesi 33 Koridor 11

Koridor 25 Okul bahccedilesi 14

Oyun parkı 8 Okul ccedilıkışında 4

Mahalle 8 Okul tuvaleti 3

Tuvalet 6 Mahalle 2

Okul ccedilıkışında 7 Okul halı sahası 1

Eve doumlnuumlş yolu 5 Oyun parkı 1

Kantin 2

Okul spor salonu 1

Otobuumls durağında beklerken 1

Okul servisi 1

Hem zorbalığa uğrayan oumlğrenciler hem de zorbalık yapan oumlğrenciler zorbalığın en ccedilok sınıf okul

bahccedilesi ve koridorda olduğunu belirtmiştir Bu sonuccedillar zorbalığa uğrayan ve zorbalık yapan

oumlğrencilerin yanıtlarının birbirini doğruladığını ve zorbalığın ccediloğunlukla okulda olduğunu

goumlstermektedir

Cilt 7 Sayı 1 2019



65

Tablo 14

Zorbalık Yapan Oumlğrencilerin Goumlruumlşlerine Goumlre Zorbalık Yapma Nedenleri

Zorbalık yapan oumlğrencilerin zorbalık yapma

nedenleri f


nedenleri f

Kendisiyle dalga geccedililmesi alay edilmesi 8 Lakap takılması 1

Kendisine kuumlfuumlr edilmesi 5 Oyununun bozulması 1

O kişiyi sevmemesi 3 Sinirlendirilmesi 1

Oyuna alınmaması 3 Diğerlerinin canını yakması 1

Sebebinin olmaması 3 Zorbalık yaptığı kişinin boyunun kısa olması 1

Kendisine vurulması 2 Sınıfta zorla konuşturulması 1

Kendisine kuumlfredilmesi 2 Canının sıkılması 1

Yuumlzuumlne bakılarak kendisine guumlluumlnmesi 1 Diğer kişinin uygunsuz davranması 1

Boş yere oumlğretmene şikacircyet edilmesi 1 Parasının alınmaya ccedilalışılması 1

Kendisine vurulması 1 Sevdiği arkadaşıyla kendisini ayıracağını duumlşuumlnerek

o kişinin dışlanmasını istemesi 1

Zorbalık yaptığı belirlenen oumlğrencilerin ldquoZorbalık yaptığın kişilere neden boumlyle davrandınrdquo sorusuna

verdikleri yanıtların dağılımı incelendiğinde oumlğrencilerin en sıklıkla ilk sırada kendileriyle dalga

geccedililmesi alay edilmesi nedeniyle bir başka deyişle soumlzel zorbalığa uğradıkları iccedilin zorbalık

yaptıklarını belirttikleri goumlruumllmektedir Bunu ikinci sırada kuumlfuumlr edilmesi uumlccediluumlncuuml sırada ise zorbalık

yapılan kişinin sevilmemesi oyuna alınmaması ve herhangi bir nedeninin olmaması izlemektedir Bu

nedenlere youmlnelik oumlğrencilerin verdikleri yanıtlardan bazıları şu şekildedir Dalga geccedilme nedeni

ldquoKilomla dalga geccediltiği iccedilinrdquo (Kod 5097) ldquoBoyu kısa olduğu iccedilin kuumlccediluumlk enişte ve farerdquo dedimrdquo

(Kod 2079) ldquoO bana lakap taktığı iccedilin ben de ona taktım ve dalga geccediltimrdquo (Kod 9088) ldquoBenimle

alay ediyorlar Ben de onlarla alay ediyorum Onları doumlvuumlyorumrdquo (Kod 8114) ldquoBenimle dalga geccediltiği

iccedilin ben de ona lakap taktımrdquo (Kod 8007) ldquoHalısahada oyun oynamama izin vermediği iccedilinrdquo (Kod

8048) ldquoSuumlrekli benimle dalga geccediliyorlar Ben de suumlrekli doumlvuumlyorumrdquo (Kod 8080) ldquoBenimle alay

ediyorlar Ben de onlarla alay ediyorum Onları doumlvuumlyorumrdquo (Kod 8114)

Tablo 15

Zorbalık Yapıldığında Oumlğretmenin Olup Olmaması

N Evet Hayır Bazen

Yanıt

vermeyen

Kurbana goumlre 105 16 67 4 18

Zorbaya goumlre 41 16 20 - 4

Zorbalığa uğrayan oumlğrencilerin de zorbalık yapan oumlğrencilerin de yarısından fazlası zorbalığın

yapıldığı yerlerde oumlğretmenlerin olmadığını belirtmiştir Zorbalığa uğradığında oumlğretmen olmadığını

soumlyleyen oumlğrencilerden ikisinin soruya yanıtları şu şekildedir ldquoYoktu Genelde tenffuumlslerde oluyorrdquo

(Kod 1344) ldquoSaccedilımı kesmeye ccedilalışırken goumlrmedirdquo (Kod 2073) Zorbalığa uğradığında oumlğretmenin

olduğunu soumlyleyen oumlğrencilerden ikisinin yanıtları ise şu şekildedir ldquoO ccedilocuğu bir daha yapmaması

iccedilin ikaz ettirdquo (Kod 84) ldquoKoridorda goumlrduumllerrdquo (Kod 1173) Bu sonuccedillar aynı zamanda zorbalığın

ccediloğunlukla oumlğretmenlerin bulunmadığı yer ve zamanlarda yapıldığını goumlstermektedir




66

Tablo 16

Oumlğretmenlerin Zorbalık Yapıldığını Goumlrduumlğuumlnde Yaptıkları

Kurbanın soumlyledikleri f Zorbanın soumlyledikleri f

Hiccedilbir şey 17 Yanıt vermeyen 17

Kızma 15 Oumlğrencilerle konuşma 7

Uyarma 7 Kızma 5

Konuşarak rahatlama 7 Oumlğrencileri barıştırma 5

Kavgayı ayırmaya ccedilalışma 4 Kavgayı ayırmaya ccedilalışma 4

Tehdit etme 3 İdareye goumlnderme 3

İdareye goumltuumlrme 1 Bir tepki vermeme 2

Notunu duumlşuumlrmekle tehdit etme 1 Kavgayı ayırma 2

Zorbalık hakkında sınıfı bilgilendirme 1 Okul idaresine goumlnderme 2

Sınıf oumlğretmeniyle goumlruumlşme 1 Uyarma 2

Sinirlenme 2

Oumlğrencilerle konuşma 2

Oumlğrencileri barıştırma 1

Oumlğrencilerden ikisi zorbalığa uğradığını utandıkları iccedilin oumlğretmenlerine soumlyleyemediklerini

belirtmiştir Oumlğretmenlerin zorbalık yapıldığını goumlrduumlğuumlnde yaptıkları hakkında zorbalığa uğrayan

oumlğrencilerden bazılarının yanıtları şu şekildedir ldquoOumlğretmen goumlrduumlğuumlnde yanımıza gelip zorbalık yapan

(kuumlfuumlr edip sataşan) ile konuştu ve uyardırdquo (Kod 1173) ldquoUyardılar ancak arkadaşım yalan soumlyleyince

bir şey yapmadılarrdquo (Kod 1372) ldquoUyardılar bir daha yapmaması iccedilinrdquo (Kod 2073) ldquoGoumlrduumlğuumlnde

zorbalık yapan kişiye kızıp neden boumlyle davrandığını sormuşrdquo (Kod 1746) ldquoZorbalık yapan kişiye

kızmış ve bir daha tekrarlarsa soumlzluuml notunu duumlşuumlreceğini soumlylemişrdquo (Kod 1662) ldquoGoumlrmediler

Soumlylediğimde tepki vermedirdquo (Kod 9030) ldquoKorktuğum iccedilin kimseye soumlyleyemedimrdquo (Kod 22 )

ldquoSoumlylemeye ccedilekindimrdquo (Kod 23) ldquoBazen Ccedilok koumltuuml bir şey yaparsardquo (Kod 43) ldquoKonu ile ilgili sınıfı

bilgilendirdiler (Kod 63) Sadece ikaz etti (Kod 84) Gelip ikimizi ayırdı (Kod 1173) Arkadaşına

ceza olarak soumlzluuml notunu duumlşuumlreceğini soumlylemiş (Kod 1662) Sen de onunla alay et demiş (Kod

1746) Sinirden başı ağrıyormuş oumlğretmenleri de sakinleştirmeye ccedilalışıyorlarmış (Kod 1749)

Kavgayı ayırmışlar (Kod 1758) Evet Benimle konuşup beni rahatlattılar (Kod 1915) Yaptılar

Beni doumlven oumlğrenciler ile konuştular (Kod 5080) ldquoEvet uyardılar Bir daha yaparsan yerini değiştirir

veya muumlduumlre goumlnderirim dedilerrdquo (Kod 2073) ldquoBir daha yaşanırsa kendisine soumlylememi istedirdquo

(Kod 5023) ldquoBen şikayet ettiğimde ona kızdırdquo (Kod 8051) ldquoBana moral verdi Vurduğum iccedilin de

kızdırdquo (Kod 8138) ldquoEvet Zorbalarla ve benimle konuşturdquo (Kod 9057) ldquoBenimle konuştu ve ccedilocuğu

idareye goumltuumlrduumlrdquo (Kod 9069)

Tartışma ve Sonuccedil

Ortaokul 5 sınıf oumlğrencilerinin okul dışındaki yaşantıları ile zorbalık arasındaki ilişkinin

belirlenmesinin amaccedillandığı mevcut araştırmanın sonuccedilları bu boumlluumlmde tartışılacaktır


Zorbalığın ilkokul yıllarında arttığı oumlğrencilerin yeni akran grubundaki konumlarını muumlzakere ederken

ortaokulun ilk yıllarında (12-14 yaş) doruğa yuumlkseldiği ve ergenlik ccedilağının sonlarında azaldığı

belirtilmektedir (Sapouna ve Wolke 2013) Mevcut araştırma sonuccedilları ortaokul oumlğrencilerinin

76rsquosının zorba 18rsquoinin kurban ve 15rsquoinin de zorbakurban olduğunu goumlstermektedir Okulda

Şiddet ve Zorbalığın Duumlnyadaki Durumu Raporursquona (2017) goumlre her yıl yaklaşık olarak 246 milyon

Cilt 7 Sayı 1 2019



67

ccedilocuk ve gencin okulda şiddet ve zorbalığa uğradığı tahmin edilmektedir (UNESCO 2017 12) Ayrıca

UNICEFrsquoin (2016) Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliğiyle işbirliği yaparak gerccedilekleştirdiği

araştırmada 18 uumllkeden 100000 gencin 23rsquouumlnuumln okulda şiddete maruz kaldığını belirtilmiştir 40

uumllkeden ortaokul oumlğrencilerinin katılımıyla gerccedilekleştirilen bir diğer araştırmada ise oumlğrencilerin

26rsquosının zorbalıkta yer aldığı bunların 107rsquosinin zorba 126rsquosının kurban ve 36rsquosının da

zorbakurban olduğu belirlenmiştir (Craig vd 2009) Yurtal ve Cenksevenrsquoin (2016) 10-14 yaşlarında

ilkoumlğretim oumlğrencileriyle yuumlruumlttuumlğuuml araştırmada okulda şiddet iccedileren davranışlarla sık sık karşılaştığını

yani zorbalığa uğradığını belirten oumlğrencilerin oranının 164 (Kız 134 Erkek 193) okulda

başkalarına sık sık şiddet uyguladığını yani zorbalık yaptığını belirten oumlğrencilerin oranının 26 (Kız

14 Erkek 38) olduğu belirlenirken Hong ve Espelage (2012) ilkokul ve ortaokul oumlğrencilerinin

15rsquoinin zorbalıkta yer aldığını rapor etmektedir Burnukara ve Uccedilanokrsquoun (2012) 12-18 yaş

aralığındaki oumlğrencilerle gerccedilekleştirdiği araştırmada oumlğrencilerin 319rsquounun herhangi bir şekilde

akran zorbalığında yer aldığı saptanmıştır 14-18 yaş aralığındaki ergenlerin geleneksel ve siber

zorbalık mağduru olma durumlarının belirlendiği bir başka araştırmada (Topccedilu ve Erdur Baker 2016

127) ise katılımcıların 245rsquoinin siber zorbalığa uğradığı 234rsquouumlnuumln ise geleneksel zorbalığa

uğradığı bildirilmiştir Tayvanlı 5537 ortaokul ve lise oumlğrensiyle gerccedilekleştirilen araştırmada 2499

ortaokul oumlğrencisinin (lt15 yaş) 491rsquoinin zorbalığa uğradığı goumlruumllmuumlştuumlr (Yen vd 2013)

Kanadarsquonın Guumlney Ontario boumllgesinde 13-18 yaşındaki 7290 oumlğrenciyle gerccedilekleştirilen araştırmada

13-14 yaşındaki oumlğrencilerin 87rsquosinin (N=174) zorbalığa uğradığı 73rsquouumlnuumln (N=149) zorbalık

davranışları sergilediği ve 3rsquouumlnuumln (N=60) ise zorbakurban olduğu belirlenmiştir (Marini Dane

Bosacki ve Cura 2006) Hilooğlu ve Cenkseven Oumlnderrsquoin (2010) 6-8sınıf oumlğrencileriyle yaptığı

araştırmada oumlğrencilerin 83rsquouumlnuumln zorba 98rsquoinin kurban ve 48rsquoinin ise zorbakurban olduğu

ortaya konmuştur Oumlnceki araştırma sonuccedilları accedilısından bakıldığında mevcut araştırma sonuccedilları oran

olarak duumlşuumlk olmakla birlikte zorbalığın yaygınlığına youmlnelik sonuccedillar okul zorbalığının artık duumlnya

genelinde yaygın bir sorun haline geldiğini goumlstermektedir Diğer taraftan Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml

(WHO) raporuna goumlre pekccedilok uumllkede zorbalığa uğrama oranı 10rsquoun altına duumlşmuumlştuumlr (Candace vd

2012 194) 1992-2000 yılları arasında Amerika Birleşik Devletlerirsquonde okul zorbalığının 46

oranında azalmasının zorbalığın oumlnlenmesi ve azaltılmasına youmlnelik programların uygulanmasının

sonucu olduğu belirtilmektedir (Olga vd 2005) Oumlte yandan toplulukccedilu oumlzellikler taşıyan

kuumlltuumlruumlmuumlzde oumlğrencilerin zorba ya da kurban olduğunu accedilıkccedila dile getirmekten kaccedilınmış olmaları

muumlmkuumlnduumlr Toplulukccedilu kuumlltuumlrlerde bireyler davranışlarının toplum tarafından nasıl

değerlendirileceğini dikkate alırlar (Kağıtccedilıbaşı 2010) Bu nedenle zorbalık yaptığını soumlylemenin

diğerleri tarafından hoş goumlruumllmeyeceğini kurban olduğunu belirtmenin de acıma ya da alay duygusu

uyandıracağını duumlşuumlnduumlkleri iccedilin oumlğrencilerin bir boumlluumlmuuml gerccedilek durumu yansıtmamış olabilirler

Cinsiyet ve Zorbalıkta Yer Alma

Mevcut araştırma sonuccedilları cinsiyet accedilısından erkek oumlğrencilerin kız oumlğrencilerden hem anlamlı

duumlzeyde yuumlksek oranda zorbalık yaptığını hem de zorbalığa uğradığını goumlstermektedir Ayrıca bu

sonuccedillar goumlruumlşme yapılan oumlğrencilerin hem zorbalığa uğrayan hem de zorbalık yapan oumlğrencilerin en

sıklıkla erkek oumlğrenciler olduğunu soumlylemesiyle de doğrulanmaktadır Bu sonuccedil Carney ve Merrell

(2001) ile De Bruyn Cillessen ve Wissinkrsquoin (2010) erkek ccedilocukların gerek zorba gerek de kurban

olarak daha sık rapor edildiği araştırma sonuccedillarıyla oumlrtuumlşmektedir Mouttapa Valente Gallaher

Rohrbach ve Ungerrsquoin (2004) 1368 oumlğrenciyle yuumlruumlttuumlğuuml araştırmada da erkeklerin (456) kızlardan

daha fazla oranda zorbalık yaptığı belirlenmiştir Bu araştırma sonuccedilları cinsiyet zorbalık ilişkisinin

araştırıldığı birccedilok ccedilalışmada (Baldry ve Farrington 2000 Carney ve Merrell 2001 Carbone-Lopez

Finn-Aage Esbensen ve T Brick 2010 Cohn ve Canter 2003 Demaray ve Malecki 2003 Hong ve

Espelage 2012 Nansel vd 2001 Salmivalli ve Nieminen 2002 Veenstra vd 2005 Yurtal ve




68

Cenkseven 2016) doğrulanmıştır Diğer taraftan lkoumlğretim 4-8sınıf oumlğrencileriyle yuumlruumltuumllen bir

araştırmada ise (Kartal ve Bilgin 2012) kız oumlğrencilerin (444) erkek oumlğrencilerden (377) daha

yuumlksek oranda zorbalığa uğradığı ancak erkek oumlğrencilerin (48) kız oumlğrencilerden (2) daha

yuumlksek oranda zorbalık yaptığı belirtilmektedir Alanyazın incelendiğinde erkek ccedilocukların kızlara

goumlre hem daha fazla zorbalık yaptığı hem de zorbalığa uğradığını (Delfabbro vd 2006 Hilooğlu ve

Cenkseven Oumlnder 2010 Peguero 2008 Vanderbilt ve Augustyn 2010 Yurtal ve Cenkseven 2016)

ortaya koyan araştırma sonuccedilları olduğu gibi zorbalıkta yer almanın cinsiyete goumlre farklılık

goumlstermediği araştırma sonuccedilları da mevcuttur Oumlrneğin Hilooğlu ve Cenkseven Oumlnderrsquoin (2010)

yuumlruumlttuumlğuuml araştırmada zorbalığa uğrayan oumlğrencilerin 57rsquosinin kız 137rsquosinin erkek zorba

oumlğrencilerin 57rsquosinin kız 111rsquoinin erkek zorba-kurban oumlğrencilerin 23rsquouumlnuumln kız 71rsquoinin

ise erkek olduğu zorbalıkta yer alma bakımından kız oumlğrencilerin lehine anlamlı fark olduğu bir başka

ifade ile kız oumlğrencilerin erkek oumlğrencilere goumlre zorbalıkta anlamlı duumlzeyde duumlşuumlk oranda yer aldığı

belirlenmiştir Diğer taraftan Duy ve Yıldızrsquoın (2014) farklı zorbalık konumunda olmanın empatik

eğilim ve yaşam doyumu bakımından farka yol accedilıp accedilmadığını belirlemek amacıyla Diyarbakır

merkezindeki ilkoumlğretim okullarının 6 7 ve 8 sınıflarında oumlğrenim goumlren oumlğrencilerle yaptığı

araştırmada zorbalıkta zorba kurban veya zorbakurban olarak yer alma ile cinsiyet arasında

bir farklılık olmadığı belirlenmiştir Benzer şekilde Yerlikayarsquonın (2014) ortaokul oumlğrencileriyle

yuumlruumlttuumlğuuml araştırmada zorbalıkta yer almanın cinsiyete goumlre farklılık goumlstermediği tespit edilmiştir

Burnukara ve Uccedilanok (2012) ise zorbalığa uğrama bakımından cinsiyete goumlre farklılık olmadığını

ancak zorbalık yapma bakımından erkeklerin kızlara goumlre daha fazla zorbalık davranışlarını

sergilediklerini belirlemiştir Oumlte yandan goumlruumlşme yapılan oumlğrenciler zorbalığı yapanın da zorbalığa

uğrayanın da daha ccedilok erkek oumlğrenciler olduğunu belirtmiştir Yurtal ve Cenksevenrsquoin (2016)

ilkoumlğretim oumlğrencileriyle yuumlruumlttuumlğuuml araştırma sonuccedilları da erkek oumlğrencilerin kız oumlğrancilere goumlre daha

yuumlksek oranlarda hem zorbalık yaptığı hem de zorbalığa uğradığını goumlstermektedir Benzer şekilde

Okul-Temelli Global Oumlğrenci Sağlık Anketi verilerine goumlre de erkeklerin tuumlm boumllgelerde kızlardan

daha fazla kavgaya karıştığı rapor edilmiştir (akt UNICEF 2017 9)

Oumlğrencilerin Okuldışı Etkinliklere Katılımı

Okul dışı etkinlikler ergenlerin bir oumlğrenme ortamı olarak duumlnyayı daha iyi algılamasını sağlamakla

birlikte eğitim alanındaki deneysel araştırmalar iccedilin de oumlnemli bir değişken olarak değerlendirilmeye

başlanmıştır (Larson 2011) Araştırma sonuccedilları oumlğrencilerin okul dışı etkinlere katılım sıklığı ile

zorbalıkta herhangi bir şekilde yer almama arasında (051 plt005) pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki

olduğunu goumlstermektedir Bu sonuccedil okul dışı herhangi bir etkinliğe sıklıkla katılan oumlğrencilerin

zorbalıkta herhangi bir şekilde yer almadığını bir başka deyişle okul dışı etkinliklerin oumlğrencilerin

zorbalığa karşı korunmasında etkili olduğunu ortaya koymaktadır Bu bulgular okul dışı etkinliklerde

yer alan oumlğrencilerin artan yetişkin goumlzetiminin koruyucu etkisiyle şiddetten korunacaklarının

savunulduğu oumlnceki araştırma sonuccedillarıyla (Schmidt 2003 Feldman ve Matjasko 2007)

desteklenmektedir Ayrıca Sauerwein Theis ve Fischerrsquoın (2016) 5-7 sınıf oumlğrencileriyle (N= 5278)

gerccedilekleştirdiği araştırmada okuldışı etkinliklerin ergenleri olumsuzluklara karşı koruma potansiyeli


Guumlnluumlk Bilgisayar veya Video Oyunu Oynama ve Televizyon Seyretme Suumlresi

Video oyunları ccedilocukların en değerli zaman geccedilirme biccedilimlerinden biridir (Dittrick vd 2013) Ancak

araştırma sonuccedilları video oyunlarının buumlyuumlk ccediloğunluğunun şiddet iccedilerdiğini goumlstermektedir

(Thompson Tepichin ve Haninger 2006) Mevcut araştırma bulgularına goumlre de oumlğrencilerin guumlnluumlk

bilgisayar veya video oyunları oynama suumlresi ile zorbalıkta yer alma durumları arasında negatif youmlnde

anlamlı bir ilişki bulunmaktadır Huesmannrsquoa (2007) goumlre internet ve video oyunları teknolojinin

Cilt 7 Sayı 1 2019



69

sadece iletişim aracı olmaktan ccedilıkmasıyla birlikte ccedilocukların boş zamanlarındaki etkinliklerinin

merkezi haline gelerek onların değer inanccedil ve davranışlarını etkilemeye başlamıştır Amerika Birleşik

Devletlerirsquonde ulusal ccedilapta yapılan bir araştırmada 8-18 yaş aralığındaki ccedilocukların 60rsquoının bir guumlnde

en az ortalama 1 saat 15 dakika video oyunları oynadığı belirlenmiştir (Rideout Foehr ve Roberts

2010) Batı toplumunda ccedilocukların zaman geccedilirdiği en popuumller oyun tuumlrlerinden biri olan video

oyunlarının oumlzellikle şiddet iccedilerikli olanları ile zorbalık da dahil olmak uumlzere ccedileşitli saldırgan

davranışlar arasında bir ilişki olduğu belirtilmektedir (Anderson vd 2010 Ferguson 2011 Hymel ve

Swearer 2015293 Olson 2004 Porter ve Starcevic 2007)

lsquoArkadaşlarımrsquo Boumlluumlmuuml

Espelage Holt ve Henkel (2003) akran grubu ilişkileri ve arkadaşlıkların pozitif etkileri olduğu gibi

ergenlik saldırganlığı ve zorbalığa uğrama davranışlarını da etkileyebileceğini ve şekillendirebileceğini

belirtmektedir Mevcut araştırma sonuccedillarına goumlre zorbalıkta herhangi bir şekilde yer alma ile

arkadaşlık ilişkileri arasında olumsuz bir ilişki bulunmaktadır Mevcut araştırmada zorbalığa uğrayan

oumlğrencilerin teneffuumlslerde arkadaşlarıyla sıklıkla oynamadığının belirlenmesi bu ccedilocukların arkadaşlık

ilişkilerinin zayıf olduğu ve akranları tarafından desteklenmediklerini duumlşuumlnduumlrmektedir Nitekim

Barboza ve diğerlerinin (2009) 11-14 yaşlarındaki 9816 ccedilocukla gerccedilekleştirdikleri ve 7946 ccedilocuğun

verilerinin analizinin yapıldığı araştırmada arkadaşlarından duygusal destek alamama ile zorbalıkta

yer alma arasında anlamlı ve negatif youmlnde (-00893) bir ilişki olduğu belirlenmiştir Ayrıca Hilooğlu

ve Cenkseven Oumlnderrsquoin (2010) ilkoumlğretim oumlğrencileriyle (6-8sınıf) gerccedilekleştirdiği araştırmada

zorbalığa karışan oumlğrenciler ile zorbalığa karışmayan oumlğrencilerin sosyal becerilerin alt boyutları olan

olumsuz sosyal davranışlar (U = 3037600 p lt 001) ve olumlu sosyal davranışlar (U = 5782000 p lt

001) puanları arasında anlamlı farklılık olduğu belirlenmiştir Aynı araştırmada zorbalığa karışmayan

oumlğrencilerin olumlu sosyal davranış puanlarının zorbalığa karışan oumlğrencilere goumlre daha yuumlksek

olduğu olumsuz sosyal davranış puanlarının ise daha duumlşuumlk olduğu goumlruumllmuumlştuumlr 15 yaşındaki

oumlğrencilerin katıldığı bir başka araştırmada sıklıkla zorbalığa uğradığı belirlenen oumlğrencilerin akranları

tarafından beğenilmeme ortalamasının (764) hiccedil zorbalığa uğrayan oumlğrencilerin ortalamasından (499)

anlamlı duumlzeyde yuumlksek (plt 001) olduğu belirlenmiştir (Delfabbro vd 2006) Bu sonuccedillar zorbalığa

uğrayan oumlğrencilerin aynı zamanda akranları tarafından kabul duumlzeylerinin de duumlşuumlk olduğunu ortaya

koymaktadır Sonuccedil olarak zorbalığa uğrama daha pek ccedilok araştırma sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi

(Delfabbro vd 2006 Duy ve Yıldız 2014 Flaspohler Elfstrom Vanderzee Sink ve Birchmeier

2009) oumlğrencilerin arkadaşlık ilişkilerini olumsuz şekilde etkilemektedir

lsquoOumlğrenciye En İyi Anlatan Durumlarrsquo Boumlluumlmuuml

Zorbalık ile oumlfkekızgınlıksinirlilik anksiyete ve depresyon arasında guumlccedilluuml bir ilişki olduğu

belirlenmiştir (Juvonen Graham ve Schuster 2003 Kaltiala-Heino ve diğ 2000) Araştırma sonuccedilları

akran zorbalığının hem zorbalığa uğrayanlar (Cook Williams Guerra Kim ve Sadek 2010 Erath

Flanagan ve Bierman 2008 Gini ve Pozzoli 2009 Golmaryami vd 2016 Isaacs Hodges ve

Salmivalli 2008 McDougall ve Vaillancourt 2015) hem de zorbalık yapanların (Cook Williams

Guerra Kim ve Sadek 2010 Golmaryami vd 2016 Nansel vd 2004 Rodkin Espelage ve Hanish

2015) fiziksel ve psikososyal fonksiyonları ve akademik başarılarını olumsuz etkilediğini

goumlstermektedir Araştırmaya katılan oumlğrencilerin zorbalıkta yer alma durumları ile kendilerine youmlnelik

değerlendirmelerine ait puan ortalamaları arasında yuumlksek duumlzeyde negatif bir ilişki olduğu

belirlenmiştir Ayrıca oumlğrencilerin kendilerine youmlnelik değerlendirmelerinde en duumlşuumlk puan

ortalamalarının zorba kurban oumlğrencilere ait olduğu onları ikinci sırada zorbalık yapan uumlccediluumlncuuml sırada

ise zorbalığa uğrayan oumlğrencilerin izlediği goumlruumllmektedir Bu durum zorbalığın her şekilde zorbalık

yapan oumlğrenci uumlzerinde de zorbalığa uğrayan oumlğrenci uumlzerinde de olumsuz etkilerinin olduğunu




70

goumlstermektedir Oumlrneğin oumlğrenciler arasında en sıklıkla zorbalığa uğrayan kız oumlğrenciler ile

zorbakurban erkek oumlğrenciler hiccedil arkadaşı yokmuş gibi hissetmekte zorbalık yapan oumlğrenciler (kız

129 erkek 233) geleceğinin iyi olmayacağını duumlşuumlnmekte zorba ve zorbakurban oumlğrenciler duumlnyaya

ve olaylara bakış accedilısından hoşlanmamakta kurbanlar mutsuz ve uumlzguumln hissetmekte zorbakurbanlar

endişelenmekte zorbalığa uğrayan kız oumlğrenciler ağlamakta ve zorbakurban kız oumlğrenciler dikkatlerini

toplamakta guumlccedilluumlk ccedilekmektedir Nitekim oumlnceki araştırma sonuccedilları mevcut araştırma sonuccedillarını

doğrulamaktadır Rigby (2003) zorbalığa uğrayanların depresyon kaygı yalnızlık diğerlerine

guumlvenememe sosyal uyumda bozukluk kendine guumlven azlığı akademik başarı duumlşuumlkluumlğuuml ve fiziksel

sağlık problemlerini sık yaşadıklarını Takizawa Maughan ve Arsenalaut (2014) da ccedilocukluklarında

kurban olan ccedilocukların uzun vadede depresyon ve kaygı tanılarıyla iccedilselleştirme problemleri yaşama

olasılıklarının yuumlksek olduğunu belirtmektedir West Sweeting ve Young (2010) 11 yaşında kurban

durumunda olanların 13-15 yaşlarında depresyon belirtileri goumlsterdiğini bildirmişlerdir Zorbalığa

uğrama okul oumlncesinde başlayabileceğine ilişkin veriler bu konunun oumlnemine dikkat ccedilekmektedir

Kimi ccedilocukların altı yaşından itibaren kronik kurban olduğunu ortaya koyan bulgular vardır (Alsaker

ve Valkanover 2001) Bu durum kimi ccedilocukların da kuumlccediluumlk yaşlardan itibaren zorba olduğu sonucuna

işaret etmektedir (Healy Sanders ve Iyer 2014) İngilterersquode yapılan bir ccedilalışma yedi yaşında

zorbalığa uğrayan ccedilocukların iki yıl sonra kaygı depresyon psikosomatik bozukluklar gibi

iccedilselleştirme problemleri yaşadığını goumlstermektedir (Arseneault ve diğ 2008) Camodeca ve Goossens

(2005) ile Demanet ve Van Houtte (2012) kurbanların sadece birkaccedil arkadaşının olması sınıf

arkadaşlarıyla ilişkilerinin iyi olmaması artan koumltuumlmserlik sinirlilik ve yalnızlık nedeniyle sosyal ve

duygusal uyumsuzluklar yaşadığını belirtmektedir Zorbakurbanların zorbalığın sadece bir tuumlruumlnde yer

alan veya hiccedilbir şekilde zorbalıkta yer almayanlara goumlre daha buumlyuumlk sosyal ve duygusal

uyumsuzluklar yaşadığı artan bir şekilde yanlızlık ve intiharı duumlşuumlnduumlkleri duygularını duumlzenlemekte

zayıf oldukları akademik başarılarının duumlşuumlk olduğu akranlarına ailelerine ve okula guumlvenemedikleri

belirlenmiştir (Demanet ve Van Houtte 2012 Garner ve Hinton 2010 Glew vd 2005 Nansel vd

2001 Rivers ve Noret 2010rsquoden akt Werth vd 2015) Anlaşılacağı gibi araştırmacılar okuldaki

şiddet ve zorbalığın sadece kurbanlar değil zorbalar ve zorbakurbanların gelişimi ve psikososyal

durumları ve duygusal iyioluşuna zarar verdiğini dile getirmektedir (Auslander Sterzing Gerke ve

Edmond 2016 Asimopoulos Bibou-Nakou Hatzipemou Soumaki ve Tsiantis 2014 Sterzing Hong

Gartner ve Auslander 2016 UNESCO 2017 11) Bunlar arasında mide ve başağrısı yeme ve uyku

zorlukları gibi fiziksel etkilerin olduğu belirlenmiştir (UNESCO 2017 11) Zorbalığa uğrayanların

uğramayanlara goumlre kişilerarası ilişkilerde daha fazla zorluk yaşadığı daha fazla depresyon yalnızlık

veya anksiyete şikayetleri olduğu oumlzsaygılarının daha duumlşuumlk olduğu ve intihar duumlşuumlnceleri veya intihar

teşebbuumlsuumlne daha sık rastlandığı rapor edilmiştir Bir oumllccediluumlde sınıf arkadaşları tarafından mağdur

edilmenin ccedilocuğun okuldaki guumlven ve emniyet duygularını zayıflatan ve bu nedenle uyum ve

ilerlemeyi bozan faktoumlrlerden biri olduğunu belirten Akyol Yıldız ve Akman (2017) bu durumun

ccedilocuğun gelecek yaşamında akademik ve sosyal-duygusal gelişimine zarar verebileceğini

belirtmektedir Bundan 12 yıl oumlnce 5-7 yaşlarındaki 2232 ccedilocuğun katılımıyla yapılan araştırmada

zorbalığa uğramanın okula uyuma etkileri irdelenmiştir Araştırmada kurban olan ve kontrol

grubundaki ccedilocuklarla karşılaştırıldığında zorbakurban oldukları belirlenen ccedilocukların daha fazla iccedile

atma ve dışa tepki verme sorunlarının olduğu prososyal davranışlar accedilısından zayıf oldukları

belirlenmiştir Ayrıca zorbakurban ccedilocukların kontrol grubundaki ccedilocuklara goumlre okulda daha az

mutlu olduğu saptanmıştır Bunların yanı sıra yedi yaşındaki kurban ve zorbakurban ccedilocukların

davranış ve okula uyum konusunda daha ccedilok problem yaşadıkları belirlenmiştir (Arseneault vd 2006)

Bu bağlamda mevcut araştırmaya katılan oumlğrenciler arasında zorbalıkta herhangi bir şekilde yer alan

oumlğrencilerin kendilerini iyi hissetmemelerinin kaynağında zorbalık davranışlarının yer aldığı

soumlylenebilir Zorbalığa uğrayan oumlğrencilerin sıklıkla kendilerini mutsuz hissetmesi zorbakurbanların

Cilt 7 Sayı 1 2019



71

sıklıkla endişelenmesi kurban ve zorbakurban kız oumlğrencilerin sıklıkla ccedilok ağlaması zorbalığa

uğramanın etkileri olarak goumlsterilebilecek durumlardan sadece birkaccedilıdır

Zorbalığa Uğrayan ve Zorbalık Yapan Oumlğrencilere Goumlre Zorbalığa Uğrandığında Yapılanlar

Zorbalığa uğradığı belirlenen ve goumlruumlşme yapılan oumlğrenciler zorbalık yapıldığında en sıklıkla

uzaklaştığını ağladığını ve zorbayı durdurmaya ccedilalıştığını belirtmiştir Kanadarsquoda 10422 (4-12 sınıf)

oumlğrencinin katıldığı bir araştırmada alt sınıflardaki oumlğrencilerin zorbalığa karşı daha doğrudan olumlu

tepkiler verdiği sınıf duumlzeyi arttıkccedila zorbalığa karşı verilen pasif veya agresif tepkilerin arttığı

belirlenmiştir Aynı araştırmada ilginccedil bir şekilde 4-5 sınıf oumlğrencilerinin zorbalığı yetişkinlere daha

ccedilok haber verdiği zorbaya durmasını soumlylediği kurbana yardım ettiği veya zorbalıktan evdeki veya

okuldaki bir yetişkine bahsettiği belirlenmiştir (Trach Hymel Waterhouse ve Neale 2010) Şiddetin

oumlnlenmesine youmlnelik bir program uygulamasının ikinci etabında (Edwards Hunt Meyers Grogg ve

Jarrett 2005) programa katılan oumlğrencilerin 60rsquoının uzaklaşma sakin olma derin nefes alma ve

geriye sayma gibi oumlfke youmlnetim becerilerini hayata geccedilirdiği ancak 10rsquounun ise hiccedilbir beceri

oumlğrenmediği belirlenmiştir


Araştırmaya katılan oumlğrencilerin en sıklıkla 4 ve 5 sınıfta hem zorbalığa uğradığı hem de zorbalık

yaptığı ve sınıf duumlzeyiyle birlikte zorbalıkta yer alma oranının arttığı belirlenmiştir İlkoumlğretim ve

liseye devam eden 868 ergenin zorbalığa uğrama ve uygulama alt tuumlrlerinin belirlenmesi amacıyla

(Burnukara ve Uccedilanok 2012) yapılan bir araştırmada 6 sınıfların akran zorbalığına

uğramaortalamasının 9 10 ve 11 sınıflara goumlre anlamlı olarak daha yuumlksek olduğu belirlenmiştir

(plt05) Bunun yanısıra Schaumlfer ve diğerleri (2005) de ilkokulda zorbalık yapan ccedilocukların ortaokulda

zorbalık yapma olasılığının arttığını belirlemiştir Mevcut araştırma sonuccedillarına goumlre zorbalığa uğrama

1sınıfta başlamış olması ccedilocukların okul oumlncesi doumlnemden itibaren zorbalığa karşı korunması ve

zorbalığın oumlnlenmesinin oumlnemini goumlstermektedir Diğer taraftan araştırmaya katılan oumlğrencilerin bir

boumlluumlmuumlnuumln okula başladığından bu yana zorbalığa uğruyor olması zorbalığın oumlzellikle uzun

doumlnemdeki etkileri bakımından bu oumlğrencilerin daha da ccedilok risk altında olduklarına işaret etmektedir


Goumlruumlşme yapılan oumlğrenciler en ccedilok vurma dalga geccedilme ve kuumlfretme şeklinde fiziksel ve soumlzel zorbalık

yapıldığını belirtmiştir Bu sonuccedillar fiziksel zorbalığın en az soumlzel zorbalık kadar yaygın olduğunu

goumlstermektedir Mevcut araştırmada fiziksel zorbalığa uğrama soumlzel zorbalıktan sonra ikinci sırada yer

almaktadır Dikbıyık ve Yılmazrsquoın (2016) ortaokul ve lise oumlğrencileriyle gerccedilekleştirdiği araştırmada

da soumlzel zorbalığa uğrama (ortalama 414) ilk sırada yer alırken fiziksel zorbalığa uğrama (bıccedilakla

saldırma saccedil ccedilekme) ikinci sırada (ortalama 351) yer almaktadır Bununla birlikte Yurtal ve

Cenksevenrsquoin (2016) yaptığı araştırmada ise ergenler arasında ilk sırada ccedilok yuumlksek oranda fiziksel

zorbalık (63) ikinci sırada da soumlzel zorbalığa uğrama (57) yer almaktadır Yurtdışında yapılan

araştırmalarda ise fiziksel zorbalığa uğrama oranlarının ccediloğunlukla uumllkemizdeki oranlardan ccedilok daha

duumlşuumlk duumlzeyde olduğu ve zorbalık tuumlrleri arasında en az yapılan zorbalık davranışları arasında

bulunduğu rapor edilmektedir Oumlte yandan Almanyarsquoda (Heidelberg) 5 7 ve 9 sınıfta oumlğrenim goumlren

647 oumlğrenciyle gerccedilekleştirilen araştırmada ise fiziksel ve soumlzel zorbalığa uğrama oranları arasında ccedilok

az fark olduğu ve bu araştırmada fiziksel zorbalığa uğrayanların oranının soumlzel zorbalığa uğrayanların

oranından daha yuumlksek olduğu belirlenmiştir Araştırmada oumlğrencilerin 209rsquounun fiziksel zorbalığa

ve 196rsquosının son aylarda ayda bir ya da iki kez soumlzel zorbalığa uğradığı sonucuna ulaşılmıştır Bu

oumlğrencilerin 97rsquosi tekrar tekrar soumlzel zorbalığa uğradığını 4rsquouuml de kendilerine fiziksel zorbalık




72

yapıldığını belirtmiştir (Jantzer Haffner Parzer Resch ve Kaess 2015) Diğer taraftan yapılan uumlccedil

araştırmada sadece soumlzel zorbalığa uğrama oranları verilmiştir Bu araştırmalardan Serra-Negra

Pordeus Correcirca-Faria Fulgecircncio Paiva Manfredinirsquonin (2017) 206 ortaokul oumlğrencisiyle yaptığı

araştırmada oumlğrencilerin 433rsquouumlnuumln kurban zorba veya zorbakurban olarak soumlzel zorbalıkta yer

aldığı belirlenmiştir 26 farklı şehirde 1453 okulda oumlğrenim goumlren 59348 dokuzuncu sınıf

oumlğrencisiyle yuumlruumltuumllen araştırmada oumlğrencilerin 142rsquosinin son bir ay iccedilinde (bazen sık sık veya her

zaman) soumlzel zorbalığa uğradığı belirlenmiştir (Azeredo Levy Araya ve Menezes 2015) Amerika

Birleşik devletlerinin kuzeydoğu boumllgesinde iki okulun 4-6sınıfında oumlğrenim goumlren 11-14 yaşlarında

159 oumlğrencinin katılımıyla gerccedilekleştirilen araştırmada oumlğrencilerin 151rsquoinin son bir ayda en az 1

veya 2 defa soumlzel zorbalığa uğradığı 302rsquosinin ise hem soumlzel zorbalık yaptığı hem de soumlzel zorbalığa

uğradığı belirlenmiştir (Donoghue Almeida Brandwein Rocha ve Callahan 2014) Amerika Birleşik

Devletlerirsquonin kuzeydoğu boumllgesinde iki okulun 4-6 sınıfında oumlğrenim goumlren 11-14 yaşlarında 159

oumlğrencinin katılımıyla gerccedilekleştirilen araştırmada oumlğrencilerin 151rsquoinin son bir ayda en az 1 veya

2 defa soumlzel zorbalığa uğradığı 302rsquosinin ise hem soumlzel zorbalık yaptığı hem de soumlzel zorbalığa

uğradığı yani zorbakurban olduğu belirlenmiştir (Donoghue vd 2014) Diğer taraftan Vaillancourt ve

diğerlerinin (2010) 4-12 sınıf oumlğrencileriyle yuumlruumlttuumlğuuml araştırmada akranları tarafından oumlğrencilere ilk

sırada soumlzel (51) ikinci sırada ise fiziksel zorbalık (31) yapıldığı belirlenmiştir Wang Iannotti

Luk ve Nanselrsquoin (2010 s 1107) yuumlruumlttuumlğuuml araştırmada da oumlğrencilerin 369rsquounun soumlzel zorbalığa

132rsquosinin ise fiziksel zorbalığa uğradığı belirlenmiştir

Uumllkemizde fiziksel zorbalığın bu denli yaygın olması toplumdaki şiddet iccedileren davranışların oranının

da yuumlksekliğine işaret etmektedir Bu sonuccedillar aynı zamanda zorbalığın etkilerinin boyutlarını da

artırmaktadır Bu duumlzeyde zorbalığa uğrayan oumlğrencilerin okula gelme isteğinin azalması beraberinde

okula devamsızlık yapması ve bunun sonucunda akademik başarısının duumlşmesi diğer taraftan

arkadaşlık ilişkilerinin bu durumdan zarar goumlrmesi kaccedilınılmaz olacaktır Bu youmlnuumlyle oumlzellikle de

fiziksel ve tehdit tuumlruumlndeki zorbalık davranışları oumlğrenciler uumlzerinde en olumsuz sonuccedillara yol

accedilacaktır

Zorbalık Davranışlarının Tekrarlanma Sıklığı

Zorbalığa uğradığı belirlenen oumlğrencilerden goumlruumlşme yapılanların yarıdan fazlası defalarca zorbalığa

uğradığını belirtirken 27rsquosi ise bir defa zorbalığa uğradığını belirtmiştir 404 ilkoumlğretim sekizinci sınıf

oumlğrencisiyle yapılan araştırmada 201 oumlğrencinin oumllccedileğe verdikleri yanıtlar oumlğrencilerin 6-20rsquosinin

fiziksel 7-30rsquounun soumlzel ve 8-16rsquosının duygusal zorbalığa ccedilok sık veya her guumln uğradığını

goumlstermektedir (Ccedilankaya 2011) 3-8 sınıflarda oumlğrenim goumlren 192 ilkoumlğretim oumlğrencisinin katıldığı

araştırmada oumlğrencilerin 82rsquosi son uumlccedil ayda en az haftada bir kez herhangi bir zorbalık tuumlruumlnde

deneyiminin olduğunu belirtmiştir (Dulmus Theriot Sowers ve Blackburn 2004) Salmivalli Voeten

ve Poskipartarsquonın (2011) 9-11 yaşlarında 6764 oumlğrencinin katıldığı araştırmasında kurbanın diğerleri

tarafından savunulmasıyla zorbalığın sıklığı arasında negatif bir ilişki olduğu bununla birlikte zorbayı

pekiştirmenin etkisinin olumlu ve guumlccedilluuml olduğu bildirilmiştir


Goumlruumlşme yapılan oumlğrencilerden zorbalığa uğrayanlar birbirine yakın oranlarda zorbalığa uğradığını

oumlğretmen veya ailesine anlattığını belirtmiştir Zorbalık yapanların yarısı ise hiccedilkimseye anlatmadığını

belirtmiştir Alanyazında oumlğrencilerin zorbalığa uğradığını yetişkinlere oumlzellikle de oumlğretmenlere

soumlylemek konusunda isteksiz oldukları ve bu eğilimin yaşla birlikte arttığı belirlenmiştir 5sınıf

oumlğrencilerinin yarısı zorbalığa uğradığını oumlğretmenlerine oldukccedila kolay veya ccedilok kolay soumlylerken

8sınıf oumlğrencilerinin ise sadece 31rsquoi soumlylediğini belirtmiştir (Oliver ve Candappa (2007) Oliver ve

Cilt 7 Sayı 1 2019



73

Candappa (2007) kurbanların zorbalığa uğradığını bir başkasına soumlylediklerinde akranları tarafından

reddedileceklerine inandıklarını belirtmektedir Oysa araştırma sonuccedilları yetişkinden yardım almanın

zorbalığın oumlnlenmesi ve zorbalığa muumldahale edilmesindeki oumlnemini goumlstermektedir (Craig Pepler ve

Blais 2007) Buna karşın oumlğrencilerin okul zorbalığına muumldahalesini engelleyen kimi faktoumlrler

bulunmaktadır (Cappadocia Pepler Cummings ve Craig 2012 Lodge ve Frydenberg 2005 Rigby ve

Johnson 2005 Thornberg ve Jungert 2014) Bunlar etkili muumldahale stratejilerinin eksikliği misilleme

korkusu zorbalık davranışlarının ciddi olmadığı algısı zorbalığı kendisiyle alakalı algılamama

mağdurları succedillama akranları tarafından reddedilme korkusu arkadaşlık eksikliği akran normlarına

uyma ve mağdurların kendilerini savunması gerektiği inancı olarak sıralanmıştır (Akt Chen Changve

Cheng 2016 290) Ancak etkili muumldahalenin oumlnemi konusunda Cortes ve Kochenderfer-Laddrsquoin

(2014) tespitleri oumlnemlidir Araştırmacılar oumlğrencilerin oumlğretmenlerinin zorbalığa muumldahale etme

konusunda daha etkin sorumluluk aldıklarında oumlğretmenlerine zorbalığı daha fazla haber verdiklerini

ancak misilleme davranışlarla karşı karşıya kalma veya alay edilme ya da cezalandırılma durumunda

ise zorbalığı daha az haber verdiklerini tespit etmiştir Zorbalığa uğradığını belirten 4-5 sınıf

oumlğrencileri ve onların velileri oumlğretmenleri ve okul youmlneticileriyle gerccedilekleştirilen araştırmada

(Mishna 2004) oumlğretmenlerden biri zorbalık konusunda şunları soumlylemiştir Fiziksel saldırganlığın

fiziksel olmayan saldırganlıktan daha ciddi olduğunu belirterek sınıfındaki erkek oumlğrencilerin birinin

kurban olarak nitelendirildiğinde şok olduğunu ccediluumlnkuuml o oumlğrencinin arkadaşlarının olduğunu ve onlar

tarafından sevildiğini ifade etmiştir

Zorbalığa Uğrayan Oumlğrencilerin Zorbalığa Tepkileri

Oumlğrencilerin oumlnemli bir boumlluumlmuuml zorbalığa uğradığını oumlğretmen veya ailesine anlattığını belirtirken

goumlruumlşme yapılan oumlğrencilerin buumlyuumlk ccediloğunluğu (f=81) ise zorbalığa uğradığında herhangi bir tepki

vermediğini belirtmiştir Bu sonuccedil aynı zamanda zorbalıkta herhangi bir şekilde yer almayan

oumlğrencilerin (891) oumlnemli oumllccediluumlde zorbalığa uğrayan oumlğrencilere destek olmadığını goumlstermektedir

Bir başka ifadeyle ccedilok buumlyuumlk bir guumlccedil arkadaşlarının zorbalığa uğramasına seyirci kalmaktadır Belki

de zorbalığın asırlardır devam etmesinin kaynağında bu sessizlik yaklaşımı yer almaktadır Bundan

yaklaşık on yıl oumlnce yapılan bir araştırmada da (Salmivalli 2010) zorbalığa uğrayan ccedilocuklara

oumlğrencilerin sadece 20rsquosinin yardım ettiği veya onları koruduğu belirlenmiştir Oysaki Fitzpatrick ve

Bussey (2014) birccedilok araştırmada olumlu arkadaşlıkların niteliğinin sosyal zorbalığın negatif

etkilerinin azaltılmasında oumlnemli bir roluumlnuumln olduğu belirlendiğini bildirmektedir (Schmidt ve

Bagwell 2007 Waldrip Malcolm ve Jensen-Campbell 2008 Woods Done ve Kalsi 2009rsquoden akt

Fitzpatrick ve Bussey 2014) Araştırma sonuccedilları arkadaşlarının savunması ile ergenin kendini

savunmakoruma davranışları arasında ilişki olduğunu (Ruggieri vd 2013) ve ayrıca prososyal

davranışlar (diğerleriyle işbirliği yapma onlara karşı kibar olma ve yardımcı olma gibi) uumlzerinde

akranların olumlu etkilerinin olduğunu goumlstermektedir (Molano Jones Brown ve Aber 2013rsquoten akt

Sijtsema Rambaran Caravita ve Gini 2014 2094) Diğer taraftan zorbalığa uğrayan oumlğrenciler

arasında az sayıda da olsa yardım alan oumlğrenciler olduğu belirlenmiştir Benzer sonuccedillara Smith ve

arkadaşlarının (2001) 10-14 yaşındaki ergenlerle gerccedilekleştirdiği araştırmada ulaşılmıştır (akt

Burnukara ve Uccedilanok 2012) Aynı araştırmada ergenlerin zorbalıkla baş etmede oumlnemsememe

zorbalık yapanlara bunu bırakmalarını soumlyleme yetişkin bir insandan yardım isteme ve muumlcadeleden

vazgeccedilme davranışlarını daha ccedilok kullandıkları buna karşılık ağlama arkadaşlarından yardım alma ve

kaccedilmayı daha az kullandıklarını belirtilmiştir Diğer taraftan 5-8 sınıf oumlğrencileriyle yuumlruumltuumllen bir

araştırmada (Oliver ve Candappa 2007) 8 sınıf oumlğrencilerinin sadece 31rsquoi zorbalık hakkında

kolaylıkla konuşabileceği bir oumlğretmen bulabildiğini belirtmiştir Bu araştırmada 5 sınıf oumlğrencilerinin

buumlyuumlk ccediloğunluğu okulda samimi arkadaşlarının olmasını zorbalıktan korunmak iccedilin bir strateji olarak

goumlrduumlklerini ifade etmiştir Oumlğrenciler ayrıca okul saatleri oumlncesi sırası ve sonrasında zorbalığa




74

uğrama olasılığı olduğunu ve ihtiyaccedil duyulduğunda oumlğretmen ve diğer yetişkinlerin aksine

arkadaşlarının destek sağladığını belirtmiştir Aceves Hinshaw Mendoza-Denton ve Page-Gould

(2010) oumlğrenciler okul ortamlarında ccedilatışma durumlarıyla karşılaştıklarında oumlğretmenlerin başarılı bir

şekilde ccedilatışmaya muumldahale etme fırsatları olduğunu boumlyle olmadığı takdirde oumlğrencilerin problemi

oumlnemsememe arkadaşlarına yaklaşma veya misilleme yapma yoluna gittiklerini bildirmiştir

Zorbalığa Uğrayan ve Zorbalık Yapan Oumlğrencilere Goumlre Zorbalık Yapılan Yerler

Teneffuumlsler oumlğrencilerin akranlarıyla etkileşimini ve sosyal becerilerinin gelişimini sağlar Oysa

zorbalık temelde teneffuumlslerde gerccedilekleştirilir Zorbalığa uğrayan ve zorbalık yapan oumlğrencilerle

yapılan goumlruumlşmede zorbalığın yaşandığı yerler arasında ilk sıralarda sınıf okul bahccedilesi ve koridorun

geldiği belirtilmiştir Bu sonuccedil buguumlne kadar yapılan pekccedilok araştırma sonucuyla (Burnukara ve

Uccedilanok 2012 Dikbıyık ve Yılmaz 2016 Egbochuku 2007 Fekkes Pijpers ve Verloove-Vanhorick

2005 Oumlzkan ve Ccedilifci 2010 Pereira Mendonca Neto Valente ve Smith 2004 UNICEF 2017 20

Yurtal ve Cenkseven 2016) benzerlik goumlstermektedir Ayrıca Buchanan ve Winzerrsquoin (2001)

ccedilalışmasında oumlğrenciler zorbalığın en ccedilok bahccedilede olduğunu ccediluumlnkuuml oumlğretmenlerin etrafta olmadığını

veya olsalar bile bu geniş ve kalabalık ortamda olan biteni goumlremediklerini anlatmışlardır Bu sonuccedilar

zorbalığın en ccedilok okul iccedilindeki alanlarda yaşandığını ve bu alanlarda aynı zamanda oumlğretmen

denetiminin yeterli olmadığını veya oumlğretmenlerin zorbalık davranışlarını tam olarak ayırt edemediği

iccedilin muumldahale etmediğini de goumlsterebilir


Zorbalığa uğrayan oumlğrencilerin yaklaşık olarak 23rsquouuml zorbalık yapan oumlğrencilerin ise yarısının zorbalık

yapıldığında oumlğretmenin olmadığını belirtmiştir Oysa oumlğretmenlerin zorbalığa muumldahalesi kurbanları

olumlu olarak etkilemekte ve onların zorbalığa yeterince muumldahale etmemesi ise kurbanların

oumlğretmenlerinin kendilerini korumadığı veya koruyamadığı şeklinde algılamasına yol accedilmaktadır

Oumlğretmenlerin zorbalığa youmlnelik bu esnek yaklaşımı kurbanları yalnız ve ccedilaresiz bırakmaktadır Zaten

zorbalığa uğradıklarını ccedilevresindekilere soumlylememe eğiliminde olan bu kurbanlar tutarlı ve uygun bir

girişimin olmaması durumunda sessiz kalacak ve zorbalığa uğramaya devam edeceklerdir (Kartal ve

Bilgin 2009) Houndumadi ve Pateraki (2001) oumlğrencilerin zorbalığa uğradığını oumlncelikle ailelerine

soumlylediğini ve oumlğretmenlerinin ccediloğunun onların zorbalığa uğradığının farkında olmadıklarını

bildirmiştir Nedenler ne olursa okul ikliminin olumlu olduğu bir okulda oumlğrencilerin zorbalığa

uğradığını oumlncelikle oumlğretmenlerine bildirmesi beklenmektedir Bulgular bir buumltuumln olarak ele

alındığında zorbalığa uğradığını aile ve oumlğretmenlerine soumlylemediğini ve yardım almadığını bildiren

oumlğrenci ifadelerinin sıklığı bu ccedilocukların ailelerinin ve oumlğretmenlerinin duumlşuumlnduumlğuumlnden daha fazla

yardıma ihtiyaccedillarının olduğunu accedilıkccedila goumlstermektedir (Kartal ve Bilgin 2009)

Sonuccedil olarak denilebilir ki zorba veya kurban olma davranışı kendiliğinden değil pek ccedilok değişkenin

bir araya gelmesiyle ortaya ccedilıkmaktadır Gelecekte yapılacak ccedilalışmalarda bu değişkenler arasındaki

neden-sonuccedil ilişkilerinin ortaya ccedilıkarılması amaccedillanmalıdır Boumlylelikle oumlnleme ve muumldahale

programları daha etkili olacak biccedilimde geliştirilecektir

Cilt 7 Sayı 1 2019



75

Kaynaklar References

Aceves M J Hinshaw S P Mendoza-Denton R amp Page-Gould E (2010) Seek help from teachers or fight

back Student perceptions of teachersrsquo actions during conflicts and responses to peer victimization

Journal of Youth and Adolescence 39(6) 658-669

Akyol N A Yıldız C ve Akman B (2017) Oumlğretmenlerin akran zorbalığına ilişkin goumlruumlşleri ve zorbalıkla

baş etme stratejileri Hacettepe Uumlniversitesi Eğitim Fakuumlltesi Dergisi 33(2) 439-459

Aleem S (2016) Bullying behavior among school students A review Indian Journal of Health and Wellbeing

7(10) 976-981

Arnarsson A amp Bjarnason T (2018) The Problem with Low-Prevalence of Bullying International journal of

environmental research and public health 15(7) 15-35

Alsaker F D amp Valkanover S (2001) Early diagnosis and prevention of victimization in kindergarten In J

Juvonen amp S Graham (Eds) Peer harassment in school The plight of the vulnerable and victimized

175-195 New York Guilford Press

Anderson C A Shibuya A Ihori N Swing E L Bushman B J Sakamoto A Rothstein HR amp Saleem

M (2010) Violent video game effects on aggression empathy and prosocial behavior in Eastern and

Western countries A metandashanalytic review Psychological Bulletin 136(2) 151-173

doi101037a0018251

Arseneault L Milne B J Taylor A Adams F Delgado K Cadpi A amp Moffitt T E (2008) Being

bullied as an environmentally mediated contributing factor to childrens internalizing problems Archives

of Pediatrics and Adolescent Medicine 162(2) 145-150

Arseneault L Walsh E Trzesniewski K Newcombe R Caspi A amp Moffitt T E (2006) Bullying

victimization uniquely contributes to adjustment problems in young children a nationally representative

cohort study Pediatrics 118(1) 130-138

Arslan S Hallett V Akkas E ve Akkas O A (2012) Bullying and victimization among Turkish children

and adolescents examining prevalence and associated health symptoms European journal of pediatrics

171(10) 1549-1557

Asimopoulos C Bibou-Nakou I Hatzipemou T Soumaki E amp Tsiantis J (2014) An investigation into

students and teachers knowledge attitudes and beliefs about bullying in Greek primary schools

International Journal of Mental Health Promotion 16(1) 42-52

Auslander W F Sterzing P R Gerke D amp Edmond T (2016) Childhood abuse and aggression in

adolescent girls involved in child welfare The role of depression and posttraumatic stress Journal of

Child amp Adolescent Trauma 9(4) 359ndash 368 doi101007s40653-016-0090-3

Azeredo CM Levy RB Araya R amp Menezes PR (2015) Individual and contextual factors associated with

verbal bullying among Brazilian adolescents BMC Pediatrics 15(1) 1-11

Bacchini D Esposito G amp Affuso G (2009) Social experience and school bullying Journal of Community amp

Applied Social Psychology 19(1) 17-32

Baki A ve Goumlkccedilek T (2012) Karma youmlntem araştırmalarına genel bir bakış Elektronik Sosyal Bilimler

Dergisi 11(42) 1-21

Baldry A C amp Farrington D P (2000) Bullies and delinquents Personal characteristics and parental styles

Journal of Community amp Applied Social Psychology 10(1) 17-31

Barboza G E Schiamberg L B Oehmke J Korzeniewski S J Post L A amp Heraux C G (2009)

Individual characteristics and the multiple contexts of adolescent bullying An ecological perspective





76

Bauman S amp Del Rio A (2006) Preservice teachers responses to bullying scenarios Comparing physical

verbal and relational bullying Journal of Educational Psychology 98(1) 219-231

Berger K S (2007) Update on bullying at school Science forgotten Developmental Review 27(1) 90-126

Bronfenbrenner U (1979) Contexts of child rearing Problems and prospects American Psychologist 34(10)

844-850

Buchanan P amp Winzer M (2001) Bullying in schools Childrens voices International Journal of Special

Education 16(1) 67-79

Burnukara P ve Uccedilanok Z (2012) İlk ve orta ergenlikte akran zorbalığı Gerccedilekleştiği yerler ve başetme

yolları Tuumlrk Psikoloji Yazıları 15(29) 68-82

Camodeca M amp Goossens F A (2005) Aggression social cognitions anger and sadness in bullies and

victims Journal of Child Psychology and Psychiatry 46(2) 186-197

Cappadocia M C Pepler D Cummings J G amp Craig W (2012) Individual motivations and characteristics

associated with bystander intervention during bullying episodes among children and youth Canadian

Journal of School Psychology 27(3) 201-216

Caravita S Di Blasio P amp Salmivalli C (2009) Unique and interactive effects of empathy and social status

on involvement in bullying Social Development 18(1) 140-163

Carbone-Lopez K Esbensen F A amp T Brick B (2010) Correlates and consequences of peer victimization

Gender differences in direct and indirect forms of bullying Youth Violence and Juvenile Justice 8(4)

332-350

Carney A G amp Merrell K W (2001) Bullying in schools Perspectives on understanding and preventing an

international problem School Psychology International 22(3) 364-382

Carrera M V DePalma R amp Lameiras M (2011) Toward a more comprehensive understanding of bullying

in school settings Educational Psychology Review 23(4) 479-499

Chen L M Chang L Y amp Cheng Y Y (2016) Choosing to be a defender or an outsider in a school bullying

incident Determining factors and the defending process School Psychology International 37(3) 289-

302

Cohn A amp Canter A (2003) Bullying What schools and parents can do National Association of School

Psychologists Fact Sheet Retrieved April 17 2003

Cook CR Williams KR Guerra NG Kim TE amp Sadek S (2010) Suplemental material for predictors of

bullying and victimization in childhood and adolescence A meta-analytic investigation School

Psychology Quarterly 25(2) 65-83

Cortes K I amp Kochenderfer-Ladd B (2014) To tell or not to tell What influences childrenrsquos decisions to

report bullying to their teachers School Psychology Quarterly 29(3) 336ndash348 doi

101037spq0000078

Craig W Harel-Fisch Y Fogel-Grinvald H Dostaler S Hetland J Simons-Morton B Molcho M

Gaspar de Mato M Overpeck M Due P amp Pickett W (2009) A cross-national profile of bullying

and victimization among adolescents in 40 countries International Journal of Public health 54(2) 216-

224

Craig W Pepler D amp Blais J (2007) Responding to bullying What works School Psychology International

28(4) 465-477

Creswell J W (2014) Qualitative qantitative and mixed methods approaches reasarh design Singapore

Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77

Creswell J W amp Clark V L P (2015) Karma youmlntem araştırmaları Tasarımı ve yuumlruumltuumllmesi (Aydın E Bukova Guumlzel E Bursal M Ccedilorlu S Dede Y Delice A Demir S B Guumlngoumlr F Koumlksal M S

Kula S Peker ve M Yaman S Ccedilev) Ankara Anı Yayıncılık

Ccedilankaya İ (2011) İlkoumlğretimde akran zorbalığı Uludağ Uumlniversitesi Eğitim Fakuumlltesi Dergisi 24(1) 81-92

De Bruyn E H Cillessen A H N amp Wissink I B (2010) Associations of peer acceptance and perceived

popularity with bullying and victimization in early adolescence Journal of Early Adolescence 30(4)

543-566

Delfabbro P Winefield T Trainor S Dollard M Anderson S Metzer J amp Hammarstrom A (2006) Peer

and teacher bullyingvictimization of South Australian secondary school students Prevalence and

psychosocial profiles British Journal of Educational Psychology 76(1) 71-90

Demaray MK amp Malecki CK (2003) Perceptions of the frequency and importance of social support by

students classified as victims bullies and bullyvictims in an urban middle school School Psychology

Review 32(3) 471-489

Dikbıyık C ve Yılmaz E (2016) Tekirdağ oumllccedileğinde akran zorbalığı araştırması ve bulguların değerlendirmesi

Humanitas 4(7) 126-139

Dittrick C J Beran T Mishna F Hetherington R amp Shariff S (2013) Do children who bully their peers

also play violent video games A Canadian national study Journal of School Violence 12(4) 297-318

doi101080153882202013803244

Donoghue C Almeida A Brandwein D Rocha G amp Callahan I (2014) Coping with verbal and social

bullying in middle school The International Journal of Emotional Education 6(2) 40-53

Driscoll D L Appiah-Yeboah A Salib P amp Rupert D J (2007) Merging qualitative and quantitative data in

mixed methods research How to and why not Ecological and Environmental Anthropology (University

of Georgia) 3(1) 18-28

Dulmus C N Theriot M T Sowers K M amp Blackburn J A (2004) Student reports of peer bullying

victimization in a rural school Stress Trauma and Crisis 7(1) 1-16

Duy B ve Yıldız M A (2014) Farklı zorbalık konumunda olmak empatik eğilim ve yaşam doyumu

bağlamında bir fark yaratır mıMersin Uumlniversitesi Eğitim Fakuumlltesi Dergisi 10(3) 31-47

Edwards D Hunt M H Meyers J Grogg K R amp Jarrett O (2005) Acceptability and student outcomes of

a violence prevention curriculum Journal of Primary Prevention 26(5) 401-418

Egbochuku E O (2007) Bullying in Nigerian schools Prevalence study and implications for counselling

Journal of Social Sciences 14(1) 65-71

Erath S A Flanagan K S amp Bierman K L (2008) Early adolescent school adjustment Associations with

friendship and peer victimization Social Development 17(4) 853-870

Espelage D L Holt M K amp Henkel R R (2003) Examination of peer-group contextual effects on

aggression during early adolescents Child Development 74(1) 205-220

Fekkes M Pijpers F I Fredriks A M Vogels T amp Verloove-Vanhorick S P (2006) Do bullied children

get ill or do ill children get bullied A prospective cohort study on the relationship between bullying

and health-related symptoms Pediatrics 117(5) 1568-1574

Fekkes M Pijpers F I M amp Verloove-Vanhorick S P (2005) Bullying who does what when and where

Involvement of children teachers and parents in bullying behavior Health Education Research Theory

amp Practice 20(1) 81ndash91

Feldman A F amp Matjasko J L (2007) Profiles and portfolios of adolescent school-based extracurricular

activity participation Journal of Adolescence 30(2) 313-332




78

Fitzpatrick S amp Bussey K (2014) The role of perceived friendship self-efficacy as a protective factor against

the negative effects of social victimization Social Development 23(1) 41-60

Flaspohler P D Elfstrom J L Vanderzee K L Sink H E amp Birchmeier Z (2009) Stand by me The

effects of peer and teacher support in mitigating the impact of bullying on quality of life Psychology in

the Schools 46(7) 636-649

Fried S amp Fried P (1998) Bullies amp victims Helping your children through the schoolyard battlefield New

York M Evans

Gini G amp Pozzoli T (2009) Association between bullying and psychosomatic problems A meta-analysis

Pediatrics 123(3) 1059-1065

Gini G Albiero P Benelli B amp Altoegrave G (2007) Does empathy predict adolescents bullying and defending

behavior Aggressive Behavior 33(5) 467-476

Gini G Albiero P Benelli B amp Altoe G (2008) Determinants of adolescentsrsquo active defending and passive

bystanding behavior in bullying Journal of Adolescence 31(1) 93-105

Golmaryami F N Frick P J Hemphill S A Kahn R E Crapanzano A M amp Terranova A M (2016)

The social behavioral and emotional correlates of bullying and victimization in a school-based sample

Journal of Abnormal Child Psychology 44(2) 381-391

Halcomb E amp Hickman L (2015) Mixed methods research Nursing Standard promoting excellence in

nursing care 29(32) 41-47

Healy K L Sanders M R amp Iyer A (2014) Facilitative parenting and childrenrsquos social emotional and

behavioral adjustment Journal of Child and Family Studies 24(6) 1762-1779

Hilooğlu S ve Cenkseven-Oumlnder F (2010) İlkoumlğretim ikinci kademe oumlğrencilerinde zorbalığı yordamada

sosyal beceri ve yaşam doyumunun roluuml İlkoumlğretim Online 9(3) 1159-1173

Hong J S amp Espelage D L (2012) A review of research on bullying and peer victimization in school An

ecological system analysis Aggression and Violent Behavior 17(4) 311-322

doi101016javb201203003

Houndoumadi A amp Pateraki L (2001) Bullying and bullies in Greek elementary schools Pupilsrsquo attitudes and

teachersrsquoparentsrsquo awarenessrsquo (Electronic version) Educational Review 53(1) 19-26

Huesmann L R (2007) The impact of electronic media violence Scientific theory and research Journal of

Adolescent Health 41(6) 6ndash13 doi101016jjadohealth200709005

Hymel S amp Swearer SM (2015) Four decades of research on school bullying An introduction American

Psychologist 70(4) 293-299

Isaacs J Hodges E V amp Salmivalli C (2008) Long-term consequences of victimization by peers A follow-

up from adolescence to young adulthood International Journal of Developmental Science 2(4) 387-

397

Jantzer V Haffner J Parzer P Resch F amp Kaess M (2015) Does parental monitoring moderate the

relationship between bullying and adolescent nonsuicidal self-injury and suicidal behavior A

community-based self-report study of adolescents in Germany BMC Pediatrics 15(1) 1-8

Johnson R B amp Onwuegbuzie A J (2004) Mixed methods research A research paradigm whose time has

come Educational Researcher 33(7) 14-26

Juvonen J Graham S amp Schuster M A (2003) Bullying among young adolescents The strong the weak

and the troubled Pediatrics 112(6) 1231-1237

Kağıtccedilıbaşı Ccedil (2010) Guumlnuumlmuumlzde insan ve insanlar (12 Baskı) İstanbul Evrim Yayınları

Cilt 7 Sayı 1 2019



79

Kaltiala-Heino R Rimpelauml M Rantanen P amp Rimpelauml A (2000) Bullying at school-an indicator of

adolescents at risk for mental disorders Journal of Adolescence 23(6) 661-674

Kartal H amp Bilgin A (2009) Bullying and school climate from the aspects of the students and

teachers Eurasian Journal of Educational Research (EJER) 36 209-226

Kartal H ve Bilgin A (2012) İlkoumlğretim oumlğrencilerinin zorbalığın nedenleri ile ilgili algıları Gaziantep

University Journal of Social Sciences 11(1) 25-48

Kontak J (2016) Taking bullying by the horns Childhood bullying behaviours and poor mental health Master

of Arts Dalhousie University Halifax Nova Scotia July

2016 httpdalspacelibrarydalcabitstreamhandle1022272154Kontak-Julia-MA-HPRO-August-

2016pdfsequence=5

Larson R W (2011) Positive development in a disorderly world Journal of Research on Adolescence 21(2)

317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x

Lodge J amp Frydenberg E (2005) The role of peer bystanders in school bullying Positive steps toward

promoting peaceful schools Theory into Practice 44(4) 329-336

Marini Z A Dane A V Bosacki S L amp Cura Y L C (2006) Direct and indirect bully‐victims differential

psychosocial risk factors associated with adolescents involved in bullying and victimization Aggressive

Behavior 32(6) 551-569

Marsh H W Nagengast B Morin A J Parada R H Craven R G amp Hamilton L R (2011) Construct

validity of the multidimensional structure of bullying and victimization An application of exploratory

structural equation modeling Journal of Educational Psychology 103(3) 701-732

McDougall P amp Vailliancourt T (2015) Long-term adult outcomes of peer victimization in childhood and

adolescence Pathways to adjustment and maladjustment American Psychologist 70(4) 300ndash310 doi

101037a0039174

Mishna F (2004) A qualitative study o bullying from multiple perspectives Children amp Schools 26(4) 234-

247

Mouttapa M Valente T Gallaher P Rohrbach L A amp Unger J B (2004) Social network predictors of

bullying and victimization Adolescence 39(154) 315-335

Nansel T R Craig W Overpeck M D Saluja G amp Ruan W J (2004) Cross-national consistency in the

relationship between bullying behaviors and psychosocial adjustment Archives of Pediatrics amp

Adolescent Medicine 158(8) 730-736

Oconnell P A U L Pepler D amp Craig W (1999) Peer involvement in bullying Insights and challenges for

intervention Journal of Adolescence 22(4) 437-452

Oliver C amp Candappa M (2007) Bullying and the politics of lsquotellingrsquo Oxford Review of Education 33(1) 71-

86

Olson C K (2004) Media violence research and youth violence data Why do they conflict Academic

Psychiatry 28(2) 144ndash150 doi101176appiap282144

Olson C K Kutner L A Baer L Beresin E V Warner D E amp Nicholi II A M (2009) M-rated video

games and aggressive or problem behavior among young adolescents Applied Developmental Science

13(4) 188-198

Olweus D (1993) Bullyvictim problems among schoolchildren Long-term consequences and an effective

intervention program In S Hodgins (Ed) Mental disorder and crime (pp 317-349) Thousand Oaks

CA US Sage Publications Inc

Oumlzkan Y ve Ccedilifci E G (2010) Duumlşuumlk sosyo-ekonomik duumlzeydeki ilkoumlğretim okullarında akran zorbalığı

İlkoumlğretim Online 9(2) 576-586




80

Peguero A A (2008) Bullying victimization and extracurricular activity Journal of School Violence 7(3) 71-

85

Pepler D Craig W amp OConnell P (2010) Peer processes in bullying Informing prevention and intervention

strategies In S R Jimerson S M Swearer amp D L Espelage (Eds) Handbook of bullying in schools

An international perspective (pp 469-479) New York NY US RoutledgeTaylor amp Francis Group

Pereira B Mendonca D Neto C Valente L amp Smith P K (2004) Bullying in Portuguese schools School

Psychology International 25(2) 241-254

Pişkin M (2010) Examination of peer bullying among primary and middle school children in Ankara

Turkey Egitim ve Bilim 35(156) 175-189

Rideout V J Foehr U G amp Roberts D F (2010) Generation M2 Media lives of 8- to 18 year-olds A Kaiser

family foundation study Mento Park CA Kaiser Family Foundation

httpskaiserfamilyfoundationfileswordpresscom201001mh012010presentlpdf

Rigby K (2003) Consequences of bullying in schools The Canadian Journal of Psychiatry 48(9) 583-590

Rigby K amp Johnson B (2005) Introduction to the international bystander project Pastoral Care in Education

23(2) 6-9

Rodkin P C Espelage D L amp Hanish L D (2015) A relational framework for understanding bullying

Developmental antecedents and outcomes American Psychologist 70(4) 311ndash321 doi

101037a0038658

Ruggieri S Friemel T Sticca F Perren S amp Alsaker F (2013) Selection and influence effects in defending

a victim of bullying The moderating effects of school context Procedia-Social and Behavioral

Sciences 79 117-126 doi 101016jsbspro201305060

Salmivalli C (2010) Bullying and the peer group A review Aggression and Violent Behavior 15(2) 112-120

doi101016javb200908007

Salmivalli C amp Nieminen E (2002) Proactive and reactive aggression among school bullies victims and

bully-victims Aggressive Behavior 28(1) 30-44

Salmivalli C Lagerspetz K Bjoumlrkqvist K Oumlsterman K amp Kaukiainen A (1996) Bullying as a group

process Participant roles and their relations to social status within the group Aggressive Behavior

22(1) 1-15

Salmivalli C Voeten M amp Poskiparta E (2011) Bystanders matter Associations between reinforcing

defending and the frequency of bullying behavior in classrooms Journal of Clinical Child amp

Adolescent Psychology 40(5) 668-676

Sapouna M amp Wolke D (2013) Resilience to bullying victimization The role of individual family and peer

characteristics Child Abuse amp Neglect 37(11) 997-1006

Sauerwein M Theis D amp Fischer N (2016) How youthsrsquo profiles of extracurricular and leisure activity affect

their social development and academic achievement IJREEndashInternational Journal for Research on

Extended Education 4(1) 103-124

Schaumlfer M Korn S Brodbeck F C Wolke D amp Schulz H (2005) Bullying roles in changing contexts The

stability of victim and bully roles from primary to secondary school International Journal of Behavioral

Development 29(4) 323-335

Schmidt J (2003) Correlates of reduced misconduct among adolescents facing adversity Journal of Youth and

Adolescence 32(6) 439-452

Serra-Negra J M Pordeus I A Correcirca-Faria P Fulgecircncio L B Paiva S M amp Manfredini D (2017) Is

there an association between verbal school bullying and possible sleep bruxism in adolescents Journal

of Oral Rehabilitation 44(5) 347-353

Cilt 7 Sayı 1 2019



81

Sijtsema J J Rambaran J A Caravita S amp Gini G (2014) Friendship selection and influence in bullying

and defending Effects of moral disengagement Developmental Psychology 50(8) 2093-2104

Sterzing P R Hong J S Gartner R E amp Auslander W F (2016) Child maltreatment and bullying

victimization among a community-based sample of sexual minority youth The meditating role of

psychological distress Journal of Child amp Adolescent Trauma 9(4) 283-293

httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4

Swearer S M Wang C Berry B amp Myers Z R (2014) Reducing bullying Application of social cognitive

theory Theory into Practice 53(4) 271-277

Swearer S amp Hymel S (2015) Bullying and discrimination in schools Exploring variations across student

subgroups School Psychology Review 44(4) 504-509

Takizawa R Maughan B amp Arseneault L (2014) Adult health outcomes of childhood bullying victimization

evidence from a five-decade longitudinal British birth cohort American Journal of Psychiatry 171(7)

777-784

Teddlie C amp Yu F (2007) Mixed methods sampling A typology with examples Journal of Mixed Methods

Research 1(1) 77-100

Thornberg R Halldin K Bolmsjouml N amp Petersson A (2013) Victimising of school bullying A grounded

theory Research Papers in Education 28(3) 309-329

Thornberg R amp Jungert T (2014) School bullying and the mechanisms of moral disengagement Aggressive

Behavior 40(2) 99-108

Topccedilu Ccedil ve Erdur-Baker Ouml (2016) Zorbalık mağdurlarının yardım alma davranışı ve yardım kaynakları Ege

Eğitim Dergisi 17(1) 127-145

Trach J Hymel S Waterhouse T amp Neale K (2010) Bystander responses to school bullying A cross-

sectional investigation of grade and sex differences Canadian Journal of School Psychology 25(1)

114-130

UNESCO (2011) Global education digest 2011 comparing education statistics across the world The UNESCO

Institute for Statistics httpunesdocunescoorgimages0021002135213517epdf

UNESCO (2017) School violence and bullying Global status report Presented at the International Symposium

on School Violence and Bullying From Evidence to Action Seoul Republic of Korea 17 ndash 19 January

2017 p 9 httpunesdocunescoorgimages0024002469246970epdf

Vaillancourt T Trinh V McDougall P Duku E Cunningham L Cunningham C Hymel S amp Short K

(2010) Optimizing population screening of bullying in school-aged children Journal of School

Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182

Vanderbilt D amp Augustyn M (2010) The effects of bullying Paediatrics and Child Health 20(7) 315-320

Veenstra R Lindenberg S Oldehinkel A J De Winter A F Verhulst F C amp Ormel J (2005) Bullying

and victimization in elementary schools a comparison of bullies victims bullyvictims and uninvolved

preadolescents Developmental Psychology 41(4) 672-682

Wang J IannottiRJ Luk JW and Nansel TR (2010) Co-occurrence of victimization from five subtypes of

bullying physical verbal social exclusion spreading rumors and cyber Journal of Pediatric

Psychology 35(10) 1103-1112 doi101093jpepsyjsq048

Werth J M Nickerson A B Aloe A M amp Swearer S M (2015) Bullying victimization and the social and

emotional maladjustment of bystanders A propensity score analysis Journal of School Psychology

53(4) 295-308




82

West P Sweeting H amp Young R (2010) Transition matters pupilsrsquo experiences of the primaryndashsecondary

school transition in the West of Scotland and consequences for well‐being and attainment Research

Papers in Education 25(1) 21-50

White R amp Mason R (2012) Bullying and gangs International Journal of Adolescent Medicine and Health

24(1) 57-62

Yen C F Huang M F Kim Y S Wang P W Tang T C Yeh Y C amp Yang P (2013) Association

between types of involvement in school bullying and different dimensions of anxiety symptoms and the

moderating effects of age and gender in Taiwanese adolescents Child Abuse amp Neglect 37(4) 263-272

Yerlikaya I (2014) Evaluation of Bullying Events among Secondary Education Students in Terms of School

Type Gender and Class Level International Journal of Progressive Education 10(3) 139-149

Yurtal F ve Cenkseven F (2016) İlkoumlğretim okullarında zorbalığın yaygınlığı ve doğası Tuumlrk Psikolojik

Danışma ve Rehberlik Dergisi 3(28) 1-13

Yazarlar

İletişim

DrHuumllya Kartal Uludağ Uumlniversitesi Eğitim Fakuumlltesi

Temel Eğitim Boumlluumlmuuml Sınıf Eğitimi Anabilim Dalı

Oumlğretim Uumlyesidir İlgi alanları arasında okuma-yazma

oumlğretimi erken ccedilocukluk eğitimi oumlğretmen yetiştirme

ve okul zorbalığı yer almaktadır

Prof Dr Huumllya Kartal Uludağ Uumlniversitesi Eğitim

Fakuumlltesi Temel Eğitim Boumlluumlmuuml Sınıf Eğitimi

Anabilim Dalı Niluumlfer Bursa hkartaluludagedutr

DrYakup Balantekin Yıldırım İlccedile Milli Eğitim Şube

Muumlduumlruumlduumlr İlgi alanları arasında motivasyon

okuma-yazma oumlğretimi yer almakadır

Dr Yakup Balantekin Yıldırım İlccedile Milli Eğitim

Şube Muumlduumlrluumlğuuml Yıldırım Bursa

yakupbalangmailcom

DrAsude Bilgin Uludağ Uumlniversitesi Eğitim


Anabilim Dalı Oumlğretim Uumlyesidir İlgi alanları

arasında psikoloji oumlğrenme ve okul zorbalığı yer

almaktadır

Prof Dr Asude Bilgin Uludağ Uumlniversitesi Eğitim


Anabilim Dalı Niluumlfer Bursa

asudebilginuludagedutr

Mehmet Soyuccedilok Uludağ Uumlniversitesi Eğitim


Anabilim Dalı Araştırma Goumlrevlisidir İlgi alanları

arasında okuma-yazma oumlğretimi okur-yazarlık ve

okul zorbalığı yer almaktadır



Anabilim Dalı NiluumlferBursa

mehmetsoyucok1gmailcom

Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary

Purpose All living beings have an instinct to survive which leads to competition Conflict bullying

and several aggressive behaviors have been inevitable as a survival tactic especially in environments

with limited resources since the first human being This survival instinct today continues full steam

ahead so that individuals can sustain not only physical but also economic social and educational

existence Bullying is the authentic and complicated form of interpersonal aggression In

Bronfenbrennerrsquos (1979) ecological system theory human development takes place through mutual

interaction between individuals and a great number of systems such as home school neighborhood

culture and society Accordingly it seems that bullying is not a consequence of the individual

characteristics of the bully and victim but a consequence of the interaction of environmental variables

such as families friends neighbors teachers media and technology In other words bullying is an

interaction between the victim and the bully in a socio-ecological setting This interaction is a dynamic

process characterized by the personality traits of the victim and the bully the nature of their

interactions the presence of teachers and peers the school environment and social norms (Atlas amp

Pepler 1998 as cited in Aleem 2016) As children and adolescents spend most of their daily lives at

school bullying has always been investigated in school settings Thus another inevitable variable is

that the positive or negative climate of schools affects the frequency of school bullying In many

studies the level of bullying and victimization was found to be related to inappropriate teacher

responses (Bauman amp Del Rio 2006) Research on bullying in Turkey has increased in recent years

however available data are still limited to see the overall picture Most research was carried out in

large cities and with small sample groups The unavailability of adequate data on this issue is one of

the most important obstacles to producing legal political and practical solutions In this research it

was aimed to determine the factors affecting the bullying in secondary school studentsrsquo home and

school life in a multifaceted and comprehensive manner with qualitative and quantitative approaches

Method The study group of this research was determined according to sequential mixed method

(quantitative-qualitative) sampling one of the mixed method research designs The study group was

determined through a sequential mixed methods sampling which is often adopted in mixed methods

research designs This type of sampling is the most common type of sampling in research where a

mixed methods research design is employed (Teddlie amp Yu 2007) In sequential mixed methods

sampling the quantitative-phase sample is the determinant to select the sample in the later qualitative

phase (Baki amp Goumlkccedilek 2012) Prior to the analysis of data participants who can provide the best data

for research results are selected Thus data collected in the first phase of research contribute to the

collection of data in the next phase (Driscoll Yeboah Salib amp Rupert 2007) In mixed method

sampling strategies a probability sampling method is utilized to increase external validity and a

purposive sampling method is utilized to increase transferability so that units or events required for the

research can be determined (Baki amp Goumlkccedilek 2012) Accordingly the study group consisted of fifth

graders from nineteen middle schools located in the city center of Bursa and selected through a

probability sampling method The quantitative data were collected from students randomly selected

among 5th-grade sections in these middle schools The qualitative data were collected from students

selected according to their self-report of being bullied or bullying others in their responses to the

questionnaire items This study surveyed a total of 1823 fifth graders attending 69 different sections in

19 middle schools 799 (44) of the students were girls and 1024 (56) were boys 105 students from

14 schools reported being bullied 41 students from 11 schools reported perpetrating bullying 103 of

those who reported being bullied and 38 of those who reported perpetrating bullying were interviewed




84

The Student Questionnaire on Childrenrsquos Lifestyle and School Performance was designed to identify

in-school and out-of-school activities that the surveyed students participate in their views of

themselves and their relationship with friends based on their perspective and self-report The

questionnaire includes two main sections The first section lsquoActivities I Participate inAttendrsquo consists

of two sub-sections including 9 questions The second sections lsquoMy Friendsrsquo consists of 14 questions

The Student Questionnaire was designed as optical forms that were scanned using an optical mark

reader to obtain the data The Student Questionnaire includes such questions as lsquoHow many hours a

day on average do you spend in the following activities apart from school hoursrsquo to identify activities

the students participate in outside the school

The researchers prepared semi-structured student interview forms which were later reviewed by a

faculty member conducting research in the relevant subject area and two school counselors and

finalized according to their feedbacks The interview form prepared for students exposed to bullying

consists of eight questions to find out bullying behaviors and student reactions

The quantitative data of the study were collected by the researchers within the course hours in April in

the 2016-2017 academic year after necessary permissions were granted The Student Questionnaire on

Childrenrsquos Lifestyle and School Performance designed as an optical form and packed in plastic sheets

was delivered to each student in the classroom The students completed and then returned the Student

Questionnaire on Childrenrsquos Lifestyle and School Performance in the classroom The qualitative data

were collected through face-to-face interviews school counselors held with students within counseling

hours in May in the 2016-2017 academic year Student interviews were conducted by school

counselors as requested by the authority granting research permission and considering that students are

more likely to give more intimate responses to school counselors An interview lasted about 10 to 15

minutes Student responses were written in the interview form by school counselors

The questionnaires filled by students were first exported into Microsoft Excel software using an optical

mark reader and then transferred into SPSS software The frequency and percentage of quantitative

data were calculated while the qualitative data were analyzed using descriptive analysis and content

analysis

Findings The results of the Chi-square test run to find out whether there is a correlation between

studentsrsquo gender and bullying status reveal a between correlation gender and bullying status The rate

of girls in the category of bystanders (929) outweighs that of boys in the same category (86)

while the rate of boys outweighs that of girls in the category of bully In other words boys both bully

and are bullied at a significantly higher rate compared to girls The data show that the mean scores of

all groups are very close to each other according to studentsrsquo involvement in bullying The mean scores

range from 828 to 943 Boys who are both bullies and victims have the highest mean score (943)

while girls who are not involved in bullying at all have the lowest mean score (858) Considering the

mean scores of this section girls exposed to bullying are those who spend the least time in playing

computervideo games and watching television (831) while boys who are both bullies and victims are

those who spend the most time playing computervideo games and watching television (662) This

result indicates that the surveyed fifth graders play computervideo games and watch television on

average 1-2 hours to 3-4 hours of their out-of-school time per day Studentsrsquo mean scores of this

section were found to be close to each other in terms of their involvement in bullying Bystander boys

have the highest mean score (986) while girls who are both bullies and victims have the lowest mean

score (845) Considering the mean scores of fourth section there are differences in studentsrsquo mean

scores in terms of their involvement in bullying High mean scores of bystander students indicate that

they often feel good about friendship they like themselves and their views the world and events they

Cilt 7 Sayı 1 2019



85

are happy they rarely get anxious and cry they rarely engage in physical fights and they rarely have

difficulty concentrating On the other hand both bully students and bullyvictim students often do not

like their own worldviews victim students often feel sad and bullyvictim students often get anxious

victim and bullyvictim girls often cry a lot

Conclusion The current study findings reveal that 76 of secondary school students were bullies

while 18 were victims and 15 were bullyvictims According to the Global Status Report on

School Violence and Bullying (2017) an estimated 246 million children and young people are

subjected to violence and bullying at school annually (UNESCO 2017) On the other hand in our

culture with collectivist features it is possible that students refrained from openly expressing that they

were bullies or victims In collectivist cultures individuals consider how their behaviours will be

evaluated by society as a whole (Kağıtccedilıbaşı 2010) Therefore a section of students may not have

reflected their real situation since they believed that stating they were bullies would not be tolerated by

others or that revealing they were victims would awaken feelings of pity or derision In conclusion it

may be said that behaviour of the bully or the victim does not happen by itself and that it results from

a combination of many factors Future research on the subject should be aimed at revealing the cause-

and-effect relationships among these factors In this way more effective prevention and intervention

programmes will be developed

Cilt 7 Sayı 1 2019



51

Giriş

Zorbalık kişilerarası saldırganlığın oumlzguumln ve karmaşık bir biccedilimidir Zaman iccedilinde pek ccedilok araştırmacı

tarafından değişik biccedilimlerde tanımlanmıştır Olweus (1993) zorbalığı ldquoBir ya da daha fazla oumlğrencinin

diğerine youmlnelik tekrarlı olarak olumsuz davranışlar sergilemesirdquo biccediliminde tanımlamıştır Mayo Clinic

(2001rsquoden akt Aleem 2016) tarafından bir davranışın zorbalık sayılması iccedilin davranışın incitme veya

rahatsız etme niyetiyle yapılması bu davranışın tekrarlı olarak yapılması ve tarafların guumlccedilleri arasında

bir dengesizlik bulunması gerektiği rapor edilmiştir Carrera DePalma ve Lameiras da (2011) ccedileşitli

tanımların ortak noktalarını birleştirerek zorbalığın temel karakteristiklerini şu şekilde dile

getirmişlerdir a) Şiddet davranışlarının alt grubunda yer alır b) Youmlneltildiği insana zararlı olacak ccedilok

ccedileşitli fiziksel duygusal veveya sosyal olarak olumsuz davranışlar bir zaman suumlrecinde tekrarlı olarak

gerccedilekleştirilir c) Kasıtlı olarak gerccedilekleştirilir d) Genel olarak bu davranışlar kurban tarafından

kışkırtılmamıştır e) Ccediloğunlukla tek bir kurbandan bahsedilmekle birlikte zorbalık bir kişi veya grup

tarafından başlatılmış olabilir ve bu davranış bir veya daha ccedilok kişiye zarar verebilir

Tanımların hepsinde davranışın tekrarı uumlzerinde durulmasına karşın bazen tek bir zorbalık davranışı

bile kurban iccedilin ccedilok sarsıcı ve incitici olabilir Oumlte yandan Olweusrsquoun (1993) tanımında zorbanın

niyetinden soumlz edilmemektedir Diğer tanımların ccediloğunda zorbanın zarar verme niyeti

vurgulanmaktadır Niyet bir duumlşuumlnce biccedilimidir ancak zorbalık bir davranıştır Koumltuuml niyeti olan birisi

bunu davranışa doumlnuumlştuumlrmezse zorbalık yapmış olmaz Yine de koumltuuml niyetin zorbalığın temel koşulu

olduğunu oumlne suumlrmek muumlmkuumlnduumlr (Aleem 2016)

Zorbalığın duygusal fiziksel sosyal pek ccedilok ccedileşidi vardır Zorbalık sırasındaki doğrudan ya da dolaylı

olumsuz davranışlar vurma tekmeleme tehdit etme alay etme isim takma dedikodu yayma gruptan

dışlama gibi davranışlardır Zorbalık davranışları değişik işlevlere hizmet eder ve değişik ilişki

oumlruumlntuumllerinde kendini ortaya koyar Zorbalık sadece zorba ve kurban ilişkisinden ibaret değildir

Zorbalığı uyaran koumlruumlkleyen ya da bastıran sosyal bir ortamda gerccedilekleşen bir grup olgusudur

(Olweus 2001rsquoden akt Swearer ve Hymel 2015)

Bu konuda yapılan ccedilalışmaların ccediloğu okullarda ccedilocuklar ve ergenlerle gerccedilekleştirilmiştir Okul oumlncesi

eğitim kurumlarında işyerlerinde hapishanede hatta ordu da yapılan ccedilalışmalar da vardır (Salmivalli

2009) Ancak bu ccedilalışmada soumlzuuml edilen zorbalık okuldaki ccedilocuklar arasında akran akrana gerccedilekleşen

zorbalık davranışlarıdır

Zorbalığa Etki Eden Değişkenler

Bronfenbrenner (1979) ekolojik sistem kuramında insan gelişiminin bireyler ve onların yaşadığı ev

okul mahalle kuumlltuumlr toplum gibi pek ccedilok sistem arasındaki karşılıklı etkileşim ile gerccedilekleştiğini oumlne

suumlrmektedir Bu doğrultuda zorbalığın zorba ve kurbanın bireysel oumlzelliklerinin bir sonucu değil

aileler arkadaşlar komşular oumlğretmenler medya teknoloji gibi ccedilevresel değişkenlerin etkileşiminin

bir sonucu olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bir başka ifadeyle zorbalık sosyo-ekolojik bir ortamda

kurban ve zorba arasında gerccedilekleşen bir etkileşimdir Bu etkileşim kurban ve zorbanın kişilik

oumlzellikleri bu ikilinin etkileşimlerinin oumlzelliği arkadaşların oumlğretmenlerin varlığı okul ortamı ve

sosyal normlar tarafından belirlenen dinamik bir suumlreccediltir (Atlas ve Pepler 1998rsquoden akt Aleem

2016) Bu değişkenleri şu şekilde sıralayabiliriz




52









































Cilt 7 Sayı 1 2019



53












































54





























Youmlntem

Araştırma Deseni










Cilt 7 Sayı 1 2019



55

















verilmiştir

Tablo 1





Sayısı

237 449 345 283 169 606 601 262 79 79




Sayısı

92 165 108 87 95 120 151 125 79 79



7 13 6 5 13 - 4 7 10 9



2 2 6 3 5 - - 12 4 -




Sayısı

442 433 229 128 143 239 86 400 181 5391




Sayısı

93 93 72 32 44 57 61 184 86 1823



2 - 9 - - 3 11 - 6 105



- - 1 - - 3 1 - 2 41






56



yapılmıştır







































Cilt 7 Sayı 1 2019



57



















Verilerin Analizi












Bulgular











58





Tablo 2



Kız

778

723 7 37 11

000

929 09 48 14

Erkek

980

843 25 96 16

86 26 98 16

Toplam

1758

1566 32 133 27

891 18 76 5














Tablo 3





Erkek 265 200 275 263



Erkek 218 224 225 229



Erkek 151 192 166 180


Erkek 274 225 252 236

Toplam Kız 858 929 910 910

Erkek 910 828 903 943

Cilt 7 Sayı 1 2019



59





























Tablo 4




(guumlnluumlk)

Kız 447 457 447 445

Erkek 392 404 386 300


Erkek 385 358 374 354

Toplam Kız 823 771 831 782

Erkek 778 758 761 662









60













oluşmaktadır

Tablo 5




Erkek 331 267 289 306


Erkek 269 254 238 25


Erkek 386 356 347 337

Toplam Kız 953 943 865 845

Erkek 986 879 877 894
















Cilt 7 Sayı 1 2019



61

Tablo 6




Erkek 362 342 307 288


Kız 286 129 305 282

Erkek 268 233 244 250


Erkek 260 209 240 194


Erkek 304 300 291 231


Erkek 332 272 260 288


Erkek 337 296 291 244


Erkek 344 300 310 263


Erkek 352 222 306 226


Erkek 367 352 166 131


Erkek 390 160 378 144


Erkek 312 268 261 260

Toplam Kız 3634 2800 3032 2600

Erkek 3628 2995 3048 2550























62









3sınıf

3 ve

4sınıf

4 ve

5sınıf

Her

sınıf
















goumlruumllmektedir

Tablo 8








Uumlst sınıf 3








Cilt 7 Sayı 1 2019



63



Tablo 9









Tablo 10




alma

2 Tuumlkuumlrme 3





Aşağılama 1








59

27

8

6

0 10 20 30 40 50 60 70

Defalarca

Bir defa

Ara sıra

Birkaccedil defa





64

Tablo 11



vermeyen
















soumlyleme

1













Tuvalet 6 Mahalle 2



Kantin 2

Okul spor salonu 1


Okul servisi 1




goumlstermektedir

Cilt 7 Sayı 1 2019



65

Tablo 14



nedenleri f


nedenleri f
























Tablo 15


N Evet Hayır Bazen

Yanıt

vermeyen













66

Tablo 16





Uyarma 7 Kızma 5








Sinirlenme 2






























Cilt 7 Sayı 1 2019



67


















































68














































Cilt 7 Sayı 1 2019



69

















































70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85





















52









































Cilt 7 Sayı 1 2019



53












































54





























Youmlntem

Araştırma Deseni










Cilt 7 Sayı 1 2019



55

















verilmiştir

Tablo 1





Sayısı

237 449 345 283 169 606 601 262 79 79




Sayısı

92 165 108 87 95 120 151 125 79 79



7 13 6 5 13 - 4 7 10 9



2 2 6 3 5 - - 12 4 -




Sayısı

442 433 229 128 143 239 86 400 181 5391




Sayısı

93 93 72 32 44 57 61 184 86 1823



2 - 9 - - 3 11 - 6 105



- - 1 - - 3 1 - 2 41






56



yapılmıştır







































Cilt 7 Sayı 1 2019



57



















Verilerin Analizi












Bulgular











58





Tablo 2



Kız

778

723 7 37 11

000

929 09 48 14

Erkek

980

843 25 96 16

86 26 98 16

Toplam

1758

1566 32 133 27

891 18 76 5














Tablo 3





Erkek 265 200 275 263



Erkek 218 224 225 229



Erkek 151 192 166 180


Erkek 274 225 252 236

Toplam Kız 858 929 910 910

Erkek 910 828 903 943

Cilt 7 Sayı 1 2019



59





























Tablo 4




(guumlnluumlk)

Kız 447 457 447 445

Erkek 392 404 386 300


Erkek 385 358 374 354

Toplam Kız 823 771 831 782

Erkek 778 758 761 662









60













oluşmaktadır

Tablo 5




Erkek 331 267 289 306


Erkek 269 254 238 25


Erkek 386 356 347 337

Toplam Kız 953 943 865 845

Erkek 986 879 877 894
















Cilt 7 Sayı 1 2019



61

Tablo 6




Erkek 362 342 307 288


Kız 286 129 305 282

Erkek 268 233 244 250


Erkek 260 209 240 194


Erkek 304 300 291 231


Erkek 332 272 260 288


Erkek 337 296 291 244


Erkek 344 300 310 263


Erkek 352 222 306 226


Erkek 367 352 166 131


Erkek 390 160 378 144


Erkek 312 268 261 260

Toplam Kız 3634 2800 3032 2600

Erkek 3628 2995 3048 2550























62









3sınıf

3 ve

4sınıf

4 ve

5sınıf

Her

sınıf
















goumlruumllmektedir

Tablo 8








Uumlst sınıf 3








Cilt 7 Sayı 1 2019



63



Tablo 9









Tablo 10




alma

2 Tuumlkuumlrme 3





Aşağılama 1








59

27

8

6

0 10 20 30 40 50 60 70

Defalarca

Bir defa

Ara sıra

Birkaccedil defa





64

Tablo 11



vermeyen
















soumlyleme

1













Tuvalet 6 Mahalle 2



Kantin 2

Okul spor salonu 1


Okul servisi 1




goumlstermektedir

Cilt 7 Sayı 1 2019



65

Tablo 14



nedenleri f


nedenleri f
























Tablo 15


N Evet Hayır Bazen

Yanıt

vermeyen













66

Tablo 16





Uyarma 7 Kızma 5








Sinirlenme 2






























Cilt 7 Sayı 1 2019



67


















































68














































Cilt 7 Sayı 1 2019



69

















































70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85


















Cilt 7 Sayı 1 2019



53












































54





























Youmlntem

Araştırma Deseni










Cilt 7 Sayı 1 2019



55

















verilmiştir

Tablo 1





Sayısı

237 449 345 283 169 606 601 262 79 79




Sayısı

92 165 108 87 95 120 151 125 79 79



7 13 6 5 13 - 4 7 10 9



2 2 6 3 5 - - 12 4 -




Sayısı

442 433 229 128 143 239 86 400 181 5391




Sayısı

93 93 72 32 44 57 61 184 86 1823



2 - 9 - - 3 11 - 6 105



- - 1 - - 3 1 - 2 41






56



yapılmıştır







































Cilt 7 Sayı 1 2019



57



















Verilerin Analizi












Bulgular











58





Tablo 2



Kız

778

723 7 37 11

000

929 09 48 14

Erkek

980

843 25 96 16

86 26 98 16

Toplam

1758

1566 32 133 27

891 18 76 5














Tablo 3





Erkek 265 200 275 263



Erkek 218 224 225 229



Erkek 151 192 166 180


Erkek 274 225 252 236

Toplam Kız 858 929 910 910

Erkek 910 828 903 943

Cilt 7 Sayı 1 2019



59





























Tablo 4




(guumlnluumlk)

Kız 447 457 447 445

Erkek 392 404 386 300


Erkek 385 358 374 354

Toplam Kız 823 771 831 782

Erkek 778 758 761 662









60













oluşmaktadır

Tablo 5




Erkek 331 267 289 306


Erkek 269 254 238 25


Erkek 386 356 347 337

Toplam Kız 953 943 865 845

Erkek 986 879 877 894
















Cilt 7 Sayı 1 2019



61

Tablo 6




Erkek 362 342 307 288


Kız 286 129 305 282

Erkek 268 233 244 250


Erkek 260 209 240 194


Erkek 304 300 291 231


Erkek 332 272 260 288


Erkek 337 296 291 244


Erkek 344 300 310 263


Erkek 352 222 306 226


Erkek 367 352 166 131


Erkek 390 160 378 144


Erkek 312 268 261 260

Toplam Kız 3634 2800 3032 2600

Erkek 3628 2995 3048 2550























62









3sınıf

3 ve

4sınıf

4 ve

5sınıf

Her

sınıf
















goumlruumllmektedir

Tablo 8








Uumlst sınıf 3








Cilt 7 Sayı 1 2019



63



Tablo 9









Tablo 10




alma

2 Tuumlkuumlrme 3





Aşağılama 1








59

27

8

6

0 10 20 30 40 50 60 70

Defalarca

Bir defa

Ara sıra

Birkaccedil defa





64

Tablo 11



vermeyen
















soumlyleme

1













Tuvalet 6 Mahalle 2



Kantin 2

Okul spor salonu 1


Okul servisi 1




goumlstermektedir

Cilt 7 Sayı 1 2019



65

Tablo 14



nedenleri f


nedenleri f
























Tablo 15


N Evet Hayır Bazen

Yanıt

vermeyen













66

Tablo 16





Uyarma 7 Kızma 5








Sinirlenme 2






























Cilt 7 Sayı 1 2019



67


















































68














































Cilt 7 Sayı 1 2019



69

















































70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85





















54





























Youmlntem

Araştırma Deseni










Cilt 7 Sayı 1 2019



55

















verilmiştir

Tablo 1





Sayısı

237 449 345 283 169 606 601 262 79 79




Sayısı

92 165 108 87 95 120 151 125 79 79



7 13 6 5 13 - 4 7 10 9



2 2 6 3 5 - - 12 4 -




Sayısı

442 433 229 128 143 239 86 400 181 5391




Sayısı

93 93 72 32 44 57 61 184 86 1823



2 - 9 - - 3 11 - 6 105



- - 1 - - 3 1 - 2 41






56



yapılmıştır







































Cilt 7 Sayı 1 2019



57



















Verilerin Analizi












Bulgular











58





Tablo 2



Kız

778

723 7 37 11

000

929 09 48 14

Erkek

980

843 25 96 16

86 26 98 16

Toplam

1758

1566 32 133 27

891 18 76 5














Tablo 3





Erkek 265 200 275 263



Erkek 218 224 225 229



Erkek 151 192 166 180


Erkek 274 225 252 236

Toplam Kız 858 929 910 910

Erkek 910 828 903 943

Cilt 7 Sayı 1 2019



59





























Tablo 4




(guumlnluumlk)

Kız 447 457 447 445

Erkek 392 404 386 300


Erkek 385 358 374 354

Toplam Kız 823 771 831 782

Erkek 778 758 761 662









60













oluşmaktadır

Tablo 5




Erkek 331 267 289 306


Erkek 269 254 238 25


Erkek 386 356 347 337

Toplam Kız 953 943 865 845

Erkek 986 879 877 894
















Cilt 7 Sayı 1 2019



61

Tablo 6




Erkek 362 342 307 288


Kız 286 129 305 282

Erkek 268 233 244 250


Erkek 260 209 240 194


Erkek 304 300 291 231


Erkek 332 272 260 288


Erkek 337 296 291 244


Erkek 344 300 310 263


Erkek 352 222 306 226


Erkek 367 352 166 131


Erkek 390 160 378 144


Erkek 312 268 261 260

Toplam Kız 3634 2800 3032 2600

Erkek 3628 2995 3048 2550























62









3sınıf

3 ve

4sınıf

4 ve

5sınıf

Her

sınıf
















goumlruumllmektedir

Tablo 8








Uumlst sınıf 3








Cilt 7 Sayı 1 2019



63



Tablo 9









Tablo 10




alma

2 Tuumlkuumlrme 3





Aşağılama 1








59

27

8

6

0 10 20 30 40 50 60 70

Defalarca

Bir defa

Ara sıra

Birkaccedil defa





64

Tablo 11



vermeyen
















soumlyleme

1













Tuvalet 6 Mahalle 2



Kantin 2

Okul spor salonu 1


Okul servisi 1




goumlstermektedir

Cilt 7 Sayı 1 2019



65

Tablo 14



nedenleri f


nedenleri f
























Tablo 15


N Evet Hayır Bazen

Yanıt

vermeyen













66

Tablo 16





Uyarma 7 Kızma 5








Sinirlenme 2






























Cilt 7 Sayı 1 2019



67


















































68














































Cilt 7 Sayı 1 2019



69

















































70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85


















Cilt 7 Sayı 1 2019



55

















verilmiştir

Tablo 1





Sayısı

237 449 345 283 169 606 601 262 79 79




Sayısı

92 165 108 87 95 120 151 125 79 79



7 13 6 5 13 - 4 7 10 9



2 2 6 3 5 - - 12 4 -




Sayısı

442 433 229 128 143 239 86 400 181 5391




Sayısı

93 93 72 32 44 57 61 184 86 1823



2 - 9 - - 3 11 - 6 105



- - 1 - - 3 1 - 2 41






56



yapılmıştır







































Cilt 7 Sayı 1 2019



57



















Verilerin Analizi












Bulgular











58





Tablo 2



Kız

778

723 7 37 11

000

929 09 48 14

Erkek

980

843 25 96 16

86 26 98 16

Toplam

1758

1566 32 133 27

891 18 76 5














Tablo 3





Erkek 265 200 275 263



Erkek 218 224 225 229



Erkek 151 192 166 180


Erkek 274 225 252 236

Toplam Kız 858 929 910 910

Erkek 910 828 903 943

Cilt 7 Sayı 1 2019



59





























Tablo 4




(guumlnluumlk)

Kız 447 457 447 445

Erkek 392 404 386 300


Erkek 385 358 374 354

Toplam Kız 823 771 831 782

Erkek 778 758 761 662









60













oluşmaktadır

Tablo 5




Erkek 331 267 289 306


Erkek 269 254 238 25


Erkek 386 356 347 337

Toplam Kız 953 943 865 845

Erkek 986 879 877 894
















Cilt 7 Sayı 1 2019



61

Tablo 6




Erkek 362 342 307 288


Kız 286 129 305 282

Erkek 268 233 244 250


Erkek 260 209 240 194


Erkek 304 300 291 231


Erkek 332 272 260 288


Erkek 337 296 291 244


Erkek 344 300 310 263


Erkek 352 222 306 226


Erkek 367 352 166 131


Erkek 390 160 378 144


Erkek 312 268 261 260

Toplam Kız 3634 2800 3032 2600

Erkek 3628 2995 3048 2550























62









3sınıf

3 ve

4sınıf

4 ve

5sınıf

Her

sınıf
















goumlruumllmektedir

Tablo 8








Uumlst sınıf 3








Cilt 7 Sayı 1 2019



63



Tablo 9









Tablo 10




alma

2 Tuumlkuumlrme 3





Aşağılama 1








59

27

8

6

0 10 20 30 40 50 60 70

Defalarca

Bir defa

Ara sıra

Birkaccedil defa





64

Tablo 11



vermeyen
















soumlyleme

1













Tuvalet 6 Mahalle 2



Kantin 2

Okul spor salonu 1


Okul servisi 1




goumlstermektedir

Cilt 7 Sayı 1 2019



65

Tablo 14



nedenleri f


nedenleri f
























Tablo 15


N Evet Hayır Bazen

Yanıt

vermeyen













66

Tablo 16





Uyarma 7 Kızma 5








Sinirlenme 2






























Cilt 7 Sayı 1 2019



67


















































68














































Cilt 7 Sayı 1 2019



69

















































70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85





















56



yapılmıştır







































Cilt 7 Sayı 1 2019



57



















Verilerin Analizi












Bulgular











58





Tablo 2



Kız

778

723 7 37 11

000

929 09 48 14

Erkek

980

843 25 96 16

86 26 98 16

Toplam

1758

1566 32 133 27

891 18 76 5














Tablo 3





Erkek 265 200 275 263



Erkek 218 224 225 229



Erkek 151 192 166 180


Erkek 274 225 252 236

Toplam Kız 858 929 910 910

Erkek 910 828 903 943

Cilt 7 Sayı 1 2019



59





























Tablo 4




(guumlnluumlk)

Kız 447 457 447 445

Erkek 392 404 386 300


Erkek 385 358 374 354

Toplam Kız 823 771 831 782

Erkek 778 758 761 662









60













oluşmaktadır

Tablo 5




Erkek 331 267 289 306


Erkek 269 254 238 25


Erkek 386 356 347 337

Toplam Kız 953 943 865 845

Erkek 986 879 877 894
















Cilt 7 Sayı 1 2019



61

Tablo 6




Erkek 362 342 307 288


Kız 286 129 305 282

Erkek 268 233 244 250


Erkek 260 209 240 194


Erkek 304 300 291 231


Erkek 332 272 260 288


Erkek 337 296 291 244


Erkek 344 300 310 263


Erkek 352 222 306 226


Erkek 367 352 166 131


Erkek 390 160 378 144


Erkek 312 268 261 260

Toplam Kız 3634 2800 3032 2600

Erkek 3628 2995 3048 2550























62









3sınıf

3 ve

4sınıf

4 ve

5sınıf

Her

sınıf
















goumlruumllmektedir

Tablo 8








Uumlst sınıf 3








Cilt 7 Sayı 1 2019



63



Tablo 9









Tablo 10




alma

2 Tuumlkuumlrme 3





Aşağılama 1








59

27

8

6

0 10 20 30 40 50 60 70

Defalarca

Bir defa

Ara sıra

Birkaccedil defa





64

Tablo 11



vermeyen
















soumlyleme

1













Tuvalet 6 Mahalle 2



Kantin 2

Okul spor salonu 1


Okul servisi 1




goumlstermektedir

Cilt 7 Sayı 1 2019



65

Tablo 14



nedenleri f


nedenleri f
























Tablo 15


N Evet Hayır Bazen

Yanıt

vermeyen













66

Tablo 16





Uyarma 7 Kızma 5








Sinirlenme 2






























Cilt 7 Sayı 1 2019



67


















































68














































Cilt 7 Sayı 1 2019



69

















































70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85


















Cilt 7 Sayı 1 2019



57



















Verilerin Analizi












Bulgular











58





Tablo 2



Kız

778

723 7 37 11

000

929 09 48 14

Erkek

980

843 25 96 16

86 26 98 16

Toplam

1758

1566 32 133 27

891 18 76 5














Tablo 3





Erkek 265 200 275 263



Erkek 218 224 225 229



Erkek 151 192 166 180


Erkek 274 225 252 236

Toplam Kız 858 929 910 910

Erkek 910 828 903 943

Cilt 7 Sayı 1 2019



59





























Tablo 4




(guumlnluumlk)

Kız 447 457 447 445

Erkek 392 404 386 300


Erkek 385 358 374 354

Toplam Kız 823 771 831 782

Erkek 778 758 761 662









60













oluşmaktadır

Tablo 5




Erkek 331 267 289 306


Erkek 269 254 238 25


Erkek 386 356 347 337

Toplam Kız 953 943 865 845

Erkek 986 879 877 894
















Cilt 7 Sayı 1 2019



61

Tablo 6




Erkek 362 342 307 288


Kız 286 129 305 282

Erkek 268 233 244 250


Erkek 260 209 240 194


Erkek 304 300 291 231


Erkek 332 272 260 288


Erkek 337 296 291 244


Erkek 344 300 310 263


Erkek 352 222 306 226


Erkek 367 352 166 131


Erkek 390 160 378 144


Erkek 312 268 261 260

Toplam Kız 3634 2800 3032 2600

Erkek 3628 2995 3048 2550























62









3sınıf

3 ve

4sınıf

4 ve

5sınıf

Her

sınıf
















goumlruumllmektedir

Tablo 8








Uumlst sınıf 3








Cilt 7 Sayı 1 2019



63



Tablo 9









Tablo 10




alma

2 Tuumlkuumlrme 3





Aşağılama 1








59

27

8

6

0 10 20 30 40 50 60 70

Defalarca

Bir defa

Ara sıra

Birkaccedil defa





64

Tablo 11



vermeyen
















soumlyleme

1













Tuvalet 6 Mahalle 2



Kantin 2

Okul spor salonu 1


Okul servisi 1




goumlstermektedir

Cilt 7 Sayı 1 2019



65

Tablo 14



nedenleri f


nedenleri f
























Tablo 15


N Evet Hayır Bazen

Yanıt

vermeyen













66

Tablo 16





Uyarma 7 Kızma 5








Sinirlenme 2






























Cilt 7 Sayı 1 2019



67


















































68














































Cilt 7 Sayı 1 2019



69

















































70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85





















58





Tablo 2



Kız

778

723 7 37 11

000

929 09 48 14

Erkek

980

843 25 96 16

86 26 98 16

Toplam

1758

1566 32 133 27

891 18 76 5














Tablo 3





Erkek 265 200 275 263



Erkek 218 224 225 229



Erkek 151 192 166 180


Erkek 274 225 252 236

Toplam Kız 858 929 910 910

Erkek 910 828 903 943

Cilt 7 Sayı 1 2019



59





























Tablo 4




(guumlnluumlk)

Kız 447 457 447 445

Erkek 392 404 386 300


Erkek 385 358 374 354

Toplam Kız 823 771 831 782

Erkek 778 758 761 662









60













oluşmaktadır

Tablo 5




Erkek 331 267 289 306


Erkek 269 254 238 25


Erkek 386 356 347 337

Toplam Kız 953 943 865 845

Erkek 986 879 877 894
















Cilt 7 Sayı 1 2019



61

Tablo 6




Erkek 362 342 307 288


Kız 286 129 305 282

Erkek 268 233 244 250


Erkek 260 209 240 194


Erkek 304 300 291 231


Erkek 332 272 260 288


Erkek 337 296 291 244


Erkek 344 300 310 263


Erkek 352 222 306 226


Erkek 367 352 166 131


Erkek 390 160 378 144


Erkek 312 268 261 260

Toplam Kız 3634 2800 3032 2600

Erkek 3628 2995 3048 2550























62









3sınıf

3 ve

4sınıf

4 ve

5sınıf

Her

sınıf
















goumlruumllmektedir

Tablo 8








Uumlst sınıf 3








Cilt 7 Sayı 1 2019



63



Tablo 9









Tablo 10




alma

2 Tuumlkuumlrme 3





Aşağılama 1








59

27

8

6

0 10 20 30 40 50 60 70

Defalarca

Bir defa

Ara sıra

Birkaccedil defa





64

Tablo 11



vermeyen
















soumlyleme

1













Tuvalet 6 Mahalle 2



Kantin 2

Okul spor salonu 1


Okul servisi 1




goumlstermektedir

Cilt 7 Sayı 1 2019



65

Tablo 14



nedenleri f


nedenleri f
























Tablo 15


N Evet Hayır Bazen

Yanıt

vermeyen













66

Tablo 16





Uyarma 7 Kızma 5








Sinirlenme 2






























Cilt 7 Sayı 1 2019



67


















































68














































Cilt 7 Sayı 1 2019



69

















































70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85


















Cilt 7 Sayı 1 2019



59





























Tablo 4




(guumlnluumlk)

Kız 447 457 447 445

Erkek 392 404 386 300


Erkek 385 358 374 354

Toplam Kız 823 771 831 782

Erkek 778 758 761 662









60













oluşmaktadır

Tablo 5




Erkek 331 267 289 306


Erkek 269 254 238 25


Erkek 386 356 347 337

Toplam Kız 953 943 865 845

Erkek 986 879 877 894
















Cilt 7 Sayı 1 2019



61

Tablo 6




Erkek 362 342 307 288


Kız 286 129 305 282

Erkek 268 233 244 250


Erkek 260 209 240 194


Erkek 304 300 291 231


Erkek 332 272 260 288


Erkek 337 296 291 244


Erkek 344 300 310 263


Erkek 352 222 306 226


Erkek 367 352 166 131


Erkek 390 160 378 144


Erkek 312 268 261 260

Toplam Kız 3634 2800 3032 2600

Erkek 3628 2995 3048 2550























62









3sınıf

3 ve

4sınıf

4 ve

5sınıf

Her

sınıf
















goumlruumllmektedir

Tablo 8








Uumlst sınıf 3








Cilt 7 Sayı 1 2019



63



Tablo 9









Tablo 10




alma

2 Tuumlkuumlrme 3





Aşağılama 1








59

27

8

6

0 10 20 30 40 50 60 70

Defalarca

Bir defa

Ara sıra

Birkaccedil defa





64

Tablo 11



vermeyen
















soumlyleme

1













Tuvalet 6 Mahalle 2



Kantin 2

Okul spor salonu 1


Okul servisi 1




goumlstermektedir

Cilt 7 Sayı 1 2019



65

Tablo 14



nedenleri f


nedenleri f
























Tablo 15


N Evet Hayır Bazen

Yanıt

vermeyen













66

Tablo 16





Uyarma 7 Kızma 5








Sinirlenme 2






























Cilt 7 Sayı 1 2019



67


















































68














































Cilt 7 Sayı 1 2019



69

















































70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85





















60













oluşmaktadır

Tablo 5




Erkek 331 267 289 306


Erkek 269 254 238 25


Erkek 386 356 347 337

Toplam Kız 953 943 865 845

Erkek 986 879 877 894
















Cilt 7 Sayı 1 2019



61

Tablo 6




Erkek 362 342 307 288


Kız 286 129 305 282

Erkek 268 233 244 250


Erkek 260 209 240 194


Erkek 304 300 291 231


Erkek 332 272 260 288


Erkek 337 296 291 244


Erkek 344 300 310 263


Erkek 352 222 306 226


Erkek 367 352 166 131


Erkek 390 160 378 144


Erkek 312 268 261 260

Toplam Kız 3634 2800 3032 2600

Erkek 3628 2995 3048 2550























62









3sınıf

3 ve

4sınıf

4 ve

5sınıf

Her

sınıf
















goumlruumllmektedir

Tablo 8








Uumlst sınıf 3








Cilt 7 Sayı 1 2019



63



Tablo 9









Tablo 10




alma

2 Tuumlkuumlrme 3





Aşağılama 1








59

27

8

6

0 10 20 30 40 50 60 70

Defalarca

Bir defa

Ara sıra

Birkaccedil defa





64

Tablo 11



vermeyen
















soumlyleme

1













Tuvalet 6 Mahalle 2



Kantin 2

Okul spor salonu 1


Okul servisi 1




goumlstermektedir

Cilt 7 Sayı 1 2019



65

Tablo 14



nedenleri f


nedenleri f
























Tablo 15


N Evet Hayır Bazen

Yanıt

vermeyen













66

Tablo 16





Uyarma 7 Kızma 5








Sinirlenme 2






























Cilt 7 Sayı 1 2019



67


















































68














































Cilt 7 Sayı 1 2019



69

















































70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85


















Cilt 7 Sayı 1 2019



61

Tablo 6




Erkek 362 342 307 288


Kız 286 129 305 282

Erkek 268 233 244 250


Erkek 260 209 240 194


Erkek 304 300 291 231


Erkek 332 272 260 288


Erkek 337 296 291 244


Erkek 344 300 310 263


Erkek 352 222 306 226


Erkek 367 352 166 131


Erkek 390 160 378 144


Erkek 312 268 261 260

Toplam Kız 3634 2800 3032 2600

Erkek 3628 2995 3048 2550























62









3sınıf

3 ve

4sınıf

4 ve

5sınıf

Her

sınıf
















goumlruumllmektedir

Tablo 8








Uumlst sınıf 3








Cilt 7 Sayı 1 2019



63



Tablo 9









Tablo 10




alma

2 Tuumlkuumlrme 3





Aşağılama 1








59

27

8

6

0 10 20 30 40 50 60 70

Defalarca

Bir defa

Ara sıra

Birkaccedil defa





64

Tablo 11



vermeyen
















soumlyleme

1













Tuvalet 6 Mahalle 2



Kantin 2

Okul spor salonu 1


Okul servisi 1




goumlstermektedir

Cilt 7 Sayı 1 2019



65

Tablo 14



nedenleri f


nedenleri f
























Tablo 15


N Evet Hayır Bazen

Yanıt

vermeyen













66

Tablo 16





Uyarma 7 Kızma 5








Sinirlenme 2






























Cilt 7 Sayı 1 2019



67


















































68














































Cilt 7 Sayı 1 2019



69

















































70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85





















62









3sınıf

3 ve

4sınıf

4 ve

5sınıf

Her

sınıf
















goumlruumllmektedir

Tablo 8








Uumlst sınıf 3








Cilt 7 Sayı 1 2019



63



Tablo 9









Tablo 10




alma

2 Tuumlkuumlrme 3





Aşağılama 1








59

27

8

6

0 10 20 30 40 50 60 70

Defalarca

Bir defa

Ara sıra

Birkaccedil defa





64

Tablo 11



vermeyen
















soumlyleme

1













Tuvalet 6 Mahalle 2



Kantin 2

Okul spor salonu 1


Okul servisi 1




goumlstermektedir

Cilt 7 Sayı 1 2019



65

Tablo 14



nedenleri f


nedenleri f
























Tablo 15


N Evet Hayır Bazen

Yanıt

vermeyen













66

Tablo 16





Uyarma 7 Kızma 5








Sinirlenme 2






























Cilt 7 Sayı 1 2019



67


















































68














































Cilt 7 Sayı 1 2019



69

















































70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85


















Cilt 7 Sayı 1 2019



63



Tablo 9









Tablo 10




alma

2 Tuumlkuumlrme 3





Aşağılama 1








59

27

8

6

0 10 20 30 40 50 60 70

Defalarca

Bir defa

Ara sıra

Birkaccedil defa





64

Tablo 11



vermeyen
















soumlyleme

1













Tuvalet 6 Mahalle 2



Kantin 2

Okul spor salonu 1


Okul servisi 1




goumlstermektedir

Cilt 7 Sayı 1 2019



65

Tablo 14



nedenleri f


nedenleri f
























Tablo 15


N Evet Hayır Bazen

Yanıt

vermeyen













66

Tablo 16





Uyarma 7 Kızma 5








Sinirlenme 2






























Cilt 7 Sayı 1 2019



67


















































68














































Cilt 7 Sayı 1 2019



69

















































70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85





















64

Tablo 11



vermeyen
















soumlyleme

1













Tuvalet 6 Mahalle 2



Kantin 2

Okul spor salonu 1


Okul servisi 1




goumlstermektedir

Cilt 7 Sayı 1 2019



65

Tablo 14



nedenleri f


nedenleri f
























Tablo 15


N Evet Hayır Bazen

Yanıt

vermeyen













66

Tablo 16





Uyarma 7 Kızma 5








Sinirlenme 2






























Cilt 7 Sayı 1 2019



67


















































68














































Cilt 7 Sayı 1 2019



69

















































70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85


















Cilt 7 Sayı 1 2019



65

Tablo 14



nedenleri f


nedenleri f
























Tablo 15


N Evet Hayır Bazen

Yanıt

vermeyen













66

Tablo 16





Uyarma 7 Kızma 5








Sinirlenme 2






























Cilt 7 Sayı 1 2019



67


















































68














































Cilt 7 Sayı 1 2019



69

















































70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85





















66

Tablo 16





Uyarma 7 Kızma 5








Sinirlenme 2






























Cilt 7 Sayı 1 2019



67


















































68














































Cilt 7 Sayı 1 2019



69

















































70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85


















Cilt 7 Sayı 1 2019



67


















































68














































Cilt 7 Sayı 1 2019



69

















































70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85





















68














































Cilt 7 Sayı 1 2019



69

















































70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85


















Cilt 7 Sayı 1 2019



69

















































70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85





















70
















































Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85


















Cilt 7 Sayı 1 2019



71















































72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85





















72


























accedilacaktır



















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85


















Cilt 7 Sayı 1 2019



73


















































74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85





















74






































Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85


















Cilt 7 Sayı 1 2019



75








7(10) 976-981









doi101037a0018251









171(10) 1549-1557












Dergisi 11(42) 1-21









76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85





















76





844-850














332-350







302








101037spq0000078




224


28(4) 465-477


Sage Publications

Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85


















Cilt 7 Sayı 1 2019



77






543-566






Review 32(3) 471-489





doi101080153882202013803244





























78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85





















78







York M Evans


Pediatrics 123(3) 1059-1065
















doi101016javb201203003









397









Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85


















Cilt 7 Sayı 1 2019



79










2016pdfsequence=5


317ndash334 doi 101111j1532-7795201000707x





Behavior 32(6) 551-569






101037a0039174


247









86





13(4) 188-198









80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85





















80


85













23(2) 6-9



101037a0038658





doi101016javb200908007





22(1) 1-15

















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85


















Cilt 7 Sayı 1 2019



81






httpsdoiorg101007s40653-016-0101-4







777-784






Behavior 40(2) 99-108





114-130








Violence 9(3) 233-250 doi 101080153882202010483182










53(4) 295-308




82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85





















82





24(1) 57-62








Yazarlar

İletişim














yakupbalangmailcom





almaktadır














Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85


















Cilt 7 Sayı 1 2019



83

Summary















































84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85





















84



























analysis



















Cilt 7 Sayı 1 2019



85


















Cilt 7 Sayı 1 2019



85


















Ev ve Okul Yaúantılarında Zorbalığa Etki Eden Faktörler...

Documents

Transcript of Ev ve Okul Yaúantılarında Zorbalığa Etki Eden Faktörler...