“Engelleri Birlikte Aşalım” - eob.hacettepe.edu.tr · G- Disleksi, dispraksi veya DEHB gibi...

“Engelleri Birlikte Aşalım”Farkındalık veUlaşılabilirlik

Rehberi

HAZIRLAYANLARProf. Dr. Hülya KAYIHAN

Uzm. Bilgehan TEKİN DALUzm. Ahsen IRMAK

Uzm. Gökçen AKYÜREK

2013

ANKARA

H.Ü. Engelli Öğrenci Birimi

HAZIRLAYANLARProf. Dr. Hülya KAYIHANUzm. Bilgehan TEKİN DALUzm. Ahsen IRMAKUzm. Gökçen AKYÜREK

Yayın Hakları©, 2013, Hacettepe ÜniversitesiCopyright©, 2013 by Hacettepe University

ISBN: 978-975-491-348-4

Tanıtım amaçlıdır. Para ile satılamaz.

Hacettepe Üniversitesi tarafından Hacettepe Üniversitesi Basımevi’ne2000 adet bastırılmıştır.

“Engelleri Birlikte Aşalım”Farkındalık veUlaşılabilirlikRehberiHacettepe Üniversitesi Engelli Öğrenci Birimi

Değerli Hacettepeliler,Öğrencilerimiz için daima en iyiyi hedefleyen üniversitemizde engel-

li öğrencilerimiz için katılım ve fırsat eşitliğini sağlamak temel ilkelerimiz-dendir. Yönetim olarak hedefimiz, bütün öğrencilerimizin eşit fırsatlara sa-hip olmaları, bilgilere veya binalara ulaşmada, yeterli çalışma zamanına sa-hip olmada ve benzeri konularda dezavantajlı olmamalarıdır.

Engelli öğrencilerimizin akademik başarılarının artması ve üniversi-te yaşamına tam katılımlarının sağlanması için sorumluluğun üniversite-deki herkes tarafından paylaşılması esastır. Engelli öğrencilerimizin karar-lara katılmaları ve böylece kendi yaşamlarından ve seçeneklerinden sorum-lu olmaları önemlidir. Öğrenci, hakları kadar sorumlulukları ile de aktif katılımcıdır. Her öğrenci kendisi için en uygun çalışma yöntemini geliştirmeli ve bilgi ve yeteneklerinin dersi geçmeye yeterli olduğunu göstermelidir. Aka-demisyenler ise engelli öğrencilerin dersleri takip edebildiğinden ve ders materyallerine ulaştıklarından emin olmalıdır. Örneğin, not tutamayan öğrenciler için derslerin kaydı tutulmalıdır.

Engelli hakları, ve değişik problemlere sahip öğrencilerin derslere ve akti-vitelere katılmalarını kolaylaştırmak için neler yapılabileceği konusunda Ha-cettepe Üniversitesi çalışanları ve öğrencilerinin farkındalıklarının artması ile yaşam herkes için daha güzelleşecektir. Özel gereksinimi olan ve destek is-teyen öğrencilerimizin ihtiyaçlarının belirlenmesi ve karşılanması konusun-da yönetim ve tüm birimlerle köprü görevi yapan, öğrencilerimizle bire bir çalışan Engelli Öğrenci Birimimiz tarafından hazırlanan bu kitapta; değişik engele sahip öğrencilerimiz için akademik başarıyı ve ulaşılabilirliği artırmak için iletişim ve uygulama örnekleri sunulmaktadır. Engel tipleri, İletişim ve akademik başarıyı artırmak için öneriler, engelliler için mimari düzenlemeler konusundaki bilgilerin tüm okuyuculara faydalı olmasını diliyoruz.

Saygılarımla,

Prof. Dr. Yüksel KAVAKHacettepe Üniversitesi Engelli Öğrenci Birimi Başkanı

Önsöz

Özel gereksinimi olan öğrencilerimizin herkesle aynı ortamda ve eşit biçimde eğitim almalarını ve üniversitedeki yaşama tam katılım haklarını desteklemek amacı ile çalışmalar yapan Engelli Öğrenci Birimi tarafından hazırlanan bu dokümanın amacı üniversitemiz personeli ve öğrencilerinin konu ile ilgili farkındalığını arttırmaktır.

Engelli bir öğrenci, üniversiteyi kazandığından itibaren fiziksel erişim ve sosyal hayata uyum konusunda belirsizliklerle dolu bir süreç yaşamaktadır. Özellikle küçük şehirlerde yaşayan ve daha önce farklı bir ortamda yaşamamış kişiler için durum daha da zor olabilmektedir. Böyle bir durum-da özgüven ve bağımsız yaşam önemli bir faktördür.

Üniversite yaşamına uyum için öncelikle üniversitenin tüm personelinin ve öğrencilerimizin engelli bir bireye nasıl davranabileceği konusunda bilinç-li olmaları gerekmektedir. Birçok kez engelli birey yardım istemediği halde, kendisine yardım edilmeye çalışılmakta, yine engelli bir kişi isteği dışında kafeteryada oturan başka bir engellinin masasına oturtulmakta, gerçekten yardım istediğinde ise yardım alamadığı için sorunlar yaşanabilmektedir.

Bu kitapta; engelli öğrencilerimizle daha kolay iletişim kurmak ve onların akademik başarılarını artırmak için pratik stratejiler ve çözüm önerileri sunulmuştur.

Ulaşılabilirlik için bina içinde ve tüm yaşam alanlarında doğru mimari düzenleme örneklerine yer verilmiştir.

Hep birlikte daha ileriye en iyiye gidebilmek dileği ile Saygılarımla,

Prof. Dr. Hülya KayıhanEngelli Öğrenci Birimi Koordinatörü

Önsöz

İçindekiler

İşlevsellik Yeti Yitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması (ICF) . . . . . . . . 9Hacettepe Üniversitesi Engelli Öğrenci Birimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Engel Tipleri Nelerdir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Farkındalık Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Farkındalık Eğitimi Kimlere Verilir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Asıl Engel Nerede? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Engelli Kişiler için Rehabilitasyonun Önemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Bağımsız Yaşamada On Etkili Yaklaşım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Engelli Kişi ile İletişimde Doğru Davranış Önerileri . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Fiziksel Engelli Kişiler için İletişim Önerileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Görme Engelli Kişiler için İletişim Önerileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Az Gören Kişiler için İletişim Önerileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Dil veya Konuşma Bozukluğu olan Kişiler için İletişim Önerileri . . . . . . . . . 23Bilişsel Engeli olan Kişiler için İletişim Önerileri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24İşitme Engelli Kişiler için İletişim Önerileri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24Engelli Kişiler için Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı Genel Öneriler . . . . . . . . 25Fiziksel Engelli Kişiler için Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı Öneriler . . . . . . . 26Görme Engelliler için Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı Öneriler . . . . . . . . . . 27Az Görenler Engelliler için Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı Öneriler . . . . . . . 29İşitme Engelli Kişiler için Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı Öneriler. . . . . . . . 30Dil veya Konuşma Bozukluğu olan Kişiler için Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı Öneriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Engelliler için Genel Mimari Önerileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Fiziksel Engelli Kişiler için Mimari Öneriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32Görme Engelliler ve Az Görenler için Mimari Öneriler . . . . . . . . . . . . . . . 32

Engelleri Birlikte AşalımFarkındalık ve Ulaşılabilirlik Rehberi

VIII

İşitme Engelliler için Mimari Öneriler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33A. Boyut ve Alan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

1. Normal bir tekerlekli sandalyenin boyutları . . . . . . . . . . . . . . . . 342. Tekerlekli sandalyede oturuş düzenine göre boyutlar . . . . . . . . . . . 343. Tekerlekli sandalye ile erişilebilirlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354. Tekerlekli sandalye ile dönüş için gerekli alan . . . . . . . . . . . . . . . 355. Yardımcı araçlara göre gerekli geçiş alanı. . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

B. Trafikte Engelli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .361. Tretuvar ve caddeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362. Park yerleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383. Garajlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

C. Konutlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .391. Binalara giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392. Koridorlar ve kapılar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423. Merdivenler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444. Kolluklar ve barlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455. Asansörler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466. Zemin kaplama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477. Hijyenik Yerler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

a) Duvara monte edilen lavabolar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48b) Tuvaletler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48c. Duşlar ve banyolar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

D. Semboller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

İşlevsellik Yeti Yitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması International Classification of Functioning (ICF)Dünya Sağlık Örgütü 1980 yılında uluslararası yetersizlik, özürlülük ve en-gellik sınıflandırmasını (International Classification of Impairment, Disabi-lity and Handicap, ICIDH) geliştirmiştir.

Bu sınıflandırmaya göre;Bozukluk: Psikolojik, fizyolojik veya anatomik yapının fonksiyon kaybı ile normalden sapması durumudur. Organ seviyesindeki bozukluğu ifade eder. Bozukluk kalıcı veya geçici, fizyolojik ya da psikolojik olabilir.

Özürlülük: Sağlığın bozulması sonucu oluşan yetersizlikten dolayı kişinin yeteneğinin normal bir kişiye göre azalması veya kaybedilmesidir. Kişinin entegre veya kombine bir şekilde bir bütün olarak aktiviteyi yapabil-me yeteneği etkilenir.

Engellilik: Yetersizlik veya özürlülük nedeniyle, kişinin yaş, cinsiyet, sos-yal ve kültürel durumuna göre normal kabul edilen yaşantısını yerine geti-rememesi durumudur.

Dünya Sağlık Örgütü uluslararası yetersizlik, özürlülük ve engelli-lik sınıflandırmasını 2001 yılında tekrar gözden geçirerek ICF olarak yayınlamıştır. Yeni sınıflandırmada; özürlülük ve engellilik yerine aktivi-te ve katılım şeklinde daha olumlu bir terminoloji kullanılmıştır. Bunun yanında kişisel ve çevresel dış faktörler de sınıflandırmaya dahil edilmiştir. ICF’in yeni özürlülük modeli Şekil 1'de gösterilmiştir.

9KAYIHAN, TEKİN DAL, IRMAK, AKYÜREK

ICF kişinin sağlık durumunu etkileyen üç faktörün önemli olduğunu belirtmiştir. Bunlar;

1. Vücut fonksiyonları ve anatomik yapılar2. Aktivite3. Katılım

Bu üç faktörün etkilenmesi sonucu ortaya çıkan problemler şunlardır:1. Bozukluk2. Aktivite limitasyonu3. Katılım kısıtlamasıAktivite limitasyonu (eski terminolojideki disabilite veya özürlülük):

Kişinin aktiviteleri yerine getirmedeki zorluklarıdır.Katılımın kısıtlanması (eski terminolojideki handicap veya engellilik):

Kişinin yaşam durumlarını yeni sosyal yaşama katılımdaki zorluklardır.Çevresel faktörler: Kişisel özellikler ve kişinin yaşamın sürdürdüğü or-

tamdaki fiziksel ve sosyal çevreyi içerir. Kişisel faktörler ise yaş, cins, eğitim, kişilik, davranış biçimi, psikososyal durum gibi kişisel özelliklerdir.

Katılım

Günlük yaşam aktivitelerine katılım; yaşam deneyimi ve insan gelişimi için önemli bir unsurdur. Katılım bir aktivitenin içinde yer alma, aktiviteye katılma ve diğer kişilerle paylaşma durumudur. Kısaca katılım yaşamın içinde olmak olarak tanımlanabilir. Katılım, ancak kişinin aktiviteyi seçme ve kontrol etmesi

Şekil 1. ICF’in yeni özürlülük modeli


10

mümkün olduğunda tam anlamı ile gerçekleşebilir. Toplumun tutumu ve fi-ziksel çevredeki engeller özürlü bireylerin toplumsal katılım hakkını engeller ve onları engelli bireyler olmalarına yol açar. Vücut yapı ve fonksiyonlarındaki bazı bozukluklar kişinin günlük yaşam, üretim ve boş zaman aktivitelerin-de güçlüklere yol açabilir, ancak toplumsal rollerini yerine getirmesine engel değildir. İnsanlı ve insansız çevrenin olumsuz etkileri bireyin toplumsal rol-lerini yerine getirmesini engeller. Örneğin, mimari engeller nedeniyle oku-la gidemeyen tekerlekli sandalye kullanan çocuğun öğrenci olma rolü veya işverenin yapamaz düşüncesi ile mesleki rolü engellenir. Çağdaş toplum ola-bilmek, özürlü bireylerin yaşam alışkanlıkları içinde sosyal katılımını tam ola-rak gerçekleştirebilmesine imkân yaratılması ile gerçekleşir.

Hacettepe Üniversitesi Engelli Öğrenci BirimiEngelli Öğrenci Birimi Başkanı; Prof. Dr. Yüksel Kavak,Engelli Öğrenci Birimi Koordinatörü; Prof. Dr. Hülya Kayıhan

Hacettepe Üniversitesinde engelli öğrencilerin akademik başarıları, yaşam kaliteleri ve katılımlarını arttırmak için Engelli Öğrenci Birimi engelli öğrenci danışmanları ve aşağıdaki birimlerle koordineli olarak çalışmaktadır.· Hacettepe Üniversitesi Engelli Öğrenci Birimi;· Sağlık Bilimleri Fakültesi Ergoterapi Bölümü· Sağlık Bilimleri Fakültesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü· Hacettepe Üniversitesi Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezi· Güzel Sanatlar Fakültesi İç Mimarlık Bölümü· Sağlık Spor Kültür Dairesi Başkanlığı· Yapı İşleri Daire Başkanlığı· Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı

Hacettepe Üniversitesi Engelli Öğrenci Birimi Yükseköğretim Kurumları Özürlüler Danışma ve Koordinasyon Yönetmeliği gereği kurulmuştur.

‘’Yükseköğrenim Kurumları Özürlüler Danışma ve Koordinasyon Yönetmeliği’’Bu Yönetmelik, 1/7/2005 tarihli ve 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Ka-nunun 15 inci maddesine dayanılarak hazırlanmış, 14.08.2010 tarihli ve 27672 sayılı resmi gazetede yeni düzenlemesi yapılmıştır.


Bu Yönetmeliğin amacı, yükseköğrenim gören özürlü öğrencilerin, öğrenim hayatlarını kolaylaştırabilmek için gerekli tedbirleri almak ve bu yönde düzenlemeler yapmak üzere, Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı bün-yesinde kurulan Özürlüler Danışma ve Koordinasyon Birimi ile Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi ve üniversiteler bünyesinde oluşturulacak özürlülerle ilgili birimlerin çalışma usul ve esaslarını düzenlemektir.

Yönetmelikle ile ilgili açıklamalara aşağıdaki adresten ulaşabilirsiniz;http://www.yok.gov.tr/content/view/473/Birim Merkez Yerleşkede Sağlık Bilimleri Fakültesi Ergoterapi Bölü-

mü içinde faaliyet göstermektedir. Üniversitemizde öğrenim gören en-gelli öğrencilerimizin, öğrenim hayatlarını kolaylaştırmak ve toplum-sal katılımlarını artırmak amacıyla Rektörlüğümüzce gerçekleştirilen çalışmaların koordineli bir şekilde yürütülmesi “Engelli Öğrenci Birimi

“tarafından gerçekleştirilmektedir.

Engelli Öğrenci Biriminin Görevleri

a) Yükseköğretim programlarına kaydı yapılan özürlü öğrencilerin öğrenimlerini sürdürdükleri sırada eğitim, öğretim, burs, idari, fiziksel, barınma, sosyal ve benzeri alanlarla ilgili ihtiyaçlarını tespit etmek ve bu ihtiyaçların karşılanabilmesi için alınması gereken önlemleri belirlemek ve ortadan kaldırmak üzere çözüm önerileri sunmak, gerekli düzenle-meleri üniversitede bulunan diğer birimler veya daire başkanlıkları ile eşgüdüm içerisinde yapmak,

b) Özürlü üniversite öğrencilerinin akademik, fiziksel ve sosyal yaşamlarını engellemeyecek biçimde öğretim programlarını düzenlemek için özürlü öğrencinin devam ettiği eğitim ortamının uygunlaştırılması, özürlülere yönelik araç gereç temini, özel ders materyallerinin hazırlanması, özür-lülere uygun eğitim, araştırma ve barındırma ortamlarının düzenlenme-si konularında çalışmalar yapmak,

c) Yükseköğrenim düzeyindeki öğrenci ve öğretim elemanlarına yöne-lik yayın faaliyetlerinde bulunmak, öğretim elemanlarına özürlülük ile bunun getirdiği sınırlılıkları ve yapılması gereken düzenlemeleri anlatan ve bilgi veren doküman hazırlamak, bilinç düzeyini arttırmak, ilgilile-re danışmanlık hizmeti vermek, gerektiği durumlarda hizmet içi eğitim sağlamak,

ç) Özürlülük alanında bilinç ve duyarlılık düzeyini artırmak için pro-gram ve projeler geliştirmek, seminer, konferans ve benzeri faaliyetler düzenlemek,


12

d) Birimin çalışma programını hazırlamak, yürütmek, faaliyetler için gerekli bütçe ihtiyaçlarını belirlemek ve yıllık faaliyet raporunu hazırlayıp bağlı bulunduğu rektör yardımcısına sunmak,

e) Yükseköğretim kurumları özürlü öğrenci birimlerinin görev ve faaliy-et alanına giren konularda konunun taraflarına yönelik yayın, dokü-man ve bilgilerin yer aldığı, üniversitelerde okuyan özürlü öğrencilerin sorunlarını ve isteklerini dile getirmelerine olanak sağlayan, ilgili birimle iletişimine de imkân veren bir internet sitesi oluşturmak,

f) Alınan kararların ve belirlenen stratejilerin uygulanmasını denetlemek, g) Maddi güçlüğü bulunan özürlü öğrencilerin yardımcı araç gereçlerinin

ücretsiz temini yönünde çalışmalarda bulunmak, ğ) Bütün öğrencilerin adil ve doğru bir şekilde ölçme ve değerlendirmeye tabi

tutulması, fırsat eşitliğini sağlamak ve eğitim sürecini özürlü öğrenciler için de anlamlı hale getirmek için; özürlü öğrencinin sınavlarla ilgili süre, mekân, materyal, refakatçi okuyucu sağlamak ve engelin doğasından kay-naklanan farklılıklara göre alınacak gerekli tedbirleri almak, düzenle-meleri yapmak,

h) İstihdam olanakları ve mesleklere ilişkin bilgilendirme yapan bilgilendi-rici kitaplar hazırlanması konusunda çalışmalar yapılmasını ve bunların özürlü öğrencilere ulaştırılmasını sağlayacak tedbirler almak,

ı) Yükseköğretim programlarını kazanan özürlü öğrencileri kayıt sırasında tespit etmek,

i) Üniversite yerleşkesinin ve yerleşkede bulunan yapılar ile açık alanların özürlü öğrenciler için ulaşılabilir olmasını sağlamak.

http://www.eob.hacettepe.edu.tr/gorevleri.html

Engel Tipleri Nelerdir?Engelli Öğrenci Birimi ve Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı birlikte çalışarak kayıtlar sırasındaki sınıflandırmayı yeniden düzenlenmiştir. Kayıt sistemin-de aşağıdaki sınıflandırma kullanılmıştır.A. Engel yokB. Asperger sendromu / Diğer otistik spektrum bozukluğu gibi bir sosyal /

iletişim engeline sahipC. Total görme engelli veya gözlükle düzeltilemeyen ciddi görme

bozukluğuna sahip


D. Total işitme engelli veya ciddi işitme bozukluğuna sahipE. Kanser, HIV, diyabet, kronik kalp hastalığı ya da epilepsi gibi kronik bir

hastalık veya sağlık sorununa sahipF- Depresyon, şizofreni ya da anksiyete bozukluğu gibi bir zihinsel sağlık

problemine sahipG- Disleksi, dispraksi veya DEHB gibi Spesifik öğrenme güçlüğüne sahipH- Kollarını kullanmada zorluk veya tekerlekli sandalye veya koltuk değneği

kullanmak gibi fiziksel bozukluk veya mobilite sorunlarına sahipI- Yukarıdaki listede yer almayan bir engel, bozukluk ya da sağlık sorununa

sahipJ- İki veya daha fazla engeli ve / veya tıbbi soruna sahip

Sosyal / iletişim engelline sahip bireyler (Asperger sendromu / Diğer Otistik spektrum Bozuklukları vs.) Asperger sendromu, Otis-tik spektrum bozukluklarının bir parçasıdır. Asperger sendromuna sahip öğrencilerde aşağıdaki bozukluklardan bir kısmı veya hepsi görülebilir;• Sosyal İletişim: Öğrenciler espriler ve deyimler gibi dilin inceliklerini

anlamada zorluklar yaşarlar ve söylenenleri tam anlamıyla anlarlar. Bu kişilerde vücut diline dayalı iletişimi anlamak zor hatta imkânsız olabilir.

• Sosyal Anlayış: İletişimde yaşadıkları zorluklardan dolayı, Asperger sendromlu öğrencilerin sosyal ilişkiler kurmada ve normal sosyal davra-nış sergilemede zorluklar ortaya çıkar.

• Katılım: Bu kişiler empati kurmada ve başka bir bakış açısıyla değerlendirmede zorluklar yaşarlar. Genellikle zor anlaşılır ve obsesif ola-bilirler. İlgilerini çekmeyen konulardaki derslerde motivasyon sorunları yaşayabilirler. Ayrıca hayatlarındaki rutinler beklenmedik bir şekilde değiştiğinde kaygıları artar.

Total görme engelli veya gözlükle düzeltilemeyen ciddi görme bozukluğuna sahip bireyler: Görme engelli kişilerin hepsi beyaz bas-ton kullanmazlar, hepsi Braille alfabesini bilmezler. Tamamen görme kaybı olanların oranı oldukça düşüktür. Genel de görme bozukluğu olan kişilerin belirli bir görme kapasitesi vardır. Fakat görme bulanıklığı, me-safe ve hızı algılayamama, benzer renk ve cisimleri ayıramama, belir-li bir mesafe sonrasını iyi görememe veya dar görüş açısı gibi değişik


14

şekillerde bozuklukları olur. İster görme engelli olsun ister yukarıdaki gör-me bozukluklarından birine sahip olsun bu gençlerin eğitim süreçlerinde işitmenin çok önemli bir yeri olduğunu unutmamak gerekir.

Total işitme engelli veya ciddi işitme bozukluğuna sahip bireyler: Kısmi veya total işitme engelli kişiler için görme duyusu iletişim ve öğrenme için önemlidir. Total işitme engelli kişiler iletişimlerini dudak okuyarak veya işaret dili kullanarak görsel yetileri ile sağlarlar. Kullanılan işaret dilleri, aynı diller gibi, ülkeden ülkeye farklılık gösterir. Pek çok işitme engelli işitme cihazı kullanır. Burada unutulmaması gereken işitme cihazının konuşma seslerini yükselttiği gibi çevredeki diğer sesleri de yükseltmesidir. Bu durum sorun anlamada sorun oluşturabilir.

Kronik bir hastalık veya sağlık sorununa sahip bireyler (kanser, HIV, di-yabet, kronik kalp hastalığı ya da epilepsi vs.) : Bu grup kişinin yaşamında bir takım zorluklara neden olan ve etrafındaki kişiler tarafından doğru yardım ve desteğe ihtiyaç duyulan bozukları kapsar. Çoğu kişi hayatının belirli dönemlerinde rahatsızlanır fakat bu geçici bir durumdur. Oysa bazı kişilerin doğuştan veya sonradan olan kalıcı rahatsızlıkları vardır. Bu du-rumdaki öğrenciler kendilerini engelli görmeyebilir. Ayrıca önyargılardan dolayı durumlarını saklayabilirler. Bu öğrencilerde rahatsızlıklarından dolayı daha çok güç ve dayanıklılık sorunu ön plana çıkabilir. Zaman zaman okuldan uzak kalmak zorunda kalabilirler.

Zihinsel sağlık problemine sahip bireyler (depresyon, şizofreni ya da anksiyete bozukluğu vs.): Bu terim bi-polar bozukluk, şizofreni, depresyon ve anksiyete gibi uzun süreli bozuklukları kapsar. Destek ihtiyaçları, başa çıkma stratejileri bireyden bireye ve zaman zaman değişir. Bazı öğrencilere sadece stresli zamanlarda destek gerekebilirken bazılarına da tüm ders veya dersler boyunca destek gerekebilir. Aynı tanıyı alan öğrenciler aynı problem-leri yaşamaz veya aynı desteğe ihtiyaç duymazlar. Bundan dolayı her öğren-ci için ayrı bir danışmanlık alınmalıdır. Bazılarının bu tür sorunları doğuş-tan olabiliyor bazıları ise sonradan rahatsızlanabiliyorlar.

Spesifik öğrenme güçlüğüne sahip bireyler (disleksi, dispraksi veya DEHB vs.): Okuma-yazma, zaman-mekân algılaması, organizasyon, sıralama, kısa süreli bellek, sosyal uyum becerilerinde sorunlar gibi değişik


şekillerde ve değişik derecelerde zorluklar görülebilir. Bu gençler aynı za-manda kendine güven ve özsaygı sorunları da yaşarlar. Stres öğrencilerdeki zorlukların daha da artmasına neden olacağından olumlu teşvike ihtiyaç duyarlar.

Fiziksel bozukluk veya mobilite sorunlarına sahip bireyler (Kollarını kullanmada zorluk çekenler, tekerlekli sandalye veya koltuk değneği kullananlar vs.): Bu öğrenciler normal günlük yaşantıları içinde diğer öğrencilerle kıyaslandığında, dersler için bir binadan diğerine gitme, ders aralarında sınıf dışına çıkma, yemekhaneye gidip gelme gibi bazı işler için daha fazla efor ve zamana ihtiyaçları olabileceği ve tüm bunların neticesin-de daha fazla yorgunluk sergileyecekleri unutulmamalıdır.

Fiziksel engeli, kişinin zekâsını etkilemez fakat bazen motor kontrolü kayıptan dolayı konuşma zorlukları yaşayabilirler. Bu durumun zekâ veya düşünme kapasiteleriyle ilgili olduğunu düşünmemek gerekir.

Bu sınıflandırmada yer almayan bir engel, bozukluk ya da sağlık soru-nuna sahip bireyler: Bazı kişilerin rahatsızlıklarını anlamak mümkün olma-yabilir. Bu tür rahatsızlarda diabet veya epilepsi olduğun gibi nöbetler veya be-lirtiler açıkça görülmeyebilir. Ancak kronik ağrılar, kafa yaralanmaları, kan hastalıkları, böbrek hastalıkları, artirit gibi sorunlar kişinin günlük yaşamlarını derinden etkileyebilir. Öğrenci hastalığından dolayı yorgun ve stresli olabilir veya kullandığı ilaçlardan dolayı dalgın veya uykuya meyilli olabilir.

İki veya daha fazla engeli ve / veya tıbbi soruna sahip bireyler: Birden daha fazla bozukluğa sahip bir öğrencinin tek bozukluğa sahip öğrenciden daha fazla desteğe ihtiyacı vardır. İhtiyaçların karşılanmasını sağlamak için Akademik Birim, öğrenci ve Engelli Destek Biriminin çok yakın ilişki kurması gerekir.* http://www.ucas.com/documents/ucasguides/howtoapply2012_webfi-

nal.pdf* http://uk.ettad.eu/understanding-disability* Hopkins C., Jackson D., Tennant J., Wilson A. And Arlett C. (eds)

(2005) Engineering Subject Centre Guide: Working with disabled student, 2nd edns, Loughborough: The Higher Education Academy- Engineering Subject Centre


16

Farkındalık Nedir?Farkındalık yargısız olmaktır. Düşünce, duygu ve bedensel duyumları yargılamadan ve anlık yaşantının olağan ve geçici parçaları olarak izlemektir.

Farkındalıkta düşünce ve duygular; kabullenilmekte, reddedilmemekte, yargılanmamakta, bastırılmaya ya da onlardan kaçmaya çalışılmamaktadır.

Engellilerde farkındalığın yaratılması kültürel özelliklerle doğru orantılıdır. Ülkelerdeki yasal düzenlemeler ve ilköğretimden itibaren eğitim içinde engelliliğin incelenmesi ile toplum içinde yaşayan diğer bi-reylerin engelli ve engellilik konusunda duyarlı olması sağlanmalıdır. Engel-li bireylere sunulan imkânlar ve bireysel duyarlılık ile farkındalığın arttığı görülmektedir.

Engelli bireylerin toplumda var olabilmesinin önündeki önemli engeller,· Sağlık sorunlarının yaygınlığı,· Engellilik için risk faktörlerinin fazlalığı,· Tanıdan rehabilitasyona kadar değişen süreçlerde sunulan sağlık hiz-

metlerinin yetersizliği,· Yasal düzenlemelerin olmaması veya uygulanmamasıdır.

Günlük yaşama dâhil olma çabası gösteren engelliler, genel olarak toplumda “acıma”, “yadsıma” veya “ayrımcı” davranışlar ile karşılaşmaktadır. Bu duy-gu ve davranışların kültürel özelliklerle birleşmesi ile “diğerleri tarafından acınan, toplum içinde itilen, tanınmayan, ikinci sınıf vatandaş” olan engelli birey kendini de farklı algılamakta, kendi kendine acımaktadır. Bu nedenledir ki engelliliğin yaygınlığına ilişkin ciddi oranlar olmasına rağmen gelişmekte olan ülkelerde sokaklarda daha az engelli bireyle karşılaşılmaktadır.

Farkındalık Eğitimi Kimlere Verilir?Toplumun diğer bireyleri için sorun olmayan pek çok konu engelli bir birey için aşılması gereken büyük bir sorun haline gelebilmektedir. Bu sorunların çözü-mü için engelli kişinin kendisi kadar toplum ve sisteme de görevler düşmektedir.

Engelli bireylerin kendilerini sağlıklı ve iyi hissedememesinin sebeplerin-den biri toplumsal düzeydeki engellerdir. Bu engeller, aile üyeleri, arkadaşlar, meslektaşlar, sosyal destek ve sağlık çalışanlarının uygun olmayan tutumları şekilde özetlenebilir.


Erişilebilirlik, kurumsal düzenlemeler, ekonomik ve sistem düzeyindeki engeller olarak tanımlanmaktadır.

Bu nedenle farkındalık eğitimi öncelikli olarak engelli kişinin aile üye-lerine, arkadaşlarına, meslektaşlarına sosyal destek ve sağlık çalışanlarına ve toplumun tümüne uygulanabilir. Ayrıca devlet kurumlarındaki sorumlu kişilere ve kanun yapıcılara da bu eğitimin verilmesi gereklidir.

Asıl Engel Nerede?a) Fiziksel engeller:

• Binalarveçevre• İletişim• Ekipman

b) Davranış ile ilgili engeller:• Aile• Arkadaşlar• Meslektaşlar• Yaşıtlar• Sağlıkçalışanları• Diğerprofesyoneller• Diğerpersoneller

c) Organizasyon ile ilgili engeller:• Müfredat• İş• Kabullenme,dışlanmagibikültüreletmenler• Politikengeller

Engelli Kişiler için Rehabilitasyonun ÖnemiRehabilitasyon, insan organizmasının fizyolojik ve anatomik bozukluklarının medikal, cerrahi ve fiziksel yöntemlerle ve yardımcı cihazlarla tamamen veya kısmen giderilmesi ve bireyin fiziksel, ekonomik ve sosyal yönden mümkün olan tam bağımsızlığının sağlanmasıdır.

Rehabilitasyon bir ekip hizmetidir. Bu ekipte uzman hekim, fizyoterapist, ergoterapist, konuşma terapisti, odyolog, ruhsal sağlık ekibi, (psikiyatrist, psikolojik rehber danışman, klinik psikolog), sosyal hizmet uzmanı, ortez


18

protez teknisyeni, , çocuk gelişimi ve eğitimi uzmanı, özel eğitim öğretmeni, diyetisyen, rehabilitasyon hemşiresi, meslek danışmanı, rehabilitasyon mü-hendisi, rekreasyon terapisti, ev ekonomisti (aile ve tüketici bilimleri bölü-mü) ve konsültan hekimleri içerir. Gerek görüldüğü takdirde tanımlanan yeni meslek grupları ekip kapsamına girer.

Rehabilitasyonun amacı kişiye fiziksel, ruhsal, ekonomik ve sosyal ola-rak olabildiğince bağımsızlık kazandırmaktır. Bedensel yetersizliği ve çev-reye uyumsuzluğu olan kişinin fiziksel, ruhsal, sosyal ve mesleki potansiye-lini en üst düzeye çıkmaktır. İyi programlanmış bir Rehabilitasyon programı kişinin başkalarına bağımlı kalma süresini azaltıp, yaşam kalitesini artırır ve toplumsal açıdan kişiyi tüketici konumundan üretici konumuna getirir.

Bir rehabilitasyon programının amacına ulaşması aşağıdaki çalışma basamakları ile sağlanır;• Bireyi destekleyici teknik ürünlerin seçilmesi, geliştirilmesi, eğitimi

ve bu ürünlerin maliyetlerinin düşürülmesi: Bu araç gereçler engelli-nin hareket yeteneğini artırıcı özelliklere sahiptir. Bu da toplumla daha çok bütünleşme ve engelli ile engelsiz kişi arasındaki fiziksel boşluğun büyük oranda azaltmak demektir.

• Aile danışmanlığı ve eğitimi: Topluma katılma, toplumla bütünleşme konusunda önemli bir noktada engellinin aile yaşamıdır. Engellilerin aile yaşamına tam olarak katılmalarını desteklenmeli ve uygulanan program-larda aile görüşleri ile eğitimlerine önem verilmelidir.

• Eğitim: Burada eşitlik ilkesi en önemli rehber durumundadır. Hem en-gelli bireyin iş gücüne katılması hem de engelli bireyin çevresindeki sos-yal ve kültürel engelleri kaldıracaktır.

• Fiziksel çevre: Fiziksel çevrenin yapılandırılmasında sorumlu kişi ve kuruluşların engelli kişiler konusunda bilgili, bilinçli ve duyarlı davranmaları sağlanmalıdır. Bu amaçla fiziksel çevrenin tasarlanmasında katılımı konusu büyük önem taşımaktadır.

• Engelli ile engelsiz arasındaki ilişki: Her ilişki de olduğu gibi iki taraflı geliştirilmeli, engellilerin engeliyle yaşamasını öğrendikleri kadar, engel-sizlerin de engelli bireylerle yaşamayı öğrenmeleri sorunların çözümün-deki en önemli adımdır


• Sosyal ve kültürel boyuttaki önyargının aşılması: Farkındalık eğitimleriyle sağlanacaktır.

• Engelli bireyin istihdamı: Bu aşamada temel prensip engeli değerlendirmekten çok insanı değerlendirmek olmalıdır. İş için en uy-gun olan adayı belirlemek ve bu belirleme sürecinde engelin getirdiği dezavantajı temel kriter olarak kullanmamak gerekir. Temel olarak iş ana-lizleri, meslek tanımları son derece önemlidir çok iyi yapılması gerekir.

Bağımsız Yaşamada On Etkili Yaklaşım

• Bilgilendirme: Kişiyi nasıl bağımsız yaşayabileceği hakkında bilgilendirme.

• Yaşıt desteği: Diğer engelli bireyler tarafından desteklenme.• Ev: Engellinin kolaylıkla ulaşabileceği ve yaşamını kaliteli bir şekilde

sürdürebileceği uygun bir ev sağlanmalı.• Ekipman: Engellinin yaşamını kolaylaştıracak, kullanımı kolay olacak ve

bağımsızlığını destekleyecek kendine yardım araçlarının sağlanması ve eğitimi.

• Kişi yardımı: Engelli bireyi destekleyecek bire bir kişi yardımı.• Ulaşım: Toplu taşıma araçlarının engelli kişilere göre düzenlenmesi.• Ulaşılabilirlik: Kamu binaları ve rekreasyonel bina ve alanlardaki tu-

valetlerin, asansörlerin, giriş çıkışların engellilerin ulaşılabilirliğini kolaylaştıracak şekilde düzenlenmesi.

• Maddi yardım: Çalışamayacak durumda olan engelli kişiye devlet desteğinin sağlanması.

• Eğitim: Tüm insanların hakkı olan eğitim ve fırsat eşitliğinden engellile-rin de yararlanması.

• İş: Engelli kişinin eğitimini kullanabileceği, kariyerini yapabileceği bir alanda güvenilir bir iş sağlanması.

Engelli Kişi ile İletişimde Doğru Davranış Önerileri

1. Rahat olun.2. Yardım teklif edin. Fakat yardım etmeden ÖNCE kişinin kabul etmesini

bekleyin.3. Engelli bir kişinin bir şeyi yapması/söylemesi biraz zaman alabilir, sabırla

bekleyin.


20

4. Engelli bir kişiyle refakatçısı aracılığıyla konuşmayın, kişinin kendisi ile konuşun.

5. Kişinin durumu ile ilgili gereksiz sorular sormayın.6. Doğal olun, aşırı ilgili davranmayın.

Kullanılan kelimeler tutumlarımızı ve düşüncelerimizi yansıtır. Bu yüzden doğru kelime seçimi çok önemlidir. Aşağıdaki tabloda doğru kullanımla il-gili birkaç örnek bulunmaktadır.

Tablo 1. Uygun olan ve olmayan kelimeler

Uygun kullanım Uygun olmayan kullanım

Engelli, Özürlü Spastik

Engelli olmayanlar Normal

Tekerlekli sandalye kullanan Tekerlekli sandalyeye bağlı, “kötürüm

Kısa boylu Cüce

Görme engelliler Kör

İşitme engelliler Sağır

Otizmli çocuk Otistik çocuk

Fiziksel Engelli Kişiler için İletişim Önerileri

• Kişininkullandığı tümyardımcı cihazlaronunkişisel alanı içerisinde-dir. Bu nedenle kişi istemedikçe bunlara dokunmayın. Örneğin kişinin el fonksiyonları limitli ise ya da protez kolu varsa tokalaşmayın.

• Kişinintekerleklisandalyesivarsakonuşurkenonayaslanmayın.• Tekerlekli sandalyedekibirkişi ilekonuşurkenmümkünseonunlaaynı

hizada olun.• Fizikselengellibirkişiyeyoltarifederkentümkoşullarıgözönündebu-

lundurun (mesafe, merdiven, tümsekler, …).• Tekerlekli sandalyedeki bir kişinin sandalyesini itmeden öncemutlaka

izin alın.• Transferlersırasındatekerleklisandalyeyiyakıntutunvetekerleklerinki-

litli olduğundan emin olun.• Koltuk değneği kullananlara yardım etmeye çalışırken kollarından

tutmayın.


Görme Engelli Kişiler için İletişim Önerileri• Kişinin tam görme engeli varsa iletişime geçmeden önce kendinizi

tanıtın. Eğer grup içindeyseniz diğer kişileri de tanıtın.• Normalbirtondakonuşun.• Yerinizideğiştirdiğinizdeveodadanayrılırkenbunukişiyesöyleyin.• Yürürkensizonunkolunagirmeyin,kolunuzagirmesiniteklifedin.• Yolgöstermekamacıylabiradımöndeyürüyün.• Yürürkenönünüzeçıkanmerdiven,çukurgibiengellerkarşısındauyarın.• Yöntarifedeceğinizzaman“sağaikimetre”yada“yüzadım”gibiölçüler

kullanın.• Yanındanayrılacağınızzamanbunumutlakaonasöyleyin.• Merdivenyadaasansörtercihinikişiyebırakın.• ‘Sonragörüşürüz’yada‘görmüyormusun?’gibiterimlerkullandığınızda

utanmayın, üzülmeyin.• Kapıları ya tamamen açık bırakın ya da tamamen kapalı; yarı açık

kalmasın.• Görme engelli kişinin bastonuna dokunmayın. Kişi bastonu bir yere

bıraktığında bastonun yerini değiştirmeyin. Değiştirirseniz bunu ona söyleyin.

• Duyurular,restoranmenülerigibimetinleriokuyarakonayardımcıolun.• Beraber yemek yerken tabakta hangi yiyeceklerin nerede olduğunu

söyleyin.

Az Gören Kişiler için İletişim Önerileri• Normalsestonundakonuşun.• Bir şey göstereceğiniz ya da masada bir çalışma yapacağınız zaman

göstereceğiniz nesnelerin renkleri ile kontrast renkte bir yüzey seçin. Mümkünse canlı renkler kullanın.

• Yazılıevrakvereceğinizzamanenaz16puntove’vernada’veya‘arial’gibisade bir font ile yazılmış şekilde verin.

• İletişimhalindeykenortamınışığınınyeterliolduğundaneminolun.• Kişininhiçbirşeygörmediğinidüşünmeyineğeruygunsanegördüğünü

sorun.• Kişininçevresindealışıkolduğunesnelerinyerinideğiştirmeyin.• Kullanılacaksinyalizasyonlar(tabelalar,isimliklervb.)normalin2-3kat

büyüklüğünde ayarlanmalıdır.


22

Resim 1. Görme problemlerine göre kişinin algısı

Makula Dejenerasyonu Glokom

Katarakt Tavuk Karası

Görme Alanı Kaybı Diabetik Retinopati

Empati…

Dil veya Konuşma Bozukluğu olan Kişiler için İletişim ÖnerileriBazı kişiler konuşarak iletişim kurmakta zorluk yaşarlar. Sesleri yanlış telaf-fuz etmek, düşüncelerini doğru bir şekilde sözel ya da yazılı ifade edememek veya kekemelik gibi çok çeşitli nedenleri olabilir.• Dikkatiniziverin,aceleetmeyinvekişiyekonuşabilmesiiçinyeterlisüre

tanıyın.


• Sessizortamlardakonuşmayıtercihedin.• Kişiyidüzeltmeyinveonunyerinekonuşmayın.• Gerekliisecevabıkısasorularsorun.• Kişininnedediğinianlamadığınızhaldeanlamışgibidavranmayın.Tek-

rar söylemesini istemekten çekinmeyin.• Doğruanlayıpanlamadığınızıkişiyesorarakdoğrulayın.• Herşeyerağmenyinedeanlayamadıysanızyazmasınıönerin.• Dildealgızorluklarıçekenlersorularıveyatalimatlarıyavaşanlayacakları

için onlara bilginin içselleştirilmesi için zaman tanıyın.

Bilişsel Engeli olan Kişiler için İletişim Önerileri

• Sabırlı olun. Kişiye düşüncelerini sözel olarak ifade etmesi için süretanıyın.

• Basitkelimeleriiçerensadebirdilkullanın.• Gerekirseaynışeyifarklıyollardananlatmayıdeneyin.• Aynı anda birkaç şey söylemek kafa karıştırıcı olabilir, anlaşılmadığını

hissederseniz daha basite indirgeyerek tekrarlayın.• Özürtipinebağlıolarakkişiyazılıyadasözlüiletişimitercihedebilir.Ne

tür iletişimi tercih ettiğini sorun.• Anlamadıysanıztekrarlamasınıistemektençekinmeyin.• Yanındakilerledeğil,kişininkendisiiledirektiletişimkurun,• Bazenresimlerdeiletişimiçinetkilibiryololabilir.

İşitme Engelli Kişiler için İletişim Önerileri• İlk olarak kişinin ne tip iletişim (işaret dili, mimikler, yazmak ya da

konuşmak) tercih ettiği öğrenin. Bu konuyla ilgili varsayımda bulunmayıp sorun.

• Kişiylekonuştuğunuzufarketmesiiçinomzunadokununyadaelsallayın.

• Kişidudakokuyarakiletişiminisağlıyorise; Doğrudan kişiye bakın ve tane tane konuşun. Normal konuşma ritminden biraz daha yavaş konuşun. Abartılı dudak hareketleri yapmayın


24

Jest ve mimiklerinizi kullanın. Başınızı oynatmayın. Kişinin yüzünüzü görmesini sağlayın ve ağzınızı kapatmayın. Sigara içmeyin, bir şey çiğnemeyin.

• Kısavenetcümlelerkurun.• Normalbirsestonuilekonuşun.• Kişininanlayıpanlamadığınıkontroletmekiçinondangeribildirimalın.• Eğerkişininkonuşmasınıanlamadıysanızbunuonasöyleyin.• İşitme cihazı kullanıyorsa sakin ortamlarda konuşmayı tercih edin ve

asla bağırarak konuşmayın.• İşitmeengellibirinesağırvedilsizolaraktanımlamayın.Çünkübazıları

konuşabilir; konuşamayanlar ise işaret dilini kullanır.• İşitme engelli ile konuşan birinin arasına girmeyin. İletişimlerini

zorlaştırabilirsiniz.

Engelli Kişiler için Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı Genel Öneriler

• Bireyinfarklılıklarınasaygıduyulmalıveeşitlikilkesiuygulanmalıdır.• Karar mekanizmalarına dâhil edilmeli ve ayrımcılık ile mücadele

edilmelidir.• Sınıfyadaamfideengelliöğrenciolupolmadığınadikkatedilmelidir.• Sınıf,kantin,yemekhane,sporsalonu,kütüphanegibiengelliöğrencinin

kullanması gerekli olan alanlar ulaşılabilir olmalıdır.• Sınavlardaengelliöğrenciiçingereklidurumlarıngözdengeçirilipuygun

hale getirilmelidir.• Engelliöğrencileriçinsınıftayadasınavdabelirlikolaylıklarsağlanmalıdır.• Eğitim sisteminizde EvrenselModel sistemini kullanarak sınıfınızdaki

bütün öğrencilerin maksimal düzeyde öğrenmesini sağlayabilirsiniz. Ev-rensel Model, sınıfınızdaki çok yetenekli, engelli veya diğer farklı karak-teristik özelliklere sahip öğrencilerin (kültürler, diller, öğrenme kapa-sitesi çeşitliliği gibi) hepsini kapsayacak etkili eğitim planı oluşturmak demektir. Ayrıca diğer öğrenci karakteristik özelliklerinin birden


fazla cinsiyet, etnik/radikal köken gibi çok geniş bir yelpazede olduğunu unutmayın. Evrensel Model stratejilerini uygulamak hiçte zor değil. Örneğin; öğrenciler için alternatif ödevler tasarlayabilirsiniz. Bir kısmı ödevini kâğıda yazarak, bir kısmı sunum yaparak veya hep birlikte sınıfta çalışabilecekleri bir ödev verilebilir. Bu alternatif çalışmalar engelli ol-mayan çeşitli karakteristikteki öğrencilerle beraber engelli öğrencileri de kapsamalıdır.Daha fazla bilgi için şu adreslere bakınızwww. washington. edu/doit/resouces/udesign.htmlwww. washington. edu/doit/Video/ea_udi.html

Fiziksel Engelli Kişiler için Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı Öneriler

• Öğrenciüniversiteyebaşladığındaoryantasyonçalışmasıyapılmalıdır.• Yükseköğrenimdeöğrencilerileilgilidüzenlenentoplantı,çalıştay,semi-

ner gibi programlarda ve kurulan komisyonlarda engelli öğrenci temsil-cileri bulunmalıdır.

• Erişebilirlikle ilgili sorunlar çözülmeli, izolasyona mahal verilmemeli,her bölümde bu konu ile ilgili bilgi birikimi artırılmalı ve sorumlu bir öğretim üyesi tayin edilmelidir.

• Engelsizlaboratuvar,malzemeler,yurtlar,erişilebilirdersler,entegreaka-demik şartlar sağlanmalıdır.

• Bireyin fiziki özelliklerine, farklı ihtiyaçlarına saygı gösterilmeli ve çö-zümler üretilmeye çalışılmalıdır.

• İlgilibirimler,öğrencininkendisivedersinsorumluvediğerhocalarbir-likte ders ve sınavlar öncesi derslik, ders materyalleri, laboratuvarları hakkında gerekli çözümlere karar vermelidir.

• Engelliöğrencidiğeröğrencilerileaynıhaklarasahipolmalıvehiçbirko-nuda pozitif ya da negatif ayrımcılık yapılmalıdır.

• Ayrımcılık yapılmaması gerekse de fiziksel engelli kişilerin diğerlerinenazaran hareketi daha kısıtlı ve yavaş olacağı göz önüne alınmalı bu yüz-den kişi derse geç geldiği zaman anlayışlı olunmalıdır.

• Sınavlarda ek süre, ders ve sınavlarda bireysel not tutucu veya asistansağlanmalıdır.


26

Görme Engelliler için Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı Öneriler

• Laboratuvar ortamında sesli uyarı veren görme engelli öğrenciler içintasarlanmış cihazlar kullanılmalıdır

• Görmeengelliöğrencilerinderslerdebaşarısınıartırmaaçısındankayıtcihazı kullanmalarında sakınca görülmemelidir.

• Görme engelli öğrencilerin dersleri takip edebilmeleri için ders ma-teryallerinin bilgisayar ortamında veya uygunsa Braille formatında sağlanmalıdır.

• Dersiçerisindekullanılabilecekharita,resim,grafikveyadiyagramgibigörsel materyaller teknolojik imkânlar kullanılarak dokunsal biçimde sunulmalıdır.

• Sınavlardaöğrenciyegerekirseeksüreverilmelidir.• Öğrencilerealternatifsınavformatlarısunulmalıdır.Örneğingörmeen-

gelli öğrenci, sınavı bilgisayar ortamında, büyük basılı, Braille veya oku-yucu yardımıyla alabilmelidir.

• İsteyen öğrencilere sınavda okuyucu sağlanmalı ve sınavdan önce bukişiler soruları nasıl okuyacağı konusunda eğitilmelidir.

• Nasıl bir sınav yapılacağı önceden bildirilmeli, eğer mümkünse sözlüsınavı tercih edilmelidir.

• Brailletablet,BraillekalemveyaBrailledaktilo,Brailleekrangibibireyseldonanımlar sağlanmalıdır.

• Braille yazıcı veya yazıcılar, kütüphanelerde tarama yapabilecek fo-tokopi makinesi, görme engelliler için şekil ve grafikleri kabartabilen donanımlar, müzik bölümleri ve konservatuarlar için notaları Braille al-fabesine dönüştüren yazılımlar gibi kurumsal donanımlar sağlanmalıdır.

• Derste anlatılan görseller paylaşılmalı, engelli öğrencinin not tutmakamaçlı bilgisayar kullanmasına ya da ses kaydı yapmasına izin verilmelidir.

• Görmeengellibiröğrencininbulunduğusınıftaöğretimgörevlisigörsel-leri betimlerken, “şurada”, “burada” gibi zamirler kullanmadan doğrudan anlatmalı ve tahtaya yazılanları sesli bir şekilde tekrar etmelidir.

• Öğretim görevlisi tahtaya yazı yazarken yazdıkları dışında bir şeylersöylememeli, önemli duyuru ve ilanları duyururken her zaman tahtayı kullanmalıdır.


• Amfigibibüyükdersliklerdemikrofonkullanılmalıdır.• Öğretim görevlisi engelli öğrenciye, öğrencinin ders takibi ile ilgili

ihtiyaçları konusunda danışmalıdır.• BazıkaynaklaröğrencininisteğinegöreBrailleformatındasağlanmalıdır.• Üniversitelerde akademik kaynaklar için, ücretsiz tarama hizmeti

sağlanmalı, kütüphanelerde elektronik kaynak sayısı artırılmalıdır.• Grafik, tablo ve resimlerin kabartılarak basılabileceği farklı çözümler

sağlanmalıdır.• Kütüphanelerin katalog ve web sayfaları gerekli erişilebilirlik

standartlarına uygun biçimde tasarlanmalıdır.• KütüphanelerdeBrailleyazıcılarbulundurulmalıdır.• Görmeengelliöğrencilerebilgisayarokuryazarlığıeğitimiverilmelidir.• Notalmaveokumamalzemeleri

Braille not alma ve okuma malzemeleri:∗ Braille yazı tableti ve kalemi∗ Braille daktilo∗ Braille karton

Resim 2. Braille yazı tableti ve kalemi, Braille daktilo ve Braille karton

Matematiksel işlemlerde kullanılacak malzemeler∗ Braille abaküs∗ Küptaş kasa∗ Taylor taş kasa


28

Resim 3. Braille abaküs, küptaş kasa, Taylor taş kasa

Az Görenler için Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı Öneriler

• Laboratuvar ortamında sesli uyarı veren az gören öğrenciler içintasarlanmış cihazlar kullanılmalıdır.

• Bilgisayarlaboratuvarındakienaz1bilgisayardaekranokuyucuveekranbüyütücü yazılımların bulundurulmalıdır.

• Azgörenöğrencileredersnotlarıvesınavkâğıtlarıdersvesınavdanönceöğrenciye sorarak, öğrencinin görebildiği puntoda büyüterek verilmelidir.

• Derslerdenottutmadazorlananöğrencileriçinderstenottutacakbirkişigörevlendirilmelidir.

• Ekstraasistanlıkhizmetisağlamalıvederslereekolarakasistanlarlabire-bir çalışmalar yapılmalıdır.

• Bilgisayar ve ekran okuyucu, büyüteç, masa lambası gibi bireyseldonanımlar sağlanmalıdır.

• Öğretim görevlisi engelli öğrenciye, öğrencinin ders takibi ile ilgiliihtiyaçları konusunda danışmalıdır.

• Öncelikleeşitbilgiyeerişimsağlandıktansonra,değerlendirmedede,en-gelli öğrenci akranlarıyla eşit tutulmalıdır.

• Sınavlarda öğrenciye gerekirse ek süre verilmeli, öğrencinin ihtiyacınagöre sınav kâğıdında büyük punto kullanılmalıdır.

• Sınavdaöğrencilereihtiyaçduyduklarıbireyseldonanımlarsağlanmalıdır.• Notalmaveokumamalzemeleri:

∗ Cam ya da elektronik büyüteç∗ Masa lambası∗ Renkli asetat kâğıdı∗ Küçük beyaz tahta ve kalemi


Resim 4. Cam büyüteç, elektronik büyüteç, masa lambası, renkli asetat kâğıdı, küçük be-yaz tahta ve kalemi

İşitme Engelli Kişiler için Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı Öneriler

• Dudakokuyanöğrencilernottutmavedudakokumayıaynıandayapa-mazlar. Bundan dolayı onlara hazır ders notları verin.

• Tahtayayazıyazarkenyüzünüzsınıfadönükolmayacağındanbusıradakonuşmayın.

• İşitme engelli öğrenci sürekli yüzünüzü takip edemeyeceğinden, dersanlatırken sınıfta gezinmeyin.

• Sakalınızveyabıyığınızdudaklarınızıngörünmesiniengelleyeceğinden,kısa tutun.

• Önemli duyurular, temel kavramlar ve yeni teknik kelimeler tahtayayazın.

• İşitmeözürlüöğrencilerindilbilgisisorunlarıolabilir,bununiçinçekin-gen durabilirler. Öğrencileri sınıfta tartışmalara katılmaya teşvik edin ve konuşurken sabırlı, nazik ve dostça yaklaşın.

• Öğrencinizeğerçevirmenkullanılıyorsa,onusınıftakidiğeröğrencilerirahatsız etmeyecek şekilde sınıfta kalmasına izin verin.

• Çevirmeneçeviriler içinzaman tanıyınvedersin temposunuonagöreayarlayın.

• Çevirmenlikyorucubiriştir.Uzunderslerdeçevirmenindinlenebilmesiiçin kısa aralar verin.

• Mümkünsedersanlatırkenanlattıklarınızlaeşzamanlıakanaltyazısis-temi kullanın.

• FMsistemkullanın.


30

Dil veya Konuşma Bozukluğu olan Kişiler için Akademik Yaşamı Kolaylaştırıcı Öneriler

• Dilveyakonuşmabozukluğuolanöğrencininzekâproblemiolduğuko-nusunda önyargılı davranmayın.

• Bu öğrenciler derslerde veya grup çalışmalarında başka öğrencilerdendaha fazla zorlanabilirler onlara zaman tanıyın.

• Grup çalışmalarında diğer öğrencilerdendestek almayı isteyip isteme-diklerini sorun. Gerekirse konuyla ilgili diğer öğrencilerle siz konuşun.

• Kısacevaplarverebileceğisorularyöneltin.• Konuşmayateşviketmekiçinonucesaretlendirin.Fakatsınıftakonuşması

için zorlamayın.

Engelliler için Genel Mimari ÖnerilerUlaşılabilirlik için; binalar, konutlar, bunların çevresi (girişi, bahçesi, yolları, garaj ve otoparkı) düzenlenmelidir. Binalara girme, kullanma ve tahliye etme; bireyler, aileleri ve içinde engellilerin bulunduğu gruplar için güvenli ve rahat olmalıdır. Bunun için;• Binalardaherkesinaynıgüzergâhı,aynıgirişiveçıkışı,aynıdonanımları

kullanması böylece eşitlik ilkesi sağlanmalıdır.• Anavediğergirişlerileçıkışlarbasamaksızveyaengelsiz,açıklıklarıgeniş

olmalı, düşük kullanım gücü gerektirmeli, iyi işaretleme, iyi aydınlatma ve iyi görsel kontrast renklendirme yapılmış olmalıdır.

• Yatay ve düşey dolaşım için aynı güzergah kullanılmalı, güzergahlarbasamaksız ya da engelsiz olmalı, yeterli manevra alanı, geniş kapı geçişi, dinlenme alanları sağlamalı, kapılar kolay açılıp kapanabilmeli, açık plan, iyi işaretleme, aydınlatma ve görsel kontrast sağlanmalıdır.

• Aynı alanın herkes tarafından kullanımı için yeterli genişlikte ha-reket alanı, farklı oturma seçenekleri, iyi akustik ve ses yükselticiler, iyi aydınlatma ve görsel kontrast, iyi işaretleme, iyi yerleştirilmiş donanım, iki veya daha fazla duyu yolu ile fark edilir bilgilendirme sağlanmalıdır.

• Aynıdonanımvearaçlarıneşitkullanılmasıiçinulaşılabilirlik,kolayan-lama, uygun yükseklik, iki duyu ile bilgi sağlama ve yeterli manevra için alan sağlanmalıdır.


Fiziksel Engelli Kişiler için Mimari Öneriler

• Şehirlerdenetgenişliği,yüzeydokusu,eğimiveaydınlatmasıileengellibireyleri toplu taşıma duraklarına, kamu ve genel binalara, sokaklara ve otoparklara ulaşımını kolaylaştıran yürüme alanları olmalıdır.

• Umumibinalardaengellileriçinayrılmışparkyerimümkünolduğuncabinaya yakın ve ulaşılabilir olmalıdır.

• Binanın çevresinde izlenecek yolun genişliği ve aydınlatılması uygunolmalıdır. Giriş yolunda kesici, delici, yaralayıcı nesneler bulunmamalı, yönlendirme işaretleri ve ağaç dalları kişinin mobilitesini etkilememeli-dir. Yol üzerinde duvara monte edilen nesneler telefon gibi açıkça görüle-bilir olmalıdır.

• Binanınçevresindekiyollardüz,sert,sabitvekaymayıönleyenyüzeyesa-hip olmalı ve drenaj ızgarası bulunmamalıdır.

• Binaiçindedeyerkaplamasısert,sabitvekaymazmalzemedenseçilme-li, pürüzlü ya da delikli olmamalıdır.

• Pencerelerinyükseklikleri;tekerleklisandalyekullananlarınpenceredendışarıyı rahatlıkla görebilmelerini sağlamalıdır.

• Merdivenler,asansörverampanınyanındaekolarakbulunmalıdır.• Binalaramerdiven ve asansörlerin dışındamerdiven basamakları üze-

rinde yer alan motorlu bir sistem kurulabilir. Dikkat edilecek husus, yer seçimi, başlangıç ve bitiş noktalarının belirlenmesidir.

• Umumibinalarda enazbir kadınbir erkekve engelliler için enazbirkadın ve bir erkek tuvaleti gereklidir.

Görme Engelliler ve Az Görenler için Mimari Öneriler

• Duvaramonteedilmişobjelerinetrafınabeyazbastonlafarkedilmeleriiçin uygun düzenlemeler yapılmalıdır.

• Bina dışındaki bahçe yolları, çakıl gibi gevşek ve kayganmalzeme iledöşenmemelidir.

• Yerleşkelerde belli noktalarda oryantasyon sağlanması ve yol bulmayayardımcı olması amacıyla ek aydınlatma, kontrast parlaklık ve hissedile-bilir yüzey uygulanmalıdır.


32

• Bazısesçıkaranobjeler(duvarsaati,çeşme)yolbulmayayardımcıolabilir.• Az görenler için sahanlıklar rampa ve yaya yolundan farklı renkte

olmalıdır.• Korkuluklarazgörenleriçinrenklendirilmelidir.• Azgörenleriçinkapılarınrenkseçiminedikkatedilmelidir.• Pencereler,gözkamaştırmayacakşekildeplanlanmalıdır.• Merdivenyürümeistikametinedikolmalıdır.• Merdiveninilkvesonbasamağındagörselkontrastsağlanmalıdır.• Basamaklarderinlikveyükseklikolarakorantılıolmalıdır.• Ulaşılabilirlik için bina içinde ve dışında sesli uyarı sistemleri

kullanılmalıdır.

İşitme Engelliler için Mimari Öneriler

• Salonlar,toplantımekânları,danışmamasalarıvediğeruygunmekânlar-da işitme amaçlı indüksiyon devresi, ya da kızıl ötesi veya ses güçlendiri-ci sistemler kurulmalıdır.

• İşitmecihazıkullananöğrencileriçin,yalıtımyapılmalıveuygunaraç-gereç donatımı sağlanmalıdır.

• Yönlendirici işaretler, yönelimle ilgili karmaşaya neden olabilecek heryerde kullanılmalıdır.

• Binagirişlerinde,asansörlerde,lavabolarda,engellilereayrılmışotomobilpark alanlarında, binalarda özel servis olanaklarının bulunduğu yerlerde işarete yer verilmelidir. İşaret olmadığında, açık ve net ifadelerle durumu anlatan bilgi verilmelidir.

• Hizmetbirimlerindeyaklaşılanbankolarınyükseklikveözellikleriişitmeengelli kişilerle kolay iletişim kurulmasına uygun olmalıdır.

• Çağrımerkezleriişitmeengellibireylereuygunfaksmodemliolmalıdır..• Binaiçerisineseslialarmlarınyanında,ışıkşiddetienaz75mum,flaşoranı

en az 1 Hz en fazla 3 Hz olacak, taban yüzeyinden 20/30 mm yukarıya ya da tavandan 152 mm aşağıya görsel alarmlar yerleştirilmelidir.


A. Boyut ve Alan1. Normal bir tekerlekli sandalyenin boyutları

• Normalbirtekerleklisandalyeiçingereklinetzeminalanı76x122cmdir.

• Arkadakitekerlekleriileidareedilebilensandalyelerileelektrikmotorlusandalyeler ise, yaklaşık 70 cm eninde ve 110 cm uzunluğundadır.

Şekil 2. Normal bir tekerlekli sandalyenin boyutları

2. Tekerlekli sandalyede oturuş düzenine göre

boyutlar

• Aşağıdakişekildeyetişkinbirerkeğintekerleklisandalyedekitipikölçüle-ri verilmiştir.

Şekil 3. Tekerlekli sandalyede oturuş düzenine göre boyutlar


34

3. Tekerlekli sandalye ile erişilebilirlik

• Tekerleklisandalyekullananbirkişininerişebileceğiraflarenfazla122cm en az 38 cm yükseklikte olmalı.

• Kişininrafınendipkısmınaerişebilmesiiçinraflaarasındaenfazla54cm bulunmalı.

Şekil 4. Tekerlekli sandalye ile erişilebilir raf yükseklikleri

4. Tekerlekli sandalye ile dönüş için gerekli alan

a. Tam dönüş için gerekli alan• Normalboyutlardakibirtekerleklisandalyeiledönüşyapılmasıiçingere-

kli alan çapı 150 cm olan bir daire kadardır.

Şekil 5. Tekerlekli sandalye ile minimal dönüş alanı


b. U dönüşü için gerekli alan• TekerleklisandalyeileUdönüşüyapmakiçingerekligenişlikenaz150

cm, uzunluk ise 200 cm’dir.

Şekil 6. U dönüşü için gerekli alan

5. Yardımcı araçlara göre gerekli geçiş alanı

• Aşağıdakişekildebinayakınçevresindevebinaiçindetasarımdagerekliolan, farklı yardımcı araç kullanan ve farklı özelliklerdeki kişilerin geçiş için gerek duydukları ölçüler verilmiştir.

Şekil 7. Yardımcı araçlara göre gerekli geçiş alanı

B. Trafikte Engelli1. Tretuvar ve caddeler

• Caddelerdüz,sert,sabitvekaymayıönleyenyüzeyesahipolmalıvedrenajızgarası bulunmamalıdır.

• Caddederampamevcutise;başındavesonundasahanlıklarbulunmalı,gerekli ise ara sahanlıklara bölünmelidir. Maksimum meyil %6 olmalıdır.


36

• Duvarsaati,çeşmegibisesçıkaranobjelerkörler,azgörenlerveyaşlılariçin tamamlayıcı nitelikte yol bulmaya yardımcı olarak kullanılabilir.

• Genelliklehercaddedetretuvarolmalıdır.• Tretuvar;ikitekerleklisandalyeningirebileceğişekildeminimum180cm

olmalıdır.• Bastonlukörleriçinbordüryüksekliği6cmikentekerleklisandalyeveço-

cuk arabaları için tercihen 2 cm olmalıdır.• Tretuvardatehlikelidüşünülenyerlerdeemniyetbarlarıgereklidir.• Kaldırımataşangüneşliklerinaltucu200cm’denfazlaolmalıdır.• Cadde ve kaldırımdaki yönlendirme işaretleri, uyarı panoları ve ağaç

dalları bisiklet ve tekerlekli sandalyenin geçişini önlememeli, kişinin mo-bilitesini etkilememelidir. Bu tür engeller kaçınılmaz ise görsel uyarıcılar ile belirgin şekilde işaretlenmelidir.

Şekil 8. Tretuvar

• Yayageçitleri,geçişikolaylaştırmakiçinyerseviyesindeolmalıdır.• Yayageçitleriminimum180cmgenişliğindeolmalıdır.• Kırmızıveyeşilışıklaryavaşdeğişmeli,görmeengellileriçinakustikses-

ler ve az görenler için canlı renkli düğmeler kullanılmalıdır.• Düğmelertekerleklisandalyekullanıcısınınulaşabileceğibiryükseklikte

olmalıdır.• Asansörlüaltveüstgeçitlerdetercihedilmelidir.


Şekil 9. Caddeler

2. Park yerleri

• Arabaparkyerindeengellilereyerin%2’si;enazındanbiriayrılmalıdır.• ParkyerindeengellilereayrılanyerICTA(InternationalCommissionon

Technology and Accessibility–Rehabilitation International) panosu ile belirtilmelidir.

• Park yerinde en azından 350 cm genişlik bırakılmalı ve sarı renklebelirtilmelidir.

Şekil 10. Park yerleri


38

3. Garajlar

• Engelliler içingaraj,birbinanınasansörle inilenaltkısmındaveyaanabinanın genel giriş hizasında olabilir.

• Tavandatransferikolaylaştıracakbarolmalıdır.• Garaja eşikten başlayan, anahtarlı veya uzaktan kumandalı kapılarla

girilmelidir.• Girişçıkışlaraçokyakınveuygunyükseklikteveazgörenleriçinkontrast

renkte elektrik düğmeleri konmalıdır.

Şekil 11. Garajlar

C. Konutlar1. Binalara giriş

• Konutagirişyoluenazından120cmgenişliğindevekayganolmayansertmalzemeden yapılmalı

• Görmeengellikişiler için isebinagirişindekiyolungenişliğienaz200cm, tercihen 300 cm olmalıdır.


Şekil 12. Yol genişliği

• Konutagirişiyiaydınlatılmalı• Binaiçivedışındahissedilebilirkılavuzyollarbulunmalıdır.• Kılavuzyollarkişininyöndeğiştirmenoktasınageldiğinifarketmesiiçin

bu kısımlarda farklı dokuda olmalıdır.

Resim 5. Kılavuz yollar

• Binayagirişkapılarırahataçılabilirolmalıve90cm’likboşlukolmalı• Dönerlikapılardankaçınılmalı• Tekerlekli sandalye kullanan engellinin kapıyı rahat açıp kapamasını

sağlamak için giriş kapılarındaki rampalarda, geniş ve yatay bir sahanlık olmalı.


40

• Girişkapısınınönündekisahanlıkenazından120x120cmolmalı.• Rampalar,eğermutlakagerekiyorsakısadaolsalar(4m)%6’lıkeğimden

fazla olmamalı ve koruma bordürleri olmalı.• Trabzanların her iki tarafındaki barlar 90-100cm yükseklikte olmalı

(Şekil 13)

Şekil 13. Binalara giriş

• Duvara monte edilmiş nesneler duvardan 10 cm’den fazla çıkıntıyapmamalıdır.

• Yüksekliği70cm’denazolanobjelertehlikeoluşturmaktadır.Buobjelerinetrafına fark edilmelerini sağlayacak uygun düzenlemeler yapılmalıdır.

• Özelliklegörmeengelliyadaazgörenkişilerinkullanacağıgirişyollarıüzerinde yüksekliği 220 cm den alçak aydınlatma elemanı ya da tavandan sarkan objeler bulunmamalıdır.

• Gereksizgirintiveçıkıntılardankaçınılmalıdır.Yapılmasımecburiolangirinti veya çıkıntıların (kolon vb.) köşeleri yuvarlatılmalıdır.


Şekil 14. Giriş yolları

• Ulaşılabilirgüzergahlarboyuncazeminvedöşemeyüzeylerisert,sabit,sağlam, dayanıklı ve kaymayan özellikte olmalıdır.

• Halıkullanılıyorsagüvenlibiçimdeyeresabitlenmelidir.Dokuvedoku-ma yönü tekerlekli sandalyenin ve görme engellilerin hareketine engel ol-mayacak şekilde düzenlenmelidir.

• Zemindeki ses yansıtıcı yüzeyler, görme engellilerin yön bulmalarınayardımcı olmaktadır. Ancak akustik açıdan elverişsiz ortamlarda görme engellilerin yön bulması zorlaşmaktadır. Bu nedenle, gerektiğinde, gürül-tü ve titreşim yalıtımına uygun yer kaplaması kullanılmalıdır.

2. Koridorlar ve kapılar

• Koridorlarda, odalarda bina içi kot farklılıklarındamutlaka ulaşılabilirgüzergâh genişliği sağlanmalı ve rampa düzenlemeleri yapılmalıdır.

• Kapıgenişliğienaz80cm,enfazla100cmolmalı• Kapılarınönvearkasındayeterikadarboşlukolmalı• Koridorun sonundaki kapılar rahat açılmaları için eksende

yerleştirilmemeli• Kapıkollarınınyanınaekbirbarkonmalı• Kapıbarlarınınyüksekliği100cmfazlaolmamalı• Kapılareşiksizolmalı(Şekil15)


42

Şekil 15. Kapılar

• Bina içindekikoridorlarınengelsiznetaçıklığıenaz90cm,yerdennetyüksekliği ise en az 210 cm olmalıdır.

• 900dönüşiçinkoridorenaz120cm,dönülenyeringenişliğienaz150cmolmalıdır. (Şekil 16)

• Dolaşımalanlarındaduvaramonteedilmiş70cmve90cmolmaküzereiki ayrı yükseklikte tutamaklar bulunmalıdır.

Şekil 16. Koridor genişlikleri


3. Merdivenler

• Mümkünolduğuncamerdivenvebasamakkullanımındankaçınılmalı• Çokkatlıbinalardaasansörkullanımıtercihedilmeli• Çıkıntılıbasamaklardankaçınılmalı(Şekil17)

Şekil 17. Merdivenler

• Merdivenlerinyüksekliğikatınyüksekliğiniaşmamalı• Mutlakadinlenmeiçinsahanlıkkonulmalı(Şekil18)

Şekil 18. Dinlenme sahanlıkları


44

• Görme engelli kişilerinmerdivenleri bulabilmeleri ve algılayabilmeleriiçin duyumsanabilir (hissedilebilir) yüzeylerden faydalanılmalıdır.

• Merdivenler görmeözürlüleri korumak amacıyla yürüyüş istikametinedik olarak konumlandırılmış olmalıdır

• GörmeengellileriçinküpeştelerinüzerindeBrailleAlfabesiilehangikat-ta olduğu bilgisini veren kat numaraları yazılmalıdır.

• Duyumsanabiliryüzey,ilkbasamaktanhemenöncebaşlamalı,merdivenbitiminde ise merdiven genişliği kadar boşluktan sonra yer almalıdır

• Duyumsanabilir yüzey en az 60 cm genişliğinde ve renk ve dokubakımından farklı ve algılanabilir olmalıdır

• Dış mekan merdiven başlangıcı ve sonlarında duyumsanabilir yüzeykaplaması 120 cm uzunluğunda olmalıdır.

Şekil 19. Merdiven başında ve sonunda uyarıcı duyumsanabilir yüzey

4. Kolluklar ve barlar

• Rampalarkorkuluklaçevrilmeli• Korkuluklarınyüksekliği90-100cmolmalı• Rampalarvemerdivenlerinherikiyanıkorkuluklaçevrilmeli• İlkbasamağınenaz30cmdışındanbaşlamalı• Kolaytutulmasıiçinbarlarınçapıveyagenişliğininenfazla4-5cmolmalı

(Şekil 20).• Görmeengellilertarafındankolaycafarkedilebilmesiamacıylakolluklar

ve barların rengi yan duvar rengi ile farklılık göstermelidir.


Şekil 20. Kolluklar ve barlar

5. Asansörler

• Çokkatlıbinalardaasansörlerdenbiritekerleklisandalyeyeuygunolarak110x140cmgenişlikteuyarlanabilir

• Asansörlerekadarbasamaksızveeşiksizolmalıdır• Asansörlerdekikumandadüğmelerinintekerleklisandalyedekikişininde

uzanabilmesi için yerden 90-130 cm yükseklikte olmalı• Asansörkapılarıotomatikolmalı• Asansörkapılarınıngenişliği80cmolmalı• Asansör kabininin içinde yerden yüksekliği 85-90 cm olan bir bar

bulunmalı• Kabiniçindeaçılır-kapanırbirkoltukolmasıönerilir(Şekil21).

Şekil 21. Asansör boyutları


46

• Görmeözürlüleriçinstandarttabelirtilenbinalardaasansörlerehissedi-lebilir yüzeylerle yönlendirme yapılmalıdır

• Herasansörkabininingirişineçağırmayahangikabinincevapverdiğinigösteren duyulur bir sinyal konmalıdır

• Sessinyaliyukarıyöndebirdefa,aşağıyöndeikidefasesvermelidir• Bütünkontroldüğmeleri,standartalfabetikkarakterliharflervenuma-

ralar ile kabartma olarak yapılmalıdır. Kabartma karakterler ve sembol-ler aşağıdaki özelliklere uygun olmalıdır: Harfler ve rakamların genişlik–yükseklik oranı 3:5 ve 1:1 arasında

olmalıdır Karakter ve semboller bulundukları zeminle zıt renkli olmalıdır. Açık

renkli karakterler “koyu” zemin üzerinde, koyu renkli karakterler “açık” zemin üzerinde olmalıdır.

Karakterler, semboller en az 0,8 mm kabarıklıkta olmalıdır. Kabartma rakam ve harfler büyük harf karakterinde olmalıdır. Kabartma karak-ter veya semboller en az 16 mm yükseklikte olmalı ancak 51 mm.den büyük olmamalıdır.

Ana giriş katının çağırma düğmesi, kat düzenlemelerinin solunda, ka-bartma bir yıldızla belirtilmelidir.

Kontrol düğmeleri için bütün kabartma düzenlemeler, kullanacakları düğmenin hemen solunda olmalıdır.

• Kabiniçindekatlarıbelirtenseslibirsistembulunmalıdır.• Kabin katlardan geçerken veya durduğunda ses sistemi harekete

geçmelidir.• Ses20dB’denaz,frekansıda1500Hz.denfazlaolmamalıdır.• Sessinyaliyerineotomatikanonscihazıdakullanılabilir.

6. Zemin kaplama

• Zeminkayganolmamalı• Kalın, yumuşak ve tekerlekli sandalye ile ilerlemeyi engelleyen halılar

kullanılmamalı• Özelliklegirişvesahanlıklardakullanılanhalılaruygunolmalı• Zemindeki ses yansıtıcı yüzeyler, görme engellilerin yön bulmalarına

yardımcı olmaktadır. Ancak akustik açıdan elverişsiz ortamlarda görme


engellilerin yön bulması zorlaşmaktadır. Bu nedenle, gerektiğinde, gürül-tü ve titreşim yalıtımına uygun yer kaplaması kullanılmalıdır.

7. Hijyenik yerler

a) Duvara monte edilen lavabolar

• Tekerleklisandalyeninlavabonunaltınagirebilmesiiçinyüksekliği70-75cm olmalı

• Lavaboüzerindekiaynatekerleklisandalyedeoturanlarıngözhizasındaolmalı, mümkünse inip çıkan aynalar tercih edilmeli (Şekil 22).

Şekil 22. Tekerlekli sandalye için lavabo yüksekliği

b) Tuvaletler

• Engellituvaletlerizeminkatlardarampaileulaşılabilenyerlerdeolmalı• Zeminkayganolmamalı,• Hijyenikkolaytemizlenenbirmalzemeilekaplıolmalı• Kapısıdışarıdoğruaçılmalıveaçıklığıenaz85cmolmalı• Tekerleklisandalyekullananbirinin180derecedönüşyapabilmesi için

tuvalet kabini ölçülerinin, en az 150X150cm olmalı• Mutlakaklozetkullanılmalı.• Duvaraveyayeremonteliklozetkullanılabilir


48

• Klozetoturmayüksekliğiyerden55-60cmarasındaolmalı• Sifonkoluyerdenenfazla100cmyükseklikteolmalı• Tutunmabarlarıkişiyegöreayarlanmalı(Şekil23,24)• Tuvaletkapısınınyanınabutonla tuvaletingirilmezveyaboşolduğunu

gösteren yazılı, ışıklı ve sesli bilgilendirme işaretini gösteren levha ve ses sinyali olmalıdır.

Şekil 23. Tuvalet genişliği Şekil 24. Tutunma barları

c. Duşlar ve banyolar

• Zemintekerleklisandalyeninhareketineengelolmayacakşekildeseviyefarksız düzenlenmelidir.

• Zeminineğimiçokazolmalıdır.• Kişi oturarak banyo yapacak ise, portatif oturak 50 cm genişliğinde

olmalıdır.• Oturma yerleri güvenli şekilde monte edilmeli ve kullanım sırasında

kaymamalıdır.• Musluklar ve diğer kontrol araçları tek elle ve kolayca kullanılabilir,

çalıştırılması için fazla güç gerektirmeyen özelliklerde olmalıdır.• Musluklaryerden100cm,tutunmabarları80cmyüksekteolmalıdır.• Küvetyerineduşteknesitercihedilmelidir.


Şekil 25. Tekerlekli sandalye için banyo malzemelerinin yükseklikleri

• Banyoküvetiezaz160x70cmboyutlarındaveyerdenenfazla55cmyük-sekte olmalıdır.

• Tüm armatürler küvet boyunca yerleştirilmeli ve kullanımı rahatolmalıdır.

• Küvetbaşlarındayeterincegenişoturmayerlerininolmasıçokönemlidir.Bu alan en az 2 karo genişliğinde olmalıdır.

• Tutunmabarlarıengellikişininihtiyaçlarınagöreyerleştirilmelidir.

Şekil 26. Küvet boyutları

• Kapılardışadoğruaçılmalıdır.


50

D. Semboller

• Semboller ve belirleyiciler, topluma engellinin durumunu anlatmak vebağımsız hareket edebilmeleri konusunda cesaretlendirilmeleri için gereklidir.

Şekil 27. Engelli sembolleri

• Bu semboller engelliler için ICTA tarafından resmi işaretolarakkabuledilmiştir.

• Bazıdurumlardayönlerleberabergösterilmesigerekebilir.

Şekil 28.

• Bu semboller sadece tekerlekli sandalyekullananlar içindikkatealınır.Oysaki tüm engellileri simgelemelidir. Bu semboller tüm yazılarda, seya-hat rehberlerinde, otel broşürlerinde yayınlanmalıdır.

Şekil 29.


• Tehlike,uyarı,trafiktanzim,bilgi,durmaveparketmeamaçlıolanbuişaretlere; önemli kavşaklarda ve kavşaklar arasındaki yoğun yaya geçit-lerinde, görme engelliler için ses ilâvesi yapılmalıdır.

• Görmeengellileribilgilendirmeiçinumumîyerlerdesesveyakabartmasemboller veya iri punto kullanılmalıdır.

• Zorişitenleriçinbilgiseslendirilmelivegörünürolmalıdır.

Ulaşılabilir erkek tuvaleti Rehber ve hizmet köpeği

Görme engelli İşitme engelli için donanımlar

Ses yükseltici loop sistemi

Tekst telefon İşaret dili tercümesi Ulaşılabilir asansör

Ulaşılabilir bayan tuvaleti

Şekil 30.


52

Kay n a k l a r

1. Kayıhan H. Rehabilitasyon, tanımı “bozukluk, özür ve engel”. 1. Özürlüler Şurası Çağdaş Toplum Yaşam ve Özürlüler Ön Komisyonu Raporları. 1999. Ankara.

2. Basic Disability Awareness Training Manual

3. Şahin H. Engellilik kimin sorunu? Bireyin mi? Toplumun mu? www.ozida.gov.tr

4. Etiquette of communicating with people with a disability

5. Disability awareness DLF factsheet6. Disability education programs. Virginia department of rehabilitation service

7. Disabled action training, including disabled people. Manchester Metropolitan Uni-versity, 2009.

8. http://www.eob.hacettepe.edu.tr

9. http://www.eob.hacettepe.edu.tr/gorevleri.html10. http://www.yok.gov.tr/content/view/473/11. http://www.ucas.com/documents/ucasguides/howtoapply2012_webfinal.pdf12. http://uk.ettad.eu/understanding-disability13. Hopkins C., Jackson D., Tennant J., Wilson A. And Arlett C. (eds) (2005) Enginee-

ring Subject Centre Guide: Working with disabled student, 2nd edns, Loughboro-ugh: The Higher Education Academy- Engineering Subject Centre


İletişimEngelli Öğrenci Birimi Koordinatörü

Prof. Dr. Hülya KayıhanHÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Ergoterapi Bölümü

Telefon:0 312 305 25 60/61

E-mail:www. eob.hacettepe.edu.tr

“Engelleri Birlikte Aşalım” - eob.hacettepe.edu.tr · G- Disleksi, dispraksi veya DEHB gibi...

Documents

Transcript of “Engelleri Birlikte Aşalım” - eob.hacettepe.edu.tr · G- Disleksi, dispraksi veya DEHB gibi...