Enerji İstatistikleri El Kitabı - Uluslarası Enerji Ajansı

8/6/2019 Enerji statistikleri El Kitab - Uluslaras Enerji Ajans

1/196

Enerj i statist ikleri El Ktab

INTERNATIONAL

ENERGY AGENCY


2/196

2

ULUSLARARASI ENERJ AJANSI9, rue de la Fdration,

75739 Paris Cedex 15, France

Uluslararas Enerji Ajans (IEA) Kasm 1974de Ekonomikbirlii ve Kalknma rgt (OECD)nin ats altndauluslararas bir enerji program uygulamak iin kurulmubamsz bir kurumdur.

OECDye ye otuz lkenin yirmi alts* arasnda kapsamlbir enerji ibirlii program yrtmektedir. IEAnn temelamalar unlardr:

x Petrol arz kesintileri ile baa kmak iin sistemlergelitirmek ve srdrmek;

x ye olmayan lkeler, sanayi ve uluslararasorganizasyonlarla ibirliine dnk ilikiler kurarakdnya apnda aklc enerji politikalarna destekolmak;

x

Uluslararas petrol piyasasnda kalc bir bilgi sistemiiletmek;

x Alternatif enerji kaynaklar gelitirerek ve enerjikullanmnn verimliliini arttrarak dnyann enerji arzve talep yapsn gelitirmek;

x evre ve enerji politikalarnn btnlemesine yardmcolmak.

* IEAya ye lkeler: Avustralya, Avusturya,Belika, Kanada, ek Cumhuriyeti, Danimarka,Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan,

Macaristan, rlanda, talya, Japonya, KoreCumhuriyeti, Lksemburg, Hollanda, YeniZelanda, Norve, Portekiz, spanya, sve,svire, Trkiye, Birleik Krallk, AmerikaBirleik Devletleri. Avrupa Komisyonu da ayrcaIEAnn almalarnda yer almaktadr.

EKONOMK BRL VE KALKINMARGT

14 Aralk 1960ta Pariste imzalanan ve 30 Eyll1961de yrrle giren anlamann birinci maddesiuyarnca, Ekonomik birlii ve Kalknma rgt (OECD),aadaki unsurlar barndran politikalarn geliiminidestekleyecektir.

x Finansal istikrar korurken st dzey srdrlebilirekonomik byme ve istihdamn yannda yelkelerdeki yaam koullarnn da ykselmesinisalamak ve bu ekilde dnya ekonomisinin geliiminekatkda bulunmak;

x Ekonomik kalknma srecinde hem ye hem de yeolmayan lkelerde salkl ekonomik genilemeyekatkda bulunmak;

x Uluslararas ykmllklere bal kalarak ayrmcolmayan ve ok tarafl bir zeminde dnya ticaretinin

bymesine katkda bulunmak.OECDye ilk ye lkeler Avusturya, Belika, Kanada,Danimarka, Fransa, Almanya, Yunanistan, zlanda,rlanda, talya, Lksemburg, Hollanda, Norve, Portekiz,spanya, sve, svire, Trkiye, Birleik Krallk ve AmerikaBirleik Devletleridir. Aada giri tarihleri belirtilenlkeler sonradan ye olmutur: Japonya (28 Nisan1964), Finlandiya (28 Ocak 1969), Avustralya (7Haziran 1971), Yeni Zelanda (29 Mays 1973), Meksika(18 Mays 1994), ek Cumhuriyeti (21 Aralk 1995),Macaristan (7 Mays 1996), Polonya (22 Kasm 1996),Kore Cumhuriyeti (12 Aralk 1996) ve Slovakya (28 Eyll

2000). Avrupa Topluluu Komisyonu OECD ninalmalarnda yer almaktadr (OECDAnlamasnn13.maddesi).

___________________________________________________________EUROSTAT, L-2920 Lksemburg

Eurostat, Avrupa Birlii statistik Ofisidir. Grevi Avrupa Birliine, lkeler ve blgeler arasnda karlatrmalaraimkan veren, Avrupa dzeyinde istatistikler salamaktr. Eurostat, ye lkeler tarafndan derlenen istatistikleri

birletirir ve uyumlulatrr. Byk miktarda ulalabilir verinin mevcut olmasn salamak ve her kullancnnbilgiden en iyi biimde fayudalanmasna yardmc olmak iin, Eurostat bir yayn ve hizmet programoluturmutur. Bu program genel ve uzman dzeydeki kullanclar arasnda net bir ayrm ortaya koymaktadr vebu farkl gruplar iin zel derlemeler gelitirilmitir. Basn bltenleri, Statistics in focus ve Panorama of theEuropean Union serileri ile, cep kitapklar ve katalog derlemeleri genel kullanclara hizmet etmektedir. Bunlaranalizler, tablolar, grafikler ve haritalar araclyla pratik anahtar bilgiler vermektedirler. Yntem ve zel szlkderlemeleri ile ayrntl tablolar ise analizlerde, detayl bilgi ve tablolarn kullanmna daha fazla zamanharcayan uzmanlarn ihtiyalarna cevap vermektedir. Yeni programn bir paras olarak, Eurostat kendi internetsitesini gelitirmitir. Bu site, Eurostat rn ve hizmetleri, haber bltenleri, kataloglar, evrim ii yaynlar ve euroblgesi ile ilgili gstergeler hakknda geni bir yelpazede evrim ii bilgi iermektedir.

OECD/IEA, 2004Bu yaynn btnnn veya bir ksmnn oaltlmas veya baka bir dile evrilmesi iin izin bavurular u adrese yaplmaldr: Head

of Publications Service, OECD/IEA -2, rue Andr-Pascal, 75775 Paris Cedex 16, France veya 9,rue de la Fdration, 75739 ParisCedex 15, France.


3/196

3

nszEnerji durumunu gerek ulusal gerekse uluslararas dzeyde izlemek iin, detayl, tam,zamannda ve gvenilir istatistiklere ihtiya vardr. Arz, ticaret, stoklar, evrim ve

taleplerle ilgili enerji istatistikleri gerekten her salkl enerji politikas karar iintemeldir.

rnein, petrol pazarnn, dnya apnda en fazla ticareti yaplan rn, piyasadakibtn oyuncularnn herhangi bir zamanda ne retildiini, neyin ticaretinin yapldn,stoklandn ve tketildiini ve bunlarn kimler tarafndan yapldn bilmesi asndanyakndan izlenmesi gerekmektedir.

Enerjinin dnyann gelimesindeki rol ve nemi asndan, temel enerji bilgilerininmevcut ve gvenilebilir olmas beklenmektedir. Ancak durum her zaman byle deildir,hatta enerji istatistiklerinin kalitesi, kapsam ve zamanllnda son birka yldr dgzlenmektedir.

Enerji istatistiklerindeki kalitenin dmesinin arkasnda piyasann liberallemesi, ek veritalepleri, bte kesintileri ve uzmanln azalmasn da ieren birka nedenbulunmaktadr. rnein, enerji piyasalarnn liberallemesinin istatistik zerinde ikiynden etkisi olmutur. ncelikle, gemite istatistikiler bir yakt hakknda detayl bilgiyibir ulusal irketten elde edebilmekteyken, imdi sektr hakknda genel bir fikre sahipolmak iin yzlercesine deilse bile onlarcasna anket uygulamak zorundalar. kinciolarak, rekabetin olduu bir piyasa genellikle gizlilik meselesi sebebiyle temel bilgilerintoplanmasn zorlatrmaktadr.

Son yllarda enerji istatistikleri ofislerinden ek veriler istenmektedir. Bunlar

yenilenebilirlerle ilgili istatistiklerden enerji verimlilii gstergelerine ve sera gazemisyonlarna ait verilere kadar geni bir spektrumdaki bilgiyi iermektedir. Bu ek i ykbirok lkedeki istatistik ofislerinin kaynaklarnn azald bir zamanda meydanagelmektedir. Bazen bu azalma ok fazla olabilmekte ve alanlarn says yarya dahidebilmektedir.

Veri kalitesindeki, kapsamndaki ve zamanllndaki erozyonu durdurmak iin mucizevibir zm bulunmamaktadr. Fakat, istatistiin ve istatistikilerin bir lkedeki enerjipolitikalarnn karar verme mekanizmalarna tamamyla dahil edilmesi gerektii aktr.

Salkl bir enerji bilgi sisteminin neminin bilinmesinin bir gerei olarak, Uluslararas

Enerji Ajans (IEA), gvenilir istatistiklerin hazrlanmas ve datmn kolaylatracak,bylece lkelerdeki enerji istatistii profilini ykseltecek aralar gelitirerek gnmzeilimlerini tersine evirmek iin bir faaliyet programna girimitir.

Enerji istatistikilerinin uzmanlk ve deneyimini glendirmek ve ortak bir hafzannyeniden ina edilmesi anahtar nceliklerdir. Bu nedenle Uluslararas Enerji Ajans (IEA) ve


4/196

4

Avrupa Birlii statistik Ofisi (Eurostat) ibirlii iinde bu el kitabn hazrlamtr. El Kitabenerji istatistikleri alannda yeni olan kiilerin; tanmlar, birimleri ve yntemleri daha iyikavramasna yardmc olacaktr.

Bu el kitab, baz yerlerde btnl salamak iin IEA/OECDEurostatUNECE ortak

anketlerine referanslar iermesine ramen, btn lkelerin enerji istatistikileri veanalistleri tarafndan kullanlabilir. Dahas, el kitab, en ksa srede daha genel bir enerjiistatistikleri rehberi ile tamamlanacaktr bu da enerji istatistiklerinin dnya apndauyumlulatrlmas iin bir ilk adm olarak grlmelidir.

Enerji bakanlarnn gndeminde effaflk st sralardadr. Bu da, verilerin effaf vegvenilir olmas ile balar. Bu El Kitabnn, tanmlarn anlalmasna, birimlerin vedntrme katsaylarnn kullanmnn kolaylatrlmasna, yntemlerin netlemesine venihayet effafln artmasna katkda bulunmas bizim en iten midimizdir.

Claude MandilYetkili Mdr


5/196

5

TeekkrBu el kitab Uluslararas Enerji Ajans (IEA) Enerji statistikleri Blm (ESD) tarafndanAvrupa Birlii statistik Ofisi (Eurostat) ile ibirlii ierisinde hazrlanmtr.

El kitab, Uluslararas Enerji Ajans (IEA) Enerji statistikleri Blm Bakan Jean-YvesGarnierin bakanlnda tasarlanm ve hazrlanmtr. El kitabnn hazrlanmasndansorumlu olan dier ESD yeleri: Larry Metzroth (kmr, elektrik, yenilenebilirler), MiekeReece (petrol ve doal gaz), Karen Tranton (temel bilgiler ve enerji dengeleri), JasonElliott, Bruno Castellano, Cintia Gavay, Vladimir Kubecek, Jan Kuchta ve Olivier LavagnedOrtigue. Eurostatdan Peter Tavoularidis, Nikolaos Roubanis ve Pekka Loesoenen de elkitabnn hazrlanmasna katkda bulunmulardr.

Kapsaml bir taslan hazrlanmasnda btn deneyimini ve uzmanln ortaya koymuolan danman Tim Simmons tarafndan yaplan almann el kitabna byk yararolmutur.

Sharon Burghgraevee dzenlemede gsterdii sabr ve muazzam almalar iin,Bertrand Sadin e grafik ve emalar bu kadar mkemmel hazrlad iin, CorinneHaywortha kitabn mizanpaj iin ve teknik bir konuyu bu kadar ekici yapt iin veViviane Consoliye son dzenlemedeki keskin gzlemi iin teekkrler.


6/196


7/196

7

indekilernsz 3Teekkr 5

Giri 13

Temel Bilgiler 171. Giri 172. nsanlar Yakt ve Enerji Derken Neyi Kastediyor? 173. Birincil ve kincil Enerji rnleri Nelerdir? 174. Fosil Yaktlar ve Yenilenebilir Enerji Formlar Nelerdir? 185. Miktarlar ve Isl Deerler Nasl llr? 196. Brt ve Net Isl Deer Arasndaki Fark Nedir? 197. rn Ak Nedir? 208. Enerji statistiklerinde Gz nnde Bulundurulan Ana Aklar Nelerdir? 229. Enerji Verisi Nasl Sunulur? 30

Elektrik ve Is 391. Elektrik ve Is Nedir? 392. Elektrik ve Isy fade Etmek in Kullanlan Birimler Nelerdir? 413. Hacim ve Ktleden Enerjiye Dntrme Nasl Yaplr? 424. Elektrik ve Is Ak 425. Elektrik ve Is Arz 456. Elektrik ve Is Tketimi 507. Ortak Elektrik ve Is Anketi in Ek Gereksinimler 53

Doal Gaz 571. Doal Gaz Nedir? 572. Doal Gaz fade Etmek in Kullanlan Birimler Nelerdir? 583. Hacimden Enerjiye Dntrme Nasl Yaplr? 594. Doal Gaz Ak 605. Doal Gaz Arz 636. Doal Gaz Tketimi 67

7. Ortak Doal Gaz Anketi in Ek Gereksinimler 71


8/196

8

Petrol 731. Petrol Nedir? 732. Petrol fade Etmek in Kullanlan Birimler Nelerdir? 753. Hacimden Ktleye Dntrme Nasl Yaplr? 764. Petrol Ak 785. Petrol Arz 806. Petrol Tketimi 907. Ortak Petrol Anketi in Ek Gereksinimler 96

Kat Fosil Yaktlar veretilen Gazlar 991. Kat Fosil Yaktlar ve retilen Gazlar Nelerdir? 992. Kat Fosil Yaktlar ve retilen Gazlar fade Etmek in Kullanlan Birimler Nelerdir? 102

3. Hacim ve Ktleden Enerjiye Dntrme Nasl Yaplr? 1034. Kmr Ak 1055. Kmr Arz 1076. Kmr Tketimi 1107. Ortak Kmr Anketi in Ek Gereksinimler 116

Yenilenebilirler ve Atklar 1231. Yenilenebilirler ve Atklar Nelerdir? 1232. Yenilenebilirler ve Atklar fade Etmek in Kullanlan Birimler Nelerdir? 1253. Hacim ve Ktleden Enerjiye Dntrme Nasl Yaplr? 1274.

Yenilenebilirler ve Atklarn Ak 1285. Yenilenebilirler ve Atklarn Arz 1306. Yenilenebilirler ve Atklarn Tketimi 1357. Ortak Yenilenebilirler ve Atklar Anketi in Ek Gereksinimler 140

Enerji Dengeleri 1431. Neden Denge Yaplr? 1432. rn Dengeleri 1433. Enerji Dengeleri 1444. IEA ve Eurostatn Enerji Dengeleri Arasndaki Farklar 147


9/196

9

Ekler 153Ek 1:Yakt Dnm ve Enerji retim Sreleri 1531. Elektrik ve Is retimi 1532. Petrol rn malat 1623. Kmrden Tretilmi Yaktlarn malat 1644. Doal Gaz 169

Ek 2: Yakt zellikleri 1731. Kat Fosil Yaktlar ve Tretilmi Gazlar 1732. Ham Petrol ve rnleri 1753. Doal Gaz 1794. Biyoyaktlar 179

Ek 3: Birimler ve DntrmeKarlklar 1831. Giri 1832. Birimler ve Karlkl likileri 1833. Ondalk Sistem nekleri 1834. Dntrme Karlklar 184

5. Tipik Isl Deerler 185

Szlk 1891. Yaktlarn Tanm 1892. Ksaltmalarn Listesi 195


10/196

10

ekiller ekil 1.1. Enerji rnleri in Terminoloji 18ekil 1.2. nemli rn Aklar 21ekil 1.3. rn Dengesi Yaps 30ekil 1.4. Arz Kaynaklar 31ekil 1.5. Sanayi 33ekil 1.6. Dier Sektrler 34ekil 1.7. Doal Gaz Dengeleri in IEA ve Eurostat Formatlarnn Karlatrmas 36ekil 1.8. Benzin/Mazot Dengeleri in IEA ve Eurostat Formatlarnn Karlatrmas 37ekil 2.1. Elektrik in Basitletirilmi Ak emas 43ekil 2.2. Is in Basitletirilmi Ak emas 43ekil 2.3. Elektrik ve Is Anketlerinde Tablo likileri 45ekil 2.4. Birleik Is ve Elektrik Santrallerinde retilen Elektrik ve Is le

Yakt Girdisi Arasndaki likiyi Gsteren Basitletirilmi Diyagram 48ekil 3.1. Doal Gaz in Basitletirilmi Ak emas 61

ekil 3.2. Doal Gaz Anketlerindeki Tablo likileri 62ekil 3.3. Doal Gaz retimi in Basitletirilmi Ak emas 64ekil 4.1. Petrol in Basitletirilmi Ak emas 78ekil 4.2. Petrol Anketindeki Tablo likileri 79ekil 4.3. Ham Petrol, Doal Gaz Svlar (NGL), Rafineri Hammaddeleri,

Katk Maddeleri ve Dier Hidrokarbonlarn Arz 81ekil 4.4. Yerli retim in Basitletirilmi Ak emas 82ekil 4.5. Nihai rnlerin Arz 84ekil 4.6. Petrokimya Sektrne Datmlar 86ekil 4.7. Sektrlere Gre Petrol Tketimi 91ekil 5.1. Kmr in Basitletirilmi Ak emas 105

ekil 5.2. Kmr Anketindeki Tablo likileri 106ekil 5.3. Kmr evrim emas 112ekil 5.4. Isl Deerler 116ekil 6.1. Yenilenebilirler ve Atklarn Grupta Snflandrlmas 124ekil 6.2. Yenilenebilirler ve Atklar in Basitletirilmi Ak emas 128ekil 6.3. Yenilenebilirler ve Atklar Anketindeki Tablo likileri 129ekil 6.4. Grup I Yenilenebilirler ve Atklar in Basitletirilmi Ak emas 131ekil 6.5. Grup II Yenilenebilirler ve Atklar in Basitletirilmi Ak emas 131ekil 6.6. Grup III Yenilenebilirler ve Atklar in Basitletirilmi Ak emas 132ekil 6.7. Sektrlere Gre Yenilenebilirler ve Atklarn Tketimi 136ekil 7.1. Enerji Dengesi Oluturulmas 144


11/196

11

ekil A1.1. Kar Basnl Elektrik Santralleri 156ekil A1.2. Ara Buhar Almal Buhar Trbini 157ekil A1.3. Is Geri Kazanml Gaz Trbini 159ekil A1.4. Pistonlu ten Yanmal Motorlar 160ekil A1.5. Kojenerasyonda Kombine Gaz/Buhar evrimi 161

ekil A1.6. Tipik Bir Rafinerinin alma ekli 163ekil A1.7. Kok Frnlarndan Elde Edilen Tipik ktlar 165ekil A1.8. Bir Yksek Frnn Balca zellikleri 168ekil A2.1. Yakacak Odunun Isl Deerleri 180

Tablolar Tablo 3.1. Enerji thalatlarnn Ortalama Isl Deerlerinin Hesaplanmas 60Tablo 4.1. Birincil ve kincil Petroln Karlatrmas 74

Tablo 4.2. Hacimden Ktleye Dntrme- Bir rnek 77Tablo 5.1. Birincil ve Tretilmi Kmr rnleri 100Tablo 5.2. Brt ve Net Isl Deerler Arasndaki Fark 103Tablo 7.1. spanya in Eurostat Enerji Dengesi, 1999 150Tablo 7.2. spanya in IEA Enerji Dengesi, 1999 152Tablo A2.1. Kmrn ematik Bir Bileimi 173Tablo A2.2. Kat Birincil ve Tretilmi Kmr rnleri 175Tablo A2.3. Birincil ve kincil Petrol rnleri 177Tablo A3.1. Yaygn Olarak Kullanlan Ast ve st Kat nekleri 183Tablo A3.2. Hacim Birimleri Arasndaki Dntrme Karlklar 184Tablo A3.3. Ktle Birimleri Arasndaki Dntrme Karlklar 184

Tablo A3.4. Enerji Birimleri Arasndaki Dntrme Karlklar 185Tablo A3.5. Ta Kmr Tiplerine Gre Isl Deer Aralklar 185Tablo A3.6. Kok Tiplerine Gre Isl Deerler 186Tablo A3.7. Kmrden Tretilmi Gazlar in Tipik Isl Deerler 186Tablo A3.8. Seilmi Petrol rnleri in Tipik Isl Deerler 186Tablo A3.9. Ktle veya Hacimden Isya Dntrme Katsaylar(Brt Isl Deer) 187Tablo A3.10. Standart Metrekp(Sm3) ve Normal Metrekp(m3) Arasndaki

Dntrme Karlklar 187Tablo A3.11. LNG ve Doal Gaz Birimleri Arasndaki Dntrme Karlklar 187Tablo A3.12. Doal Gaz in Brt ve Net Isl Deer Karlatrmas 187


12/196


13/196


14/196

14

Giri

Durumun net bir tasvirini yapmak retim ve tketim zincirinin deiik ksmlarna aitgvenilir ve detayl veriyi gerekli klar. Bu dzgn bir raporlama mekanizmasn, salklkontrol prosedrlerini ve yeterli kaynaklar, baka bir deyile iyi planlanm ve devamlenerji istatistiklerini iermektedir. Fakat enerji piyasasnn serbestlemesi, istatistikilerdenek veri istenmesi, bte ksntlar ve donanml personel yetersizlii baz istatistik

sistemlerinin devamlln, bu yzden de istatistiklerin gvenirliliini tehdit etmektedir.

Bu gidiatn acil olarak tersine evrilmesi gerekmektedir. Karar vericiler durumunciddiyetinin ve bu durumun karar verme sreci zerindeki etkisinin farknda olmakzorundalar. Veri kullanlrken, kullanclarn verinin kalitesi konusunda baz nemlinoktalarn farknda olmalar gerekiyor. statistikilerin istatistiksel sistemleri glendirmekve srdrmek, ayn zamanda bunlar hzla deien enerji ortamna uyarlamak iin abagstermeleri gerekmektedir.

nmzde ok geni bir faaliyet program bulunmaktadr. nceliklerden biri temelenerji istatistiklerindeki uzmanlk seviyesini ykseltmek, bylece tanmlarn vemetodolojinin uygulanabilmesini salamak olmaldr. Bu dorultuda, IEA ve EurostatEnerji statistii el kitabn hazrlamakla ilk adm atm bulunmaktadr.

Bu el kitabnn amac enerji istatistikleri ile ilgili btn sorulara bir cevap salamak deil,meslekten olmayan kimselere enerji istatistikleri ile ilgili temel bilgileri salamaktr.

El Kitabnn Genel KapsamAramada kolaylk olsun diye bu el kitab soru-cevap biiminde hazrlanmtr. Konulartemel sorularla ortaya konulmutur. rnein: nsanlar Yakt ve Enerji derken neyi

kastediyor? Petrol ifade etmek iin hangi birimler kullanlmaktadr? Enerji verisi naslsunulmaldr?

Cevaplar basit terimler kullanlarak, grafiklerle, izimlerle ve tablolarla aklanmtr.Daha teknik aklamalar eklerde verilmitir.

El kitab yedi blmden olumaktadr: Birinci blm enerji istatistiklerinin temellerinden,dier be blm be farkl yakttan(elektrik ve s, doal gaz, petrol, kat yaktlar veretilen gazlar, yenilenebilirler ve atklar), son blm ise enerji dengelerindenbahsetmektedir. Ayrca teknik ek ve terimler szl bulunmaktadr.

Yaktlar anlatan be blm iin, farkl seviyede bilgi bulunmaktadr: Birincisi konuyla

ilgili Genel bilgileri, ikincisi IEA/OECDEurostatUNECE ortak anketlerine zel konularve ncs de konunun elzem bileenlerini kapsamaktadr.

El Kitabnn IEA/OECDEurostatUNECEOrtak Anketleriyle Birlikte KullanlmasHer yl, IEA, Eurostat ve Birlemi Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu(UNECE) birbiriyleuyumlu tanmlara, birimlere ve yntemlere dayal be ortak anket (petrol, kmr, gaz,elektrik ve yenilenebilirler) kullanarak yllk istatistikler toplamaktadr.


15/196

15

Giri

ye lkeler her yl tanmlar, aklamalar ve tablolar ieren birer setlik anketleralmaktadrlar. Fakat istatistikilere anketleri tamamlarken fazla sknt vermemek iinmetin ksmlar snrl tutulmutur.

Bu yzden, el kitab baz zor konularla ilgili temel ve detayl bilgi saladndan anketleri

tamamlayc yararl bir kaynak olarak grlmelidir.

El Kitabnn Genel KullanmBirok yerinde IEA/OECDEurostatUNECE ortak anketleriyle ilgili kaynaklar olmasnaramen, el kitab btn lkelerde istatistikiler ve enerji analistleri tarafndankullanlabilir.

Metnin ou, herhangi bir anketin formatndan ve ieriinden bamsz olarak genelenerji istatistikleri kavramlar ile ilgilidir. Sonu olarak, elektrik btn dnyada ayndr.Bu, megawatt ve gigawatt saat gibi birimlerde olduu gibi enerji santralleri ve iletimkayplar iin de geerlidir.

IEA ve Eurostat bu el kitabnn enerji istatistiklerinin temelinin anlalmasnkolaylatracan ummaktadr. Ayrca bu el kitabnn istatistiin daha iyi anlalmasnsalayarak uzmanl arttrmasn ve daha iyi enerji istatistikleri salamasn umuyoruz.

Enerji statistikleri El Kitabnn btn sorulara cevap salayamayacann farkndayz. Buyzden btn nerilere az. Bylece gelecek basklarda en ok sorulan sorular gznnde bulundurarak ierii gelitirebilir ve el kitabn tamamlayabiliriz.Deerlendirmelerinizi Uluslararas Enerji Ajansna u e-mail adresini kullanarak

iletebilirsiniz : [email protected] .


16/196


17/196

17

Temel BilgilerGiri

lk adm olarak, enerji istatistikisinin yakt ve enerji l birimleri arasnda rahata geiyapabilmesi ve balca yakt evrim ilemleriyle ilgili yeterli bilgiye sahip olmasgerekmektedir. Ayn ekilde, bir istatistikinin enerji istatistiklerinin sunumu ve veritoplanmas konusundaki tanmlar ve uygulamalar bilmesi gerekir. Bu bilgi genel olarakyntemi ifade etmektedir.

Aadaki paragraflar ve el kitabndaki ekler hem yakt ve enerji hakknda teknik altyapedinmek hem de istatistiksel yntemi anlamak iin ilk defa enerji istatistikleri konusunagiri yapan bir istatistikiye yardmc olacaktr.

Yakt ve enerji konularndaki tartmalarda ska kullanldndan dolay bilinmesigereken birka temel kavram vardr. Bu blm mmkn olduunca soru cevap eklindebu konular ortaya koyacaktr. Sorular u konular kapsamaktadr: nsanlar Yakt veEnerjiden neyi kastediyor? Birincil ve ikincil enerji rnleri nelerdir? rn ak nedir?Enerji verisi nasl sunulmaldr?

statistikiye salkl bir k noktas verebilmek iin cevaplar kastl olarak basittutulmutur. El kitabnn dier blmlerinde verilen bilgilerle bir btnlk salanabilir.

nsanlar Yakt ve Enerji Derken NeyiKastediyor?Szlk anlam olarak yakt; s veya g kayna olarak yaklan herhangi bir maddeolarak tanmlanr. Is, yakacak maddenin iindeki karbon ve hidrojenin oksijenle birletiiyanma ileminin sonucunda aa kar. Enerjinin s olarak yahut mekanik veya elektrikbiiminde elde edilmesi yakma ileminin esas sebebidir. Enerji terimi, enerjiistatistiklerinde doru olarak kullanldnda, sadece s ve gc kastetmek iin kullanlr,fakat az da olsa baz kiiler yakt iin de bu terimi kullanmaktadrlar.

IEA/OECDEurostatUNECE ortak anketlerinde olduu gibi bu el kitabnda da enerjirnleri terimi, hem yakt hem de s ve gc kapsayacak ekilde kullanlacaktr. Bununlabirlikte, dier enerji istatistikileri enerji taycs, enerji vektr veya enerji mallar gibieanlaml szckleri kullanabilmektedir.

Birincil ve kincil Enerji rnleri Nelerdir?Enerji rnleri ya ham petrol, ta kmr, doal gaz gibi dorudan doal kaynaklardankarlr (ve birincil olarak adlandrlr) ya da birincil rnlerden retilirler. Birincil


18/196

18

1 Temel Bilgiler

olmayan fakat birincil rnlerden retilen btn enerji rnleri ikincil rnler olarakadlandrlr. kincil enerji, birincil veya ikincil enerjinin dntrlmesinden elde edilir.

Fuel-oilin yaklarak elektrik retilmesi buna bir rnektir. Dier rnekler ham petrolden(birincil) elde edilmi petrol rnlerini (ikincil), kmrn (birincil) yksek scaklkta

karbonizasyonuyla elde edilmi kok kmrn (ikincil), yakacak odundan (birincil) eldeedilmi odun kmrn (ikincil) vb. iermektedir.

Hem elektrik hem de s, birincil veya ikincil formda retilebilir. Birincil elektrik dahasonra elektrik blmnde ele alnacaktr. Birincil s doal kaynaklardan (gne panelleri,jeotermal rezervuarlar) snn elde edilmesidir ve ulusal enerji rnleri stoklarna yenienerjinin katlmn temsil eder. kincil s daha nceden elde edilmi veya retilmi veulusal stoklarn bir paras olarak kaydedilmi enerji rnlerinin (rnein, birleik s veelektrik santrallerindeki s) kullanlmasndan tretilmektedir.

Fosil Yaktlar ve Yenilenebilir EnerjiFormlar Nelerdir?ekil 1.1. Enerji rnleri in Terminoloji

Birincil enerji rnleri fosil kkenli yaktlar ve yenilenebilir enerji rnleri olarak da ikiyeayrlabilir. Fosil yaktlar, jeolojik zamanda biyoktleden oluan doal kaynaklardan eldeedilmektedir. Fosil terimi ayrca bir fosil yakttan retilen herhangi bir ikincil yakt iin dekullanlabilmektedir. Jeotermal enerji dnda, yenilenebilir enerji rnleri dorudan yada dolayl olarak srekli varolan gne enerjisi ve yerekimsel enerjinin o andaki ya dayakn zamandaki akndan elde edilmektedir. rnein, biyoktlenin enerji deeribitkilerin bymesi srasnda kullandklar gne enerjisinden tretilmektedir. ekil 1.1yenilenebilir ve yenilenemeyen, birincil ve ikincil enerjinin karlatrmasnn ematikgsterimini vermektedir.

Isve

Elektrik

YenilenebilirlerdenTretilen Tm

Yaktlar

Kat Yakt veGazlardan

mal EdilenPetrol rnleri

KmrlerHam PetrolNGL

Doal GazPetroll istler

Atklar

Biyoyakt

IsveElektrik

olmayan

Elektrik

Nkleer

Yaktlar

kincilBirincil

Yenilemeyenler

Yenilebilirler

ekil 1.1. Enerji rnleri iin terminoloji

Is

ve

Elektrik

YenilenebilirlerdenTretilen Tm

Yaktlar

Petrol rnleriKat Yaktve

Gazlardan malEdilenler

KmrlerHam Petrol

NGLDoal Gaz

Petroll istler

Atklar

Biyoyakt

Isv

eElektrik

olmayan

Elektrik

Nkleer

Yaktlar

kincilBirincil

Yenilenemeyenler

Yenilebilirler

Fosil Yaktlar ve Yenilenebilir EnerjiFormlar Nelerdir?

Birincil enerji rnleri fosil kkenli yaktlar ve yenilenebilir enerji rnleri olarak da ikiyeayrlabilir. Fosil yaktlar, jeolojik zamanda biyoktleden oluan doal kaynaklardan eldeedilmektedir. Fosil terimi ayrca bir fosil yakttan retilen herhangi bir ikincil yakt iin dekullanlabilmektedir. Jeotermal enerji dnda, yenilenebilir enerji rnleri dorudan yada dolayl olarak srekli varolan gne enerjisi ve yerekimsel enerjinin o andaki ya dayakn zamandaki akndan elde edilmektedir. rnein, biyoktlenin enerji deeribitkilerin bymesi srasnda kullandklar gne enerjisinden tretilmektedir. ekil 1.1

yenilenebilir ve yenilenemeyen, birincil ve ikincil enerjinin karlatrmasnn ematikgsterimini vermektedir.

ekil 1.1. Enerji rnleri in Terminoloji


19/196

19

1Temel Bilgiler

Miktarlar ve Isl Deerler Nasl llr?Yaktlar, ticari amalar iin ve bunlar reten ya da kullanan sreleri gzlemlemek iinllrler. Yakt aknn lm srasnda kullanlacak l birimleri, yaktn fizikselhaline (kat, sv ya da gaz) en iyi uyacak ve basit lm aletleri gerektirecek birimlerdir.Bu birimler yakt iin doal birimler olarak adlandrlr (fiziksel birim terimi de kullanlr).Tipik rnekler, kat yaktlar iin ktle birimleri (kilogram veya ton), svlar ve gazlar iinhacim birimleridir (litre ve m3). Tabi ki baz istisnalar vardr, rnein yakacak odunuounlukla m3 cinsinden veya yerel bir hacim birimi ile llr.

Elektrik enerjisi bir enerji birimi olan kilowatt-saat (kWh) ile llmektedir. Buharakndaki s miktar buharn basncnn ve scaklnn llmesiyle hesaplanmakta vekalori veya joule olarak ifade edilebilmektedir. Buharn s ieriini anlamak iin yaplanlmleri saymazsak, s ak nadiren llmekte, fakat onu retmek iin kullanlanyakttan belirlenmektedir.

Litre veya galon cinsinden llen svlarn tona evrilmesi de olduka yaygndr. Bu, farklsv rnlerin toplam miktarnn hesaplanmasna olanak salamaktadr. Hacimdenktleye dntrmek iin svlarn younluklar gereklidir. Yaygn olan sv yaktlarnyounluklar Ek-2de verilmitir.

Doal birim olarak ifade edildikten sonra, bir yaktn miktar baka bir birimeevrilebilmektedir. Bunun yaplmasnn birka sebebi vardr: Yakt miktarlarnkarlatrmak, verimlilii tahmin etmek, vb. En allm birim bir enerji birimidir, nkgenellikle yaktn s retme potansiyeli onun satn alnmasnn ya da kullanlmasnnsebebidir. Enerji birimlerinin kullanlmas ayrca farkl fiziksel hallerdeki farkl yaktlarn

enerji ieriinin toplanmasna olanak salamaktadr.Bir yakt miktarnn doal birimlerden veya baz ara birimlerden (ktle gibi) enerjibirimlerine dntrlmesi iin birim yakttan elde edilen s olarak ifade edilen birdntrme katsays gerekmektedir. Bu dntrme katsays yaktn sl deeri veya sdeeri olarak adlandrlr. Deerlerin tipik ifadesi kmr iin 26 gigajoule/ton(GJ/t) veyagaz iin 35,6 megajoule/m3 (MJ/m3)dr. Is deeri ifadesi de yaygn kullanma sahipolmakla beraber, bu el kitabnda sl deer terimi kullanlacaktr.

Bir yaktn sl deeri, laboratuvarda yakt kalitesinin belirlenmesine ynelik lmlerleelde edilmektedir. Byk yakt reticileri (maden irketleri, rafineriler, vb.) rettikleriyaktn sl deerini ve dier zelliklerini hesaplarlar. Isl deeri lmek iin kullanlan asl

yntemler bu el kitab asndan nemli deildir fakat yaktn yanmasnda suyun varlsl deeri etkilemektedir ve bu takip eden ksmda tartlacaktr.

Brt ve Net Isl Deer ArasndakiFark Nedir?Yaktlarn ounluu karbon ve hidrojenin karmdr ki bunlar ana stc bileenlerdir.Yaktn sl deerine katkda bulunmayan veya ok az katkda bulunan dier elemanlar


20/196

20

1 Temel Bilgiler

olabilir. Hem karbon hem de hidrojen yanma srasnda oksijenle birleir ve bureaksiyonlardan s elde edilir. Hidrojen oksijenle birletiinde yanmann yksekscaklklarnda gaz ve buhar halinde su oluur. Bu yzden su hemen her zamanyanmann dier rnleriyle birlikte egzoz gaz ierisinde yanmann gerekletiiortamdan (buhar kazan, motor, sanayi frn, vb.) dar tanr.

Egzoz gazlar souduunda, su sv haline younlar ve gizli s olarak adlandrlan veatmosfere karan s aa kar. Bu yzden, yaktn s deeri brt veya net deer olarakifade edilir. Brt deer yanma srasnda oluan suyla dar kan s dahil olmak zereyakttan aa kan btn sy kapsar. Net deer yanma srasnda oluan sudaki gizlisy hari tutar. Isl deer elde ederken net veya brt olduunu kontrol etmek nemlidir.Kat ve sv yaktlarda, net ve brt arasndaki fark tipik olarak %5 ile %6 civarnda, doalgaz da ise yaklak %10 civarndadr.

ok az hidrojen ieren ya da hi iermeyen birka yakt vardr (rnein, yksek frngazlar, yksek scaklk koklar ve baz petrol koklar). Bu tr durumlarda net ve brt sldeerler arasnda ihmal edilebilecek kadar az fark vardr.

Kat yaktlarn net sl deerlerinin elde edilmesi daha karmaktr, nk genellikleierdikleri hidrojenden oluacak suyun yan sra yaktn iinde de su iermektedirler.Eklenen su sonucunda sl deerdeki azalma belirsizdir, nk yaktn nemi hava vesaklama koullarna gre deiebilir.

Ksaca zetlemek gerekirse, bir yaktn net sl deeri, onu yakarak retilen toplam sdanyaktn iinde bulunan suyu buharlatrmak iin gereken veya yanmas srasnda retilensnn karlmasyla hesaplanmaktadr. Enerji santralleri gibi kat yaktlarn nemlikullanclar, elektrik retiminin izlenmesine bal olarak net sl deerlerisalayabilmelidirler.

rn Ak Nedir?Fosil yaktlar, doal rezervlerden ve biyoyaktlar biyosferden elde edilmektedir ve ikisi dedorudan ya da baka bir yakt rnne dntrlerek kullanlrlar. Bir lke ihtiyac olanbir rn ithal edebilir veya ihtiyacndan fazla olan rn ihra edebilir. ekil 1.2 birrnn akn, ilk ortaya kndan son olarak kayboluuna (nihai kullanm) kadar olanistatistik genel seyrini gstermektedir.


21/196

21

1Temel Bilgiler

ekil 1.2. nemli rn Aklar

Bir rn ak, rnn ortaya k ile ortadan kayboluu arasnda ana noktalardakaydedilebilir ve bir rnn istatistiksel hesabn baarl bir ekilde tutmak iin en nemlikriter, rnn mr sresince zelliklerini deitirmemesi ve her arz kayna ve kullanmekli iin miktarlarn uyumlu l birimleriyle ifade edilmesidir. nemli olan zelliklerenerji retim kapasitesini etkileyen zelliklerdir. rnein, sata sunulmadan ncetemizlenen kmr, yeni karldnda kmr nitelii tamayan maddeler ierebilir.karlan kmr tketilen kmrle ayn deildir. Bu nedenle, enerji istatistiklerindekullanlan kmr iin retim ekli ykanp piyasa iin hazrlanm kmrn miktardr.statistiksel hesabn her noktasnda nemli enerji niteliklerini koruyan rnler homojenolarak dnlr.

Benzer bir ak emas s, elektrik ve mekanik g iin de bulunmaktadr. Bu rnlerdoasnda soyut olduklar ve enerji istatistiklerindeki kullanmlar ksmen rutinuygulamalarn bir sonucu olduu iin, rnlerin tartlmas dikkatli bir ekildeyrtlmelidir. Bu rutin uygulamalar, hem birincil enerjilerin varsaylan doasn hem deretimine verilen deeri etkilemektedir.

Mekanik olarak havayla veya suyla (rzgar, hidro, dalga, gelgit gc, vb.) alanherhangi bir dzenek ile retilen enerjiyi dnn. Hemen hemen btn durumlarda, budzenein alan paralarnda bulunan mekanik g elektrik retmek iin kullanlr(Tabi ki rzgar deirmenlerinden pompalanan su gibi baz istisnalar bulunmaktadr).Elektrik retimi iin kullanlmadan nce mekanik g iin herhangi baka bir kolmadndan su, rzgar ve gelgit gcn ifade etmek iin kullanlan enerji eklirettikleri elektriktir. Enerji istatistiklerinde herhangi bir yarar olmayacandan mekanikenerjinin birincil enerji biimi olarak benimsenmesi iin herhangi bir giriimdebulunulmamtr. Bu dzeneklerden retilen birincil elektrik retimi iin sya ihtiya


Nihai Kullanm

kincil rnlerDntrme

evrim

thalathracat

Stok Hareketi

Yerli retim

thalathracat

Stok Hareketi

Nihai Kullanm

evrim

Birincil rnler

Yerli retim

thalathracat

Stok Hareketi

kincil rnler

thalathracat

Stok Hareketi



22/196

22

1 Temel Bilgiler

olmadndan bazen termik olmayan elektrik olarak ifade edilir. Gne n dorudanelektrie dntren fotovoltaik (PV) hcrelerdeki enerji, birincil elektrik olarakdnlmekte ve termik olmayan elektrik ierisinde yer almaktadr. Her durumda,fotovoltaik (PV) hcresinin verimi greceli olarak dktr.

Birincil s, jeotermal rezervuarlardan, nkleer reaktrlerden ve gelen gne nlarnsya dntren gne panellerinden ortaya kmaktadr.

Net biimde belirlemek zor olduundan, nkleer enerjideki biimin, nkleer yakt olarakkullanlan stma deeri olduu sylenemez. Bunun yerine, trbin iin reaktrden kanbuharn s ierii birincil enerji biimi olarak kullanlmaktadr.

Enerji statistiklerinde Gz nndeBulundurulan Ana Aklar Nelerdir?retim

Yaktlar

Yaktlar ok farkl yollardan retilebilirler: kmr iin yeralt iletmesi, petrol iin denizplatformu, yakacak odun iin orman, vb.

Birincil fosil yaktlar retimi genellikle yaktn rezervden karld noktaya yakn biryerde llr. retilen miktar, yakt piyasaya hazr durumda olduu zamanda llenmiktar olmaldr. Kullanm veya sat iin ayrlmam herhangi bir miktar retimrakamndan karlmaldr. rnein, bir gazdan veya petrol sahasndan karlm olanbaz gazlar basnc korumak iin geri gnderilebilir (reenjeksiyon), gvenlik amacylasrekli alev halinde yaklabilir veya atmosfere braklabilir (salnm gaz). Geride kalangazlar daha sonra baz ar gazlar uzaklatrmak iin ilemden geirilebilirler (Doalgaz svlar). Pazarlanabilir doal gaz retimi sadece reenjeksiyon yapldktan, artkgazlar ve doal gaz svlarndan arndrldktan sonra llmeli ve hesaplanmaldr.(Doal gaz blmne baknz.)

Birincil elektrik ve s

Birincil elektrik ve s retimi iin bir rakam belirlemek farkl koullarda iletilmelerindeenerjinin bu iki formunun tanmyla yakndan ilgilidir. Genellikle, istatistiksel retimnoktas, enerji ak kullanlmadan nce enerji aknn yakaland mmkn olan en altnoktadaki uygun lm noktas olarak seilir. rnein, hidroelektrik iin, bu nokta sutrbinleriyle alan alternatrlerde retilen elektriktir. Bu nkleer reaktrler iin,reaktrden kan buharn s ierii olacaktr, buharn bir ksmnn reaktrden alnpelektrik retmenin yan sra blge stma amalar ile kullanld nadir durumlar dabulunmaktadr. Bunun gereklemedii durumlarda, trbine buhar girii kullanlabilir.


23/196

23

1Temel Bilgiler

Biyoyaktlarn retimi

Belirgin biimde tanmlanm retim noktalar olmamas , biyoyaktlarn retimlerinilme giriimlerini karmaklatrmaktadr. Biyoyakt kullanmnn yaygn ve dank

doas yaktn kullanmnn sklkla, elde edildii yerin yaknlarnda olduu ve bununherhangi ticari bir ileme tabi tutulmad anlamna gelmektedir. Baz biyoyaktlarn,zellikle yakacak odunun, baz lkelerde ticareti yaplr, fakat dnya apnda bir bakasyla, bu biyoyaktlar toplam kullanmn sadece kk bir ksmdr.

Yakacak odun ve dier birka biyoyakt retimi iin bir rakam belirlemek de karmaktr,nk bunlar yakt harici kullanmlar iin ok byk miktardaki bir retimin sadece birblmdr. Ticari odun retiminin nemli bir blm inaat ve mobilya iindir ve sadeceok kk bir miktar odun rnleri imalat srasnda ortaya kan atklarla birlikte yaktkullanm iin alnmtr. Benzer olarak, benzinde karm bileeni olarak kullanlan etanolaslen yiyecek ve iecek sanayisi iin biyoktlenin fermantasyonundan retilmektedir veok kk bir miktar yakt karmlarnda kullanlmaktadr.

Bu durumlarda retim, biyoyaktn toplam kullanmlarn denkletirmek iin geri yndehesaplanan bir rakamdr. Bu rn yakt olarak tanmlayan bir kullanmdr. retimedorudan deer bimek iin veya yakt harici kullanmlar retime dahil etmek iinherhangi bir giriimde bulunulmaz. Eer biyoyakt kullanmnn tevik edilmesi retilenbiyoyaktlar iin bir pazar olumasna sebep olursa, gelecekte geri hesaplamaprosedrnde istisnalar olmas gerekecektir (rnein biyodizel). Bu olayda, retimdennihai kullanma kadar rn ak sradan ticari faaliyetlerde ak bir hale gelmeli ve fosilyaktlar iin kullanlan retim tanm iin kriterler uygulanmaldr.

Biyoyaktn ithalat ve ihracatn bir ksmn oluturduu baz lkeler vardr. Eer biyoyaktta

ticari bir piyasa olursa, retimin bamsz lm mmkn olabilir. Eer deilse,hesaplanan retim rakamnn ithalat ve ihracat hesaba katlacak ekilde ayarlanmasgerekir.

ounlukla, trbine giren buharn s ierii bilinemez ve tahmin edilmesi gerekir. Bubrt elektrik retiminden fabrikann termik verimi kullanlarak geri hesaplamayla yaplr.Benzer bir yaklam jeotermal buhar akndaki snn lm direkt yaplamad zamantrbine giren jeotermal sy tahmin etmek iin kullanlabilir. Fakat bu durumda sabit birtermik verim kullanlmaktadr.

D ticaret Yaktlarn farkl lkelerdeki alclar ve satclar arasnda ticareti, enerji ithalat ve ihracatistatistiklerinin rapor edilmesi iin birka nemli noktay ortaya karmtr. En temelnokta ulusal blgenin tanmnn (kutucua baknz) ak olmasn ve benzer ekilde btnenerji rnlerine uygulanmasn salamaktr. Eer bir lkede serbest ticaret blgelerivarsa, raporlamaya dahil edilmeleri veya hari tutulmalar karar konusunda ve bukararn emtia hesaplarndaki (zelde ulusal stoklar ve tketim rakamlar) lke iitutarlla etkileri hakknda yerlemi bir politika olmas gerekmektedir.


24/196


25/196


26/196

26

1 Temel Bilgiler

statistiksel aklamalarn raporlama ile alakal olan dier ak elemanlarndan(tketim, ithalat, retim vb.) farkl olarak, stoklarn belirli anlk dnemlerde llmdeerleri (seviyeleri) bulunmaktadr. Raporlama dneminin banda ve sonundaki stokseviyeleri srasyla al ve kapan stoklar olarak bilinmektedir. Bir yaktn ak stokseviyesinin deiiminden ortaya kmaktadr ve bu istatistik hesabna giren stok

deiimidir. Stoklardaki bir art (kapan stou>al stou) ve bir dten (kapanstou


27/196

27

1Temel Bilgiler

Nihai tketim Yaktlarn nihai tketimi s elde etmek iin kullanmlarn ve enerji d kullanmlarniermektedir. Sat iin elektrik ve s retiminde kullanlan yaktlar, ayn zamanda retilenenerji miktarlar nihai tketimden hari tutulmu ve evrimde hesaba katlmtr.

Nihai enerji tketimi

Nihai enerji tketimi, enerji dengesinde yakt dntrme veya evrim faaliyetleri olaraktanmlanan faaliyetler dndaki mallarn tketicilere datlmasn kapsamaktadr. Enerjirnleri tketilen ve baka rnlere dntrlemeyen olarak dnlmektedir. Ksaca,hesaplardan kaybolmaktadrlar.

Gsterilen miktarlar, altnda snflandrldklar ekonomik faaliyetlerin enerji ihtiyalarngstermek iin planlanmtr. rnein, sanayi sektrnde enerji rnlerinin tketimi,dier rnlere dntrlmeksizin nihai tketim iin olacaktr.

rn dengelerinin bu ksmnda bulunan istatistikler balca temel ekonomik faaliyetlerleveya dorudan tketici anketleriyle snflanm enerji sanayinden giriimcilere yaplandatmlarn raporlarndan alnmaktadr. irketlerin snflamas ya enerji irketi tarafndanya da ulusal ynetim tarafndan ulusal ekonomik faaliyet snflamas kullanlarak yerelolarak yaplmaktadr. Avrupa Birliinde, bu sistem Nomenclature Gnrale des ActivitsEconomiques dans les Communauts Europennes (NACE Rev. 1) ile dorudankarlatrlabilir, dier yerlerde lkeler Uluslararas Standart Sanayi Snflamasna (ISICRev. 3) dayal olarak ulusal snflamalarn uyarlamaktadrlar. ki uluslararas sistem basamakl seviyeye kadar ayndr. Ortak snflama dzenlemelerinin yaygn uyarlamasfarkl lkelerin enerji istatistikleri arasndaki gerek karlatrmalar iin gereklidir. uanda mevcut iyi karlatrlabilirlie ramen, kullanclarn verinin herhangi bir zaman

serisinde kullanlan ulusal snflamalarn uluslararas kurallardan farkl olduu dnemlerikapsayabilecei konusunda bilinli olmas gerekmektedir.

Sanayi

Endstriyel giriimciler enerji rnlerini kendi kullanmlar iin s elde etmede, enerji dkullanmlarda, ulatrmada, elektrik retiminde ve sat iin s retimi amalarylakullanmaktadrlar. Son kategori iin kullanlan yaktlar nihai enerji tketiminin birparas deildir ve genellikle ankette baka bir yerde rapor edilmektedir. Giriimcilertarafndan ulatrma iin kullanlan yakt ulatrma sektrnn altnda rapor edilmelidir.Giriimcilerin yakt kullanm istatistikleri direkt giriim anketlerinden veya yaktlarndatmlarndan karlmaktadr. kincisinde, genellikle yukarda listelenen farkl amalar

iin yaktlarn kullanmlarn ayrmak iin yeterli bilgi elde etmek zordur. Genellikle,kullanlan belirli bir yakt faaliyeti tanmlayacaktr, fakat bazen farkl kullanmlar iinbenzer petrol eitlerinin vergilendirilmesindeki byk farklar kullanmn dorukategorisinin belirlenmesini engeller.

Sanayi sektr 12 kola ayrlmaktadr. Bunlar tanmlayan NACE kodlar yllk anketteverilmitir. Sadece iki kol iin yoruma ihtiya vardr.

Kimya endstrisi kolunda tketim olarak kaydedilen miktarlar, s ykseltme vehammadde kullanm iin yakt kullanmn temsil etmektedir. Hammadde kullanm


28/196

28

1 Temel Bilgiler

genellikle anketlerin baka yerlerinde de gsterilmektedir. Hammadde kullanmyaktlarn enerji d kullanmlar ksmnda tartlmtr.

Benzer ekilde, demir ve elik imalatndaki nihai tketim iin olan rakamlar sadece kokfrnlarn, yksek frnlar stmak ve metal parlatma iin yanma gerekliliklerini

kapsamaktadr. evrim ilemine tabi tutulan kmr ve kok kmr miktarlar evrimsektrnde rapor edilmektedir.

Ulatrma

Bu sektrde be temel ulatrma eidi belirlenmitir. Verilen rakamlar ulatrma damalar iin ulatrma irketlerinin tketimi ile ilgili deil, ulatrma faaliyetinin kendisiyleilgilidir. Genellikle, ulatrma yaktlarnn maliyeti ulatrma d kullanmlarnengellemektedir. Sadece drt ulatrma eidi yorum gerektirmektedir:

x Kara yolu Btn kara yolu ulatrma yaktlarnn ulatrma faaliyetinidestekleyici olarak gsterilmesi olduka yaygndr. Fakat bazyaktlar kaz yapma ve vinlerde, tarmsal ve ormanla ilgiliihtiyalar iin kullanlr. Kk fakat nemli miktarlar elencearalar ve motorlu bahe ekipmanlar iin kullanlr. Bu eitlikullanmlar iin tketim sadece anketle elde edilebilir. Karayoludnda kullanlan miktarlardan hibiri karayolu ulatrmasnadahil edilmemelidir.

x Hava yolu Uluslararas uular yapan uaklara yakt datmlar iin ayrayr verilerin mevcut olduu durumlarda, rakamlar uluslararassivil havaclkta gsterilmektedir (yukarda bulunan uluslararasihrakiye altndaki aklamalara baknz). Ayr ayr verinin

bulunmamas halinde btn datmlarn yerli havacla dahiledilmesi gerekmektedir.

x Boru hatlar Gaz, petrol veya kmr amuru tayan boru hatlarndakikompresr ve/veya pompalama tesislerinde kullanlan yakt veelektrik bu baln altnda rapor edilmektedir.

x lke ii denizcilik lke iindeki su yollarnda kiilerin veya mallarn tanmas iin veulusal deniz yolculuklar iin tketilen btn yaktlar dahiledilmelidir. Ulusal bir deniz yolculuu herhangi yabanc lkeyeait bir limana uramakszn ayn lkede balayp ayn lkede

biten yolculuktur. Yolculuun byk bir ksmnn uluslararassularda olabileceine dikkat ediniz, rnein Le HavredenMarsilyaya. Btn balk tekneleri (lke ii, ky veya derin deniz)tarafndan tketilen yakt tarm iin tketime dahil edilmelidir.

Dier sektrler: konut, ticaret, kamu hizmetleri vb.

x Tarm Derin deniz balkl dahil olmak zere ormanclk ve balklkiin kullanlan enerji buraya dahil edilmelidir. Fakat, derin denizbalkl iin datlan yaktlar bazen bu sektrdenkarlmaktadr ve dahil edilmemesi gerektii halde uluslararas


29/196

29

1Temel Bilgiler

ihrakiye istatistiklerine dahil edilmektedir. Karayolu ulatrmas iinbenzin/mazot datmlarnn kk bir blm yaktn karayoludnda kullanm olarak bu sektrde tketilmektedir.

x Konut Hanelerdeki enerji tketimi istatistikleri farkl lkelerde eitli

yollarla toplanmaktadr. Gaz ve elektrik tketim verileri genelliklekamu irketleri tarafndan yaplan saya okumalarndankarlmaktadr. Stoklanabilen yaktlarn tketimi btn datmlararasndaki farklarn hesaplanmasyla veya ekonomik olarak aktifsektrlerin tuttuklar datm kaytlarndan elde edilebilmektedir. Ayrca, baz lkeler datma dayal istatistiklerdeki herhangi birsapmay ortaya karmaya yarayan hane halk enerji tketimianketleri yrtmektedirler.

Yaktlarn enerji d kullanmlar

Birka eit yakt enerji d amalar iin kullanlabilmektedir. Bunlar yle sralanabilir:

x Yakt d rnlerin imalat iin hammadde olarak (hammadde kullanm). Yaktlarnhidrokarbon ieriinin hammadde olarak kullanm neredeyse tamamyla rafineri vepetrokimya sanayiyle snrlandrlm bir faaliyettir.

x Fiziksel zelliklerinden dolay. Yalayclar ve yalar kayganlatrc zelliklerindendolay motorlarda, dayankllk ve su geirmeme zelliklerinden dolay atlarda veyollarda kullanlmaktadr.

x zc zelliklerinden dolay. White spirit veya dier endstriyel zcler boyaimalatnda seyreltici olarak ve endstriyel temizleme amacyla kullanlmaktadr.

Petrokimya sanayisi, enerji d kullanm iin yaktlarn en nemli kullancs olarak fosilyaktlarn (petrol, doal gaz ve kok kmr yan rnleri) ve biyoktle karbonunu sentetikorganik rnlere dntrmektedir.

Rafineri petrol rnlerinin veya doal gaz svlarnn buhar ayrtrmas petrokimyasaldntrme ileminin anahtardr. Hammadde; tiner, petrol ve svlatrlm petrolgazlarn (LPG) iermektedir. Doal gazn ilenmesinden elde edilen etan, propan vebtan eer hazrda bulunuyorsa kullanlabilmektedir.

Buharl ayrtrma eitli ara kimyasallarla (etilen, propilen, btadien, benzen, toluen,ksilen) ve yakt olarak kullanlan ve/veya rafineriye dnen yan rnlerle (hidrojen, metanve piroliz benzini) sonulanmaktadr. Rafineriye geri dnen miktarlar geri ak olarak

adlandrlmaktadr.

Genellikle kok kmr biiminde olan kat karbon, kimya sektrnde eitli enerji dsrelerde kullanlmaktadr. Bunlar soda kl, silikon karbr ve karbon anotlarniermektedir. Sonuncusu genellikle yksek kalitedeki petrol kokundan yaplmaktadr.Bununla birlikte hem kok kmr hem de yeil petrol koku dier ilemler iinkullanlmaktadr.


30/196


31/196


32/196

32

1 Temel Bilgiler

x Elektrik ve s retimiBunlar sadece elektrik retimi yapan santraller, birleik s ve elektrik santralleri (CHP) vesadece s retimi yapan santraller olarak ayrlmaktadrlar. Bu tip santraller, esas ileriolarak sat amal elektrik ve/veya s reten giriimler veya esas ileri olarak deil dencelikle kendi tketimleri iin reten giriimler tarafndan iletilmektedirler. Birinci grup

giriimler kamusal veya ana g reticileri (MPPs) ve ikinci gruptakiler ise oto-reticilerveya oto-prodktrler olarak adlandrlmaktadr.

x Kat yakt ve gaz imalatBu grupta balca evrim santrali bulunmaktadr: kok frnlarnda stlm kmrdenkok imalat, yksek frnlarda kok kmrnn ve dier yaktlarn kullanm ve eitlikmr tiplerinden patent yaktlarn imalat. Kok frn veya yksek frn ilemleri genellikledemir ve elik sanayiinde gereklemektedir. ki tip santral alanda kullanlacak gazlarretmektedir ve bunlar alan dndaki kullanclara satlabilmektedirler. Yksek frn iinkullanlandan daha dk kalitedeki bir kok kmr baz lkelerde gaz fabrikasndakigaz imalat srasnda retilmektedir. Kok imalat hafif yalar ve zift de retmektedir.

Yksek frnlar yakt evrim santralleri olarak deil, fakat daha sonra ou eliedntrlen demir imalat iin tasarlanmtr. Ancak, enerji istatistikleri amacyla, bunlarevrim sektrnn bir paras olarak dnlmektedir. Eer bu balamda dahiledilmezlerse, daha sonra enerji amalar iin retilen yksek frn gazlarn retmek iingereken yaktlarn izlenmesi imkansz olur.

lem esasen kk ve paracklar halinde ayrlm kmrlerin birletirilerek kullanlabilirbriketler haline getirilmesi olduundan, patent yakt retimi genellikle kmrkaynaklarna(ta kmr, kahverengi kmr ve linyit) yakn olan yerlerde yaplmaktadr.Patent yakt retiminin bir ksm kmrn dk sdaki karbonizasyonuna dayaldr vegaz tesislerinde retilen kok kmrne benzemektedir. eitli ilemler Ek 1de daha

detayl olarak tanmlanmtr.

x Petrol rafinerileriHam petroln rafine edilmesiyle petrol rnleri retimi ve yar bitmi rnlerin ilemleribyk oranda petrol rafinerilerinde gereklemektedir. Yakt evrim ilemi iin rafineriyegirenler olarak rapor edilen petrol miktarlar retilen rnler iin (yakt d rnler dahil)ve rafineride kullanlan yakt iin malzeme salayacaktr.

x Dier evrimlerBu gruplama ayr ayr belirtilmeyen daha az kullanlan yakt evrim ilemlerinikapsamaktadr.

Enerji sektrnn kendi kullanm: Dengenin bu ksm, enerji rnlerinin baka bir enerjirnnde gzkmelerinden ziyade hesaptan kaybolmalar anlamnda yakt ve enerjigiriimcileri tarafndan tketilen miktarn gstermektedir. rnler yaktn karlmas,evrimi ya da retim santrallerindeki eitli faaliyetleri desteklemek iin kullanlmaktadr,fakat evrim ilemine dahil olmazlar.

Doas nedeniyle sanayi sektrndeki nihai tketimin bir paras olmasna ramen,enerji sektrndeki nihai tketimin endstriyel faaliyetlerin dier ksmlarndan ayrlmasallm bir uygulamadr. Giriimler tarafndan tketilen enerji dorudan tketim iinsatn alnabilmekte veya kard veya rettii enerji rnlerinden alnabilmektedir.


33/196

33

1Temel Bilgiler

Hesabn bu ksmnda faaliyetler iin kullanlan balklar, yakt karma ve hazrlamasanayi ile birlikte evrim endstrisinde kullanlanlar iermektedir (kmr madencilii,petrol ve gaz karma, gaz svlamas, nkleer yakt ileme, vb.).

Datm ve dier kayplar : Dengenin bu ksmndaki balklar enerji sektrnden ayrdrve enerji rnlerinin kullanm noktalarna datm srasnda oluan kayplar temsiletmektedir. Elektrik ve gaz ebekeleri ile ilgili iletim ve datm kayplar basit rneklersalamaktadr, fakat boru hattndaki yksek frn ve kok gazlar ve petrol rnleridatmlar ile ilgili durumlarda bulunmaktadr.

Enerji d kullanm: Enerji d kullanmn doas Ksm 8 Yaktlarn enerji dkullanmlarnda aklanmtr. Dengedeki rakamlarn sunumu, ok kstl bir kapsamdnda, kullanmn gerekletii eitli ekonomik sektrler arasnda ayrmyapmamaktadr. Genellikle, petrokimya endstrisindeki enerji d kullanmbelirlenmektedir. IEA dengelerinde, petrokimya sanayiindeki hammadde kullanm nihaienerji tketiminde ayr bir satr olarak dahil edilmitir.

Nihai enerji tketimi : ana gruba blnmtr: Sanayi , Ulatrma ve Dier Sektrler.ekil 1.5. Sanayi Sanayi : Verinin gerektii sanayi sektr dallar

ekil 1.5de gsterilmektedir. erdikleri ekonomikfaaliyet asndan bu dallarn tanmlar ISIC rev. 3ve NACE rev. 1 referans alnarak verilmitir,yukardaki nihai enerji tketimi ksmna baknz.Sanayi sektr, enerji endstrisini deil, inaatdaln iermektedir.

Sat amal elektrik ve s retmek iin kullanlanmiktarlar, giriimler tarafndan yakt tketimi iinsanayi sektrnde rapor edilen rakamlardanhari tutulmaldr. Uygulanabilecei yerlerde,kamusal yollarda mallarn nakliyat iin kullanlanyaktlar da hari tutulmaldr. Karayolu nakliyatiin tketim, ulatrmann altnda raporedilmelidir.

Ulatrma : En azndan drt ulatrma biimibelirlenmitir: kara yolu, demir yolu, hava yolu ve ulusal denizcilik. Buna ek olarak, IEAboru hatt tamacln da kapsama alr (yaktlarn boru hattyla tanmas); Eurostat butketimi enerji sektrnn kendi kullanmnn bir paras olarak ele almaktadr. Bubalklar altna dahil edilen yakt miktarlar sadece sevk iin kullanlan yaktlarkapsamaktadr. Ulatrma giriimlerinin dier amalarla kulland yaktlar burada deilTicaret ve kamu hizmetleri altnda yer almaldr (aadaki Dier sektrler e baknz).Genellikle ulatrma iin olan miktarlar kolayca belirlenebilmektedir, nk otomobilmotorlar ve uaklar iin olan yaktlar stma yaktlarndan farkldr, fakat motorlarnbenzin/mazot kulland durumlarda baz karklklar mmkndr ve aralar ve giriimkullanmlarn ayrt etmek iin dikkat etmek gerekmektedir. Boru hatlar iin enerjikullanmlar genellikle elektrik biiminde olmakta; gaz nakliyat yaplan yerlerde ise gaznbir ksm kompresrleri altrmak iin kullanlmaktadr.

Demir - elikKimyasallar ve petrokimyasallarDemir-d metallerMetal-d minerallerUlatrma ekipmanMakineler

Madencilik ve ta ocaklYiyecek, iecek ve ttnKat hamuru, kat ve basmOdun ve odun rnleriTekstil ve derinaatBaka yerde belirtilmemi

ekil 1.5. Sanayi


34/196


35/196

35

1Temel Bilgiler

olarak blnmesine ramen, IEA rn dengelerinde sadece girdi ksm bulunmaktadr.kincil rnlerin ktlar (retim), IEA formatnda retim olarak ve Eurostat da evrimrnleri olarak gsterilmektedir. Eurostat retim satrn sadece (yerli) birincil retim iinayrmaktadr (ekil 1.7ye baknz). IEA retim satr rne bal olarak yerli retimi veyaikincil retim gstermektedir.

Format farkllklarnn rn dengelerindeki baz ana kmelenmelerde nemli sonularolmaktadr. rnein, Brt i tketim ve Yurtii arz iin benzin/mazot dengelerindekirakamlarn birbirlerine uymadna dikkat ediniz ( ekil 1.8e baknz). Eurostatn Brt itketimi aslnda dardan salanan arzn tketimidir. Eer ihracatlar yeterince bykse,bu negatif bir rakam olabilmektedir. IEAnn Yurtii arz rakamn yeniden oluturmakiin, benzin/mazotun rafineri retimini bilanonun evrim rnleri ksmna eklemekgereklidir.

rnler iin iki ayr satr kullanlmas Eurostatn yerli ve ikincil retimi ayrabilmesini vebunun sonucunda hem rn hem de enerji dengeleri iin benzer bir format

benimsemesini salamaktadr. Bu nokta Blm 7de enerji dengeleri tartlrken daha iyianlalacaktr.

Bu iki format arasnda birok baka kk farkllk bulunmaktadr, fakat bunlaryaklamdaki farkllklardan ok isimlerin seilmesi ve sunumlarn sras gibi farklardr.


36/196

36

1 Temel Bilgiler

FRANSA 1999 DOAL GAZTerajoule(GCV)

Eurostat Format IEA FormatBirincil retim 77 670 retim 77 670Geri kazanlm rnler - Dier kaynaklardan -thalat 1 649 710 thalat 1 649 710Stok deiimi -92 853 hracat -30 456hracat -30 456 Uluslararas ihrakiye -hrakiye - Stok deiimi -92 853BRT TKETM 1 604 071 YURT ARZ 1 604 071evrim girdisi 49 791 Transferler -Kamusal termik santraller 1 805 statistiksel fark -20 440Otoprodktr termik santraller 47 986 EVRIM 49 791Nkleer enerji santralleri - Elektrik santralleri 49 791Patent yakt ve briket tesisleri - CHP santralleri -Kok kmr tesisleri - Is santralleri - Yksek frn tesisleri - Yksek frn/gaz tesisleri -Gaz tesisleri - Kok/patent yakt/BKB santralleri -Rafineriler - Petrol rafinerileri -Blgesel stma santralleri - Petrokimya sanayi -

evrim rnleri - Svlatrma santralleri -Kamusal termik santraller - Dier evrim sektrleri -Otoprodktr termik santraller - ENERJ SEKTR 17 320Nkleer enerji santralleri - Kmr madeni -Patent yakt ve briket tesisleri - Petrol ve gaz karma 9 715Kok kmr tesisleri - Petrol rafinerileri - Yksek frn tesisleri - Elektrik ve s santralleri -Gaz tesisleri - Pompajl depolama -Rafineriler - Dier enerji sektrleri 7 605Blgesel stma santralleri - Datm kayplar 2 619Takaslar ve transferler, - NHA TKETM 1 513 901rnler aras transferler - SANAY SEKTR 661 262Transfer edilmi rnler - Demir ve elik 39 614

Petrokimya san. geri dnler - Kimya ve petrokimya 199 241Enerji dalndaki tketim 17 320 Hammadde 103 146

Datm kayplar 2 691 Demir d metaller 17 180NHA TKETM NMEVCUT OLAN 1 534 341 Metalik olmayan mineraller 78 163Nihai enerji d tketim 103 146 Ulatrma ekipman -Kimya sanayi 103 146 Makinalar 74 125Dier sektrler - Madencilik ve ta ocakl 6 449Nihai enerji tketimi 1 410 755 Yiyecek ve ttn 106 468Sanayi 558 116 Kat, kat hamuru ve bask 66 401

Demir-elik sanayi 39 614 Odun ve odun rnleri -Demir-d metal sanayi 17 180 naat 2 371Kimya sanayi 96 095 Tekstil ve deri 19 183

Cam, porselen, yapmlz.sanayi 78 163 Tanmlanmam 52 067Maden karma sanayi 6 449 ULATIRMA 28Yiyecek, iecek, ttn sanayi 106 468 Uluslararas sivil havaclk -Tekstil, deri ve giyim sanayi 19 183 Yerli havaclk -Kat ve bask 66 401 Karayolu 14Mh.&dier metal sanayi 74 125 Demiryolu -Dier sanayi 54 438 Boru hatt ile -

Ulatrma 28 lke ii denizcilik -Demiryolu - Tanmlanmam 14

..Karayolu 14 DER SEKTRLER 852 611Havayolu - Tarm 11 729lke ii denizcilik - Ticaret ve kamu hizmetleri 399 324

Hane halk, ticaret, kamu, vb. 852 611 Konut 441 558Hanehalk 441 558 Tanmlanmam -Tarm 11 729 ENERJ DII KULLANIM -

statistiksel fark 20 440 Sanayi /evrim/enerji -Ulatrma -Dier sektrler -

ekil 1.7. Doal Gaz Dengeleri in Eurostat ve IEA Formatlarnn Karlatrlmas


37/196

37

1Temel Bilgiler

FRANSA 1999 BENZN/MAZOT KilotonEurostat Format IEA FormatBirincil retim - retim 32 621Geri kazanlm rnler - Dier kaynaklardan -

thalat 11 668 thalat 11 668Stok deiimi 1 213 hracat -2 230hracat -2 230 Uluslararas ihrakiye -419hrakiye -419 Stok deiimi 1 213BRT TKETM 10 232 YURT ARZ 42 853evrim girdisi 48 Transferler -529Kamusal termik santraller 18 statistiksel fark 2 265Otoprodktr termik santraller 23 EVRIM 384Nkleer enerji santralleri - Elektrik santralleri 41Patent yakt ve briket tesisleri - CHP santralleri -Kok kmr tesisleri - Is santralleri - Yksek frn tesisleri - Yksek frn/gaz tesisleri -Gaz tesisleri - Kok/patent yakt/BKB santralleri -Rafineriler - Petrol rafinerileri -

Blgesel stma santralleri - Petrokimya sanayi 336evrim rnleri 32 621 Svlatrma santralleri -Kamusal termik santraller - Dier evrim sektrleri 7Otoprodktr termik santraller - ENERJ SEKTR 4Nkleer enerji santralleri - Kmr madeni -Patent yakt ve briket tesisleri - Petrol ve gaz karma -Kok kmr tesisleri - Petrol rafinerileri 4 Yksek frn tesisleri - Elektrik ve s santralleri -Gaz tesisleri - Pompajl depolama -Rafineriler 32 621 Dier enerji sektrleri -Blgesel stma santralleri - Datm kayplar -Takaslar ve transferler, -865 NHA TKETM 44 201rnler aras transferler 0 SANAY SEKTR 2 475Transfer edilmi rnler -529 Demir ve elik 35

Petrokimya sanayisinden geri -336 Kimya ve petrokimya 1 383Enerji dalndaki tketim 4 Hammadde 1 383Datm kayplar - Demir-d metaller 15NHA TKETM NMEVCUT OLAN

41 936 Metalik olmayan mineraller 122

Nihai enerji d 1 383 Ulatrma ekipman 48Kimya sanayi 1 383 Makinalar 152Dier sektrler - Madencilik ve ta ocakl 1Nihai enerji tketimi 42 818 Yiyecek ve ttn 110Sanayi 1 092 Kat, kat hamuru ve bask 14

Demir-elik sanayi 35 Odun ve odun rnleri -Demir-d metal sanayi 15 naat 409Kimya sanayi 0 Tekstil ve deri 38Cam, porselen, yap 122 Tanmlanmam 148

Maden karma sanayi 1 ULATIRMA 26 801 Yiyecek, iecek, ttn sanayi 110 Uluslararas sivil havaclk -Tekstil, deri ve giyim sanayi 38 Yerli havaclk -Kat ve bask 14 Karayolu 25 948Mhendislik&dier metal 200 Demiryolu 368Dier sanayi 557 Boru hatt -

Ulatrma 26 801 lke ii denizcilik 485Demiryolu 368 Tanmlanmam -Karayolu 25 948 DER SEKTRLER 14 925Havayolu - Tarm 2 026lke ii denizcilik 485 Ticaret ve kamu hizmetleri 4 450

Hane halk, ticaret, kamu, vb. 14 925 Konut 8 442Hanehalk 8 442 Tanmlanmam 7Tarm 2 026 ENERJ DII KULLANIM -

statistiksel fark -2 265 Sanayi /evrim/enerji -Ulatrma -Dier sektrler -

ekil 1.8. Benzin/Mazot Dengeleri in Eurostat ve IEA Formatlarnn Karlatrlmas


38/196


39/196

39

Elektrik ve IsElektrik ve Is Nedir?

Genel bilgi

Elektrik ok fazla kullanm sahas olan bir enerji taycdr. Endstriyel retimden,evlerdeki kullanma, tarmdan , ticarete, aydnlatma ve snmaya kadar deien hemenhemen her trl beeri faaliyetde kullanlmaktadr.

Elektrik olgusu hakkndaki ilk almalar 17. yzyln balarnda balam ve bugnekadar devam etmitir. Elektriin endstriyel kullanmnn balangc Thomas AlvaEdisonun ampul kefedip topluma sunduu tarih olan 1879 olarak kabul edilebilir. Otarihten beri, elektriin kullanm artmakta ve gnlk yaamda nem kazanmaktadr.

Elektrik; ikincil enerji olarak retildii gibi birincil enerji olarak da retilmektedir. Birincilelektrik; hidro, rzgar, gelgit ve dalga gc gibi doal kaynaklardan elde edilmektedir.kincil elektrik ise nkleer yaktlarn nkleer blnmesiyle oluan sdan, jeotermal sdan,gne ssndan, kmr, doal gaz, petrol, yenilenebilirler ve atklar gibi birincil yaktlarnyanmasyla retilmektedir. Elektrik retildikten sonra, ulusal ve uluslararas iletim vedatm hatlaryla nihai kullanclara datlmaktadr.

Is; elektrik gibi, balca mekanlarn stlmasnda ve endstriyel ilemlerde kullanlan bir

enerji taycsdr. Isnn tarihi neredeyse insanolunun tarihi kadar uzundur ve ateinkefiyle balamtr.

Is da ikincil enerji olarak retildii gibi birincil enerji olarak da retilmektedir. Birincil s;jeotermal ve gne enerjisi gibi doal kaynaklardan elde edilmektedir. kincil s, nkleeryaktlarn nkleer blnmesiyle, kmr, doal gaz, petrol, yenilenebilirler ve atklar gibibirincil yaktlarn yanmasyla elde edilmektedir. Is, ayrca elektrikli buhar kazanlarnda ves pompalarnda elektriin sya dntrlmesiyle de retilebilmektedir. Is bulunduuyerde hem retilip hem de kullanlabilmekte veya borulardan oluan bir sistemle retiminyapld noktadan uzak yerlere datlabilmektedir.

Yukarda da belirtildii gibi, elektrik insanolunun hemen hemen her faaliyetindekullanlmaktadr. Evlerde stma, aydnlatma ve ev aletlerinin altrlmasnda, almaortamlarnda, fabrikalardaki makinelerde, ofislerdeki bilgisayarlarda, hastanedekigerelerde ve bunlarn yan sra ulamda, tarmda ve ekonominin dier sektrlerinde dekullanlmaktadr.

Elektriin geni kapsaml kullanm tabi ki istatistie de yansmaktadr. Dnyadaki toplamnihai tketimde elektriin pay, 1973 ylnda %9.6 dan 2001 ylnda %15.6 yaykselerek, btn yaktlardaki en byk arta sahip olmutur.


40/196

40

2 Elektrik ve Is

Son yllarda, elektrik sektrnde byk deiimler yaanmtr. Elektrik piyasasserbestletirilmi, sera gazlarnn azaltlmas ihtiyac duyulmaya balamtr. Bu yzden,elektriin artan rol gelecekteki geliimini en verimli ekilde kontrol edebilmek ve arzgvenliini salamak iin tketimde olduu kadar retimde ve retim kapasitesinde degvenilir ve doru veri ihtiyacn daha fazla gerekli klmaktadr.

Son zamanlarda dnyann deiik yerlerindeki (Latin ve Kuzey Amerika, Avrupa, vb.)elektrik kesintileri, gvenilir, detayl ve zamannda elektrik verisine olan ihtiyacn neminigstermektedir.

Ortak anketlerle ilgili zel bilgiler

Anket; elektrik, kamusal s, otoprodktrler tarafndan satlan s, bunlarn tketimleri vebunlar retmek iin kullanlan yakt miktarlaryla ilgili btn kaynaklardan veri toplamakiin tasarlanmtr. Ayrca anket, elektrik retim kapasitesi ve maksimum yllk elektrikyknn raporlanmasn salamaktadr.

Anketteki tablolarn tamamlanmas iin, anketin eitli dzeylerde elektrik ve s retimininraporlanmasnda kolaylk saladnn anlalmas nemlidir. Bu enerji kaynan,reticinin roln ve santral trn yanstmaktadr.

Enerji kayna; kinetik (rnein; hidro, rzgar), s (rnein; nkleer, jeotermal) veyaelektrik ve s retmek iin girdi olarak kullanlan yaktlar anlamnda kullanlmaktadr.

reticinin iki rol vardr: I) Kamu reticileri, esas i olarak elektrik ve s salayangiriimlerdir. Firmalar kamuya veya zel sektre ait olabilir. II) Otoprodktrler kendiesas iini desteklemek iin elektrik ve s reten, fakat elektrik ve s retimi esas ii

olmayan giriimcilerdir. Otoprodktrler, retimlerinin bir ksmn kamuya satabilirler.

Kamu reticisi teriminde genellikle bir karklk olduunu hatrlamakta fayda var. Kamureticisi zel bir firmaya sahip olabilecei gibi tam tersine kamuya ait bir irket deotoprodktr bir santralin sahibi olabilir. Dier bir deyile, kamu ifadesi mlkiyeti deilfonksiyonu ifade eder.

Santral tr gz nnde bulundurulduunda, anket elektrik ve s reten santralleri eayrr:x Sadece elektrik retimi yapan santrallerx Ayn anda hem s hem de elektrik retimi yapan birleik s ve elektrik santralleri

(CHP)x Sadece s retimi yapan santraller

Birleik s ve elektrik santralleri (CHP); birleik s ve elektrik reten birimi kapsayansantrallerdir. Eer santral buna ek olarak sadece elektrik veya sadece s reten birimesahipse her birim iin ayr ayr yakt kullanm ve retimi istatistikleri olmadka yinebirleik s ve elektrik santrali olarak dnlmelidir. Bu durumda, raporlama santralyerine birimleri temel alarak yaplmaldr.

Ayrca, santralin elektrik retim kapasitesi ve maksimum yllk ykleri iin bilgiistenmektedir.


41/196


42/196


43/196

43

2Elektrik ve Is

retim, ticaret ve tketim, bir lkenin elektrik ak hakknda ayrntl bir bak asnasahip olmak iin gerekli temel elemanlardr. Raporlamann ayrntlar bilginin kullanmnabaldr.

ekil 2.1. Elektrik in Basitletirilmi Ak emas

ekil 2.2. Is in Basitletirilmi Ak emas

ekil 2.1. Elektrikin Basitletirilmi AkemasSatlan Isyreten Is

Pompalar veElektrikli Buhar

Kazanlariin Kullanlan

letim ve DatmKayplarhracat Tketim

Net retimBrt retim

PompalananStoklar iin

Kullanlan

thalat

ToplamTketim

Yanc Yakt

Hidro

Jeotermal

Nkleer

Gne

Gel-git,dalga, okyanus

Dier

ekil 2.2. Isin Basitletirilmi AkemasYanc Yakt

Nkleer

Jeotermal

Gne

Elektrik BuharKazan

hracat Tketim

Net retimBrt retim

letim ve Datm

Kayplar

ToplamTketim

thalatIs Pompalar

Dier

ekil 2.1. Elektrikin Basitletirilmi Akemas

ekil 2.2. Isin Basitletirilmi Akemas


44/196


45/196


46/196

46

2 Elektrik ve Is

santraller ve s retimi yapan birleik s ve elektrik santralleri (CHP). Son bak as daretici tipidir. ki tip retici vardr: kamusal reticiler ve otoprodktrler.

Veri eitli amalar iin kullanlmaktadr: Arzn devamllnn deerlendirilmesi, zamaniinde elektrik retmek iin kullanlan yaktlardaki deiikliklerin analiz edilmesi, her yakt

iin verimliliinin gelimesi, elektrik retiminin evresel etkileri, vb.

Elektrik ve s retimi iin ana kaynaklar kmr (dnya apnda elektrik retiminin%39u), doal gaz, nkleer, hidro (dnya apnda elektrik retiminin %17si) ve petrol(sadece %8 ile) dr. Geen 30 ylda elektrik retimi iin kullanlan yaktlarda bykdeiiklikler olmutur. rnein, nkleerin pay %3ten %17ye karken petroln pay%25ten %8e dmtr.

Geen 30 ylda, petrol, kmr ve doal gaz ile karlatrldnda, elektrik retimi %250artla en hzl bymeyi gerekletirmitir. Bu byk arta zellikle 1970li ve 1980liyllarda nkleer santrallerle yeni kapasitede devasa bir yatrm elik etmitir.


Elektrik retimi anketteki be tabloda yanstlmtr:

Tablo 1 brt elektrik ve s retiminin seviyede dkmn (yakt, reticinin ilevi vesantral tipi) salamaktadr.

Tabloyu tamamlamak iin, kamu elektrik reticileri ve otoprodktrler iin ayr ayr brtelektrik retimi istatistiklerinin bulunmas ve ayrca retimin santral tipine gre tekrarblnmesi gerekmektedir. Brt elektrik retimi, santralde kullanlan veya santrallerdeki

dier aletlerde kaybolan elektrii kartmakszn, retici makinedeki (alternatr) ktnoktasnda llen toplam retimdir.

Hidroelektrik santrallerinde retilen elektrik, pompajla depolama santrallerinde retilenbtn elektrii iermelidir. Pompajl depolamal hidroelektrik santrallerinde retilenelektriin miktar her zaman pompajl depolamal elektrik rakamnn sadece bir ksmolduundan hidroelektrik santrallerinde retilen toplam elektrikten daha kk olmaldr.

Brt s retimi, retilen ve satlan miktardr. reticiden bamsz kiilerin kullanm iinsantrali terk eden s miktardr. Brt s retiminin incelenmesi iin benzer ayrntlargereklidir. Bu durumda, enerji kaynaklarnn listesi biraz farkldr. Bu da snn hidro,gelgit, dalga, okyanus olanaklarndan deil s pompalar ve elektrikli buhar kazanlarylaretimini yanstr.

Brt jeotermal s retimi yerkabuunun buhar rezervinden ve ssndan alnan miktardr.Eer elektrik retimi snn tek kullanm ise ve s kullanm iin mevcut lm yoksa bujeotermal elektrik santrallerindeki elektrik retimlerinden tahmin edilebilir. Elektrik retimiiin jeotermal buharn kullanld durumlarda, s ve basn buharn stlmasyla (bakabir yakt tketilerek) artrlabilir. Eklenen snn jeotermal s retimine veya elektrikretimine s girdisi olarak dahil edilmemesinin gereklilii nemlidir. Kullanlan yaktnkendi rn dengesinde elektrik retimi iin tketim olarak rapor edilmesi gerekmektedir.


47/196

47

2Elektrik ve Is

Is pompalar sy evredeki dk scaklkl blgelerden yksek scaklkl blgeleretransfer etmek iin kullanlan aletlerdir. rnein bir binann dndaki ortamda bulunansnn, binann i ksmn stmak iin ekilmesi amacyla kullanlrlar. Genellikle, elektriklealan motorlar bu fonksiyonu yerine getirmek iin kullanrlar ve baz blgelerde verimlibir stma arac salarlar. Fakat, ok yaygn olarak kullanlmamaktadrlar ve ulusal enerji

arzna sadece kk bir katkda bulunurlar.

Elektrikli buhar kazanlar, ucuz maliyetli elektriin mevcut olduu (genellikle hidroelektrik)lkelerde alan stmas ve dier amalarla scak su ve buhar salamak iin kullanlr.

Tablo 2, Tablo 1 ile format asndan ayndr. Net elektrik ve s retimi santraldekikullanm ve kayplar hesaba katldktan sonra retim santralinden dar gnderilen enerjimiktardr.

kincil s iin (yaktlarn yanmasndan retilen) net retim, santralden satlan miktardr.Tablo 1deki rapor edilen s miktaryla ayndr. Dier bir deyile, ikincil s iin brt ve nets retimi ekilleri ayndr.

Jeotermal s iin, eer s reten ve datan santral tarafndan herhangi bir jeotermal skullanlrsa net retim brt retimden farkllk gsterir.

Tablo 3 arz ve tketimin ana bileenleriyle elektrik ve s dengelerinin zetidir. Mantksalbir ilikinin olduu yerlerde, rapor edilen verinin dier tablolarla tutarl olmasgerekmektedir (baknz Blm 4).

Tablo 5 enerji, sanayi ve dier sektrlerdeki otoprodktrlerin net elektrik ve sretiminin rapor edilmesini salamaktadr.

Enerji istatistikleri gigawatt-saat (GWh), s istatistikleri ise terajoule (TJ) ile rapor edilir.Btn deerler tam sayya yuvarlanmaldr ve negatif deere izin verilmemelidir.

Tablo 6a-c yaktn tketilmesi iin brt elektrik retiminin rapor edilmesini salar vesatlan snn retimi Tablo 1 ve Tablo 2de kullanlan formata benzer ekilde ana yaktkategorileriyle rapor edilir. retilen elektrik ve satlan snn benzer miktarlar da butabloda rapor edilmektedir.

CHP santrali sz konusu olduunda, elektrik ve satlan s retimi iin kullanlan yaktmiktarlarnn ayr deerler halinde rapor edilmesi, toplam yakt tketiminin iki enerjikts arasnda blnmesi iin bir yntem gerektirir. Bu bltrme, hi s satlmyor olsada gereklidir nk elektrik retimi iin kullanlan yakt evrim sektrnderaporlanmaldr.

Ayn anda hem s hem de elektrik retimi yapan birleik s ve elektrik santrallerinde(CHP), yakt kullanm ncelikle elektrik ve s retimi arasnda ayrtrlmaldr. Dahasonra, sya bal yakt miktar satlan s miktarnn retilen toplam s miktarna orannagre tekrar blnmelidir. Anket raporlama talimatlar, ayn anda hem s hem de elektrikretimi yapan birleik s ve elektrik santrallerinde (CHP) retilen s ve elektrik arasndakiyakt kullanmn ayrmak iin bir yntem (aadaki kutuda yeniden retilmitir)salamaktadr. Bu yntem UNIPEDE (Uluslararas Elektrik reticileri ve Datclar Birlii)


48/196

48

2 Elektrik ve Is

tanmna dayanr ve sadece bu ayrmay salamak iin uygulanabilecek gvenilir birulusal yntem yoksa kullanlmaldr.

Birleik Is ve Elektrik Santrallerinde (CHP) Elektrik veIs retiminde Kullanlan Yaktn Ayrm in Yntem

CHP ileminin (e) toplam verimlilii aadaki gibi tanmlanmtr:e = (H+E)/FE retilen elektrik miktarH retilen s miktarF ise evrim ileminde tketilen yakt miktardr.

UNIPEDE tanm Bir birleik s ve elektrik santralinde elektrik retimi iin tketilen toplams, yakt girdisiyle ilikilendirildiinde, santral tarafndan tketilen yakt edeeri s eksiharici amalar iin salanan sdr eklindedir.

Bu tanmda belirtildii gibi s ve elektrik iin kullanlan yakt:

Fh = H / e = F [H / ( E + H ) ] Fe= F - H / e = F [ E / ( E + H ) ]

Baka bir deyile, retimdeki paylarnn oranna gre yakt girdisi elektrik ve s arasndablnmektedir.Not: Yntem UNIPEDE tanmna dayanr ve sadece bu ayrtrmay yapabilecek gvenilirulusal bir yntem yoksa kullanlmaldr.

ekil 2.4. Birleik Is ve Elektrik Santrallerinde retilen Elektrik ve Is le Yakt Girdisi Arasndaki

likiyi Gsteren Basitletirilmi Diyagram

Elektrik istatistikleri gigawatt-saat (GWh) ve s istatistikleri ise terajoule (TJ) olarak raporedilir. Fakat, Tablo 6da kat ve sv yaktlarda tketilen yakt 1000 tonlarla (103t) veterajoule ile, gaz halindeki yaktlar ise terajoule ile rapor edilmelidir.

Btn deerler tam sayya yuvarlanmaldr ve negatif deerlere izin verilmemektedir.

Birleik Is ve Elektrik Santrallerinde (CHP) Elektrik veIs retiminde Kullanlan Yaktn Ayrm in Yntem

CHP ileminin (e) toplam verimlilii aadaki gibi tanmlanmtr:e = (H+E)/FE retilen elektrik miktarH retilen s miktarF ise evrim ileminde tketilen yakt miktardr.

UNIPEDE tanm Bir birleik s ve elektrik santralinde elektrik retimi iin tketilen toplams, yakt girdisiyle ilikilendirildiinde, santral tarafndan tketilen yakt edeeri s eksiharici amalar iin salanan sdr eklindedir.

Bu tanmda belirtildii gibi s ve elektrik iin kullanlan yakt:


Baka bir deyile, retimdeki paylarnn oranna gre yakt girdisi elektrik ve s arasndablnmektedir.Not: Yntem UNIPEDE tanmna dayanr ve sadece bu ayrtrmay yapabilecek gvenilirulusal bir yntem yoksa kullanlmaldr.

ekil 2.4. Birleik Is ve Elektrik Santrallerinde retilen Elektrik ve Is le Yakt Girdisi Arasndaki

likiyi Gsteren Basitletirilmi DiyagramHP ileminin (e) toplam verimlilii aadaki gibi tanmlanmtr:e = (H+E)/FE retilen elektrik miktarH retilen s miktarF ise evrim ileminde tketilen yakt miktardr.

NIPEDE tanm Bir birleik s ve elektrik santralinde elektrik retimi iin tketilen topla, yakt girdisiyle ilikilendirildiinde, santral tarafndan tketilen yakt edeeri s erici amalar iin salanan sdr eklindedir.

tanmda belirtildii gibi s ve elektrik iin kullanlan yakt:


ekil 2.4

.Birleik Is ve Elektrik Santrallerinde retilen Elektrik ve

Is ile Yakt Girdisi Arasndaki likiyi Gsteren Basitletirilmi Diyagram

Is (H)

Elektrik (E)

CHP lemiYakt (F)

Kayplar


49/196


50/196


51/196


52/196


53/196


54/196


55/196


56/196


57/196

57

Doal GazDoal Gaz Nedir?

Genel bilgi

Doal gaz balca metan (CH4) olmak zere birok gazdan olumaktadr.

Adndan da anlalaca gibi, doal gaz yeralt rezervlerinden alnmaktadr ve kimyasaladan benzersiz bir rn deildir. Bir doal gaz sahasndan veya ham petrolle birliktekarldnda, baz gazlarn ve svlarn (bunlardan bazlar enerji rnleri deildir)

karmn iermektedir. Sadece ilendikten sonra orijinal karmlarn arasndapazarlanabilen gazlardan biri haline gelmektedir. Bu aamada bile doal gaz, halagazlarn karmdr fakat metan ierii baskn gelmektedir (tipik olarak %85denfazladr).

Petrolle birlikte retilen doal gazlar petrolle ilikili gaz olarak adlandrlrken, petroldenayr olarak gaz rezervlerinden karlan doal gazlar ise petrolle ilikisi olmayan gazolarak adlandrlmaktadrlar.

Yeralt madenlerinden kmr karldnda, baz gazlar kmr yataklarndan serbestkalabilmektedir. Bu gaz maden kmr oca gaz veya maden kmr oca metanolarak adlandrlmaktadr. Bu gaz, gvenlik nedeniyle uzaklatrlmaldr ve topland ve

yakt olarak kullanld yerlerde, sz konusu olan miktar pazarlanan retime dahiledilmelidir.

Islak ve kuru gaz terimleri de olduka sk kullanlmaktadr. Eer bir gaz kayda deer birmiktarda btan ve ar hidrokarbon ieriyorsa (svlatrlm doal gaz LNG), slak gazolarak ifade edilir. Petrolle ilikili olarak retilen doal gaz ya da dier adyla petrolilikili gaz genellikle slak gazdr. Kuru gaz, balca metan olmak zere greceli olarakkk miktarlarda etan, propan vb. gazlar iermektedirler. Petrolle ilikisi olmayangazlar, rnein doal gaz kuyusundan retilip petrolle ilikili olmayanlar, genellikle kurugazdr.

Uzun mesafeli doal gaz boru hatt tamacln kolaylatrmak iin , doal gazatmosferik basn altnda scakl -160 C azaltlarak sv forma dntrlebilmektedir.Doal gaz, svlatrldnda, svlatrlm doal gaz (LNG) olarak adlandrlmaktadr.Doal gazn svlatrlmas, doal gazn sadece fiziksel halini gazdan svyadeitirmektedir ve balca metan olarak kalmaya devam etmektedir ki, bu yzden dedoal gaz anketlerine dahil edilmesi gerekmektedir. Daha fazla bilgi iin, Ek 1 Ksm 4ebaknz.


58/196

58

3 Doal Gaz

Doal gaz arz ve talebi her geen gn artmaktadr. Doal gaz gnmzde, 1973ylndaki %16.2 ile karlatrldnda, dnya apndaki birincil enerji arznn %21indenfazlasn kapsamaktadr.

Ortak anketlerle ilgili zel bilgilerDoal gaz anketlerinde, doal gaz retiminin petrolle ilikili gaz ve petrolle ilikisiolmayan gaz olarak rapor edilmesi gerekmektedir. Buna ek olarak, kmr madenindenkarlan maden kmr oca metannn da dahil edilmesi gerekmektedir. Gazhanegaz gibi imal gazlar, svlatrlm doal gaz (LNG) gibi sv gazlar ve likit petrol gazlar(LPG) doal gaz anketlerine dahil edilmemelidir, ancak srasyla Kmr veya PetrolAnketlerinde rapor edilmelidir.

Doal Gaz fade Etmek in KullanlanBirimler Nelerdir?Genel bilgi

Doal gaz eitli birimlerle llebilmektedir: ya enerji ieriine (s anlamna da gelir) yada hacime gre.

Bu lmlerin her birinde, doal gaz sanayisinde eitli birimler kullanlmaktadr:

x Enerjiyi lmek iin, joule, kalori, kWh, ngiliz s birimi (Btu) veya 100 000 Btukullanmak mmkndr.

x Hacmi lmek iin, en ok kullanlan birimler metrekp veya foot kptr.

Doal gaz iin hacim lmleri kullanlrken, hangi scaklkta ve hangi basn altnda

gazn lldn bilmek nemlidir. Gerekten, gaz ok sktrlabilir olduundan, gaznhacmi sadece kabul edilmi belirli bir scaklk ve basnta anlaml olmaktadr. Gaznllebildii iki set durum vardr:

x Normal durum: 0 C scaklkta ve 760 mm Hg basnta llm olanx Standart durum: 15 C scaklkta ve 760 mm Hg basnta llm olan

Daha ayrntl bilgi iin Ek 1 Ksm 4e baknz.

nemli

Doal gaz balca metandan olumaktadr

r.

Doal Gaz fade Etmek in KullanlanBirimler Nelerdir?

nemli

Doal gaz balca metandan olumaktadr.Maden kmr oca gaz da dahil edilmelidir.


59/196

59

3Doal Gaz


Doal gaz anketlerinde, arz dengesi ve ticaret verisi hem enerji birimi olarak hem dehacim birimi olarak rapor edilecektir. Kullanlan enerji birimi terajoule (TJ), hacim birimiise milyon metrekptr (Mm3). Kullanlan durum standart durumdur (15 C scaklkta ve760 mm Hg basnta). Veri brt sl deer olarak rapor edilecektir.

Ayrca, arz dengesindeki aklar iin brt ve net sl deer verisi belirtilecektir.

Otoprodktr verisinin tketimi ve girdisi sadece enerji birimi olarak rapor edilmektedir:terajoule (TJ).

Hacimden Enerjiye Dntrme NaslYaplr?Genel bilgi

Doal gaz lmek ve hesaplamak iin kullanlan en yaygn yntem hacimdir (Mm3).Fakat, gaz snma amacyla satn alndndan ve doal gaz sl deeriylefiyatlandrldndan dolay doal gaz fiyatlar genellikle birim hacimdeki s ieriiylebelirlenmektedir.

Doal gazn sl deeri belirlenen koullarda birim miktardaki yaktn tam olarak yanmasiin harcanan s miktardr (r: kcal/m3 veya megajoule (MJ/m3)). Deerler brt veya neteklinde kaydedilir. Brt ve net sl deerler arasndaki fark yaktn yanmas srasndaretilen su buharnn gizli ssnn buharlamasdr. Doal gaz iin, net sl deer brt

deerden ortalama %10 daha azdr.

Dntrme zerine Genel bilgi iin ltfen Blm 1, Temel Bilgiler - Isl deerleri vemiktar nasl llr? (Ksm 5)e ve Ek 3 - Birimler ve Dntrme Karlklarna baknz.


Enerji birimlerinin dntrlmesi (TJ) ilgili akn brt sl deeri kullanlarak yaplmaldr.Gaz aklarnn her biri farkl bir sl deere ve her akta bileenler farkl deerlere sahipolabilmektedir (rnein, farkl sahalardan farkl kalitelerle gaz retimi veya farkl

nemli

Doal

x j , j (

x Hacim birimi, milyon m p (Mm3).

Hacimden Enerjiye Dntrme NaslYaplr?

nemli

Doal gaz verisi iki birimle rapor edilmektedir:x Enerji birimi, terajoule(TJ)x Hacim birimi, milyon metrekp (Mm 3).


60/196


61/196

61

3Doal Gaz

ekil 3.1. Doal Gaz in Basitletirilmi Akemas

Enerji

DatmKayplar

Nakliyat

SanayiKonutlar,Ticaret,Tarm

YerliTketim

evrim

StokYaplanmashracatlar

Pazarlananretim

Stokekilmesithalatlar

ekil 3.1. Doal Gaz in Basitletirilmi Akemas


Doal gaz anketinin yaps ekil 3.1deki ak emasn izlemektedir. Anket be tabloyuiermektedir.

Tablo 1: Doal gaz arz (Ksm 5e baknz)Tablo 2a, 2b: Sektre gre tketim (Ksm 6ya baknz)Tablo 3: Kaynana gre ithalat (Ksm 5e baknz)

Tablo 4: Var noktasna gre ihracat (Ksm 5e baknz)Tablo 5: Otoprodktr elektrik ve s retimi girdisi (Ksm 7e baknz)

Yukardaki tablolarn her biri gelecek paragraflarda aklanacaktr. Fakat, eitli tablolararasnda korunmas gereken birka anahtar toplam vardr. Bunlar ekil 3.2degsterilmitir.


62/196

62

3 Doal Gaz

ekil 3.2 Doal Gaz Anketlerindeki Tablo likileri

Aadaki toplamlarn eitli tablolar arasnda tutarl olmas gerekmektedir:

x Tablo 3deki Kaynaklarna gre ithalatlar toplanmal ve toplam Tablo 1dekiToplam ithalatlar altnda rapor edilmeli.

x Tablo 4deki Var noktasna gre ihracat toplanmal ve toplam Tablo 1dekiToplam ihracatlar altnda rapor edilmeli.

x Tablo 1deki terajoule cinsinden gzlenen tketim Tablo 2deki terajoule

cinsinden tketim e uygun olmal.x Tablo 2adaki tketim evrim sektr, enerji sektr, datm kayplar

toplam art Tablo 2deki toplam nihai tketim (Enerji kullanm+Enerji dkullanm)

x Tablo 2adaki Otoprodktr Elektrik Santralleri verisi Tablo 5dekiOtoprodktr elektrik santrallerinin toplam girdisi (CHP) ne uygun olmal.

x Tablo 2adaki Otoprodktr birleik s ve elektrik santralleri (CHP) verisiTablo 5deki Otoprodktr birleik s ve elektrik santrallerinin toplam girdisi(CHP) ne uygun olmal.

x Tablo 2adaki Otoprodktr s santralleri verisi Tablo 5deki Otoprodktrs santrallerinin toplam girdisi ne uygun olmal.

ekil 3.2. Doal Gaz Anketlerindeki Tablo likileriTablo 3:

Kaynana Gre thalat

Tablo 4:Var Noktasna Gre hracat

Tablo 2:= evrim + Enerji + Datm Kayalar

+ Toplam Nihai Tketim

Tablo 2b:Sektre gre

Toplam Nihai Tketim

Enerji Kullanm Enerji D Kullanm

Tablo 2a:Sektre Gre

Net Yerli Tketim

Tablo 5:Her Santral

Tipi iinOtoprdktrIs ve Elektrik

retimine Girdiler

thalatlar = Toplam thalatlar

Tablo 1:Arz

Elektrikve Is

AnketiTablo 6a - 6c

Elektrikve Is

Anketi

Tablo 9g

hrcatlar = Toplam hracatlar

Yerli Tketim(gzlenen)

= Yerli Tketim

Brt Elektrikve Is

TketimindeGirdiler

OtoprodktrIs ve

ElektrikretimineGirdiler

ekil 3.2. Doal Gaz Anketlerindeki Tablo likileri


63/196

63

3Doal Gaz

Doal Gaz ArzBlm 1 - Temel Bilgiler Ksm 9da da tanmland gibi arz, retimi, ticareti ve stokdeiimlerini iermektedir. Bu bileenin her biri aada detaylandrlacaktr.

retim .Genel bilgi

Doal gaz yeraltndan karldnda, pazarlanabilir duruma gelmeden, retim artlarnabal olarak baz makul ilemlerden geirilmektedir. Deiik ilemler ekil 3.3 degsterilmitir. Daha ak olmak iin, ilemlerin bazlar hakknda daha fazla bilgiye sahipolmak isteyen okuyucular daha detayl bilgiyi Ek 1de bulabilirler.


Yerli retim Tablo 1de rapor edilecektir (arz).

ekil 3.3deki ak emasnda aka grld gibi aklar arasnda istatistiklere dahiledilmesi gereken ve gerekmeyenler arasndaki istatistiksel snr izmek her zaman kolayolmayabilir. Fakat doal gaz anketinin amac iin, yerli retim olarak rapor edilenlerinsaflatrldktan ve tm doal gazdan elde edilen svlar (NGL) ve slfr karldktansonra llm pazarlanan retim olmas gerekmektedir.

Fakat unu hatrlamak nemlidir:

x Ham petroln karlmasndaki ilikili gaz, doal gaz anketinde rapor edilmelidir(Tablo 1).

nemli

Anke daki ilikileri ltfen hatrlaynz. Anahtar

topla

Doal Gaz Arz

retim

nemli

Anketteki tablolar arasndaki ilikileri ltfen hatrlaynz. Anahtartoplamlar tutarl olmaldr.


64/196


65/196

65

3Doal Gaz

thalat ve ihracat Genel bilgi

Doal gazn tanmas iin balca iki yntem bulunmaktadr: doal gaz boru hatt ile gazhalinde, ve sv doal gaz tayclaryla sv halde.

Doal gazn greceli olarak zor ve yksek maliyetle tanmas nedeniyle, yakn zamanakadar doal gaz ticareti snrl kalmtr. 1971de ticareti yaplan doal gaz tketilentoplam doal gazn %5.5ini oluturmaktayd. Fakat son on ylda doal gaz ticareti hzlbir gelime yaad ve gnmzde tketilen tm doal gazn ini oluturmaktadr.

Hatta, gemite aslnda yerel olan doal gaz piyasas, daha verimli doal gaz boru hattteknolojileri ile pazar daha blgesel yapmaktadr (rnein Avrupa ve Kuzey Amerikadaolduu gibi). Spot piyasasnn genilemesi ve tketim blgelerinden uzak olan doal gaz

sahalarnn gelimesi, doal gaz piyasasn yaknda daha evrensel bir hale getirecektir.Sonu olarak, enerji piyasasnda doal gazn artan rol nedeniyle, doal gaz ithalat veihracatnda gvenilir ve detayl verinin olmas ok nemlidir. Fakat gaz ticareti iinkaynak ve hedeflerin raporlanmas doal gazn lke snrlarn geen boru hatlarylatand gereinden dolay bazen karmak bir hal alabilmektedir.


Toplam ithalatlar ve ihracatlar Tablo 1de rapor edilecektir. Kaynaa gre ithalat ve varnoktasna gre ihracat srasyla Tablo 3 ve Tablo 4de rapor edilecektir.

Enerji gvenlii iin, doal gazn kaynak ve hedefleri veri toplamann nemli bir ksmdr.

thalatlar iin, doal gazn esas kaynann (hangi lkede retildii) bilinmesi ve tabi kirapor edilmesi nemlidir. hracat iin ise yurt ii amalar iin retilmi doal gazn nihaihedefini (doal gazn tketilecei lke) gstermek gereklidir. Ticarete yn veren ticarianlamalardan sorumlu irketler veriyi salayabilmelidirler.

thalatlar lke iin

Enerji İstatistikleri El Kitabı - Uluslarası Enerji Ajansı

Documents

Transcript of Enerji İstatistikleri El Kitabı - Uluslarası Enerji Ajansı