Energie Actueel verschijnt eenmaal per drie weken - Oplage: 5.500 Abonnementen op aanvraag. Losse nummers € 6,50

Duitsland haalt inmiddels kwart energie uit duurzame bronnen

Explosieve groei groene stroom brengt gascentrales in problemen 2

Harald Swinkels, oprichter/directeur Nederlandse Energie Maatschappij

‘Ik schaam mij er niet voor om prijsvechter te zijn’ 5

DOOR WIM VERSEPUT, KOPENHAGEN

Dat blijkt uit de definitieve voor-stellen die het Zweedse ministerie van Economische Zaken op ta-fel heeft gelegd. Verder voorzien de maatregelen onder meer in de handhaving van het principe

dat consumenten binnen een be-paalde categorie gelijk worden behandeld. Concreet houdt dit in dat afnemers die aangewezen zijn op stadsverwarming en niet kun-nen overschakelen op een andere verwarmingsbron dezelfde prijs betalen als degenen die dat wel kunnen.

Transparantie op Deense gasmarkt beter door NordPool-beurs

o p g e m e r k t

Het concurrentieniveau op de Deen-se gasmarkt heeft zich sinds de op-richting van de beurs Nord Pool Gas gunstig ontwikkeld.

De handel op deze 4,5 jaar geleden geopende beurs is voortdurend ge-groeid, hoewel het marktaandeel (15,5 procent in het eerste kwartaal van dit jaar) gerekend naar het to-tale binnenlandse verbruik nog be-scheiden is. In 2010 en 2011 was het aandeel echter respectievelijk 7,3 en 10,4 procent en de groei houdt aan. Die cijfers geeft de toezicht-houdende autoriteit Energitilsyn.

Perfecte mededingingNord Pool Gas is met het oog op meer transparantie in de markt in het leven geroepen door de Scan-dinavische stroombeurs Nord Pool Spot en netbeheerder Energinet.dk en had per maart dit jaar volgens Energitilsyn 19 vaste deelnemers. In de wintermaanden januari en februari werd op deze beurs in to-taal 1,65 megawattuur verhandeld. Als indicator voor de intensiteit van de concurrentie en daarmee de liquiditeit hanteert de toezichthou-der de Herfindahl-Hirschman-index (HHI), waarbij 100 een monopolie aangeeft en 0 perfecte mededin-ging. Nord Pool Gas begon in 2012 met de HHI-stand op rond de 13. Sinds de oprichting is de HHI-index trendmatig omlaag gegaan. De Deense markt wordt vooral via de Noordzee en een verbinding met Duitsland bevoorraad. Import via de Noordzee-leidingen uit Neder-land is echter op grond van bepaal-de restricties nog niet mogelijk, hoewel er een connectie bestaat met de Nederlandse transportlei-ding Nogat. Daar staat tegenover dat export naar Nederland wel tot de mogelijkheden behoort. n

ToegangBevordering van de concurrentie in de warmtesector ligt moeilijk, zo constateerde het ministerie al eerder. Vrijgave van de markt door het distributienet los te koppe-len van de productie en de handel zoals in de gas- en elektriciteits-sector zou weinig effect hebben en volgens het ministerie in dit geval alleen maar kostenverho-gend werken. Daarom heeft een prijsveranderingstoets door een onafhankelijke autoriteit de voor-

Het Europees Parlement heeft tijdens de jongste septemberzitting in Straatsburg de energie-efficiencyrichtlijn formeel goedgekeurd. Een overgrote meerderheid stemde voor. Dit kan echter niet verhelen dat lang niet ieder-een tevreden is over het resultaat.

DOOR JAN SCHILS, BRUSSEL

Deze compromisoplossing, waar-over de onderhandelaars van het parlement en de 27 lidstaten het in juni dit jaar eens werden, holt het ambitieniveau van de Europese Commissie, om tegen 2020 ge-middeld in Europa 20 procent aan energiebesparingen te realiseren,

‘Nederland moet uitgroeien tot belangrijkste gashandellocatie’

APX-ENDEX GAAT DIT JAAR NOG SPLITSEN

APX-Endex is actief op de Neder-landse, Belgische en Britse markt. Met de splitsing zal de eigendoms-structuur van beide beurzen veran-deren. Landelijk hoogspannings-netbeheerder TenneT krijgt een meerderheidsbelang in het elektri-citeitsdeel, de Belgische TSO Elia wordt voor een eenderde eigenaar. InterContinental Exchange (ICE) verwerft een meerderheidsbelang in de gasbeurs, Gasunie wordt voor bijna 21 procent mede-eigenaar. Fluxys, nu nog voor 3 procent aan-deelhouder in APX-Endex, heeft straks geen belang meer in de ge-splitste onderdelen.

GroeimogelijkhedenBert den Ouden, bestuursvoorzitter van APX-Endex, is enthousiast over de voorgenomen splitsing. Hij ziet belangrijke groeimogelijkheden voor beide takken. De straks zelf-standige elektriciteitsbeurs zal nog

Nog voor het eind van dit jaar zal de Nederlandse energiebeurs APX-Endex zich splitsen in een elektriciteitsdeel (elektriciteitsspotmarkt en clearing-diensten) en een gastak (derivaten- en spotgasmarkt). Beide beurzen krij-gen als hoofdvestiging Amsterdam.

In haar streven om de consument te beschermen tegen ontbrekende com-petitie op de stadsverwarmingsmarkt mikt de Zweedse regering onder meer op bewaking van de prijsontwikkeling. Warmteleveranciers moeten voortaan een door hen door te voeren prijsverhoging eerst laten toetsen.

der de christen-democratische EVP - wezen erop dat de energiebespa-ringen niet alleen de CO2-uitstoot gevoelig zullen verminderen, maar ook twee miljoen banen zullen ople-veren bij onder meer bouwbedrijven en installateurs van zonnepanelen. Ook zal de Europese importafhan-kelijkheid van (Arabische) olie en (Russisch) gas worden ingeperkt. Minder energieverbruik levert over-heden, bedrijven en gezinnen ook geld op, zo onderstrepen de voor-standers. Volgens de Commissie

zou 20 procent minder energiever-bruik een jaarlijkse besparing van 50 miljard euro opleveren. Europar-lementslid Judith Merkies (PvdA) reageert teleurgesteld. “Het doel om tegen 2020 20 procent zuiniger met energie om te gaan dan in 1990 was mooi, maar door een gebrek aan daadkracht en ambitie van conserva-tieve lidstaten en parlementsleden is het resultaat echter een stuk minder mooi.”

Lees meer op pagina 7 n

meer in staat zijn om marktinnova-ties in gang te zetten door nauw sa-men te werken met TSO’s en andere elektriciteitsbeurzen. Clearingdien-sten kunnen nog efficiënter en tegen lagere kosten worden aangeboden.

GasrotondeDe beurs voor de derivaten- en spotgasmarkt versterkt in diverse opzichten de positie die Nederland wil gaan innemen als Europese gasrotonde. Voor het Amerikaanse ICE, dat een belangrijke energie-beurs in Londen heeft, ligt de deal voor de hand. Groot-Brittanië is door zijn andere munteenheid en geïsoleerde ligging niet optimaal als locatie voor een Europese gas-beurs, Nederland daarentegen wel. Den Ouden: “Met de splitsing van APX-Endex in een elektriciteits- en gastak moet Amsterdam uitgroeien tot de belangrijkste gashandelloca-tie ter wereld.” n

keur. Een andere door de regering beoogde maatregel heeft tot doel om de inzet van restwarmte uit de industrie te stimuleren, zodat wordt voorkomen dat er warmte-projecten worden ontwikkeld die zelf grondstoffen gaan verstoken. Op dit moment wordt nog veel in-dustriële restwarmte niet benut in de stadsverwarmingssector. Bedrijven die van hun restwarmte afwillen, moeten daarom toegang kunnen krijgen tot de beschikbare netten. Daarvoor zal een regeling

worden opgezet. Een gereguleerde entree van de warmteleveranciers tot de infrastructuur maakt tevens zichtbaar wat er aan restwarmte beschikbaar is. De entree van warmteleveranciers komt in han-den van een onafhankelijke stads-verwarmingsraad. De regering ziet deze maatregelen overigens als een eerste stap in de ontwik-keling van een warmtemarkt die in het voordeel werkt van de con-sument. “Als het nodig blijkt, kun-nen meer maatregelen volgen.” n

Jeroen Dicker, Group Treasurer TenneT, in serie Fresh Energy

‘Dit bedrijf is een schot in de roos’ 6 7

ENERGIEActueelTips

voor de redactie?Tips voor de redactie? De redactie verwelkomt tips en onderwerp-

suggesties van de lezers. Ook wil de redactie graag persberichten en overige van belang zijnde mailings

ontvangen. Zie het colofon op pagina 8 voor het redactieadres.Dinsdag 25 september 2012, jaargang 15, nummer 11

immers in niet onbelangrijke mate uit. Volgens de Commissie zal de richtlijn, die niet bindend is maar de lidstaten wel grote flexibiliteit biedt om zelf energiebesparingsmaatre-gelen te nemen, hooguit tot een ver-mindering van het energieverbruik leiden met 14 tot 16 procent.Onmiddellijk na de stemming in het parlement wees een Commissie-

woordvoerder erop dat het “om een eerste stap gaat, die mogelijk over enige tijd toch door een tweede ge-volgd zal moeten worden, omdat de 20-20-20-klimaatdoelstelling van de EUonverkort overeind is gebleven.”

Twee miljoen banenDe tevreden voorstanders van de richtlijn in het parlement - waaron-

Frankrijk wil bezuinigen op energie door tarieven te verhogen

Eerste Europese land met deze aanpak voor energiebesparing

EU-energiebesparingsrichtlijn lokt gemengde reacties uit

Geothermie uit Nederlandse bodemHet Amsterdamse Transmark Renewable Products wil geothermische energie uit de bodem in Friesland en Noord- Brabant halen. Het bedrijf heeft een aanvraag voor twee geothermische exploratielicenties ingediend. In drie jaar moet duidelijk worden of de geothermische productie van elektriciteit in Nederland haalbaar is. Waar in IJsland de warmte aan de aardoppervlakte beschikbaar is (zie foto), verwacht Transmark in Friesland en Noord-Brabant minstens vier kilometer diep te moeten boren. Als het onderzoek positief uitpakt, voorziet Transmark een nieuwe schone energie-bron zonder CO2-uitstoot voor de rest van Europa. Het bedrijf is al actief in Chili en Turkije met respectievelijk 6 en 14 exploratielicenties. n

Gelijkberechtiging voor Zweedse warmteklanten

2 Energie Actueel, jaargang 15, nr 11 • dinsdag 25 september 2012

ECONOMIEECONOMIEFinanciën

DOOR PETER WESTHOF

GDF Suez richt de blik naar het oosten en sloot een paar weken geleden een contract met het Indiase bedrijf GAIL voor de le-vering van aardgas. GAIL is het grootste gastransportbedrijf in India. De overeenkomst behelst acht transporten van aardgas in 2013 en 2014. Het gaat hier-bij om een hoeveelheid van 0,8 miljoen ton. Naar verwachting zal de vraag in India naar gas de komende jaren explosief stijgen en GDF Suez hoopt hiervan te profiteren. GDF Suez gaat tot 2016 ook aan andere bedrijven in Azië aardgas

RWE Innogy ging in mei 2011 al een joint-venture met EPS aan. Deze samenwerking hield de verdere ont-wikkeling van vijf waterkrachtcen-trales in de Morava rivier, met een totale capaciteit van 150 MW, in. De bemoeienis van RWE Innogy moet na 2014 resulteren in een capaciteit van 650 GWh. Hans Bünting, topman van RWE In-nogy: “Onze focus ligt op de maxima-lisatie van de waterkrachtcentrales in Servië. Aan de hand van de nieuw-ste technieken kunnen we de effici-ency van deze centrales verbeteren. Ook willen het gebruik van water-kracht in Servië verder uitbreiden.”

PapierOp 11 september maakte Veolia En-vironment Services bekend dat het voor vijf jaar een ‘commercieel part-nership’ is aangegaan met het Fran-se ELISE. Beide bedrijven willen

Na de stortvloed aan cijfers over het eerste halfjaar 2012 kijken de Europese utilities weer voorzichtig naar de toekomst. Een middel om hun toekomstige positie te versterken is het aangaan van partnerships met andere bedrijven. GDF Suez, RWE en Veolia Environment Services tekenden de afgelopen weken alle drie overeen-komsten met andere bedrijven in de energiesector.

leveren. Plaatsvervangend topman Jean-Marie Dauger, die bij GDF Suez verantwoordelijk is voor de gasdivi-sie, stelde: “Dankzij onze flexibili-teit zijn we in staat om te voldoen aan de groeiende vraag naar aardgas op de Aziatische markt. Tot 2016 zullen we ongeveer 10,8 miljoen ton aan leveren aan CNOOC, Petronas, Petronet, PTT en GAIL. Dit zijn alle-maal sleutelspelers op de Aziatische gasmarkt.” B. C. Tripathi, topman bij GAIL, meldde dat zijn bedrijf de komende jaren de samenwerking met GDF Suez verder wil versterken.

ServiëRWE zocht het wat minder ver van huis en tekende op 17 september

een samenwerkingscontract met het Servische Elektroprivreda Srbije (EPS). De intensieve samenwerking met het Servische staatsbedrijf, dat één van de grootste werkgevers in Servië is, betreft een aantal energie-projecten in het Zuid-Europese land. RWE zal EPS niet alleen helpen bij de ontwikkeling en verbetering van de huidige energiecentrales, maar zal ook ondersteuning bieden bij de planning, constructie en het operati-oneel maken van nieuwe centrales. Het eerste samenwerkingsproject bestaat uit de modernisering en uit-breiding van een waterkrachtcentrale en een bruinkoolcentrale in de buurt van Belgrado. Daarna volgt nog een groot aantal andere projecten.

meer oudpapier in Frankrijk gaan ophalen en recyclen. Het doel is om per jaar 50.000 ton aan gebruikt pa-pier in te zamelen en 500 banen te creëren voor mensen met een han-dicap of mensen die moeilijk aan de slag kunnen komen.ELISE zal verantwoordelijk zijn voor het inzamelen en sorteren van het oudpapier, voordat het naar Veolia wordt afgevoerd. Veolia krijgt op zijn beurt als taak het papier aan an-dere industriële afnemers te verko-pen. “Het partnerschap met ELISE, de Franse pioneer in het recyclen van oudpapier, past perfect binnen onze strategie van ‘het omzetten van afval in grondstoffen’. Het gebruik van gerecycled papier in plaats van pa-pierpulp bespaart meer dan 400 kilo aan CO2 per ton papier. Bovendien wordt hierdoor het energieverbruik met 60 % teruggedrongen”, stelde topman Bernard Harambillet. n

Best presterende in %

Iberdrola 20,32%

Enel 18,43%

Gasnatural - 17,59%Union Fenosa

EDP 14,72%

Veolia Env 9,43%

Minst presterende in %

Scottish & Southern 2,22%

International Power/ 1,67%GdF Suez

Centrica 1,53%

National Grid Group -1,45%

RWE -1,92%

Best en slechtst presterende beursfondsen periode 27 augustus t/m

17 september 2012

GDF Suez richt blik naar India, RWE naar Servië

Spotmarkt elektriciteit:• Hoogste volume: 154.988 MWh

(6 sep) • Laagste volume: 118.113 MWh

(31 aug) • Hoogste prijs: 55,96 €/MWh

(12 sep) • Laagste prijs: 41,34 €/MWh

(28 aug)

VOLUME (MWH) AVG Base PRIJS (EUR)

APX Markt Ontwikkeling 25/08/2012 t/m 14/09/2012 (EUR/MWh)180.000160.000140.000120.000100.00080.00060.00040.00020.000

0

25/0

826

/08

27/0

828

/08

29/0

830

/08

31/0

801

/09

02/0

903

/09

04/0

905

/09

06/0

907

/09

08/0

909

/09

10/0

911

/09

12/0

913

/09

14/0

9

Volu

me

(MW

h)

Prijs

(EU

R)

M 100M 90M 80M 70M 60M 50M 40M 30M 20M 10M 0

Sep-12 Q4-12 CAL-13 CAL-14 CAL-15

Wood Pellets indices Calendar contracts stijgen• €/MT: Sep-12: 132,03 (-1,48) Q4-12: 133,17 (-0,92) Cal-13: 138,20(+0,21) Cal-14: 140,83 (+0,21) Cal-15: 143,46 (+0,09)

ENDEX Wood Pellets - Basislast Index

Base

Inde

x (e

/MT)

Volume Wk 35-12 Sep-12 Q4-12 Cal-13 Cal-14 Cal-15

ENDEX Power NL - Basislast Index & Volume800.000700.000600.000500.000400.000300.000200.000100.000

0

Volu

me

(MW

h)

Base

Inde

x (M

/MW

h)

58565452504846444240

Futures Power NL prijzen overwegend omlaag• €/MWh: Wk 38-12: 49,19 (-0,62) Oct-12: 52,25 (+0,88) Q4-12: 54,13 (-1,28) Cal-13: 52,19 (-1,19) Cal-14: 50,48 (-1,06) Cal-15: 50,05 (-1,30)• Hoogste dagvolume: 679.867 MWh (5 sep)

27/0

7

28/0

7

29/0

7

01/0

8

02/0

8

03/0

8

04/0

8

05/0

8

08/0

8

09/0

8

10/0

8

11/0

8

12/0

8

15/0

8

16/0

8

17/0

8

TTF Gas Day-Ahead • Laagste prijs deze periode:

24,36 €/MWh (25/26 aug), hoogste prijs: 25,85 €/MWh

(7 sep) • Het hoogste volume was 14 sep

met 239,376 MWh, het laagste 12.312 MWh (31 aug)

APX TTF Day-Ahead Index & Volume

Volume MWh (Flow Day) APX TTF DAY-AHEAD INDEX

Volu

me

MW

h

M/M

Wh

Marktontwikkeling APX-ENDEX – 25-08-2012 / 14-09-2012

ENDEX TTF Gas - Basislast Index & Volume

Volu

me

(MW

h)

Base

Inde

x (M

/MW

h)

Stijgende prijzen voor TTF Futures contracten• €/MWh: WDNW: 25,72 (-0,97) Oct-12: 25,55 (+0,08) Q4-12: 26,70 (-0,27) Win-12: 27,28 (-0,29) Cal-13: 27,28 (-0,15) Cal-14: 27,66 (-0,18) Cal-15: 27,38 (-0,22)• Hoogste dagvolume:

2.686.325 MWh (3 sep)Volume WDNW 27-Aug-12 Sep-12 Q4-12Win-12 Cal-13 Cal-14 Cal-15

24-0

8

27-0

8

28-0

8

29-0

8

30-0

8

31-0

8

03-0

9

04-0

9

05-0

9

06-0

9

07-0

9

10-0

9

11-0

9

12-0

9

13-0

9

14-0

9

300.000

250.000

200.000

150.000

100.000

50.000

0

3.000.000

2.500.000

2.000.000

1.500.000

1.000.000

500.000

0

145143141139137135133131

129127125

27

26

25

24

23

22

21

20

29

28

27

26

25

24

23

24-0

8

25-2

6-08

27-0

8

28-0

8

29-0

8

30-0

8

31-0

8

01-0

2-09

03-0

9

04-0

9

05-0

9

06-0

9

07-0

9

08-0

9-09

10-0

9

11-0

9

12-0

9

13-0

9

14-0

9

24/0

8

27/0

8

28/0

8

29/0

8

30/0

8

31/0

8

03/0

9

04/0

9

05/0

9

06/0

9

07/0

9

10/0

9

11/0

9

12/0

9

13/0

9

14/0

9

27-0

8

30-0

8

03-0

9

06-0

9

10-0

9

13-0

9

Explosieve groei groene stroom in Duitsland brengt gascentrales in problemen

DOOR JAN VAN HOOF, FRANKFURT

Nog maar kort geleden meenden energiedeskundigen in Duitsland dat hernieuwbar energie voorlopig niet zonder (fossiele) alternatieven kan. De Duitse Energie Agentur DENA waarschuwde in 2010 al dat er tot 2020 meer fossiele elektrici-teitcentrales nodig zouden zijn om een capaciteitstekort van 14.200 Megawatt te voorkomen. Daarbij waren de acht kerncentrales met een capaciteit van 8.800 MW die in 2011 van het net werden genomen overigens nog niet meegerekend. In het bijzonder werd daarbij een belangrijke rol toegedacht aan aardgas en niet alleen als transitie-brandstof naar een volledig duurza-me energievoorziening. “Er is geen alternatief ”, zei professor Jürgen Schmid, leider van het invloedrijke Fraunhofer Instituut en belangrijke adviseur van de regering vorig jaar tegen Energie Actueel. “Aardgas heeft weer nieuwe kansen,” zei ook verkoopdirecteur Ludwig Möhring van Wintershall-dochter Wingas anderhalf jaar geleden hoopvol.

In de ijskastMaar mede als gevolg van de on-verwacht sterke stijging van het aandeel van duurzame energie naar inmiddels 25 procent, is de interes-se om te investeren in gascentrales

Ondanks alle problemen met de bouw van windparken in Duitsland heeft de productie van duurzame energie in het eerste half jaar van 2012 voor het eerst meer dan een kwart van de stroombehoefte afgedekt. Dat komt al aar-dig in de richting van de 30 procent die de kerncentrales vroeger op zich namen. De stroomproductie uit aardgas ondervindt daarvan de gevolgen. Die loopt voortdurend terug.

voor stroomproductie nog verder gedaald. Die was al langer gering vanwege de overcapaciteit en de onzekerheid over de toekomstige ontwikkelingen. Investeerders vonden de risico’s te groot. Daar is men nu mee geconfronteerd. “De bedrijfsuren lopen voortdurend te-rug,” aldus een woordvoerder van RWE, waar enige gascentrales al zijn stilgelegd. Dat geldt ook voor het Noorse Statkraft, dat nieuw-bouwplannen voor gascentrales in de ijskast heeft gelegd. Aan nieuw-bouw wordt ook bij E.On niet meer gedacht. Hoewel nog altijd positief wordt gedacht over de mogelijkhe-den van de snelle regelbaarheid als bijvoorbeeld wind en zon het laten afweten, zijn gascentrales bedrijfs-commercieel momenteel onaan-trekkelijk.

MalaiseVoornaamste oorzaak voor de ma-laise zijn de zonne-energie-instal-laties in Duitsland. Die produceren

uiteraard het meest in de middag als de zon schijnt en leveren soms nog meer stroom dan de kerncen-trales die nog in bedrijf en ook redelijk goedkoop zijn. Daardoor dalen in de middag en vooravond de prijzen op de spotmarkten sterk, waar voorheen de gascentrales top-prijzen en winsten konden boeken. De gascentrales hebben daardoor de afgelopen jaren met 14 procent aan de stroomvoorziening in Duits-land kunnen bijdragen, maar die tijd is voorlopig voorbij. Energie-concerns als RWE en E.On concen-treren zich daarom steeds meer op de uitbreiding van duurzame ener-giecapaciteit. n

Gas als warmtebronGascentrales spelen op dit moment voor de stroomvoorziening steeds minder een rol. Maar voor de productie van warmte zijn ze steeds belangrijker. Energieonderneming Vattenfall Europe meldt voor de gascentrales zelfs een stijging van de productie en gaat voor zijn be-langrijkste afzetgebieden Berlijn en Hamburg zelfs nog twee nieuwe gascentrales bouwen. n

Bruinkool profiteertZelfs bruinkoolcentrales zijn de gascentrales in Duitsland de baas als ‘brug’ naar een volledig schone energievoorziening, hoewel ze als de meest vervuilende van de kolencentrales gelden. RWE heeft onlangs bij Düsseldorf een nieuwe bruinkolencentrale gebouwd met een capaciteit van 2.200 megawatt die 2,6 miljard euro heeft gekost en volgens het concern de meest efficiënte in de wereld is. Niettemin is de CO2-emissie on-danks de moderne techniek het dubbele van wat gascentrales uitstoten. Milieubeschermers willen daarom nog steeds gascentrales. Maar bruinkool is de een van de grootste en goedkoopste grondstoffen die Duitsland voor de stroomvoorziening zelf heeft. Bruinkool is nog goedkoper geworden sinds de handelscertificaten voor CO2 emissie van rond 30 euro per ton in 2008 zijn gedaald tot 5 à 7 euro per ton nu. n

Energie Actueel, jaargang 15, nr 11 • dinsdag 25 september 2012 3

Nederlandse gaskennis opent deuren in het buitenland

De gasactiviteiten van DNV KEMA komen voort uit de decennialange ervaring van de Groningse Gas-unie. De research & development-afdeling van die onderneming werd in juli 2009 bij KEMA onder-gebracht, dat tot dan toe vooral in elektriciteitsdiensten actief was. Inmiddels telt de adviesorganisatie ruim 2.300 deskundigen in meer dan dertig landen wereldwijd. De oorspronkelijke grootaandeelhou-ders Eneco, Essent, E.On Benelux en DELTA verkochten hun belang in KEMA eerder dit jaar aan het Noorse DNV (Det Norske Veritas), waardoor het bedrijf nu onderdeel is van een internationaal mega-concern op het gebied van risico-

Ruim een halve eeuw ervaring met aardgas heeft Nederland een belangrijke kennispositie gegeven op de inter-nationale gasmarkt. Nederlandse experts zijn betrokken bij gasprojecten over de gehele wereld. “Wij hebben in het buitenland nog steeds de naam van gasland. Maar de deur gaat niet automatisch open, we moeten er hard voor werken”, zegt Pierre Bartholomeus die leiding geeft aan de wereldwijde gastak van energiekennisbedrijf DNV KEMA Energy & Sustainability.

beheersing en certificering. De oorspronkelijke naam van KEMA - Keuring van Elektrotechnische Materialen te Arnhem - dekt de la-ding allang niet meer, maar staat nog altijd trots in het logo.

KinderschoenenPierre Bartholomeus, destijds di-recteur van Gasunie Engineering & Technology, reist nu als leiding-gevende van de wereldwijde gastak van DNV KEMA de hele wereld over. De gasactiviteiten vormen een belangrijk onderdeel van de onderneming, met name als het zeer gespecialiseerde kennis be-treft. Zo adviseren de DNV KEMA-consultants over de veiligheid en

betrouwbaarheid van gasinfra-structuur en het meten en analyse-ren van gasstromen, maar ook over ondernemingsstrategieën en regu-leringsvraagstukken.De klandizie varieert van nieuwe spelers op de gasmarkt, bijvoor-beeld in Zuidoost-Azië waar vloeibaar aardgas in opmars is, tot meer tra-ditionele gasmarkten zoals de Ver-enigde Staten. Bartholomeus: “In bepaalde delen van Azië staat de gas-markt nog in de kinderschoenen. Daar zijn ze nog bezig met het uit-rollen van distributienetten, terwijl in andere delen de markt volwassen is. In de Verenigde Staten zijn ze al verder dan wij met de ontwikkeling van slimme netten. Daar kunnen wij

bij helpen, maar ook het nodige van leren. Ook zijn we op diverse plek-ken betrokken bij de ontwikkeling van moeilijk winbare gasbronnen. Daar komen vaak veel zogenoemde contaminants, zoals vloeistoffen en stof, bij vrij, die eruit gefilterd moe-ten worden. Ieder procent dat je er-uit kunt filteren, is winst.”

Gas als onderdeel van de oplossingDe opkomst van duurzame energie-vormen is geen bedreiging voor de gaswereld, maar juist een aanvul-ling, aldus Bartholomeus. “In onze visie is gas onderdeel van de oplos-sing voor de nabije toekomst. Het verschaft de flexibiliteit die nodig is om met fluctuaties om te gaan, wanneer duurzame energiebron-nen zoals zonne- en windenergie op grote schaal gebruikt gaan worden. Daarbij komt dat gas ook zelf kan verduurzamen door com-binaties met bijvoorbeeld groene biogassen of waterstofgas, waarbij aardgas als drager fungeert.” Een andere veelbelovende ontwikkeling is Power to Gas (zie kader, red.).”

Ondergeschoven kindjeBartholomeus betreurt het dat er in Nederland soms zo weinig aandacht is voor het belang van aardgas. “Het is in ons land een ondergeschoven kindje. Als je ziet dat de Nederlandse energievoor-ziening op dit moment voor bijna 50 procent door aardgas wordt beleverd, dan zou er wat meer waardering voor moeten zijn. Een groot deel van onze economische welvaart hebben we aan het gas te

Pierre Bartholomeus (DNV KEMA): “In onze visie is gas onderdeel van de oplos-sing voor de nabije toekomst.”

Power to Gas: gasinfrastructuur als virtuele accuEen nieuwe veelbelovende technologie in opmars is Power to Gas (P2G), waarbij overtollige duurzame elektriciteit wordt omgezet in waterstofgas of synthetisch aardgas dat aan het gasnet kan worden toege-voegd. In Nederland experimenteert DNV KEMA met deze techniek.

“Ik denk dat dit de toekomst wordt”, zegt Pierre Bartholomeus, gasexpert van DNV KEMA. “Met Power to Gas kunnen we overschotten aan duurzaam opgewekte stroom, bijvoorbeeld gegenereerd door een windmolen-park of zonnepanelen, omzetten naar waterstof of synthetisch methaan (aardgas). Dit kunnen we vervolgens toevoegen aan het gasnet.”P2G is een van de weinige technologieën die bij uitstek geschikt zijn om de grote fluctuaties in het aanbod van duurzame energie - afhankelijk van hoe hard het waait of de zon schijnt - op te vangen in relatie tot de dan geldende energievraag. “Het gasnet fungeert hierbij in feite als virtuele accu. In theorie is het mogelijk dat we straks windparken hebben waar geen elektriciteitsleiding, maar wel een gasbuis naartoe loopt. Daarmee zie je dat gas en elektriciteit elkaar de hand geven en steeds meer integreren door elkaars krachten optimaal te benutten.” Het eerste Nederlandse pilotproject met P2G kan naar verwachting later dit jaar worden gestart. n

danken. Daarom verbaast het me ook bijvoorbeeld dat de Algemene Rekenkamer destijds zo’n nega-tief rapport heeft geschreven over de ontwikkeling van Nederland als gasrotonde, alsof dat allemaal weggegooid geld is. Als je op de langere termijn lijkt, dan creëert de gasrotonde namelijk strategisch waarde voor Nederland. Netten worden aan elkaar verbonden en/of de capaciteit wordt vergroot waar-mee de optimalisatie tussen landen verder verbeterd kan worden. Dit leidt tot vergroting van de liquidi-teit en transparantie van de markt. De gasrotonde kan bovendien ver-der vergroenen, waarmee ook de

duurzamere toekomst mogelijk wordt. Die gasrotonde is daarin een essentiële backbone.”Daarbij is het van belang dat Ne-derland ook de kennis van de gas-markt op peil houdt, aldus Bar-tholomeus. “Je weet natuurlijk dat de komende decennia het gas in Groningen langzaam gaat opra-ken. Dan moeten we ons op andere manieren gaan profileren. Dat doe je volgens mij door Nederland als kennisland neer te zetten, door te blijven investeren in technologie en in te zetten op innovatie en duur-zaamheid. Dan kun je die positie vasthouden. Maar dan moet je nu wel beginnen.” n

Grasgas Gras lijkt de energiebron van de toekomst te worden. Provincie Fryslân steekt ruim een ton in een haalbaarheidson-derzoek naar graspellets die als brandstof dienen voor een speciale verbrandingsketel. Als pilot installeert sport- en ontspanningscentrum Kortezwaag in Gorredijk een speciale ketel die stookt op deze biobrandstof. Energieproducent Essent is al overtuigd van de mogelijkheden van gras. Samen met het agrarisch initiatief HarvestaGG worden akker-bouwers gezocht die speciaal gras als gewas willen opnemen in hun gewasroulatie. Het geoogste gras wordt optimaal benut door zogenoemde cascadering toe te passen. Eerst worden er hoogwaardige producten geproduceerd. De laag-waardige restanten worden ingezet om duurzame energie mee op te wekken. In Swifterbant moet de eerste ‘grasgas-fabriek’ komen. De installatie moet 6 miljoen kilo groen gas in de vorm van bio-LNG produceren. n

BINNENLAND Weerbarstige Energiewende verloopt verre van probleemloos

Heeft Duitsland verandering energiekoers onderschat?

(Pagina 4)Nieuws

Elektrische auto laden met een smsJe elektrische auto opladen en daar-voor betalen via een sms-bericht. Deze nieuwe dienst – een Euro-

pese primeur – biedt Essent vanaf deze maan aan voor consumenten die hun elektrische wagen komen

opladen bij een van de snellaadsta-tions van het energiebedrijf. Het unieke van deze nieuwe service is volgens Essent dat gebruikers zich vooraf niet hoeven aan te melden. Door een sms-bericht te sturen wordt de oplaadbeurt gestart en beëindigd. De reden voor Essent om deze dienst te introduceren is dat het bedrijf de afgelopen maanden vra-gen van mensen kreeg die gebruik wilden maken van een snellaad-station, maar bij wie het niet lukte omdat ze geen geschikte laadpas en –abonnement hadden.

MicroincassoDe nieuwe laad- en betaalmogelijk-heid werkt als volgt: gebruikers van het snellaadstation sturen een sms-bericht naar het nummer dat op het station staat vermeld. Microi-ncasso, zoals de nieuwe bestel- en betaalmethode heet, vraagt gebrui-kers vervolgens per sms eenmalig om hun bankrekeningnummer, zodat de laadbeurten in rekening kunnen worden gebracht. Daarna kan de consument zijn elektrische auto opladen. Aan het eind van de laadsessie krijgt de gebruiker een sms met het bedrag dat zal worden afgeschreven. “Met deze slimme betaalmogelijkheid willen we de drempels wegnemen voor niet-abonnees die gebruik willen maken van onze snellaadstations”, stelt Pascal Rammers van Essent. n

4 Energie Actueel, jaargang 15, nr 11 • dinsdag 25 september 2012

BUITENLANDNieuwsWeerbarstige Energiewende in Duitsland verloopt verre van probleemloos

DOOR JAN VAN HOOF, FRANKFURT

Steeds vaker waarschuwen ener-giedeskundigen dat het zo niet verder gaat. “De energievoorzie-ning dreigt in gevaar te komen”, zei Jürgen Schmid, directeur van het Fraunhofer Institut voor ener-giesysteemtechniek en lid van het adviescollege van de Duitse rege-ring, in de Frankfurter Algemeine Zeitung. Hij wees daarbij ook op het ambitieuze plan om in 2050 rond 80 procent van de elektriciteit uit hernieuwbare bronnen te halen. Dat kan volgens hem alleen als de verandering van de energiekoers goed georganiseerd wordt. Daar heeft hij echter twijfels bij. “Na zo’n radicale ommekeer is het niet ongewoon dat er een chaotische

Tegen haar gewoonte in om geen overhaaste beslissingen te nemen, heeft de Duitse bondskanselier Angela Mer-kel na de ramp in Japan onverwacht snel besloten de kerncentrales in eigen land zo snel mogelijk te sluiten. Gekozen is voor 2022 als einddatum, maar dat zou wel eens te snel kunnen blijken. Nu al wordt Duitsland met grote problemen geconfronteerd, waarvoor nog geen oplossingen zijn gevonden. Is de verandering van de ener-giekoers, in het Duits Energiewende, onderschat?

fase volgt, maar nu is het tijd voor een betere planning.”

Duits perfectionismeEen van de grootste problemen op dit moment is de uitbreiding van windenergie op de Noord- en Oostzee. Tot 2020 zijn daar wind-turbines met een gezamenlijke ca-paciteit van 10 gigawatt gepland. Maar veel ondernemers zien die niet meer op tijd klaar komen. De regering lijkt zich ook op de tech-nische problemen op zee verkeken te hebben. De windmolens moeten daar 30 tot 40 kilometer uit de kust staan om de Waddenzee te sparen en het uitzicht van de strandlopers niet te verstoren, een voorbeeld van Duits perfectionisme. Maar de bouwers van de windparken heb-

ben daardoor wel met aanzienlijke waterdiepte en vaak slecht weer te maken. Daardoor moet het werk re-gelmatig worden stilgelegd en stij-gen de kosten aanzienlijk. Gezien de geringe ervaring in Europa met dit soort projecten, is van tevoren geen rekening gehouden met deze kostenstijgingen. Maar zonder offshore wind om kernenergie te vervangen, is de Energiewende van Duitsland zelfs volgens de rege-ring bij voorbaat een verloren zaak.

UitstelEnergieconcern RWE heeft intus-sen al besloten de bouw van een gigantisch windpark met 162 wind-molens en een capaciteit van 1.000 megawatt in de Duitse Noordzee

Subsidiesysteem kost steeds meer geldBij de aankondiging van de Energiewende beloofde bondskanselier Merkel de elektriciteitsgebruikers dat ze geen te hoge extra kosten hoefden te vrezen. Duitse consumenten betalen nu via de energienota een toeslag 3,6 cent per kilowattuur voor de bevordering van groene stroom, samen goed voor jaarlijks ruim 14 miljard euro. Dat blijkt echter opnieuw te weinig. Aangezien de duurzame producenten geen maximum is opgelegd, stegen vorig jaar de uitgaven tot 16, 4 miljard euro en midden dit jaar was er alweer een tekort. Er wordt daarom op-nieuw rekening gehouden met een verhoging van de bijdrage van de stroomgebruikers, waarvoor ruim 5 cent per kWh wordt genoemd. Zelfs over een extra bijdrage om de kosten van de vertragingen bij de windparken op zee op te vangen, wordt gesproken. Meer en meer deskundigen vragen zich inmiddels af of de Duitse regering niet beter kan stoppen met het subsidiesysteem. n

Schotland op schema voor ambitieuze klimaatdoelstellingen

Noorse stroomexport naar recordhoogte

DOOR ARJAN SCHIPPERS, LONDEN

Het Moray Firth windpark zal met 339 turbines over een oppervlakte van 300 vierkante kilometer en een vermogen van 1,5 gigawatt (GW) verreweg het meest ambitieuze off-shore windmolenpark ter wereld worden. En alsof dat niet genoeg is, moet het ook nog eens ver uit de Schotse noordoostkust verrijzen in diepe wateren. Geschatte kosten: ruim 5,5 miljard euro. Het plan is ingediend door Moray Offshore Re-newables, een joint-venture van de Spaanse oliemaatschappij Repsol en de Portugese energiemaatschappij EDP, die deels in Chinese handen is.

Enorme schaalDe enorme schaal van dit project weerspiegelt de Schotse ambities. Een aantal jaren geleden besloot de regering in Edinburgh dat het 50 procent van zijn stroom duur-zaam op wilde wekken; vorig jaar werd die doelstelling aangescherpt tot 100 procent. Dat betekent niet dat Schotland volledig afhankelijk wordt van duurzame energie. Veel

In Schotland is vergunning aangevraagd voor het grootste offshore wind-molenpark ter wereld. Windenergie is essentieel voor het behalen van de doelstelling van de Schotse regering om in 2020 maar liefst 100 procent van zijn elektriciteitsconsumptie duurzaam op te wekken.

van de Schotse groene stroom gaat naar Engeland. Het betekent duur-zame opwekking van het equiva-lent van 100 procent van de Schotse elektriciteitsconsumptie. Boven-dien wil de regering dat 30 procent van het totale energieverbruik uit duurzame bron komt en 11 procent van de Schotse vraag naar warmte.

Er moet dus over de hele linie flink worden geïnvesteerd, niet alleen in windenergie.

Pijlen op de boogNu heeft Schotland veel pijlen op zijn boog: het land beschikt al ja-ren over een grote capaciteit aan waterkracht. Die capaciteit is de afgelopen jaren flink uitgebreid. Daarnaast beschikt Schotland over enorme mogelijkheden voor golf-slag- en getijdenenergie. Onlangs werd een testgebied voor maritie-

voorlopig uit te stellen. Dit omdat er onzekerheid is over de aanslui-ting op het hoogspanningsnet. Daarvoor is de Nederlandse hoog-spanningsnetbeheerder TenneT verantwoordelijk, die eerder ook al de aansluiting van het windpark Noordsee Ost tot 2014 heeft uitge-steld. Volgens TenneT heeft Sie-mens de onderdelen echter niet op de afgesproken tijd geleverd.

Gaten dichtenDe problemen met de transport-netten, waardoor de elektriciteit van de windparken op zee in het noorden naar de grote steden in het midden en zuiden moet worden getransporteerd, zijn daardoor wat op de achtergrond gekomen, maar zeker niet verdwenen. Nog voor de Energiewende was al ruim 1.800 ki-lometer nodig om de ‘gaten’ in de

bestaande netten te dichten. Daar-van is tot nu toe nog slechts een paar honderd kilometer gereed. Nu is er nog eens 3.000 kilometer ex-tra nodig, waarvan de kosten op 40 miljard euro worden geraamd. “Als die kabels er niet komen, kunnen we de rest ook wel vergeten”, zei Angela Merkel vorig jaar, waarmee ze het tweede belangrijke zwakke punt van de Energiewende toegaf.

OnenigheidDe president van de Bundesnet-zagentur, Jochen Homann, stelt de regeringen van de deelstaten ver-antwoordelijk voor de problemen met de transportnetten. Door het verzet van burgers en onenigheid tussen de deelstaten duren de plan-ningen en uitvoeringen te lang. Velen zien daarin het derde belang-rijke punt voor de bij de Energie-

wende ontstane problemen. Regi-onale uitbreidingsplannen op het niveau van de deelstaten, evenals een gezamenlijk plan, vindt Jürgen Schmid onontbeerlijk. De deelsta-ten moeten volgens hem hoogno-dig over hun onenigheid heen stap-pen. Maar, zei hij, “de ongeregelde uitbreiding van nieuwe duurzame capaciteit veroorzaakt onnodige kosten als overmatig in bijzonder dure vormen van stroomproductie wordt geïnvesteerd.”Hoewel Schmid daarbij geen namen noemde, kwam in de publiciteit di-rect zonne-energie naar voren. Die krijgt met 7,8 miljard euro de helft van het ruim 14 miljoen euro per jaar grote subsidiebudget voor bevorde-ring van duurzame energie toege-wezen, terwijl zonnestroom slechts rond 4 procent van de stroombe-hoefte in Duitsland dekt. n

me energie officieel geopend, het Pentland Firth and Orkney Waters Marine Energy Park. Daar worden al negen verschillende installaties getest en de komende jaren zul-len er nog zeker vijf bijkomen. Er is vergunning verleend voor de verdere ontwikkeling van 1,6 GW aan golfslag- en getijdenenergie in het gebied. Ook is Schotland bij uitstek geschikt voor zowel ons-hore als offshore wind. Het waait er vaker en harder. Waar elders in Europa wordt gerekend met tur-bines die 25 procent van de tijd volle capaciteit leveren, kan er in het westen en noorden van Schot-land al snel worden gerekend met 40 procent. Daarnaast zal het hele scala aan duurzame energiebron-nen, van zonnepanelen tot biogas en geothermie, een rol spelen in het Schotse energielandschap. De tussentijdse doelstelling voor 2011 was 31 procent van de stroom duur-zaam te produceren. Het werd 35 procent en nu wordt die stijgende lijn voortgezet. In het eerste kwar-taal van 2012 groeide de Schotse duurzame energieproductie met 45 procent ten opzichte van het eerste kwartaal van 2011 tot 4.590 gigawattuur, te vergelijken met het stroomverbruik van ruim 2,5 mil-joen huishoudens. n

De Noorse stroomexport bereikte in de loop van augustus een nieuw hoogtepunt. Volgens de rijksdienst energie en waterbeheer NVE werd netto in de 33ste week 668 giga-wattuur (GWh) afgezet in het bui-tenland. Dat is meer dan ooit eer-der. Het oude record met 618 GWh stond op een juli-week in 2011. Dat de Noorse export van elektriciteit dit jaar op recordkoers is, werd eer-der al duidelijk. De stuwmeren van het voor het overgrote deel water-kracht producerende land zaten al

goed vol en er komt nog steeds bij. Dat betekent dat er voor de binnen-landse vraag gewoon veel te veel elektriciteit beschikbaar is. Directeur netbedrijfsvoering Øivind Kristian Rue van hoogspannings-netbeheerder Statnett gelooft daar-om dan ook dat het augustusrecord niet lang zal blijven staan. “Voor de herfst voorbij is, gaan we nieuwe re-cords zien.” Behalve de directe buur-landen kan met name ook Nederland veel stroom uit Noorwegen afnemen dankzij de NorNed-kabel. n

Energie Actueel, jaargang 15, nr 11 • dinsdag 25 september 2012 5

Zakenman en burgemeester van New York Michael Bloomberg

‘De campagne ‘Voorbij steenkolen’ is een volksgezondheidskwestie’

(Pagina 7)INTERVIEWEnergiemarktHARALD SWI N KELS, OPR IC HTER/DI R ECTEU R N EDER LAN DSE EN ERGI E MA ATSC HAPPIJ

‘Ik schaam mij er niet voor om prijsvechter te zijn’

DOOR ALEXANDER HAJE

In de werkkamer van Harald Swin-kels hangt een poster van de Godfa-ther uit de gelijknamige film. “Een knipoog naar onze bedrijfscultuur. Een geintje dat we vrij informeel zijn georganiseerd. Eén grote fami-lie, net als de Corleones”, grinnikt hij. Swinkels omschrijft zijn stijl van leidinggeven als redelijk do-minant. Iemand die het lastig vindt om te delegeren. “Ik ben nogal een control freak. Het gaat wel steeds beter, want als je groot wordt kun je niet alles zelf meer doen. Maar dat levert wel de nodige strijd op met mijzelf.” Hij vindt zichzelf on-geduldig en prikkelbaar. “Ik ben geen schreeuwende bully, ben over het algemeen vrij rustig. Anderen noemen mij een soort stiekem do-minant. Ik hoop dat het ook een beetje inspirerend is om met mij te werken.”

Successen vierenHet bedrijf is de afgelopen jaren flink gegroeid. Swinkels: “We heb-ben 180 voltijds banen. Een aantal van die mensen is bijna familie. Zij werken al vanaf het begin bij ons en zijn bereid harder te werken dan bij welke andere werkgever ooit. Over de hele lijn hebben we een laag per-soneelsverloop. Mensen hebben het gelukkig naar hun zin. En dat terwijl het toch een harde cultuur

Samen met vriend, studiegenoot en zakencompagnon Pieter Schoen richtte Harald Swinkels in 2005 de Neder-landse Energie Maatschappij op. Tegendraads en tegen de gevestigde orde. Met tv-commercials die maar om één ding draaien: prijs. “We doen het niet omdat het lekker plat moet. We kijken gewoon wat het beste werkt.”

is waar hard gewerkt moet worden. Daar staat weer tegenover dat we voor voldoende ontspanning zor-gen. Onze bedrijfsborrels zijn geen suffe bijeenkomsten. Als er succes-sen zijn, dan vieren we die uitbun-dig. Als bedrijfsborrels inboeten op hun gezelligheid, dan moet we ingrijpen. Dan zit er iets helemaal mis in de organisatie.”

Korte lijnen Swinkels: “We brengen een ‘platte’ boodschap en zijn een organisatie die niet ingewikkeld in elkaar zit. Korte lijnen, snel handelen. Tussen Pieter (Schoen, red.), mij en de ope-rationele organisatie zit maar één laag leidinggevenden. Voor de rest is het carrièrepad bij ons vrij kort. Als er managementlagen beginnen te ontstaan en vergaderkamers zich beginnen te vullen, vind ik het de hoogste tijd om te reorganiseren.”

- Waarom wilde u een energiebedrijf oprichten?Swinkels: “We dachten dit is een mooie markt om in te stappen, mooi om tegen bestaande reuzen te gaan vechten en toen zijn we ons gewoon gaan verdiepen in die markt. Het was het moment dat Energiebedrijf.com en Durion op

de markt kwamen en tegen allerlei problemen aanliepen. We dachten: dit wordt lastig. Aanvankelijk was het plan om een joint venture met Oxxio te beginnen. Toen Pieter en ik dat plan aan het Oxxio-bestuur presenteerden, werden we weg-gehoond met ‘jongens, jullie zijn te laat’. We zijn toen naar buiten gelopen met een gevoel van ‘wacht maar, onze tijd komt nog’.”“We werden in contact gebracht met ONS Energie uit Schiedam, dat later is overgenomen door Eneco. Daar hebben we gezamenlijk een soort ontzorgingsmodel mee op-getuigd. Twee jaar lang hebben we niets anders hoeven doen dan klanten werven en zij deden de rest. We hebben daar twee jaar lang een cursus over de werking van de ener-giemarkt gehad. Ook Greenchoice en Oxxio zijn daar begonnen. ONS Energie is voor ons een soort moe-derschoot geweest. Zonder haar waren we niet gekomen waar we nu zijn.”

Maatschappelijke markt- Waarom prijsvechter en niet een bedrijf dat groene stroom levert?“Prijs is het enige onderscheid waarmee je mensen die niet door-gewinterd groen zijn kunt aan-spreken. Prijs is laagdrempelig en werkt gewoon het allerbeste. We zouden als Nederlandse Energie Maatschappij best in dat gat wil-len springen waarin nu nog alleen Eneco en Greenchoice zitten. Maar omdat er van overheidswege niet echt duurzame keuzes worden ge-maakt, nodigt dat nu niet uit. Het is een zwalkend beleid dat wordt

gevoerd. Je kunt dan als bedrijf ook geen verantwoorde investeringsbe-slissing maken. Dat is veel te ris-kant. Ik denk wel dat we ons in de toekomst sterker maatschappelijk zullen gaan profileren, maar dan meer in de zin van: wat is onze rol in die maatschappelijke markt? Die rol is: de markt scherp houden. Het klinkt misschien heel plat, maar zo ligt het gewoon.”

“De wijze waarop wij nu zonnepa-nelen aan de man brengen is totaal anders dan hoe Eneco en Green-choice dat doen. Wij proberen het zo laagdrempelig mogelijk te ma-ken. Onze zonnepanelenpropositie is de eerste voor niet-bomenknuf-felaars. En blijkbaar slaat die bood-schap aan. Want onze aanbieding van zonnepanelen was al snel over-tekend. Aan de ene kant willen we een verstandige bedrijfseconomi-sche aanbieding doen, aan de ande-re kant moet het voor consumenten zo aantrekkelijk mogelijk worden om eindelijk eens met zonnepane-len te beginnen. Dat is de rol die we als prijsvechter op die maatschap-pelijke markt in toenemende mate zullen gaan vervullen. We proberen vooral initiatieven te ontwikkelen waarbij we niet afhankelijk zijn van de overheid.”

- Wordt u die platheid wel eens verweten?(Lacht) “De familie van mijn moe-der is een echte onderwijsfamilie. Op feestjes en partijen moest ik mij altijd verdedigen voor onze niet-intellectuele aanpak. Een reclame met Frans Bauer die riep ‘Ik zeg doen!’ werd niet echt gewaardeerd. Dat vond men niet heel chique. Aan de andere kant kun je daarmee ook op een soort intellectuele ma-nier bezig zijn. Het blijft toch heel intrigerend hoe je met reclame de massa in beweging krijgt. Dat is de ook de manier waarop wij er zelf naar kijken. Dat we niet zomaar iets doen dat lekker plat is of plat zou moeten zijn. Nee, we kijken heel scherp naar wat het beste werkt. En dit werkt. Dat is inmiddels wel bewezen. En ja, het komt voor dat

mensen met een schuin oog naar mij kijken ‘van hoe groen ben jij eigenlijk vriend?’. Maar voor die kritiek ben ik inmiddels tamelijk ongevoelig geworden.”

Select groepje- Duurzaam of niet, jullie kopen net zo makkelijk stroom in die komt uit kolen-centrales. Enige kritiek is dus wel degelijk gerechtvaardigd.“Wij kopen onze stroom in op de handelsmarkt. En daar zijn we ook helemaal niet schimmig over. We kopen gewoon die stroom in die prijstechnisch aantrekkelijk is. Dat kan ook elektriciteit zijn afkomstig van Scandinavische waterkracht-centrales. Die centrales bestaan bij de gratie van de certificaten en die wij van hen afnemen. Heel diep donkergroen zijn die niet. Maar ze zijn altijd beter dan de stroom uit een bruinkoolfabriek. Dat is de manier waarop wij daarnaar kij-ken. Heel pragmatisch. Dat neemt niet weg dat ik vind – en dat is een van de dingen die het Nederlandse publiek niet weet - dat de Neder-landse energiebranche al jarenlang wordt gedomineerd door een select groepje producenten. Dat vind ik problematischer dan het verwijt dat ons wordt toegeschreven dat we plat zouden zijn. En dat wij niet duurzaam zijn. Door die domi-nantie blijven die kolencentrales gewoon doorwerken. Het is een illusie dat die zomaar uit bedrijf worden genomen, want het gaat om heel grote investeringen die producenten niet zomaar verloren laten gaan.”

- Krijgen jullie wel eens vragen van klan-ten waar jullie stroom vandaan komt?“Zelden. Alles draait uiteindelijk om de prijs. Nederlanders lijken bij uitstek heel groendenkend, maar dat houdt meestal op zodra het ze in de portemonnee raakt. Als je kijkt naar de koers die de Nederlandse Energie Maatschappij volgt – waar moet het heen met de duurzaamheid in Nederland? - dan zitten wij veel meer op de Eneco-lijn dan die van bijvoorbeeld Es-sent. Dat steunt vooral op kolen, Eneco wijst kolen af. Feitelijk is het toenmalig minister Brinkhorst ge-weest die heeft gestimuleerd dat er nieuwe kolencentrales in ons land werden gebouwd in het kader van leveringszekerheid. De producen-

ten die daardoor een paar miljard euro in de grond hebben gepompt, willen dat geld er toch uithalen. Ik kan mij wel voorstellen dat ze emo-tioneel worden als een paar jaar later wordt gezegd: laten we die ko-lencentrales maar sluiten. Zakelijk is dat niet de meest slimme optie. En dat is nog zwak uitgedrukt.”

Op de tafel- Is Eneco uw grootste concurrent?“Nee, wij focussen ons op wat wij intern de ‘NEE-groep’ noemen: Nuon, Essent en Eneco, kortom de voormalige monopolisten. Het spel dat wij spelen is: wij winnen de klanten en de anderen proberen die weer terug te winnen. Eneco speelt dat spel net als de andere incum-bents. Wij volgen Eneco niet in alle opzichten. Als zij haar kantoor van Rotterdam centrum naar de rand van de stad verhuist, doen wij juist tegenovergestelde: wij houden ons kantoor juist middenin het centrum. Eigenlijk zijn we heel eigenwijs en doen we het net een tikkeltje anders dan de grote, gevestigde spelers.”

- U houdt ervan om te confronteren en recalcitrant te zijn. Is dat misschien een overblijfsel uit uw studententijd in Rotterdam?(Lacht) ”Pieter en ik zijn lid ge-weest van dezelfde studentenver-eniging. Ik houd van gezelligheid. Daarom ook vieren wij onze suc-cessen bij de Nederlandse Ener-gie Maatschappij meestal niet zo krampachtig. Ik heb van mijn studententijd genoten. Maar of ik toen zo’n braller was die altijd overal dwars tegen in ging? Dat valt volgens mij wel mee. Maar ik was er niet vies van om af en toe op de tafel te gaan staan.”

- Dat doen jullie als Nederlandse Energie Maatschappij nog steeds.“Ja, daar zijn we niet bang voor. Maar ik weet, als je dat in Neder-land doet, zoiets altijd weerstand oproept. Maar eerlijk gezegd heb ik daar niet zoveel problemen mee.” n

Harald Swinkels (Nederlandse Energie Maatschappij): “Ik denk dat we ons in de toekomst sterker maatschappelijk zul-len gaan profileren, maar dan meer in de zin van: wat is onze rol in die maatschappelijke markt? Die rol is: de markt scherp houden.”

‘ONS Energie is voor ons een soort moederschoot geweest. Zonder haar waren

we niet gekomen waar we nu zijn’

‘Onze zonnepanelen-propositie is de eerste voor

niet-bomenknuffelaars’

‘We proberen vooral initiatieven te ontwikkelen waarbij we niet afhankelijk

zijn van de overheid’

‘Op feestjes en partijen moet ik mij vaak verdedigen’

Harald Swinkels meent dat een zakenkabinet in tijden van crisis goed en heilzaam is voor ons land. “Een zakenkabinet laat zich minder leiden door de waan van de dag en is beter in staat om gericht met een op-dracht aan de slag te gaan.”

Swinkels: “Onlangs heeft NRC Handelsblad ondernemers gevraagd welk soort kabinet zij het beste achten voor ons land ten tijde van de economische crisis. Daaruit kwam naar voren dat een zakenkabinet volgens velen beter in staat is om orde op zaken te stellen. Wat ik heb gezien, is dat politici zich steeds meer laten leiden in hun beleidsbeslissingen door de media en wat er de avond ervoor bij Pauw & Witteman is gezegd. Dat maakt geen consistente indruk op mij. Hoewel een zakenkabinet misschien niet heel democratisch is, denk ik dat het wel als enige in staat ons door de crisis te loodsen. In Italië heeft men nu bewust gekozen voor zo’n kabinet, een verstandig besluit.”

CoalitieKijkend naar de verkiezingsuitslag vreest Swinkels een herhaling van wat er eind ‘70 zeventig, begin jaren ‘80 gebeurde tijdens de economische crisis. “Toen gebeurde er namelijk helemaal niets. Krijgen we nu een kabinet met rechtse trekjes, dan zal er heel veel worden bezuinigd. Komt er een regering van meer linkse signatuur, dan gaan de overheidsuitgaven omhoog. Nu VVD en PvdA noodgedwongen samen moeten gaan regeren, vechten ze elkaar wellicht de tent uit. Met als mogelijke gevolg dat er, net als toen, uiteindelijk niets van de grond komt.” n

‘Zakenkabinet in tijden van crisis goed voor het land’

6 Energie Actueel, jaargang 15, nr 11 • dinsdag 25 september 2012

SERIEFresh energyJ EROEN DIC KER, GROU P TR EASU R ER TEN N ET

‘Dit bedrijf is een schot in de roos’De toekomst van de energievoorzieningZe zijn jong en ambitieus en geven mede richting aan een duur-zame, betrouwbare en betaalbare energievoorziening van de toe-komst. Wat drijft deze nieuwe lichting medewerkers van ener-giebedrijven en netbeheerders? Waarom hebben ze voor deze dynamische sector gekozen? En hoe geven zij op hun terrein vorm aan oplossingen voor de essentiële energievraagstukken? In deze serie laat Energie Actueel de aanstormende top van de Nederland-se energiesector aan het woord over hun werk, hun doelen en hun visie op het energielandschap van straks. In dit vijfde deel Jeroen Dicker van TenneT. n

DOOR SANDER SCHILDERS

“Ik heb technische bedrijfskunde in Twente gestudeerd. Om eerlijk te zijn is school nooit mijn roeping geweest. Ik was vooral met sporten bezig. Maar op een gegeven mo-ment moet je kiezen. Op de mid-delbare school had ik een decaan die tegen me zei: ‘Jeroen, je moet vooral doen wat je leuk vindt en dan komt alles goed.’ Een wijze les die ik ter harte heb genomen. Het is de rode draad in mijn leven geworden. Alles wat ik leuk vind, doe ik en dan komt het goed. Natuurlijk heb ook ik een baan gehad die me minder paste, maar dan ging ik snel op zoek naar iets anders.”“Met bedrijfskunde kun je alle kanten uit. Ik vond daarom dat ik een vak moest leren. Ben ik me gaan specialiseren op de financiële kant. Het afstuderen bij ons was zes maanden in een bedrijf een op-dracht doen; theorie aan de praktijk koppelen. Ik deed mijn opdracht bij Dresdner Bank in Frankfurt. Tijdens mijn afstudeerfeestje bood mijn begeleider bij de bank me een baan aan. Ik was trots: mijn eerste baan, en meteen in het buitenland, en zonder ooit gesolliciteerd te hebben. Prima, we gaan ervoor.”

Cultuurverschillen“Frankfurt was inspirerend voor een beginnende bankjongen als ik. Een financieel centrum, met veel banken en de ECB. Ik heb vijf jaar voor Dresdner Bank gewerkt, waar-van twee jaar voor dezelfde bank in Luxemburg. Ik werkte in Frankfurt in een internationale omgeving, met veel mensen die net als ik uit het buitenland kwamen. Bij Tennet is meer sprake van een Duitse be-drijfscultuur dan daar. Ik kon me soms wel wat verbazen over hoe mensen op straat met elkaar om gingen. Met Hessen moet je een beetje leren omgaan en dan heb je een heel leuke tijd daar. In Beieren, Hamburg of Berlijn schijnen de mensen meer outgoing te zijn.”“Ik had inmiddels een redelijke positie opgebouwd bij de bank. Dat ik toch besloot om terug naar Nederland te gaan kwam doordat mijn vriendin, nu mijn vrouw en met wie ik al sinds mijn studen-tentijd samen ben, niet kon aarden in Frankfurt. Dus moest ik kiezen:

mijn carrière verder uitbouwen bij de bank of met haar door. Dat was een makkelijke keuze. Zo ben ik bij een toeleverancier van de offshore olie- en gaswereld terecht geko-men, een middelgroot bedrijf in Hoofddorp. Ik werd daar rechter-hand van de CFO, dus ik kreeg heel veel verschillende dingen te zien, in tegenstelling tot mijn werk bij de bank. Maar voor mijn vak was het bedrijf misschien wel iets te klein. Ik kon er onvoldoende mijn ei kwijt. Als er een transactie was, had ik het heel druk, maar als ze geen financiering nodig hadden, zat ik duimen te draaien. Ik was in de dertig en wilde liever door, niet stilstaan.”

Perfect voor een treasurer“Na een tijdje bij een groot advies-bureau te hebben gewerkt, wat niet beviel – teveel uurtje factuurtje, zelf scoren, terwijl ik van teamwerk houd – en zes jaar bij ING finan-cieringen gedaan voor de offshore industrie – boeiend, tastbaar, maar door de ervaring die ik opbouwde uiteindelijk teveel op de automati-sche piloot, kwam er een headhun-ter langs met de vraag of ik TenneT kende. Geen idee. ‘Een staatsbe-drijf ’. Oh? ‘Opereert in een geregu-leerde markt’. Oh. ‘En ze hebben heel veel geld nodig’. Oh! Ik dacht: dit is mijn kans om een rentree te maken in het bedrijfsleven.”

“Hoe meer ik over TenneT las, des te inspirerender het werd. Een be-drijf dat aan het groeien is, steeds meer plannen heeft en enorm veel geld nodig heeft om zijn plannen te realiseren. Perfect voor een tre-asurer, want die mag voor dat geld zorgen. En tastbaar, dat vond ik al zo indrukwekkend aan de offshore industrie met z’n boorplatforms, drijvende productieplatforms en dergelijke. Die hoogspanningsmas-ten, je ziet ze in het hele landschap. Daar word ik helemaal blij van. Ik was inmiddels met mijn vrouw en twee dochtertjes van Voorburg naar

de Veluwe verhuisd, dus TenneT in Arnhem paste als een handschoen. Twintig minuten met de auto van huis naar werk, geen files. En meer tijd voor mijn gezin.”

In het middelpunt van de belangstelling“TenneT staat in het middelpunt van de belangstelling. Niet alleen in Nederland worden we nauwlettend gevolgd, ook door de – financiële – pers in Duitsland. We zijn daar hot, omdat wij een van de sleutelspelers zijn in de Energiewende; de over-gang naar een duurzame energie-voorziening mede als gevolg van de sluiting van de kerncentrales. Dat is een geweldige uitdaging voor ons. Zonder samenwerking op elk niveau in de organisatie kan dat nooit lukken. Dat viel me meteen op. In de bankwereld wordt ook wel samengewerkt, maar er is ook sprake van ellebogenwerk. Bij Ten-neT niet. Hier heeft ieder weliswaar zijn eigen rol en kerntaak, maar we zijn vooral bezig om samen dit be-drijf verder te brengen. Ik doe nu ook dingen die niet echt bij een tre-asurer horen. Dat je dingen doet die niet in je functiebeschrijving staan, is bij TenneT een vanzelfsprekend-

heid. Dat maakt dit een leuk bedrijf, in de onderlinge communicatie, de goede samenwerking en dat de mensen elkaar accepteren omdat ze elkaar nodig hebben. Dat zie je van de board tot in de lagen daaronder.”

Niet zeuren maar aanpakken“Ons verzorgingsgebied in Duits-land is veel groter dan wat we in Nederland doen, maar het aantal kilometers kabel dat we in beide landen beheren is ongeveer ge-lijk. In die zin is het dus niet een klein Nederlands bedrijf dat een grote meneer in Duitsland heeft gekocht. Ons investeringsniveau in Duitsland is wel groter dan in Nederland, maar het is eerder 60-40% dan 90-10%, zoals vaak wordt gedacht. In die zin is TenneT mooi in balans. Het Nederlandse en Duitse bedrijf zijn gelijkwaardig, en zo behandelen we elkaar ook. Er moet een gigantische klus worden geklaard, en dus is het: niet zeuren, maar aanpakken.”“TenneT heeft het Duitse stroom-net van E.On in 2009 gekocht met het doel om de energieprijzen in Nederland te kunnen gelijktrek-ken met de omgeving. Elektriciteit in Nederland was tot 15% duurder dan in grote delen van Europa. Dat was niet goed voor de concur-rentiepositie van het Nederlandse bedrijfsleven. Zaak was dus om de prijzen te nivelleren. Dat deed TenneT al met interconnectoren naar Engeland en Noorwegen – de

CV Jeroen Dicker2011 - heden: Group Treasurer TenneT Holding B.V.2005 - 2011: director Structured Finance / Offshore ING Bank, Amsterdam2004 - 2005: senior manager KPMG, Amsterdam2002 - 2004: corporate finance manager Bluewater Energy Services B.V., Hoofddorp1998 - 2002: vice-president Dresdner Kleinwort Wasserstein, Frankfurt am Main en Luxemburg1997: diploma Technische Bedrijfskunde, Universiteit Twente 1991: diploma Atheneum B, Sancta Maria Haarlem1972: geboren te Hillegom n

‘De gigantische investerin-gen die we in ons Duitse

net moeten doen, waren een paar jaar geleden niet te

voorzien’

‘De gigantische investeringen die we in ons Duitse net moeten

doen, waren een paar jaar geleden niet te voorzien’

‘We zijn hot in Duitsland, want we zijn een van

de sleutelspelers in de Energiewende’

Jeroen Dicker, Group Treasurer TenneT: “Dat je bij TenneT dingen doet die niet in je functie passen, dat is bijna een vanzelfsprekendheid.”

“Ik ben naar TenneT gegaan, omdat ik in het bedrijfsleven het beste tot mijn recht kom. Mijn overstap naar TenneT vorig jaar was een heel goede. En als je ziet wat er bij TenneT gebeurt en wat de toekomst brengt, weet ik dat ik hier jaren mijn ei kwijt kan. Als Group Treasurer ben ik onder meer verantwoordelijk voor het aantrekken van financiering voor de mega-investeringen die TenneT de komende tijd moet doen, met name in Duitsland. Naast de technische kant kan het aantrekken van kapitaal inmiddels tot het hart van het bedrijf worden gerekend. Daar-door heb ik deze onderneming in korte tijd goed leren kennen. Midden in de hitte van de keuken, daar zit ik.”

necties met het net op het vaste land moeten gaan aanleggen. Eén connectie kost grofweg 1 miljard euro. Om dergelijke grote investe-ringen in connecties verantwoord te kunnen doen, net als anderen dat in de windparken doen overigens, is er een gecoördineerde aanpak nodig. Dan kun je er bijvoorbeeld voor zorgen dat verschillende park-bouwers hun activiteiten clusteren, zodat er voor aansluiting maar één connectie nodig is. Omdat dat nu niet zo is, worden bouwaanvragen voor windparken apart gedaan en in verschillende gebieden in de Noordzee gedaan. Inmiddels heeft TenneT meer dan 5 miljard euro aan investments gecommitteerd, waarmee bijna de helft van het ge-wenste eindvermogen, in totaal 11 Gigawatt, wordt gedekt. Balans-technisch buitengewoon, natuur-lijk. TenneT is daarmee tot op he-den de grootste investeerder in de offshore Energiewende, en voor de offshore activiteiten op zoek naar co-investeerders. Er is veel inte-resse in de markt. Mitsubishi heeft zich inmiddels gecommitteerd aan co-investeringen in twee parken, met een optie op nog twee.”

Stroomopslag als toekomstmuziek“Nu ben ik een betrekkelijke leek – ik werk nog geen jaar bij TenneT – maar ik zou het een interessante ontwikkeling vinden als de offshore windenergie uit Noord-Duitsland zou kunnen worden opgeslagen om te kunnen hergebruiken, bij-voorbeeld in Noorwegen of in de Alpen en die energie dan te her-gebruiken. Er gaat ontzettend veel geld in zitten om dat allemaal aan te leggen, maar als zo’n opslag er eenmaal is, kan je daar honderden jaren mee verder en wordt het echt interessant. Dan hoef je met op-geslagen waterkrachtstroom ook geen kolencentrales meer standby te hebben. Met de huidige olieprijs en benzineprijs gaat het op een ge-geven moment lonen om nieuwe energievormen te zoeken. Dus als het ons lukt om grootschalig duur-zame energie te transporteren naar opslagfaciliteiten, kan er ontzet-tend veel. Er zijn ook ideeën om geothermische energie naar Eu-ropa te halen. Prima back-up voor als de windmolens niet draaien. En uiteindelijk kan dat zonder sub-sidies.” n

BritNed-kabel en de NorNed-kabel – maar na de koop van het Duitse net profiteren we nu allemaal van dit gelijke speelveld. En zo zijn er meer voordelen te noemen.”

Balanstechnisch buitengewoon“Voor de aankoop van het Duitse netwerk is alles meerdere keren doorgerekend en gestaafd, ook door externe adviseurs en met medewe-ten van onze aandeelhouder, het ministerie van Financiën. De bedra-gen die we daarna in ons Duitse net zouden moeten investeren waren groot maar wel te overzien. Niet te voorzien was natuurlijk dat Angela Merkel en haar regering een paar jaar later zouden besluiten om alle kerncentrales te sluiten en maxi-maal in windenergie te investeren. En de Duitse overheid wil die wind-parken het liefst niet in de Wadden-zee, maar op tientallen kilometers van de kust.” “Ineens praat je over een gigantisch en wereldwijd innovatief project waarvoor we een veelvoud aan con-

Energie Actueel, jaargang 15, nr 11 • dinsdag 25 september 2012 7

Pierre Bartholomeus (DNV KEMA Energy & Sustainability)

‘Nederlandse gaskennis opent deuren in het buitenland’

(Pagina 3)BUITENLANDNieuwsEP-leden: ‘Akkoord had beter gekund, maar was het hoogst haalbare’

DOOR JAN SCHILS, BRUSSEL

Merkies: “Nu blijft het alleen bij inspanningsverplichtingen voor de overheid en elektriciteitsbedrijven. De belangrijkste maatregel voor overheden is de verplichting voor centrale overheden, die slechts 10 procent van alle gebouwen in de EU beheren, om jaarlijks 3 procent van hun gebouwen energie-efficiënt te renoveren. Het Commissie-voor-stel om ook de lokale overheden daartoe te verplichten, haalde het niet. Daarmee verwatert de ambi-tie van de Commissie om ook de lokale overheden te stimuleren tot het scheppen van honderdduizen-den banen. De verplichting voor energieleveranciers om elk jaar 1,5 procent minder energie te leveren, is de belangrijkste maatregel voor de private sector. Deze doelstel-ling stimuleert energiebedrijven om consumenten beter in te lichten over besparing. Naast hun rol als leverancier zullen ze dus ook in-formatie moeten verschaffen over

Omzetten in nationale wetgevingDe 27 lidstaten van de EU krijgen achttien maanden de tijd om de nieuwe Europese besparingsrichtlijn in nationale wetgeving om te zet-ten. De regeringen moeten ook indicatieve streefcijfers vastleggen over hun energiebesparingsmaatregelen en een nationaal plan opstellen. De Commissie zal die plannen beoordelen en zonodig bijstellingen kunnen eisen. n

Burgemeester New York voert actie tegen kolencentrales

DOOR FRANK KOOLS

Nieuw is de campagne ‘Voorbij Steenkolen’ niet. Ze werd in 2002 opgezet door de Sierra Club, een vooraanstaande natuurorganisa-tie in Amerika. Maar ze kreeg pas echt vleugels toen de zakenman en huidig burgemeester van New York, Michael Bloomberg, die re-cent omarmde. Via zijn privé-fonds voor goede doelen steekt Bloom-berg, ooit een prominent lid van de Republikeinse partij, 50 miljoen dollar in ‘Voorbij Steenkolen’.

Vuist makenDe campagne organiseert lokale comités, die actie voeren tegen oude kolencentrales en vóór schone energie. Ook financiert ze juridi-sche procedures tegen energiebe-drijven met oude centrales. Dankzij Bloombergs schenking kan ‘Voor-bij Steenkolen’ veel meer vuist ma-ken. Eerst voerde zij actie in slechts 15 staten, nu in 45. ‘Voorbij Steen-

Vervolg van pagina 1

Met de economische crisis en de kosten van de implementatie van de energie-efficiencyrichtlijn in het achter-hoofd zijn verschillende EU-lidstaten en parlementsfracties in Straatsburg op de rem gaan staan, tot ongenoe-gen van vooral de socialisten en de groenen. Europarlementslid Judith Merkies (PvdA) is kritisch maar geeft toe, dat er al met al niet meer in zat. Ook Gerben Jan Gerbrandy (D’66) is die mening toegedaan.

bijvoorbeeld isolatie van gebouwen en zuinig gebruik van energie.”

Meer opdrachten“We kunnen de conclusie trekken dat dit akkoord, ook al had het beter gekund, het hoogst haalbare was”, stelt Merkies. “Voor bouwbedrijven betekent meer energie-efficiency renovatie, dus méér werk voor deze stilliggende sector. Ook de installa-teurs van zonnepanelen zullen meer opdrachten krijgen. Deze richtlijn pakt dus niet alleen de stijgende energiekosten aan, maar zorgt ook voor banen en investeringen.” Mer-kies hoopt wel dat de nieuwe rege-ring in Nederland ambitieus zal zijn in de uitvoering van deze richtlijn en mogelijkheden ziet om banen te scheppen. “Deze richtlijn is een eerste stap naar het verhogen van de energie-efficiency in de lidstaten, maar vraagt om nog veel meer actie. Zo kan de kleinschalige, decentrale energieopwekking heel wat winst opleveren, doordat minder energie verloren gaat door transport. Ook in de Energy Roadmap moet aandacht zijn voor verdere maatregelen voor energiebesparing.” Gemiste kansOok collegaparlementariër Ger-brandy vindt het niet halen van de 20 procent energiebesparing tegen 2020 een “gemiste kans.” Volgens hem is dat mede de schuld van de

Nederlandse regering. “Vriend en vijand zijn het erover eens dat energiebesparing grote winst op-levert. Niet alleen voor het milieu, ook financieel. Want energie die je bespaart, hoef je niet op te wek-ken. Die kost geen geld en levert geen CO2-uitstoot. Tel uit je winst. Bedrijven die zuiniger produceren, zijn goedkoper en versterken hun concurrentiepositie. Zie daar het grote economische belang.”Ook Gerbrandy zwakt zijn aan-vankelijke kritiek dus wat af. “De nieuwe richtlijn is beter dan de vo-rige. Ze straalt meer daadkracht uit. We zijn er echter nog lang niet. Een bindende doelstelling van 20 pro-cent energiebesparing had net dat extra zetje kunnen geven.” n

Europarlementslid Judith Merkies (PvdA): “Deze richtlijn pakt niet al-leen de stijgende energiekosten aan, maar zorgt ook voor banen en inves-teringen.”

Europarlementslid Gerben Jan Ger-brandy (D66): “Vriend en vijand zijn het erover eens dat energiebesparing grote winst oplevert. Niet alleen voor het milieu, ook financieel.” Tegen 2020 moet eenderde van alle bestaande kolencentrales van Amerika

dicht zijn. Dat is het doel van een actiecampagne die mede geleid en gefi-nancierd wordt door zakenman en burgemeester van New York Michael Bloomberg.

kolen’ was aanvankelijk gekoppeld aan het klimaatprobleem. Maar dat is in de Verenigde Staten zo omstre-den geraakt dat de Sierra Club en Bloomberg daar weinig naar ver-wijzen. De campagne vecht officieel tegen de luchtvervuiling door kolen-centrales en de ziektes die daaruit voortkomen. Roet en astma staan centraal, niet CO2.

Volksgezondheidskwestie“Dit is een volksgezondheidskwes-tie, die vergelijkbaar is met acties om het roken tegen te gaan of ma-laria te bestrijden”, stelde Bloom-berg onlangs. Hij verwees ook naar zijn strijd tegen het wapenbezit in steden. Elk jaar doden vuurwa-pens kinderen en die kennen we bij naam, zei hij. “We kennen niet de namen van de kinderen die door kolen worden gedood. Maar die zijn er ook.” Bloomberg stimuleert als burgemeester overigens ook het gebruik van schone energie in New York.

Publieke drukVolgens ‘Voorbij steenkolen’ kan het sluiten van één enkele kolen-centrale het vroegtijdig overlijden van 29 Amerikanen voorkomen. Het zou ook 47 hartaanvallen sche-len en 146 ernstige astma-aanval-len voorkomen. De campagne zegt dat mede door publieke druk, die zij hielp organiseren, en juridische stappen al 124 kolencentrales dicht zijn gegaan dan wel een sluitings-datum hebben. Om tegen 2020 daadwerkelijk eenderde van alle kolencentrales buiten dienst te stellen, heeft de campagne nog 398 centrales te gaan. Dat is een uiterst ambiti-eus doel. Maar Bloomberg en de Sierra Club hebben de wind in de rug. De regering-Obama maakt het met strengere milieueisen voor de energiesector financieel heel on-aantrekkelijk om oude centrales open te houden. Bedrijven bouwen op dit moment veel nieuwe gascen-trales omdat Amerika veel en goed-koop aardgas heeft. In de ogen van de Sierra Club is dat geen goede ontwikkeling. Amerika zou direct van kolen op schone energiebron-nen moeten overstappen. n

Michael Bloomberg: “De campagne ‘Voorbij steenkolen’ is een volksgezondheidskwestie.”

Frankrijk wil bezuinigen op energie door tarieven te verhogen

DOOR JAN VAN ETTEN, PARIJS

In eerste instantie blijft het gemid-delde energiegebruik de norm. Mensen die onder dat gemiddelde zitten van hun rekeningen over de afgelopen maanden, komen in aan-merking voor een korting van 8 pro-cent. Franse consumenten met een bovengemiddeld verbruik moeten 8 procent méér betalen. Op den duur kunnen die percentages toenemen tot 25 procent. Soortgelijke regelin-gen kunnen ook volgen voor andere energiebronnen als flessengas of hout, en voor drinkwater.

Controle belastingdienstIn principe gelden als normen een goed geïsoleerde woning, gestookt op 19 °C, het aantal bewoners, en

bijvoorbeeld de plaats ervan. De Jura tegen de Zwitserse grens is het koudste stuk van Frankrijk, en Nice of Biarritz zijn veel warmer, dus minder energieverslindend. Maar uiteindelijk gaan ook de wijze van verwarming van de woning en welke elektrische apparaten er staan spe-len. De bedoeling is dat die worden aangemeld op de jaarlijkse belas-tingaangifte. Die controle door de belastingdienst gaat de oppositie veel te ver: een inbreuk op de privacy.Helemaal nieuw is dit overigens niet. Twintig jaar geleden moesten de Fransen ook aangeven of ze een boot hadden, een buitenhuis, een tweede auto en of ze lid waren van een golfclub, en werden ze belast op grond van deze ‘uiterlijke tekenen van welvaart’. Maar er zitten andere

adders onder het gras, waar niet al-leen de oppositie over valt. Eén op de drie Fransen woont momenteel in een tochtgat. Als ze huurder zijn, is het niet aan hen om de woning be-ter te isoleren, maar aan de eigenaar. Die maakt daar waarschijnlijk geen haast mee. Blijft dat de huurder wel opdraait voor de dan mogelijk uit de hand lopende energierekening. Veel eigenaren hebben verder ook de middelen niet om hun eigen, dik-wijls oude woning beter te isoleren of te voorzien van een nieuwe, min-der energieslurpende verwarming. Uiteindelijk kan de maatregel zo voor de minst bedeelden averechts uitpakken. Daar is ook de landelijke consumentenbond UFC-Que choisir op bedacht: “Die mensen moeten niet gedwongen worden midden in

de winter een paar uur per dag de kachel uit te draaien om binnen hun energietarief te blijven. Dat is geen oplossing”, aldus een woordvoerder.

KasteelFrankrijk is het enige land in Europa dat op deze manier denkt te komen tot energiebesparing. Alleen Japan en Californië kennen een soortge-

lijk systeem. De Franse pers meldt inmiddels uitvoerig hoe het er bin-nenkort uit gaat zien: een tv-toestel, een computer, een wasmachine, een ijskast en een centrale verwarming op gas of elektriciteit vallen binnen het goedkoopste tarief. Een tweede tv, een tweede computer of een vries-kist brengt de energiegebruiker in de categorie ‘comfort’. Als er nog eens

Om de Fransen aan te zetten tot energiebesparing moeten er binnen drie jaar drie oplopende gas- en elektri-citeitstarieven komen: één voor het meest noodzakelijke gebruik, één tarief voor ‘comfort’ en een derde tarief voor overbodig energieverbruik. Dat is in grote lijnen de strekking van een wetsontwerp van het socialistische kamerlid François Brottes, dat naar verwachting eind dit jaar door het parlement komt. Dat gaat niet zonder vuurwerk, want de (centrum)rechtse oppositie staat op zijn achterste benen.

elektrische luiken of garagedeu-ren bijkomen, laat staan een airco, gaat de deur wagenwijd open naar de categorie overmatig energiever-bruik. Ongetwijfeld komt in het parlement ook de grootte van de woning aan de orde, waar tot nu weinig over bekend is. Het lijkt dus minder gunstig om op dit moment in Frankrijk een kasteel te kopen. n

8 Energie Actueel, jaargang 15, nr 11 • dinsdag 25 september 2012

OPINIEAl diverse malen is in deze kolom-men aandacht besteed aan de ver-duurzaming van de elektriciteits-voorziening. Daarbij is uiteengezet dat de transitie naar een duurzame, toekomstbestendige energievoorzie-ning leidt tot een substitutie van fos-siele brandstoffen door elektriciteit. Dit toekomstperspectief laat onver-let dat op dít moment in Nederland door eindverbruikers circa tweemaal zoveel energie wordt verbruikt als aardgas dan als elektriciteit. Voeg daarbij het feit dat van de verbruikte stroom tweederde deel uit aardgas wordt geproduceerd en het is dui-delijk dat gas een essentiële rol blijft spelen in onze energievoorziening. Conclusie: niet alleen met kracht in-zetten op verduurzaming van onze elektriciteitsvoorziening, maar ook op die van onze gasvoorziening.

Net als groene stroom wordt duur-zaam gas geproduceerd uit onuit-puttelijke, hernieuwbare natuur-lijke hulpbronnen. (Bio)gas wordt gewonnen uit plantaardige en dierlijke biomassa via vergisting of vergassing. Na productie wordt bio-gas in het energiesysteem gebracht door het te ‘verstromen’, ofwel om te zetten in elektriciteit door ver-branding in een gasmotor, of door het in te voeden in het openbare gasnet. Biogas met de specificaties van aardgas, dat wordt ingevoed op openbare gasnetten, wordt groen gas genoemd.

Het voordeel van invoeding van bio-gas als groen gas in het net is dat de volledige energie-inhoud van het gas kan worden benut. Bij verstro-men geldt dat slechts de helft van de energie-inhoud van het verbran-de gas wordt omgezet in elektrici-teit. De andere helft wordt omgezet in warmte. Wanneer die niet nuttig wordt gebruikt, gaat de helft van de energie-inhoud van het biogas dus verloren. Wanneer het biogas op het gasnet wordt ingevoed, kan de volledige energie-inhoud worden gebruikt voor zaken als ruimtever-warming en voedselbereiding. Het als groen gas invoeden van biogas op het openbare gasnet is niet zo eenvoudig. Zo komt in bio-gas waterstofsulfide voor, een giftig gas dat wanneer het in aanraking komt met water en zuurstof rea-geert tot het al evenzeer gevaarlijke zwavelzuur. Daarnaast kunnen zich in biogas elementen bevinden die de kenmerkende geur van aardgas maskeren en kan de verbrandings-waarde van biogas afwijken van die van aardgas. Dit kan ertoe leiden dat de waakvlam van oudere gastoestel-len dooft, wat leidt tot gasuitstroom met alle veiligheidsrisico’s van dien.

Een afwijkende verbrandingswaar-de leidt ook tot problemen bij het afrekenen. Gasmeters meten het afgeleverde volume; door dit te ver-menigvuldigen met de op een cen-traal punt gemeten verbrandings-waarde per volume-eenheid kan de hoeveelheid geleverde energie

worden vastgesteld en gefactureerd. Op het moment dat er biogas met een afwijkende verbrandingswaarde wordt ingevoed, wordt dit vermengd met het uit het gastransportnet af-komstige aardgas. De verbrandings-waarde van het bij de verbruikers afgeleverde gas is dan niet langer be-kend en een volumemeting kan niet meer worden vertaald naar de afge-nomen en in rekening te brengen hoeveelheid energie. Dit alles noopt tot een zoektocht naar de specifi-caties waaraan biogas zou moeten voldoen. Zoals vaker in de energie-voorziening geldt, moet daarbij een evenwicht worden gevonden tussen de polen van de drieslag betaalbaar, betrouwbaar en duurzaam.

De netbeheerders zijn bij uitstek de partij om in deze zoektocht het voortouw te nemen. Zij hebben de-cennialang ervaring met transport en distributie van aardgas en het bewaken van de gaskwaliteit. Ze zijn goed bekend met de materialen waaruit gasnetten zijn opgebouwd. Bij het uitvoeren van hun wettelijke taken dienen zij op grond van de Gaswet het belang van een duur-zaam, betaalbaar én betrouwbaar functioneren van de gasvoorziening in hun overwegingen te betrekken. Netbeheerders hebben er geen enkel belang bij om onnodig strin-gente eisen aan groen gas te stellen en lopen reputatie- en aansprake-lijkheidsrisico’s wanneer zij dat wel zouden doen. En noch netbeheer-ders, noch marktpartijen zijn gebaat bij onveilige situaties of zelfs onge-vallen, storingen in de gasvoorzie-ning of problemen met afrekenen, noch bij enige geruchtenvorming dienaangaande.

De weinig enthousiaste reactie van marktpartijen op de door de netbe-heerders opgestelde voorwaarden voor invoeding op hun gasnetten en de specificaties die gelden voor groen gas wekken in het licht van het voorgaande bevreemding. De marktpartijen lijken het nodig te achten om de in concept door de netbeheerders opgestelde voor-waarden en specificaties uit ten treure te bediscussiëren, voortdu-rend dezelfde en nieuwe vragen te blijven stellen en zelfs de intenties en drijfveren van de netbeheerders in twijfel te trekken. Om dan vervol-gens te klagen dat het zolang duurt tot de netbeheerders de voorwaar-den en specificaties afronden en de markt weet waar men aan toe is. Misschien is de onderliggende drijf-veer van de marktpartijen dat zij graag hadden gezien dat de net-beheerders meer ruimte hadden gegeven aan ‘betaalbaarheid’ en daartoe hadden ingeleverd op be-trouwbaarheid en veiligheid van de gasvoorziening. Dat is echter in nie-mands belang. Op langere termijn is het potentieel van duurzaam gas ongekend. Het getuigt van weinig visie dit potentieel in de waagschaal te stellen door risico’s te nemen ten aanzien van veiligheid en be-trouwbaarheid. Goedkoop op korte termijn is dan duurkoop op langere termijn!

Han Slootweg is deeltijdhoogleraar Smart Grids aan de Technische Uni-versiteit Eindhoven en werkzaam bij een regionale netbeheerder.n

Goedkoop is duurkoopKostbare stenenMet het Japanse voornemen om kernenergie uit te faseren, neemt ongetwijfeld het belang van ver weg gelegen rotsblokken toe, ze-ker als deze een significante bij-drage leveren aan de ruime afbake-ning van de economische zone. De grens van de Japanse economische zone perkt tegelijkertijd de ambi-ties in op grondstoffen- en ener-giegebied van de grote westerbuur en vormt ook de scheidslijn van waaruit de VS strategisch de boel in de gaten kan houden. Ziehier het mechanisme van een oplaaiend regionaal conflict met geopolitieke dimensies.

Het besluit van Japan om de rol van kernenergie op termijn te ver-vangen door duurzamere ener-giedragers is vooral bedoeld om de publieke opinie rijp te maken voor het toch weer opstarten van de eerder stilgelegde centrales. Na de oliecrisis van 1973 werd de im-portafhankelijkheid van het ener-giearme Japan opgevangen door de ontwikkeling van een aanzien-lijke kernenergie-industrie. Deze voorzag in ongeveer eenderde van de stroomproductie. De lange pe-riode van uitfasering maakt van de nucleaire sector in Japan echter op slag een krimpende industrie, waar tot voor kort nog met aanzienlijke groei rekening werd gehouden. Na de Fukushima-ramp werden uitein-

delijk alle kerncentrales stilgelegd voor veiligheidsinspecties. Tussen mei en juli van dit jaar stonden alle centrales stil; in juli werden onder groot protest twee centrales weer opgestart. Vraagmanagement en de opwekking van stroom met ge-importeerde fossiele brandstoffen heeft vooralsnog grote problemen in de energievoorziening voor-komen. De importen van vooral LNG stegen aanzienlijk. Japan fun-geerde als een ware LNG-spons, waardoor de tegenvallende vloei-bare gasvraag in andere importe-rende landen ruimschoots werd gecompenseerd. De Japanse hon-ger naar fossiele brandstoffen zal toenemen, ondanks de opbouw van duurzame capaciteit, naarmate de daad bij het woord moeten wor-den gevoegd. Het belang van het ontwikkelen van eigen productie neemt toe en daarmee het belang van het behoud van soevereiniteit over de rotsblokken waaronder olie- en gasvoorraden worden ver-moed. Sinds in 1969 gewag werd gemaakt van olie en gasvoorraden in het gebied rond de Senkaku/Diaoyu-eilanden, worden deze ook geclaimd door China en Taiwan.

ChinaHet belang van het vinden van eigen olie- en gasvoorraden is ook groot voor China. In alle projecties van het energiegebruik van China in de komende decennia valt de enorme groei van de olie-importen op. De handelsbalans zal er een meta-morfose door ondergaan. Iedere binnenlandse bijdrage van energie-dragers aan de energievoorziening is meegenomen om de oplopende olierekening te compenseren. Zo-lang het succesvol exploiteren van

de schaliegasvoorraden niet zeker is, blijft de potentie van offshore winning een belangrijke andere mogelijkheid om de importquote te beheersen. Zeker nu de econo-mie steeds meer moet groeien op basis van binnenlandse vraag zal de groeiende import van energie zwaarder gaan wegen.

SchermutselingenIn de afgelopen jaren zijn er ver-schillende schermutselingen ge-weest met landen die grenzen aan de Zuid-Chinese Zee over de de-marcatie van de economische zone en de soevereiniteit over eilanden en riffen voor de kusten. Eerder waren er ook al conflicten over der-gelijke eilanden of groepen eiland-jes en riffen in de Oost-Chinese zee tussen China, Taiwan en Japan. Sommige van deze conflicten rei-ken terug naar pijnlijke delen van de geschiedenis in de onderlinge relaties. Andere conflicten komen eerder voort uit de regionale ambi-ties van China, terwijl het bestaan van China en Taiwan verschillende definities van de omvang van de economische zone impliceert. Op grond van oude claims beschouwt China beide Chinese Zeeën min of meer als een eigen binnenzee. Het heeft enkele landen in Zuidoost-Azië al tot nauwere samenwerking verleid in het exploiteren van de offshore energievoorkomens om de druk van China samen te weer-staan. Helaas biedt het UNCLOS, de VN-conventie van het recht van de zee, geen afdoende oplossing voor het conflict, noch zullen Japan en China, overtuigd van het natio-nale gelijk, gauw de gang naar arbi-trage maken.

Licht ontvlambaarIn Europa, wellicht door de preoc-cupatie met de eigen sores, werd Azië in de afgelopen jaren voor-

DoorCoby van der Linde

Energie Actueel is een driewekelijkse uitgave van de vereniging Energie-Nederland.

Energie Actueel verschaft nieuws, achtergronden en opinies uit de wereld

van energie en aanverwante bedrijfstakken.

RedactieadresEnergie Actueel

Postbus 8346800 AV ArnhemTel. 026-3569 417

e-mail energie-actueel@energie-nederland.nlHoofdredactie

Anne Sypkens SmitBladmanagement & eindredactie

PACT Mediaproducties BV, Den HaagRedactie

Noud Köper, Sjoerd Marbus, Sander SchildersCorrespondenten

Henk van den Boom (Barcelona),Elro van den Burg (Warschau),

Jan van Etten (Parijs), Jan van Hoof (Frankfurt),Frank Kools (New York), Jan Schils (Brussel),

Arjan Schippers (Londen), Wim Verseput (Kopenhagen)

Lay-out & opmaakDo Company, Rotterdam

Druk & DistributieSenefelder Misset Grafisch bedrijf bv,

DoetinchemAbonnementen

Energie Actueel wordt kosteloos toegezonden aan personen in dienst van bedrijven die lid zijn van Energie-Nederland of Netbeheer Nederland,

in dienst van de overheid of hoger onderwijs-instelling en aan openbare bibliotheken.

Overige geïnteresseerden kunnen zich abonneren.Een jaarabonnement kost € 99,-

Losse nummers € 6,50Alle bedragen zijn inclusief BTW.

Abonnementsgelden worden namens de uitgevers geïnd door Abonnementenland, Heemskerk.

Opzeggingen - uitsluitend schriftelijk - twee maan-den vóór ingang van het nieuwe kalenderjaar aan:

Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem Adreswijzigingen kunnen worden

doorgegeven aan: energie-actueel@energie-nederland.nl

Advertentie-exploitatieAndré van Beveren,

Recent BV, Postbus 17229, 1001 JE AmsterdamPrins Hendrikkade 77 b, 1012 AE Amsterdam

t 020 3308998, f 020 4204005andre@recent.nl

Overname van artikelen uitsluitendtoegestaan na toestemming van

de hoofdredactie.ISSN 2211-6230

Abonnement op

Vul de bon volledig in en stuur zonder postzegel naar:Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem

Ik abonneer mij op Energie ActueelEen abonnement kost €99,- incl. 6% btwIk verzoek om kosteloze toezending van Energie Actueel, omdat ik werk bij:

een bedrijf dat lid is van Energie-Nederland de overheid een hoger onderwijsinstelling

Titel(s)

Voorletters en naam M / V

Functie

Telefoonnummer

E-mail

Naam organisatie/bedrijf

Afdeling

Postadres* Locatiecode

Postcode/woonplaats

Aard van het bedrijf* Tevens factuuradres.

Ik ontvang Energie Actueel graag op onderstaand privéadres**

Adres

Postcode/woonplaats** Bij ontvangst op privéadres ook altijd de gegevens bedrijf, incl. postadres, invullen.

Datum Ordernr. btw-nr.

Handtekening

ENERGIEActueel

25-0

9-20

12

Energie

ENERGIEActueel

gesteld als een baken van rust en groeiende welvaart. Er bestond weinig aandacht voor de geringe onderlinge samenwerking en het wantrouwen tussen enkele landen. De positie van Taiwan was een oud probleem en de schermutselin-gen tussen Japan, Rusland, Korea, China, Taiwan, Filippijnen, Viet-nam en Maleisië vaak niet meer dan een krantenkop. Echter, met de groei van de offshore olie- en gasindustrie zijn ook de conflicten toegenomen over de afbakening van de exclusieve economische zones in het gebied. Initiatieven van Maleisië om de reserves in be-twiste gebieden gezamenlijk te ex-ploiteren, hebben alleen resultaten opgeleverd tussen de landen van de ASEAN, maar niet in conflicten waar China ook partij is. China pre-fereert een bilaterale benadering. Het opgelaaide conflict met Japan over de Senkaku/Diaoyu-eilanden is vooral ernstig omdat nationale sentimenten de situatie licht ont-vlambaar hebben gemaakt.

VoorzieningszekerheidDe VS hebben enige jaren geleden de strategische aandacht om veler-lei redenen verlegd naar Azië. Daar lijken ze nu de handen vol te krij-gen met het bezweren van allerlei conflicten. Voorzieningszekerheid van energie is een centraal onder-deel van de strategische agenda van veel Aziatische landen, die door het langzame afscheid van nucleaire energie in Japan en de onzekerhe-den over de rol en omvang van duurzame vervangers, de komende jaren alleen nog aan belang zal winnen. Wordt vervolgd.

Coby van der Linde is hoofd van het Clingendael International Energy Pro-gramme en hoogleraar Geopolitiek en Energiemanagement aan de Rijksuni-versiteit Groningen. n

DoorHan Slootweg