Emre Kongar - 12 Eylül Kültürü

8/22/2019 Emre Kongar - 12 Eyll Kltr

1/301

EmreKon&ar

12 EyllKltr

kutuphaneci - eskikitaplarim.com


2/301


3/301

Em oa

12 Eyll Kltr(Kltr zeine 4)

R bv


4/301

Birin Basm: Hazran (Say Yay.)kini Basm: Kasm nc Basm Nisan

Kapak mer Erduran

ISN

Rz v v

: Fx:


5/301

NSZ

Trkiye de yine inanlmaz eyler oluyor. Bir yandan ii sendikalarnn ve partilerinin mallarna el konuyor, te yandan batm irketlerve bankalar devlet eliyle "kurtarlyor. in garibi btn bunlar liberalizm adna aplyor.

Yine bir yandan Atatrk'n kisel vasiyeti deitiriliyor, kurdu

u kurumlara el konuyor, te yandan devletin memurlarna SuudiArabistandaki dinci Rabta rgtnden maalar deniyor. stelik

bunlar da Atatrklk adna yaplyor.Gei dnemi Trkiyesi nasl bir manzaraya sahip? Bu Trki

yede, ii, aydn, kad gen gibi kesimler ne durumda? Bu Trkiyenin gndemindeki sorunlar nelerdir? Bunlar gelecek yllara naslyansyacak? Eyll Hareketini ksa dnem bir makro deime modeli erevesinde alglamak olanakl m?

te bukitaptaki yazlar bu sorulara yat aryornk bu temel soru ve sorunlara eilmeden, gei dneminde

olup bitenlri anlamak olanakl deil.Kitabm bir "Giri ve bir "Sonu blm dnda "Kesimler ve

"Sorunlar olarak ikiye ayrdm. Kesimler blmnde i, Kadn,Aydn ve Gen gruplarn incelemeye altm Sorunlar blmndeise bir ksm "eitim gibi evrensel, bir ksm da "ikence gibi, genel

likle gei dnemlerinde ortaya kan zel sorunlara eilmeye altm Bu blmleme srasnda, da nce gelitirdiim bir deimemodli iin de baz ipular belirlemeye dikkat ettim.

Bu blmler ve al blmler hepsi "gei dneminde yazlm olmakla birlikte, aslnda farkl zamanlarda oluturulmu yazlardr. Fakat hepsindeki esas yaklam, sulayc ve mahkm edici olmaktanok, sorunlar ve insanlar anlamaya alan ve hogry gelitirme

ye ynelen bir abadr.Trkiye de olaylar oluyor Hatalar yaplyor Aclar ekiliyor. Sonra bunlarn hepsi unutuluyor. Bu kitab bir dneme tanklk edebilmiolmak umuduyla oluturdum.


6/301

Dikkatli bir gz bu kitapta yalnz "zl bir dnmi" dil Trkiynin gnl nitliklrini d yakalayacaktr. nk gi dnmlrinin bu dnli sklamasn altnda tml yapsal zllklrimiz yatmaktadr

Eyll harkti aslnda bir "dim" olayn smgliyorduToplumlarn tarh iindki dimlri gnllikl ancak yzylla

r kapsayan uzun dnmli rtim biimi dimli biimind alglanabilmktdir.

Oysa hr toplum hr an dimkt olduuna gr dimningrk filizlri grks bizzat dim srci hr an yani ksa dnmliolarak da yaamaktadr

Bn grk Topumsa Dee Kuama ve Tkye Geektabmda grks mpaatouktan Gnmze Tkye'nn Topumsa aps kitabmda bu ksa dnmli dimlrin dinamiini yakalamaya altm.

Bilindii gibi toplumsal dimnin asl dinamii insann doail olan ilikilrindn oluan tknoloji il insann insan il olan ilikilrindn oluan idolojinin tkilimindn ya da likisindn doar

nsanlk tarihi asndan tknoloji-idoloji ilikisinin grli dngnoktalar da vardr. Bu dng noktalar kuuu v deme dnmi ddiimiz idolojik dnmlrdir Tarihsl oluum iind nokta nitliitayan bu iolojik dnmlr aslnda bir insann mrn aan zamanksimlrini kapsarlar.

Bu grli dng noktalar aslnda kndi ilrind d aamalara blnrlr Bu aamalar tepk bmenmes ktda ee geme, 3) uy-guama v 4) kuumsaaa olarak zorunlu bir sra il birbirlrini izlrlr.

Hr idolojik dnm kndindn bir soraki dnm gr kuuudne kndindn i ncki dnm gr d deme dnmidir. Hridolojik dnm kndindn ncki dnm tarafndan yaratlr v kndindn sonra glck bir dnmi ortaya karr. Bu adan hr olojik dnmin tpki biimlnmsi aamas bir ncki dnmin kurumsallama aamas il kurumsallama aamas da bir sonraki dnmin

tpki bimlnmsi aamas il akr.Biry kndi yaam iind ancak blli bir ya da birka aamaya ta

nk olabilir. Byl bir a da iki aama is tarihin gnl glim izgisin oranla hmn hmn hibir anlam tamaz. Oysa hr aama blli


7/301

ideolojik dnemlr iinde bir anlam tar. Belli greli denge noktalarn simgeleyen ideolojik dnemler ise; art arda dizildileri zaman insan-doa ve insaninsan eliisinin zlme srecini belirleyen birgenel eilim erisi oluturur.

Aslnda bu sonsuza uzanan bir eridir. nk her iki elikininde zlmesi ancak sonsuz (mekn olarak da, zaman olarak da sonsuz) bir boyutta s konusudur Bu arada hi kukusuz bugnden grebildiimiz bt retim biimleri de alacakr.

Ad geen kitaplarmda gelitirmeye alm bu modele gre 2Eyll iki ayr dan kavramlarmak olanakldr.

Birinci olarak 2 Eyll, kendi iinde btnl olan bir deime

dnemi biiminde ele alnabilir. Bu durumda, 2 Eyll Dneminin,"Tepki Biimlenmesi", "ktidar Ele Geirme", "Uygulama", "Kurumsallama" aamalarndan sz edilebilir.

Aslnda byle bir zmleme oldua ilgin olacak ve bize belkide yeni perspektifler kazandrabilecektir

kinci olarak, 2 Eyll', kendinden daha byk bir "Deme Dnemnin, drt aamasndan biri olarak grme olanakldr. Bu du

rumda, 2 Eyll, bir deime dneminin ikinci aamas olan "ktidarEle eirme"ye karlk olmaktadr.Bu ikinci zmleme modeli yle bir manzara izmektedir: (Bu

zmlemenin temel ilkelerini teki kitaplarmda gelitirmeye alm iin, burada ok ksaca deiniyorum). Cumhuriyetin Kurulu Dnemi 87li yllarda balayan ve 97li yllarda sona eren yz yllk

bir dnemdir Bu dnemin son aamas olan "Kurumsallama" aamas, 9lerde balayp, 9'larda orua ulaan ve 97'lerde biten bir sreci kpsar.

Kurulu dnemini izleyen deime dneminin il aamas olan"Tepki Biimlenmesi, kurulu dneminin "Kurumsallama Aamas" ile ak iin, 998 aras, ayn zamanda, deime dneminin de balad ve bu dnemin, "Tepki Biimlenmesi" amasnn ortaya kt devre olmaktadr.

te bu ereve iinde 2 Eyll, deime dneminin ikinci aamas

olan, "tidara El Koyma" aamasn simgelemektedir.Bu konuda da ayrntl bir zmleme denemesini daha erdeki

yllara brakyorum.n 2 Eyll henz dha ok scak. Bu cakl iinde toplum


8/301

a kar a belk be e kka blel eel br eerlereye har el (Be ke har heyr aa blaa kkcl e ke e e yaa ve k yarak ekle br e hakka el leelere el akl larak yapablece ryr aece. Ve brlaay kycla re paylayr)

Ye e 12 Eyl e ra evree ya pla lp belere aklk eerke ke kr el ekelereer ee arlk ver.

Kaca Krl ve Dee eler brbrler le al yap elj y ve eklj llere re

kayee eelrler. (B k a ayrl erler ek kaplara elr.)

B eee e 12 Eyll hakkak leler laakl e b eere kark lacak bller al bler ve yalarhae ele

Pek al larak laylar ak e yal la b kapakyaarla arl br el erevee yaplacak leeler ara

a a br aka yk a e aa erek alalar pek k pc var.Sayr k kkal br kyc 12 Eyll Hareke e

j al yap ya ve haa ere pek raeklj kak eerlerleer aa pek k pc klaylka yakaayacakr.

B plar rleyra be y alaaa eekr

12 Mar 1987Caall abl


9/301

KNC BSM NNSZ

12 Eyll Dnmnn l gt Eyll ve S l tbmnn bmn yprn nmn l nnyl yymlymm toplm ym h lm B ylrn b blm12 Eyll Dnmn yklrm l lgl. n ntln.

nyorm b ylrl brlt Dnm h y lglm olyl

Ktbn n bmn n trm Ylrn gnl n ltrl ypml lgl ol n Kltr rn nn 4.tb olr oyy nyor

Bgn 12 Eylln yl Dmrl Cmhrbnl mmn otryor. yt grm vtolnn Erl nn yn br

nm r Bbn Yrml yptm hrn gr gb toplmm 12 Eyll gnl nrlm v tlmlr 1993 yln bl blm l

Hl hl toplm 12 Eyll gtrn ornlr tnn glblm h l

n bm yprn ylrn gnlllrn ybp ybtmn nm v tlm b orm ytl 12 Eyll ornlr gnm rtr ryor

m rt 12 Eylln bnm gnl m molm nyr y blrgnlm rm 12 Eyll Cmhryt n DmDnmn tr l grm mn mglyor

Kn n yn br Krl Dnm oltrn b glmlr or th lbl ttr glm blnl bmlnrm olnl ol

Yo hr y bon .. .

12 Tmm 1993Ul nr.


10/301


11/301

NDEKLER

BLM RBgnk Demokras Kltrmzn "Hal Pr Melal"

BM i KEMLER

Alt Blm

24 Ocak Kararlarnn onlar2 nn cret Neden Gerlyor?. rk snn em ve Gem Derd4. Demokras, endkalar ve Basn zg

. endkal nn Etm Nasl Olmaldr?. alanlarnKltr anat ve Edebyata Bak

17

2728

4144

Alt Blm KADIN 4l Femnzm zerne Dnceler 12. rk Kadnnn Kltrel ve oplmsal Gelm . Br Feodalte Kalnts Balk Paras 1

Alt Blm AYDIN l Aydnlar ve Lmpenaydnlar 72. Aydn ve Demokras anzmat Aydn Peygamber , Han m?4. Aydn Aydnn Krddr

At Blm EN

l Bgnn Genl ve Kmlk Bnalm

2 Etm ve Genlk. Almanya'da rk ocklar Aznlk Pskolojs

ya da Uym ornlar4. YK Genl

71

779

88

88

27


12/301

G Dnmnd Gnlr Sanat v EdyataNal Bakyorlar

Br 1 Kam An

BLM ii SORUNLAR

Alt Blm REJM SORUNLARI VE MDAHALELER

1 . lky 12 Eyll' Gtrmnn SKmd

121

12712

2. G Dnmnd Baakank 1. Mdahallrd NdnSon lk 14. Dmokray nanzlk 17

Akr Mdahallr Andan El Salvador v Trky 1 G DnmndTrkydk ABD TmlStrazHp 142

7 Cnaytlrn n v Sonra 14

Alt Blm PLANLAMA VE EKONOM SORUNLARI 1471 . DPTnn Yrm Bn Yl v Tnrgn 142. TPKO v Harlm Sktrnd Planzln

Malyt 11 TPKO Olaynn Prd Arka4 TPKO Olayn rttklr. Kaya Erdmdn rndklrmz. Mll Glrmz zrn Br Ban Toplant

11171

Alt Blm HUKUK DEVLET VE KENCE 111 Hkk Dvltnn nkol Yarg Gvn 1

2 Hkk Dvltnd Br Yara kn. Hkk Dvltnn Tml Yarglar vGvnlk Sorta

4 dam Cza Nn Kaldrlmaldr

Alt Blm LAKLK VE TRBAN

1. Laklk v Hogr

1

171

1717

2 Lakl lama Trklr Gtrd 177

Mmn v Mrt 184. Rata Olaynn Dndrdklr Dnl dolov Ulal Btnlk 182

5. Tran Olaynn Ardndak Grklr 187


13/301

Alt Blm EGTM VE K

1 Mll Etm m Mll Felake m?2. Ortaretmmz Anarst Yettryor. Ktaplar ve ktdarlar

111722

4. 12 Eyll Dnemnde retmen Yettren retmenler 2. nverste r Snav ve Ardndak Gerekler 21. nverstenn k nleneblr 217. r Fantez Semel Spor ve Mzk zerne

Zornl Samalar 22

Al Blm ARABES KTR, SANSR VE TEEVZON 221 .

Genelde Ge Klr Arabesk 212. Gnmzde Arabesk le Daha Arabeskleeblrm 239. ANAP ktdarnn Kltr Poltkas ve Mzr Krl 2424. 12 Eyl'n Mzahmza Katklar Matrak zdeyler 247. Sansr Kafa !. Gelen Kaptalzm ve Yen Sansr Yasas 27. Toplmblmsel Adan Televzyonda Kaan Frsatlar

ve kn Kanal 2

Alt Blm EDEBAT EETRS ARACIIGI ESASET FANTEZER

1 . Nermn ve Haygan'tan Sonra Asman' daeerebleek m?

2

272. Fatma rfan'a Mektplarda Af 269. G Temzl 2714. ar Sesl D Fral Mslk Tamrs 27. Nergs, Korhan'la zgr Arasnda 27. 12 Eyll nes Attl lhan zerne znel Notlar 277

BM iV - SONU

1 . Trkye'd e Deer Yozlamas ve Tketm Toplm 82. Geleektek Tehlke Krmlaan AntDemokras 2


14/301


15/301

Blm I

Giri

Kavgalarmz da br trl ekslmyorBoyua savayor ve lyoruzNer o geelevler halErkekler dostlar baklamakta ba kaldramyorFlmlermz ad d CiytVeya Urud ti

Salh iel Dnya lei" al idenekeler. kye anka Yaynla

nkaa, ,


16/301


17/301

Bugnk Demokrasi Klrmzn"Hal-i Pr Melali

ilindii gibi demokrasi en ksa tanmyla aznln da o-unluk haline gelebilme hak ve olanann bulunduu bir o

unluk ynetimidir"Yani demokrasi yle bir ounluk ynetimidir ki bu ynetimde aznlkta kalm olanlar srekli bir biimde eitim rgtlenme ve propaganda yoluyla iktidar eletirme ve iktidaristeme hakkna ve olanana sahiptirler

Aznlkta kalm olanlarn da iktidar isteme hakknn veolanann bulnmas ancak bireysel grupsal ve rgtsel ola-rak temel insan hak ve zgrlklerinin tm kurum ve kurallaryla iletilmesi ile bir anlam kazanr.

u haklar birbirinden ayrlamayacak olan dnce ve szhrriyeti rgtlenme hrriyeti gibi demokratik hak ve hrri-yetlerdir

Dnce ve sz hrriyeti birbirinden ayrlamaz nk ifade edilemeyen dnce zaten dnce deeri tamaz

rgtlenme rriyeti olmadan sz hrriyeti bireysel bir

eylem olmaktan tey gidmez Oysa demokrasilerde hrriyetler iktidar istemeye ynelik olduklar zaman siyasal anlamkaznrlar

Demrasinin Temeinde atan Evrense Kltr

Trkiye de demokrasinin ve kltrn bugnk temel sorunubir yandan 1982 Anayasasndaki demokrasiyi snrlayc ve

kstlayc madelerin varl te yandan bu maddelere ruh vevcut veren yanl bir koullanmann kltrel temelleridirir baka deyile bugn Trkiyede demokrasi sorunu bir

snrlayc ve kstlayc Anayasa sorunu gibi grnmekle bir

E 1


18/301

likte asl soru bu Aayasa ardda yata kltrel deer-lerimizdeki yallar ve arpklklar soruudur

Bir lkedeki demokrasi kltr" u temel varsaymlar

herkes tarafda kabul edile deerler olarak bir toplumdabulumasa baldr.) Demokrasi vatadalar kedi yeticilerii kedileri

i semeleri ii icat edilmi bir sistemdir2) Vatadalar setikleri yeticileri her a gzlemleye

bilmeli ve eletrebilmelidirler Vatadalar beemedikleri yeticileri yie kedile-

ri deitirebilmelidirler) Demokrasilerde adaylar vatadalara e iyi himetedebilme iddias ile ortaya karlar Demokasii tam gerei yeticiler vatadaa e iyi hizmet edebilelerdir

5 Vatada e iyi hizmet edecek ola seebilesi iieitli siyasal partiler ve eitli kiiler vatadaa birbirleri-de farkl seeekler sumaldrlar. Vatada acak bular

arasda (yai farkl seeekleri buluduu bir yelpaze ii-de) bir seim yaptda bu alaml bir seim olu6) Demokrasi e kaliteli yeticileri seme as verdii

ve gerektiide bu yeticileri bar yollarla deitirilmesie olaak salad ii e erdemli rejimdir.

7) Demokrasi yoluyla e iyi ve e kaliteli isalar seildiive bu seilme iie girelere de politikac deildii ii bir l-

kei e kaliteli isalar politikaclardr8) Politika ile uramak hem ourlu hem gerekli hem dezevkli bir itir. Politika bir lkeye e st dzeyde hizmet ede-bile saatdr.

9) lkedeki tm vatadalar tm rgtler ve kurumlarpolitika ile ilgilemeli lkei kaderide sz sahibi olmaldr

0) Devlet hkmet yasalar ve geleekler politikacy

desteklemeli yceltmeli politika ile urama zedirmelie tevik etmelidir) ktidara gelmek demek bir sre sora seimle yie ik-

tidar yitirmek demektir Bu edele her politikac seilmek


19/301

istedii lde seimi yitirmeye de hazr olmaldr ktidar vemuhalefet biri olmazsa teki de olmayacak olan varlklabirbirine bal iki kardetir Bu nedenle her ikisi de ayn dere-cede saygn ayn derecede kaliteli ayn derecede gerekli veayn derecede vatan sevgisi ile dolu insanlardan oluur

) Demokrasiyi iki tehlike bekler Bunlardan birincisi oyile iktidara gelmi olanlarn muhalefette kalanlarn temel hakve zgrlklerini kstlamalar ve bylece demokrasiyi dikta-trlklerin en korkuncu ve en kanls olan ounluun dikta-trlne evirmeleridir kinci tehlike ise, iktidar yitirmiolanlarn halk iradesinden baka bir iradeye ya da gerekeye(tarih gibi k gibi milli menfaat gibi din gibi Allah gibi) s-narak iktidar istemeleridir. Bu halde de demokrasi anariyednr

) lke menfaatleri siyasal parti programlarndan ayrdnlemez Her siyasal parti lke menfaatlerini kendi gr-d biimde halka sunar ve bunun iin oy ister

) lke menfaatleri halkn milletin menfaatlerinden so-yut ayr bir kavram deildir5) Bir lkede belli kesimlerin snflarn gruplarn kiile-

rin menfaatleri atabilir. Demokrasi bu atan menfaatlerien iyi biimde dengeleme rejimidir nsanlardan bamsz birmilli menfaat" kavram yoktur Bir lkenin menfaati o lke-de yaayan halkn yani milletin tmnn menfaati demetir.

Yani milli menfaat btn bu snf grup ve kiilerin ortak zelliklerinin bulunduu noktadr6) Demokrasi gelimekte olan lkeler ii de geerli ve

erdemli bir rejimdir Ancak demokrasi sayesinde bu lkeler-deki kalknma yeterince hzl olur nk ancak demokrasi sa-yesinde lke kalknmas iin gerekli olan fedakrlk eit oran-da datlr Ancak demokrasi sayesinde folarn kalknma

iin harcanmas denetlnebilir. Yoksa fonlar diktatrlerin ah-si zevkleri iin kullanlr.7) Bir lkenin d politikasndaki en byk g demokra-

sidir erde farkl fikir ve grlerin olmas hkmetin dar


20/301

dak maevra kablyet artrr. Bu yzde demokratk lkeler d poltkalrda daha rahat, daha baarl ve ulusal mefaatlere daha uygu davrarlar.

Gei Dneminin Getirdii Anayasa veDemorasi Ktr

Ge dem, yer b baka ge deme brakrke,tolumumuz gerek Aayasa gb yazl huku metler, gerekse yazl olmaya ama topluma yayg br bmde empozeedle deerler asda erededr Demokras kltr asl

br grm almtrmd bug rkye'ye egeme ola syasal kltr (sya-sal kltr dyorum, k demokras kltr demeye dlmvarmyor) kabaa yle zetlemek olaakldr:

) Syaset kt ve tehlkel br faalyettr. Syasete atlma- uuda pe gtmek vardr Her babaka br byramlkbrde damlk gmle olmaldr.

) Ge halk ktleler ve rgtler, derekler, kurumlar,olaakl olduu lde bu kt ve tehlkel faalyet ddautulmal, depoltze edlmeldrler.

Sem, kavram olarak kt br olaydr k seler seelere kar borlu brakr Bu yzde de selele-r salm ve doru kararlar almalar olaakszlar. reYK, versteler bu ktlkte kurtarmak kurulmu

ve verte retm yeler ked ytler seerekyozlam br verste yetm oluturmalar lemekamayla, atama le yet belrlemes lkes bemsem-tr

) Yeler bar yollarla detrme baka br yolu ve ytem olmad , aslda zararl ola sem mekazmas tahamml edlmes zorulu br sretr.

5) Sem zararlar e aza drmek , sem aras demler olaakl olduu lde uzu tutulmaldr.6) ktdar sem souda deee sylemek ya da

buu propagada yapmak, lkede, gerek gerekse d

0


21/301

stkrar bozar. B edee oaak od de, semdeve ktdar demesde sz edmemedr.

7) saar syasete ramadkar sree ke daha mt-

or, daha hz kakr, ve d stkrar daha y saar8) Hkmet eetrmek e devet teme kraara karkmak arasda berg farkar yoktr. Doaysya mhaefetyapmak e ataa haet etmek arasdak farkar da pek berg edr. Her oay ayr ayr cemedr.

9) Semer arasda hkmet craat srek eetrmek, gee b ktmserk dorr B se, ejm ve devet temeer sarsar B edee, mhaefet berek ya da b-meyerek, srek br bmde stkrrszk ve haet ayaomaktadr.

0 Yetcer, semeere hzmet etmk sem evataaar her a deete tab saar de, vatada-arda daha ak, oar yedrecek, ateatfsz programsahb kerdr. ke samet demede, z rektdarar srdrmee gerekmektedr.

Topmda, er, vrsteer, memrar, yargar mefaaterde soyt, bamsz, br ke mefaatkavram vardr.

) ke mefaat kavram, syasa parter semee a-attar programarda a bamszdr.

ke mfaat kavram zama zama syasa partermefaatler e akabd gb, zama zama da bra a-

tabr. ke mefaat kavram, er, kyer emra

r, versteer mefaater e de atar5) e mefaat e od kosdak karar, sya

sa parter, er, memrar, versteer dda brorga vermedr. k bt b sayaar ked mefaater vardr ve b mefaater zama zama ke mefaat e

atabr B edee "tarafsz" br orga karar vermesegereksme vardr.6) Vatadaar seme oarak grever e y bmde

semde sada gdp oy kaarak, b dda syasete

2


22/301

hi karmayarak ve byklerii szleri dileyerek yeregetirebilirler

17) Trkiye epeevre dma lkeerle evrilidir Ayrca

bir scak sava blgeside yer amaktadr Bu edele lke zae demokrasye pek uygu bir ortam de deildir.18) Trkye k baa de milli gelr b dolar civa-

rda bir lkedir Byle azgelimi lkelerde demkrasi pekyrmez O edele biraz dikkatli" olmak gerekir

19) Trkyei ekooms d borlara dayadr D bor-lar yzde Bat Avrupa ve Kuzey Amerika lkelere ba-mldr Bu keler se Trkiye de kotro de olsa, bir mik-tar demokras stemektedirler. Dmokrasi braz da bu edeleletilmeidir. Fakat bu araa, bu keleri Trkiyei kedi-e zg koullarda dolay zi verebleceide daha fazlademokratik hak ve zgrkler yrrle sokulmas iiTrkyei i ilere karmalara" zi verimemelidr

Demrati Kurum ve Kuruuarn Durumu

imdi ok ksaca bu temel siyasa deerer zerie a edi-mi oa Demokratk Kurum ve Kurulular gei demidek durumua bir g atalm

1 Aayasa, br hak ve zgrkler Aayasasda okbir kstlamalar ve yasaklar Aayasas telidedir

) Parlameto yasak partieri v yasakl kiler d-da kaa izi parter ve zi ker tarafda kurulmu-

tur Yarg orga, atamaar asda ktdar deetimeterk edmtr

) iversite ce tasfiye edmi, sora da tek merkezdedeetme am rei radyasyo kousu gbi lke mefa-ater asda so derece em ola br kouda bile kamu-oyua objektf bg aktarmas yasaklamtr

5) Bas ok ar para cezaar ve yarg yetleye doa-tlm idar kurular aracl ile deetm ata amtr6) Syasa parter ve potkaclar hl eml yasakar le

kar karyadr


23/301

7) Sendkal faalyetler (zellkle grev) ok snrlanm ve k-stlanm ayrca syasatle lkler yasklanmtr.

Btn bu tabloya ramen ktdardak syasal gler hzl

br kadrolama ve gelme nde gzkmektedrler Yan de-mokras oyunu bata zetledmz kurallara gre oynanmamaktadr. Baz haklar yalnz ktdara tannmtr

Sorumu Kim? Kurban Kim?

Br toplumblmc gzyle kltrel ve syasal genel yap le l-gl olaylarda tek br sorumlu aramann olanakl olduu ka-snda delm.

Sorumluluk ortaktr.Yalnz bugnk duruma nesnel llerle baktmzda ge-

lr dalm bakmndan zarara urayanlar le mevcut durumdan olduka yararlanm olnlar ayrmn yapmak olanakldr.

Reel gelr asndan cretllern zarar ett sermayenn sebu durumdan krl kt tm aratrma rakamlarna gre ortadadr.

Mevut demokas erozyonunun sorumlusu bell olmasable kurban belldr Ocak kararlarndan sonra mll kur-ban (nesnel llere gre) cretllerdr.

zm Nerede?

nmzdek tek zm demokrasnn t kurallar ve ku-rumlaryla letlmesndedr

Trk cretller aydnyla kadnyla gencyle demokras-ye sahp kmaldr. nk demokras nn ekmedr.Yan deokras varsa cretllern reel gelr artmakta de-

mokras yoksa emeklern gelr reel olarak gerlemektedrTm deokratlarn rejme sahp kmas n se k neml

engel amak zorunluur Br uta pasfzm tuzandan kur-tulmak tek uta provokasyon kapanna yakalanmamak n

uyank olmak gerekmekedr.

3


24/301


25/301

Blm i

Kesmler

Umutsuz muyuzHayr deiiz

Aac cz gvdesi bileCalar sevgiyle bakca

Kt deidir alamak

Yreim bo bir kafes ite

Umtsuz muyuzHayr deiliz

Haydi uuralm gklere

Sevgi kuar

li Pkllolu Umutuz muyuzd iiinden G Sgl Ydm,

Vk ynl tnbul, ,


26/301


27/301

A Bm

Ii

e hep brlke deze doru yryoruzorada sedef kakmal ge gzler yelkeve bakar rzgr ola gelmbaa br aac zgrlve br orma kardel alat

uul nyo, B Gzden A Admld den Austos Dhz,

em Yynevi, nbu, ,


28/301


29/301

24 Ocak Kararlarnn Sonular

Trkiye 24 Ocak 1980'den bu yana siyasal iktidar, hatta siyasal rejim dnemi geirmitir Demirel'in aznlk hkmetizamannda alnan bu kararlar, daha sonra 12 Eyll Askeri Mdahalesi sonunda kurulan gei dnemi hkmeti boyuncauygulanmtr.

Demokrasinin yeniden kurulma dneminin balangcnda,1983 seimleri sonras iktidara gelen ANAVATAN Partisi de

bu kararlar, daha dorusu, bu kararlara paralel olarak yaplm olan daha geni ve daha derin dzenlemeleri, byk birtitizlikle uygulamay srdrmtr

Kiit Adam: Turgut zaBu kararlarn ayr siyasa rejim boyunca uygulanm olma-s, her rejime de kilit adamn ayn kii olmasna baldr

Turgut zal, ilk dnemde tenisyen olarak, ikinci dnem-de ekonomik ierden sorumlu Babakan Yardmcs olarak,nc dnemde de Babakan olarak bu kararlarn hem retilmesinde, hem de uygulanmasnda nemli bir rol oynamtr.

Btn bu sre iinde Turgut zal, hiir teknisyene ya da(hatta zellikle) politikacya nasip olmayacak bir ansa da sa-hip olmu, bu ekonomik kararlar, yl boyunca hibir muhalefete ve eletiriye konu olmadan yrtebilmitir Yalnz ksa bir dnem, yie askeri ynetim srasnda, uygulama bakaellere gemitir Fakat bu dnem son derece ksa srd iin,bugn varlan sonular zerinde belirgin etkilere sahip olamamtr.

Oca arararnn Topumsa SonuarBtn bu itirar aliyeti alan snflarn, yanimaal ve cretlilerin srtna yklenmitir

9


30/301

ilrin ulusal glirdn aldklar pay, yani crtlri, srkli bir biimd grilmitir

i crtlri rakam olarak artyor gibi grns d aslnda

grk crt olarak, yani crtin alm gc olarak grilmitirBir baka dyil, iinin lin daha ok para giyor gibigrns d, bu para il alabilci mallarn miktar, 24 Ocakkararlarndan ncki dnmdn daha azdr

murlar da 24 Oak ncsi durumlarna gr daha yoksullamlardr

Yaymlanan almalar glir dalmnn daha boulduunu gstrmktdir Yani lkd znginlr daha zngin olur-kn, yoksullar da yoksullayor

Bizzat Turgut zal, n dk maa alan dvlt mmuru iln yksk maa alan dvlt mmuru arasndaki arkn iyicaldn, izldiklri politikann "baarl bir sonucu olarak"ilan tmitir

D Borar Asndan Durum

lkki istikrar salamaya ynlik bu politika, dorudandoruya Uluslararas Para Fonu, yani IF dniln kuuluunrtsidir

IF biz n karyor? drsniz bunun yant atr Zamannda IF'dn bor almz Bu bir Bugn yin borca grksinmmiz var Bunun iind hm IF borcuna hm d ya-banc bankalara muhtacz Yabanc banklar is IF yil k

yakmadan bor vrmiyorlar Bu ikiTrkiy sana yana v tp gaza muhta olduu gnlrihrhald hnz unutmad t IF piyasadan tp gaz v sana yan kaldrabilck kadar gldr nk Trkiy'nindviz grksinmsini istrs karlar, istrs karlamaz

IF, Trkiy'nin alacklsdr Hr alacakl gibi vrdii paray gri amak iin blli garantilr istmktdir lkyi ynt

mk istynlr bor olarak dviz aradka krdi aradka, IFTrk konomisini ynlndirmy dvam dcktir nkonun ddiklrini yapmazsanz, yabanc krdi yoktur abanckrdi olmaynca da tp gaz v sana ya yoktur

30


31/301

e 24 Ocak Kaalann uygulanabilmesi iin aihe glmemi bi bo knn alna giilmi, bylece zaen vaolan IMFnin egemenliine iyice eslim olunmuu

l ylda, d bo oanmz iki misline ulam, 190 de 15milya dola dolaylandayken 196 sonunda 30 milya doladolaylana manm.

Oca Kararlarnn Deerlendrlme ZamanGeek uygulama dneminin uzunluu, geekse bu dnemiinde sahip olunan askei ynei dese, bu kaalan aknesnel biimde deelendiilmelei iin uygun bi zamann

gelmi olduunu iae emekedi.Bi baa deyile, bilimsel olaak, bu kaaaa ilikin uygulamalan sonula nesnel bi biimde oaya konabili

Oca Kararlarnn Temel Mant24 Ocak kaala, esas olaak moneais bi poliikann eseidile, yan, ekonomiyi paa poliikalayla ynlendime poliikasnn ndle

Bu paasal poliikalan emel amac ise i alebi ksmak, ihaca olanklan amak, keimi iyice deek, ihalaksp ihaca aaak, d demele daboazn amak

Bu amalaa, sekli olaak zamlaa dayal bi poliika ilevalmak isenmii yca s ara yani yksek aiz ve paaaznn kslmas, bu aalaa vamaka kullanlan yan poliikala olaak gze apa.

Sekli Devalasyon da, Tk paasnn dalgalanmaya baklmas ad alnda, dnemin en beligin zellii olmuu.

Oca Kararlarnn Eonom SonularBu kaala, genellikle isikaa ynlik olduklandan,ulusal geliin byme hzn dle, isizlii ala,yoksul kilelei daha da yoksullala.

Niekim Tkiye de de bn bu klasi sonula oaya km Fiyalan a kselmesi sonunda alep o denli kslm ki, viinle mal ile dolmuu nk keim dm.

1


32/301

Tkeim dnce ihraca olanaklar iyice armr.D lkelerden inanlmaz krediler alnm, lke arihindeki

en byk bor yknn alna sokularak, piyasa ihal malnadoyurulmak isenmiir. zlenen fiya poliikas ve srekli de-valasyon ile alep son derece gerilemi, bylece, ereken depiyasa doyurulmuur.

Buradaki ok ilgin bir paradoksa iare emeden geeme-yecei; piyasa doyurulmu faka bu doygunluk, insanlarna braklmas pahasa gerekleirilmiir.

Snu

24 Ocak Kararlarnn oplumsalekonomik sonular, sabi vedar gelirlilerin aleyhine omuur. Trkiyedeki gelir adalesizliini daha arrmr. lkenin geleceini de iyice ipoek al-na sokmuur

Toplumsal olarak, eiim, salk, konu gibi hizmeler depahalla iin, halkn emel gereksinmeleri de karlanmaszor hale gelmiir

Bu r hizmeler alanndaki devle harcamalar da iyice kslmr. rnein 1980 besinin 4,si olan salk harca-malar, 1983 besinin% 2,9una drlr

zellikle eiim, oplumda ykselme ve ilerleme yollarnnbanda gelir. Herkese ei frsa annmas esasna gre dzenlenmelidir. Byle bir hizmein para ile daha iyisinin sanalnr duruma gelmesi Trkiye Cumhuriyei evleinin sos

yal devle olma ilkesini bile zedeler hale gelmiir.ze olarak 24 Ocak kararlarnn oplumsal ve ekonomikakmdan halk yararna deil zararna olduunu ve sosyaldevle ilkesinden sapc nieliklere sahip olduunu, bJn

bunlara ek olarak lkenin geleceini de yabanclaa ipoek eiini belirebiiriz.

32


33/301

2 inin creti Neden Geriliyor

lkemizde, cretler artyor gibi gzkr Oysa esas olarak i-inin ald cret, srekli olarak gerilemektedir

Enasynun Etisi

i cretlerini gerileten olay, enflasyondur En ksa tanmylaenflasyon, fiyat art demektir.

Fiyatlar eitli nedenlerl artar Trkiye'de fiyat artlarnn en nemli nedeni, ithal girdilerin fiyatlarnn artmas, rkparasnn deerinin dmesi) ve speklatrlerin oyunlardr.

Gerek ii cretleri art, cretlere yaplan nominal zaman elasyon miktar dldkten sonra kalan miktardr

Diyelim ki, cretlere yzde yetmi zam yaplm olsunEnflasyon yzde elli ise o yl cretlere yaplan zam, yzde yir-mi olur

creter ve Fiyatar

te bu nedenle, Trkiye'de cretlerin gerek durumunu anla-mak iin, her yl, hem cret artlarna, hem de fiyat artlarna

yani enflasyon hzna karlatrmal olarak bakmak gerekirArka sayfadki izelgede ben bu karlatrmay seimleriniktidar sivillere brakt yla kadar yaptm. ilerin yllk c-ret art oranlar ile Trkiye'deki toptan eya fiyatlarnn artoranlarn karlatrdm Sonular her yl iin ayr ayr gsterdim

Balang yl 1965 olmak zere, fiyatlara da cretlere de

1 dersek, her yl, bu 1 olan fiyat ve cret ne kadar artm,fiyatlar yani enflasyon, cretin ne kadarn yok etmi? izelge-de kullanlan gerek fiyatlar, grekse cretler, devletin resmirakamlardr.

E 33


34/301

izegenin Gsterdii

zelgeye dkkatle bakld zaman, cretlernn (1974 ylhar) demokrasnn askya alnd yllar yan ge dnemle

rnde, gerle olduu grlr. 1971 ve 1972 yllarnda gerleme elm gsteren cretler, 1979 ylndan balayarak yenden gerek olarak azalmlardr.

Bu zelgeden kan sonu, len ancak demokratk ortamlarda cret art gerekletrebleceklerdr

te bz bu nedene nn demokratk e syasa mcadeles le ekonom mcadeles brbrnen ayrlamaz" dyoruz.ne bu nedenle, demokras nn ekmedr anlaynn egemen olmas n etm yaplmas gerene nanyoruz

Toptan eya yatlar gsterges le karlahral olaraksgortal lern gnlk ortalaa cret artlar

= ret

arnnToptan fyat

eya gsterges Gnlk cret art artnanYllar Gsterge Art Gsterge Arh fark

1965 1000 1000 1966 104.8 4.8 1089 8.9 4.1967 1128 8.0 119.5 10.6 2.61968 116.4 3.6 1306 11.1 7.51969 1248 8.4 1487 181 9.71970 1332 8.4 163.4 14.7 6.31971 1544 212 182.0 18.6 261972 182.2 27.8 203.0 21.0 681973 219.5 37.3 2518 48.8 11.51974 285.0 65.5 3159 64.1 1.41975 313.7 28.7 395.9 800 51.31976 362.5 48.8 5335 137.6 88.81977 449.8 87.3 678.1 144.6 57.31978 683 236.5 962.2 284.1 47.61979 1.1250 438.7 1361.9 399.7 - 39.0

1980 2.3314 12064 1975.8 613.9 - 59251981 3.1887 857.3 2516.6 540.2 - 317.11982 3.9938 805.1 31977 681.1 124.01983 5.217.6 1223.8 4370.1 11724 - 51.41984 7.931.9 27143 6048.5 1678.4 1035.9

3


35/301

3 Trk isinin Seim ve Geim Derdi

Trk iisine srekli larak seim ve geim srunlarnn birbiriyle ilikili srunlar lmad telkin edilmitir.

Siz eknmik haklarnzla uranz siyasetle uramak

ktdr yanltr hatta vatan hainliidir" szleri sn yllardapek k tekrarlanan szler arasndadrTrk ii hareketinin Trk ii snfnn Trk sendikal

nn gelime ynleri de bu yapay ayrmla etkilenmek istenmitir. knmik sendikalk ve siyasal sendikalk ayrmlar

bilinli larak Trk iisini blmek yanltmak iin kuanlanayrmlardr

Oysa eknmik haklar ile siyasal haklar birbirinden ayrlamaz.knmik sendikalk ve siyasal sendikalk diye bir ay

rm yktur ve byle bir ayrmn yaplmas anlaml da deildirnk geek vatandan gerekse inin haklar siyasal ve

eknmik larak birbirine baldr

Siyasa ve Enmi Haar

Aslnda klasik hukukta seme ve seilme hakk gibi haklar ilealma hakk ssyal gvenlik hakk gibi haklar birbirindenayr dnlebilir. Birini tr haklara siyasal haklar ikini trhaklara ise eknmik haklar denilebilir.

Gerek yaamda ise b haklarn tm i ie gemi durumdadr Bu nedenle birbirinden ayrlamaz

zellikle demkratik lkelerde vatanda ister ii lsunisterse kyl iktidar belirleyeek lan yunu kullanrken esaslarak partilerin eknmik prgramlarna bakar

Hangi parti iiden ve retiiden yana hangi parti iveren

3


36/301

den ve ermayeden yana, baar, ona gre oy ullanr Ya daen azndan byle baara oy ullanma gereir

Pe doal olara, iyaal ha denile oy ha, itidar be-

lirleyecei iin, iinin eonomi halarn verece olan itidar da vatandalar iinde im ounluta ie onun eonoihalarna daha azla nem verir

Buray adar ylenmi olan zlerin tm, bilinli emen" iin ylenmitir

Bilinli emen, oyunu ime ve niin verdiini bilen e-mendir

rnein bir ii, emen olara oyunu, iveren temilciibir iinin babaan olma iin ullanyora, ona bilinli emen deme olanal deildir

i ve yllerin halarn oruyaca olanlar yine gereen olara ii ve yl rgtlerinden gelenler, gereeparti programlarnda endialarn ve yllerin halarn o-rumay ngrenlerdir

Triye de emenler, ii ya da yl oldularn dnmeden, haldemorat ayrmna ya da aol ayrmna greoy ullandlarndan, iilern halar bir trl yerine getirilememetedir Ya da ii halarndan geriye gidiler nleneme-metedir n itidardailer iiler ya da onlardan yanaolanlar deildirler

Geim Niin Seime Ba?

Her parti eime gireren bir eonomi program ilan eder Buprogramda, itidara geldiinde ne yapacan anlatrKimi zaman baz partiler bu onuda bile yalan ylemi-

lerdir tidara gelince iiye grev ha verecei deyip,1950de itidar azannca bu zn unutan Demorat arti

byledirFaat, genellile gnmzdei partilerin programlar a

ndan doru yledileri ve itidara gelince yledileriniyapacalarn varayabiliriz Bu nedenle de iiler, emenolara oy ullanmadan nce partilerin programlarna bama-l, liderlerin dedileine ula abartmaldr

36


37/301

rei, 13 seilerii kazaa babaka, eski MESSBaka ve TSD yesi olarak, seilerde ce ekooikprora aka ila etitir stikrar progra ugulayaca belirtitir Bylece, seede ve see olarak iilerde ald oylarla iktidara gelitir

utulaaldr ki, oy, yalzca atada olarak seei deil, ii olarak da seei e byk silahdr

Bu silah yai oy, doru olarak kullald zaa, iiigei derdi de, sei soruu ile zl olacaktr ksei aracl ile, iii ekooik gc artrc iktidarlaroluturulabilecektir

He iii yada olaya partilere ve kiilere, ii ola-rak oy verip, he de oda sora, rejide, deokrasideyakak aklc ve hakl bi davra deildir

Oylarza sahip kal ve gei derdiizi zeli

37


38/301

4 Demorasi, Sendikalarve Basn zgrl

eili almalar e hesaplamalar, demkrasinin askya alnd gei dnemlerinde, ii crelerindeki arlarn da ask

ya alndn gseriyr Bu blmn bandaki yazlardan birinde ben de bu gerei bir izelge ile gserdimYalnz bu bulgu bile, gerek sendikalarn bir rg larak,

gerekse iilerin ek ek, demkrasiye sahip kmalar iin yeerli bir neden

Ayrca bir de iin insan haysiyeine uygunluu yn arDemkrasinin insan haysiyeine en uygun reim lmas, nu

her bireyin ek bana deseklemesi iin de yeerli bir ndenBasn, ya da gazee e dergi sanayii iin srunun bir nc byuu daha ar: Mesleki ilkeler asndan, demkrasi ena bal lan basn zgrl, basn iiliinin icra edilebilmesi iin en gereki kullardan biri

Faka 24 Ocak kararlarnn uygulanabilme ram hazrlanrken m bu karmlar zedelendi

Sendial Halar ve Basn zgrl

er demkrasi, seim sisemi dnda da ciddi kurumlara sahipir Serbes seimlerin yannda, bu kurumlarn arl, sisemin salkl ilemesi iin gereklidir Bu kurumlar, seimlerdeki ercihlerin salkl labilmesi iin kamuyunu bilgili umaya e insanlarn ercihlerini serbese luurmalarna yar

dm ederlerniersieler rady eleizyn, gazeeler, dergiler, dernekler e sendikalar byle kurumlardr.

Sendikalar ile basn zgrl arasnda sn derece kesin

38


39/301

bir iliki vrdr: Bu iki kurumun zgrl ok ykndn birbirine bldr: Bsn zgrl olmdn sendikl hklrnsvunms yplmz. Sendiklr olmdn d bsn grevini

huzur ve gvenlik iinde yerine getiremezSivi tidarn arieteri

Trkiye bir i sv dolysyl 12 Eyll 198 ylnd demokrsiyi sky lm ve 6 Ksm 1983 trihinde ypln seimlerle demokrsiyi yeniden iny koyulmutur

Bu rd seimlere kdr geen zmn iinde niversitesendiklr dernekler yeniden dzenlenmitir Ess olrk

bunlrn tm hklr snrlnm ve kstlnmtrYlnz bsn yssn dokunulmmtr bu dnemdeSivil iktid i bn geldikten sonr pek dol olrk ye

niden dzenleme etkinlikleri de devm etmitirMntken sivil iktidrn sorumluluundki bu yeniden d-

zenlenin rtk demokrsinin yeniden insn ynelik ol

ms beklenirdi Oys bz konulrd tm tersine uygulm-lr grld Gei dnemi demokrtik hk ve zgrlklerinsky lnms sndn snki younlrk srdrlyor-du

ein Polis Vzie ve Selhiyetleri yss idreye bs-n kr uygulnbilecek olnst yetkiler verdi Vli veemniyet mdrleri kymkmlr dorudn doruy gzete-

lere el koybileceklerdiBu ysy kr ok youn tepkiler gsterildi. ktidr ysnn uygulnmsn bu tepkiler nedeniyle bir sre erteledi."Fkt ys hl tm gc ile yrrlktedir

Derken bsnn muzr yss" dn tkt yeni bir ysorty kt yldrm hz ile meclisten geip yrrle girdi

Bu yeni ysy gre de on bir kiilik bir kurul idre dn

tm yynlr denetleyecek yrg dn d bilirkiilik yp-ckKurulun k kuvvetlerin yrm ilkesie ters dmesi

ve idreyi yrgnn stne lms ynnd hkmet memur

39


40/301

nn bsn denelemesi ve milyl vn p cezlnhmedebilmesi bl bn bi sns" oly ol oy

Basn ve SendialarSnlndlm ve slnm bi sendil liye om nc z bi bsn cl ile lbilidi

Gei dneminde bsnn zeinde oynnm isenenoyunl bsn cl ile oluuulc he l muoyudeseini olnsz lbili

Oys iye'nin emosiyi yeniden in emee olduu dnemde muoyu desei ve onu oluuc bsn zl he eyden nemli zmeed

Biz bu nod sdece bsn ile oynmnn ihe imdiye d hibi iid hy eimediine ie emele yeiniyouz.

n sendil h ve zlle nsl ols demosinin yeniden ins eevesinde yn ouc bsn z-l sndn ise iye'yi ylld ship olduu eleneindh eisine eme olnl olmyc

Ols ols olmyc duy min diyenle sn ve sounln b yensni dh elem olcld

0


41/301

. Sendikal inin EitimiNasl Olmaldr

Sedikalar yeleri ve yeicilerie dk eiimleri kamuoyuu ok yakda ilgiledire bir koudur.

iye ve sedika yeicisie e r bilgiler verilmiir? Ner bilgiler verilmelidir? Ne r bilgiler verilmekedir?Sedikalar ve geelde iileri sulayalar hi kukusuz

bu geel sulamalar iie eiim ekiliklerii de sokarlarBulara gre eiim zararldr

Eitimin Anam

Bilim adamlar eiim ekiliklerii geel olarak isee davralar oluurulmas ii gserile ekilik diye amlyorlar

Yai eiim kaba ir bilgi akarm ya da yalz baz yasamaddelerii yorumu biimide alalamaz. Eiimi amaciiye belli bir davra biimi akarlmas olmaldr.

imdi sulamalar da am bu okada yoular: iye akarla davra biimi iverei edirgi ede bir davra

biimidir Bu edele de zararldr.Eitimin Birinci Amac Vatanda

Oysa iiye yelik eiimi amac gemie de bug deok daha bakadr Hez ok ge ola umhuriyeimizdecelikle isa hak ve zgrlkleri zeride durulmaka iiye her eyde ce vaadalk haklar ve grevleri akarla-

rak uygar bir vaada gibi davramas ii bir eiim yaplmakadr.lgi ola oka bu eiimi yalz iiye deil her Trk

vaadaa yaplmas gerekliliidir Haa Trk iisii

1


42/301

likl Trk kln ornl vnlk hk v rvlrikonuun ok ilr oluunu blirtmk ok nl olm.

Nir vtnlk hk v rvlri

Cumhrit Trkiyin vtnlk hk v rvlri,Omnl mprtorluu mnnki kulluk"t, vlttki vtnl" itir

vlttki vtnlk i mnik hklr ilbln, pk ok hkk v mokriy hip kmk n ilki trn nlnn pk ok rvi irir

Vatanda Biinci, Semen Bilincin

Sahip Olmatan Geer vltt vtn, kl il, niir Oyunun hi-bi oln, lkyi yntcklri n bir ni.

vltt, vtn, ynticilrin kli ilir.Tm trin, vltt ynticilrin rvi vtnhimt tmktir.

tn kniin ihmt tmlri iin tii kiilri rkli olrk ntlr Simn im , onlrn iktirklp klmmlr huuun krrn bilirr. Bylc ilmi oln ynticilrin kniin iyi himt tmrini vncltn tutr. Sonu olrk vtn iyi himt n iktir klr, iyi himt mn iktirn ir.

t Trki Cumhuriyti il Omnl mprtorluu rnki iliki buur: tn birin kl, tkin n

iir.Alt l mprtorluk lnin lm oln bir toplum, klliktn nii tri i, tm toplum ktmnlr nmli orunlr ourur

knmc, nikl ii yllrr vriln itimin tml mlrnn biri onu nili ltrmk, hk v rv-lri hkkn bilinlnirmktir

Vatandal e Demrasi

Bir lkki mokri, nck vtnlrn vtnlk bi-linlrin, yni vtnlk hk v rvlrin trinc hip


43/301

olmyl y Bu bl gl kmld od lkdk dmok dh lkl b l kuu

y ylk dlk dmok m ou T

ky dk dmok kouyucuu kollyc hl gck k Tky dmok glmd doud y ly km y d l bd l gl

G dml bu dl k ymmz lyc lcm l hp kmd buluck

Demrasi Eiimi Nas apr?

y ylk dmok m ml olmk zoudd Bc md dmok d m b yplmld Bu l blk m dydk glm lkmzdk h llmld

kc md Tkyd dmokd l yld omu kll llmld Y dmokkdmld koomk ol kzl k kll llmld Bylc dmoky hp

km gk lmldc md y dmoky koum g

k y y b d y b m olm kull koull hk dl llmld

Snu

Tkyd oul dmok ould y dl

mz Bu dl h md cdd b dmok m yplm gkAyc dmok m dkl dmoky d gl

ck bylc Tk dkcl Tk hk d glck

Bylc Tk dmok d g dmld kuulck


44/301

alanlarn Kltr, Sanat veEdebiyata Bak

Bir toplumu oluturn eitli kii, grup, snf e kesimlerinfrkl kltr, snt e debiyt nlylr olms son derece

doldr Dol olmyn, her grup, snf e kesimden insnlrn ounluunun kltr, snt e edebiyt kr ilgisiz klmsdr

Bir zm furys tm ymmz srekli etkiliyor Kltr,snt e edebiyt d bundn nsibini lck pek dl olrkZten kt fytlr e edebiyt etkinliklerinin teki girdilerinin mliyetlei yeternce yksek. Zmrdn sonr kltre

dnk rnerin yine ellerimizi ykms beklenirAienin Geiri Asndan Harcamaarn eri

Hi kukusuz, tm ym etkinlikleri gibi, kltr, snt eedeby eknlikler de her eyden nce ekonom bkmdn

belli hrcmlrn yplmsn gerektirir Trkiye'de hngi ileler, hngi gelir dzeylerinde, bu tr etkinliklere ne ldepr hrcybilmektedirler?

Ypln ile btesi nketlerinde, sinem tiytro hrcmlr ile kitp hrcmlr hemen hemen binde ile gsterilenornlr shiptir

niersitede ders erdiim srd, rencilerime her hftbir kitp, yhut bir tiytro y d bir sinem nerime kr ennemli direni, prmz yok, ifdesi ile gelirdi Ben kf ekmeyi" ne ne nltm kltrne ship bu rencileri

me o zmn rk fiytlrn htrltrdmBaz Prati Gzemer

Her ne kdr, edebiyt myle klr demek delse de,


45/301

ouma" eylemnn, ltrmzn gelmesnde o nemlbr rol olduunu yadsyamayz

Oysa bz ne yaz l oumayan br mlletz

Banz, Anarann en yerle geceondu blges olan Al-tndada yaplm br aratrmann sonular ne gsteryor?(Aratrma yala on yl nce yaplm olmla blte yne

baz elmler belrtr Ayrca, bu blgenn, Anara gb ulam olanalar son derece raat olan br entte olduu aldatutulmaldr)

Blgede snemaya gdenler yzde 465, aeye gdenler

yzde 343, tyatroya gdenler se yzde 22dr Dt edlrse, tyatroya gdenler oran grel olara ysetr Bununen neml neden, Altnda blgesnde, zel br Delet Tyatrosu bulunmasdr

Ayn blgede tap ouyanlarn oran yzde 328dr As-lnda oran oldua yse grleblece olan bu tap ou-yan tleye yandan baldnda oldua lgn br dalmortaya matadr Ktap ouyanlarn anca yzde 309u, ya-n te br adar edeb roman oata, ger alanlar, dnseltaplar (yzde 429), blm sanat taplar (yzde 133) (,

bunlarn arasnd mutemelen ders taplar da ar) e baatr (resm roman e benzer) taplar oumatadrar

Ayn blgede muntazam gazete ouyanlarn oran yzde543, srel radyo dnleyenlern oran se yzde 905tr

Radyo dnleyenlern yarya yan blm (yzde 479) rad

yoyu yurtta e dnyada anlar renme n dnledn belrtmtr

Blgede, elence e dnlenme etnllende ale le bera-ber olma elm en belrgn terc (yzde 569) Ger alanlararadalar le (yzde 224) olmay terc edyorlar Yalnz ba-na elenmy terc edenlen oran se ayl d (yde07) Blge alnn btnyle , memur, esna es-

mnden olutuu dnlrse, bu oranlarn, alan esmnalanllarn yanstt abul edleblrmd brtam lgn elmler art arda sralama styo

rum: Genlerde em snemaya, em aeye gtme alanl


46/301

yallardan daa fazla (Genlern yzde 77 snemayagdyr) Buna karlk ky kkenl lanlarda snemaya gmeelm ken ve kasaa kkenl lanlardan daa dk

Ale gelr le klr eknlkler arasnda kesn r lkvar Gelr ykseldke yarya gdenlerle ede rman kuyanlarn ran aryr Faka kanmca u elm alenn mallanaklar dzeld n del gelr ar klr arn veklr gereksnmesn gerd n raya kyr

aanar Oradire Gecendu Ha

Bugne dek snf rkra kk rjuva g kavramlar kullanlrken rdenre r radrek" erm raya kmr Snf asndan yaplan zmlemeler kaul emedklern elrmek n az nsanlarn kulland u erm kmulakr Yne de y kyly ve memuru kapsad dnlelr (Bunun am ersne yrumlar ve zmlemeler deyaplalr ve yaplmr da Faka z u yazda da gerek lmaya alyruz) Bu kesmlern daa akf larak l

ke yaamna kald yerler gecekndu lgelerdr Yavayava u lgeerde knservauvar ae mne gden renlere mlyner lan adamlarna raslanmaya alanmr Bunlar laan aar yler del u lgede yaayannfusun says k ar n lkede lup enlerden kendpaylarna den sasksel laylardr

Trkye de alanlarn klr sana ve deya laylarna

yaklamn renmek syrsak gcekndulara zellkle akmak zrundayz (Nekm u yzden urada r gecekndulgesnde yaplm lan r ararmadan sz em)

Gecekndu lgelerne akmzda se grdmzmanzara de ac deldr: Araesk mzk ve resml rman (sn zamanlarda frman) u klrn egemen elerlarak gze arpmakadr

Frman ve resm rman ay kaskern u erevene sunulmasyla r lde zlelr (Nekm yerl klaskler frman klrmzn vazgelmez paras alnegelmlerdr le) Ye de kkenc del gderc r zm

6


47/301

d bu Am gici d ols yni dznlml in biz z-mn kzndbili toplum.

N zk ki bsk konusund yn dcd iyims ol-mk olnkl dildi Mzik ln bi yn bskin bilbskltii bi otm hzl byk kitll gmn olmk-td simli omn fotoomn bil n dnli klsiklis kl-siklsin yin d dbiyt fotoomn kltn indigm-t mzikt bsk hfif mzii klsik mzii v hlk mziini kovmkt sinmd ucuz v duygu smsn dylfilml snt filmlinin yini lmkt sonu olk gnl bidzysizlik h lnd klt snt v dbiyt gmn ol

mktdSnu

ln ksimin klt snt v dbiyt olyn bk biyndn ilvsl olk ii mmu v snf sndn l l-nkn t yndn cofi olk gckondu sounu v-sind dnlbili Mli dn klt snt v dbiyt

yln fonln doudn douy ct v m t ildou ontl olduu htlkl dnlbili Bu ndnlnflsyonun ct v m tln gid bkt dnmld bu ksiin klt snt v dbiyt hcml d g-ilyckti t yndn ct v mldki l t dnmlind klt snt v dbiyt nlin ynlik hcmln biz ykslcini bklmk ok ynl olmz

Sounun tki cphsi ksl kknli gni hlk kitllind gln gnl bi dzy dkld. Gckonduldgmn oln bu duum dvltin doudn klt snt vdbiyt nlinin timin dstk slms il bi ldnlnbli Fkt bud dstk slm" nly dntim" olyn dnbilci iin ok dikktli olmk gkmk-tdi.

Dvltin dntlmy tbbs tmdn klityi ykslt-mk mc il dstk slms nim kimsy fzl topikgzkmsin Bugn dk tiyto lnnd byl bi uygulmgzlnbildi. Dilim ki bund dntim dou bi kym ol


48/301

man. Detek alanlar e, tyatro dndak etknlklere doruyayln.

Ayrca unutmayalm: alanlarn kltr, anat ve edeb

yat rnlerne ahp olablmeler, bu rnler ancak bell brdzeyn zernde e, br anlam tar.Trkye'de her ge dnem, ya ekonomk malyetler art

rarak, ya da yen nrlama ve ktlamalar getrerek, anat veedebyat retmne yen darbeler vurur.

alanlar, anat ve edebyat etknlkleryle btnleerek,bu etknlkler onunda ortaya kan rnler yakndan zleyerek Trk kltrnn gelmene de, deteklemene de katkda bulunablrler.

Yeter k, anat ve edebyat etknlkleryle alanlar aranaalmaz mal ekonomk yaal ve kltrel duvarlar koymayalm


49/301

E

At Bm

Kadn

Sonnda ie koyldm O bitmeyeni dyrmakiletebilmek oaltmak iin.

O bitmeyen ey mi?

Ne kadn olmak ne ekek olmak Yalnzca insan olmak abas nsan insan yapan deelerikorma abasndan baka bi ey deil

Zeynep Kadn Omakiliyet ynr tnbul


50/301


51/301

Feminizm zerine Dnceler

nsanlk bir btnr. Kanyla erkeiyle siyah ile beyazile

Toplumsal e ekonomik iliki ya a siysal ynetim aa

cyla insanl blmeye almak yanltr. ster in il rk is-terse ulus ana olsun insanlk iine stn e geri kesimleraramak olsa olsa insanl traeisini glenirir Kan egzyan artrr

Din il rk ulus nasl stlk astlk lt olamaz ise cinsiet e olamaz Hem e hi olamaz. nk in il rk ulusgibi ayrmlara gre snrlanrlm insanolu yaamak iin bu

ayrmlara gre belirlenmi gruplar arasnaki ibirliini ger-ekletirmek zoruna eilir ysa cinsiyete gre yaplanyrm souna ortaya kan gruplar yaamak iin ibirliiyapmak zorunarlar

nsan Haar

nsan haklar bir btnr ster sn ister rk isterseniz insi-yet asnan bakn insanlar belli ltlere gre birinci sne ikinci sn iye ayrmak hak karamna aykrr.

nsan haklarnn bir btn oluu insanln bir btn olu-unan kaynaklanan toplumsal bir gerektir

nsanlk insan haklar zgrlk eitlik ayanma insanhaysiyeti gibi karamlar insanlk tarihinin eitli nemlerine arkl anlamlar kazanmlar insann oaya e hemcinsinekar zgrlemesi oranna bireyleraras eitlie" oru yolalmlarr.

Ne emektir nsann oaya e hemcinsine kar zgrle-mesi? Doaya kar zgrlemenin altna teknoloik gelime


52/301

hemcisie kar zgremei ardda ise ekoomik bamszk ve siyasa katma kavramar yatmaktadr.

ster kad ister erkek, ister siyah ister beyaz, ister Trk, is

ter Ama, ister Msma, ister Hristiya osu, tm bireyer, kuadkar tekoojii ieriii orada doada, kedi yaamar kedi baara kazadkar orada ise hemciserie bamszarar Yetime katma ise bu ikizeii souda, kamaz oarak ortaya kar ve hi kukusuz, zgr ve eitii e emi gvecesi iteii tar.

Yetime katma ytemii idea biimie demokrasi diyoruz emokrasi ise, yukarda beirttiim gibi acak, isadoaya ve hemciserie kar grei bir zgrk kazadzama sz kousu oabiir Yoksa baka isaar geeikede topumda e g oaar) merhametie daya bir yetim biimie ve zgrk aaya mahkm our.

Topumar deime ve geimeeri doay kar kaza

dkar zaferere, bireyeri sahip odukar eitik ve adaetduygusu arasdaki koutukta beireir Bir baka deyie,isaou, tekoojik bakmda geitike, kedi arasda dabir de adaet ve eitik duyguar emsemeye baar

saou, tekerekte uzay kapse bir gecede gememitir. Uzay tekoojisii ardda bierce y, miyoarcato ateri, ka ve gzya vardr.

Sanayi Devrimisa gerek doaya, gerekse kedi hemcisie kar bamszamaya baamas, saayi devrimi ie birikte ivme kaza Artk iorgaik eerji kayaar ortaya km, doa yava yava kedisie boyu eie dei, boyu edirie biriteie brmeye baamtr.

te bu ouumu, biri siyasa, teki topumsa, iki ayr so

ucu ortaya kmtr. Birbirie ba oa bu souar, asa ekoomik ve tekoojik ouumar zeride keetemierdir. Topumsa oarak keteme, siyasa oarak demokratikeme


53/301

Hak, ukuk kavram, toplumu yneten kiinin keyindenkurtulup, bir toplusal irade, bir toplumsal bilin aline, ancak, sanayi devriminden sonra gelebilmiti Tm ak ve ukuk kavram iinde insan aklar kavram da, greli olarakson derece gen kavramlardandr.

Sanayileme ile birlikte insanolunu ayran ltlerden n-ce ulus, sonra sn kavram ortaya km, bunu daa sonra(yine ulus ve sn kavramna bal olan) rk kavram izlemi,sonunda da cinsiyet kavram gndeme gelmitir.

Aslnda tm ayrmlara kar verilen savan altnda yatan

iki temel kavram vardr: Biri adalet kavram, teki smrkavram Ama, smry kaldrmak, adaleti salamaktr.

Smrnn Kamas ve Adaetin Saanmas

te smry kaldrmak ve adaleti salamak amalar, eko-nomik adan sanayileme, toplumsal adan kentleme, siya-sal adan da demokratikleme ile kout olarak nem ve anlam kazanan kavramlar olarak gzmze arpar

nsanolunun ayr uluslar biiminde, ayr corafya alanla-rnda yaayan kesimleri, birbirlerinden farkl gelime ve deime izgileri izlemilerdir leri teknoloiye saip olan ke-simler, toplumsal ve siyasal olarak da tekilere nclk etmilerdir. Bu nedenle, ileri tknoloi lkelerinde, sanayileme,kentleme, demokratikleme, insan aklar, eminist areketolarak sra ile gelien izgi, baka baz lkelerde eitli sapma

lar ve takdimteirler" gstermitir. rnein lkemizde,kentleme olgusunun, sanayileme olaynn nne getii bilinen gerekler arasndadr

Kenteme ve Huu

Kentleme ile birlikte, emen ak ve ukuk kavramlar gn-deme gelmi, kimi zaman, bu kavramlar, kendilerinin tabann

oluturan sanayilemeden ve sanayileme rn insanlardanyoksun olduu iin, lemiz, eitli ve ilgin dalgalanmalarakonu olmutur

Teknolojik bakmdan geri lkeler, (bu arada Trkiye) tek


54/301

nolojik bkmdn ileri lkeler ile girdikleri ekileim sreciiinde ileri lkelerden pek ok hr m" ihl emilerdir Pek dol olrk d b ihl greli olrk or oln eko

nomi e eknoloji lnnd deil greli olrk koly oln ideoloji e siyse lnnd olmr Hk e hkk krmlrd b ihl ilk klemleri rsnddr

B spmy skn hk e hkk kmlrnn Trkiye' deki dynksln belirmek iin kllncm snlmsn Tm ersine bir srece dikk ekerek b krmlrn nedenli emelli bir iimde oplm ml oldn nlmylcm

ser snyilemeye dynsn iserse dynmsn kenle-me b r hk e hkk krmlrnn lnd yn oplmsl olgdr Ve bilindii gibi Trkiye'nin kenleme h (bn iser rpk iser d bml deyin ok yksekir

Trye' de Femnzm ve Ge Dnem

e Trkiyedeki feminis eylem brdn imdiye dek kl

my lm sre iinde kenleme olyndn kynkln-mkdr Drdrlms y d ger dndrlmesi olnks-dr

Toplmsl dn ciddi bir kkeni blnn b eylem ynifeminis eylem siysl e ekonomik dn d yn derecedeyn yere bsmk mdr?

B sory erilecek yn oplmsl kken konsnd ol-

d kdr iyimser nielik myckrlkemi siysl hk e grlkler sndn bir gei d-

nemi ymkr B nedenle iser cinsiye iserse bkbir le gre yplck oln her hk nm e hk iin m-cdele eylemi gnn e oplmn kendine g kollrereesinde dnlmek ornddr insiye l bkllere gre dh nemsi olmmkl birlike bk l-

ler ornnd snrlmlr kon deildir nde bir siysl-olmslekonomik hk olmsn krn nedense yneicilerin pek dyrl olmdklr bir eylem ln ellii mk-dr B nedenle lkenin kendine g kollr e gnn ge


55/301

dnem zellkler br yana braklarak y\rlecek br fe-mns eylem sal, oplumdan soyuland n, amacndan sa-pacak, gln ya da rklc boyular kazanablecekr

Tam bu nokada Trk Femnzmnn br olay del, br olgunel ad gerene gelyoruz: Trk Femnzm, gserlerle, yrylerle, el syasal e oplumsal eylem bmleryle yapay olarak gndeme gerlen br olay deldr

Snu

Trk Femnzm, kken, m oplumu penesne alm olankenleme olgusuna dayal, krdan kene g le beslenen ky-llken, kenlle geen g kazanan, oplumun adalamasna kou br bmde gelen br olgudur

ana, edeya, meslek oluumu, creler, oplumunkenlemesne kou olarak gelen Trk Femnzmnden yee-rnce eklenmekedr.

Ben korkuan, kenleme olgusunun gecekondulamayae olmas, bunun se arabesklemey dourmu bulunmas-

dr. Dlerm Tanrdan, Trk Femnzm de arabesklemesn!


56/301

2 Trk Kadnnn Kltrel veToplumsal Geliimi

Azgelimi Triyenin erei nedir i, adn ne olabilir? A lnda, an olay azgelimi lelere zg olmaan o ev-

renel bir orundur ou olay gibi Ere olay gibi Dahadoruu inan olay gibiToplular, oplumal dzenler, doann yara ve yol

eiizlileri, hazllar, adaleizlileri elai edii me-anizmalar urma ve ilemele ymldrler Toplumaldzenlerin varl nedenleri budur

e adn, ere ve ou aranda doann yara eiizlilerin de elaii, hazl ve adaleizlie dnmelerinin nlenmei de oplumal dzenlerin orumluluar arandadr

Kadn Srunu, Trye n de

Evrensel Byuludur

Gnmz Tr oplumu, ii genel yalamn eii alndadr Bunlardan biri lam deerleri, ei Aar Devrimleridir Ayra, bu her ii genel lr iemini apraz een veeiini m oplumal olaylarda duyuran, anayileme neibir enleme her zmlemede diae alnma gereen biroplmal gr

e adn orunu, ne lam deerleri, onra AarDevrimleri en onunda da enleme olguunun eiinde alan bir orundur Triye iin Drdn bir evre de, anayileme aamanda, daha doruu, anayilemenin enlemeyi yaalama aamanda greeir


57/301

sam Deererine Gre Kadn

Geellkle, yal br gr, slam deerlere gre kadaalam, kc s br vatada derekse drlm l-

duudur lk bakta, gmz tplumu ve slam demeye kurallar asda dru g grle bu yarg, tarhselpersekt de k tartmaldr.

Dee tplum le demeye dsel dgmalar trajedsyaaya slam, e yazk k, gmz tplumsal yaps as-da baz maev deerler yeterce kruyablecek levselleve alamlla sahp deldr Fakat buu srumlusu slam

d del, u demez dgmalar halde tutmak steyeMslma d adamlardr. Bld gb, yeryzde demeye tek ey, deme kavram kedsdr. Bu edele,dse dgmalar da, deez tutulmaya alldklar rada,dee tplum ve dee dya karsda yzlamlar, a-lamszlamlar, hatta, tplumsal yaam gerekl la yelklere kar karak, tplumsal deme v gelme asdalumsuz br grev yapmaya balamlrdr. Bu durum, slamd kad le lgl tutumuda del, tm dler tm kulardak lkelerde rtaya ka evresel br srudur.

Bua karlk, slam d, altc yzylda Arap yarmadasda, kadlar devrm saylablecek yelkler ve haklargetrmtr. Blmsel br yaklamla, altc yzyl Ortad-u sudak tplumsal ve kltrel yaam le karlatrlacak

br "kad hakkdak slam deerler" bu syledm apak

rtaya kyacaktr.Altc yzylda, Arap tplumuda geerl la kurallar,

bug yrm brc yzyla gde Trkye de savumak edel yalsa, bu yalla kar, slam d kadlar kmsemtr" sav le kar kmak da del yaltr

Aar Devrimeri Asndan Kadn

Atatrk, bat yzyllar byuca gerekletrd saaydevrm ve u zleye dce akmlar erevesdek tp-lumsal kltr atlmlar brka yla sdrmak styrduMustaa Kemal Atatrk, e byk devrm, glk yaam


58/301

lknlklr konuund brd Giyim kum yz nttkvim l birimleri ve kdn hklr.. Tm bu devrimlerbir tolumun dorudn mdhle ile deitirilmei en zor

oln kltr gelerini kyordu. nk bunlr genellikletor bl trm kltrnden mkiny bl kentel en-dtri kltrne geiin onulr olrk deien gelerdi

Mutf Keml Attrk tm Trkiye'yi Bt'nn geirmioldu mlr ymdn Btl gibi ymk itediindentolumdki tm nf keim ve grulr toluml mdeleyrk kznm nlmnd) hk etmedikleri fkt inno-lunun evrenel gelime mlr ndn) kendilerine verilmei uygun oln hklr kvuuyorlrd. Pek dol olrk kdnlr d bu grulrdn bir tneini oluturuyorlrd

Bylee Attrk Devrimleri ndn Trk kdn d ge-rekli biline hi olmdn trihel olrk zorunlu gelime ezmleme mlrndn gemeden en d hklr hioldu

Cumhuriyet Triyesi'nde Kadnn ServeniTrk tolumunun genellikle teeden inmei yklm iindehklrn kvun keimlerin nflrn ve grulrn hei t-rih iinde nemli htlr ytlr. ok ykn gemite yd-mz inyet lgnl ve onu onuu oln 12 yll 1980 hrekt tm bu ynllrn bir birikimi bir onuu idi

Bu ynllr gelenei iinde en z ynl yn nk ken-

diine verilmi hklr ndn en eylemiz oln grulrn bi-ri belki de birinii kdnlrmz idiBu eylemizlie krlk toluml keimler ve grulr

rnd bireyel dn en byk brlr gterenler r-nd d Trk dnlr ylbilir. u nd hemen klm ge-len ygdeer grev hibi ve kiilikleri de grevleri kdrygeer oln kdnlrn iimlerini yzmy bu kitbn tm

yflr bile yetmezBireyel brlr rdnd ytn toluml gerek kdnlrn bry giden yollrnn bir lde erkeklerden dh kll ve dikenli e ol) k tutulmu olmdr. Ayr


59/301

hi uuulmama gereke bir gerek de, baz hallerde, rf kad olma, belli grevlere aamak, ya da belli gruplar iie gireblmek ii bir avaaj ekil emi bulumadr Bu

kouda heme akla gele bir rek, ark demidekimillevekillii kurumudurToplumal haklar e oplumal ayglk ada Trk

kad eki lke kadlarda geri deil, ileridr bile aabaa oraraz, bu ileri" durumuu hak edecek pek fazla birey de yapmamr Olar bu durumu, Trk Tolumuuarih iide geirdii aamalar ve iyaal devrimler oudaadea olarda bamz bir biimde oraya kmr

Eren Ae nde zgr,Kadnn aamnd Etnden Geer

imdi, eki klrl ve keli kadlar baarl olalar,bir a ii bir yaa brakalm

eleme olguu, kad e emli yardmcdr Oayalzca ei haklar alamakla kalmaz, ay zamada ou ile

ri ekolojii alad ev ii olaaklara da kavuurur karu, havagaz, elekrik gibi yrca iyi k bir de kou alarke, kada

imdi oukkal bir biimde delim Trk klregre ev ii, yai aile ii, kaderkek ilikileri aldr? Be he-me baz arpklklara iare edeyim Geelde aray erkekidare eder, kada yalzca mufak maraf verir Bylece

ou ekoomik zgrl elide alr Faka bua karlkdedii fiya ok ykekir rei, eve g geldii zamakar ak ura ile karlar Eve ike, zae dar olaevi, miafirlere ayrlm ola odaa (emizlik ve dzelilikgerekei) girmei yaakr Doru dr iki kadeh iki imeiie heme heme olaakzdr, mulaka drdr olur Velhalevi ii bir ceheemdir"

Evi iii ceheeme evire kad, darda almaya balad ada, ark erkekle bezer orulara ahipir Bu ede-le daha aayl olur Evi ii ceee dmee" bile, birazdaha ekilir bir hale gelir Faka buu ii de kad dedii

9


60/301

atura ok ykldr: Hem darda erkek gibi hem de ieri-de kadn gibi yani iki kat alr.

Snu

rk kadn hak etmemi bile olsa adalar kadar hatta kimi zaman adalarndan da ileri haklara sahiptir.

Bu haklarn kullanlmas asndan bireysel olarak oknemli admlar atlmtr

alan kadn ekonomik zgrln ald iin aile iin-de de eit ya da adil haklara sahiptir Fakat bu durumlardagenellikle iki kat almak gibi ar bir maliyet der. almayan kadn ise bunun maliyetini evin (bata erkei olmak ze-re tm teki ertlerine detir

rkiye'de sanayileme oran kentleme hzn yakaladzaman hukuk alannda zlm olan kadn sorunu iilen desorun olmaktan kacaktr te o zaman toplum belki de erkeksorununa eilmeye zaman ayrabilecektir!

Demokratik hak ve zgrlklerin yeniden ina edildii gei dnemi sonras etkinliklerde kadnn da erkein de yerieittir.

Yeter ki onlar da byle davransnlar!


61/301

3. Bir Feodalite Klnts: Balk Paras

Gnmzn endstri toplumu, hl gemiin izlerini tayor.Braknz endstri toplumunu, artk Bat'nn endstri tesitoplumu yani bilgisayarl, uzay uulu, robotlu toplumu bile,

ortaalarn feodal dzeninden kalan deerlerden btnylekurtulamam.Feodal toplum, tarma dayal, topraa dayal toplum de

mek. Toplmsal, ekonomik, kltrel ve siyasal yaam, derebeylerine ve toprak aalarna baml olduu bir toplum demek

Bu toplumda kyl, istedii zaman isteii biimde yer de

itiremiyor, istedii zaman istedii yere gidemiyor. MutlakaBey'in izni gerekli. Osmanl mparatorluu'nda da, "iftlii brakp gitmek iin", iftbozan resmi diye bir vergi deniyor

nsanlar belli toprak paralarna ve belli Bey'lere balolunca, tm yaam tam bir durgunluk, tam bir doaya ballk, tam bir kyllk iinde oluuyor.

Feda Bey'in Haar ve Kadnn evi

Gnein douuyla kalklan, batyla yatlan bir yaant egemen gnlk yaama. Gerek toprak, gerek tohumluk rn, gerek saban, gerekse dorudan doruya insanlarn kendileri,Bey' in mal

Bey her ee egemen vlenen kzlarn "ilk gece hakk" bileonun

te bu yaam iinde, erkek ocuk, i gc demek. Hem debedava. Gvenlik demek Yalnz dmana ve vahi hayvanlara kar deil, doaya kar da gvenlik demek.

ocuk dourmak kadnn ii. Kadn ayn zamanda tarlada

61


62/301

erkee yardmc. vn lern de ekp evren nsan. Km za-man hem ocuk dourmaya hem tarlada almaya, hem evne yetemyor zaman br ortak, br kuma gelyor stne.

zellkle slam kltrnde, kadnn hbr hukuksal gvences yok. Bo ol" ded m erkek, kadn ortada kalyor.te balk paras denln olay bu ortam nde ortaya k

m br gerekBr ale kurmak steyen gen erken ales, kan" alr

ken, bell br fedakrlk yapmak zorunda.Altn, nakt para, oyun, gb geleneksel brmler ya da da

ha ada olan, televzyon, otomobl, kamyon gb ller, kadna denen bedel

Ba Parasnn everi

n lgn yan bu bedel, kann alesne denyor. Yan yenevllern bundan yararlanma olana yok Br anlamda, erkektarann, kz tarafna, aldklar kz karl verdkler br be

del.Aslnda nsann para le satlmas" olayn anmsatan bugelenek, feodal toplumlarda, yabanc eve gden kzn, oradakalmas ve statsnn devaml olmas n dnlm brnlem ntelnde

nemlce br balk paras denerek alnm br e, ksa brsre sonra bo ol denlerek, sokaa atlablr m kolaylkla?

Kzn sokaa atlmas yne feodal toplumlarda ok bykbr ykm nk bu toplumlarda bekret ok neml.Toplum, br anlamda, feodal kltrn nem verd olan

ocukkarsnda, kz ocuu da korumak n byle br gele-nek geltrm.

Gnmz rkye s adalat oranda,bu tr, a ger-s detler de kalkyor. rnen, balk paras detn, Bat bl-

gelernde grmek olanakl delBuna karlk, zellkle Dou, Gney ve Gneydou Anadolu blgelernde, balk paras hl neml br kavram.

Ale kurmak steen, sevdne kavumay zleyen pek

6


63/301

k gn adamn, gurbt almaya gtmsnn altnda, balkparas brktrmk arzusu yatyr

skdn nakt para, altn, bykba ya da kka hay

van larak blrlnn balk paras, gnmzd "kamyn" gb tcar aralara bl dntrlmtrBr kamynun yat dnldnd, bu rakamn artk

nrlr ulat grlmktdrH kukusuz, bak paras, rkk taran mal durumu

l yakndan lgldr Bu ndnl, rkk tara, ancak dyblc kadar paraya raz lan br kz als l lky grblr

Bylc, rk kltrnd kv kvn" dnln kv dnkl, balk paras yluyla da salanmaya allmaktadrKadnn hukuksal gvncs bakmndan br yarayan

balk paasnn, v ndk tbar asndan ayn grv yrn gtrd sylnmz

Kndsn y br balk paras dnm lan kadn, blkklayca kapnn nn knulmaz ama, byk ld, knd

sndn, aly mal lduu bdl dms, bunun n d kalas v rkk cuk durmas bklnrBylc balk paras, kadnn al ndk "gln" stats

asndan lht dl, alyht br g larak rtaya karKntlm v ndstrlm yayldka, bu dt d yk l

maktadr

Far Ktrer AsndanFar Uyguamaar Drahma

Trky arkl kltrlrn br arada v bar nd yaadklar,hatta kaynatklar br lkdr

Anadludak Mslman halk arasndak balk gb, akattrsn lyn br baa adt, Ortdkslar v Musvlr arasnda grlr

Ortdks Rumlarda gttk azalan, buna karlk Musvvatandalarmz arasnda tksn v uygulamasn srdrndrahma dt, kzn, vlnd zaman br mktar paray, vlnd aly gtrmsdr


64/301

Bradaki ana dnc yni lnn itin gncsini salamaktr nk b para yni lilrin ya i krmasna ya

bnzr bir aaliyt harcanacaktr. Balk parasndan arklolarak para anababa ailsin dil yni lilr tahsis dilir.

Blli drmlarda kz ailsi para rmdiind ya da baka bir ndnl kzn dn ayrlamamas gibi) sora dniln arkl bir yglama yaplr: B yglamaya gr damat igysi gidr. ki yl boynca tk bir kr bil harcamadankzn anababa aisi il birlikt yaarlar. ki yn sonnda biriktirdiklri para il birlikt ayr karlar

Grlyor ki balk paras tmyl odal bir toplmndr kalnts bna karlk drahoma kapitalist bir toplmn glnidir. Drahoma paras damadn yni bir i krmasna harcand iin yni lilrin toplmsal gnclrini dsalam olr.

stlik drahoma yglamasnda kadn para gtirdii kocasnn i krmasna yardc old iin ail iind dl stnd ttlr. Bylc drahoma yolyla kadnn ail

iindki rahat stats d salanm olr.Snu

Aslnda ada toplm istr ndstri toplm istrs ndstri tsi toplm olsn ailyi gittik daha kk daha

bamsz yapyor.Kadnn grk grl is konomik zgrlktn yani

para kazanmasndan giyor.Ailnin mtll da brada: Kadn rkin yaamnhr aamasnda sormllklar paylamasnda


65/301

E

Alt Blm 3

_Aydn

Bili misiniz efendim le aklaYeni esimlee benze gndz gzyleGndz gzyle baklanYeni esimlee inanmazsnz

Bi Asmalmesci meyanesinde, PeadaBiaz kf, mazi, maem kokanBiaz Tnel, Sai Faik, Msy RobeKimle oku bualdaimle gelip gemediEn iyisini Fike Adil bilidiKiaplanda kaldSiyabeyaz bi fooaf oldu

Mh , " Rkr a n,le Rala roy Yynar, sn, , s


66/301


67/301

Aydnlar ve Lumpenaydnlar

Aydn, duygular yerne akln kullaan kdr Aydn, tolumunun ve ann nnde olan, belk de ncs olan kdrAydn ktlelern destenden yoksun kaldnda da, ya da

yoksun kalma aasna da doruyu syleyen kdr Aydnn doru, mutlak br kavram deldr: Gelr, der, dene-nr, dzeltlr una karlk, aydn, nand dorudan farkleyler syleyemeyen kdr Fkr namusu, ksel aysyetvardr Meden cesaret erkesten lerdr aydnn Ktlelrnsuskunlua tld yerde, km zaman yalnz onun ses duyu-rulur Aydn sorumluluudur bu ses yaatan

Cesaret ve nclk, drstlk ve konukanlk, aydn kmzaman skntl durumlara sokar ya da sokablr Fakat, o, to-lumunun ve ann omuzlarna ykled sorumluluun blnc nde gerlemez

Aydnar ve Gaie Sendrmu

Galle Sendromu deymn, ek ok knn kulland genelanlamn dnda ullnyorum enm kullandm anlamdaGalle Sendromu, ne cesarettr, ne de korkaklk Ne suskun-luktur, ne de bakaldr Ne anettr, ne de sadakat enmkullandm anlamda Galle sendromu, aydnn, doal ya datolumsal br gere dle getrmesdr Aydn, br kez bunuyatktan sonra artk, ok yaydan kmtr ster yarglansn,ster makm edldn, sterse tm bu basklar sonucu, yargsn nkr etsn, gerek artk ortadadr Yarg ger alnsa ble ger-ek demez

te Galle Sendromu, ger evrlmeyen geren, aydn tarafndan yksek sesle telaffuz edlmesdr

67


68/301

Osman'da Aydnn R

Osmanl aydn esas olarak kul"dur Padaha kar yanDevlete kar sadk br kul olarak davranr Aks halde kelle

sn kaybedece n pek baka seene yoktur zatenmparatorluun son zamanlarna doru Batllama hareketlernn getrd ksel gvenceler erevesnde braz dahansan" gb davranmak ansna kavumutur Osmanl aydn

Aslnda mparatorluun son yllarnak aydn davrannfazla kmsemek de doru deldr nk nsan gb davranma ansn br lde verd savamla kend kazanm

tr Yalnz buraa dkkat edlmes gereken nokta aydnn Os-manl mparatorluundak etknldr: enellkle saray entr-kalar yoluya toplumu etklemeye alan Osmanl aydn k-m zaman b labrentler nde yolunu arvermtr

Yne de zellkle mparatorluun son yllarnda baz ay-dnlarn OsmanlTrk toplumunda aydn haysyet asndanolduka baarl br snav verdkler syleneblr Konumuz

toplumsal etknlk olmad n bunlarn syasal baarlar bz pek de fazla etklememel hatta toplumsal destekten yok-sun olduklar halde doruyu savunmaya devam etmeler ay-dn kavram asndan olumlu br not olarak deerlendrlme-ldr

Bu ereve nde nld zaman Osmanl mparatorluundak zgrlk zgde gelen aydn hareket be-nm tanmladm anlamda br alle endromu ntel ka-zanmtr Mustafa Kemal Atatrk toplumun kadern Cu-huryet le noktalaynca tm savam ve kavgalar brdenbreanlam kazanm tarhn ger evrlemeyen zgs nde yer-ne oturmutur

umhuriyet Aydn

lgntr: Osmanlnn kadern Cumhuryet le noktalayan br

Mustafa Kemal Atatrk yettren aydnlar ortam stklal a-va srasnda ayn deste neml lde ondan esrgemtrTam bu noktada OsmanlTrk toplumundak aydn av-

ramn tek br zgde del brbrne zt bbr le elen k


69/301

ayr izgide grmek gerei ortaya kar: Toplumun deimesinden yana olan aydnlar ile toplumun deimesine kar kan aydnlar

Bu ayrm yaptmz andan alayarak da ir aka sorugndeme gelir: Aydn tanm aklda tutulduunda, toplumundeimesine kar kan kii ne kadar aydn saylr?

Ben, toplumsal deime ve gelimeye kar kan aydnntoplumuna ihanet ettii kansndaym nk deime ve gelimeye kar kan aydn, tarihe, teknoloiye ve ilime de kar km olur Byle ir tavr, toplumun o anda erimi olduu kltr dzeyi ile yetinmeyi, o andaki siyasal ve ekonomikgelimilik dzeyine oyun emeyi, daha iyiyi, daha gzeli,daha mkemmeli reddetmeyi de zorunlu olrak ierir Byleir insana aydn demek ne kadar doru olur ilmem?

te Cumhuriyet dneminde, pek ok aydn stikll Sava-' na kar tavr alarak, aydn olma niteliklerini yitirmi, ih-net iine girmitir.

Bu noktada r aka terim sorunu daha ortaya kmakta-

dr Bu insanlara isterseniz hain aydnlar dersiniz, isterseniz,onlar aydn niteliklerinden soyutlar yalnzca okumu satn kullanrsnz.

Bu terminolojiyi setiiniz anda, stiklal Sava srasndakiaydn snlamas hemen kolaylar: Gerek aydnlar MustaaKemal Atatrk'n yannda, aydn klndaki okumular isePadiahn yannda yer almlarr

Edebiyat ve Aydnar

stiklal Sava edeiyat asndan aydn desteini gerek yap-lrken, gerekse daha sonra, yeterince elde tmitir

Bu destek, en elirgin iimde Yakup Kadri'nin rmanlrnda ve Behet Kemal alar'n dizelernde gze arpar.

stiklal Sava asndan sorun, onu destekleyen aydnlarda

deil, desteklemeyen okumulardadrAydn ile toplum ilikilerinde, edeiyatta aydn yerine, aydn olarak yazar, ya da yazar olarak aydn kavramlarnn tart-lmas ana daha ilgin geliyor

69


70/301

rkiye'de aydn, yazar ve air olarak grevini yeerinceyerine geirmi gibi grnmekedir Uzun vadeli olarak bakl-dnda Trk Edebiya, Trk Toplumuna nclk grevini

belki de gereinden azla yklenmiir. Bir baka deyile ylemek gerekire, Trkiye de edebiya belki de edebiyaan okiyaee ynelik bir amac aklda uarak yazmr Bu adangrev konuu belki de yazarlk andan abarlmr bile

Trkiye de aydnn geri kald yer, yazarlk" deil,okurluk"ur (iaplarn bak aynn 50 milyonluk Trki-ye'de 5 bin olduunu, yani nua gre 0 binde olduunuanmayalm.)

Ne yaam kavga ve dk gelir, ne kiap iyalarnnykeklii ne de kiaba kar geliirilen olumuz rem avr

balaabilir okumayan aydn gereiniukardaki anmlamam da ullanaak, derim ki, okuma

yan aydn, aydn olmayan okumuan bile ehlikelidir nkkim olduu, ya da ne olduu bilinemez.

Trkiye iin gncel ehlike lumpenaydn" ipinin gi gide

arma, haa, nicelik olarak egemenlie doru yol almadr.Lumpenayd ek kelimeyle okumayan aydndr. ydn olmayaan ie ya ii bo bir diplomadan, ya zaman zaman b-yk lalar yazmandan yahu ylemeinden kaynaklanan biryzzlkle kendi kendiinin boynuna amr.

Snu

Lumpenaydn bir baka almamda geliirmeye aba ger-diim lumpenalebe" ipinin niverie onra yaamdakiuzandr Sorumluluk ad alnda orumuzluk, eleiri adalnda uyum zmleme ad alnda akarma, konukanlkad alnda hibir ey yleyemedii iin ukunluk onun ipikzelliklerindendir

Okumak grevini bile yerine geirmeyn lumpenaydn,hangi oplumal, ekonoik, iyaal, klrel orun hakkndaaydn orumluluuna uygun bir davran gerebilir ki?

Gei dnemlerinde lumpenaydnlarn yaygara aydnlarn eini barr

70


71/301

2 Aydn ve Demokrasi

ydn, akl aracl le toplumun ve ann nnde gden kdr

ydn, kalabalklarn tutsa deldr Duygularn se an-

cak, akln yol gsteren sezgler asndan kullarydnn akl, blncnden ve vcdanndan oluur Bln blg brkmn, vcdan se deerler btnn smgeler te y-dn, sahp olduu blg brkmn, geltrm bulunduu deerler nde kullanan, kalabalklarn basksndan ve duygularnn tutsaklndan olabldnce zgrlem kdr

Kalabalklarn aydna kar oluu, dorudan doruya bu

tanmdan, yan aydnn ayrc ntelklernden kaynaklanmak-tadr Kalabalklar kendlernden farkl sanlar sevmezlerHele kendlernden daha akll olanlar asla stelk br de bufarkllk, daha nde olma, daha lerde olma bmnde ortayakmsa, vay o nsann halne

Aydn ve Dn Kitu

te aydn, tm bu gerekler bmesne karn, toplumunu vean _aan dnceler savunan, bu cesaret gsteren kdrPek doal olarak, bu cesaretn de br snr vardr: ydnn

can ve mal gvenldr bu snrBr baka deyle, aydn olmak le Don Kot olmak aras-

dak fark, ydn cesaretnn meden cesaret oluunda, yan canve mal gvenl le snrl bulunuundadr

zellkle gelen teknolojye dayal toplumsal demeler,hbr bmde nlenemezler Buna karlk, bu demeler ltelaffuz edenler her trl eza ve cefaya maruz braklmlar-dr nsanlk hl br gere fade eden ya da edenler sustu


72/301

rarak o gerei e ortaan kalrabilecei sanrs iineirAynlarn trajeisi e bu sanran kaynaklanr

Aydnlar ve Demrasi

Aynn kalabalklarla olan elikisineki tek k yolu bukalabalklar ir topluma bir ulusa ntrmek onlara or-tak bilin kazanmalarna yarmc olmaktr

aa nyaa emokrasi bu aan aynn em ortam em ei em snar

Ortamr nk ayn ancak arkl ncelerin e meru kabul eilii emokratik bir rtama yetiir

Heeiir nk insanolunun keni kenisine kar geti-recei saygnn tek ama oluunu bilir ve bunun yalnz veyalnz emokrasi iine gerekletirilebileceinin arknar

Snar nk kalabalklarn arkly yoketme ilkelliinin rsl soluuna kar snabilecei tek yer keni vican-na ek olacak emokrasinin kurallarr

Szn ettiim emokrasinin tek tanm varr: Aznlktakalan ncelerin e ounluk olabilmeleri iin kenilerineak ve olanak tann bir ounluk ynetimiir emokrasi

Bu neenle emokrasi ile ounluun iktatrl arasnakiark aznlkta kalan ncelerin saiplerine tannan gven-celer oluturur Pek oal olarak bu gvenceler aznlkta ka-lan ncelerin emokrasiyi yok eici etkinlikler iin kullanlmalarna izin vermez nk emokrasiyi yok etmek y

netimi eline geirmi olan ounuk iin ok kolay oluun-an erkes gzlerini ynetime ikmitir ama aznlkta kal- ale emokrasiyi yok etmek gibi ok zor bir iin altna gi-recek kaaszlar a bulunabilir Trkiye'nin yakn tarii bun-larn saylarnn ve etkinliklerinin i e az olman gstermitir

Dolays ile mokrasinin saee ounlua kar eil e-

itli aznlklara buraa eik gruplar eil nceleri kas-teiyorum) kar a korunmas gerekirTrkiyenin bugn iine blunuu tarisel aama a-

snan a emokrasinin savunulmas aynn grevleri ara

7


73/301

sna. nk emokasi Tkiye'e hem azna hem ounua ka kounmas geeken, haa aha geeki bi eyime, kuumas geeken bi eim nieii amaka.

Demokasi konusunaki en nemi baaszmz, hence kesiminin, bu eimi, ancak kenisini baa geiiine esekemesi ve baa geiken sona a ahip eimesine(kimi zaman bizza kaka buunaak) gz yummas Yaniemokasi henz bi, ikiaa geme you oaak, ama yaaikia you oaak gmekei. Oysa emokasi bi yaambiimii: Sizen fak nenein e size ayn hakaa sa

hip oaak vakan skei bi yaam biimiAydnn Grevi

Demokasi yanz insanca yaam saa iin ei ayn zamana i ve smye ka ouu ve baa geiiimi

bi kuu ouu iin e Kuu Sava'nn hem ieooisinehem e amacna uygunu. Ba bi opum kumak amacy

a, Ba'nn boyunuuunu kmak iin yapan Kuuu Sava'nn Liei Musafa Kema Aak bu geei eii szve eyemeine ie geimii

Bu aan Demokasinin Tkiye Cumhuiyei'nin emeei aasna buunuunu ne smek yan omaz

Kk aa ya a yabanc ieooi ya a nce eyimei ou eyime eii Demokasinin e Msmann

a miiyeiiin e kk aa Bu aa baksa, Oa Asya' an geen Tkein e Anaou' aki kkeinin aa ouunu ne smek gibi sama (ve baz keein pekiine yaayacak) bi iia bie oaya kabii

Demokasi en ok afa opayan ncenin, (eki nceei basmamak kay ie) yneime geiimesi emekouuna ge, emokasinin biinci kouu, ifae zg

Yani insana nkeini syeyebimeie ki, hangincenin en iyi ouu hakkna kaa veiebisin Byecee hangi ncenin en ok aafa opa ai bi biimeoaya konuabisin

73


74/301

ade zglnn omad yede demokasinin eliasbile yoktu. Aydn, iade zglnn saunucusudu

Snu

Teknolojik ilelemenin de toplumsal gelimenin de biinci ko-ulu, deney e tatmad Toplumsal deneyle bizim iade-miz dnda yaansa bile onla zmlemek idelemek e ye-ni bilgile aamak yalnz bilimsel bi eylem deil, ayn zamanda b atandak ged de te aydn, topumda u ge-in yeine getiilmesine de nclk ede.

ei dnemleinin snlama e kstlamalana da bu nedenle kad

7


75/301

3 Tanzimat Aydn: Peygamber mi, Hain mi

Hibir lenin hal endi aydnn, Trlerin eletirdii hnla, esinlile ve acmaszlla eletirmemitir.

rnein, Osmanl dneminde ortaya anTanzimat Ayd

n ar Batllamann bir simgesi olara ele alnm ve yasya eletirilmitir

Edebiyatn Kesin Kc

Recaizde Mahmut Erem, Tr romannn il baarl rnelerinden saylan aba Svda' bir ar batllam tipi,Bihruz Beyi tantr bize

eri Mardinin aimatta Sa atama adl maalesinde Bihruz Beyin ardelilerini yatrd Ahmed Midhat Eendinin elatun Bey'i, Hseyin Rahmi Grpnarn romanndai atrolu hreti, Nabizde Nazmn sndai Suphisi, ve mer Seyettinin Eruz Beyi hep buar batllam tiplere rnetir

rnein, mer Seyettinin nl Eruz Beyi ile, Tl Kovuu Metebi Mdr Mat Bey arasnda yle bir onu

ma geeEruz Bey, Mat Beye al danmatadr: Bendeniz Avrupaya tahsile gidiyorum Ne ouyaym? Ne ouma istiyorsunuz? Daha bir ey tasarlamadm Yam otuza yan le bir

tahsil istiyorum i, gayet olay olsun, sa olsun Hatt . Hatt? Kitap bile olmasn. yle iahi bir ilim Zira gzlerim

art yorulduBu onumann simgeledii sl, zentili ve aaszl,


76/301

alnda mer efettinin daa nce belirttii alakzlk dneklik ve otarlk annda i kalr

Efruz Be Mfat Bele le tanmaktadr

iz Trk mn?Efruz Be emen rotetou bat Ala! Bunu kabul etmem efendim. Bendeniz de zatli

niz gibi rk millieterverliinin aleindeim. Fakat Ocakta konferanlar verdiinizi iitiordum Veriordum fakat amim deil. ? Orada da iktidarm gtermek iin".

Evet Trk Edebiat argn vermiti Ar batllamTanzimat adn aindi

Resmi Tarih Gr

Her Cumuriet genci kulaklarnda amk Kemalin TevfikFikretin irleri ile br nl air amk Kemal Vatan kav

ramn Trk Kltr ne okan bir dnrdr.Tanzimat Dnminin on dnrair temilcii ia

Gkal tir. nl Trk dnr ve Trk Millietii olan G-kal alnz Trk Millietiliinin temilcii olarak deil Tan-zimat ile Cumuriet arandaki dnce ve elem zincirininen alam alkalarndan biri olarak da nem tar.

Tanzimattan Cumuriete uzanan bu zincirin en alam

ve belirleici alka ie Mutafa Kemal Atatrktr Vatankurtarma ateini reinde Tevfik Fikretin iirleri ile ietmi ve bu gerei defalrca vurgulam olan Mutaf KemalAtatrk

Tazimat Ayd Kimdir?

Kimdir Tanzimat adn? Recaizde Mamut Ekremin alaa

ald Biruz Be mi? Yoka mer efettinin zerine tmbir eletiri a ina ettii Efruz Be mi?

Peki bizzat Recaizde Ekrem a da mer efettin kimdir?zenti bo kkz zavall ve att lkene uluuna


77/301

ktrne ianet etmi ir aydn mdr Tanzimat aydn?Yoksa Tanzimat aydn Namk Kema, Tevik Fikret, Ziya

Gkap midir?

Karar, zgrk, ada, geimekten yana, uusac, ya-ni emperyaizmin oyunduruuna kar ayakanm ir mii-yeti, ac ekmi, srm, drm, ne yaptn ien irvatan kurtarcs mdr Tanzimat aydn?

Soruyu ir aka tr soramGerek Tanzimat aydn, Recaizde Mamut Ekrem in ken-

disi midir, yoksa yaratt Biruz Bey tipi mi? mer Seyet-

tinin kendisi midir u aydn, yoksa, yaratt Eruz Bey mi?Biruz ve Eruz Beyerin yozuuna kar, Namk KemaAvrupaya kanca Tasviri Ekr yneten, Fikrete destek ve-ren Recaizde Mamut Ekremin pr pr mcadeesi asTanzimat aydnn temsi etmez mi? Ya mer Seyettin? Trkktr ve Trk Dii asndan yeniikiii ve att topumi-imse anamdaki devrimciii, Tanzimat aydnn anamamzasndan yardmc dei midir?

Acaa, Biruz ve Eruz Beyer, gerek Tanzimat aydnnnsapk rnekeri oarak enede sak ir mcadee veren ki-ieri vurguuyor oamaz m?

Kimdir Tanzimat aydn? k Trk gazetecierinden inasiEendi mi, yoksa, Onu, sakan kestii gerekesi ie, grevdnaan Ai Paa m? O Ai Paa ki, Tanzimat zzat outuranMustaa Reit Paann yetitirmesidir

Burada ir an durara aka az soruar soramTanzimat aydnnn gei dnemi, (Cumuriyete gei d-

nemi) temsicisi kimdir Lin edien Ai Kema mi, yurt dnasren Reik Hait mi, stika Marnn yazar Memet kimi yoksa airi zam" Adak Hamid mi? Fai Rk eBeet Kema u zincirin neresindeki akaardr? Ya ecipFaz ie Nzm Hiket?

Kahrama m Aa m?

Trkiyede, Osman mparatoruunun merkezi yapsndandoay ep ynetim gcn pyam oan aydnar, sreki


78/301

olara siyasal deerlendirmelee onu edilmilerdir nlenin yazgs asndan aydnlarn he syleyeeleri szleri olmu sreli olara siyasal arenada olu bitenleri etile

milerdir.te bu hem etin hem etili rol aydnlarn taratarlar ta-randan meerne arar tarandan da yermeerneyol amtr

Siyasal eylemin sal iinde aydnlar en by yarala-r dne birlii iinde olmadlar tei aydnlarn saldr-larndan almlardr. n bir aydnn etililiini ana ba-

a bir aydnn g engeller diye dnmlerdir Bu nedenlede aydnlarn en by dman yine aydnlar olmuturTriye'de lemi bir aydnlar hegemonyas olduu e

bu aydnlar sreli olara birbirlerinden arl grleri birbirlerine saldrara saundular iin bir aydn dmanlurumunun olumasna en by aty yine aydnlar ya-mlardr.

Hal da e o aydnn endisi gibi dnmeyen aydnhainlile sulamasna baara aydn atliamna imi zaman Mart aasnda olduu gibi iilen bile atlmtr. Byleeaydn dmanln rleme nl de yine aydnlarae ynetiilere nasi olmutur

Hem baarlarn hem baarszllarn sorumlusu art bel-lidir: Yaasn ahraman aydnlar ahrolsun ala aydnlar.Yaasn benim gibi dnen ahramanlar ahrolsun benimgibi dnmeyen hainler

Oysa aydn olmann birini oulu hogr deil midirBlm notalaren endi grlerim e dnelerimle

tolumun benimilere tmyle trs den inan e uygulamalarn yalnz szn arl urgulaa ile ulana-ra te tmede tolama istiyorum

Tanzimattan gnmze aydn ne eygamberdir ne hainyalnz aydndr; hem eygamberdir hem hain n yalnzaydndr.


79/301

4 Aydnn Toplumsal levi:Aydn Aydnn Kurdudu

Adnn evrensel anm pek okur Ben d birok evrensel a-nm apm Ak ve bigisi ile oplumuna nclk eden kii

ble anlara bir rnekirelgeelim, ier Trkie de, arise ve opumsal olarakbiraz farkl gelimiir Trkie de adnn en nemli zellii,adnn kurdu" omasdr Hani Hobbesun, insan iin se-dii gibi

Daa kabaca sleelim: Trkiede adnn oplumsal i-levi, baka adnlar emesidir

Tarhse Geime

Cumurie arii asndan bakmzda, eri adn a daTrk adn diebileceimiz ip"in baz nemli zeikleridikkae arpar

Cumurieimizin ari ve kkeri Tanzimaa dek uzan-d iin, erli ma adnn zellikerini de Tanzimaan buana gzememek ve sapamak zorundaz

Soukkanl bir biimde arie bakmzda, eri ma a-dnn Bal a da Bac olduunu groruz

samc kardelerimizin ok kzacan biliorum, ama neazk ki, arise gerek ble: Yeri ma adnn iisi Bal",ks Bac"dr Yani erli mal adnn iisi, Ba deererini benimsemi kiidir Ks ise em Ba kurukuluu a-par, em de insanlara baar Arca ers ve anl uumula,anz bakaarna bamaka kamaz, ke sorunar asndankendisi de baar Yani em baakkan kurulamaz ve baak-dr, em de bamaa makmdur


80/301

Yeri ma aydn neden Bat ya da Batcdr nk anzimat'tan Cumhuriyet'e, kenin kurtuu izgisi, Batda dahadorusu Bat deererinde aranm e buunmutur

Evrese Ayd ve eri Ma AydAydn, erense oarak her eyi sorguar rkiyede ise hereyi sorguamak aydn omak dei, ancak "hain" omaka oanakdr rnein, sam sorguarsanz, Msmanara grehainsinizdir Komnizmi sorguarsanz, Marksistere gre hainsinizdir. Kemaizmi sorguarsanz, Atatrkere gre hainsinizdir.

Doaysya, kenizde hain omak istemiyorsanz, erenseere gre aydn omaktan azgemeniz gerekir.

O zaman geriye kar, yeri ma aydn omakYeri ma adn omann birinci kouu, hemen bir d

man bumak, semek ya da buamazsanz, icat etmektir.Ancak, dmanara ya da hainere sadrarak e bir eyeri,

yani stn e ok deeri bir eyeri koruyarak aydn oduu

nuzu, (yani yeri ma adn oduunuzu) kantayabiirsinizBu "Erense Aydn e Yeri Ma Aydn" bmnde s

zm bitirirken bir noktaya neme deinmek isterim: Buradaszn ettiim yeri ma aydn, "kt" aydndr. Yani Batdei, Batc aydndr

Bat Ayd

Bat dmanar anmasn Benim Bat aydn tanmmda onara da yer ar nk bu aydnn birinci zeii kendisi iinistedii tm hak e zgrkeri kartarna da tanmasdr

Neden Bat aydn diyorum, yeri ma aydna Kiise hake zgker, yozam bir dinsegeenekse imparatoruun baskc yapsna kar, Bat modei ereesinde Osmanrk topumuna girmitir de ondan

Bat aydnn en nemi zeii, ifte standart omaydr Yani ineyi kendin, uadz bakasna batrmaz Eindeki ya inedir, ya da uadz Kendisine de, herkese de onu

batrr. Kendisi ban rtme zgr istirsa, bakaarna

80


81/301

da ban rtmeme gr tanr. Dnce grnyan kend n de, kartar n de ster Daa dorusu,ancak bunu sterse aydn our, Batc de, Bat aydn our

Ayd N Ayd Kurdudur?

Topumsa, syasa, ktre dererden sk sk duyarsnHak, ben aydn genenerden daa y anyor, akm, ay-dn genen okumuardan daa ok aydn, kendern aydnsananar se sadece okumu, ama aydn de, derer. Kmern? Kender gb dnmeyen aydnar n

Lderer n aydn omann tek kouu, kender gb d-nmektr.Oysa aydn omann brnc kouu, gr ve bams d

nmektrByece ster steme garp br yarg kyor ortaya En b

yk aydn dmanar dererdr!Lderern gerekten aydn dman oup omadkarn, ta-

re ve kenderne brakarak, asnda gerek aydn dmana-rnn aydnar oduunu vurguayam.

Pek ok aydn, ca akm, pek ok okumua terc ede-rm, demtr tenke nk, ak, kend gb dnmeye,kend buduu mere nandrmaya daa ok gc yet-mektedr. Oysa, tek aydnar onun gb nsanardr Br aydntek aydnar karsnda artk akn karsnda oduu gb

ayrcak br k edr Br baka deyme br aydn ancakaydn omayanar arasnda ve karsnda ayrcak ve deerdr. Her aydn, tek aydnar arasnda sade vatandatr, ayrcaks, e Yan aydn omann keyf ancak, aydn oma-yanara" brke en kar Bu kef oanar se tek aydn-ardr

Osa mantken yukarda akadm durumun tam ters-

nn doru oduun sanyor nsan ydn oma eer br fark-kse, tm fark oan kerde grd gb, bunarn br-brernden oanmaar, brbrern aramaar, bumaar vebrkte yaamaar ekenr. Gerek se bunun tam ters

E 81


82/301

Aydn Dman

smanlTrk syasal gelme zgsnde, Bal aydnar ncro oynamlar, yol gserc levn ykenmlerdr ar

Emre Kongar - 12 Eylül Kültürü

Documents

Transcript of Emre Kongar - 12 Eylül Kültürü