EKSTERNI SEKTOR 07 - CBCG · uređaja iznosio je 11,8 miliona eura (pad od 75,2%), dok je uvoz...

EKSTERNI SEKTOR 07

81

Eksterni sektor

U periodu januar-septembar 2019. godine, prema preliminarnim podacima, deficit tekućeg računa platnog bilansa iznosio je 405,8 miliona eura i bio je manji za 3% u odnosu na isti period prethodne godine, što je rezultat povećanja suficita na računu usluga i računu sekundarnog dohotka. U posma-tranom periodu zabilježen je deficit na računu primarnog dohotka i povećanje spoljnotrgovinskog deficita. U odnosu na isti period 2018. godine, na finansijskom računu je značajno povećan neto priliv po osnovu stranih direktnih investicija i ostalih investicija, dok je istovremeno zabilježen neto odliv na računu portfolio investicija.

U prva tri kvartala 2019. godine evidentno je povećanje neravnoteže u međunarodnoj robnoj razmje-ni sa inostranstvom usljed rasta uvoza robe. Prema preliminarnim podacima, deficit na računu roba iznosio je 1,6 milijardi eura ili 2,4% više nego u istom periodu 2018. godine. Ukupan izvoz roba iznosio je 336,2 miliona eura, što predstavlja povećanje od 6,5% čemu je najviše doprinio rast izvoza raznih gotovih proizvoda, električne energije, mineralnih ruda i otpadaka metala, plute i drveta, kao i drum-skih vozila. Ukupan uvoz roba iznosio je 1,9 milijardi eura i bio je za 3,1% veći nego prethodne godine, uglavnom zbog rasta uvoza električne energije, medicinskih i farmaceutskih proizvoda, namještaja i djelova kao i specijalnih mašina i industrijskih mašina za opštu upotrebu.

U posmatranom periodu na računu usluga ostvaren je suficit u iznosu od 960 miliona eura, što je za 7% više nego u istom periodu 2018. godine. Tome je značajno doprinijelo povećanje prihoda od tran-sporta (17,9%) i putovanja-turizma (9,3%), što je rezultiralo rastom ukupnih prihoda od usluga za 9,8% u odnosu na isti period 2018. godine. Obim razmjene usluga u periodu januar-septembar 2019. godine iznosio je oko 2 milijarde eura i za 11,2% je viši nego u istom periodu prethodne godine. Na računima primarnih i sekundarnih dohodaka ostvaren je suficit od 195,7 miliona eura, što je za 6,4% manje nego u 2018. godini usljed većeg odliva po osnovu kompenzacija zaposlenih i ličnih transfera, kao i otplate kamata.

Na računu primarnih dohodaka ostvaren je deficit u iznosu od 13,8 miliona eura, dok je u istom peri-odu 2018. godine na ovom računu ostvaren suficit od 24,6 miliona eura, što je posljedica većih rashoda po osnovu isplaćenih kompenzacija zaposlenih i otplate kamata. Na računu sekundarnih dohodaka zabilježen je suficit u iznosu od 209,5 miliona eura, što je za 13,6% više nego u 2018. godini.

Na finansijskom računu u periodu januar-septembar 2019. godine, neto priliv stranih direktnih in-vesticija je iznosio 266,7 miliona eura ili 22,5% više nego u istom periodu prethodne godine. Ovakvo kretanje rezultat je manjeg odliva po osnovu povlačenja vlasničkih ulaganja i otplate interkompanij-skog duga u poređenju sa istim periodom 2018. godine. Po osnovu portfolio investicija u posmatranom periodu zabilježen je neto odliv od 163,9 miliona eura, dok je na računu ostalih investicija ostvaren neto priliv u iznosu od 240,1 milion eura. Kretanja na ovom računu karakteriše manje zaduživanje po osnovu uzetih kredita u poređenju sa 2018. godinom.

Prema preliminarnim podacima, ukupan spoljni dug Crne Gore na kraju 2018. godine iznosio je 7,7 milijardi eura i u odnosu na kraj decembra 2017. godine je povećan za 773,6 miliona eura ili 11,2%. Ovakvo kretanje posljedica je rasta duga javnog sektora, koje je praćeno i rastom duga privatnog sek-tora. Učešće ukupnog spoljnog duga u BDP-u na kraju 2018. godine iznosilo je 164,7%.

82

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG III kvartal 2019

Tabela 7.1 29

Platni bilans Crne Gore, u 000 eura29

Naziv stavke jan.- sep. 2018. jan.- sep. 2019. Promjena u %

TEKUĆI RAČUN -418.331 -405.796 -3,0

SALDO ROBA I USLUGA -627.412 -601.517 -4,1

Robe -1.524.679 -1.561.497 2,4

Izvoz, f.o.b. 315.656 336.198 6,5

Uvoz, f.o.b. 1.840.335 1.897.695 3,1

Usluge 897.267 959.981 7,0

Prihodi 1.330.996 1.461.426 9,8

Rashodi 433.728 501.445 15,6

Primarni dohodak 24.624 -13.755

Prihodi 221.633 232.921 5,1

Rashodi 197.010 246.676 25,2

Sekundarni dohodak 184.456 209.475 13,6

Prihodi 238.298 271.145 13,8

Rashodi 53.842 61.669 14,5

KAPITALNI RAČUN 0 -499

Prihodi 0 0

Rashodi 0 499

SALDO TEKUĆEG I KAPITALNOG RAČUNA -418.331 -406.295 -2,9

FINANSIJSKI RAČUN, neto -300.806 -497.076 65,2

Neto povećanje finansijske aktive 561.514 -139.174 Neto povećanje obaveza 862.320 357.902 -58,5

Direktne investicije, neto -217.741 -266.731 22,5

Neto povećanje finansijske aktive 23.688 57.346 142,1

Neto povećanje obaveza 241.429 324.076 34,2

Portfolio investicije, neto -140.448 163.877

Neto povećanje finansijske aktive -2.625 16.091

Neto povećanje obaveza 137.823 -147.786

Finansijski derivati, neto 0 0

Neto povećanje finansijske aktive 0 0

Neto povećanje obaveza 0 0

Ostale investicije, neto -154.718 -240.076 55,2

Neto povećanje finansijske aktive 328.351 -58.464

Neto povećanje obaveza 483.069 181.612 -62,4

Rezerve CBCG (promjene) 212.100 -154.146

NETO GREŠKE I OMAŠKE (3-2-1) 117.525 -90.781

izvor: CBCG

29 Podaci platnog bilansa Crne Gore objavljeni su u skladu sa novom metodologijom MMF-a (Priručnik za platni bilans i međunarodnu investicionu poziciju, šesto izdanje-BPM6).

83

Eksterni sektor

7.1. Platni bilans

7.1.1. Tekući i kapitalni račun platnog bilansa

Kretanja na tekućem računu platnog bilansa većim dijelom bila su pod uticajem kretanja na podračunu roba. Pogoršanje spoljnotrgovinskog deficita ublaženo je povećanjem suficita na ra-čunu usluga što je za rezultat imalo smanjenje deficita u razmjeni roba i usluga za 4,1%. Stepen pokrivenosti uvoza izvozom roba i usluga u po-smatranom periodu iznosio je 74,9%, što je za 2,5 procentna poena više nego u istom periodu 2018. godine.

Na računu usluga tokom prva tri kvartala 2019. godine zabilježena su pozitivna kretanja. U od-nosu na isti period 2018. godine, ostvareni suficit je veći za 7%, i to u najvećoj mjeri zahvaljujući povećanju prihoda od usluga putovanja-turiz-ma, transporta i ostalih poslovnih usluga. Tako-đe, ostvareni suficit na podračunima primarnih i sekundarnih dohodaka od 195,7 miliona eura doprinio je ublažavanju deficita tekućeg računa u posmatranom periodu 2019. godine.

7.1.1.1 Robna razmjena30

Tokom perioda januar-septembar 2019. godine došlo je do povećanja ukupne robne razmjene sa inostranstvom za 3% u poređenju sa istim perio-dom prethodne godine, usljed istovremenog ra-sta izvoza i uvoza roba. Brži rast uvoza od izvoza roba rezultirao je povećanjem spoljnotrgovin-skog deficita, dok je pokrivenost uvoza izvozom bila niska i iznosila svega 15,4%.

Ukupan izvoz roba, prema preliminarnim po-dacima Monstata, iznosio je 300,5 miliona eura, dok je uvoz iznosio oko 2 milijarde eura. U izvo-zu roba dominiraju obojeni metali i električna energija. Posmatrano po kategorijama SMTK31,

30 Metodološke napomene: Podaci o spoljnoj trgovini u platnom bilansu Crne Gore prikazani su po specijalnom sistemu trgovine. CBCG vrši prilagođavanje podataka dobijenih od Monstata za potrebe platnog bilansa u skladu sa metodolo-gijom MMF-a (Balance of Payments Manual, sixth edition, IMF, 2009). Podaci o uvozu i izvozu roba prikazani su po f.o.b-u.

31 Standardna međunarodna trgovinska klasifikacija.

Struktura tekućeg računa, u 000 eura

Grafik 7.1

Izvor: CBCG

Pokrivenost uvoza izvozom u periodu 2005 – januar–septembar 2019. godine

Grafik 7.2

Izvor: Monstat

84


na rast izvoza najviše je uticao izvoz kategorije sirove materije (osim goriva) u iznosu od 66,5 miliona eura, i veći je za 7,5 miliona u odnosu na isti period prethodne godine.

U strukturi izvoza prema SMTK dominiraju proizvodi svrstani prema materijalu koji čine 24,6% uku-pnog izvoza, zatim mineralna goriva i maziva (22,6%) i sirove materije osim goriva (22,1%). U okviru kategorije proizvodi svrstani prema materijalu najzastupljeniji su obojeni metali (aluminijum) u izno-su od 47,6 miliona eura, i gvožđe i čelik sa 15,1 milion eura. Cjelokupna kategorija je zabilježila pad izvoza od 11,7%. Izvoz kategorije mineralna goriva i maziva je povećan za 9,4%, a najveći udio u ovoj kategoriji pripada električnoj energiji od 45,2 miliona eura, što predstavlja rast od 14,3%, dok potka-tegorija nafta i naftni derivati bilježi blagi rast i na približno je istom nivou u odnosu na isti period prethodne godine.

Tabela 7.2

Struktura izvoza roba u periodu januar – septembar 2019. godine, u milionima eura

jan.-sep. 2018

jan.-sep. 2019

jan.-sep. 2018

jan.-sep. 2019

jan.-sep. 2019 jan.-sep. 2018

Hrana i žive životinje 16,5 17,1 5,6% 5,7% 3,8%

Piće i duvan 13,6 12,0 4,6% 4,0% -11,7%

Sirove materije, osim goriva 59,0 66,5 20,1% 22,1% 12,7%

Mineralna goriva i maziva 62,1 67,9 21,1% 22,6% 9,4%

Životinjska i biljna ulja i masti 0,4 0,5 0,1% 0,2% 35,2%

Hemijski proizvodi 22,0 21,1 7,5% 7,0% -4,0%

Proizvodi svrstani po materijalu 83,7 73,9 28,5% 24,6% -11,7%

Mašine i transportni uređaji 22,8 26,9 7,8% 9,0% 18,1%

Razni gotovi proizvodi 7,8 14,5 2,7% 4,8% 85,5%

Proizvodi i transakcije, nigdje nepomenuti 6,1 0,0 2,1% 0,0%

UKUPNO: 294,0 300,5 100% 100% 2,2%

izvor: Monstat

U uvozu roba dominiraju mašine i transportni uređaji (22%), proizvodi sektora hrana i žive životinje (18,3%) i proizvodi svrstani prema materijalu (17,8%). U okviru kategorije mašine i transportni uređaji najviše je uvezeno drumskih vozila u iznosu od 135,7 miliona eura, kao i električnih mašina, aparata i uređaja u iznosu od 77,9 miliona eura. Uvoz hrane i živih životinja iznosio je 357 miliona eura, što predstavlja rast od 7,5%. U okviru ove kategorije najzastupljeniji su: meso i prerade od mesa u iznosu od 81 milion eura i povrće i voće u vrijednosti od 59 miliona eura.

Posmatrano po potkategorijama SMTK, povećanju uvoza u periodu januar- septembar 2019. godine najviše je doprinio rast uvoza potkategorija: električna energija za 28,7 miliona eura, kao i medicinski i farmaceutski proizvodi za 15 miliona eura. Pad uvoza potkategorija pogonske mašine i uređaji i elek-trične mašine, aparati i uređaji usporili su rast uvoza za posmatrani period. Uvoz pogonskih mašina i uređaja iznosio je 11,8 miliona eura (pad od 75,2%), dok je uvoz potkatregorije električne mašine, apa-rati i uređaji iznosio 77,8 miliona eura, što predstavlja pad od 20% u odnosu na isti period prethodne godine.

85

Eksterni sektor

Tabela 7.3

Struktura uvoza roba u periodu januar – septembar 2019. godine, u milionima eura

jan.-sep. 2018

jan.-sep. 2019

jan.-sep. 2018

jan.-sep. 2019

jan.-sep. 2019/ jan.-sep. 2018

Hrana i žive životinje 332,0 357,0 17,6% 18,3% 7,5%

Piće i duvan 59,4 65,3 3,1% 3,4% 10,0%

Sirove materije, osim goriva 37,4 40,0 2,0% 2,1% 7,2%

Mineralna goriva i maziva 195,4 219,8 10,3% 11,3% 12,5%

Životinjska i biljna ulja i masti 11,3 8,2 0,6% 0,4% -27,2%

Hemijski proizvodi 185,6 203,9 9,8% 10,5% 9,9%

Proizvodi svrstani po materijalu 340,4 346,2 18,0% 17,8% 1,7%

Mašine i transportni uređaji 470,8 429,2 24,9% 22,0% -8,8%

Razni gotovi proizvodi 254,8 279,9 13,5% 14,4% 9,9%

Proizvodi i transakcije, nigdje nepomenuti 3,8 0,0 0,2% 0,0% -99,8%

UKUPNO: 1.890,82 1.949,60 100% 100% 3,1%

izvor: Monstat

Kada govorimo o izvozu po regionima, u perio-du januar – septembar 2019. godine glavni spolj-notrgovinski partneri Crne Gore bile su zemlje CEFTA grupacije gdje je izvezeno 42,7%, zatim zemlje EU sa 40,4%, EFTA sa 2,1% i ostale zemlje sa 14,7%. Najviše roba uvozi se iz EU (47,9%), za-tim CEFTA (28,8%) i EFTA (1,6%) i ostale zemlje (21,6%).

Pojedinačno najveći partneri u izvozu su: Srbi-ja (72,2 miliona eura), Mađarska (34,8 miliona eura) i Bosna i Hercegovina (22,9 miliona eura). U uvozu na prvom mjestu je Srbija (381,2 milio-na eura), zatim slijede Njemačka (177,7 miliona eura) i Kina (164,8 miliona eura).

Robna razmjena po regionima u periodu januar-septembar 2018/2019. godine,

u milionima eura

Grafik 7.3

Izvor: Monstat

86


7.1.1.2. Usluge

U međunarodnoj razmjeni usluga Crna Gora je u periodu januar-septembar 2019. godine ostvarila suficit u iznosu od 960 miliona eura, koji je za 7% veći u odnosu na isti period prethodne godine. Ostvareni suficit rezultat je značajnijeg povećanja prihoda od putovanja i turizma, usluga transporta i ostalih poslovnih usluga. Takođe, u posmatranom periodu smanjili su se rashodi po osnovu teleko-munikacionih, računarskih i informatičkih usluga i putovanja/turizma. Ukupan obim razmjene uslu-ga u posmatranom periodu 2019. godine iznosio je 2 milijarde eura, što je za 11,2% više nego u istom periodu prethodne godine.

Ukupni prihodi od usluga iznosili su 1,5 milijardi eura ili 9,8% više u odnosu na isti period prethodne godine. Najveći prihodi ostvareni su u oblasti putovanja/turizma u iznosu od 1.016,2 miliona eura, zatim u oblasti transporta 269,8 miliona eura, ostalih poslovnih usluga 78,5 miliona eura i telekomu-nikacionih, računarskih i informatičkih usluga 42,1 milion eura.

Struktura prihoda od usluga u periodu januar − septembar 2019. godine

Struktura rashoda od usluga u periodu januar − septembar 2019. godine

Grafik 7.5 Grafik 7.6

Izvor: CBCG Izvor: CBCG

Struktura izvoza i uvoza roba u periodu januar – septembar 2019. godine, po zemljama

Grafik 7.4

Izvor: Monstat

87

Eksterni sektor

U periodu januar-septembar 2019. godine rashodi od usluga iznosili su 501,4 miliona eura i bili su za 15,6% veći u odnosu na isti period prethodne godine. U strukturi rashoda najveće učešće imaju rashodi ostvareni po osnovu transporta u iznosu od 225,4 miliona eura ili 45%. Rashodi ostvareni po osnovu ostalih poslovnih usluga iznosili su 112,5 miliona eura i činili su 22,4% ukupnih rashoda.

U okviru ove grupe usluga najveći rashodi ostvareni su po osnovu profesionalnih i konsalting usluga u iznosu od 67,9 miliona eura, kao i raznovrsnih tehničkih, trgovinskih i ostalih poslovnih usluga u iznosu od 32,4 miliona eura.

Na računu transportnih usluga u periodu januar − septembar 2019. godine ostvaren je suficit u iznosu od 44,3 miliona eura i manji je za 12,6% u odnosu na isti period prethodne godine. Transportni priho-di su iznosili 269,8 miliona eura i bili su veći za 17,9%. Najveći prihodi ostvareni su u oblastima tran-sporta cjevovodima i prenosa električne energije (29,1%), vazdušnog saobraćaja (23,2%), pomorskog saobraćaja (18,4%) i drumskog saobraćaja (15,2%). Prihodi ostvareni po osnovu prenosa električne energije iznosili su 78,6 miliona eura i bili su 37,3% veći u odnosu na prethodnu godinu. Prihodi u vaz-dušnom saobraćaju iznosili su 62,5 miliona eura, što je za 6,5% više nego prethodne godine. Prihodi ostvareni u pomorskom saobraćaju iznosili su 49,7 miliona eura ili 13,9% više nego prethodne godine, dok je prihod ostvaren u drumskom saobraćaju iznosio 41,1 milion eura i bio je manji za 3,4% nego u istom periodu 2018. godine.

Ukupni transportni rashodi iznosili su 225,4 miliona eura i za 26,5% su veći u odnosu na isti period 2018. godine. Najveći rashodi ostvareni su po osnovu transporta cjevovodima i prenosa električne energije, drumskog saobraćaja, vazdušnog i pomorskog saobraćaja. U oblasti transporta električne energije rashodi su iznosili 74,9 miliona eura i za 46,3% su bili viši u odnosu na period januar-septem-bar 2018. godine. Rashodi u oblasti drumskog saobraćaja iznosili su 73,5 miliona eura, što je manje za 4,1% u poređenju sa prethodnom godinom.

U prvih devet mjeseci 2019. godine procijenjeni prihodi od putovanja/turizma iznosili su 1.016,2 mi-liona eura i povećani su za 9,3%, dok su rashodi po istom osnovu iznosili 37,5 miliona eura i manji su za 14,3% u odnosu na prethodnu godinu. Ovakva kretanja doprinijela su ostvarenju suficita na računu putovanje/turizam od 978,7 miliona eura.

Transportni prihodi u periodu januar − septembar 2018/2019. godine, u 000 eura

Transportni rashodi u periodu januar − septembar 2018/2019. godine, u 000 eura



88


U posmatranom periodu na računu građevinskih usluga ostvaren je ukupan prihod u iznosu od 27 miliona eura, što predstavlja pad od 20,2% u odnosu na isti period 2018. godine. Istovremeno rashodi po osnovu angažovanja nerezidenata u oblasti građevinarstva u posmatranom periodu iznosili su 29,6 miliona eura, što je uslovilo stvaranje deficita na računu građevinskih usluga u periodu januar-sep-tembar 2019. godine od 2,6 miliona eura.

Prihodi po osnovu ostalih poslovnih usluga iznosili su 78,5 miliona eura, od čega je najveći dio prihoda ostvaren po osnovu pružanja raznih poslovnih, profesionalnih i konsalting usluga u iznosu od 47 mili-ona eura. Rashodi po osnovu ostalih poslovnih usluga iznosili su 112,5 miliona eura, što je rezultiralo ostvarenjem deficita na ovom podračunu u iznosu od 34 miliona eura.

7.1.1.3. Primarni dohodak

U periodu januar-septembar 2019. godine na računu primarnih dohodaka ostvaren je deficit u izno-su od 13,8 miliona eura, dok je u istom periodu prethodne godine na ovom računu ostvaren suficit u iznosu od 24,6 miliona eura. Kretanja na ovom računu su rezultat povećanja odliva po osnovu kom-penzacija zaposlenima i kamata.

Prihodi ostvareni po osnovu primarnog dohot-ka iznosili su 232,9 miliona eura, što je za 5,1% više nego u istom periodu 2018. godine. Najve-ći dio prihoda čine kompenzacije zaposlenih u iznosu od 210,8 miliona eura. Prihodi po osnovu dohotka od međunarodnih ulaganja iznosili su 22,1 milion eura, od čega se najveći dio odnosio na direktne investicije u iznosu od 13,2 miliona eura. Priliv po osnovu kamata iznosio je 10,9 mi-liona i približno je na istom nivou kao prethodne godine.

Rashodi po osnovu primarnih dohodaka u pe-riodu januar – septembar 2019. godine iznosili su 246,7 miliona eura (rast za 25,2%), od čega se najveći dio odnosio na rashode od međunarod-nog ulaganja u iznosu od 197 miliona eura, dok

se 49,7 miliona eura odnosilo na rashode po osnovu kompenzacija zaposlenih. Od ukupnih rashoda po osnovu međunarodnih ulaganja na otplatu kamata odnosilo se 149,3 miliona eura, što je povećanje od 36,5% u poređenju sa istim periodom 2018. godine.

7.1.1.4. Sekundarni dohodak

Povećanje suficita na računu sekundarnih dohodaka rezultat je većih prihoda u poređenju sa istim pe-riodom prethodne godine. Suficit na računu sekundarnih dohodaka iznosio je 209,5 miliona eura, što je za oko 13,6% više nego u istom periodu prethodne godine.

Priliv po osnovu sekundarnih dohodaka u periodu januar-septembar 2019. godine iznosio je 271,1 milion eura, ili 13,8% više nego u istom periodu prethodne godine. U strukturi priliva, 228,2 miliona eura odnosilo se na ostale sektore, a na sektor države 42,9 miliona eura. Od ukupnog priliva transfera ostalih sektora, po osnovu ličnih transfera iz inostranstva je ostvareno 174,9 miliona eura, što je za

Struktura prihoda po osnovu faktorskih dohodaka u periodu

januar – septembar 2019. godine

Grafik 7.9

Izvor: CBCG

89

Eksterni sektor

4,9% više u odnosu na isti period prethodne go-dine. Priliv po osnovu ostalih tekućih transfera iznosio je 53,4 miliona eura, što je za 12,1% više u odnosu na prvih devet mjeseci 2018. godine.

Tokom posmatranog perioda 2019. godine tran-sferi u inostranstvo iznosili su 61,7 miliona eura, što je za 14,5% više u odnosu na januar-septem-bar 2018. godine. Na sektor države odnosilo se 9,4 miliona eura, dok se 52,3 miliona eura odno-silo na ostale sektore. Odliv novčanih sredstava po osnovu ličnih transfera iznosio je 30,3 milio-na eura, što je za 8,1% više nego u istom periodu prethodne godine, dok je odliv po osnovu ostalih tekućih transfera iznosio 22 miliona eura.

7.1.2. Finansijski račun

Na finansijskom računu u prvih devet mjeseci 2019. godine ostvaren je veći neto priliv kapitala usljed ostvarenog neto priliva po osnovu direktnih i ostalih investicija, dok je na računu portfolio investicija zabilježen neto odliv.

Neto priliv SDI u periodu januar-septembar 2019. godine iznosio je 266,7 miliona eura, što predstav-lja povećanje od 22,5% u poređenju sa istim periodom prethodne godine. Ovakvo kretanje rezultat je povećanja priliva po osnovu interkompanijskog duga, kao i smanjenja ukupnog odliva u poređenju sa prethodnom godinom. Ukupan priliv SDI je iznosio 591,7 miliona eura.

Kretanja na računu sekundarnih dohodaka, u 000 eura

Grafik 7.10

Izvor: CBCG

Struktura finansijskog računa po kategorijama investicija, u 000 eura

Ukupan priliv stranih direktnih investicija, u hiljadama eura



90


U posmatranom periodu ostvaren je rast priliva po osnovu dužničkih ulaganja, dok je priliv po osno-vu vlasničkih ulaganja manji u odnosu na isti period prethodne godine. U strukturi ukupnog priliva vlasnička ulaganja su iznosila 335,9 miliona eura (pad od 7,9%), dok je priliv u formi interkompanij-skog duga iznosio 235 miliona eura i bio je veći za 15,3% u poređenju sa istim periodom 2018. godine. U strukturi vlasničkih ulaganja investicije u kompanije i banke iznosile su 206,2 miliona eura (pad za 10,9%), dok su ulaganja u nekretnine iznosila 129,7 miliona eura i bila su manja za 2,9% u odnosu na isti period 2018. godine. Priliv po osnovu povlačenja ulaganja rezidenata iz inostranstva iznosio je 20,8 miliona eura.

Ukupan odliv po osnovu stranih direktnih inve-sticija iznosio je 325 miliona eura, što je za 12,3% manje nego u istom periodu 2018. godine. Odliv po osnovu ulaganja rezidenata u inostranstvo iznosio je 78,2 miliona eura, dok su povlačenja sredstava nerezidenata investiranih u našu ze-mlju iznosila 246,8 miliona eura.

Neto odliv po osnovu portfolio investicija na kra-ju trećeg kvartala 2019. godine iznosio je 163,9 miliona eura. U istom periodu prethodne godine na ovom računu zabilježen je neto priliv od 140,4 miliona eura kao rezultat ostvarenog priliva po osnovu emisije euroobveznica. Analiza strukture priliva i odliva po osnovu portfolio investicija po-kazuje da je udio dužničkih hartija od vrijednosti značajniji od udjela vlasničkih hartija od vrijed-nosti. Na dužničke instrumente u posmatranom periodu odnosi se 87,9% priliva i 91,3% odliva po osnovu portfolio investicija.

Na računu ostalih investicija zabilježen je neto priliv u iznosu od 240,1 milion eura, što je za 55,2% više nego u prethodnoj godini. Kretanja na ovom računu karakteriše značajno manje zaduživanje države po osnovu uzetih kredita u inostranstvu u poređenju sa 2018. godinom. Takođe, u posmatranom pe-riodu odliv po osnovu depozita banaka u inostranstvu je manji za 4% u odnosu na prethodnu godinu, dok su se istovremeno obaveze banaka po osnovu uzetih kredita povećale za 50,6%. Priliv po osnovu povlačenja sredstava kredita od strane ostalih sektora iznosio je 221 milion eura, što je 2,7% manje nego u istom periodu 2018. godine. Istovremeno je odliv po osnovu otplate glavnice iznosio 80,2 mili-ona eura, ili za 43,8% manje nego u 2018. godini.

Na kraju septembra 2019. godine novčana sredstva Centralne banke na ino računima i u trezoru bila su manja za 154,1 milion eura u odnosu na 31. decembar 2018. godine.

Struktura ukupnog priliva stranih direktnih investicija u periodu

januar-septembar 2019. godine

Grafik 7.13

Izvor: CBCG

91

Eksterni sektor

7.2. Spoljni dug

Prema preliminarnim podacima, ukupan spoljni dug Crne Gore na kraju 2018. godine iznosio je 7,7 milijardi eura i u odnosu na kraj decembra 2017. godine je povećan za 773,6 miliona eura ili 11,2%. Ovakvo kretanje posljedica je rasta duga javnog sektora, koje je praćeno i rastom duga privatnog sek-tora. Učešće ukupnog spoljnog duga u BDP-u na kraju 2018. godine iznosilo je 164,7%.

Tabela 7.4

Spoljni dug Crne Gore prema domaćim sektorima, u milionima eura

2010. 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016. 2017. 2018.

1. Opšta država 912,4 1.063,7 1.295,0 1.433,0 1.681,6 2.073,3 2.127,3 2.333,8 2.876,1

2. Centralna banka 29,9 30,6 30,1 28,9 30,8 32,9 32,9 30,7 31,4

3. Depozitne institucije, osim centralne banke 931,6 803,6 699,5 722,7 686,5 743,5 817,7 861,3 965,9

4. Ostali sektori 1.741,2 1.936,2 1.992,1 1.929,5 1.929,6 1.659,9 1.769,3 1.876,5 1.994,9

5. Direktne investicije: Interkompanijske pozajmice 841,4 930,4 974,1 1.157,6 1.304,6 1.631,0 1.682,8 1.803,0 1.810,6

UKUPAN SPOLJNI DUG 4.456,6 4.764,5 4.990,8 5.271,7 5.633,1 6.140,5 6.430,0 6.905,2 7.678,8

Izvor: CBCG i Ministarstvo finansija

Učešće duga privatnog sektora u ukupnom spolj-nom dugu Crne Gore na kraju 2018. godine izno-silo je 62,1%, dok se 37,9% odnosilo na dug javnog sektora. Spoljni dug javnog sektora (opšta država i Centralna banka)32 iznosio je 2,9 milijardi eura ili 62,3% BDP-a, što je povećanje za 7,3 procen-tnih poena u poređenju s krajem 2017. godine. Javni sektor je povećao dug u 2018. godini kori-šćenjem kredita na svjetskom finansijskom tr-žištu. U strukturi spoljnog duga sektora opšta država33 na kraju 2018. godine učešće duga po osnovu euroobveznica emitovanih u ranijim go-dinama iznosi 1,2 milijarde eura, dok se preosta-lih 1,7 milijardi eura odnosi na kreditne obaveze.

32 Dug Centralne banke obuhvata specijalna prava vučenja kod MMF-a (alokacija). Specijalna prava vučenja (Special Drawing Rights, SDR) – predstavljaju obračunsku valutu koju MMF koristi pri davanju zajmova svojim članicama. U okviru ostalih investicija, SDR se evidentira kao obaveza zemlje članice. Prema BPM6, alokacija SDR iskazuje se kao na-stanak dužničke obaveze članica MMF-a koja proizilazi iz raspodjele SDR-a.

33 Obuhvat Opšte države prati metodologiju MMF-a koju propisuje šesto izdanje Priručnika za platni bilans i međunarod-nu investicionu poziciju (BPM6) i Priručnik za izradu spoljnog duga (External Debt Statistics- Guide for Compilers and Users) i odstupa od obuhvata u nacionalnoj definiciji (uključuje dug lokalnih samouprava i dug pravnih lica i privrednih društava prema nerezidentima).

izvor: CBCG i Ministarstvo finansija

Dinamika rasta spoljnog duga Crne Gore u periodu 2010-2018. godina (u milionima eura)

Grafik 7.14

92


Spoljni dug privatnog sektora34 na kraju 2018. godine iznosio je 4,8 milijardi eura (102,3% BDP-a), ili 5,1% više u poređenju sa 2017. godinom, od čega se najveći dio odnosio na kredite u iznosu od 4 milijarde eura ili 84,4%. Obaveze banaka prema inostranstvu iznosile su 965,9 miliona eura, od čega najveći dio su činili depoziti u iznosu od 737 miliona eura. Spoljni dug poslovnih banaka čini 20,2% ukupnog duga privatnog sektora.

U strukturi duga privatnog sektora značajno je učešće interkompanijskih pozajmica 37,9% (1,8 milijardi eura), koje se po metodologiji MMF-a evidentiraju kao strane direktne investicije. Dug ostalih sektora (nebankarske finansijske institu-cije, privredna društva i fizička lica) iznosio je 2 milijarde eura ili 41,8% ukupnog duga privatnog sektora na kraju 2018. godine.

U valutnoj strukturi ukupnog spoljnog duga na kraju 2018. godine dominira euro, tako da je ri-zik zemlje smanjen, osim za kredit od Exim ban-ke (autoput). Preko 90% spoljnog duga privatnog sektora je denominovano u eurima, što doprinosi smanjenju valutnog rizika imajući u vidu da je euro zvanično sredstvo plaćanja u Crnoj Gori.

Posmatrano prema ročnosti, ukupno odobreni dugoročni krediti privatnom sektoru iznosili su 3,8 milijardi eura ili 95,5%, dok je 180,7 miliona eura bilo kratkoročnog karaktera.

7.3. Međunarodna investiciona pozicija

Na kraju 2018. godine neto međunarodna investiciona pozicija35 Crne Gore iznosila je 7,9 milijardi eura ili 169,4% BDP-a. Ukupna potraživanja rezidenata prema inostranstvu iznosila su 2,6 milijardi eura, a obaveze 10,5 milijardi eura.

34 Privatni sektor obuhvata: depozitne institucije osim centralne banke (poslovne banke) i ostale sektore (sve finansijske institucije osim banaka, nefinansijska privredna društva, neprofitne institucije koje pružaju usluge domaćinstvima i domaćinstva, uključujući preduzetnike i fizička lica) i direktna ulaganja (interkompanijske pozajmice). Podaci o dugu privatnog sektora uključuju procijenjeni dug fizičkih lica, kao i procjenu duga preduzeća koja nisu dostavila izvještaje, na bazi neto tokova iz platnog bilansa (ITRS).

35 Neto međunarodna investiciona pozicija predstavlja razliku između strane finansijske aktive (potraživanja) i strane fi-nansijske pasive (obaveza).

Strukura ukupnog spoljnog duga Crne Gore po sektorima i učešće u BDP-u

Grafik 7.15

Izvor: CBCG i Ministarstvo finansija

93

Eksterni sektor

Tabela 7.53637

Struktura međunarodne investicione pozicije Crne Gore, u milionima eura

2017. 2018.*

1. Međunarodna investiciona pozicija, neto -7.288,9 -7.898,8

2. Aktiva36 2.347,8 2.637,0

2.1. Direktne investicije, neto 63,5 98,9

2.2. Portfolio investicije, neto 245,4 258,9

2.3. Finansijski derivati 0,0 0,0

2.4. Ostale investicije** 1.191,7 1.229,2

2.5. Rezerve CBCG 847,2 1.050,0

3. Obaveze37 9.636,7 10.535,9

3.1. Direktne investicije 4.493,0 4.626,5

3.2. Portfolio investicije 1.121,4 1.258,8

3.3. Finansijski derivati 0,0 0,0

3.4. Ostale investicije 4.022,3 4.650,6

izvor: CBCG

U poređenju sa krajem 2017. godine, negativna neto međunarodna investiciona pozicija na kraju 2018. godine povećana je za 609,9 miliona eura zbog rasta finansijskih obaveza (za 899,1 milion eura), koji je donekle ublažio istovremeni rast finansijske imovine (za 289,2 miliona eura). Preliminarni podaci pokazuju da je u odnosu na 2017. godinu zabilje-ženo povećanje negativne neto pozicije po svim investicionim instrumentima38, ali je najveća promjena zabilježena kod ostalih investicija gdje se neto pozicija (aktiva minus obaveze) povećala za 590,8 miliona eura (rast od 20,9%), zbog pove-ćanja kreditnih obaveza (za 479,8 miliona eura) i depozita nerezidenata u domaćim bankama (za 84,1 milion eura).

Rast na strani aktive tokom 2018. godine u naj-većem dijelu generisan je rastom ostalih inve-sticija, odnosno pozicije gotovine i depozita, i rezervi CBCG. Analizirajući strukturu aktive po finansijskim instrumentima, najznačajnije uče-šće imaju gotovina i depoziti (40,4% ukupne ak-tive) i rezerve CBCG (39,8%). Analiza strukture ukupnih finansijskih obaveza Crne Gore prema inostranstvu pokazuje da je najveće učešće osta-lih investicija (44,1% ukupnih obaveza) i stranih direktnih investicija (43,9% ukupnih obaveza).

36 Aktivu čini neto iznos sredstava rezidenata (investicije minus povlačenje).37 Pasivu čini neto iznos sredstava u vlasništvu nerezidenata (investicije minus povlačenje).38 Strane direktne investicije, portfolio investicije i ostale investicije.

Struktura neto međunarodne investicione pozicije po instrumentima, u milionima eura

Grafik 7.16

Izvor: CBCG

94


Tokom 2018. godine ostvaren je značajan rast obaveza po osnovu ostalih investicija od 15,6% ili za 628,3 miliona eura. Ovakav rast ostvaren je prvenstveno zbog rasta kredita za 537,7 mili-ona eura. Krediti su, u 2018. godini, iznosili 3,8 milijardi eura (udio od 36,8% u ukupnim oba-vezama), dok su gotovina i depoziti istovremeno iznosili 737 miliona eura (udio od 7%). Obaveze po osnovu portfolio investicija iznosile su 1,3 mi-lijarde eura (udio od 11,9%), od čega najveći dio čine obaveze države po osnovu euroobveznica.

Struktura neto međunarodne investicione pozicije po sektorima, u milionima eura

Grafik 7.17

Izvor: CBCG

EKSTERNI SEKTOR 07 - CBCG · uređaja iznosio je 11,8 miliona eura (pad od 75,2%), dok je uvoz...

Documents

Transcript of EKSTERNI SEKTOR 07 - CBCG · uređaja iznosio je 11,8 miliona eura (pad od 75,2%), dok je uvoz...