5/14/2018 Ekonomski Problemi Bosne I Hercegovine Kao Zemlje u Tranziciji - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/ekonomski-problemi-bosne-i-hercegovine-kao-zemlje-u-tran

Ekonomski problemi Bosne I Hercegovine kao zemlje u tranziciji

1

5/14/2018 Ekonomski Problemi Bosne I Hercegovine Kao Zemlje u Tranziciji - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/ekonomski-problemi-bosne-i-hercegovine-kao-zemlje-u-tran

UVOD

Posljednju deceniju drugog milenijuma evropski prostor je obilježilo nekoliko krupnihdogađaja svjetskog značaja, a prije svega prerastanje Evropske ekonomske zajednice uEvropsku uniju (EU) sa zajedničkom valutom, raspad tri velike evropske federalne

države (SSSR, SFR Jugoslavija, Čehoslovačka), rušenje Berlinskog zida i ujedinjenjeNjemačke kao i tranzicija političkih i ekonomskih sistema bivših socijalističkih državacentralne, istočne i jugoistočne Evrope u države koje počivaju na parlamentarnojdemokratiji, privatnoj svojini, kapital odnosu i tržišnoj konkurenciji.

U političkim odnosima i stručnoj literaturi 1989. se uzima kao godina početka procesatranzicije ekonomskih sistema u tadašnjim socijalističkim zemljama istoka i jugoistokaEvrope, procesa koji je prvobitno bio usmjeren na povećanje efikasnosti planskog oblikaprivređivanja i njihovu transformaciju u tržišne ekonomije. Proces tranzicije naevropskom prostoru je otpočeo sa osam, a završio se sa 20 država,[3] od kojih su osamu 2004., a dvije 2007. godine postale punopravne članice EU.

2

5/14/2018 Ekonomski Problemi Bosne I Hercegovine Kao Zemlje u Tranziciji - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/ekonomski-problemi-bosne-i-hercegovine-kao-zemlje-u-tran

DEFINICIJA I KARAKTERISTIKE TRANZICIJE

Tranzicija (prijelaz) je pojam kojim se označavaju tzv. tranzicijske zemlje, zemlje kojesu u prijelazu iz komandnog gospodarstva u tržišno gospodarstvo, tj. iz socijalizma uparlamentarnu demokraciju.

Tranzicija iz centralnoplanskoga socijalističkoga gospodarstva na tržišno tetransformiranje totalitarističke nedemokracije u demokraciju, sastavljanje socijalističkihpoduzeća na ravnopravni teren sa novim tržišnim konkurentima te na kraju, pokušaj dase uz pomoć znanja i modernizacije premosti vijekovni civilizacijski jaz izmeđurazvijenih i nerazvijenih zemalja u relativnom kratkom vremenskom roku od jednog donekoliko desetljeća. Proces se smatra završenim te onda kada ne uživaju specifičnebeneficije u oblicima javnih subvencija ili financijskih olakšica i kada se produktivnost nemože prepisivati povijesti poduzeća. Kao svjetski proces započeo je 90-ih godina 20.stoljeća, a u nekim je zemljama (kao npr. u Hrvatskoj) zastupljen sve do danas. Samiuzrok tranzicije su gospodarske krize koje su u tim socijalističkim zemljama nastupile

zbog pada komunizma. U tim zemljama su tada po prvi puta provedeni demokratskiizbori. Najznačajnije karakteristike same tranzicije su: sporost, skupoća, teškoće pridjelovanju samoga procesa i dramatične promjene u dva smjera:

• što prije i što bezbolnije društvenu imovinu učiniti privatnom sa prepoznatljivim iodgovornim vlasnikom

• uklopiti se u svjetske tokove prijelaza u postindustrijsko doba

Nažalost, u nekim zemljama te se silne krize nisu riješile, već su se samo produbile.Bivše zemlje SSSR-a zadnjih 6. godina pokazuju najizrazitije zaostavljanje u razvoju odgotovo svih zemalja Svijeta. Nasljeđe vrlo nepovoljne gospodarske i društvene

strukture, ekološka zapuštenost je uzrokovalo taj zastoj u razvitku. U tim državama senajsporije privatizira i mijenja krupna industrijska proizvodnja, a bez toga nemauspješne tranzicije. Nasuprot tome, najbrže se preobražava u trgovini, ugostiteljstvu iintelektualnim uslugama. Prema podacima Svjetske banke iz 1994. godine brutonacionalni dohodak po stanovniku ( per capita) veći od 2000 $ su ostvarile 10 država odnjih 28 u tranziciji, a one su redom:

• Slovenija 7120 $• Mađarska 3840 $• Češka 3210 $• Estonija 2820 $• Rusija 2650 $• Hrvatska 2530 $• Poljska 2470 $• Bjelorusija 2460 $• Latvija 2290 $• Slovačka 2230 $

3

5/14/2018 Ekonomski Problemi Bosne I Hercegovine Kao Zemlje u Tranziciji - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/ekonomski-problemi-bosne-i-hercegovine-kao-zemlje-u-tran

Dok dobar dio tih država ostvaruje bruto nacionalni dohodak per capita među nanižimana svijetu: Tadžikistan 350 $, Albanija 360 $, Azerbejdžan 600 $, Turkmenistan 830 $,Gruzija 580 $, Kirgistan 610 $, Makedonija 790 $ i Uzbekistan 950 $. Najbitniji događajikoji se zbivaju u tim promejenama su 7 kriznih udara:

•

drastičan pad industrijske prizvodnje• zamiranje investicijskih ulaganja• sporo osvajanje novih tržišta i uključivanje u svjetske tokove robe i usluga• prespori dotok stranog kapitala• nagli porast nezaposlenosti i osiromašenje većine stanovništva• prespora afirmacija policentričnoga prostornoga razvoja• presporo rješavanje katastrofalnih ekoloških stanja.

No, izuzet svih ovih kriza, glavni problemi tranzicije su nezaposlenost radi nepovoljneradne bilance i država koja se javlja kao "Najlošiji vladar" jer je najkrupniji vlasnik iarbitrar. Države bivše članice Istočnoga bloka, još pogrdno su nazivane "Istočno od

Raja", a one su redom: Estonija, Latvija, Litva, Poljska, Češka, Slovačka, Bjelorusija,Ukrajina, Moldavija, Mađarska, Slovenija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Srbija, CrnaGora, Rumunjska, Bugarska, Albanija, Makedonija, Ruska federacija, Kazastan,Gruzija, Armenija, Azerbejdžan, Turkmenistan, Uzbekistan, Tadžikistan i Kirgistan. Pomnogim stvarima su iste, ali se i po puno toga razlikuju, kao npr. brzina trajanja (tempopromjena), gospodarska orijentacija i položaj (europske i azijske zemlje u tranziciji).

4

5/14/2018 Ekonomski Problemi Bosne I Hercegovine Kao Zemlje u Tranziciji - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/ekonomski-problemi-bosne-i-hercegovine-kao-zemlje-u-tran

Ekonomija Bosne i Hercegovine

Bosna i Hercegovina je zemlja u tranziciji sa teškim nasljeđem rata koje opterećava i proces tranzicije i

proces ekonomskog razvoja. Paralelno sa procesom rekonstrukcije, koji je započet poslije potpisivanjaDejtonskog mirovnog sporazuma, Bosna i Hercegovina ulazi u fazu pozitivnog ekonomskog razvoja iekonomske stabilnosti. Na pet do sada održanih donatorskih konferencija, međunarodna zajednica - zemljei međunarodne organizacije prijatelji BiH - obavezale su se da doniraju 5,582 milijarde USD zarekonstrukciju BiH . Od ukupnog iznosa obećanih sredstava oko 2/3 je realizirano ili je realizacija u toku.Najveći donatori za rekonstrukciju BiH su Europska unija (EU), Svjetska banka, Sjedinjene AmeričkeDržave, Japan i islamske zemlje. U okviru svojih mogućnosti, izgradnji i oporavku naše zemlje značajnosu doprinijeli i drugi donatori.U dosadašnjem procesu rekonstrukcije obnovljena je gotovo sva glavnainfrastruktura, veliki broj stambenih objekata, a stvoreni su i realni uvjeti za poslovna ulaganja i razvitakekonomije.

Pored rekonstrukcije privrednih kapaciteta, Bosna i Hercegovina završava i proces reformi u domenupravnog sistema i monetarne politike, čime će dodatno biti poboljšani uvjeti za strana ulaganja u našu

zemlju. Tako, Bosna i Hercegovina danas ima veoma stabilnu i konvertibilnu valutu, potpuno vezanu zaEURO. Valuta BiH, Konvertibilna marka (KM) jedna je od najstabilnijih nacionalnih valuta u JugoistočnojEvropi. Inflacija je minimalna, zahvaljujući aranžmanu Currency Boarda i relativno strogoj fiskalnoj politici.

Iako BiH još uvijek nije član Svjetske trgovinske organizacije (WTO), izvozne i uvozne aktivnosti u BiHprilagođene su, u velikoj mjeri, postojećim principima WTO-a.

Prema odredbama zakona o politici i direktnim stranim ulaganjima (FDI) strani ulagači imaju pravo naotvaranje računa u nacionalnoj ili konvertibilnoj valuti u bilo kojoj komercijalnoj banci na teritoriji BiH,konverziju KM u bilo koju konvertibilnu valutu, kao i slobodan i neometan transfer u inostranstvo svihprihoda ostvarenih ulaganjima u BiH u svim konvertibilnim valutama. Domaća i strana lica imaju pravootvaranja bankovnih računa u stranim valutama u svim autoriziranim komercijalnim bankama, kao i pravoslobodnog raspolaganja sredstvima i njihovog povlačenja.

5

5/14/2018 Ekonomski Problemi Bosne I Hercegovine Kao Zemlje u Tranziciji - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/ekonomski-problemi-bosne-i-hercegovine-kao-zemlje-u-tran

Obnova i rekonstrukcija u poratnom periodu

Prva od pet međunarodnih donatorskih konferencija za poslijeratnu obnovu Bosne iHercegovine (BiH) i stvaranje uslova za samoodrživi razvoj organizovana je odmah popotpisivanju Okvirnog sporazuma za mir u BiH, (poznatiji kao Dejtonski sporazum), d

bia kasnije bile održane još četiri, na kojima je prikupljeno ukupno 5.3 mlrd USDpomoći.[4]

Nesporna je činjenica da su međunarodna donatorska sredstva presudno uticala naneposrednu poratnu obnovu BiH, posebno krupne infrastrukture, osposobljavanje irevitalizaciju komunalnih sistema (voda, grijanje, saobraćaj, energetika), deminiranjeterena i sanaciju socijalnih potreba (izbjegla i raseljena lica, zdravstvo, školstvo).Međutim, veoma malo sredstava je uloženo u osposobljavanje proizvodnih kapaciteta ičuvanje postojećih ili otvaranje novih radnih mjesta.

Tabela 1. Donatorska sredstva za obnovu BiH u periodu 1996-2002. godina

  Prikupljena sredstva za obnovu BiH(000USD)

Struktura (%)

Donacije Krediti Ukupno Donacije Krediti UkupnoBiH 3,426,685 1,729,985 5,156,672 100 100 100

FBiH 2,759,611 1,379,646 4,139,257 80.5 79.7 80.3RS 564,405 347.019 911,426 16.5 20.1 17.7Distr. Brčko 78,669 3,320 81,989 2.3 0.2 1.6Zaj. org. BiH 24,000 0 24,000 0.7 0.0 0.5

Izvor: Međunarodna pomoć Bosni i Hercegovini 1996-2002. godine. Ministarstvospoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH, Ministarstvo za ekonomske odnose i koordinaciju RS; Ministarstvo finansija FBiH 

Najveći doprinos u realizovanim donacijama dali su EU kao cjelina i neke njene članicepojedinačno (41.8%), SAD (27.9%) i Japan (10.9%) i ova tri donatora prikupila su80.6% ukupnih donatorskih sredstava. Među davaocima veoma povoljnih dugoročnihkredita za obnovu BiH prednjačili su Svjetska banka (54.1%), zatim slijedi Evropskabanka za obnovu i razvoj (12.6%), MMF (12.3%) i druge banke i finansijske institucije.

6

5/14/2018 Ekonomski Problemi Bosne I Hercegovine Kao Zemlje u Tranziciji - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/ekonomski-problemi-bosne-i-hercegovine-kao-zemlje-u-tran

Tabela 2. Upotreba donatorskih sredstava po sektorima

  Ukupno FBiH RS D. Brčko Nivo BiH

Ukupno (000 USD) 5,156,672 4,139,257 911,426 81,989 24,000Ukupno 100 100 100 100 100Lokalna admin. i stanogradnja 9.2 8.9 11.4 2.0 6.6Zdravstvo i soc. zaštita 4.7 4.4 6.2 2.0 0.0Obrazovanje, bauka, kultura 5.1 4.9 4.0 24.5 1.1Socijalni sektor 14.1 15.3 10.2 0.1 2.5Ostalo 14.8 16.0 10.1 9.2 0.0Energetika 10.6 9.1 18.6 0.5 0.0Finansije i bankarstvo 13.8 15.4 8.2 0.0 0.0

Industrija 4.5 3.8 7.7 7.5 0.0Poljopr. šumarstvo, vode 10.6 10.6 11.8 0.0 0.0Saobraćaj i veze 3.9 4.7 0.0 8.3 0.0Vodosnabdijevanje 7.3 6.7 4.4 45.8 89.6

Izvor: Međunarodna pomoć BiH 1996-2002. godine. Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH, Ministarstvo za eko0nomske odnose i koordinaciju RS;Ministarstvo finansija FBiH 

Pri formiranju donatorskog fonda i uspostavljanju kriterijuma i mehanizama za korišćenjepolazilo se od toga da je potrebno obezbijediti sredstva dovoljna da se u desetogodišnjemperiodu otklone posljedice rata i završi ekonomski oporavak, odnosno, da BiH najdalje do 2005.dostigne nivo privrednih aktivnosti iz 1990. godine. Međutim, pokazalo se da su prikupljenasredstva daleko ispod realnih potreba, jer su se na ratna razaranja i štete dodali i tranzicionigubici sa negativnim sinergetskim efektima, čime se povratak na nivo razvijenosti iz 1990. teškomože dostići prije 2015. godine, dakle, deset godina više od predviđenog roka.

7

5/14/2018 Ekonomski Problemi Bosne I Hercegovine Kao Zemlje u Tranziciji - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/ekonomski-problemi-bosne-i-hercegovine-kao-zemlje-u-tran

Tranzicija, razvoj i rast

Proces tranzicije političkog i ekonomskog sistema u bivšoj Jugoslaviji pokrenut je u istovrijeme (1989.) kada i u ostalim socijalističkim državama centralne, istočne i jugoistočneEvrope. Započeti proces tranzicije u BiH, zbog raspada države i nastupajućih sukoba,prekinut je do stupanja na snagu Mirovnog sporazuma. Međutim, ratom prekinuti procestranzicije tada je nastavljen u potpuno izmijenjenim političkim i ustavno-pravnimokvirima nove države BiH, države sa dva visokoautonomna entiteta.

Računalo se s tim da će proces tranzicije, sa tako radikalnim promjenama u političkom iekonomskom sistemu, izazvati nemale, ali privremene negativne ekonomske efekte,kroz privremenu stagnaciju ili pad privrednih aktivnosti, gubitak radnih mjesta iporemećaje u socijalnoj sferi. Početna predviđanja su bila da taj proces ne bi trebalo

trajati više od pet godina, zavisno od početnog stanja u nacionalnoj ekonomiji,ostvarenog konsenzusa oko odabranog modela tranzicije i već ranije stečenih navika utržišnoj konkurenciji. Međutim, veoma brzo se pokazalo da će vrijeme tranzicije bitiznatno duže, a očekivani gubici biti znatno veći od planiranih, čak i u zemljama kojenisu imale unutrašnjih konflikata.

Među državama nasljednicama bivše SFRJ, države koja je na početku procesatranzicije proglašavana kao apsolutni favorit i sa potencijalno najkraćim periodomčekanja za ulazak u EU, u evropskim integracijama najuspješnija je bila Slovenija, a pomnogo čemu je najuspješnija i među deset novoprimljenih članica EU27. Ali, dok je naprostoru bivše Jugoslavije trajao rat i međunarodna izolacija, pet centralnoevropskih

zemalja, među kojima je i Slovenija kao i tri baltičke bivše sovjetske republike su većprebrodile najteži period tranzicije. Naime, svih pet centralnoevropskih zemalja sustagnaciju ili pad ekonomskih aktivnosti prevazišle u periodu do 1995. godine i krenuleputanjom rasta, te prije prijema u EU dostigle ili premašile nivo bruto domaćegproizvoda (BDP-a) iz godine početka tranzicije. Pet ostalih država na prostoru bivšeJugoslavije, zbog toga što nisu bile u mogućnosti da nastave tranziciju u mirnodopskim iregularnim uslovima, danas su u vremenskom zaostatku od jedne do dvije decenije.

U posljednjoj godini postojanja SR BiH u nekadašnjoj federalnoj državi, statistički jeregistrovano da je njen društveni proizvod iznosio oko 7.3 mlrd USD ili oko 1,670 USD

 per capita, odnosno 67% prosječnog društvenog proizvoda po stanovniku tadašnje

federalne države što ju je svrstavalo među nerazvijene republike, sa posebnimekonomskim mjerama savezne države za prevazilaženje ekonomske nerazvijenosti.[5] U upotrebi je bio društveni proizvod, a ne BDP i tako iskazane vrijednosti nisu bileuporedive sa kasnijim veličinama nacionalnih računa iskazanim po SNA metodologiji.

Međutim, u svim novim državama na prostoru bivše Jugoslavije, u procesu tranzicije ievropskih integracija, ukazala se potreba mjerenja rezultata tranzicije i uspostavljanjarelativnih odnosa sa novim okruženjem, u čemu je BDP iz 1990. godine uzet kao

8

5/14/2018 Ekonomski Problemi Bosne I Hercegovine Kao Zemlje u Tranziciji - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/ekonomski-problemi-bosne-i-hercegovine-kao-zemlje-u-tran

značajna referentna veličina i polazna vremenska tačka. U svim analizama i statističkimpublikacijama sve zemlje u tranziciji su uskladile nacionalne račune sa novom SNA93metodologijom, što se posebno odnosi na novoprimljene članice EU (Slovenija) ikandidate za prijem (Hrvatska, Makedonija). Na tome je dosta urađeno i u RS i,primjenjujući iste principe i metodologiju, došlo se do relativno pouzdane procjene da je

(BDP) SR BiH u 1990. godini iznosio oko 11.1 mlrd USD ili oko 2,540 USD  per capita.

Tabela 3. BDP BiH

 RS FBiH DBr BiH RS FBiH DBr BiHMiliona KM (tržišne cijene) - % učešća -

1990ô 5,995 11,675 306 17,976 33.4 64.9 1.7 1001995ô 1,072 2,106 52 3,230 33.2 65.2 1.6 1002000 3,373 8,178 238 11,789 28.4 69.8 1.9 1002005 5,763 10,916 449 17,128 33.6 63.7 2.6 1002008 8,489 15,632 568 24,689 34.4 63.3 2.4 100

2009 8,223 15,182 550 24,004 34.3 63.4 2.3 100Miliona EUR Miliona USD1990ô 3,061 5,962 156 9,179 3,710 7,226 189 11,1261995ô 547 1,075 27 1,649 748 1,470 45 2,2632000 1,725 4,181 113 6,028 1,592 3,859 12 5,5642005 2,947 5,581 230 8,757 3,664 6,940 285 10,9092008 4,340 7,993 290 12,623 6,351 11,695 425 18,4912009 4,204 7,763 281 12,273 5,842 10,786 392 17,054

ô) procjena (na bazi odnosa DM/USD)

Izvor: Republički zavod za statistiku RS, Banja Luka; Agencija za statistiku BiH;Federalni zavod za statistiku, Sarajevo

Iz raspoložive statističke dokumentacije, kao i na bazi brojnih procjena međunarodnih idomaćih finansijskih institucija i eksperata, došlo se do prihvatljivog podatka da je BDPBiH u 1995. godini iznosio oko 17.6% onog iz 1990. godine, sa približno jednakimprocentima za oba entiteta – Republiku Srpsku (RS) i Federaciju BiH (FBiH) u odnosuna baznu 1990. godinu.

U cilju uporedivosti, a zbog nedostatka pouzdanih pokazatelja o obimu i dinamici rastaBDP-a u prvih pet poratnih godina, za period do 2000. godine je izvršena procjena

realne dinamike njegovog rasta. Po toj procjeni, BDP RS u 2000. dostigao je 47.7%vrijednosti iz 1990. godine (FBiH – 57.8%, BiH – 54.5%), odnosno, rastao je po visokojprosječnoj stopi od 22.1%. Međutim, ova ilustracija nema veliku težinu imajući u vidučinjenicu se radi o izuzetno niskim polaznim vrijednostima.

Tek poslije okončanja udarnog talasa privatizacije 2002. godine, provedene sa znatnimnegativnim efekatima koje su odabrani model i njegova primjena prouzrokovali, nastupaperiod nešto stabilnijeg poslovanja u privredi omogućen uređenijom zakonskom

9

5/14/2018 Ekonomski Problemi Bosne I Hercegovine Kao Zemlje u Tranziciji - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/ekonomski-problemi-bosne-i-hercegovine-kao-zemlje-u-tran

regulativom, razvijenijim i efikasnijim institucijama, proširenim ekonomskim prostorom,prepoznatljivom vlasničkom strukturom i, iznad svega, uspostavljanjem pokidanihekonomskih veza sa regionalnim okruženjem.

U 2008. godini nivo BDP-a RS je bio na 74.5% nivoa iz 1990. godine (FBiH – 81.4%,

BiH – 79.7%), a učešće RS u ukupnom BDP-u BiH podignuto je sa 28.4% u 2000. na33.6% u 2005. i 34.3% u 2009. godini. U periodu 2000-2008. godine u RS je ostvarenaprosječna stopa rasta BDP-a od visokih 5.8% (FBiH: 4.3%; BiH: 4.7%), što je znatnoviše u odnosu na zemlje neposrednog okruženja i jugoistočne Evrope.

Globalna ekonomska kriza i ovdje je prekinula naglašeno uzlaznu dinamiku rasta i u2009. godini BDP je smanjen za tri odsto u odnosu na prethodnu godinu. Čak i saveoma visokom dinamikom rasta biće veoma teško do 2015. dostići vrijednost BDP-a iz1990. godine, što bi zahtijevalo u narednom periodu ostvarenje rasta BDP-a odnajmanje 5.5% godišnje. Potrebno je naglasiti da ni jedna zemlja u tranziciji nije

 primljena u EU, a da nije dostigla nivo BDP-a iz 1990. godine .

Tranzicioni gubici

Da je tranziciju političkog i ekonomskog sistema u BiH, koja je krenula u isto vrijemekada i u ostalih 16 tranzicionih zemalja, bilo moguće izvršiti u regularnim uslovima,odnosno, da su i u BiH postojali uslovi da se ona kreće po putanji rasta po kojoj sekretao BDP grupe pet centralnoevropskih zemalja CEE5 (Češka, Slovačka, Poljska,Mađarska i Slovenija), među kojima su, dakle, i tri zemlje koje su u toku tranzicije steklei novi državotvorni subjektivitet (Češka, Poljska, Slovenija), BiH bi u proteklih 20-akgodina ostvarila više nego dvostruko veću vrijednost BDP-a i, kao i druge zemlje, davnopremašila nivo razvijenosti iz 1990. godine.[7] To što se tako nije desilo ima svojucijenu, jer je za proteklih devetnaest godina kumulativno ostvareni BDP RS u stalnimcijenama iznosio 34.3 umjesto mogućih 87.4 mlrd USD, a isto se desilo i u FBiH (73.7umjesto 170.6 mld. USD). Dakle, u RS je ostvareno svega 39.2% ”mogućeg” BDP-a,odnosno, ”izgubljeno” je oko 50 mlrd USD.

I dalje, samo zbog toga što u proteklih devetnaest godina nije dostignut nivo BDP-a iz1990. godine, njegova kumulativna vrijednost je umanjena za 34.8 mlrd USD, a zbogtoga što je dinamika rasta bila daleko ispod linije po kojoj je rastao BDP grupe zemaljaCEE5, izgubljeno je još 18.3 mlrd USD. Iz navedenog proizilazi da je ukupnoneostvareni (izgubljeni) BDP u proteklih devetnaest godina tranzicije oko 53 mlrd USD.Istina, ova hipotetička pretpostavka se može podvesti pod pitanje ”šta bi bilo kad bibilo”, ali ona pokazuje dubinu pada koju je doživjela BiH u odnosu na sve zemlje utranziciji kao i to da ni visoka stopa rasta od skoro pet odsto u posljednjih desetakgodina nije bila dovoljna da se taj jaz bitno smanji.

10

5/14/2018 Ekonomski Problemi Bosne I Hercegovine Kao Zemlje u Tranziciji - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/ekonomski-problemi-bosne-i-hercegovine-kao-zemlje-u-tran

Grafikon 1. GDP CEE and BiH during transition

Izvor: Ekonomski institut a.d. Banja Luka, vlastite kalkulacije

Da bi se istakla dubina problema i težina analizirana je grupa od dvanaest zemalja utranziciji sa prostora centralne i južne Evrope. U početnoj godini tranzicije (1990.),većina republika bivše Jugoslavije je po nivou ekonomske razvijenosti bila ispredsocijalističkih zemalja tadašnje istočne Evrope, izraženo kao relativni odnos premaprosjeku EU15, što pokazuje i grafikon 2.

Prva tri mjesta po BDP-u per capita zauzimale su Slovenija, Hrvatska i Srbija, a ispredBiH su bile samo Češka i Slovačka. Devetnaest godina kasnije odnosi su potpuno

drugačiji; Slovenija je zadržala prvo, Hrvatska je na solidnom četvrtom mjestu, a začelječine Srbija, Makedonija, BiH i Albanija. Relativni nivo razvijenosti (EU=100) supogoršale samo Srbija (sa 21.2 na 15.1%) i BiH (sa 13.5 na 11.9%).

Kada je BiH u pitanju, obično se zapaža i ističe da je iza nje po većini ekonomskihpokazatelja razvijenosti jedino Albanija. Međutim, BDP per capita u Albaniji u 1990.godini iznosio je samo 3.5% prosjeka EU15, a BiH četiri puta više, odnosno 13.5%. Ali,zbog toga što je u odnosu na 1990. godinu Albanija svoj BDP skoro udvostručila(189.6%) ona je relativni nivo podigla na 10% prosjeka EU15, a u istom periodu BiH sespustila na 11.3%.

Pođe li se od realne i prihvatljive pretpostavke da su dinamika i ekonomski efekti koje jeu tranziciji ostvarila grupa CEE5 zemalja ono što bi se moglo nazvati ”normalna”tranzicija, sa očekivanim negativnim i pozitivnim efektima, onda bi se moglo zaključiti dabi ostale zemlje u tranziciji, da nisu bile zahvaćene negativnim političkim i ratnimsukobima, ostvarile približno istu dinamiku rasta i tranzicione efekte.

11

5/14/2018 Ekonomski Problemi Bosne I Hercegovine Kao Zemlje u Tranziciji - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/ekonomski-problemi-bosne-i-hercegovine-kao-zemlje-u-tran

Grafikon 2. GDP 1990-2009

Međutim, pokazatelji iz tabele 4. govore o veoma raznolikim putanjama odvijanjatranzicije kao i velikim razlikama u dubini početnog pada BDP-a. Većina zemalja je već1992. ili 1993. godine zaustavila pad BDP-a (osim Bugarske, Makedonije i BiH), ali jepovratak na nivo iz 1990. trajao znatno duže, od četiri godine u Sloveniji do dvanaest uRumuniji, s tim da su Srbija i BiH i danas daleko ispod tog nivoa. Do 2004. godine desetzemalja u tranziciji premašilo je relativni nivo BDP-a po stanovniku iz 1990. godine, aispod tog nivoa su ostale BiH i Srbija.

Ekstremno nepovoljni uslovi na prostoru bivše Jugoslavije početkom devedestih godinaizazvali su ogromne ekonomske gubitke jer su zaustavili proces tranzicije, a njennastavak je uslijedio u neuporedivo nepovoljnijem okruženju. Primjer Slovenije, koja jeuspjela da izbjegne sudbinu ostalih SFRJ republika i da se uključi u grupu vodećihzemalja u tranziciji, pa čak da bude i lider u toj grupi, daje za pravo da se zaključi da biu normalnim uslovima i ostale republike ostvarile uzlaznu krivulju rasta BDP-a.

12

5/14/2018 Ekonomski Problemi Bosne I Hercegovine Kao Zemlje u Tranziciji - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/ekonomski-problemi-bosne-i-hercegovine-kao-zemlje-u-tran

U prvoj koloni tabele 5. date su ”ukalkulisane” vrijednosti pada BDP-a u prvih pet godinatranzicije, odnosno vrijeme pada i povratka na početne vrijednosti BDP-a, izračunate nabazi prosjeka grupe CEE5. Po tome, cijena tranzicije za grupu CEE5 je iznosila oko 61mlrd USD ili oko 7.1% petostruke vrijednosti BDP-a iz 1990. godine. Međutim, taj nivo”ukalkulisanih” gubitaka (oko 7%) nije ostvarila ni jedna država iz tabele 5., pa niSlovenija (8.8%), a od ostalih gubici u prvih pet godina tranzicije su bili dva puta veći odkod Bugarske, šest puta kod Srbije, i čak 8.5 puta kod RS i FBiH.

13

5/14/2018 Ekonomski Problemi Bosne I Hercegovine Kao Zemlje u Tranziciji - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/ekonomski-problemi-bosne-i-hercegovine-kao-zemlje-u-tran

Tabela 5. Kretanje BDP-a u periodu tranzicije (ekonomski efekti tranzicije – tranzicionigubici)

Ukalkulisani padBDP1990-1995

(≈7%)

Ostvareni BDPminusmogući

BDP

OstvareniBDPMogući

BDP

NeostvareniBDPMogući BDP

- Mlrd USD - - % -CEE 5 -61.3 0 100 0Češka -13.2 -109.5 88.0 -12.0Mađarska -13.1 -98.0 89.2 -10.8Poljska -23.0 +235.1 114.8 +14.8Slovačka -5.8 -19.2 95.2 -14.8Slovenija -6.4 -8.4 98.1 -11.9Bugarska -7.4 -112.3 77.9 -22.1

Rumunija -13.7 -188.7 80.1 -19.9 Albanija -0.8 -1.6 97.0 -3.0Hrvatska -10.4 -188.8 73.6 -26.4Makedonija -1.5 -20.8 80.1 -19.9Srbija -11.6 -396.5 50.2 -49.8FBiH -2.6 -97.0 43.2 -56.8RS -1.3 -53.1 39.6 -60.4

Izvor: United Nations Statistics Division – National Accounts Statistics database, IMF-World Economic Outlook, Ostober 2010., Republički zavod za statistiku; Banja Luka,

Federalni zavod za statistiku, Sarajevo

Ukupno uzevši, iz tabele 5. i grafikona 2. se vidi da je do kraja 2009. godine najboljerezultate u tranziciji ostvarila Poljska, koja je u velikoj mjeri uticala na visoku dinamikurasta grupe CEE5 i za nju se može reći da je u potpunosti nadoknadila početnetranzicione gubitke i čak ostvarila suficit od 14.8%. Sve ostale navedene zemlje su bilemanje uspješne od prosjeka CEE5 što ih je koštalo gubitka BDP-a, kumulativnomogućeg za dvadeset godina, od 1.9% u Sloveniji, 19.9% u Rumuniji i Makedoniji, pado 49.8% u Srbiji i čak 56.8% u FBiH i 60.4% u RS.

14

5/14/2018 Ekonomski Problemi Bosne I Hercegovine Kao Zemlje u Tranziciji - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/ekonomski-problemi-bosne-i-hercegovine-kao-zemlje-u-tran

ZaključakHipotetički procijenjeni tranzicioni gubici za jedanaest zemalja zbirno iznose oko 1,294mlrd USD (cijene iz 1990. godine), od čega se 58.4% odnosi na Srbiju (396.5 mlrd.

USD), Hrvatsku (188.8 mlrd. USD), BiH (150.2 mlrd. USD) i Makedoniju (20.8 mlrd.USD). Očigledno, cijena tranzicije, prekinute raspadom države i ratnim sukobima, jevišestruko povećana, a vrijeme dovršetka pomjereno za skoro dvije decenije. Kaoposljedica toga, ove zemlje su se našle na začelju liste za prijem u EU. I, što je posebnonepovoljno, BiH je još daleko ispod nivoa BDP-a iz 1990. godine i ukoliko ne ostvare uskorijoj budućnosti veoma visoke stope rasta, ti gubici i zaostajanje za ostalim zemljamai članicama EU27 će i dalje rast

15

5/14/2018 Ekonomski Problemi Bosne I Hercegovine Kao Zemlje u Tranziciji - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/ekonomski-problemi-bosne-i-hercegovine-kao-zemlje-u-tran

Literatura i izvori

Izvještaj o napretku Bosne i Hercegovine u 2010. godini, Evropska komisija, Brisel,Jakšić, D.: Republika Srpska/BiH – obnova i tranzicija u postdejtonskim uslovima,

Naučni skup: ”Republika Srpska – deset godina Dejtonskog mirovnog sporazuma”, ANURS, Banja Luka, 2005.Međunarodna pomoć Bosni i Hercegovini 1996-2002.

godine, Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH, Ministarstvo zaekonomske odnose i koordinaciju RS; Ministarstvo finansija FBiHMervar A. Ekonomski 

rast i zemlje u tranziciji, Privredna kretanja i ekonomska politika broj 92., Zagreb 2002.

http://ekobih.blogger.ba/

http://www.makroekonomija.org/

16