EkolojikOkuryazarlık veÇevre Eğitimi

Doç. Dr. Oğuz ÖZDEMİR

Doç. Dr. Oğuz ÖZDEMİR

Ekolojik Okuryazarlık ve Çevre Eğitimi

ISBN 978-605-318-597-0DOI 10.14527/9786053185970

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Ekim 2016, Ankara

Yayın-Proje: Elif BultanDizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım

Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti.Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1

İskitler/ANKARATel: 0312-3411020

Faks: 0312-3413050

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No:26062

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi 0312 430 67 50 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

“Biricik kızım Yıldız Yaprak’ın nezninde bütün çocuklara yaşanılası bir dünya ve

gelecek dileklerimle”

Oğuz ÖZDEMİR

1969 doğumlu. İlk ve orta öğrenimini Çorum, Lise öğrenimini Ankara’da tamamladı. 1991 yılında Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Biyoloji Öğret-menliği’nden mezun oldu. 1991-2014 yılları arasında Konya ve Ankara’da Fen Bil-gisi ve Biyoloji öğretmeni olarak görev yaptı. O sırada, Ankara Üniversitesi Eği-tim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Programı ve Öğretimi (Güzel Sanatları Eğitimi) alanında yüksek lisans yaptı ve “Yazınsal Tür Olarak Öykünün Çevre Duyarlığı-na Etkisi” konulu yüksek lisans tezi yazdı. Doktora öğrenimini 1999-2003 yılla-rı arasında aynı üniversitede Sosyal Bilimleri Enstitüsü Sosyal Bilimler ve Çevre Anabilim Dalı’nda tamamladı. “GDO’ların Doğal Çevreye Etkileri ve Avrupa Birliği Açısından Değerlendirilmesi” konulu doktora tezi ile Dr. ünvanını aldı. 2004 yı-lında öğretmenlikten ayrılarak akademik hayata atıldı. 2004-2006 yılları arasında Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sinop Eğitim Fakültesi’nde görev yaptı. Haziran 2012 tarihinde Biyoloji Eğitimi Doçenti ünvanını aldı. TÜBİTAK desteği ile 6 aylığına Almanya’da bir üniversitede misafir öğretim üyesi olarak bulundu ve araştırma yaptı. 2006 yılından itibaren Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği bölümünde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Biyoloji eğitimi, çevre eğitimi, GDO’lar ve sürdürülebilir pratikler akademik ilgi alanları arasında yer almaktadır.

ÖN SÖZ

Kitabın kapağındaki resim, betonla kuşatılmış büyük bir kentin apartman bahçesinde oynamakta olan çocukların doğaya yönelik bitmeyen merak ve tanıma tutkusunun açık örneğidir. İçinde yaşadığımız gezegenin gittikçe bozulmasının nedeni, erken çocukluktan itibaren doğaya yönelik merak ve keşif tutkusunun ha-rekete geçirilememesi, hatta köretilmesi değil midir?

Bireylerin çevre dostu tutum ve davranış sergileyebilmeleri, her şeyden önce erken çocukluktan itibaren doğayı tanımaları ile mümkündür. Çünkü, “tanıyan se-ver; seven ise korur”. Doğayı tanımak, sevmek ve korumak; kısacası “ekolojik okur-yazar” olmaktır. Bireylerin ekolojik okuryazar hale gelebilmeleri ise, çevre eğitimi-nin buna uygun program, müfredat ve öğrenme süreçleriyle hayata geçirilmesiyle olanaklıdır. Dünya’da ve ülkemizde çevre eğitimin önem kazanmasıyla, eğitim sü-reçlerinde çevre eğitimiyle ilgili konular daha fazla yer tutmaktadır. Ancak, okulön-cesi aşamadan öğrenim hayatının sonuna kadar çevre eğitiminin bütünlük göste-ren bir programa dayalı olarak uygun ders materyalleriyle yürütülmemesi önemli bir eksikliktir. Ne yazık ki, çevre eğitimiyle ilgili şu ana kadar ülkemizde basılmış kaynaklar, gerek çevre eğitimini doğasına uygun konu bütünlüğünü taşımaması, gerekse öğrenme süreçlerine etkili şekilde rehberlik etmemesi nedenleriyle ekolojik okuryazar nesil yetiştirme idealinden oldukça uzak kalmaktadır.

Elinizdeki eser, çevre eğitiminin doğasına uygun zengin disiplinlerarası içe-riği ve yaşantı temelli anlayışı yansıtan bir başvuru kaynağıdır. Kitabın akışında, çevre eğitimine ilişkin konuların benzerlerinden farklı bir formatta işlendiğini gö-receksiniz. Ayrıca, modüllerin sonunda modül kazanımlarına uygun pratik etkin-lik örneklerini bulacaksınız. Etkinlikler, Fen Bilimleri dersi müfredatına göre ve farklı öğrenci seviyeleri göz önüne alınarak hazırlanmıştır. Etkinlikler, farklı öğ-renme ortamları ve öğrenci seviyeleri göz önünde bulundurularak geliştirilmiştir.

Eser, Eğitim Fakülteleri’nde öğrenim görmekte olan öğretmen adaylarına yö-nelik ders kitabı niteliğindedir. Bunun yanında, çevre eğitimiyle ilgilenen öğretici ve araştırıcılar ile doğa severleri içine alan geniş bir yelpazeye hitap edecek şekilde hazırlanmıştır. Yeryüzünde yaşamın sürdürülebilirliğini sağlayacak kuşakların ye-tişmesine eserin katkıda bulunması en büyük dileğimdir. Siz değerli okuyuculardan gelecek geri bildirimler eserin gelecek baskılarda gelişmesine fayda sağlayacaktır.

Görsellerinin düzenlenmesinde destek olan Arş. Gör. Halil Çokçalışkan; bu esere yaptıkları değerlendirmelerle katkıda bulunan meslektaşlarım, bu eserin ya-zılmasına esin kaynağı oluşturan bütün öğrencilerim ve kitabın okuyucuyla buluş-masını sağlayan Pegem Yayınevi'ne teşekkür ederim.

Saygılarımla.Doç. Dr. Oğuz ÖZDEMİR,

2016, Muğla

İÇİNDEKİLERÖn Söz ................................................................................................................................... vii

TEMEL KAVRAMLAR

1. Geçmişten Geleceğe Çevre Eğitimi ................................................................................12. Çevre Eğitiminin Anlamı, Amacı, Kapsamı ve İşlevi ..................................................23. Çevre Eğitiminin Değişen Yüzü: Sürdürülebilir Yaşam Eğitimi ...............................34. Çevre Eğitimi Yaklaşımları ............................................................................................5

4.1. Doğa Pedagojisi (Doğa Deneyimi) .......................................................................54.2. Çevre Hakkında Eğitim ..........................................................................................54.3. Çevre için Eğitim ....................................................................................................64.4. Ekopedagoji ve Ekolojik Öğrenme .......................................................................6

5. Ekolojik Okuryazarlık ve Çevre Eğitimi ....................................................................12Kaynakça..............................................................................................................................17

1. MODÜL

DOĞANIN YAPISI VE DİLİ: EKOSİSTEM KAVRAYIŞI

1.1. Ekosistem .....................................................................................................................211.2. Ekolojik Prensipler ......................................................................................................221.3. Ekolojik Çevirimler (Yaşamın Mutfağı ve Ekolojik Çarklar) ................................23

1.3.1. Su (Hidrolojik) Döngüsü .................................................................................241.3.2. Oksijen Döngüsü ..............................................................................................241.3.3. Karbon Döngüsü ...............................................................................................241.3.4. Azot Döngüsü ....................................................................................................251.3.5. Fosfor Döngüsü .................................................................................................25

1.4. Ekolojik Birimler .........................................................................................................281.4. 1. Popülasyon .........................................................................................................281.4.2. Yaşama Birliği (Komünite) ...............................................................................311.4.3. Biyomlar (Ekolojik Kuşaklar) ve Ekosfer (Biyosfer) .....................................32

1.5. Doğada Çeşitlilik ve İlişkiler ......................................................................................32Etkinlik Örnekleri .............................................................................................................36Kaynakça .............................................................................................................................44

x Ekolojik Okuryazarlık ve Çevre Eğitimi

2. MODÜL

YERYÜZÜ KAYNAKLARI VE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK

2.1. Temel Kaynaklar ..........................................................................................................482.2. Yenilenemez (Süreksiz) Kaynaklar ............................................................................492.3. Yenilenebilir (Sürekli) Kaynaklar ..............................................................................502.4. İnsan İhtiyaçları ve Kaynak Kullanımı ....................................................................50

2.4.1.Beslenme .............................................................................................................512.4.2.Barınma ................................................................................................................512.4.3.Ulaşım ve Haberleşme .......................................................................................522.4.4. Giyim-Kuşam ve Kişisel Bakım .......................................................................522.4.5.Enerji ....................................................................................................................52

2.5. Biyokapasite ve Ekolojik Ayak İzi .............................................................................532.6. Koruyarak Doğal Kaynakları Kullanma (Sürdürülebilirlik)..................................56Etkinlik Örnekleri ..............................................................................................................58Kaynakça..............................................................................................................................68

3. MODÜL

ÇEVRE BOZULMASI (SORUNLARI)

3.1. Çevre Sorunlarının Nedenleri ..................................................................................723.1.1. Tarım: .................................................................................................................723.1.2. Kentleşme ............................................................................................................723.1.3. Nüfus Artışı ........................................................................................................733.1.4. Sanayileşme (Endüstrileşme) ..........................................................................733.1.5. Ulaşım ve Turizm ...............................................................................................73

3.2. Çevre Sorunları ...........................................................................................................743.2.1.Kirlilik ..................................................................................................................743.2.2 Biyolojik Çeşitlilik Kaybı ...................................................................................823.2.3. Erozyon ve Çölleşme .........................................................................................883.2.4. Ozon Tabakasının İncelmesi ............................................................................893.2.5. Küresel İklim Değişikliği ve Küresel Isınma ..................................................89

Etkinlik Örnekleri ..............................................................................................................93Kaynakça............................................................................................................................100

İçindekiler xi

4. MODÜL

ÇEVRESEL DEĞERLER VE ÇEVRE ETİĞİ

I. Çevresel Dünya Görüşleri ...........................................................................................1041. Monist (Tekci) Görüş ............................................................................................1042. Mekanist Görüş ......................................................................................................1043. Ekolojik Görüş ........................................................................................................105

II. Çevre Etiği (Ahlâkı) ....................................................................................................1061. İnsanmerkezci (Antroposentrik) Etik ................................................................1072. Teleosentrik (İnançmerkezci Etik) ......................................................................1083. Teosentrik (Mistiketik) .........................................................................................1084. Çevremerkezci (Ekosentrik) Etik .........................................................................109

4.1.Hazcı Etik (Egosentrik Etik) .........................................................................1104.2. Yaşama Saygı Etiği .......................................................................................1104.3. Toprak Etiği (Yeryüzü Etiği) ........................................................................1104.4. Derin Ekoloji .................................................................................................111

Etkinlik Örnekleri ............................................................................................................112Kaynakça ...........................................................................................................................116

5. MODÜL

GÜNDELİK YAŞAM VE ÇEVREYE KATILIM

5.1. Harekete Geçme Zamanı: Yaşam Tarzını Sorgulamak .........................................1205.2. Çevreye Katılım için Sorumlulukları Yerine Getirmek ........................................1215.3. Bireysel Düzeyde Çevreye Katılım (Çevre Dostu Yaşam Tarzına Yönelmek) ...1215.4. Toplumsal Düzeyde Çevreye Katılım

(Toplumsal Refl eksi Harekete Geçirmek) ..............................................................1235.5. Kamusal (Yönetsel) Düzeyde Katılım

(Politik Sorumluluğu Yerine Getirmek) .................................................................1245.6. Uluslararası Düzeyde Katılım ..................................................................................125Etkinlik Örnekleri ............................................................................................................128Kaynakça ...........................................................................................................................132

1. Geçmişten Geleceğe Çevre Eğitimi

Günümüzün en yaşamsal sorunu haline gelen çevre bozulması, M.Ö. on bin yıldan bu yana insanın doğaya hakim olma çabasının kaçınılmaz bir sonucu ola-rak karşımıza çıkmaktadır. Uygarlık tarihini kabaca tarımsal yerleşik yaşama ge-çiş (MÖ 10. 000 yıl), sanayileşme (17. Y.Y) ve teknoloji ve bilişim çağı (20. yy ve devamı) şeklinde üç aşamada özetlemek mümkün. Yerleşik yaşama geçişe kadar insanın doğayla ilişkisine temel gereksinimlerin “anlık” şekilde karşılama güdü-sü yön vermiştir. Bu şekilde, insanoğlu ulaşabildiği doğal kaynaklarla temel ihti-yaçlarını karşılamış, bunun ötesinde daha fazla elde edip bunu kâra dönüştürme yoluna gitmemiştir. Ancak, kentleşme ve bunu takip eden toplumsal ve ekonomik örgütlenme süreçlerindeki gelişmeler insanın doğal kaynaklara yaklaşımında kök-ten değişimi beraberinde getirmiştir. Zira, o andan itibaren temel ihtiyaçları kar-şılamanın ötesine çıkılarak, daha fazlasını elde etme ve kâra dönüştürerek “mak-simum fayda sağlama” anlayışı hakim olmaya başlamıştır. Bu da, doğal kaynaklar üzerinde sonu gelmeyen sömürü sürecini tetiklemiştir. Kuşkusuz, bunda insan tü-rünü diğer canlı türlerinin üstünde tutan ve doğayı kendi istek ve ihtiyaçları doğ-rultusunda sınırsız şekilde kullanma hakkını gören antroposentrik (insanmer-kezci) etik yaklaşım önemli bir paya sahiptir. Modern bilimin doğuşuyla hakim olan mekanik dünya görüşünün insan merkezci etik yaklaşımla desteklenmesiyle, evren, insan arzusu ve ihtiyaçları doğrultusunda istenildiği gibi yön verilecek ade-ta “işleyen bir makine” olarak görülmüş ve bunun sonucunda eski uygarlıklardan bu yana gelen insan ile doğa ile arasındaki duygusal bağ büyük ölçüde kopmuştur.

TEMEL KAVRAMLAR

Clive (2000), “Dünyanın Yeşil Tarihi- Çevre ve Büyük Uygarlıkların Çöküşü” (Sabancı Üniversitesi Yayınları)” eserinde insanoğlunun doğaya yaklaşımına hakim olan mekanik dünya görüşünün doğa ve eski uygarlıklar üzerinde yıkıcı sonuçlarını oldukça etrafl ı şekilde ortaya koymaktadır. Bilimsel ve teknolojik ilerlemelerin in-sanın yaşam standardında sağladığı iyileşmeler; çarpık kentleşme, aşırı nüfus artışı, sanayileşme v.b. süreçlerinin doğa üzerinde yol açtığı tahribatın boyutlarının fark edilmesini uzun bir süre geciktirmiştir. Ancak, 1952 yılında Londra’ da aşırı hava kirliliğinden ötürü bir haft a içinde binlerce kişinin yaşamını yitirmesi, sanayileşme-nin yarattığı çevre bozulmasının farkına varılmasında adeta milad olmuştur. Nite-kim, o tarihten itibaren metropol kentlerdeki kirlilik artışının insan ve canlı yaşamı üzerindeki etkileri gittikçe daha fazla hissedilmeye başlanmıştır.

Yukarıda tasvir edilen çevre bozulması süreci, sanayileşme ile birlikte hakim olan sürekli ekonomik büyüme ve kalkınma arayışının kaçınılmaz bir sonucudur. Nitekim, dönemin iktisatcıları, bilim insanları ve düşünürlerinden oluşan Roma Kulubü olarak adlandırılan bir grubun 1972 yılında yayınladığı “Büyümenin Sı-nırları ( Grenzen des Wachstum: Meadows, 1972)” isimli raporda çevre bozulma-sındaki artışının arkasında yatan asıl etkenin sürekli büyüme ve kalkınma anlayışı olduğu açıkca belirtilmiş ve yeryüzünde yaşamın geleceği için iktisadi faaliyetle-rin doğanın taşıma kapasitesiyle sınırlandırılması bir zorunluluk olarak dünya-ya ilan edilmiştir. Roma Kulübü’nün bu uyarısı, büyük bir etki yaratmış ve insan faaliyetlerinin doğa üzerideki yıkıcı etkilerinin ve bunun sonuçlarının farkına va-rılmasını hızlandırmıştır. Bu durum, aynı zamanda çevre eğitiminin doğuşunun başlangıcı olmuştur. Nitekim, o tarihten itibaren çevre eğitimi dünyanın gündemi-ne girmiş ve bu yönde peş peşe önemli adımlar atılmıştır.

2. Çevre Eğitiminin Anlamı, Amacı, Kapsamı ve İşlevi

Çevre eğitimi, insanoğlunun doğaya hakim olma çabası sonucunda yol açtı-ğı çevre bozulmasının, yine kendisi tarafından giderilebileceğinin anlaşılmasıyla ortaya çıkan yeni bir eğitim alanıdır. Buradan hareketle, oldukça yeni bir eğitim alanı olan çevre eğitimi en yalın haliyle, insanoğlunun doğayı yok etmeden ya-şamını sürdürebilmesi için zorunlu hale gelen “bilişsel”, “duyuşsal” ve “davra-nışsal” dönüşümün başlıca yoludur. Keza çevre eğitimi, “bireyin ve halkın çevre-lerinin bilincini kazanacakları, bugünün ve geleceğin çevresel sorunlarını, birey ve topluluk olarak çözmede gerekli azim ve sebatla eylemde bulunabilmeleri için bilgi-ler, değerler, beceriler ve deneyimler edinebilecekleri kalıcı bir eğitim” süreci olarak tanımlanmaktadır (Özoğlu, 1993). Buna göre çevre eğitiminden, bireylerin içinde bulunduğu doğayı bütünlüğüyle tanıması, insan faaliyetlerinin yol açtığı olum-

2 Ekolojik Okuryazarlık ve Çevre Eğitimi

suz sonuçların farkına varması, buradan hareketle arzulanan tutum ve değerlere dayalı davranışları sergilemesi yönünde etkili olması beklenmektedir. Çevre eği-timinin bilişsel boyutu, doğanın yapısı ve işleyişini, insan doğa ilişkisini ve doğa üzerindeki insan etkilerinin gelecekteki sonuçlarını bilme, tanıma ve öngörme v.b. şeklindeki yeterliklere karşılık gelmektedir. Duyuşsal boyut, çevre eğitiminin en karakteristik özelliğini oluşturmaktadır. Çünkü, bilme ve tanımanın ötesinde, canlı ve cansız diğer varlıklarla empati içine girme, duygusal bağlar kurma, önem-seme, değer verme, koruyucu tutumlar sergileme v.b. duyuşsal süreçler çevre eği-timinin özünü oluşturmaktadır. Son olarak, çevre eğitiminin çağımızın karmaşık sorunlarıyla baş edebilme yetkinliğini kazandırmaya yönelik davranışsal bir süreç olduğunu belirtmek gerekir.

3. Çevre Eğitiminin Değişen Yüzü: Sürdürülebilir Yaşam Eğitimi

Çevre eğitiminin doğuşu, gelişimi ve yaygınlaşması, Dünya’da çevre bozulma-sındaki uyanışa ve çevre koruma arayışına denk düşmektedir. Roma Kulübü’nün tarihi uyarısı ile ekonomik büyüme ve kalkınmanın sınırlarının doğanın taşıma kapasitesi ile çizilmesi zorunluluğunun fark edilmesinden bu yana yeryüzünde yaşamın sürdürülebilirliğini destekleyecek insan kaynaklarının geliştirilmesi için önemli adımlar atılmıştır. Çevre eğitimi kavramının ilk olarak 1948 yılında “Ulus-lararası Doğa ve Doğal Kaynaklar Koruma Birliği (IUCN) ’nin Paris toplantısında gündeme geldiği görülmektedir. Anılan toplantıda, özellikle ziraat ve benzeri mes-leki eğitimde çevre eğitiminden yararlanılması gerektiği dile getirilmiştir. Arka-sından, UNESCO’nun 1968 yılında Paris’te düzenlediği “Biyosfer Konferansı”’nın sonunda eğitim süreçlerinin her düzeyinde çevre eğitimine yer verilmesi ve bu doğrultuda bir an önce gerekli adımların atılması çağrısı yapılmıştır.

UICN ve UNESCO tarafından ABD’de gerçekleştirilen “Okul Programla-rında Çevre Eğitimi Konulu Uluslararası Çalışma Toplantısı” çevre eğitiminin gelişiminde dönüm noktası olmuştur (Miser, 2012). Keza, anılan toplantıda çev-re eğitimi yeni bir eğitim alanı olarak şöyle tanımlanmıştır (Palmer, 1998: 6-7): “Çevre eğitimi insanların kendileri, kültürleri ve biyofi ziksel çevreleri arasındaki göbek bağını anlamaları ve onun kadrini-kıymetini bilmeleri için gereken beceri ve tutmalara ilişkin kavramların anlaşılmasını, değerlerin benimsenmesini sağlama sürecidir. Çevre eğitimi, çevrenin niteliğiyle ilgili konularda karar vermek ve bireysel davranış ilkelerini oluşturmak için de gereklidir”.

Stocholm, Belgrat ve Tifl is konferanslarında peş peşe atılan adımlar çevre eğitiminin gelişiminin kilometre taşlarını oluşturmuştur. 5 Haziran 1972 tarihin-de İsveç’in başkenti Stockholm’de Birleşmiş Milletler tarafından geniş katılımlı

Temel Kavramlar 3

“Stockholm B.M. İnsan ve Çevre Konferansı” toplantısı düzenlenmiştir. Çevre konusunda B.M. tarafından düzenlenen uluslararası boyutta ilk toplantıda, küre-sel boyut kazanan çevre sorunlarıyla baş edebilmek için çevre koruma ile birlikte çevre eğitiminin de temelleri atılmış ve bütün ülkelere bu yönde işbirliği çağrısı yapılmıştır. Söz konusu toplantı sonucunda, çevre eğitimi, çevre bozulmasıyla ka-lıcı şekilde baş edilebilmesinin en etkili yolu olarak benimsenmiştir. Bu itibarla 5 Haziran, “Dünya Çevre Günü” olarak ilan edilmiştir.

Stokholm konferansının ardından, 1975 yılında BM UNEP ve UNESCO IEEP çevre eğitimi programları başlatılmış ve bunun sonucunda Yugoslavya’nın başkenti Belgrat’da “Uluslararası Çevre Eğitimi Toplantısı” düzenlenmiştir. Top-lantı sonucunda, “Belgrat Şartı (Belgrad Charter)” denilen çevre eğitimi çerçeve bildirgesi yayımlanmıştır. Buna göre, çevre eğitiminin kazanım alanları “farkın-dalık”, “bilgi”, “tutum”, “beceriler”, “değerlendirme yeteneği” ve “katılım” şeklinde belirlenmiştir. Bu açıdan, Belgrat şartı ile ilk kez çevre eğitiminin çerçevesi açık ve geniş bir şekilde ortaya konmuş ve böylece kendisinden sonra düzenlenecek Tifl is “Hükümetlararası Çevre Eğitimi Konferansı”na zemin hazırlanmıştır. UNESCO tarafından 1977 yılında Gürcistan’ın başkenti Tifl is’de geniş katılımlı gerçekleştirilen toplantı sonunda yayımlanan “Tifl is Çevre Eğitimi Bildirgesi” dünyada çevre eğitiminin gelişmesi ve kurumsallaşması açısından dönüm noktası olmuştur. Buna göre, çevre sorunlarıyla baş edebilmek için eğitimin can alıcı bir rolünün bulunduğu vurgulanmakta ve çevre eğitiminin nihai amacının çevreyle uyumlu kalkınma için bilgi, anlayış, değer ve becerileri kazandırmak olduğu be-lirtilmektedir.

Çevre eğitimi, 1987 yılında zamanın Norveç Başbakanı Brundtland’ın öncü-lüğünde hazırlanan “Ortak Geleceğimiz (Brundland Raporu)” ile “sürdürüle-bilirlik” fikriyle bütünleşerek yeni bir boyut kazanmıştır. Anılan raporda, yaygın kalkınma anlayışının çevresel ve sosyo-ekonomik etkileri nedeniyle sürdürülebilir olmadığı tespitinden hareketle, çevre bozulmasıyla baş edilebilmek için çevre eği-timine önemli rol düştüğü ifade edilmektedir. Bu anlamda, bireylerin doğa dostu tutum ve davranış edinebilmeleri ve gündelik yaşamlarında katılımcı şekilde inisi-yatif alabilmeleri için çevre eğitiminin yaygınlaşması gerektiği ifade edilmektedir.

Dünya’da çevre koruma ve buna koşut olarak çevre eğitimi çabaları 1992 yı-lında Brezilya’nın başkenti Rio de Janerio’da düzenlenen “BM Çevre ve Kalkınma Konferansı” ile en ileri seviyeye ulaşmıştır. Rio Konferansı, kullanma ve koruma arasındaki dengenin kurulması, dolayısıyla kalkınma ile çevre korumanın bütün-leştirilmesi adına milad olmuştur. Rio Konferansının, çıktıları olan “Gündem 21”, “İklim Değişikliği Sözleşmesi” ve “Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi”’nde sürdü-rülebilir kalkınmanın temel araçları belirlenmiştir. Bu çerçevede, çevre eğitimi,

4 Ekolojik Okuryazarlık ve Çevre Eğitimi