Ekolojik düşüncede kaotik eğilimler

8/7/2019 Ekolojik dncede kaotik eilimler

1/15

Journal of istanbul Kiilt ii r Universi ty

2006/2 pp. 245-259

EKOLOJiK Du~iiNCEDE KAOTiK EGiLiMLER

-Utopik Dusunce Gen;ek mi Oluyor?-

Ahmet MUTLUJ

6ZET

Bu calismada soyut bir dunya gorusu olarak degcrlendirilen ekolojik dusuncenin, aslmda somut birgorus oldugunu gostermek amaclanmaktadir. Bunun icin kaos kuramma basvurulmaktadir. Kaoskurarm, ekolojik dusunceye bilimsel dayanak saglayacak niteliktedir. Calismada, yonetim olgusundanhareketle, ekolojik dusunce ve kaos arasmdaki ortak konulara dikkat cekilrnektedir.

Anahtar Kelimeler: Kaos, kaotik yonetim anlayisi, ekolojik diisiince, ekolojik yonetim anlaytsi,Toplumsal Ekoloji

ABSRACT

The common oppinion about "ecological thought" is absract, but it is concrete and the aim of thisstudy is. To indicate how it is concrete, we have refered to chaos theory. Chaos theory supportsplatform. In this study, we draw attention on the common subjects of ecological thought and chaos.

Keywords: Chaos, mechanical administration approach, ecological thought, ecologicaladministration approach, Social Ecology.

onus

Utopya, bir seyi hayata gecirmeyi onceleyen ideallerin sistematik kurgusu olarakdusunulebildigi gibi gerceklige hicbir zaman ulasamayacak ve ancak imgelerden ibaretdusunceler butunu olarak da dusunulebilir. Ekolojik dusunce, kendi toplum projesiyleutopyanm ilk anlamma sahip oldugunu ileri surerken, bu dusunceyi elestirenler, ona heniizsomut bir niteliginin/soylerninin olmamasi nedeniyle, utopyamn ikinci anlarmrnyuklemektedirler.

Ekolojik dusuncenin somutlasabilmesi, onun dogadan ziyade topluma yonelik tasanrmylailgilidir. Cunku, zaten biyoloji bilimi ekolojik dusuncenin doga tasanmma bilimsel desteksaglamaktadir. Oysa, toplumsal tasanmla ilgili bilimsel bir dayanak olmadigmdan dolayidirki, "pratigin" egemen oldugu gunumuzde ekolojik dusunceye supheyle yaklasilmaktadrr,Aslmda, ekolojik dusunce taraftarlannm bilimsel dayanak gibi bir kaygilan olmamaklabirlikte, bu durumun ekolojik dusunceye katki saglayacagi aciktir. Hatta, artik ideolojikgorus niteligi kazanan ekolojik dusuncenin boyle bir dayanaga ihtiyaci oldugu soylenebilir.

Bu cahsmanm konusu, kaos kurarm ile ekolojik dusunce arasmdaki iliskidir. Bu iliskiyiirdelemek uzere, "yonetim dusuncesi" gibi spesifik bir konu secilmistir. Calismada oncekaos kurammm soma da ekolojik dusuncenin yonetim yaklasnrn irdelenecektir. Ekolojikdusuncenin yonetim anlayismi yansitan iyi bir ornek oldugu dusuncesiyle "ToplumsalEkoloji" akmu secilmistir. Kaos kurammm, olay ve olgular konusunda klasik bilime goredaha gercekci yaklasimlar tasidigrndan hareketle, Toplumsal Ekoloji ve kaosun yonetimyaklasimmdaki kosutluklar, aslmda ekolojik dusunce ile gecek dunya imgesi arasmdakikosutluklar biciminde okunabilecektir. Bu da ekolojik dustmcenin gercek dunyadan uzakolmadigmi, bizzat dunya gerceklerine dayandigim gosterme cabalanna katkisaglayabilecektir.

IG.O. Corum iiBF Kamu Yonetimi Bolurmi,

245


2/15

Ahmet Mutlu

I. YONETiM DU~UNCESi ve KAOS

Yonetim dusimcesinin dogusunda ve gelisiminde bilim anlayismm etkili oldugu

bilinmektedir. 10-15 yildan beri yonetim paradigmasmm degisme surecine girdigi, enazmdan mekanik yonetim anlayismm ciddi olarak elestirildigi soylenebilir. 20. yuzyilmbaslannda ortaya cikan kuantum, izafiyet gibi bilimsel kuramlarla mekanik paradigmasorgulanmaya baslarrns ve bu durum, yonetim dusuncesini de etkilemistir. Son olarak kaoskuramiyla doruk noktasma ulasan bu surecte, degisen yonetim yaklasimmm temel nitelikleride acik bicimde ortaya cikmaya baslarmstir. Bu siireci anlamak icin kaos oncesi ve sonrasiyonetim anlayislanna bakmak gerekir.

1. Mekanik Ydnetim Anlayrsi

Yonetim dusuncesi, sosyal bilimlerin pek 90k konusu gibi evrimsel bir tarihe sahipdisiplinlerden birisidir. Yonetim dusuncesi, tarihsel olarak doneminin bilim paradigmasitarafmdan belirlenmistir. Mekanik yonetim anlayisi da bilimsel bilginin ve mekanik ilkelerinesas oldugu klasik bilim anlayisi tarafmdan belirlenmistir.

1.1. Klasik Bilim Anlaytsi

Ortacagm organik dunya gorusu, 17. yuzyilda aydmlanrnayla topyekun bir degisimeugrarmstir. Daha once akla ve inanca dayali bilgi uretimi, aydmianmayla birlikte saltbilimsel bilgiye dayah hale gelmistir. Ortacag boyunca "doga olaylanm aciklamak" amacrtasiyan bilgi, aydmianmayia "dogayi donusturmek ve ona egemen olmak" amacrm tasimayabaslarmstir [1]. Boylece yeni paradigmayia bilginin kaynagi, amaci ve islevi degistirmistir.

Klasik bilim anlayismm temel ozelliklerini birkac noktada toplamak mumkundur. BunIar;1) Doganm kesin yasalara uyan bir yapisi vardir. 2) Gezegenler ile gulle gibi siradannesnelerin hareketlerindeki yasalar aymdir ve bu nedenle zekarmz, dogal olaylann ichakikatlerini kavrayabilir. 3) Hakikatin ozunde matematiksel yasalar vardir ve hesaplama,aklm ideal modelini olusturur [2J. 4) Degisim vardir ve dogrusaldir. 5) Sadecegozleyebildigimiz, etki edernedigimiz nesnel (dissal) bir gerceklik vardir. 6) Bu gerceklik,zamandan bagimsiz bir evrensellige sahiptir [3]. Bu ozelliklere gore evrende butun olupbitenler, tipki bir saatin/makinenin isleyisi gibi belli yasalara bagh bir duzenlilik icinde vebir nedensellik bagiyla belirlenmektedir. Klasik bilimin metodolojisi ise gozlem/deney vesebep-sonuca dayah veriler elde etme (determinizm) uzerine kuruludur. Bu arnacla, hemmatematiksel yontemleri, hem de doga yasalanm basite indirgeyen (indirgemecilik) veduzenliligi iceren tumevanm yontemi kullaruhr [4].

"Mekanik evren paradigmasi" olarak da adlandmlan yeni paradigmanm iki temel islevivardir. Bunlardan ilki, dogamn isleyis bilgisini ogrenmektir. Ikincisi ise elde edilen bubilgileri uygulamaya aktararak (teknik), doga uzerinde egemenlik kurmaktir. Yeniparadigma, doga ve topluma yonelik gecmis yuzyillann bakis acilannda koklu degisiklikleryaratrmstrr. Ozellikle, toplumsaI alanla ilgili yeni goruslerin radikal nitelikli oldugusoylenebilir,

1.2. Mekanik Yonetim Anlayisr ve Etkileri

Kokeni aydmlanma olan modemlik, ortacag organik dunya gorusunun tersine, toplumsalyasarmn butun alanlannda farkhlasmalar ongorur. Modernlesmeyle, eski toplumlardavarolan butunlesmis ve kaynasrrns yapmm kmldigi, sinifh bir toplumun olustugu, devletin

egemen oldugu ve bireyin kayboldugu bir yapi ortaya cikrmstir. Bu cercevede modernite,yeni bir toplum, devlet, orgutlenme ve ekonorni anlayislan getirmistir [5].

246


3/15

Ekolojik Dii~iincedeKaotik Egilimler -Utopik Diislmce Gercek mi Oluyor?-

Modem toplumda geleneklere ve inanca dayah yasamm yerini "akla dayah" yasambicimi alrmstir. Bilginin kaynagi olan akil, teknolojik ilerlemenin yonuntl belirlerken, aymzamanda insanlann ve nesnelerin yonetimini elinde bulunduran arac olmustur [6]. Aracsal

akil ve evrenin mekanik tasanm, zamanla ideolojik bir nitelik kazanrrns ve araclar, "amac"haline gelrnistir. Bu durumun dogal sonucu olarak, arnaclar makinelere indirgenmis ve insanbu makinen in kontroliine girmistir. Boylece, diger canhlardan farkh olarak insan, dogamntahakkumunden cikrnak isterken, daha buyuk bir tahakkum (teknoloji, hiyerarsi, devlet,ekonomi vs.) altma girmistir. Modernlesme surecinde ortaya cikan tahakkum bicimleri,burokratik, teknokratik ve merkezi bir toplum yaratrmstir. Bu stirecte bireycilik on planacikrms, insanlar, yasama ve cevresine karst aracsal bir tutum takmmaya baslarmslardir.Organik dunya gortisunun tersine, yasam alanlan kategoriklestirilmistir. Ornegin, yasam ileis, farkh alanlar olarak aynI arak, bireylerin uretim surecindeki belirleyicilikleri ortadankaldmlrmstrr.

Bireysel ve toplumsal alanda gorulen degismeler, politik alanda ve yonetim dtisiincesindede soz konusu olmustur. Aydmlanma dusunurleri, fizik ve matematikteki bulgulan, yasammdiger alanlanna oldugu gibi siyasal iktisadi dusunceye ve yonetim dusuncesine deyansitrmslardtr. Bu baglamda, toplum bilimleri cozumlemelerinde sikhkla fizik biliminebasvurulmustur]"] .

Aydmlanma sonrasi toplum ve yonetim dusuncesi, bugunku toplum ve yonetim dusuncesiuzerinde hala etkilidir. Bu baglamda, halihazirdaki toplumsal ve yonetsel sorunlar,aydmlanma donemi dusuncesiyle iliskilendirilmektedir. Diger deyisle, modem toplummodelinde aklm bir arac olmaktan cikip, "amac" haline gelmesiyle ortaya cikan sorunlar,bugunku toplum yaprsmi da yakmdan ilgilendinnektedir. Toraine'nin sordugu gibi [8]:

" ... Zayifliklanndan kurtulmus toplum kendi gtictimin, kendi uygulayimlannm ve

i:izellikle kendi siyasal, ekonomik ve askeri gtic carklanmn ki:ilesine donusmedi mi?Taylorcu yi:intemlere bagh isciler, isleyimsel ussallastirmada usun utkusunun onlanuygulayirn kihgma btirunmiis bir toplumsal gucun agirlig: altma soktugunugi:irebiliyorlar rmydi? Kamu yi:inetimleri ve ozel yi:inetimler i:izel yasami denetleyip onaistedigi gibi bicim verirken, i.istelik aym anda bu bicimi kendi cikarlanm isletmegi:irevlerinin ustilnde tutarken, burokrasi butiintiyle ussal-yasal yetki olaraktammlanabilir miydi? .."

Gunumuzde siyasal yasamm toplumsal temellerinin zayiflamasma bagh olarak, bireylerinsiyasal surece katilmada isteksiz olduklan ve dolayisiyla politik alanda bir bunalrmyasandrgi dile getirilmektedir [9]. Bu durum, modemitenin halen etkili olan ekonomik vepolitik niteliklerinin sonucu olarak degerlendirilebilir.

Halihazirda "ideolojik" bir zemini oldugu kabul edilen ve ekonomik temelli olankuresellesme, yonetim olgusunun da icinde yer aldigi politik dusunceyi bicimlendirrnektedir.Gerek uluslar arasmda, gerekse ulusal olcekte gorulen "yansmaci gelisrne" anlayisi,kuresellesmenin ideolojik soylerni durumundadir. Yansmaci soylem, ktiresel, ulusal vetoplumsal dtizeyde, sistemin kosullanna en iyi uyum saglayarnn yasayacagmi ve kazanmanmancak "yansarak" olabilecegini soyleyen bir icerige sahiptir. Bu soylem, "Sosyal Darwinci"nitelige sahiptir [10] ve bu niteligiyle dayarnsmadan '10k, rekabeti/catismayi vurgular.

Gte yandan, egemen sistemde [11] "politika" kavrami da indirgemeci ve hiyerarsik birnitelikle algilanmaktadir. Gercekten de bugtin politika, salt "devlet yonetimine indirgenrnisdurumdadir [12]. "Politika" anlayismdaki indirgemecilik, toplum ve yurttas kavramlanna

yansimistir. Toplumun katihmct boyutu unutulmus ve "yurttas" kavrarm giderek "secmen"kavrarm ile bir tutulmaya baslannustir [13]. Yam sira yurttas imgesi, "toplumsal bir kisi"degil, bir "vergi mtikellefi" haline gelmistir. Boylece, "iyi bir yurttas'', yasalara uyar;

247


4/15

Ahmet Mutlu

vergilerini Mer; kendi inisiyatifi dismda secilmis adaylara oy verir. "Secmen" ve "vergimukellefi" yurttas anlayisi, egemen sisternin bireye, "tek tipci" ve "dogrusal" bakisim ortayakoyar. Yurttas, "vergi numarasi'' ve "yurttashk numarasi" ile belirlenir ve bunlar, bireyin

kendi kisiliginden bagimsiz gecerlige sahiptir. Bu niteligiyle yurttas, devlet idaresinimesrulastiran indirgemis ve hiyerarsik bir arac durumundadir.

Indirgemecilige ve hiyerarsiye dayah yurttas anlayisrm egemen sistemin "esitlik"anlayismda da gormek mumkundur. Egemen soylem, yuvarlak bir ifadeyle "herkes esittir"demekle, bireysel zeka, yetenek, yas, saghk, fiziksel sakathk vb. farkhhklan goz ardr eder[14). Boylece, farkhhklara dayah esitsizlikleri kabul eden bir esitlik ongorusu yerine,dogrusal/tek tipci bir esitlik anlayisi ortaya cikar.

Toplum ve yurttas anlayismdaki degisimler goz onune almdigmda, birkac on yildirdemokratik sureclere ve secimlere katihmm azalmasi, basit bir "bikkmlrk" olarak okunamaz.Bookchin'in vurguladrgi iizere, yukandaki turden bir yurttashk yaklasirm, onernli psikolojikve politik sonuclar dogurur, Bu sonuclardan birisi, toplumdaki rolleri vergi mukellefligiylesmirh bireylerin, kendi kisiliklerine ve dogal cevrelerine iliskin olusturduklan pasif nitelikliimgedir. Ote yandan, gittikce gucsuzlestirilen yurttas, kolayhkla tevekkul sahibi, cekingenbirisi haline gelebilmektedir. Toplumsal gucun buyuk olcude ortadan kalkmasi kisinininsanhgirn azaltir, bireyselligini yok eder. Bu tur insanlann gozunde toplum, cok sayidaproblemi banndiran bir yapidan ote anlam tasimaz. Toplumsal alan, savasm, ekonomikdengesizligin ve ozel yasama girebilen politik ve ideolojik aynhklann potansiyel bir kaynagiolarak gorulur [15]. "Toplumsal yasarmn, yerel otonomiye ve katihmci bir yurttashga izinvermeyecek kadar karmasik" oldugunun soylenmesi/dayatilmasi, yukandaki surecipekistirir. Dolayisiyla, boyle bir bakis acismm dogal sonucu, bireyin kendine ve toplumayabancilasmasidir.

2. Kaos Kurarm ve Yonetim

Doga bilimlerindeki arastirmalardan buyuk olcude etkilenen kaos kurammi, yonetim gibisosyal bilimler konulanna uygulamamn gorece olarak zor oldugu ifade edilmektedir [16].Ancak, bazi niteliksel ozellikleriyle kaos, yonetim bilimine katki saglayabilir, Bu cercevede,baslangic sartlanna hassas bagimhhk, zamamn geri donussuzlugu ve catallanma sureci,anarsik orgutlenme gibi ozellikler onemlidir.

2.1. Kaos Kurami

Bilimdeki yeni gelismeler, klasik bilimin temellerini olusturan ve bugun de gecerli olanonermeleri tartismaya acmaktadir. "Gorelilik" ve "kuantum" kuramlanyla baslayan bu siirec,

1990'h yillardan bu yana kaos kuramiyla surmekte ve egemen bilimsel anlayism "gercekdunya imgeleri"nin topyekun sorgulanmasma yol acmaktadir.

Kaos kurarm, dunyayi ongorulebilir bir mekanizma olarak degil, acik ve esnek bir sistemolarak gorur. Soz konusu kuram, fiziksel dunyanm isleyisiyle ilgili olarak, zorunlu kesinlikderecesindeki baslangic kosullanna hie bir zaman erisme yetenegimizin olmadigim one surer[17). Ongorulemezlik metaforu olarak, yuzlerce kilometre uzunlukta ve dagmik bir yapiyasahip olan "bulut" kullamhr [18].

Kaos kavrammm farkli tammlan yapilabilmektedir. Jim Yorkea gore kaos, "baslangicdurumuna hassas baghhgi bulunan bir zaman sal evrimdir" [19). Ruelle' e gore ise kaos,"buyuk sonuclan olabilen kucuk nedenlerdir" [20). Yapilan tammlann ozunde"duzensizligin icindeki duzen" anlayisi vardir. Kaotik sistemin ozellikleri soyle siralanabilir:1) Bir yapmm, gercekte ne zaman kaos durumuna gececegini ongormek ilke olarakolanaksizdrr ve bu kaotik sistemlerin tipik bir ozelligidir. 2) Bu tur yapilar, baslangic

248


5/15

Ekolojik Dii$iincede Kaotik Eglllrnler -Otopik Dtisunce Gercek mi Oluyor?-

kosullanna simsiki baghhk gosteren, dogrusal olmayan ve geri bildirimli sureclerdir. 3)Ortaya cikan yeni yapi, surecin baslangic kosullarmdan etkilenir ve bu kosullarbelirlenemez. 4) Dolayisryla, gercek bir sistemde var olan, ancak gozlenemeyen ve klasik

bilimde, "kusur" ya da "rasgelelik" adi verilerek dikkate almmayan kavramlann, kaosta ozelbir yeri vardrr [21]. Dolayisiyla, kaos kurarm klasik bilimden farkh onermelere sahiptir.

Kaotik yapilann isleyisi, genellikle ilginc dallanmalardan olusan sekillerle sembolizeedilir. Icinde dallanmalann ortaya ciktig: her sistem, bir yandan hem determinist(belirleyici), hem de rastlantisal (indeterminist) elemanlar icermek zorundadir. Bir sistem, ikidallanma noktasi arasmda determinist belirleyici yasalara boyun egerken, dallanmanoktalannm yakmlannda kaotik davranarak, izleyecegi yeni yolu belirlemektedir [22].Kaosun onemli ozelliklerinden olan "kendine ozgu'Tuk, sistemin hangi yoldan gideceginin,sistemin gecmisine ve cesitli dissal kosullara bagli olmasmi ve bu yuzden "ongorulemez"olusunu ifade eder [23]. Tum bu nitelikleriyle kaos kurarm, dogayi aciklarnak icingenellemelere, yuvarlamalara basvurmadan, en kucuk olaylann bile onemli olabileceginibelirtir.

2.2. Kaotik Yonetim Yaklasmu

Halihazirda belirli bir duzenin, kurulu bir yapmm, belirlenmis kosullann ya daduzenlilige sahip sureclerin bozuldugu ve buna karsilik, onlem almmasmda ya da cozumuretilmesinde guclukler oldugu durumlarda "kaos"tan soz edilir. Buradan hareketle, kaoslailgili bilgi, "epistemik kabullenis icinde bir olumsuzluga denk gelmektedir" [24]. Aslmdayasayan sistemlerin genel ozelligini olusturan kaosun olumsuz algilarusi, "denge, duzen veduraganhk" ongorulerine dayah mekanik paradigmanm, yasarm kavrayis bicimimizuzerindeki belirleyiciliginin bir sonucudur.

Kaotik yaklasim, toplumsal belirlenimcilige karsit ongoruler icerir, Yasayan bir sistemolan toplumsal yapi, devingen oldugundan, surekli degismeye ugramaktadtr. Bu devingenlik,gozlenebilir nitelikli olabilecegi gibi dikkati cekmeyecek kadar kuciik nitelikli de olabilir.Niteligi nasil olursa olsun, toplumdaki devingenlik, mutlaka etkili sonuclar dogurur. Kaotikyaklasim, ne kadar iyi duzenlenirse duzenlensin ya da denetlensin, her hangi bir toplumsalolaym buyuk etkileri olabilecegini ileri surer. Toplumsal yapiyla iliskili istikrar/dengedurumunda ortaya cikacak kucuk bir degisme/olay, buyuk olcekli toplumsal sonuclardogurabilir.

Cesitli araclarla (yasalar, kurallar, cezalar, vs.) toplumu duzenlemeye cahsmak,toplumun ozunde/kimliginde yipranmalara yol acacaktir. Kaotik yaklasima gore duzen,toplumsal sistemin parcalan olan birey ve gruplann ozgurluk simrlanrn belirler. Toplumsalyasamda duzen adma konulan kurallar, degisik davramslarrn, dusuncelerin ve eylemlerinonune gecer [25] ki, son tahlilde bu durum, potansiyelinin farkmda olan toplumlarda"kisitlanma" duygusuna yol acar. Toplumun dinamikleriyle uyusmayan duzenlerneler,toplumun "kendiligindenlige dayah gelisimi/evrimi" uzerinde baski olusturacagi icin iflasedeceklerdir [26]. Bu bakimdan kaosta, ozellikle "toplurn muhendisligi" gibi yaklasimlarasiddetle karst cikihr.

Kaotik yaklasima gore toplumsal yapi, farkhlasmaya ve cesitlilige dayah bir buttmdur.Farkhhklar ve cesitlilikler, bireyler icin gecerli oldugu gibi toplumsal gruplar icin degecerlidir. Toplum, bireylerin ve gruplar arasmdaki farkhhklann gerceklesmesine dayahuyumulbirlikte evrim ve isbirligini [27] ifade eder. Bu cercevede, toplumsal yapidaki

farklihk ya da cesitlilikler yok sayilamaz. Farkhliklara verilen onem, "ozgurluk" ve de"yaraticihk" ile kaos arasmdaki siki iliskiden kaynaklanmaktadir. Ote yandan, toplumsalyapida bireyler, gruplar ya da topluluklar arasmdaki iliskiler agi, dayarnsma ve karsihkhbagimhlik, rekabetten daha onernlidir.

249


6/15

Ahmet Mutlu

Kaotik yaklasima gore toplumsal yapi, hem yapisal hem de anarsik sureclerden olusur,Yapisal sureclerde kararlar, duzenli bicirnde belirlenir. Anarsik sureclerde ise kararlar "coptenekesinden" cikar [28]. Bu cercevede, toplumda tam anlamiyla bir "duzen saglanmasi"

degil, toplumsal yapidaki karmasik iliskilerin varhgmi kabul ederek ve onlara firsattamyarak, uyumlu bir butune ulasrnak soz konusudur. Diger deyisle, kaotik yonetimmantigmda toplum, "karmasik dinamiklere sahip uyumlu bir butun'tdur.

Kaosta toplumsal sistem, karsit guclerin bir "oyun alam'tdrr. Planlama, yapilandirma vekontrol gibi bazi gucler, sistemi denge ve duzene iterken, yeniliklicat, yeni girisimler veden erne gibi gucler de dengesizlige ve duzensizlige iter. Toplumdaki aktorlere verilecekyeterli ozgurluk, toplumsal gelisme surecinde yeni seyleri denemeyi [29) ya da yeni haklangunderne getirmeyi saglayacaktir. Bu baglamda, toplumun yonetilmesinde nihai olarak biristikrar/denge hedeflenmekle birlikte, bunu saglamanm yolu, toplumun ic dinamiklerininozgurce kendini gerceklestirmesine olanak saglamaktan gecer. Dolayisryla, Nonaka'nm dabelirttigi gibi orgutlerin/toplumsal yapmm siirekli olarak gelisebilmesi rein altbirimlerininlbirey ve gruplann ozgur birakilmasi gerekir. Bu, birimler arasi yaraticicatismayi doguracaktir [30]. Karsitlrklann yaratict etkinlige donusebilmesi, "deneme'tnintesvik edilmesiyle olur. Nitekim, orgut kaotik hale gectiginde yasamsal onem tasiyan "kendikendini duzenleyen orgut (self organizasyon)"[31) kavrammm ozti de deneme yapmayadayamr

Ozgurluk ilkesinden hareketle, toplumsal duzene aykm icsel ve dissal eylemler/aktorler,toplumsal gelisme icin tehdit olarak degil, bir olanak olarak degerlendirilir. Weick veMarch'rn da vurguladigi gibi orgutun/toplumsal yapmm misyonuyla ilgili olmayan eylemler,degisen sartlara ve karmasikhga altematif cozumler uretme araci olabilirler [32). Briggs vePeat, kaosa gore orgutteki/toplumsal yapida farkh bakis acilannm "paha bicilemez" degerler

oldugunu vurgularlar [33). Bu cercevede kaotik yaklastmm, orgutlerde/toplumsal yapida"reddetme"yi dogal bir davrarus olarak ongordugt; ileri surulebilir.

Kaotik yaklasim, toplumsal yapmm karmasik iliskiler sisteminden olustugunu kabuletmekle birlikte, bu yapmm butunlugunu de goz ardi etmez. Toplumsal butunlugtmgerceklestirilmesi, istikrann/dengenin saglanmasim gerektirir. Diger deyisle, toplumsalyapmm isleyisinde icsel farkhhklara ve dissal etkilere karsihk, belirli bir duzen ve dengeseviyesi olusturma egilimi de olmahdir. Iste kaotik nitelikli bir yonetimin ozelligi de buradaortaya cikar: "Toplumsal sistemi, karmasiklik ve denge arasmdaki kararh noktadatutabilmek". Yonetsel otorite, "kaos esigi (edge of chaos)" denilen bu nazik noktayisaglayabilmek adma, yukandaki hassasiyetlere dayali yonetsel erk kullamr. Farkhhk vecesitlilige olan egilimin dogal sonucu olarak, mekanik ve organizelik/duzenlilik yerineorganize olmamayi ongordugu soylenebilir, Bicimsel organizasyonun olmamasi, yoneticininkontrolu gonullu olarak birakmasi ve sorumlulugu digerlerine devretmesini gerektirir [34).Merkezi kontrolun yokluguna ragmen toplumun gelecege yonelik isleyisi, uyuma ve surekliolarak yeniden organize olmaya dayah otonom alt sistemlerin cahsmalanyla olacaktir.

Kaotik yonetim yaklasima gore bir toplumum yonetsel yapisi, merkeziyetcilikten uzak vehiyerarsik olmayan, kendi kendini duzenleyen sistemler biciminde olmahdir. Kaotik biryonetsel yapi kurmak icin sunlar onerilmektedir [35): 1) Bilgi ve haber paylasnmsaglanmasi, kolektif bilgiye guvenilmesi. 2) Yenilik ve yaraticihgm saglanmasi. 3) Takirncahsmasi olmasi. 4) Cesitlilige izin verilmesi. Dogaldir ki bu ilkeler, onceden belli, kontroletabi ve yasa seklinde degil, uyum saglama biciminde gerceklesmelidir. Ote yandan, Koc dakendi kendini duzenleyen sistemler icin $U iki temel unsurun zorunlulugunu vurgulamaktadir[36): 1) Bicimsel ya da bicimsel olmayan iliskilerin varligi. 2) Kimligi, yani kendi kendinitammlama. Dil ve kimlik olmazsa, toplumsal sistem olur.

250


7/15

Ekolojik Diiliincede Kaotik Egilimler -Utopik Diiliince Gen;ek m i Oluyor?-

Aciktir ki, kaotik yaklasimda otorite ve hiyerarsik iliskilerden cok, toplumsal aktorlerarasi baglanti, etkilesim ve uyum onemlidir. Toplumsal aktorlerin uyumunu saglamak iseonlara verilecek ozgurluk, deneme inisiyatifi ve kendini gerceklestirme olanaklanyla

mumkundur. Bireylerin ve gruplann bu nitelikleri, dogal olarak onlann politika yapma vekarar almada etkin olmalan sonueunu doguracaktir. Ote yandan, politika ve politik yonetirnkademeleri (yoneticilik), merkezi ve hiyerarsik olmayan, halkm genel egilimlenne duyarh veesnek nitelikler tasimak durumundadir. Bu nitelikleriyle kaotik yaklasim, egemen yonetimyaklasimi karsismda soyut bir dusunce olarak gorulebilir. Aneak, tarihte kaotik yaklasimakosut bazi uygulamalann olmasrj.I"], onun somut bir yonetim dusuncesi olabileceginigosterir.

II. EKOLOJiK DU~UNCEDE YONETiM ANLAYI~I VE TOPLUMSAL EKOLOJi

1. Ekolojik Dusunce ve Yonetim AnlaYI~1

1970'li yillardan bu yana ekoloji, genellikle "biyolojik" nitelikli degil, "normatif"nitelikli bir kavram olarak anlasilmaktadrr. Bu baglamda ekoloji, tipki sosyalizm ya damuhafazakarlik gibi "siyasal" bir kategoridir.

Ekoloji, insan toplumlanna iliskin gozlem ve ongorulerden yola cikan geleneksel siyasalkategorilerden farkh olarak, doga bilimlerinden yola cikar [38]. Siyasal niteligiyle ekoloji,yaygm olarak "ekolojik dusunce" olarak ifade edilmektedir. Ekolojik dusunceye goreekolojik sorunlar, kesinlikle salt dogayla ilgili bir sorun olrnayrp, insanligm dogaylailiskisindeki sorunlardir [39]. Dolayisiyla, ekolojik sorunlar, aslmda egemen sistemdekikurumsal sorunlardan olusmaktadir.

Ekolojik dusuncenin, doga ve toplum ongorulerinde "butunselci" yaklasimi nedeniylemodem bilime, akilcihga ve aydmlanmaya karst bir durusu vardir. Simonnet'nin devurguladigi gibi bilimsel ve teknolojik ogretinin, bireylerin secenekleri ve yasama sekliuzerindeki etkileri irdelenerek, cagdas toplumun gelismesini belirleyen bilimsel ve teknikgerekireilik (determinizm) koklu bicimde sorgulamr [40]. Boyle bir yaklasimm sonueuolarak kuresellesme, yoksullasma, atomlasma, anonimlesme, kapitalistlesme, banliyolesme,burokratiklesme, sanallasma, homojenlesme, standartlasma, antidemokratiklesme,apolitiklesme ve gayriinsanilesme eiddi bicimde elestirilir [41].

Ekolojik dusunce, toplumun dogasiyla ilgili iliskileri, kurumsal temsil iliskilerinevanneaya kadar dusuncenin odagina yerlestirmeyi ongorur [42]. Bu cercevede, toplumdakifarkh iktidar odaklan ince, kucuk parcalara aynlmahdir. "Ekosistemler" olarak koy, mahalleve kasaba, yasamm temel islevlerinin var olabildigi toplumsal yapilanmanm ana unsurlan

olmalidir. Olcek kucuklugu, yerel demokrasinin uygulanmasma, cesitlilige dayah eanh birtoplumsal iliskinin kurulmasma yoneliktir [43]. Bu tur yapilar, ortak eylem ve amaclangerceklestirmenin yam sira yeni ozgurlukcu iliskiler kurmak, birbirlerini egitmek,sorunlanm paylasmak, cinsiyetci ve hiyerarsik olmayan eylem ve baglar gelistirmek icinoldukca uygundur. Boyle bir orgutlenme, yerelligi esas alan ekolojik bir butunluge dayamr.

Egemen toplumsal orgutlenme biciminden radikal olarak aynlan ekolojik toplumsalorgutlenme bicimi, ekoloj ik diisuncedeki yonetim dusuncesinin dinamigidir. Bireylerin,hayatm her alanmda karar sureclerine ozgurce katildigi ve maddi hayatm turn araclannmkomunal mulkiyetle isletildigi, uretildigi ve ihtiyaea gore paylasildigi "ozyonetim"] 44]esastir. Ozgurlukcu ve esitlikci bir ideal olarak ozyonetim, ekolojik toplumsal orgutlenmeicin butunsel bir uygulama ongorur. Ciinkii, toplum, birimlerin toplarrn olarak degil, bir

butun olarak goruldugunden, salt birimlerdeki ozyonetimle yetinmek yerine, butimu kusatanbir ozyonetim dusuncesi savunulur. Ekolojik dusuncedeki ozyonetim, dogadaki kaotik

251


8/15

Ahmet Mutlu

isleyise kosutluguyla dikkati c,;eker[45]. Ozyonetim, Toplumsal Ekoloji'nin yonetimtasanmmda merkezi onem tasir.

2. Toplumsal Ekoloji ve Yonetim Tasarum

2.1. Toplumsal Ekoloji

Ekolojik dusunce icindeki akirnlardan birisi olan Toplumsal Ekoloji, radikal gorusleresahip Murray Bookchin tarafmdan gelistirilmistir. Kropotkin'in "anarko-komunizm"dusuncesinin etkili oldugu Toplumsal Ekoloji'nin amaci, ekolojik krizin toplumsalkaynaklanna iliskin tutarh bir gorus gelistirmek ve toplumu akilci bir cizgide yenidenyaprlandiracak "eko-anarsist" bir proje sunmaktir [46].

Toplumsal Ekoloji 'nin temel hareket noktasi, toplumla dogayi karst karsiya getirensorunlann toplum ile dog a arasmda ortaya cikmadigi, toplumsal gelismenin icinden ciktigrdusiincesidir. Daha acik ifadeyle, toplumla doga arasmdaki karsithk ve bolunme, toplumsal

alandaki bolunmelerden, insanlann kendi aralanndaki catismalardan ve tahakkumiliskilerinden [47] kaynaklanmaktadir [48]. Toplum-doga karsithgmm ve toplumdakicatismalann temel kaynagi, "akil disi", "anti ekolojik" toplum yapisidir ve hiyerarsi, snnfcive rekabetci kapitalizm boyle bir toplum yaplsmm temel dinamikleridir. Dolayisiyla,Toplumsal Ekoloji'nin cozum onerisi, toplumu "yeniden kurma"ya dayamr [49]. Ekolojiktoplum, butuncu bir nitelik tasir. Cunku, insamn insan uzerindeki tahakkumu, ekolojik,politik, ekonomik, burokratik, sosyal adaletsizlik ve diger toplumsal problemlerin kaynagioldugundan, bu sorunlann birbirinden bagimsiz, kismi cozumleri olamaz.

2.2. Toplumsal Ekoloji'nin Yonetlm Tasarnm

Kaosun onemi, mekanik yonetim anlayisma karsit olmakla ilgiliyken, Toplumsal

Ekoloji'nin onemi de egemen siyasal sisteme karsithktan kaynaklamr. Buna gore kaosun veToplumsal Ekoloji 'nin ilgi alanlan farkh gorunse [50] de aslmda standartlasma, otorite,mekaniklesme gibi hem yonetim hem de siyaset anlayismda gecerli olgulara bakislankosuttur,

Toplumsal Ekoloji'nin yonetim tasanrm, ekolojik topluma gore bicimlenmistir, Ekolojiktoplum, genel hatlanyla egemen toplumsal yapmm ters yuz edilmesine dayamr. Buna goredevrimci bir kuram ve uygulama oneren ekolojik toplum projesi uc,;temel oncule dayamr. 1)Otoritenin devredildigi kurumlan tammayan bir politik topluluk olarak, kelimenin fizikselanlammda "hucre-doku toplum"un yeniden kurulmasi [51], 2) Tahakkumun, sadeceekonomik somuru olarak degil, tum bicimleriyle ortadan kaldmlmasi, 3) Hiyerarsinin,sadece toplumsal simflar olarak degil, tum bicimleriyle ortadan kaldmlmasi [52]. Buoncullerden hareketle, ekolojik toplum projesi, hem sosyalizmin, hem de kapitalizmintoplum yapisma karst alternatifbir toplum bicimi onerir.

Ekolojik toplum projesi, dogal, toplumsal ve psikolojik nitelikler tasir ve tum karsihkhbagimhhklan hiyerarsik olmayan bir tarzda yorumlar [53]. Cunku ekolojik dusunce,farkhlasmayi, ic gelismeyi, cesitlilik icinde birligi ve nihayet butunlugu [54] vurgulayandiyalektik bir dogaya sahiptir. "Kendiligindenlik" [55], toplumsal yasamm onemli birunsurudur.

Ekolojik toplum ilkelerinin yasarna gecirilmesi, "dogrudan eylem"le olanaklr gorunur.Dogrudan eylem ilkesi, ekolojik yonetim bicimi hakkmda onemli bir mesajlar tasir.Dogrudan eylem, "yonetim" ve "etkinlik"in demokratiklestirilmesini ongorurken , aym

zamanda her bireyin "oz"ununlbenliginin -ken dine ozgu, yaratici ve yetkin bir varhk olarak-gelistirilmesini de ongorur. Bu, hem kapitalist dunyanm burokratik toplumunda, hem desosyalist dunyarun totaliter toplumundaki onculere/lidere bagimh olma dusuncesinin reddi

252


9/15

Ekolojik Dii$iincede Kaotik Egl llmler -Utoplk Dii jiince Gercek m i Oluyorz-

anlamma gelmektedir. Toplumsal Ekoloji'ye gore ozgur bir toplum, benligi yadsimaz,tersine, "sadece 'seckiri' uzmanlar ve ... dahilerin degil, herkesin toplumu yonetmeyeteneginde oldugu inanciyla onu destekler, ozgurlestirir ve gerceklestirir". Bu baglamda

dogrudan eylem, yasama gucunu kendi eline alan kent demektir. Her bireyin icinde sakhgucleri uyandirarak, yeni bir "oz giiven" ve "oz yeterlilik" duygusu gelistirmesi ve boylecetoplumun kontrolunu -iktidari, "ternsilciler" olmaksizm dogrudan sahiplenmek- ustlenmesidemektir [56]. Boylece, "ozgurlukcu bir toplum" ve "komun" [57] orgutlenmesigerceklestirilebilecektir.

Toplumsal Ekoloji'de soz konusu ilkelerle iliskili bicimde, ozgurlugtm "pratik" olarakyeniden tanmu yapihr [58]. Buna gore "benligin ozerkligi ve kendini gerceklestirme hakki;askm, duygunun canlanmasi ve bedenin kisrtsiz disavururnu; duygunun oldugu gibi ifadesi;insanlar arasi iliskilerin yabancilasmadan uzaklasmasi; komunlerin ve cemaatlerin olusumu;herkesin yasarn araclanna ozgurce ulasmasi; plastik metalar dunyasmm ve kariyerlerin reddi;karsihkh yardim pratigi; becerilerin ve karst teknolojilerin kazamlmasi; yasam ve doganindengesine yonelik yeni bir saygi; cahsma etiginin yerine anlamh cahsma ve haz alma" [59]gibi unsurlar, pratik anlamda ozgurliigtm tarumi icindedir.

Ozgurltigun yeniden tamrm, bir bakima halihazirdaki ozgurluk yaklasimmm eksikligineisaret eder. Bugun cesitli duzeylerde varolan ozgurluk bicimleri, aslmda sadece"demokratik" bicimlerdir ve ozgurluk dusuncesini icermeyebilmektedir. Ornegin, "isyeridemokrasisi" uretici etkinlige ozgiirlukcu degil, sadece katihmci bir nitelik katmaktadir [60].Kolayhkla hiyerarsi ya da somuruyu besleyebilecek demokratik uygulamalannolumsuzluklardan kurtulabilmesi, aym zamanda ozgurlukcu olmasmdan gecer ki, ozgurlugimyeniden tanimlanmasi da bu bakimdan onemlidir.

Toplumsal Ekoloji 'nin yonetim tasanmmda yerlesimler, cografi olarak, politik kararlann

halk meclisinde dogrudan demokrasi yoluyla olusturulmasma olanak verecek bicimde"insani olcek'tte olacaktir. Diger yandan da bir yerlesim, kendi komsusu olan yerlesimlerin,bolgelerin, daha buyiik cografi alanlann ve nihayet tum insanhgm yasadigi cografyanm"butunleyici bir parcasi" olacaktir [61]. Soz konusu dusiincenin kurumlan "ozgurlukcubelediyecilik (libertarian municipality)" ve "konfederalizm"dir. Bu kurumlar, "ozgurlukcukurumlar" olarak tarif edilir ve bu terim, "metaforik" degil, kelime anlarmyla" ahmr [62].

"Ozgurlukcu belediyecilik" projesi, yasarmn maddi araclan uzerinde halk denetimiolmasim ongoren yeni bir politika one surmesi anlammda "ozgurlukcu'tdur. Ozellikle halkmeclisleri araciligiyla, kamu meseleleri uzerinde yurttas denetimi olmasmm ongoren yeni birpolitika one surmesi anlammda ise "belediyeci"dir. Bir yandan icine kapah ve yayilmacihale gelebilecek "ken dine yeterli" topluluklann dar ufuklulugundan kacmmak, diger taraftanda bu topluluklann isleyislerini akilci ve ekolojik bicimde koordine etmek icin bolgesel birtemelde belediyelerin ve ekonomilerinin karsrhkh bagimhligi [63] anlammda da"konfederalist"tir [64].

Ozgurlukcii yerel yonetirnciligin amacr, yok olrnus olan kamusal alam canlandmp, yenibir politik alana donusturmek ve pasif secmenlerin otesinde aktif yurttaslar [65]olusturrnaktrr [66]. Aktif yurttaslar tarafmdan olusturulan mahalle ve kasaba meclistoplantilanyla, bunlara dayanan iktidan kurumsallastrrarak, radikal anlamda politikanmkoklerine geri donulecegi ve dogrudan demokrasinin yeniden dirilecegi ongorulmektedir.Ote yandan bu proje, tabana dayah bir dogrudan demokrasi talebini icerir [67]. Bu proje,"liderlik" kurumunun varhgirn kabul eder ve gonulluluge, deneyime, bilgiye ve istege bagh

kendine ozgu bir liderlik kurumu [68] ongorur.Bir yerlesimdeki politik kararlann bu yerlesimdeki tum yurttaslann katilrrm ile yuz yuzeahndigi (dogrudan demokrasi) "halk meclisleri", ozgurlukcu belediyecilik dustmcesinin

253


10/15

Ahmet Mutlu

temelini olusturur, Halk meclisleri, yurttaslann kendi hayatlanna ve yasadiklanyerlesime/topluma dogrudan mudahale ettikleri gercek politik alan olarak nitelenir [69].

Halk meclisleri, ihtiyaca, hosnutsuzluga vb. dayah olarak idarecileri geri cagirabilir ve

onlann cahsmalanna son verebilirler. Idarecilerin etkisi, sadece meclisin verdigi kararlanuygulanmasiyla ilgili olup, bunlar tumuyle meclis iradesine bagimlidirlar. Bu temel aynm,demokratik surec icinde halk meclislerinin yapisal degil, islevsel varhgiyla ilgili birmeseledir. Meclislerin, ilke olarak herhangi bir demografik ve kentsel kosulda -rnahalle yada kasaba duzeyinde- isleyebilecegi ongorulur [70].

Toplumsal Ekoloji'nin, halk meclislerinde kararlar ahmrken, butun toplulugun"konsensus?e varmasi gibi haya1ci bir hedefi yoktur. Bir meclis icinde ya da meclislerarasmda, bir azmhgm, cogunluk tarafmdan alman karan dusurme hakki yoktur. Ancak, bututumun "ortak akilci kararlar"a donusmedigi durumlarda, "gizli bir tiranhk" doguracagi dagozden uzak tutulmaz [71]. Bu sorun, ozyonetimli, yiiz yuze meclislerin altmda yetkinbireylerin yetismesiyle ilgili olan etik, hatta egitimsel bir sorun olarak gorulur. Bu nedenledirki, gercek anlamda yurttashk, politika ve secim gibi olgular, etik ve egitimsel gelismeninparcalan olarak kabul edilir.

Halk meclislerinde "politik kararlann ahnmasi" ile bu "politik kararlann uygulanmasr"arasmda onemli nitelik farkr bulunmaktadir. Bir yeri ilgilendiren politik karar alrmsurecinde, 0 yerde yasayan herkes yer ahr. Ancak, halk meclisinde bir konuda kararalmdiktan soma bu karann esgudumu ve icrasi, bu konuda uzman olan kisilere birakihr.Halk meclisleri, bu kararlar sonucu ortaya cikan projelerin ve bunlan gerceklestirenlerindenetimini yapar [72].

Ozgurlukcu belediyecilik, tek bir toplulugun yerel yonetimde denetimi saglayip, onumahalle meclisleri temelinde yeniden yapilandirdigi yalmlrms bir durumu degil, bir

"hareket"i konu edinir. Bu yaklasim, topluluklan birbiri ardma degistirip, yerel yonetimlerarasmda konfedere iliskiler sistemi oturtacak, kendi adma cahsan bolgesel iktidarolusturacak bir hareketin varhgrm varsaymaktadir [73J.

Ozgurlukcu belediyeler, "konfederal" bir agla bir birine baglamr. Konfederalizm, gtiybirligine dayah bir toplumsal/politik ongoru tasir. Konfedere sistemin isleyisi de mahallemeclislerindeki gibi topluluklann hepsinin soz sahibi olabilecegi bicimde tasarlamr. Bumeclisler, mahallelerde ve kasabalardaki halk meclislerinden gelecek olan delegelertarafmdan olusturulan, yasal gucleri bulunmayan, ancak buyuk etik giice sahip kurumlardir,Meclisler, her belediyenin, kasaba ve sehirlerin farkhhklara uyum saglayan, gorevleri kesinolarak belli, her an geri cagnlabilir ve rotasyona tabii olan vekillerden olusur, Konfederemeclislerde alman kararlann, mahalle, kasaba ve sehirlerdeki halk meclislerinin cogunlugu

tarafmdan onaylanmasi gerekir. Secilmis olan vekiller, hicbir sekilde ve kosulda kendibaslanna "politika olusturma" yetkisine sahip degildir. Onlar, mahalle meclislerinin alacagipolitik kararlan "icra etmekle" yetkilidirler [74] ve bu konuda halk meclislerine karsisorumludurlar. Bu baglamda konfederasyon meclisleri, yerlesimleri birbirine baglayan bir"idari meclisler ag:" islevi gorur [75]. Bu tiir bir yapi, yerel yonetimlerin bolgeselorgutlenmesi ve bolgesel konfederasyonlann daha biiyiik olcekte orgutlenmesi biciminde degelistirilebilir.

Halk meclislerinden konfederal meclislere uzanan yukandaki sistemde dikkati ceken enonemli nokta, otoritenin yukandan asagiya degil, asagidan yukanya dogru kullarnlmasidir.Tabanda yer alan halk meclislerinin gucu en fazla iken, yukanda yer alan konfederasyonmeclislerinde politik guc azahr ve bu, daha ust kategorilere gidildikce daha da azahr.

Toplumsal Ekoloji'de yonetim tasanrrn bir biitiin olarak degerlendirilir. Bu baglamdakonfedere sistem, bilincli bir sekilde olusturulmus birbirlerine bagimli bir yerlesimler

254


11/15

Ekolojik Dii~jjncede Kaotik Egllirnler -Otopik Dii~iinceGercek m i Oluyorz-

butununden olusur. Dogrudan demokrasi ile siki denetim altmda olan idare ve esgudum,konfedere sistem icinde kaynastmlrrnstir. Bu sistem, bagimsizhk ve bagimhhkkavramlannm diyalektik bicimde geliserek, cok daha zengin bir bicim olan "karsihkh

bagimhhk'ta donusumunu icerir. Bu baglamda, "SIVI halde olan ve surekli olarak gelisentoplumsal bir metabolizmadir". Toplumda farklihklann ve farkhhklan ortaya cikarmapotansiyelinin coklugu, ekolojik toplumun kimligini pekistirir ve bu kimlik, sozu gecen"metabolizma" icinde korunur.

Toplumun icinde ve toplumla dogal dunya arasmda gorulen katihmci nitelikteki bir evrimsurecini ongoren konfedere sistem, netice itibariyle gelecekteki bir toplumun "turu'tnu ve"nasil olmasi gerektigini" dayatan bir sistem degildir [76]. Bu sistem, "gelecegin gorunusteekolojik bir yorumunu yapmak" olarak degerlendirilmektedir. Toplumsal Ekoloji' debicimsel bir "tuzuk" ya da "yonetmelikler"le acik sekilde tasarlanrrns bir organizasyonbicimi, otoriterciligi besleyecegi gerekcesiyle reddedilir. Otoritercilikten kurtulusun, en iyisekilde sadece gucun acik, kisa ve detaylandmlrms dagitmu ile garanti edilebilecegineinanihr.

SONU


12/15

Ahmet Mutlu

toplum ve yonetim ongorusu de kabul ediliyor demektir. Bu durumda, kaosun yaklasmuylakosut olan ekolojik dusuncenin gorusleri de bilimsel bir dayanaga kavusmustur. Ekolojikdusuncenin bilimsel bir dayanaga kavusmasi, ona karst yoneltilen en buyuk elestirilerden

birisi olan "uygulanamaz dusunceler butunu" nitelemesini gecersiz hale getirmektedir.KAYNAK


13/15

Ekolojik Dtisuncede Kaotik Egilimler -Utopik Dl istlnce Gerc;ek mi Oluyori'-

[20J Barreau ve Dig.,(l991), Rastlantt, Cev. O . Erdogdu, istanbul, Pencere Yaymlan, 133.

[21J Nakamura, K.,(l993), Quantum Chaos, Cambridge, Cambridge University Press, 20.

[22] Cramer, F.,(l998), Kaos Ve Diizen, Cev, V. Atayman, istanbul, Alan Yaymcilik, 186.

[23J Capra, F., Ya~al71l11Orgiisu, Cev. B. Kuryel, istanbul, Yapi Merkezi, B.Y.Y., 183-184.

[24J Kuryel, B.,(2003), "Kaos, Epistemoloji ve Matematik", Agackakan, Nisan, 41.

[25J Kaotik yaklasirmn bu ongorusu, farkhliklann toplumda yol acmasi muhtemel olan"basrbozukluk/kargasa'tdan farkh bir nitelige sahiptir. Kaosa gore toplumsal devingenlik, bu farkhhklarsayesinde olusmaktadrr. Diger deyisle, toplum den en "istikrarh sistem", icinde pek 90k farkhhgi banndiranbir yaprdrr. Toplum icinde bireylerin ve topluluklann farkh davraruslan olmakla birlikte, bu davraruslann

b utunu "istik rarh bir toplumsal yapr" b icirninde gorulur. Bkz. Latif, H.,(2005), Fraktalist Yonetim,istanbul, Bizim Avrupa Yaymlan, 68.

Tipkr, kuslarm bagimsrz kanat crrprslarma ragmen, ucarken sagladrklan esgudumlu ve di.izenli yapi gibi ...

[26J Kaosun isbirlig! ongorusuyile Kropotkin'in evrim anlayisi arasmda onemli bir kosutluk olduguvurgulanmahdir. Kropotkinin "birlikte evrim" adrm verdigi ve dogadaki evrimin, canhlar arasindaki

mucadeleden 90k, farkh canh turleri arasmdaki karsihkh uyum ve isbirligiyle gerceklestigini one surdugugorusu, Darwin 'in rekabete ve hiyerarsiye dayah evrim gorustlne karsittir. Darwin'in evrim gorusu, aym

zamanda egemen sistemin "rekabet'te dayah toplum yapismm da kuramsal temelini olusturmaktadir.

[27J Thietart; Forgues, a.g.e., 22.



[30] Kendi kendini di.izenleyen orgut (self organizasyon), kendi icinde bir seyler yaratma anlamma gelmektedir.

Orgutun, disandan degil, kendi icinden i.ireyen veya crkan ve siklikla i c d inamige dayali olarak davranmave faaliyet gosterrnesidir. Bkz. Ti.iz, M. V.,(2001), Kaos Ortaminda Self Organizasyon DaVra17l~1,istanbul, Alfa Basirn Yayim Dagmm Ltd. Sti., 58. Self organizasyon, kaos kurammda kullamlan esaskavramlardan birisidir. Bkz. Cramer, a.g.e., 277-286.

[31] Thietart; Forgues, a.g.e., 22.

[32] Thietart; Forgues, a.g.e., 22.

[33] Briggs, J.;F. D. Peat,(2001), Kaos, Cev.S. Soner, lzmir.Ege Meta Yaymlan, 241.

[34] Ti.iz, a.g.e., 93.

[35J Ti.iz, a.g.e., 82):

[36] Koc, U., a.g.m.

[37] Kaotik yaklasirnm ongoruleri, gecmiste uygulanmrs bazi deneyimlerle iliskilendirilmektedir. Buuygulamalann temel belirleyici ozelligi, katihm, i~birligi ve uyuma dayah olmasidir. Bu baglamda ornekolarak "ozyonetirn" sistemi gosterilmektedir. Bkz. Latif, H., a.g.e., 66-67. Ti.iz, ozyonetim sistemini, kendi

kendini di.izenleyen organizasyonlann temel kavramlanndan birisi olarak gorrnektedir. 0, kaotik baglamdaozyonetimin ball ozelliklerine dikkat cekmektedir. Ornegin, ozyonetimde otorite mutlak degildir, Gercekteozyonetirn, takirmn/toplurnun kendini yonetmesidir. BUtUn isler ve karar verme otoritesi sadece isi yapankisi tarafmdan degil, bir cok kisi tarafmdan gorulur ve bunun icin karsihkh yardunlasmaya gereksinimduyulur. Bkz. TUz, ag.e., 87, 89.

[38J Bramwell, A.,(1989), Ecology in the 20th Century: A History, New Haven and London, Yale UniversityPres, 4, 39.

[39] Bahro, R.,(1997), "Ekolojik Bunalim: 'Bilince Geri Cekilmek ya da blLim!''', Birikim, S: 97, MaYls,26.

[40] Simonnet, S.,( 1990), Dominique, Cevrecilik, Cev. M. Selami, istanbul, lletisim Yayinlan, 10.

[41] Kayrr, G.b.,(2003), Dogaya Donus, istanbul, Baglam Yayinlan, 80.

[42] Bahro, R., a.g.e., 27.

[43J Simonnet, D., a.g.e., 80.

[44] Ekolojik dusuncedeki ozyonetim kavrarm, goreceli olarak 1970'li yillardaki ozyonetim yaklasrmlanndanfarklidrr. Otonorn gUci.in kuram ve uygulamasi olarak algilanan ozyonetim, Michel Bosquet'nin ifadesiyle,"hcrkesin digerleriyle kurdugu iliskilerin ti.imU i.izerinde hak sahibi olmasrdir". Bkz. Simonnet,D.,a.g.e., 77.

257


14/15

Ahmet Mutlu

[45] Ozyonetim dusuncesinin, dogadaki kaotik isleyise uygun ilkeleri soyle siralanabilir: 1) Ozyonetim, hukurnsiiren cesitli gucler altmda butunsel bir birlesmeye ve gucle idare edilen bir birlige yonelen celiskili toplumyapisindan dogar. Ozyonetim, boyle bir toplumda tek etkin itiraz bicimi olarak, yeniden ve yeniden"ozgi.irlLik''Li giindeme getirir. 2) Ozyonetim, toplumdaki bu celiskilerden dogar ama onlan cozrncye ve

asmayi hedef1er. 3) Ozyonetirn, soz konusu celiskiler butununu s;ozdUgU oranda yeni bir butunlukolusturur, 4) Bu baglarnda ozyonctirn, iki farkh boyutuyla dusunulmelidir. Bkz. Lefebvre, H.,(2004), "BirOz-yonetim Sosyolojisinin Ogeleri", Conatus, S: I, Subat-Mayrs, 183-184.

[46] Bookchin, M.,(l994a), 26.

[47] Toplumsal Ekoloji'ye gore, insanm doga uzerindeki tahakkumunun kaynagi, insanm insan i.izerindekitahakkumudur. Insanm insan i.izerindeki tahakkumunun yok edilmesi, doga i.izerindeki tahakkumu de yok

edecektir. Dolayrsiyla, doga ile toplum iki farkh kategori olarak gorulrneyip, tersine, bir butun olarakalgilamr.

[48] Bookchin, M.,(1994a), 44.

[49] Mellor, M.,(1993), Sintrlan Yikmak, Cev, O. Akmhay, istanbul, Aynnn Yaymlan, 128.

[50] Her ne kadar yonetim ve siyaset, iki farkh olgu olarak dile getirilse bile bunlann kolay kolay birbirlerinden

aynlamayacagi uzerine cesitli gorusler vardir. Bkz. Ergun, T.,(l997), "Postmodernizm ve KamuYonetimi", Amme Idaresi Dergisi, 30/4 Arahk, 3.

[51] Toplumsal Ekoloji'ye gore insanoglu heni.iz hiyerarsi ve tahakkurnun ortaya c ikmad rg i a vc r- to pl ay rc idonemlerde yukanda deginilen "hucre-doku toplurn" formunda yasamaktaydi.

[52] Bookchin, M.,(l996), Ekolojik Bir Topluma Dogru, Cev A. Yilmaz, istanbul, Aynnti Yaymlan, 227.

[53] Bookchin, M., (J9%), 262.

[54] Toplumsal Ekoloji'de "butunluk" kavrammm, fasizrn ve diger total iter ideolojilerde esas olan turdeslesrne,

standartlasma ve insanlann baskrci bicirnde uyumlastmlmasiyla yakmdan ilgili olduguna dikkat cekilir. Bunedenle ihtiyatla yaklasilan "butunluk" kavrarm, yukandaki cagnsimlann tersine, kendisine cok zengin birbicim cesitliligi veren ve boylclikle klasik bilimde "rasgele" olarak nitelenen essiz ozelliklere sahip renkrenk yapilardan, cklcmlcnmelerden ve dolayirnlardan ibaret gorulur,

[55] Toplumsal Ekoloji'de "kendiligindenlik", egemen diizenin yerlestirdigi oznel bask I araclanrn parcalayanozbilincin ve kendini yabancilasmadan kurtarmanm butunleyici parcasi olarak degerlendirilir, Bu baglamda

kavram, dis yaptmmdan ve krsrtlamadan uzak davrams, duygu ve dusunceyi ifade eder. Kendiligindenlik,orgutlenmeyi ve yaprlasmayi engellemez. Tersine, hiyerarsik olmayan orgutlenrne bicirnleri, gercekten

organik, kendi kendini yaratan ve iradeye dayah bicimler iiretir. Bkz. Bookchin, M., (1996), 244, 250. Builkeye gore kitlelerin "onculer?e ya da "liderler?e ihtiyaci oldugu dusuncesi, "yaratrlrms bir rnit''tir ve

tarihte bu mitin tersini gosteren durumlar vardir.

[56] Bookchin, M.,(1994b), "Yoketrne Gtlcil Yaratma Giicii",Birikim, Ocak-Subat, 55.

[57] Toplumsal Ekoloji'de komun tipi orgutlenme baz: ozelliklere ve islevlere sahiptir. Komi.in yasammda

cahsrna, mi.ilkiyet ve aile iliskileri, kan baginm otesindc basat bir yap! olusturur, Ozel mulkiyet genelliklekaldinlrms ya da kosullu olarak korunmustur. Mekanlar, kendi basma ekonomik, siyasal ve manevi bir

birim olusturan grubun ortak mahdir. Herkes, olanaklan olcusunde grup icinde cahsir. Grup kararlarmm

almmasmda temel 01S;i.i, uyelerin gorusleridir. Bireyin kisiligi, grubun varhgmi surdurebilmcsinde temeletkendir. Sorumluluk sahibi bireysellik ve ortaklasrnacihk, birbirinin kosulu olan iki temel unsurdur. Grupicinde hiyerarsi yoktur ve yonetim yetkisi, -tahakkum icerrnemek uzere- bilincli olarak kabul edilir.Bireylerin yaptiklan islcrin tutti, toplumsal statuyu ya da geleneksel simflandirmalan belirleyen bir olc,:ii

degildir. Her grup, grup uyclerinin benligini ve bireysclligini guclendirmeyi amaclar. Hayat pratigini

esitlerneye calismak, butun uyeler icin benzer davranis normlan dayatmak, grubun gucunu, dinamigini

doguran gucu yok etmek anlamma gelir. Bkz. Degen, H.J.,(Der.),( 1999), Anarsizmin Bugiinii, istanbul,Aynnti Yaymlan, 88-89.

[58] Toplumsal Ekoloji'de ozgurluk tammmda Fourier'nin gorusleri etkili olrnustur, Fourier'nin ozgurluk

yak lasinu k arm asik hk olgusuna dayanrnaktadrr. Ona gore basit olan yanhs ve kotudur. Buna karsihk,karmasiklik, cesitlilik, karsitlik, cokluk dogru ve iyidir. Karmasikhk, toplum yaprsi icin oldugu kadar,ruhun ihtiyaclan icin de gecerlidir. Frank Manuele gore "Fourier'nin psikolojisi, cogunlukta vekarmasikhkta kurtulus ve mutluluk oldugu onculu uzerine temelleniyordu". Fouriernin aradigt sey,cesitlilik aracrhgiyla istikrar ve istikrar sayesinde secme ve karar verme ozgiirliigiidLir. Kisaca, coklukaracrhgiyla ozgiirli.igii gerceklestirmektir. Bkz. Bookchin, M., (1994a), 472.

[59] Bookchin, M, (1996),247-248.

25 8


15/15

Ekoloj ik Dusimcede Kaotik Egillmler -Otopik Dusunce Gercek m i Oluyor?-

[60] Bookchin, M., (I 994a), 362-363.

[61] Ata, S.,(2002), "Toplumsal Ekoloji'nin Politikasi" , Toplumsal Ekoloji, S: I ,Bahar, 22.

[62] Ozgurlukcu kurumlar, kclime anlarmyla ahndigmda, ternsili, anonim, mekanik iliskilere gore degil,dogrudan, yi.iz yuze olan iliskileri ifade eder. Aynca, iktidann devredilmesine ve "seyirlik politika"yadegil, katilmu, ilgiyi ve etkinligi vurgulayan "yurttashk" duygusuna dayarurlar. Buna gore ozgurlukcukurumlarda bazi ilkeler vardir. Oncelikle, turn olgun bireylerin kendi toplumsal meselelerini dogrudan

yonetmeleri =npki ozel meselelerini yonetmeleri gibi- esastir. Burada belirleyici olan, katilmayazorlama yada katilm a ihtiyaci degi], katilm aozgurlugudur. Ozgurluk, karar alma sureclerine kanlrnayisecen insanlann sayisma gore degil, bunu yapma firsatma sahip olmalanna gore ortaya cikar. Bkz.Bookchin, (I 994a), 478.

[63] Konfederal ag icerisindeki yerel yonctirnlerin ekonornik kaynaklanrn birbirleriyle paylasmast ongorulur.Yerlesimler arasmda karsrhkh bagrrnhligm var olrnasi, konfedere sistemin gerceklesmesinde cokonemlidir. Cunku, konfederasyon sadece gereksinimlerin paylasrldigi bir ekonomik iliskiler agl degil, or takkaynaklara, uretime ve politikalan birlikte olusturmaya dayanan bir ortakhktir. Yasamm maddi temellerinioldugu kadar, kamusal alarn da kucaklayan bir halk projesidir. Bkz. Ata, S., a.g.m., 26.

[64] Bookchin, M., (I 994a), 70.

[65] Ozgur bireyin "kendini gerceklestirmcsine, politik sureclerde ve karar ahrmnda aktif rol almasiru ifadeeden "aktif yurttas" modeli, Antik Yunan'daki yurttas bicirninden etkilenmistir. Antik Yunan'da her yunanerkegi dogustan politik bir varhk idi. Onlar icin politika yaprnak, insarun dogasmda olan bir seydi ve ayruzamanda erdem gostergesiydi. Politik alana kauldigt oranda insanlann ozgur olduguna inarulrnaktaydi.Bkz. idem, $., a.g.m., 17.

[66] idem, s . , a.g.m., 16.

[67] Biehl, 1.,(1998), The Politics of Social Ecology-Liberitarian Municipalism, Black Rose Books, 158-180.

[68] Toplurnsal Ekoloji'de liderligin her zaman varoldugu kabul edilir. Ekolojik toplum projesinde, etkinrehberlik yapmayi saglayacak gerekli psikolojik ozelliklere sahip olmalan nedeniyle gorusleridigerlerinden daha fazla saygi goren liderlerden soz edilir. Liderler, ozgurlukcu yaklasrrru, gercegi,

Iiderlerin hayati onernini, kendi aktivitelerinin etkin sekilde kontrol edilmesini ve gerekli goruldugundeuyeler tarafmdan geri cagnlmasma olanak veren mekanizmalan kabul edeceklerdir. Bkz. Bookchin, M.,(2002),45.

[69] Ata, S., a.g.m, 21.

[70] Bookchin,M., (I 999b), 174.

[71] Bookchin, M., (1999b), 174.

[72] Ata, S., (2002), 22.

[73] Bookchin, M., (I 999a), 182.

[74] idem, s . , a.g.m., 13

[75] Ata, S. a.g.m., 23.

[76] Boyle bir "duzen" ongorustl/dayatrnast, Toplumsal Ekoloji'nin temel ilkelerinden olan "cesitlilik icindebirlik" ilkesinin ihlal edilmesi demek olacagmdan, bu akurun kendisiyle celiskiye dusrnesi anlanuna geJir.

Ekolojik düşüncede kaotik eğilimler

Documents

Transcript of Ekolojik düşüncede kaotik eğilimler