eindverslag lsh compleet

Eindverslag Project Lekker Slim Huishouden April 2009

Inhoudsopgave:Inleiding Het initiatief voor het project De wervingsfase De workshops Het proces, Lekker Slim Huishouden als ijsbreker Conclusies en aanbevelingen Bijlagen blz. 2 blz. 4 blz. 5 blz. 7 blz. 9 blz. 11 blz. 13 e.v.

Lekker Slim Huishouden | ID uitvoering Paolo Advies | [email protected] | www.paoloadvies.nl | 06 51062915

1

Lekker Slim Huishoudenanders kijken, anders handelen, elkaar anders leren kennen.Ik ben heel anders gaan kijken naar de manier waarop wij thuis met een aantal zaken om gaan. Ik heb veel opgestoken van mijn buren en ik vond het ook hartstikke leuk dat we elkaar nu ook beter leren kennen. Deze zin, die de gastheer tijdens de laatste huiskamerbijeenkomst van Lekker Slim Huishouden uitsprak, is de kernachtige samenvatting van een project dat deelnemers enthousiast maakte voor het anders kijken naar de eigen leefstijl. In 2008 verkenden bewoners van drie Brinken in de wijk Wesselerbrink in Enschede op een praktische manier het thema duurzaamheid. Het project was een zoektocht naar de juiste vorm, die aansloot bij de situatie. Het heeft een duidelijke methode opgeleverd om met een doelgroep bewoners aan de slag te gaan voor wie het abstracte thema duurzaamheid doorgaans de ver van mijn bed show is. Het project had tot doel om dat begrip te vertalen naar een praktische en persoonlijke leefomgeving. Daar is het in geslaagd. Met het vertrekbeeld Lekker Slim Huishouden als drager, genereerde het project bovendien enthousiasme van deelEnkele deelnemers Vassebrink nemers in de onderlinge relaties en leidde het tot meer aandacht voor de eigen leefomgeving. Het stimuleerde op die manier tot ontluikende gemeenschapszin en het maken van voorzichtige plannen voor de toekomst. Dat laatste is niet makkelijk om te realiseren als je doorgaans gewend bent vooral veel beren op de weg te zien. Deelnemers stimuleerden en overtuigden elkaar gedurende het project echter, om over hun (voor)oordelen en cynische ervaringen heen te stappen. Als tweede laag heeft het project door de eigen inzet van bewoners dan ook bijgedragen aan meer duurzame relaties onderling.

Van abstract naar dicht bij huisOndanks de aandacht in de media is er doorgaans weinig aandrang of aanleiding voor individuele burgers om tot een duurzamere leefstijl over te gaan. Het persoonlijke gedrag is moeilijk te verbinden aan grote themas die vaak onzichtbaar lijken. Die context op microniveau vindt plaats tegen de achtergrond waarin trendwatchers en energiegoeroes, aangeven dat de wereld de komende twintig jaar qua energiegebruik ingrijpend zal gaan veranderen. In nauwelijks tweehonderd jaar heeft in hoofdzaak een klein deel van de wereldbevolking de voorraad fossiele brandstoffen in miljoenen jaren opgebouwd in overspannen hoog tempo geconsumeerd. Zo staat tegenover iedere calorie die mensen heden ten dage nuttigen, tien calorien energie die nodig zijn om die te produceren. Hoewel het geloof in moderne technologie groot is, vragen deze ontwikkelingen inmiddels wel om een ingrijpende herorintatie op onze op consumptie gerichte levensstijl. Opkomende economien in Azi en Zuid Amerika zullen de grenzeloze toegang tot energiebronnen in het Westen verder gaan beperken. Deze macro ontwikkelingen op wereldschaal zijn echter zo abstract en afstandelijk dat ze gewone burgers in onze samenleving niet raken. Dezelfde trendwatchers geven ook aan dat het verdelingsvraagstuk wie en hoe we toegang hebben tot steeds duurdere energie om eigentijdse antwoorden vraagt. Inventiviteit van mensen, toegenomen bewustzijn van het eigen gedrag in een wereld waar energie schaarser wordt, vraagt om aandacht en activiteiten die het denken en handelen in de eigen leefomgeving daarover stimuleren. Wereldwijd ontwikkelen zich door de toenemende aandacht voor dit vraagstuk tal van bewegingen die burgerinitiatief op dit vlak willen stimuleren. Zo ontstaat er op internet een beweging van zogenaamde transitiontowns waarin initiatiefnemers burgers bottum-up duurzame antwoorden willen laten bedenken op de voorspelde energieschaarste. Kenmerk van dit soort bewegingen is dat zij voorlopig voornamelijk de zogenaamde early adopters bereiken; vaak hoogopgeleide en bewuste burgers die zich deze activiteiten ook kunnen veroorloven. Er ligt een grote uitdaging om een bewustere leefstijl te laten landen bij gewone mensen niet ver van mijn bed, maar aan het eigen voeteneind. Tegen die ontwikkelingen op wereldschaal is het begin citaat van dit verslag van een deelnemer aan Lekker Slim huishouden er een van een zeer bescheiden microniveau. Deze is gemaakt in een ogenschijnlijk klein project dat burgers die niet zoLekker Slim Huishouden | ID uitvoering Paolo Advies | [email protected] | www.paoloadvies.nl | 06 51062915

2

bewust zijn van dit soort themas, praktisch, dicht bij het eigen voeteneind, kennis wilde laten maken met de voordelen van een meer duurzame leefstijl. Het project Lekker Slim Huishouden heeft in haar uitwerking de ontwikkelingen in de grote wereld even links laten liggen, en is vooral ingezoomd op het niveau en de vragen van bewoners van de drie deelnemende Brinken. Veilig en dicht bij huis, werden vervolgens soms uitstapjes in het denken en doen gemaakt, die in de toekomst een wereld van verschil kunnen zijn ten aanzien van een andere meer duurzame leefstijl en in de omgang met elkaar. Op dat microniveau van duurzaamheid is het project succesvol geweest en heeft het deelnemers handvatten aangereikt om dat grote beeld, een duurzamere wereld, in kleine stapjes praktisch vorm te geven. In dit verslag is te lezen hoe het project Lekker Slim Huishouden tot stand is gekomen en uitgevoerd. Niet echter voordat is stilgestaan bij de belangrijkste betrokkenen die het door hun enthousiasme mede mogelijk hebben gemaakt: De provincie Overijssel die de benadering en de gekozen doelgroep in het project interessant vond en een projectsubsidie beschikbaar stelde. Die ook het vertrouwen en geduld behield, om ondanks de tegenslagen in de aanloopfase, het project extra tijd te geven om te realiseren. Woningcorporatie Domijn, die meteen de potentie van het project zag in de relatie tot haar categorie huurders die een steuntje in de rug goed kunnen gebruiken. De organisatie die actief en positief kritisch meedacht en er voor zorgde dat het project uiteindelijk gerealiseerd en geland is op het niveau van huurders. En niet in de laatste plaats, de inzet en inbreng van de deelnemers aan het project van de Rossumbrink, NutterBrink en de Vassebrink. Soms onwennig, soms afwachtend, maar vervolgens allemaal enthousiast over wat het project hen had opgeleverd. Paolo advies, april 2009 Marien van Schijndel


3

Het initiatief voor het projectLekker Slim huishouden is ontwikkeld op basis van de ervaringen in een empowermenttraject met de doelgroep minima in Deventer. Deze doelgroep, hoewel divers qua persoonlijke situaties, kenmerkt zich in veel gevallen door een kwetsbare maatschappelijke positie en een zeer beperkt bestedingspatroon. In het empowermenttraject dat plaatsvond in het kader van het gemeentelijke ondersteuningsregeling Rechtop! werden deelnemers gevraagd hoe zij zelf aankeken tegen voorzieningen als Rechtop! die hen in staat zouden stellen bij de samenleving aan te haken of aangehaakt te blijven. Dat project leverde tal van interessante inzichten op. Enkele daarvan die belangrijk zijn om te benoemen in het kader van het motief voor het ontwikkelen van het project Lekker Slim Huishouden. Organisaties op het gebied van hulpverlening bieden veel standaardoplossingen aan die de doelgroep vaak ervaart als niet aansluitend op de eigen vraag of situatie. Je bent vaak vooral clint en te weinig hoofdrolspeler in je eigen situatie. De focus is voornamelijk gericht op de oplossing van problemen, die vervolgens in een ingewikkelde en geknipte context worden aangepakt en daardoor beperkt rendement hebben. Er wordt te weinig gedaan met de eigen ideen van clinten De kennis en kunde die deelnemers hebben ontwikkeld als experts van hun eigen leven wordt nauwelijks tot niet gebruikt. Met name dit laatste punt is het uitgangspunt geweest bij de ontwikkeling van het project Lekker Slim Huishouden. Vanuit een diversiteit van redenen zijn mensen aan de onderkant van de samenleving vaak in de problemen gekomen, waardoor ze de grip op hun leven zijn verloren. Zij moeten in die situatie aan allerlei eisen en wensen voldoen. Het gebrek aan zelfvertrouwen, een door negatieve ervaringen cynisch ontwikkeld beeld over hoe de wereld in elkaar steekt, geen perspectief zien, maakt dat mensen vaak afwachtend en terughoudend zijn. Door de omstandigheden beschikken zij vaak over een beperkt of krimpend netwerk, en de individuele context waarin zij bovendien doorgaans benaderd worden versterkt in hun beleving deze positie. Het empowerment traject in Rechtop! traject doorbrak voor de deelnemers op een enthousiasmerende manier deze situatie. Mensen werden informeel geworven met de vraag of zij mee wilden doen aan een leuk Enkele deelnemers Rossumbrink project, waarbij zij zelf mede zouden bepalen wat de uitkomsten zouden zijn. Het enige criterium was dat zij uit de doelgroep minima afkomstig waren. Er werd niet genformeerd naar wat de reden daarvan was. In het proces dat volgde deden zich een aantal interessante ontwikkelingen voor: Deelnemers kregen door mee te doen aan de activiteiten een nieuw netwerk. De bijeenkomsten gingen niet alleen over inhoud, maar waren bovendien een gezellige en sfeervolle onderbreking van een sleur die doorgaans niet vrolijk stemde. Deelnemers herkenden elkaars situatie vanuit een ontwikkelde intutie en deelden op een heel natuurlijke en directe manier hun kennis en ervaringen. Vanuit deze ontvankelijke sfeer en de gecreerde veiligheid: alles mag hier met wederzijds respect gezegd worden maar blijft binnen deze vier muren, lag in gemiddeld drie bijeenkomsten alle informatie over wat hen in deze moeilijke situatie gebracht had op tafel. De eigen kennis en inzichten over die ervaringen werden gedeeld met de anderen die er misschien hun voordeel mee zouden kunnen doen. De procesbegeleider bewaakte in feite vooral een globale lijn, vatte in positieve zin samen en organiseerde met de inbreng van deelnemers de te zetten vervolgstappen. Een groep mensen is altijd samengesteld uit mensen met verschillende karakters, emoties, kennis en vaardigheden. Die mix levert vrijwel altijd onverwachte juweeltjes en winstgevende combinaties op. Een van de bijeenkomsten gingLekker Slim Huishouden | ID uitvoering Paolo Advies | [email protected] | www.paoloadvies.nl | 06 51062915

4

over: hoe ga jij om met je geld? Een geboren levenskunstenaar legde andere uit dat hij geen cent te makken had, maar dat hij er een sport van gemaakt had om toch te proberen met zijn geld uit te komen. Hij deed dat door een min of meer duurzame leefstijl. Zijn verhaal werkte inspirerend voor anderen. De combinatie van deze factoren leidde tot het idee om een project rondom duurzaamheid te ontwikkelen dat gericht werd op de doelgroep minima die doorgaans weinig met dit onderwerp opheeft of in aanraking komt. In eerste instantie is toen contact gezocht met het lokale milieucentrum om te brainstormen over een projectconcept voor deze doelgroep en dat in te dienen bij het programma LvdO van de provincie. Het was voor het milieucentrum echter te kort door de bocht om op te pakken, men was bovendien bang dat een eigen aanvraag bij de provincie wellicht in gevaar zou komen door deze extra aanvraag. De enigszins puristische benadering van het begrip duurzaamheid vanuit het milieucentrum stemde de Rechtop! deelnemers ook niet tot tevredenheid. Tijdens de brainstorm werden allerlei mogelijke voorbeelden aangedragen over duurzaamheid die voor deze doelgroep veel te abstract en te ver van de eigen realiteit stonden. (Een trui breien van duurzame wol ter waarde van 75,- ? Droom jij maar lekker verder!Het zal best kwalitatief zijn, maar met mijn budget koop ik toch echt die fleecetrui van 5,- bij de Wibra) Die kloof in denken leidde er toe dat Paolo advies het project zelf heeft ingediend bij de provincie onder de naam Lekker Slim Huishouden. Het project zou een open structuur moeten krijgen waarbij leren voor duurzaamheid op een praktische manier aansluitend op de leefwereld van de doelgroep vorm zou worden gegeven. In de praktijk zouden met drie groepen een aantal workshops gedaan worden over duurzame deelonderwerpen. De inhoud van het programma bood een raamwerk dat bewoners individueel en door uitwisseling van kennis en ervaringen met elkaar zelfstandig in zouden kunnen vullen. Het voor velen abstracte woord duurzaamheid werd daarbij gemeden en vertaald in het kernbegrip Lekker Slim Huishouden .

Groen licht en toch stagnatieHet project werd door de provincie gehonoreerd en zou aangehaakt worden binnen de structuur van Rechtop! Organisatorisch veranderde daar tussentijds echter de projectstructuur. De aangetrokken projectleiding een re-integratiebedrijf had niet zo veel op met het onderwerp, en had de opvatting dat het project niet vraaggericht was, hoewel het besproken was met -en voortkwam uit het idee van deelnemers aan het project Rechtop! De gehanteerde empowermentmethode was gebaseerd op het aanreiken van een open structuur,waarbij de deelnemer altijd de hoofdrolspeler is en binnen de kaders van het programma invloed moet hebben op de inhoud. In de nieuwe context van het project Rechtop! kwam deze benadering onder druk te staan. PAOLO advies besloot daarom vanuit inhoudelijke bezwaren over deze koers zich terug te trekken uit Rechtop! en op zoek te gaan naar een andere partner die wel de ruimte zou bieden om te werken volgens deze open empowerment-methodiek. Dat is tegen wil en dank een onvoorziene langdurige zoektocht geworden. In eerste instantie is het project aangeboden aan een woningcorporatie in een Vogelaarwijk in Deventer. Deze corporatie hield door te maken afwegingen het lang in beraad, vond het een interessant project, dat prima aan zou sluiten op haar bewoners. Door de grote hoeveelheid projecten die op de wijk afkwamen besloot men na een lange afwegingsfase dat het nu niet het juiste moment was om projectpartner te worden. Ook zijn verkennende gesprekken gevoerd met de gemeente Hengelo met een milieuambtenaar. Deze was enthousiast maar ook daar gold uiteindelijk het juiste project op het verkeerde moment. Op de valreep kwam woningcorporatie Domijn in Enschede in beeld. Domijn was meteen enthousiast en zag de potentie van het project en de raakvlakken die het had met het eigen beleid. In het kader van haar sociale opgave was Domijn bezig activiteiten te ontwikkelen die kwetsbare groepen huurders sterker maakt door additionele activiteiten. Dit project sloot aan op een uitgangspunt om bewoners te ondersteunen die door hun omstandigheden een steuntje in de rug zouden kunnen gebruiken. Qua doelstellingen sloot het project Lekker Slim Huishouden op deze doelstellingen aan. Besloten werd om het project uit te voeren in de herstructureringswijk Wesselerbink waar veel huurders en huiseigenaren wonen die aan dit profiel doen. Het project is uiteindelijk met de nodige leerzame aanloopproblemen Brinkgewijs uitgevoerd op drie Brinken.

De wervingsfaseDuurzaamheid is voor niet ingewijden een doorgaans abstract thema. De wervingsfase heeft laten zien dat dat begrip als het ware volledig gestript moet worden en terug gebracht moet worden naar een kern die de beoogde groep deelnemers raakt. Duurzaam leven, een smeltende poolkap, het vraagstuk van peak-oil of de CO2 uitstoot, het zal allemaal ongetwijfeld waar zijn, maar wat voor invloed heb ik daar zelf nu op? Voor de beoogde doelgroep van het project gold dat zij geen enkele verbinding ervaren en hooguit bewust gedrag vertonen vanuit een soort plichtmatigheid, omdat we dat ooit op school geleerd hebben. Er zijn belangrijker zaken om mee bezig te zijn. Hoe kom ik rond? Hoe groeien mijn kinderen op? Hoe vindLekker Slim Huishouden | ID uitvoering Paolo Advies | [email protected] | www.paoloadvies.nl | 06 51062915

5

ik op mijn leeftijd nog werk? Hoe kom ik uit de schulden? Duurzaamheid of duurzaam leven zijn begrippen die bij deze meer fundamentele en existentile vragen niet op het netvlies verschijnen. Als projectuitvoerder wil Paolo advies niet verhelen dat zij zelf ook geworsteld heeft met de wijze waarop het project gecommuniceerd zou worden naar de potentile deelnemers. Het project helemaal strippen tot de kern: met dit project kun je geld besparen zonder bij aanvang de relatie met het thema duurzaamheid te leggen leek op het eerste gezicht te veel in strijd met de uitgangspunten van het programma leren voor duurzame ontwikkelingen. Dat is immers de doelstelling van de subsidint dus er is eerst gezocht naar formuleringen die dat inhoudelijke vertrekpunt niet negeerde. Dat leverde een voor potentile deelnemers onduidelijk beeld op bij de werving. De afspraak bij aanvang van het project was, dat Domijn door middel van het inschakelen van eigen en externe intermediairen voor de werving zou zorgen. Dat verliep ondanks het enthousiasme en de inzet van Domijn stroef. Waarom? Omdat het project met haar duurzame beeldvorming ook geen duidelijk beeld opriep bij intermediairen. Ging het nu over geld besparen een doelstelling die het voor deelnemers juist interessant zou kunnen maken of ging het toch vooral over duurzaamheid. Allebei natuurlijk, maar het Het gratis pakket met duurzame producten twv 75.- voor deelnemers beschikbaar gesteld door beeld was onvoldoende helder. Professionals die in Domijn de werving een rol zouden spelen worstelden ook met dit beeld, waardoor de werving via intermediairen niet op gang kwam. Individuele hulpverleners zagen in feite geen connectie met hun doelgroep om een rol van betekenis in de werving te kunnen spelen. Er is vervolgens gekozen om de uitnodigingsteksten aan te scherpen en om het project voor te leggen aan een bewonerspanel. Domijn nodigde daarvoor een aantal huurders uit, de belangstelling voor die bijeenkomst bleek echter minimaal.

Dicht bij huis inzoomenOndertussen deed zich wel een andere interessante ontwikkeling voor die er voor gezorgd heeft dat het project toch uitgevoerd kon worden. Domijn ging op tour langs een aantal brinken om te praten over renovatie van de woningen. Een belang dat alle bewoners direct aanging (hoe gaat mijn huis er uit zien, wat worden mijn energielasten, wat wordt de hoogte van mijn huur) en daardoor bijeenkomsten opleverden met een grote opkomst. Paolo advies haakte aan bij die tour, door heel kort over het project te vertellen, te netwerken met bewoners en goed te kijken naar de sfeer en onderlinge verhoudingen op die Brinken. Op basis van die ervaring is toen aan Domijn voorgesteld om het project naar de Brinken toe te brengen. Paolo advies stelde een zomertour met partytenten voor langs drie Brinken waar dicht op de eigen situatie van bewoners het project uitgevoerd zou worden. Afgesproken werd om deze aanpak eerst uit te proberen op n Brink, waarna de andere eventueel zouden kunnen volgen. Domijn stelde daarnaast voor om potentile deelnemers te verleiden tot deelname door hen een verrassingspakket met energiebesparende middelen in het vooruitzicht te stellen. Per Brink werd een bijeenkomt belegd in een partytent waarin het project werd uitgelegd. De gekozen aanpak bleek uiteindelijk succesvol te werken. De drempel om mee te doen was laag genoeg om nieuwsgierigen en twijfelaars te verleiden om mee te doen. De try-out op de Rossumbrink was succesvol met een groep deelnemers die de eerste bijeenkomst onwennig, maar de volgende bijeenkomsten steeds enthousiaster deelnamen. Doordat de herfst op uitbreken stond na deze try-out zijn de bijeenkomsten met de andere deelnemende Brinken op de introductiebijeenkomst na - binnenskamers uitgevoerd. De Nutterbrink deelnemers kwamen samen in een kantoortje van Domijn. De Vassebrink deelnemers boden spontaan hun eigen keukentafels aan. Belangrijk element bij de werving werd, dat sleutelfiguren van de Brink zelf werden gevraagd en ingeschakeld om hun medebewoners te benaderen om mee te doen. Folders die verspreid werden hadden nauwelijks effect. De presentatie op deLekker Slim Huishouden | ID uitvoering Paolo Advies | [email protected] | www.paoloadvies.nl | 06 51062915

6

Vassebrink (drie graden boven nul!) leverde slechts twee potentieel genteresseerden op, maar vormde wel een goede aanleiding voor een orinterend gesprek over de Brink. Beiden deelnemers besloten toen om zelf hun medebewoners te benaderen met het verzoek om deel te nemen. Resumerend: Via de diverse wervingsactiviteiten hebben ca. 200 mensen kennis genomen van het project. Het was echter te abstract om mensen te bewegen om deel te nemen. Het leidde wel tot interessante eerste contacten op met bewoners, die een stapje extra wilden zetten om te werven in op hun eigen brink ( = 33 woningen ) Schriftelijke communicatie had een nauwelijks rendement. Uitleg op microniveau , met behulp van werving van bewoners zelf bleek wel succesvol. Op de Rossumbrink wilden 10 bewoners deelnemen. Dit werden er uiteindelijk 6 die het hele project hebben gevolgd. ( vijf vrouwen , n man) Een deelneemster moest afhaken vanwege avondstudie en drie haakten af omdat het tijdstip ongelukkig voor hen samenviel met de Ramadan ( zonsondergang rond 8 uur s avonds) Op de Nutterbrink was sprake van 7 deelnemers(vijf vrouwen, twee mannen). Een deelnemer, hoewel enthousiast, haakte af vanwege ziekte en familieactiviteiten die ongelukkig samenvielen. Op de Vassebrink namen 6 bewoners enthousiast van begin tot eind deel. ( vier vrouwen, twee mannen) Op alle Brinken was sprake van evenwichtige mix van culturen. Op sommige Brinken is sprake van acht verschillende culturen. Qua diversiteit van afkomst is het project daar een afspiegeling van geweest. (Marokkaans, Irakees, Syrisch, Hindoestaans Surinaams, Libanees, Turks, Kazachtstaans, Nederlands)

De workshopsEr is gekozen voor een opzet van vijf bijeenkomsten: Deelnemers kregen een werkmap die per bijeenkomst verder gevuld werd met informatie en opdrachten(zie bijlagen). De opdrachten aan de hand van checklists werden door iedereen gewaardeerd en uitgevoerd. De opdrachten in de vorm van een uitdaging op het onderwerp waren voor de meeste deelnemers net een brug te ver. Het had te maken met onwennigheid en het terugkoppelen in een groep die je nog niet zo goed kent vormt daarbij een barrire. Voor sommigen was de schriftelijke informatie ook pittig. Met de checklist kon iedereen uit de voeten.

Algemene introductiebijeenkomstPer Brink werd een introductiebijeenkomst gehouden in een partytent op de Brink zelf, waarin het project gepresenteerd werd en waar uiteengezet werd wat deelnemers gingen doen en konden verwachten. Hier werden algemene vragen over het project beantwoord. Die bijeenkomst leverde per keer minimaal een paar enthousiaste deelnemers op die mee wilden doen. Er is toen uiteengezet dat zij het project zelf ook via mond tot mond reclame onder de aandacht konden brengen bij hun buren in de straat. Die formule leverde dan in de vervolgbijeenkomsten genoeg deelnemers (minimaal 6) op om het project uit te voeren.

Juiste omvangAchteraf beschouwd is de kleine omvang van de groepen een juiste formule gebleken. Hierdoor ontstond er veel ruimte voor deelnemers om zelf bij te dragen en om ervaringen met elkaar uit te wisselen. Bij een grotere groep zou het programma noodgedwongen veel meer een cursorisch karakter krijgen, hetgeen ongetwijfeld invloed zou hebben gehad op de betrokkenheid. Wat bij alle bijeenkomsten gebeurde was dat mensen de bijeenkomsten ook aangrepen om hun verhalen aan elkaar of over de Brink zelf kwijt wilden. De inhoud van Lekker Slim Huishouden was daarbij altijd het vertrekpunt, maar er was ruimte genoeg om ook dingen die je dwars zaten naar voren te brengen. Deelnemers groeiden door deze aanpak ook naar elkaar toe. Men kende elkaar meestal slechts oppervlakkig en leefde doorgaans langs elkaar heen. Deze veilige wijze van elkaar ontmoeten stond deelnemers wel aan. Het project was daarbij de neutrale drager om elkaar voorzichtig beter te leren kennen. Omdat de uitgekozen Brinken allemaal met renovatie hadden te maken ( of zojuist achter de rug hadden) is inhoudelijk in Lekker Slim Huishouden geen aandacht besteed aan het onderwerp warmte-isolatie. De niet gerenoveerde huizen waren volgens velen zeer tochtig en voor de korte tijd tot de renovatie plaat zou gaan vinden, had stilstaan bij warmte-isolatie niet veel zin omdat de investeringen niet zouden opwegen tegen de korte tijd die nog vooraf zou gaan aan de renovatie van gevels en dak.


7

Operatie blikopener anders kijken naar energie en elektragebruikAlle elektrische apparatuur die in het huishouden voorkomen , van gloeilamp tot telefoonoplader, van magnetron tot koffiezetapparaat, werden besproken met betrekking tot doelmatig gebruik. Het leverde veel praktische tips op, terwijl er ook ervaringen werden uitgewisseld. Uitvoerig werd stilgestaan bij kleine stroombesparingen zoals sluipverbruik en de keuze en gebruik van verlichting en het gedrag van huisgenoten. (Mijn zoon laat de computer dag en nacht aanstaan). Deelnemers kregen een checklist waarmee ze hun eigen gebruik en huishouden tegen het licht konden houden. Opdracht was om die lijst vooral te gebruiken om anders te kijken. Dat heeft volgens de deelnemers goed gewerkt. De lijst leidde ook tot gesprekken met huisgenoten. De achtergrondinformatie in de map hielp daarbij om het nog eens na te kunnen kijken.

Operatie winkelwagentje, anders kijken en omgaan met voedselDe gesprekken over voedsel waren in alle groepen boeiend, interessant en geanimeerd. Het ging niet alleen over gedragspatronen ten aanzien van voedsel, maar ook over de context waarin wij als eindgebruikers steeds meer vervreemd zijn ten aanzien van de herkomst van voedselproducten en traditionele eetculturen. Doordat deelnemers uit verschillende culturen kwamen, werd er ook met begrip en nieuwsgierigheid gesproken over de eigen eetcultuur. Veel deelnemers beschikten over een smalle beurs en dat had veel invloed op hoe zij met eten omgingen. Inkoopstrategien werden uitgewisseld, tips over hoe je met weinig middelen toch altijd een smakelijke maaltijd kunt maken ( ik zorg dat ik altijd prei en uien in huis heb, daar kan ik veel mee variren.). Er werd ook gesproken over seizoensgroenten die dicht bij huis verbouwd werden en daardoor vaak aanmerkelijk goedkoper zijn. Een deelnemende bijRossumbrink , binnenkort gerenoveerd standsmoeder vertelde trots dat die kennis haar mogelijkheden ineens vergroot had bij de aankoop van groenten. De informatie over het bedrag aan voedsel dat we per persoon jaarlijks weggooien ( gem. 150,- of meer) was een regelrechte eyeopener. De uitdaging om een maaltijd met zo weinig mogelijk voedselkilometers samen te stellen, was interessant om te weten, maar werd slechts door een enkeling uitgevoerd. Na de bijeenkomst keken deelnemers echter wel bewuster naar de plaats van herkomst bij de aankoop van hun voedsel. Het onderwerp was ook de reden om over afval en de verwerking daarvan in gesprek te gaan. Er werden in de twee laatste groepen gesproken hoe organisch afval zelf verwerkt zou kunnen worden tot compost via een zogenaamde Bokashi ( relatief nieuw Japans systeem voor het fermenteren van organisch afval) en een wormenbak die bij onze zuiderburen in Belgi via gemeenten op grote schaal te verkrijgen is. In de ene groep leverde dat voorbeeld input van een Turkse deelneemster die vertelde hoe haar vader het tuin en groenteafval verwerkte in zijn moestuin. Veel wormen was een teken dat de grond vruchtbaar gemaakt werd. In de andere groep toonde men belangstelling voor het fermenteren door middel van een Bokashi. Aanschaf via de gemeente werd echter als te duur gezien( 60,-), hoewel het idee om organisch afval vrijwel volledig om te zetten in compost en voedingsstoffen voor planten aantrekkelijk werd gevonden. Praten over voedsel sloeg een brug om elkaar meer van elkaars cultuur te laten zien.

Geld als water, anders kijken en omgaan met watergebruikNet als bij de voorgaande activiteiten werd het watergebruik besproken aan de hand van een reader en een bijgeleverde checklist. Er werd uitgelegd en uitgewisseld hoe je op allerlei manieren water zou kunnen besparen. Persoonlijke ervaringen werden daarbij levendig en met humor naar voren gebracht. Mijn man, laat steeds de kraan lopen bij het scheren. Zon opmerking leidde altijd tot vrolijke reacties en voorbeelden van andere deelnemers over huisgenoten die soms verzuchtend vroegen wanneer Lekker Slim Huishouden afgelopen zou zijn. Een aantal voorbeelden van waterbesparing hebben te maken met de kwaliteit van de technische installaties. Als je een badgeiser hebt die een lage waterdruk produceert dan leidt een waterbesparende voorziening in de douchekop soms tot een miezerig straatje. Niet alle mogelijkheden op waterbesparing konden op die manier benut worden.


8

1+1=3 hoe werken wij als bewoners samen?Deze activiteit was bedoeld als terugblik op het programma , maar moest tevens de verbindingsschakel zijn naar deelnemers om het eigen individuele niveau te ontstijgen. Zonder uitzondering leidde deze bijeenkomsten op alle brinken tot levendige gesprekken die veel langer duurden dan de anderhalf uur die er voor gepland waren. Dit laatste kwam omdat mensen vertrouwd met elkaar waren geraakt en enthousiast geworden over het thema. Het ging niet alleen over het project maar veel meer over de kwaliteit van samenleven. De gespreksleider stelde als voorwaarde dat 1+1=3 vanavond niet mocht gaan over wat de gemeente of woningcorporatie Domijn zou moeten doen ( of in de beleving niet deed), maar wat bewoners zelf kunnen doen aan hun leefstijl en leefomgeving. Die inkadering leverde soms felle, maar altijd respectvolle gesprekken op.

Positieve ervaringLekker Slim Huishouden werd door alle deelnemers als een zinvol en leerzaam project beschouwd. Alle groepen vertelden dat men anders naar het eigen huishouden was gaan kijken. Dat varieert van de inkoop van seizoensgroenten, tot het bewuster aan en uit schakelen van verlichting. Zuiniger watergebruik tot en met het terugdringen van sluipverbruik van stroom. Alle deelnemers waren zo enthousiast geworden, dat zij nu eigenlijk wel een stapje verder zouden willen gaan. Zou Domijn ook niet de technische installaties in onze huizen kunnen verbeteren? (betere mengkranen, waterbesparende toiletten). En nu er toch gerenoveerd wordt, waarom krijgen we geen zonnepanelen? En met dat afval kunnen we met de juiste middelen ook anders omgaan. Het zijn vragen en latente wensen die regelrecht voortkomen uit de Lekker Slim Huishouden bijeenkomsten. Deze vragen overstijgen de projectduur maar zijn waardevol als informatie voor Domijn met betrekking tot de toenemende belangstelling voor praktische duurzaamheid.

Het proces: Lekker Slim huishouden als ijsbrekerOp procesniveau kan gesteld worden dat de slotbijeenkomst duidelijk maakte dat de behoefte naar meer duurzame en kwalitatief goede en veilige relaties met elkaar door het project een impuls kreeg. Lekker Slim Huishouden was daarbij een ijsbreker om veilig en in een positieve sfeer met elkaar in gesprek te gaan over samenleven op de Brink. Er werd openhartig het nodige uitgewisseld door deelnemers. Hoewel bepaalde opvattingen ongetwijfeld genuanceerder liggen wordt hier tot slot vanuit leefwereldperspectief een aantal beelden gepresenteerd zoals deelnemers die naar voren brachten.

Van onmacht, naar kennis delen, tot jezelf verrassenEr is op alle Brinken een duidelijke behoefte en wens om zelf bij te dragen aan een betere leefomgeving waarin bewoners rekening met elkaar houden. Men constateert echter een doorgaans naar binnen gekeerde leefstijl waarin mensen weinig op elkaar betrokken zijn. Dat leidt soms tot spanningen waar men niet goed raad mee weet. Op iedere Brink werden wel een paar huishoudens genoemd die qua gedrag, leefstijl en houding spanningen veroorzaakten bij andere bewoners. Men had het er maar niet meer over want dat werkte meestal alleen maar averechts. Naar het oordeel van deelnemers zij er te veel verhuisbewegingen en wonen er soms wel acht verschillende culturen op een Brink die de omgang met elkaar bemoeilijken. Het zijn ontwikkelingen die maken dat men er weinig vertrouwen in heeft dat de sfeer en woonomgeving echt aantrekkelijker worden door renovatie of het opknappen van de Brinken. ( na een jaar is het hier volgens mij toch weer een zooitje) Zoals eerder in dit verslag aangegeven blinkt de bereikte doelgroep qua kenmerken van dit project doorgaans niet uit van zelfvertrouwen en een stap zetten om de eigen onmacht of het eigen opgebouwde cynisme te overwinnen wordt dan ook moeilijk gezet. Deelnemers waren in eerste instantie vooral sterk in het benoemen in wat allemaal niet zou lukken om de leefomgeving te verbeteren. Wat deelnemers echter zelf over het hoofd zien is dat zij met elkaar over collectieve kennis en vaardigheden beschikken waarmee zij elkaar behulpzaam kunnen zijn. Iedereen kan wel een probleem noemen waar hij of zij persoonlijk mee kampt. Vervolgens blijkt er altijd wel iemand in de groep te zijn die vanuit opgedane kennis of ervaring de ander een tip of een antwoord kan geven. Dat wisselt van gebruik maken van de voedselbank, tot schuldsanering, tot een computer voor de kinderen via het project leergeld. Die uitwisseling van iemand die mij begrijpt of mijn probleem herkend en erkent leidt vervolgens weer tot een enthousiaste reactie. Een aardig voorbeeld van ontluikende zelfkracht was de afsluitende bijeenkomst op de Nutterbrink. Tijdens het gesprek zei een deelnemer vroeger stond hier altijd een kerstboom, maar al jaren gebeurt dat niet meer. Op de vraag waarom niet? kwamen tal van antwoorden die aangaven dat de sfeer er niet was of omdat niemand dat toch interesseerde, er leefde teLekker Slim Huishouden | ID uitvoering Paolo Advies | [email protected] | www.paoloadvies.nl | 06 51062915

9

veel verschillende culturen en anders waren er wel kinderen die de boel zouden vernielen. Op de vervolgvraag zouden jullie dan weer een kerstboom willen dan? werd ja eigenlijk wel geantwoord. Na de vraag waarom gaan jullie dat dan niet gewoon met elkaar regelen? keken deelnemers elkaar ineens aarzelend aan. Een deelnemer doorbrak deze patstelling en stelde voor om er de volgende dag achteraan te bellen. Toen was het ijs gebroken. Uit het niets ontstond, een initiatief om geld in te zamelen op de Brink, hetgeen tot de eigen verbazing tot een bijdrage van vrijwel alle bewoners leidde, waardoor niet alleen, met de nodige tegenslag, een boom geplaatst werd, maar ook kerstverlichting kon worden aangeschaft en een klein feestje voor de kinderen werd georganiseerd. Deelnemers verrasten zichzelf met dit initiatief. Hoewel het niet het doel was van Lekker Slim Huishouden zou in het kader van vervolgstappen de meerwaarde van het proEnkele deelnemers Nutterbrink voor de kerstboom ject zonder meer een bewonersinitiatief op kunnen leveren. De relaties zijn echter kwetsbaar en broos, ze zullen zonder ondersteuning of onderhoud niet leiden tot vervolgacties.

Individueel en samenDe verhalen van deelnemers maken duidelijk dat zij allemaal een individueel arrangement met de samenleving hebben en vaak ankers missen in hun leefomgeving. De n is kwetsbaarder dan de ander, en vaak afhankelijk van professionele instanties die op deelonderwerpen ondersteuning bieden of hun wil opleggen. Er is sprake van een grote omgangsonzekerheid om het bestaan buiten de deur vorm te geven in een vitalere en duurzame woonomgeving. Door de vorm en gekozen empowermentaanpak werkt een benadering als bij Lekker Slim Huishouden als een ijsbreker op weg naar die prettiger leefomgeving waarin bewoners zelf de hoofdrol spelen. Maar dan is het wel van belang dergelijke activiteiten te verbinden aan een langduriger en meer integrale trajecten. Deelnemers bevinden zich vaak in een niemandsland tussen allerlei organisaties in en voelen zich slecht begrepen. Het project heeft deelnemers anders leren kijken naar de eigen woonsituatie en leefomgeving en heeft ideen opgeleverd voor een duurzamere leefstijl waarbij ze het nut van samenwerking zien. Het verder investeren in hun enthousiasme en beginnende zelfkracht om ook bij te dragen aan een meer duurzame leefomgeving overstijgt als bijvangst de feitelijke duurzame doelstelling en reikwijdte van dit project.


10

Conclusies en aanbevelingen1. Het thema leren voor duurzame ontwikkelingen is goed te verbinden aan doelgroepen die qua maatschappelijke positie, persoonlijke motivatie en drijfveren weinig reden hebben om zich bezig te houden met een duurzame leefstijl. Belangrijke uitgangspunten om deze doelgroep te bereiken zijn. zo dicht mogelijk en zo laagdrempelig aansluiten op de eigen leefsituatie. het thema duurzaamheid vertalen naar het niveau van het persoonlijk belang ( hier kan ik mijn voordeel mee doen tot en met deelname wordt beloond) te kiezen voor een open empowermentstructuur waarbij deelnemers ruimte krijgen hun eigen beelden en ervaringen te verbinden aan het onderwerp. de omvang en de sfeer van de ontmoeting (huiskamerniveau, partytent) draagt bij aan de kwaliteit van de bijeenkomsten. Zes tot acht deelnemers is qua omvang beperkt, maar levert kwalitatief een meerwaarde op omdat iedere deelnemer aan bod kan komen. Lekker Slim Huishouden stimuleerde de deelnemers om zich op een positieve manier nader te verdiepen in praktische duurzaam gedrag in het eigen huishouden. Het thema was voor het overgrote deel van de deelnemers nieuw om mee aan de slag te gaan. Het prikkelde hen vooral om bewuster te kijken naar de wijze waarop zij hun huishouden voeren. Kleine besparingen door ander gebruik van elektrisch licht of het uitzetten van apparaten die nodeloos werken wordt snel gentegreerd in het handelen. Hierover vonden ook gesprekken met huisgenoten plaats. Het was voor veel deelnemers ook veel nieuwe informatie die tijd nodig heeft om tot een werkelijk duurzamere leefstijl te komen. Er kwam veel informatie op deelnemers tegelijk af in korte tijd. Niet iedereen beheerst het Nederlands goed. Checklists met uitleg geven mensen in korte tijd handvatten om hun eigen (minder) duurzame handelingen in beeld te brengen. Deelnemers luisterden actief en waardeerden de eigen ervaringen en inbreng van andere deelnemers. De collectieve kennis nam toe op de grond van eigen beelden ervaringen en vraagstellingen. Een project als lekker Slim huishouden vraagt bij deze doelgroep bij de wervingsactiviteiten om een gestripte definitie van leren voor duurzame ontwikkelingen aansluiten op de eigen context is een absolute voorwaarde. Deelnemers kijken vooralsnog de kat uit de boom en stellen in eerste instantie ver weg van het begrip duurzaamheid de vraag: wat levert het mij persoonlijk op. Het benoemen van de voordelen zoals je kunt geld besparen en je krijgt een verrassingspakket twv 75,- als je deelneemt, trekt potentile deelnemers over de streep. Tijdens de inhoudelijke bijeenkomsten is er wel volop ruimte om meer de diepte in te gaan op duurzame ontwikkelingen (people, planet, profit). De verbinding zoeken met het brede thema duurzaamheid vraagt daarbij anticipatievermogen op de inbreng van deelnemers ( bijvoorbeeld aanhaken bij verhalen van deelnemers over hoe dingen vroeger gingen ) De kenmerken van deze doelgroep, afkomstig uit een doorgaans kwetsbare woonomgeving- vraagt om wervingsactiviteiten en vormen die zo plat mogelijk zijn. voor professionele intermediairen week het project teveel af van hun corebusiness. Zij kunnen moeilijk de verbinding leggen tussen hun vaak individueel georinteerde beroepspraktijk en de meerwaarde die het project op kan leveren voor hun clinten/klanten. De opgedane ervaringen kunnen er wel toe bijdragen dat de informatie in de toekomst wat gerichter en effectiever overgebracht kan worden. De inzet van voormalige deelnemers kan daarbij ook effectief zijn. Het effect van de schriftelijke communicatie met zoveel verschillende culturen is vooral ondersteunend. Het moet altijd hand in hand gaan met een praktische face to face benadering. Vanwege de inhoudelijke kennis zullen de projectuitvoerders op grond van de kennis en inhoud van de materie een voorsprong hebben in de werving en daardoor wat makkelijker en uiteindelijk sneller barrires kunnen slechten. Het benutten van eigen netwerken in de straat of buurt is een goede aanvulling om een groep deelnemers bij elkaar te sprokkelen. Zijn deelnemers over de streep getrokken dan nemen zij enthousiast deel.Lekker Slim Huishouden | ID uitvoering Paolo Advies | [email protected] | www.paoloadvies.nl | 06 51062915

2.

3.

4.

11

5.

Lekker Slim Huishouden draagt bij aan een bewustwordingsproces van deelnemers ten aanzien van de eigen leefstijl, de inrichting en voorzieningen van het eigen huis, en de directe leefomgeving Deelnemers gaven aan anders te kijken naar hun eigen leefgewoonten. Zij gingen daarbij tevens in gesprek met hun huisgenoten over de praktische tips. Deelnemers zijn aan het denken gezet over hun eigen leefstijl in hun woning. Zij geven aan wel verder te willen gaan met dit onderwerp. Genoemd werd o.a. , realisering van betere, besparende en duurzaamheid verhogende technische installaties, zonnepanelen, afvalverwerking. Het besef en het zelfvertrouwen over de eigen bijdrage die bewoners kunnen leveren aan een prettige leefomgeving is gegroeid. Iedere groep deelnemers gaf aan meer met elkaar te willen samenwerken om de kwaliteit van samenleven op de brink door middel van praktische en aansprekende activiteiten te verbeteren. Het organisatievermogen is echter nog te zwak en het zelfvertrouwen te klein om deze wens over een langere periode om te zetten in daadwerkelijk handelen. De methode past door haar praktische en kleinschalige benadering goed in een breder pakket van sociale activeringsactiviteiten van bewoners. De omvang en het bereik van het project Lekker Slim huishouden is beperkter geweest dan vooraf geformuleerd. De in deze pioniersfase ontwikkelde werkwijze levert een overdraagbare methodiek op. Het bleek lastig en tijdrovend te zijn om aansluiting te vinden bij een partij die het project qua doelstellingen mee wilde organiseren. De werving is tijdrovend en niet effectief geweest door te lang te koersen langs de lijnen van professionele intermediairen. Het vinden van het juiste aangrijpingspunt bij bewoners verliep bij aanvang moeizaam. Deze pilotfase heeft een overdraagbare methode opgeleverd die met slechts kleine aanpassingen en met een beperktere ureninzet uitgerold kan worden in een goede prijs kwaliteitsverhouding. Wordt de methode verbonden aan andere activeringstrajecten en ingezet als ijsbreker tussen bewoners omdat zij worden gestimuleerd tot samenwerking en nadenken over hun leefomgeving, dan neemt de meerwaarde van het project verder toe en overstijgt het de duurzame doelstellingen.

6.


12

Bijlagen Materiaal Lekker Slim Huishouden workshopsAlles uit deze notitie mag worden gekopieerd of gebruikt zonder overleg met de ontwikkelaar Marien van Schijndel |PAOLO advies

Wil je tips, heb je vragen, heb je belangstelling voor een serie workshops die deelnemers echt enthousiast maken en prikkelen neem dan contact op met Marien van Schijndel E-mail: [email protected] tel. 06 51062915


13

prijzenfestivalflyer voor informatiebijeenkomst Lekker Slim Huishouden. Het trekt de eerste nieuwsgierigen over de streep, waarna meerdere bewoners over de streep getrokken worden.

Operatie blikopenerAnders omgaan met stroomDeze week proberen we in beeld te brengen hoe we thuis met stroom omgaan. We noemen dat operatie blikopener omdat we van je vragen om met een andere blik te kijken naar al die activiteiten thuis waar stroom voor nodig is. Heel veel dingen doen we namelijk vanuit gewoonte zonder er over na te denken. Door er bewuster naar te kijken kunnen we op een slimme manier stroom en dus geld besparen. De uitdaging is:

Kijk deze week naar je elektragebruik thuis en denk na over hoe je elektriciteit kunt besparen.Een gemiddeld gezin verbruikt 3300 KWH per jaar dat is 63,3Kwh per week. Bedenk voor jezelf hoe jij deze week door anders om te gaan met elektriciteit 7kwh kunt besparen.( Een Kwh kost ongeveer 0,21 door slimmer met elektra om te gaan bespaar je door deze actie op jaarbasis dus al gauw 75,-) Je kunt het energiegebruik van sommige apparaten meten met de energiemeter die we hebben uitgereikt. Je kunt hem zelf twee dagen gebruiken en daarna doorgeven aan een andere deelnemer (zoals afgesproken op de bijeenkomst) Tegenwoordig kun je zelf kiezen welke energieleverancier je neemt. Deze hanteren verschillende tarieven. Als je daar meer over wilt weten moet je dat zelf onderzoeken. Bij Lekker Slim Huishouden kijken we niet naar welke stroomleverancier jij hebt. Het gaat om hoe je door jouw eigen gedrag op jouw elektriciteitsgebruik kunt besparen. Het formulier geeft je tips bij het zoeken naar besparingen. Meer achtergrondinformatie kun je hier lezen. Heb jij tips die niet op deze lijst voorkomen, schrijf die dan op en neem die de volgende keer mee zodat iedereen zijn voordeel er mee kan doen.

Verlichting:Soorten electrische verlichting thuis:Gloeilampen Spaarlampen Halogeenlicht Tl verlichting Ledverlichtinggoedkoop in aanschaf, maar korte levensduur en hoog elektriciteitsverbruik vergeleken met gloeilamp duurder in aanschaf maar je verdient de investe ring op lange termijn terug helder licht, grote lichtopbrengst tegen minder stroom (vergeleken met gloeilamp) lange levensduur en vooral geschikt voor plaatsen waar ligt langdurig brandzuinig lange levensduur, het duurst in aanschaf en nog volop in ontwikkelingSpaarlampen worden binnenkort veel goedkoper door lagere importheffingen

Zuinigheid is een grote bron van inkomstenCicero

Wist je dat:Elke ruimte in een woning heeft wel n of meerdere lampen. Sommige branden, maar eventjes en sommige staan hele dagen te branden. Al deze verlichting kost een hoop energie. Stel dat je n 60 Watt gloeilamp iedere dag vier uur minder laat branden, dan bespaar je hiermee 88 kWh/jaar, ongeveer 17,50. Een spaarlamp is relatief duur in aanschaf, maar gaat wel tien keer zo lang mee als een gewone gloeilamp. Bij TL-buizen ligt dit nog hoger. Plaats deze lampen in een ruimte waar je vaak het licht aan hebt, zoals de woonkamer of keuken. Op plekken waar je vaak het licht aan- en uitschakelt is het niet handig. Door het schakelen gaan de lampen namelijk minder lang mee. Bij een elektriciteitsprijs van 0,20 per Kwh bespaar je per spaarlamp 5,80 per jaar bij 1000 branduren ten opzichte van een gloeilamp. Vette handen zorgen ervoor dat er ook vet op de lamp komt. Dit vet kan inbranden, waardoor de levensduur van halogeenlampen drastisch ingekort wordt. Kies voor een lichte ruimte, Door muren, plafonds en vloeren een lichte kleur te geven, haal je meer uit het inkomende licht. De weerkaatsing zorgt ervoor dat je minder lampen aan hoeft te hebben, wat weer besparend werkt. Installeer een schakelklok, bewegingssensor of timer. Door een schakelklok, bewegingssensor of timer te installeren op plekken in huis waar je niet vaak komt, zorg je ervoor dat er niet onnodig verlicht wordt. Denk hierbij aan de tuin, kelder of gang. Dit zijn ruimtes waar je maar een paar keer per dag komt. De zon is een gratis bron van licht. Denk ook na over de indeling van bepaalde ruimtes. Je kunt een bureau gemakkelijk bij een raam zetten om zo overdag veel buitenlicht te hebben. Zo hoef je tijdens het werken geen extra verlichting te gebruiken. Maak de lampenkap schoon. Een lampenkap trekt snel stof en ander vuil aan door elektriciteit waardoor de kap minder licht doorlaat. Als je nu een vochtig doekje langs de lampenlap haalt laat deze het licht weer goed door. Misschien kun je er direct een lamp met een minder wattage indraaien of natuurlijk een spaarlamp.

Verbruik alleen elektriciteit als het nodig is.Vaak heb je niet door dat je elektriciteit verbruikt. Dat noemen we sluipverbruik. De verspilling kost relatief weinig geld, maar je kunt het voorkomen. Hierdoor handel je ook nog eens milieuvriendelijk. Kijk goed of er bij jou thuis ook sprake is van onnodig elektriciteitsverbruik.

Eenvoudig sluipverbruik berekenenAls je een computer met internet hebt kun je met de zoekmachine Google surfen naar Essent Stopcontact. Klik je daar op dan kom je bij een leuk programma waarin je kunt aangeven welke elektrische apparaten je thuis gebruikt. Zo kun je dan je zogenaamde sluipverbruik van elektra in beeld brengen en je ziet meteen hoeveel geld je kunt besparen.

Laat apparaten nooit aan staan als je ze niet gebruikt, ook niet in "stand-by".

Slimme stekkerdoos: met n druk op de knop meerdere apparaten die sluipstroom gebruiken uitschakelen. Handig bij bijvoorbeeld computer en tv/video en audioapparatuur.

Apparaten die in de "stand-by" stand staan gebruiken ook stroom. Dit verbruik wordt ook wel sluipstroom genoemd. Tv's, stereoapparatuur en videorecorders zijn de grootste sluipstroomverbruikers. Opladers zijn ook grote sluipstroomverbruikers, zolang ze in het stopcontact zitten wordt er stroom naar de transformator gevoerd. Het maakt hierbij niet uit of ze aangesloten zijn op een apparaat. Stekkerdozen met een schakelaar voorkomen sluipstroom. Een goede manier om stroomverspilling tegen te gaan is het aanschaffen van een stekkerdoos met schakelaar. Veel van deze schakelaars hebben een ingebouwd lampje, maar het stroomverbruik hiervan is te verwaarlozen in tegenstelling tot wat je er mee bespaart. Maak gebruik van een dubbeltarief. Sommige stroomaanbieders hanteren een dagen nachttarief. Het is dan veel goedkoper om 's nachts bepaalde apparaten te laten werken, bijvoorbeeld een wasmachine, droger of vaatwasser. Op de website www.essent.nl kun je bekijken wat dubbeltarief voor jou kan schelen. Weet hoe de meterkast werkt. Maak een overzicht van de verschillende elektragroepen in huis. Als je op reis gaat kun je in de stoppenkast precies de groepen uitschakelen die je niet nodig hebt. Zaken als alarm en koelkast blijven dan wel actief, maar je verkomt onnodige sluipstroom. Zeker bij langere reizen is dit aan te raden. Onderhoud elektrische apparatuur. Slecht onderhouden apparaten verliezen aan rendement. Dit houdt in dat het stroomverbruik toeneemt en de energierekening stijgt. Om deze reden moet je de vriezer regelmatig ontdooien of kijk bij aanschaf

naar een automatische ontdooi-functie. Ook koffiezetapparaten, waterkokers en wasmachines verliezen aan rendement. Dit komt door kalkvorming op de verwarmingselementen, waardoor je langer moet verwarmen. Gebruik dus regelmatig een ontkalkingsmiddel om dit te voorkomen. Stel het vermogen van de stofzuiger lager af. Veel stofzuigers hebben de mogelijkheid om het vermogen te regelen. Een lager vermogen betekent een tragere werking van de motor en minder elektriciteitsverbruik. Wacht niet tot de stofzuiger zak vol zit Als je de stofzuiger gebruikt, wacht dan niet totdat de zak helemaal vol zit, maar vervang deze als hij voor ongeveer 3/4 vol zit. De stofzuiger komt namelijk in kortere tijd tot betere prestaties, waardoor u energie bespaard.

De elektrameter

De koelkast energieslurper:Om ons eten vers te houden is het belangrijk dat we het op een koele plek bewaren. Koelkasten en vriezers zijn hiervoor de ideale oplossing. Een probleem met deze apparaten is dat ze veel stroom verbruiken. Het is dus belangrijk om zorgvuldig met deze apparatuur om te gaan. Als je dit doet zul je al snel merken dat je energieverbruik omlaag gaat.

Koelkasttips: Schakel de koelkast uit tijdens afwezigheid. Als je een langere periode op reis gaat is het verstandig om de koelkast uit te schakelen. Waarschijnlijk zitten er maar weinig spullen in die een langere periode goed blijven. Door de kast uit te zetten bespaar je een hoop energie. Ontdooi de koelkast. Bij ijsvorming moet een koelkast of vriezer harder koelen. Door regelmatig te ontdooien, werkt de koelkast beter en bespaar je een hoop energie. Direct koelen / eerst afkoelen. Als je een maaltijd in de koelkast wil bewaren, kun je deze het beste eerst laten afkoelen. Als je het voedsel warm in de koelkast zet, met deze harder koelen, wat voor meer energieverbruik zorgt. Leg bij thuiskomst producten die in de koeling horen juist direct in koelkast of vriezer. Zet een koelkast nooit naast een warmtebron. Een simpel gegeven waar weinig mensen bij stilstaan. Een koelkast naast een CV-radiator is meer tijd kwijt aan afkoeDe koelkast is een energievreter die door bewuster gebruik len en verbruikt dus meer energie. besparingen oplevert Check de sluitstrips. Oudere koelkasten kunnen aan slijtage onderhevig zijn. Als de rubber afsluitstrips slijten, betekent dit dat er koude lucht verloren gaat. Een handige manier om dit te controleren is door een zaklamp of andere lichtbron in de kast te leggen en de deur dicht te doen. Als er lichtstralen uit de koelkast komen heb je te maken met een lek en dus verlies van koude lucht. Plaats de vaatwasser niet naast de koelkast. Door warmte en vochtigheid afkomstig van de vaatwasser, moet de koelkast harder werken. Kunt u niet anders en moeten ze toch naast elkaar staan, plaats dan een isolatieplaat tussen de koelkast en de vaatwasser om het effect de minimaliseren. 10 cm ruimte. Zorg ervoor dat de achterkant van de koelkast minstens 10 cm van de muur staat. Hierdoor kan de warme lucht die het apparaat produceert makkelijk wegstromen. Je gebruikt minder energie, omdat de koelkast minder hard moet koelen. De achterkant van de koelkast. Houdt het rooster aan de achterkant van de koelast ten alle tijde schoon. Deze voert de overtollige warmte af waardoor de kast optimaal blijft werken. Stel de koelkast juist af. Je kunt de thermostaat van een koelkast beter niet te laag afstellen. De koelkast koelt prima op 7C en de vriezer werkt het beste bij -18C. Lager afstellen heeft weinig zin, je lijdt dan alleen maar verlies. Stem de koelkast af op het huishouden. Grotere koelkasten verbruiken meer stroom dan kleine. Als je alleen woont heb je dus geen grote koelkast nodig . Als je je huishoudelijke apparaten goed afstemt kun je snel geld besparen. Dit zal op de lange termijn een duidelijk verschil opleveren. Bevroren voedsel. Leg bevroren voedsel dat moet ontdooien ruim van te voren in de koelkast. Het zal langzaam ontdooien en helpt tevens om de koelkast op temperatuur te houden. Hierdoor hoeft de kast zelf minder te koelen en verbruikt deze ook minder energie. Koeling nodig ? Etenswaren blijven het langst goed als je bij de juiste temperatuur bewaart. Diepvriesproducten: ontdooien in de Komkommer en tomaten kunnen bijvoorbeeld - in tegenstelling tot wat veel mensen denken koelkast in plaats van op de aanrecht en je bespraat stroom omdat je koelkast minder beter buiten de koelkast bewaard worden. Zo zijn ze bovendien lekkerder van smaak, en voorhoeft te koelen. kom je bederf of onnodig energiegebruik. Deur sluiten. Door de deur zo veel mogelijk dicht te houden , heb je weinig verlies van koude lucht. De koelkast hoeft minder te koelen en verbruikt dus minder energie.

Zuig de bodem van de koelkast uit. Zuig de bodem van de koelkast en de ruimte achter de koelkast met de stofzuiger. Op deze manier worden de stofnesten verwijderd en kan de luchtstroom makkelijker circuleren. Het gevolg is dat de koelkast gemakkelijker kan koelen en dus energie bespaart.

Besparen op computersBesparen op computers is vrij makkelijk. Het begint al bij de aanschaf. Zo hebben verschillende computers ook verschillende verbruiken. Alles hangt af van de eisen die je aan een computer stelt. Wil je spellen spelen, dan heb je een stroomvretende videokaart nodig. Als je alleen wilt teksverwerken of internetten kun je met minder af. Dit scheelt op de lange termijn toch weer een paar euro's.Koop een laptop in plaats van een desktop PC. Laptops zijn ontworpen om lange tijd met de spanning van een batterij om te gaan. Hierdoor zijn ze een stuk energiezuiniger dan gewone PC's. Als je alleen wilt internetten, e-mailen en tekstverwerken is het dus sterk aan te raden om een laptop te kopen. Geen screensavers. Met een screensaver weet je zeker dat je beeldscherm niet beschadigd door inbranding. Screensavers zijn niet bepaald energiezuinig, helemaal als je een 3dscreensaver gebruikt. Deze sturen je videokaart aan en dit zorgt voor verbruik van elektriciteit. Als je tijdelijk achter je computer vandaan gaat, kun je het beste de monitor uitzetten. Plat is beter. TFT- en LCD-monitoren zijn springen zuiniger om met elektriciteit. Ze zijn in de aanschaf duurder dan de oudere CRT-monitoren, maar door de massale productie dalen ze snel in prijs. Het is op de lange termijn dus zeker aan te raden om een platte monitor aan te schaffen. Bij alle soorten monitoren geldt dat hoe groter het beeld, hoe groter het Een computer heeft vaak veel randapparatuur. Koppel deze aan een stekkerdoos met schakelaar.en zet zo alles na gebruik met energieverbruik. n druk op de knop uit. Sluipstroom. Een computer die op het lichtnet aangesloten is verbruikt sluipstroom. Dit geldt ook voor de adapter van een laptop. De makkelijkste manier om dit tegen te gaan is een stekkerdoos met schakelaar te gebruiken. Hierdoor weet je zeker dat er gen ongewenst energieverlies plaats vindt. Snel stand-by. Laat de computer zo snel mogelijk op stand-by over gaan als u even weggaat. Je kunt dit in de instellingen zelf aanpassen onder het kopje "energiebeheer".

Wassen, drogen en strijken.Wasmachines en drogers worden in veel huishoudens gebruikt. Bij grote gezinnen misschien wel dagelijks. Besparen op deze apparaten begint al bij de aanschaf. Zorg dat je op het energie-label let. Mocht je al in het bezit zijn van deze apparatuur dan zijn er nog genoeg andere manieren om op het elektriciteitsverbruik te besparen. Centrifugeren. Het is verstandig om een was goed te centrifugeren, voordat je het in de droger stopt. Je verkort hiermee de droogtijd van het wasgoed. De droger kun je De ouderwetse waslijn of droogrek: vele malen goedkoper een korter programma laten draaien. Dit bespaart op de lange termijn een hoop ener- dan de energievretende wasdroger gie. Strijk met stoom. De meeste nieuwe strijkijzers hebben een mogelijkheid om met stoom te strijken. Dit werkt sneller en effectiever. Je hoeft minder lang te strijken, waardoor je minder energie verbruikt Reflecterende strijkhoes. Je kunt een reflecterende hoes voor de strijkplank aanschaffen. Deze zorgen ervoor dat je effectiever strijkt. Je verkort de strijkbeurt en bespaart daarmee elektriciteit. Zet de droger in een verwarmde ruimte. Als u een droger in een verwarmde ruimte zet, hoeft deze zelf minder te verwarmen. Hierdoor bespaar je op de elektriciteit. Dit heeft natuurlijk alleen nut als deze ruimte toch al verwarmd wordt. Stel de droger goed af. Sommige drogers hebben een tijdklok en sommige een droogprogramma. Bij een droogprogramma werkt de droger naar een bepaalde vochtigheid toe. Een tijdsklok laat je de droogtijd zelf bepalen. Stel deze tijd nooit te lang in, omdat je dan kans hebt op onnodige droogtijd. Dit is een verspilling van elektriciteit. Droog de was buiten. Bij warm weer droogt de was buiten veel sneller. De was kan binnen een paar uur droog zijn. Het is dan verstandig om de wasdroger niet te gebruiken. Zet de strijkbout uit. Misschien onnodig om te vermelden, maar zet de strijkbout uit als je hem niet gebruikt. Het verwarmen van het element kost relatief veel stroom dus hoe minder dit moet gebeuren, hoe beter. Voller en minder heet wassen! Het is zuiniger als je een volle trommel wast, i.p.v een halfvolle wastrommel. Was kleding die niet te vuil zijn op 30 of 40 graden

i.p.v. op 60 graden. Wassen op 60C kost bijna 2x zo veel elektriciteit als wassen op 40C. Wassen op 90C kost zelfs drie keer zo veel. Je kunt hieruit afleiden dat het opwarmen van water een kostbaar proces is. Het is dus verstandig om zo veel mogelijk op een lage temperatuur te wassen. Tegenwoordig werken de nieuwe wasmiddelen optimaal op 40 graden en is het dus overbodig om je was op een hogere temperatuur te wassen.

Elektrisch kokenElektrisch koken is in het algemeen veel duurder dan koken op gas. Het is dus aan te raden om zo min mogelijk op een elektrisch fornuis te koken. Mocht je geen andere mogelijkheid hebben, door bijvoorbeeld ruimtegebrek,dan zijn er nog genoeg mogelijkheden om verstandig en besparend elektrisch te koken. Platte bodem. Als je een elektrische kookplaat gebruikt, is het belangrijk dat je pannen met een vlakke, onvormbare bodem gebruikt. Deze verdelen de warmte optimaal, waardoor ze het eten sneller en gelijkmatiger bereiden. Magnetrons. Een magnetron is energiezuinig bij het verwarmen van kleine hoeveelheden voedsel. Bij grotere porties zal de bereidingstijd toenemen wat ervoor zorgt dat er veel elektriciteit verbruikt wordt. Sluipstroom bij kookapparatuur. Magnetrons, elektrische ovens en andere apparaten verbruiken in de stand-by stand vaak energie. Dit komt bijvoorbeeld door displays of klokjes. Haal de stekkers uit het stopcontact als je deze niet gebruikt. Je voorkomt zo sluipstroom. Gebruik de restwarmte van de kookplaat. Een elektrische kookplaat blijft, nadat hij uitgeschakeld is, nog een tijdje warm. Je kunt deze warmte gebruiken voor het bereiden van je maaltijd. Schakel de steeds iets eerder uit en je zal op de lange termijn op de energierekening besparen. Koffie zetten. Wist u dat een koffiezetapparaat gemiddeld 73 uur per jaar wordt gebruikt om koffie te een zetten, maar gemiddeld 243 uur per jaar wordt gebruikt om de koffie warm te houden? Deze warmhoud- Koffie warmhouden inveel thermoskan bespaart plaatjes verbruiken erg veel elektriciteit. Een goed alternatief hiervoor is een thermoskan naast het appa- energie raat zetten. De smaak van de koffie blijft hier ook nog eens beter van.

Interessante links op internet: Ga naar zoekmachine Google en voer in essent stopcontact. Klik op de link. Je krijgt een programmaatje te zien waarop je heel eenvoudig jouw besparingen kunt berekenen op apparaten die sluipend stroom verbruiken. www.tipsomtebesparen.nl een handig overzicht met besparende mogelijkheden in en om het huishouden www.milieucentraal.nl alles over energie en milieu in het dagelijks leven. www.ikbenzuinig.nl Deze site is een platform voor iedereen die bewust met zijn geld om wil gaan en dus zuinig, maar goed wil leven, zonder schulden. www.rijkerleven.com Op deze site worden honderden mogelijkheden gegeven om geld te besparen. Het is toch leuk, als je met hetzelfde geld meer kan doen! Sommige tips leveren niet direct veel op, maar vele kleintjes maken een grote. Bewuster omgaan met o.a. gas, water, elektra en brandstof bespaart niet alleen euro's, maar ook het milieu!

Mijn tips voor anderen:

Mijn vragen:

Nieuwe apparatuur is voorzien van het energielabel. Bij de aanschaf van nieuwe apparatuur is het verstandig om naar dat label te kijken. (A is het meest energiezuinig) Een apparaat dat goedkoper is in aanschaf kan je op termijn veel duurder zijn als het meer stroom verbruikt.

CHECKLISTAnders omgaan met stroomVerlichting:Op dit moment heb ik de volgende verlichting thuis: Gloeilampen aantal: Spaarlampen aantal: TL verlichting aantal: Halogeenverlichting aantal: Led-verlichting aantal:in deze ruimte is veel verlichting nodig: O O O O O O O O O O O O O O O O in deze ruimte brand het licht vaak onnodig lang: O O O O O O O O O O O O O O O O door extra aandacht heeft in deze ruimte het ligt deze week minder overbodig gebrand: O O O O O O O O O O O O O O O O

De volgende ruimtes wil ik in de toekomst energiezuiniger verlichten door andere lampen:(vul alleen de ruimtes in die in jouw huis aanwezig zijn)

Woonkamer Keuken Bijkeuken Hal/gang Kelder Overloop Slaapkamer 1 Slaapkamer 2 Slaapkamer 3 Slaapkamer 4 Slaapkamer 5 Zolder Hobbyruimte Berging Garage Buitenverlichting

O ja O ja O ja O ja O ja O ja O ja O ja O ja O ja O ja O ja O ja O ja O ja O ja

O nee O nee O nee O nee O nee O nee O nee O nee O nee O nee O nee O nee O nee O nee O nee O nee

Sluipverbruik: elektriciteit die je nutteloos verbruiktIk heb de volgende apparaten in huis die sluipend stroomgebruiken: Op dit moment schakel ik dit Apparaat na gebruik wel/niet uit O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O wel O wel O wel O wel O wel O wel O wel O wel O wel O wel O wel O wel O wel O wel O wel O wel O wel O wel O wel O wel O wel O wel O niet O niet O niet O niet O niet O niet O niet O niet O niet O niet O niet O niet O niet O niet O niet O niet O niet O niet O niet O niet O niet O niet door extra aandacht heb ik op deze apparaten deze week stroom bespaard O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O

Huishoudelijk:Kruimeldief Combimagnetron Magnetron Vaatwasser Senseo koffiezetapparaat Wasmachine Wasdroger Oplader elektrische tandenborstel Nachtlampje

Audio/TV:Versterker Tuner Cd speler(s) Decoder Satellietontvanger Televisie(s) (standaard) (LCD) Plasma DVD speler(s) Videorecorder Spelcomputer Telefoon oplader(s)

Opladers algemeen

1

CHECKLISTAnders omgaan met stroomSluipverbruik (vervolg)Ik heb de volgende apparaten in huis die sluipend stroomgebruiken: Op dit moment schakel ik dit Apparaat na gebruik wel/niet uit door extra aandacht heb ik op deze apparaten deze week stroom bespaard

Computer:PC (s) Monitor Laptop Luidsprekerset Modem Router Scanner Printer Scanner/printer All in one O O O O O O O O O O wel O wel O wel O wel O wel O wel O wel O wel O wel O niet O niet O niet O niet O niet O niet O niet O niet O niet O O O O O O O O O

Heb je een computer? Ga naar zoekmachine Google. Toets als zoekopdracht Essent Stopcontact in. Klik vervolgens op de link en je kunt zelf heel snel en simpel berekenen hoeveel je bespaart door jouw sluipverbruik te verminderen.

Koelkast en vriezerO Ja O nee mijn koelkast gaat uit tijdens langere afwezigheid Ik ontdooi mijn koelkast regelmatig O Ja O nee Warm voedsel koel ik eerst af voor het in de koelkast gaat O Ja O nee O Ja O nee Bevroren voedsel ontdooi ik in de koelkast Mijn koelkast staat op een goede plaats O Ja O nee O Ja O nee De sluitstrips zijn in goede staat Mijn koelkast heeft 10 cm ventilatieruimte van de muur O Ja O nee O Ja O nee Mijn koelkast is goed afgesteld (7O C) Mijn vriezer is goed afgesteld (-18O C ) O Ja O nee De grootte van mijn koelkast/vriezer past bij mijn situatie O Ja O nee Eten dat niet gekoeld hoeft te worden leg ik niet in de koeling O Ja O nee Ik sluit mijn koelapparaten zo veel mogelijk O Ja O nee ik zorg voor goede ventilatie onder de bodem O Ja O nee

Wassen,drogen, strijkenIk droog mijn was buiten Voor het drogen centrifugeer ik goed Ik strijk met stoom Ik gebruik een reflecterende strijkhoes Ik zet de strijkbout na gebruik uit De wasdroger staat in een verwarmde ruimte De wasdroger is goed afgesteld Ik was zoveel mogelijk met een volle trommel Ik was bij lagere temperaturen O Ja O nee O Ja O nee O Ja O nee O Ja O nee O Ja O nee O Ja O nee O Ja O nee O Ja O nee O Ja O nee

Mijn tips voor anderen:Mijn rondje kijken naar elektragebruik door mijn eigen huis levert de volgende tip(s) voor anderen op:

Elektrisch kokenKan verschillen per huishouden. Op gas koken is veel voordeliger dan elektrisch. Ik gebruik pannen met platte bodem (bij elektrisch koken) O Ja O nee Ik gebruik de restwarmte van de kookplaat (bij elektr. koken) O Ja O nee Grote hoeveelheden warm ik niet op in de magnetron O Ja O nee Ik trek de stekker uit stopcontact van magnetron na gebruik O Ja O nee Ik trek de stekker uit stopcontact van elek. Oven na gebruik O Ja O nee Koffie houd ik warm in een thermoskan ipv met koffiezetapp. O Ja O nee

De volgende elektrische besparingen heb ik gemist in de checklist:

Kleine beetjes:Ik ontkalk regelmatig mijn huish. apparaten Ik stel het vermogen stofzuiger lager af Ik wacht niet tot de stofzuigerzak vol zit Ik bespaar door mijn apparatuur energiebewust te plaatsen Ik gebruik stekkerdozen met schakelaar O Ja O nee O Ja O nee O Ja O nee O Ja O nee O Ja O nee

2

Operatie winkelwagenHoeveel kilometers voedsel liggen er vandaag op jouw bord?De uitvinder van de winkelwagen - een Amerikaanse kruidenier - viel het op dat mensen veel meer kochten in zijn winkel toen hij zijn klanten de service bood van een winkelwagen die veel groter was dan ze nodig hadden voor hun dagelijkse boodschappen. Hij is schatrijk geworden van dit idee. Kennelijk staan veel mensen te weinig stil bij wat ze aanschaffen. Met operatie winkelmandje kijken we deze week hoe we omgaan met voedsel. Vaak kopen we veel meer dan we nodig hebben, en gooien daardoor ook veel overbodig voedsel weg. Ons eetpatroon is de laatste vijftig jaar enorm veranderd. Voedsel komt nu ook uit de hele wereld naar ons toe. Een Granny Smith appel uit Nieuw Zeeland heeft eerst 20000 kilometer gereisd voordat hij in jouw fruitschaal ligt. De Elstar appel heeft maar nauwelijks 100 kilometer afgelegd. Er is in ons deel van de wereld eten in overvloed, je hebt ontzettend veel keuzemogelijkheden en ons eetpatroon is enorm veranderd. We eten niet alleen meer Hollandse pot, maar kunnen Italiaans, Indisch, Turks, Surinaams, en noem maar op maaltijden nuttigen. Ons leefpatroon is ook veranderd. We werken op verschillende tijdstippen, we kunnen eten makkelijker bewaren, we zijn veel drukker geworden en schaffen daarom maaltijden aan die ons tijd besparen, maar die ook vaak veel duurder zijn in plaats van dat we het zelf bereiden. We staan er nog nauwelijks bij stil, maar door bewuster te kijken naar hoe we omgaan met ons voedsel kunnen we veel geld besparen en bovendien vaak ook nog gezonder leven. Hier kun je meer achtergrondinformatie lezen over we omgaan met voedsel. Je krijgt een formulier waarmee je voor jezelf in beeld kunt brengen hoe je omgaat met het voedsel dat je koopt. De uitdagingen van deze week zijn:

Doe de weggooitest: Hoe zorgvuldig ga ik om met voedsel (formulier bijgevoegd) Bereid een smakelijke maaltijd van zo min mogelijk kilometers.(diegene met het minst aantal voedselkilometers wint een leuke prijs)

Leven met de seizoenen:In de loop der tijd is ons eetgedrag ingrijpend veranderd. In vroeger tijden aten we veel meer producten die seizoensgebonden waren en die groeiden in onze eigen omgeving. Soms weten we niet eens meer waar voedsel vandaan komt. (Cocosnoten hangen aan een bountyboom vertelde een jongentje ooit trots) Tegenwoordig organiseren we op school excursies voor kinderen naar een boerderij zodat ze kunnen zien waar de melk vandaan komt. Met moderne technische mogelijkheden en toenemende luxe hebben we een enorme keuzemogelijkheid gekregen aan voedsel en ons bewustzijn voor hoe we met voedsel om-

Slim inkopen bespaart geld!Onderzoekers hebben vastgesteld dat we in Nederland gemiddeld per persoon voor 150 euro per jaar aan voedsel weggooien. we hebben bovendien steeds vaker te maken met een ongezond overgewicht.

"Men moet eten om te leven, niet leven om te eten."Socrates

1

gaan verloren. Zijn we druk dan kopen we half fabricaat of kant en klaar maaltijden of laten het thuis bezorgen. Zijn we maar met drie personen in ons huishouden dan houden we vaak eten over want de voorverpakking houdt daar geen rekening mee, want die gaat meestal uit van twee of vier personen. Hebben we zin in aardbeien dan hoeven we niet meer op het seizoen te wachten omdat ze worden ingevlogen of gekweekt in kassen. Met al dat gemak vergeten we soms dat al die handelingen energie en dus ook geld kosten. Het maakt ons eten dus veel duurder:

Een vegetarir in een Hummer is beter voor het milieu dan een Toyota Priusrijder die elke dag een stukje vlees eetDiederik Samson 2e kamerlid

Als we anders met ons voedsel om zouden gaan dan zou een huishouden van 4 personen 600 euro per jaar moeten kunnen besparen! Als we voedsel anders bereiden en slim seizoensgebonden inkopen kunnen we veel geld besparen. Tips over voedsel:(bron: www.milieucentraal.nl voor uitgebreide tips zie hun website)

1. Wees matig met dierlijke eiwitten (vlees, kaas, vis) In onze voeding zitten eiwitten. Dit zijn stoffen die we nodig hebben. Eiwitten zitten in dierlijke producten, zoals vlees, vis, en kaas. Maar ook in plantaardige producten zoals granen, noten, peulvruchten en soja zitten eiwitten. Het maken van dierlijke producten kost veel meer energie en is dus duurder - dan het maken van plantaardige. Om een dier een kilogram te laten groeien, is 2 tot 5 kilogram plantaardig voer nodig. De hoeveelheid indirecte energie voor dierlijke en plantaardige producten laat dit duidelijk zien. 2. Koop bij voorkeur geen producten die vervoerd zijn met het vliegtuig Bederfelijke producten zoals sla, komkommer, tomaten, boontjes en zacht fruit uit een ander continent worden vaak Wist je dat: per vliegtuig vervoerd. Het vervoer van een kilogram sperPer huishouden gaat er jaarlijks zon 36 kilo zieboontjes uit Kenia (7000 km van Nederland) kost 70 megajoules energie. Dat is vergelijkbaar met twee liter benzine. aan zuivelproducten verloren. 41 Eieren gaan ongebruikt de vuilnisbak in. En we Logisch dat de sperziebonen in de winter zo duur zijn. Bewaargroenten en bewaarfruit worden per boot vervoerd en gooien (per huishouden) zon 17 kilo brood dat kost veel minder energie. Voorbeelden zijn appels, aard- weg, en ook nog eens 13 kilo fruit en 16 kilo appels, bananen of kiwi's. Zie verder: Groente en fruit kogroenten. Voedselverspilling blijkt sterk gepen. neratiegebonden. Volgens Nibud-onderzoek gooien jongeren het meeste eten weg. 3. Eet regelmatig groenten van het seizoen Het is beter om kasgroenten te vermijden vanwege het extra energiegebruik Tussen 19 en 25 jaar is de verspilling zon 180 om de kassen warm te houden. Het energiegebruik kan opeuro per persoon per jaar (een mooie MP3 lopen tot 60 megajoules per kilogram product. Dat is vergespeler). lijkbaar met bijna twee liter benzine. Een kilogram groenten De leeftijdscategorie van 26 tot 45 jaar gooit van de Hollandse volle grond kost slechts 1 tot 5 megajoules 160 euro per jaar weg. energie. Voor een overzicht met kalender zie ook Groente en fruit kopen.In de toekomst vermelden onze producten ook het aantal voedselkilometers.

4. Koop op maat Koop van bederfelijke producten zoals zuivel, vleeswaren en fruit, geen al te grote hoeveelheden. Zo voorkomt u dat u etenswaren moet weggooien omdat ze te lang zijn blijven liggen. In een gemiddeld Nederlands huis-

Tussen 46 en 65 jaar is dat nog maar ruim 125 euro.

Boven de 65 daalt de verspilling zelfs tot ongeveer 30 euro per jaar. Voedselverspilling is niet afhankelijk van inkomen. Rijken gooien net zoveel weg als armen.

2

houden verdwijnt ongeveer 10 procent van het gekochte voedsel onnodig in de vuilnisbak. Dat is maar liefst 51 kilogram voedsel of 125 per persoon per jaar. 5. Bewaar voedingsmiddelen zorgvuldig Zorg voor een overzichtelijke indeling in uw koelkast en voorraadkast. Door een beter zicht op uw voorraad voorkomt u dat de houdbaarheidsdatum van producten verloopt, of producten bederven. Etenswaren blijven het langste goed als u ze bij de juiste temperatuur bewaart. Informatie hierover staat meestal op de verpakking. 6. Kook op maat Ongeveer de helft van het voedsel dat nodeloos wordt weggegooid, bestaat uit maaltijdresten. Koken op maat is d manier om deze verspilling tegen te gaan. Blijven er toch restjes over na de maaltijd, probeer deze dan binnen drie dagen te verwerken in een andere maaltijd. 7. Koop milieuvriendelijk geteelde producten De biologische landbouw gebruikt gegarandeerd geen milieubelastende kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen. De biologische producten zijn herkenbaar aan het EKO-keurmerk (of een gelijkwaardig buitenlands biologisch keurmerk).

Meer informatie:Via de portalsite www.meer-weten-over-eten.nl vind je meer informatie naar talrijke websites over voeding. www.voedingscentrum.nl geeft informatie over onder andere gezond eten en voedselveiligheid. Er zijn een aantal leuke online spelletjes waarbij je o.a. kunt testen of je wel gezond eet of hoeveel je weegt in 2016. kijk ook eens naar de interactieve groente en fruitwijzer ( http://games.voedingscentrum.nl/gruitwijzer/ ) Op www.allesduurzaam.nl/voeding vind je een uitgebreide lijst van verkoopadressen van duurzame producten en informatie over duurzame alternatieven. Verder veel achtergrondinformatie, nieuwe snufjes en tips. Leuk uitstapje? ga eens langs bij ecologische boerderij de Viermarken in Enschede. (Adres: Viermarkenweg 85 7522 LC Enschede openingstijden zie website www.viermarken.nl)

Kalender met Nederlandse seizoensgroenten.Kalender seizoengroentenbloemkool Asperges Venkel Peultjes Rode bieten Snijboon Sperzieboon Spinazie Doperwten Tomaten Tuinbonen Bleekselderij Prei Knolselderij Koolraap Witlof Boerenkool Rode kool Spruiten X X X X X X X 3 X X X X X X Jan Feb Mrt X Apr X X X Mei X X X X X X X X Jun X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Jul X Aug X Sept X Okt X Nov X Dec

Weggooi-test voedingsmiddelengroentenOverige etenswaren en etensresten (bijvoorbeeld soep, saus, patat frites, pannenkoek, wijn, koek, zoutjes, crackers, vegaburgers...)

melk, yoghurt, vla, sap, fris, bier

vlees, vleeswaren, kaas, vis

aardappelen

fruit

brood

pasta, rijst

Dagtotaal overige etenswaar

dag 1

dag 2

dag 3

dag 4

dag 5

dag 6

dag 7

dag 8

dag 9

dag 10

dag 11

dag 12

dag 13

dag 14

totaal (gram)

Ga naar www.milieucentraal.nl (banner voeding, milieu en budget) om met deze totalen een jaarberekening te maken.

Tip: Leg dit boekje met een pen op een plaats in de buurt van de afvalbak.

Wat invullen?U schrijft op hoeveel voedsel u weggooit (ook als het in de GFT-bak gaat!). Het gaat om dingen die eetbaar en/of drinkbaar zijn of zijn geweest, zoals een paar gekookte aardappelen die zijn overgebleven of fruit dat rot is geworden.

Enige richtgetallenDrinken: een kopje is 125 gram, een glas is 150 gram Yoghurt, vla: een schaaltje is 150 gram Vleeswaren: een plakje worst is 15 gram Vlees: een gehaktbal is 100 gram, een karbonade is 150 gram Aardappelen: klein 50 gram, groot 100 gram Fruit: een appel, sinaasappel, peer of banaan is 125 gram; een mandarijn 65 gram Groenten: een portie groenten (3 opscheplepels) is 150 gram Brood: een snee is 35 gram, een half brood 400 gram, een broodje 50 gram Pasta, rijst: 2 opscheplepels is 100 gram

Wat niet invullen?Het gaat niet om oneetbare dingen als schillen, botjes en snijafval. Hele kleine beetjes (bijvoorbeeld een broodkorstje) hoeft u ook niet op te schrijven. Ook koffie en thee hoeft u niet in te vullen.

Hoe invullen? Alles opschrijven te veel moeite?Iedere keer als u of een ander lid van uw huishouden voedsel weggooit, schrijft u of uw huisgenoot op wat en hoeveel dat is. Veel voorkomende producten (melk, vlees, aardappelen, groenten, fruit, brood, pasta en rijst) zijn voorgedrukt. Bijvoorbeeld het weggooien van 200 gram groente noteert u in de kolom groenten. Verder is er een kolom voor overige etenswaren. U kunt de test ook gebruiken om voor n of enkele producten twee weken bij te houden wat u ervan weggooit. Bijvoorbeeld alleen brood; of brood, zuivel en fruit.

Bereken hoeveel geld en energie er per jaar in uw vuilnisbak verdwijntAls u na 14 dagen klaar bent met het invullen van het boekje, kunt u op www.milieucentraal.nl (banner voeding, milieu en budget) berekenen hoeveel u per jaar aan voedsel weggooit, en hoeveel energie en hoeveel geld dat kost.

Wat is het gewicht?U noteert de hoeveelheden in grammen. U schat het gewicht of u gebruikt een keukenweegschaal.

Een leuke uitdaging:Kokkerellen met kilometers!Stel een smakelijke maaltijd samen die zo min mogelijk kilometers heeft gekost. Ja je leest het goed. We kijken bij het gerecht dat jij gaat samenstellen vooral naar het aantal kilometers dat de verschillende ingredinten hebben afgelegd voordat ze in jouw pan terecht komen. Ben jij dol op zelfgemaakte appelmoes van Granny Smith appels? Dan heeft jouw gerecht bij deze uitdaging een heel Een simpele pizza uit de diepvries bevat Hoe lange reis gemaakt want die appels kunnen bijvoor- vaak ingredinten uit vijf werelddelen.ook groter de afstand, hoe hoger meestal beeld uit Nieuw Zeeland komen en dus 20.000 kilo- de transportkosten van voedsel. Vers voedsel dat per vliegtuig wordt ingevlogen (1 % meter hebben afgelegd. van al het voedseltransport)is het duurst,Op al die transporten heb jij als consument die boodschappen doet weinig invloed. Maar het is wel eens leuk om te proberen je maaltijd samenstellen met producten waarvan je weet dat ze dicht bij huis verbouwd worden en niet helemaal over de wereld hebben gezworven. De uitdaging is dus om een smakelijke maaltijd samen te stellen met voedselproducten waarvan jij denkt dat deze niet zo ver hebben hoeven reizen en dus de minste kilometers hebben afgelegd. Voordeel is natuurlijk wel dat je ingredinten van dicht bij huis veel verser en dus meestal ook veel smakelijker zijn.voedsel dat per schip wordt vervoerd is goedkoper(en 100 keer minder vervuilend dan per vliegtuig). In Europa wordt veel voedsel per vrachtwagen getransporteerd. ( 10 keer minder vervuilend dan een vliegtuig) Maar doordat we zo veel vervoeren per vrachtwagen zijn deze wel voor twee derde verantwoordelijk voor de totale CO2 vervuiling die de laatste jaren zoveel aandacht krijgt. In verband met de opwarming van de aarde.

Diegene die een menu (hoofdgerecht en nagerecht) samenstelt met het minste aantal voedselkilometers wint een leuke prijs!Hoe krijg ik dat voor elkaar? Kijk bijvoorbeeld naar de lijst met seizoensgroenten die nu dus vers in de winkel moeten liggen. Misschien heb je wel een kennis met een volkstuin die jou wil helpen. Kijk in winkels goed op de verpakkingen. Bij sommige producten staat de plaats van herkomst vermeld, soms kan de medewerker van de supermarkt je behulpzaam zijn ( bijvoorbeeld van de groenteafdeling) Informeer eens naar een groentepakket bij ecologische boerderij de Viermarken in Enschede. www.viermarken.nl Je kunt ook op internet proberen te achterhalen waar de ingredinten vandaan komen.

Naam Hoofdgerecht:Ingredint Herkomst (land) Geschatte afstand km

Naam Nagerecht:Ingredint Herkomst (land) Geschatte afstand km

Operatie:

Geld als waterVerdien geld met waterbesparingWe staan er nauwelijks bij stil als we de kraan opendraaien, zo gewoon is stromend water in Nederland. Helder, schoon fris water en bovendien lekker. Er zit echter een boeiende wereld achter en daar weet niet iedereen vanaf. Zo leveren Nederlandse drinkwaterbedrijven via een leidingnetwerk van circa 116.000 km (bijna driemaal de aarde rond!) aan 7.456.000 adressen water. Jaarlijks produceren zij bijna 1,2 miljard m (daar kun je zon 480.000 zwembaden mee vullen) schoon en veilig kraanwater, dat 24 uur per dag, 7 dagen per week, overal in Nederland beschikbaar is. Ondanks deze hoeveelheid loont het toch om te kijken hoe je op het waterverbruik kunt besparen. Per persoon gebruiken we gemiddeld 128 liter water per dag. Dat is ongeveer 13 emmers per persoon. Met de uitdaging geld als water gaan we proberen het watergebruik 10% of meer proberen terug te dringen. Bij een huishouden van vier personen 18,7 kubieke meter water per jaar. Op jaarbasis is dat al snel 28,- dat lijkt misschien niet veel, maar er wordt voorspelt dat het verkrijgen van zuiver drinkwater in de toekomst steeds duurder gaat worden. Het is daarom zinvol om naar je watergebruik te kijken.De uitdaging voor deze week is:

Kijk hoe je per persoon in jouw huishouden in een week 10% op je watergebruik kunt besparen. Gebruik daarvoor de checklist(bij een gezin van vier personen is dat ongeveer 37 emmers)

Kranen.Al ons drinkwater komt gewoon uit de kraan stromen. Hierdoor gaan we er waarschijnlijk zo gemakkelijk mee om. Het zal met ons klimaat en omstandigheden waarschijnlijk en gelukkig niet het geval zijn, maar er zijn wel eens oorlogen gevoerd om toegang tot water te krijgen omdat we als mens natuurlijk niet zonder kunnen. Er zijn veel manieren om verantwoord met kraanwater om te gaan. Je kunt onderdelen voor kranen kopen die het verbruik kunnen halveren, denk hierbij aan perlators of doorstroombegrenzers, maar de meest besparende manier blijft toch om op bepaalde momenten de kraan dicht te draaien. Repareer lekkende kranen direct. Een lekkende kraan kan zorgen voor veel waterverspilling. 10 druppels water per minuut, betekent al snel 5 liter water per dag. Herstel een lekkende kraan dus onmiddellijk. Plaats een thermostaatkraan in bad en douche. Thermostaatkranen zijn relatief duur en worden vaak als luxe gezien. Toch kunnen ze je helpen de kosten te drukken. Een thermostaatkraan zorgt ervoor dat je niet onnodig lang naar de juiste temperatuur van het water moet zoeken, waardoor je verspilling vermijd. Doe tijdens het tandenpoetsen de kraan dicht. Veel mensen laten de kraan lopen tijdens het tandenpoetsen. Het schone

"Wij beseffen de waarde van het water pas, wanneer de bron is opgedroogd."1

Thomas Fuller

drinkwater loopt direct het riool in, terwijl het in principe gewoon bruikbaar is. De kraan dicht doen tijdens het poetsen is hierbij een kleine moeite en bespaart je uiteindelijk op de waterkosten. Sensorkranen. Kranen met sensor worden vaak gebruikt in horeca gelegenheden. Ook in huis kun je ze installeren op plekken waar niet vaak water gebruikt wordt (bijvoorbeeld op het toilet). Sensorkranen zorgen ervoor dat er geen onnodig watervlies optreed door kranen die open blijven staan. Monteer perlators of doorstroombegrenzers op de kranen. De perlator zorgt ervoor dat er lucht bij de waterstraal komt. Hierdoor voelt Een Perlator is een mondstuk voor Rekensom doorstroombegrenzer: het aan alsof er een volwaardige straal uit de kranen. Het zorgt ervoor dat er lucht Bespaart jaarlijks 12 m3 gas = 0,66 % bij gein de waterstraal komt, waardoor er kraan komt, terwijl er minder water gebruikt minder water per tijdseenheid gemiddelde huishouding wordt. Een doorstroombegrenzer laat een be- bruikt wordt. De lucht zorgt er tevens Bespaart jaarlijks 24 m3 water = 12,90 % bij perkte hoeveelheid water door, waarbij de wa- voor dat de straal zijn waterdruk behoudt en de straal dus even krachgemiddelde huishouding terdruk gelijk blijft. Dit scheelt vaak een kwart tig blijft. Bespaart jaarlijks = 40,44,tot de helft van de normale hoeveelheid water. Terugverdientijd = 1-2 maanden Met een doorstroombegrenzer op de keuken- en wastafelkraan bespaar je genoeg warm water om de kosten ruimschoots terug te verdienen.

AfwassenDe afwas is een dagelijks terugkerend klusje. De ene persoon heeft er een hekel aan en de andere vindt het juist weer rustgevend. Waar weinig mensen bij stilstaan is dat er tijdens de afwas een hoop drinkwater verbruikt wordt. Vaak onnodig veel zelfs. Met deze tips kun je erop letten dat je ook tijdens de afwas verstandig met het water om gaat. Afwassen met de vaatwasser. Door verstandig met de vaatwasser om te gaan valt er een hoop te besparen: Water verhitten kost veel energie. Mocht de vaat niet al te vuil zijn, laat de vaatwasser dan zo koud mogelijk wassen. Vaatwassers die een Eco-stand hebben doen dit vaak automatisch. Laat de machine draaien als deze vol zit en niet eerder. Sommige vaatwassers verschillende standen voor verschillende volumes, maar het is altijd zo dat n hele vaat minder energie verbruikt dan twee keer een halve. Handmatig voorspoelen heeft bij vaatwassers weinig nut, omdat ze vaak al een spoelstand in hun programma hebben. Veeg de etensresten met de hand weg en laat het spoelen aan de vaatwasser over. Zorg ervoor dat het filter van de vaatwasser goed schoon blijft. Dit zorgt ervoor dat het apparaat optimaal blijft werken. Net als voor wasmachines is er voor vaatwassers een "hot-fill" optie. Hierdoor kun je de machine op de warmwaterleiding aansluiten. Dit bespaart je elektriciteit, omdat het water niet of nauwelijks verwarmd moet worden. Gebruik een half afwasblokje in plaats van een heel blokje. Doorbreek het afwasblokje in de verpakking en haal het er uit. Gebruik alleen een heel blokje bij een erg vuile vaat.

Afwassen met de hand. Als je geen vaatwasser hebt en met de hand de vaat doet, een aantal tips: Was altijd af in een teiltje, je voorkomt dan onnodige verspilling door de kraan te laten stromen. Ook verbruik je veel minder water per afwasbeurt. Als je voor- of naspoelt kun je het beste koud water gebruiken. Dit voorkomt onnodige s

eindverslag lsh compleet

Documents

Transcript of eindverslag lsh compleet