I 91

การฝกสมาธแบบอานาปานสตทมผลตอความเครยดในการทำางานของพนกงานบญชEffect of Anapanasati Meditation Practice on Work Stress of Accountants

ธชกร โบวแดง 1

เบญจวรรณ บณยะประพนธ 2

ราชนย บญธมา 3

บทคดยอ การวจยครงนมวตถประสงคเพอ 1) ศกษาระดบความเครยดในการท�างานของพนกงานบญช 2) เปรยบเทยบระดบความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชกอนและหลงของกลมทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสต3)เปรยบเทยบระดบความเครยดในการท�างานของพนกงานบญช กอนและหลงของกลมทไมไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสต 4) เปรยบเทยบระดบความเครยดในการท�างานของพนกงานบญช ระหวางกลมทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตและพนกงานบญชท ไมไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสต5)เปรยบเทยบความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชหลงจากไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตจ�าแนกตามประสบการณท�างานและลกษณะงานกลมตวอยางทใชในการศกษาวจยคอพนกงานบญชบรษทไมเนอรโกบอลโซลชนจ�ากดและบรษทไมเนอรอนเตอรเนชนแนลจ�ากด(มหาชน)กรงเทพมหานครจ�านวน30คนเครองมอทใชในการวจยคอแบบสอบถามและโปรแกรมการฝกสมาธแบบอานาปานสตสถตทใชในการวเคราะหขอมลประกอบดวยคาความถคารอยละคาเฉลยคาเบยงเบนมาตรฐานการทดสอบคาt-testแบบRelatedและการทดสอบสมมตฐานคาt-testแบบIndependent ผลการวจยพบวาดงน1)ความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชโดยรวมมคาเฉลยอยในระดบปานกลาง2)ความ เครยดในการท�างานของพนกงานบญชทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตในระยะกอนการทดลองมมากกวาระยะหลง การทดลองอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ .01 3) ความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชทไมไดรบการฝกสมาธแบบ อานาปานสตในระยะกอนการทดลองและระยะหลงการทดลองไมแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถต 4) ความเครยดใน การท�างานของพนกงานบญชทไมไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตมมากกวาพนกงานบญชทไดรบการฝกสมาธแบบ อานาปานสตในระยะหลงการทดลองอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ.015)ความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตจ�าแนกตามลกษณะประสบการณท�างานและลกษณะงานไมแตกตางกน

คำาสำาคญ :การฝกสมาธแบบอานาปานสตความเครยดในการท�างานพนกงานบญช

1 นกศกษาปรญญาโทสาขาวชาจตวทยาอตสาหกรรมและองคการคณะศลปศาสตรประยกตมหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ2 ผชวยศาสตราจารยประจ�าภาควชามนษยศาสตรคณะศลปศาสตรประยกตมหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ3 อาจารยพเศษดร.ประจ�าภาควชามนษยศาสตรคณะศลปศาสตรประยกตมหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ

92 I

Abstract Theobjectivesofthisresearchwere:1)tostudythelevelofworkstressofaccountants,2)tocomparetheworkstresslevelofaccountantgroupbetweenbeforeandaftertheAnapanasatimeditationpractice,3) to compare thework stress level of accountant groupbetweenbefore and after non-Anapanasatimeditationpractice,4)tocompareworkstresslevelbetweenAnapanasatimeditationpracticegroupandnon-Anapanasatimediation,5)tocomparethestressintheaccountantgroupaftertheyhadbeenpracticingAnapanasatimeditationclassifiedby theworkexperienceand the jobfields.Thesamplegroup in the studywas30accountantsfromMinorGlobalSolutionCo.,Ltd.andMinor InternationalPublicCo.,Ltd. Datawere collected by questionnaires and the training programof Anapanasatimeditation practice. Descriptivestatisticsasfrequency,averagepercentageandstandardderivationwereused.Relatedt-testandIndependentt-testwereappliedtoanalyzethedata. Theresultsrevealedthat1)theworkstresslevelofaccountantwereatamoderatelevel,2)theworkstresslevelofAnapanasatimeditationpracticegroupbeforethetrialwasmorethanthatofafter trialwithstatisticallysignificance(p=0.01),3)theworkstresslevelofnon-Anapanasatimeditationpracticegroupbeforeandaftertrialswasnotsignificantdifference4)theworkstresslevelofnon-Anapanasatimeditation practice groupwas statistically higher than that of the Anapanasatimeditation practice groupwithstatisticalsignificance(p=0.01),5)theworkstressleveloftheAnapanasatimeditationpracticegroupclassifiedbytheworkexperienceandthejobfieldswasnotstatisticallysignificantdifference.

Keywords : AnapanasatiMeditationPractice,WorkStress,Accountantofficer.

I 93

1. บทนำา ความเปนมาและความสำาคญของปญหา ความเครยดจากการท�างาน หมายถง ปฏกรยา ตอบสนองของรางกายตอสภาพแวดลอมการท�างาน ซงประกอบดวย งานดานจตวทยาสงคม การควบคมหรอ อ�านาจการตดสนใจในงาน และการสนบสนนทางสงคม(ทพากร สายเพชร, 2552) โดยทความเครยดเปนอปสรรค ทคอยรบกวนสขภาพจตใจและรางกาย ความเครยดเกดขนเมอบคลนนตองกระท�าการทฝนระดบความสามารถปกต ผลของความเครยดเปนอนตรายตอตนเองครอบครวสงคมความเครยดเกดขนไดกบทกคนทกเพศและทกวยตงแต เดกเลกหนมสาวผใหญกระทงวยชรา (มรรยาทรจวทย,2548)ความเครยดชวงระยะเวลาสนๆอาจท�าใหการท�างานดขนมประสทธภาพและเรวขนแตหากความเครยดเกดขน เปนระยะเวลานานท�าใหสมรรถภาพความคดดอยและสภาพ รางกายออนแอ จะท�าใหรสกเหนดเหนอยงาย ตดสนใจ ไมได ไมมสมาธท�างานหลงลมและท�าใหเกดอบตเหตตางๆในการท�างานไดงาย(สคนธพนธวรวรรณ,2548) การท�างานของพนกงานในองคการตางๆ ในสถานการณปจจบนน มการแขงขนอยางสงทงภายในและภายนอกองคการ โดยการแขงขนภายนอกองคการนนเปนการแขงขนภายในอตสาหกรรมคอถามจ�านวนคแขงมากการแขงมกรนแรงเสมออกทงการเกดขนของผประกอบการรายใหม การเปลยนแปลงรสนยมของผบรโภคท�าใหเกดอ�านาจการตอรองสงจากผบรโภคหรอการเปลยนแปลงของเทคโนโลย และการแขงขนภายในองคการเปนการแขงขน ในการเตบโตในสายงานของแตละพนกงาน การขดแยงกบเพอนรวมงานหรอแมแตการมปญหาระหวางผบงคบบญชาและผปฏบตงาน อกทงมสงแวดลอมของตวพนกงานใน แตละราย ซงทางดานงานบญชนน พนกงานบญชตองเปน ผมความละเอยดรอบคอบและยงตองมความรความสามารถในการปฏบตงานอยางแทจรงอกดวยนนคอ ตองมความรทางดานบญชอยางแมนย�าและถกตองตามกฎหมายเนองจากขอมลทางบญชนนเปนขอมลทส�าคญมากของทกองคกร โดยผวจยเหนวาวชาชพบญชนบเปนวชาชพหนง ทมความส�าคญและจ�าเปนตอการพฒนา ทงเศรษฐกจและสงคมทงกจการทมงหวงผลก�าไรและกจการทไมมงหวงผลก�าไร ดงนน การปฏบตงานวชาชพจงควรเปนหนาทของผปฏบตงานทมคณสมบตเหมาะสม กรมสขภาพจต(2549)ระบวาเมอเกดความเครยดกลามเนอสวนตางๆของรางกายจะหดเกรงและจตใจจะสบสนวนวาย ดงนนวธการคลายความเครยดสวนใหญจงเนนการ

ผอนคลายกลามเนอ และการท�าจตใจใหสงบเปนหลก ซง วธงายๆสามารถท�าไดดวยตวเองม8วธดงน1)การฝกเกรงกลามเนอและคลายกลามเนอ2)การฝกการหายใจ3)การท�าสมาธเบองตน 4) การใชเทคนคความเงยบ 5) การใชจนตนาการ6)การท�างานศลปะ7)การใชเสยงเพลง8)การใชเทปเสยงคลายความเครยดดวยตวเอง โดยเฉพาะการฝกสมาธนนชวยใหไมคดฟงซาน เมอจตใจแนวแนจะชวยขจดความเครยด ความวตกกงวล ความเศราหมอง เกดปญญา ทคดแกไขปญหาและอปสรรคตางๆ ในชวตไดอยางมสต มเหตผลและยงชวยใหสขภาพรางกายดขนอกดวย วธการฝกสมาธ ถอเปนวธทดทสดวธทหนง ดงเชนพระภาวนาพศาลเถร (2542) กลาววา การท�าสมาธหรอ การฝกสมาธเปนการฝกจตใหมสงรท�าสตใหมสงระลก เมอ จตมสงรสตมสงระลกเราพยายามฝกอบรมบอยๆจนท�าใหเกดความคลองตวท�าใหช�านช�านาญถงขนาดทกสงทกอยาง เปนไปเองโดยอตโนมตแมวาจตยงไมสงบเปนสมาธประกอบดวยองคคอวตกวจารปตสขเอกคคตากตามแตเราจะไดพลงงานทางสต โดยทการฝกปฏบตสมาธ มหลกการ ปฏบตธรรมทแตกตางกน40 วธหนงในนนคอการปฏบตสมาธแบบอานาปานสต คอการก�าหนดลมหายใจเขา-ออกและมค�าภาวนาแตกตางกนไปเปนการท�าสมาธทเรมจากการพจารณาสงตางๆตามความเปนจรง ผวจยมองเหนความส�าคญในการฝกสมาธแบบอานาปานสต เมอพนกงานไดรบการฝกจนกอใหเกดสมาธในการท�างานและท�าใหเกดสตสมปชญญะในงานแลวจะสามารถท�าใหความเครยดในการท�างานมระดบทลดลงเพอใหการท�างานมประสทธภาพและเกดประสทธผลสงสดจากเหตผลดงกลาวน ท�าใหผวจยสนใจทจะศกษาการฝกสมาธแบบ อานาปานสตทมผลตอความเครยดในการท�างานของพนกงานบญช เพอน�าผลทไดไปประยกต และปรบใชในองคการ ใชในการแกปญหา หรอพฒนาองคการใหประสบ ผลส�าเรจทงในดานผลผลตและการพฒนาบคลากรตอไป

2. วตถประสงคของการวจย 2.1 เพอศกษาระดบความเครยดในการท�างานของพนกงานบญช 2.2 เพอเปรยบเทยบระดบความเครยดในการท�างานของพนกงานบญช กอนและหลงของกลมทไดรบ การฝกสมาธแบบอานาปานสต 2.3 เพอเปรยบเทยบระดบความเครยดในการท�างานของพนกงานบญช กอนและหลงของกลมทไมไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสต

94 I

2.4 เพอเปรยบเทยบระดบความเครยดในการท�างานของพนกงานบญช ระหวางกลมทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตและพนกงานบญชทไมไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสต 2.5 เพอเปรยบเทยบความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชหลงจากไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตจ�าแนกตามประสบการณท�างานและลกษณะงาน

3. สมมตฐานการวจย 3.1 พนกงานบญชทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตมระดบความเครยดในการท�างาน ในระยะกอนการทดลองและหลงการทดลองครงท2แตกตางกน 3.2 พนกงานบญชทไมไดรบการฝกอานาปานสต มระดบความเครยดในการท�างาน ในระยะกอนการทดลองและหลงการทดลองครงท2ไมแตกตางกน 3.3 พนกงานบญชทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตและทไมไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตจะมระดบความเครยดในการท�างานแตกตางกน 3.4 พนกงานบญชทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสต ในระยะหลงการทดลองมระดบความเครยดในการท�างานแตกตางกนจ�าแนกตามประสบการณท�างาน และลกษณะงาน 3.4.1 พนกงานบญชทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสต ในระยะหลงการทดลองมระดบความเครยดในการท�างานแตกตางกนจ�าแนกตามประสบการณท�างาน 3.4.2 พนกงานบญชทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสต ในระยะหลงการทดลองมระดบความเครยดในการท�างานแตกตางกนจ�าแนกตามลกษณะงาน

4. วรรณกรรมทเกยวของ 4.1 แนวคดเกยวกบความเครยดในการทำางาน จากการคนควาผวจยพบวาไดมนกวชาการซงไดใหความหมายและแนวคดเกยวกบความเครยดในการท�างาน ไวหลายทานดวยกนอาท กรมอนามยกระทรวงสาธารณสข(2550)ทกลาววาความเครยดในการท�างานหมายถงสภาวะจตใจและรางกายทเปลยนแปลงไป เปนผลจากการทบคคลตองปรบตวตอ สงกระตนหรอสงเราตางๆ ในสงแวดลอมการปฏบตงานทกดดนหรอคกคามใหเกดความทกขความไมสบายใจ ประพนธ (2547) กลาวถง ความเครยดในการ ท�างาน หมายถง สงทมาท�าใหเกดการเปลยนแปลงในชวต ทมผลตอการปฏบตงานซงมทงผลดและผลเสย

มานพ และภารด (2547) กลาววา ความเครยด หมายถง สภาพทางอารมณ (Emotional State) ทไมพง.พอใจทเกดขนเมอมบางสงบางอยางมากระตนหรอมาเรา การกระตนดงกลาวรนแรงพอทจะท�าใหบคคลเกดความ เครยด Robbin (1996) กลาววา ความเครยด หมายถง ผลของความกดดนทเกดขนเมอบคคลไมสามารถท�าตามความตองการของตนเองได การทบคคลตองเผชญกบการ สญเสยสงทปรารถนาบคคลสญเสยโอกาสในการกระท�า บางสงบางอยางและบคคลคดวาสงทสญเสยหรอความปรารถนานนคอสงทมความส�าคญตอตนเอง Warr (1996) กลาวถงความเครยดบคคลมกจะนกภาพไปในทางลบและมความเขาใจผดบางประการเกยวกบความเครยด คอ เขาใจวาความเครยดเปนปฏกรยาทางประสาทแตในความจรงแลวความเครยดคอปฏกรยาตอบสนองทงทางรางกายและจตใจของบคคลตอสถานการณหรอสงแวดลอมทมการเปลยนแปลงไปสภาวะปกตความเครยดเปนประสบการณชวตทไมสามารถหลกเลยงได เพราะความเครยดเปนผลมาจากการทมนษยมปฏสมพนธกบ สงแวดลอม เปนปฏสมพนธทกระตนและตอบสนองซงกนและกน เมอขาดความสมดล จะท�าใหเกดความเครยด ซงสามารถเกดขนไดกบบคคลทกเพศทกวย สงทส�าคญคอ หากบคคลปรบตวใหเขากบการเปลยนแปลงไดความเครยดจะไมเกดขน ซงความเครยดมทงประโยชนและโทษตอ การปฏบตงานความเครยดทเหมาะจะท�าใหชวตมความสข ถาไมเหมาะสมจะท�าใหเปนทกข ขาดประสทธภาพในการท�างานและมผลกระทบตอองคกร จากความหมายดงกลาวผวจยไดก�าหนดความหมายของความเครยดในการท�างาน หมายถง ภาวะอารมณและความรสกของพนกงานบญชทเกดขนเมอตองเผชญกบปญหาหรอความกดดนจากการท�างาน สงเราทมากระตนเกดไดทงจากสงเราภายในและภายนอกตวบคคลท�าใหเกดความรสกไมพอใจ หรอไมสบายใจทตองเผชญกบสงเรา ความรสก ดงกลาวนท�าใหเกดความเปลยนแปลงทงทางรางกาย จตใจและพฤตกรรม ซงผลกระทบจากความเครยดในการท�างานแบง3ดานดงน 1. อาการทางรางกาย(PhysiologicalSymptoms)หมายถง ลกษณะการเปลยนแปลงทางรางกายทสงเกตได ของพนกงานบญช เมอตองเผชญกบความเครยดจากการท�างานจะแสดงออกมาทางรางกายไดแกอาการปวดศรษะปวดเมอยรางกายหวใจเตนแรงและหายใจเรวขนระบบทาง

I 95

เดนอาหารแปรปรวน ระบบขบถายของเสยผดปกต และระบบภมคมกนรางกายผดปกต 2.อาการทางจตใจ(PsychologicalSymptoms)หมายถงลกษณะการเปลยนแปลงทางอารมณและความรสกของพนกงานบญช เมอตองเผชญกบความเครยดจากการท�างานจะแสดงใหเหนทางความรสก ไดแก ความพงพอใจ ในการท�างานลดลง วตกกงวลในการท�างาน และไมมความสามารถควบคมอารมณ 3.อาการทางพฤตกรรม(BehavioralSymptoms)หมายถง ลกษณะการเปลยนแปลงทางพฤตกรรมของพนกงานบญชเมอตองเผชญกบความเครยดจากการท�างานจะแสดงออกมาทางพฤตกรรม ไดแก ประสทธภาพการท�างานลดลงการขาดงานการลาออกนสยในการรบประทานอาหารเปลยนไปและปญหาในการนอนหลบ 4.2 แนวคดเกยวกบสมาธแบบอานาปานสต จากการคนควาผวจยพบวาไดมนกวชาการซงไดใหความหมายและแนวคดเกยวกบสมาธแบบอานาปานสตไวหลายทานดวยกนอาท พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) (2548)กลาว ไววา“Mediation”ม2แบบคอTranquilityMediationเปนการเจรญความสงบ เรยกวาสมถะภาวนากบ InsightMediation การเจรญปญญาทหยงร หยงเหน เรยกวาวปสสนาภาวนา สวนตวสมาธนน กนยมใหใชจ�ากดจ�าเพาะลงไปวา Concentration ซงจะมความหมายชดขน เราจะศกษาอะไร เราจะพจารณาอะไรจตตอง Concentrateหมายความวาตองแนวแน ตองมงแนวแนปกลงไปในสงนนถาไมConcentrateกจะมองเหนเขาใจสงนนไดยากจะไมชดเจนความหมายจงใกลเขามาสมาธนนแปลงายๆวาภาวะทจตตงมนพทธศาสนกชนจ�าแมนทเดยว เชนในองคของ มรรคขอสมมาสมาธ เราแปลกนวาจตตงมนชอบ จตตงมนหมายความวาจตเรยบสม�าเสมอจบอยกบสงใดกมนคงอยกบสงนนแลวเดนเรยบไมวอกแวกไมฟงซานไมกระสบกระสายไมกระวนกระวายจตอยตวลงตวแนวแนถาจะพจารณาคดเรองอะไรกอยกบสงนนสงเดยวสงอนเขามาแทรกมากวน ไมไดอยางนเรยกวา“สมาธ” พระมหาสรยนต (2555)ไดสรปวาความมอารมณเปนอนเดยวคอมจตแนวแนอยในอารมณอนเดยวความมใจตงมนมจตก�าหนดแนวแนอยในสงใดสงหนงโดยเฉพาะเชนมสมาธในการอานหนงสอ มจตแนวแนอยกบขอความในหนงสอสมาธจงเปนความตงมนอยในเรองทตองการใหตงไวเพยงเรองเดยวการทจตไมฟงซานยดมนในอารมณหรอวตถ

(ในกรณเพงกสณ)อยางสม�าเสมอจะเปนจตทองอาจควรแกการงานทงหลายเปนอยางยง พทธทาสภกข(2548)กลาววาส�าหรบค�าวา“อานาปานสต”ทแปลกนอยเปนพวกใหญๆม2อยางอยางหนงแปลวาสตก�าหนดลมหายใจเขาออกนแปลกนทวไปกระทงในตางประเทศอกอยางหนงอานาปานสตแปลวาสตก�าหนดทธรรมอยางใดอยางหนงอยทกลมหายใจทเขาออก มทนา (2553) ไดสรปวา สมาธแบบอานาปานสตหมายถง การฝกจตใหนง อยในภาวะทสงบเปนอนเดยว เปนไปไดทงสมถะ และวปสสนาภาวนา ทงนขนอยกบ ขนตอนในการฝกจตทมความละเอยด และมจดประสงค ทแตกตางกนออกไป ถาตองการฝกเฉพาะเพอใหจตสงบ กเปนสมาธแบบสมถะ แตถาตองการฝกสมาธเพอพฒนา ไปสการอบรมปญญา เพอใหเกดความร แจงตามความ เปนจรงของธรรมชาตกเปนสมาธแบบวปสสนา ฐตนาฎ (2547) ไดสรปวา วธการฝกความตงมน ของจตวธหนง ซงท�าใหบคคลร สกตวโดยการก�าหนด ลมหายใจเขาออกอยางตอเนอง จากความหมายและจากการคนควาขอมล ผวจยจงใหความหมายสมาธแบบอานาปานสตหมายถงสภาวะของจตทตงมนแนวแนอยกบลมหายใจโดยพงระลกถงลมหายใจเขาและลมหายใจออก ชลพร (2542) กลาววา สมาธนนมประโยชนทง ในสถาบนการเรยนการศกษาการท�างานและการด�ารงชวตประจ�าวนโดยการใหเกดความสขความจ�าทดขนการมสตไมเครยดลดความขดแยงในสงคมรวมทงสงเสรมใหมจตใจทละเอยด ซงเปนผลท�าใหบคคลสามารถด�ารงชวตอยใน สงคมไดอยางมความสข สนนทา (2540) ไดศกษาผลของสมาธนน พบวา มผลในการพฒนาระดบจตส�านกใหสงขน เหนอกวาคนธรรมดาและมผลตอสรระวทยาของระบบประสาทอนสงผล กระทบตอระบบอนๆ ของรางกายน ขณะฝกสมาธรางกาย มการใชออกซเจนลดลงกวาขณะทหลบในเวลากลางคน ถงรอยละ 20 มการเผาผลาญของรางกายลดลงมากกวา เมออยในระยะพกมการท�างานของหวใจลดลงถงรอยละ 25 จากภาวะปกต และคลนสมองมการตนตวในระยะพก มการท�างานของระบบประสาทอตโนมตเปลยนแปลงมผล ท�าใหนอรอพเนฟฟรน (Norepinephrine) ลดลง ซงม ความเกยวกบระดบแลกเตทในเลอดเพราะอพเนฟฟรน เปนตวกระตนใหกลามเนอและกระดกผลตแลคเตทในรางกาย การทนอรอพเนฟฟรนลดลง จงท�าใหระดบ

96 I

แลกเตทในเลอดลดลงเปนผลใหระดบความวตกกงวลของผปวยลดลงดวย

5. วธการวจย 5.1 ประชากรและกลมตวอยาง ประชากรทใชในการวจยคอพนกงานบญชของบรษทไมเนอรโกบอลโซลชนจ�ากดจ�านวน25คนและบรษทไมเนอรอนเตอรเนชนแนลจ�ากด(มหาชน)จ�านวน172คนรวมเปนจ�านวน197คน(ขอมลณวนท15พฤศจกายน2556) ผวจยก�าหนดขนาดของกลมตวอยางโดยใชวธการเลอกตวอยางแบบเจาะจง(PurposiveSampling)เพอเลอกศกษากลมตวอยางทเปนพนกงานบญชและมความสมครใจเขารวมการทดลองจากนนแบงเปนกลมทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตจ�านวน30คนและเปนกลมทไมไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตจ�านวน30คน 5.2 เครองมอทใชในการวจย เครองมอในการเกบรวบรวมขอมล โดยแบงเครองมอเปน2สวนประกอบดวย สวนท1แบบสอบถามโดยแบงเปน2ตอนคอ ตอนท1แบบสอบถามลกษณะสวนบคคลจ�านวน7ขอประกอบดวยเพศอายสถานภาพสมรสรายไดวฒการศกษาประสบการณในการท�างานและลกษณะงาน ตอนท2แบบสอบถามเกยวกบความเครยดจากการท�างาน จ�านวน 37 ขอ แบบสอบถามมลกษณะเปนมาตรประมาณคา(RatingScale)แบงออกเปน3ดานไดแกดานอาการทางรางกาย จ�านวน 16 ขอ ดานอาการทางจตใจจ�านวน11ขอและดานอาการทางพฤตกรรมจ�านวน10ขอซงมค�าตอบใหเลอก5ระดบตงแตมากทสดจนถงนอยทสดและมคาความเชอมนเทากบ .9310 และคาอ�านาจจ�าแนก1.246-.7882 5.3 การวเคราะหขอมล คาความถ (Frequency) และคาสถตร อยละ(Percentage)ใชในการวเคราะหและน�าเสนอขอมลเกยวกบลกษณะสวนบคคลของกลมตวอยาง ไดแก เพศ อายสถานภาพสมรสรายไดวฒการศกษาประสบการณในการท�างานและลกษณะงาน

คาเฉลย (Mean) และคาเบยงเบนมาตรฐาน(StandardDeviation) ใชในการวเคราะหอธบายถงระดบความเครยดในการท�างานของพนกงานบญช การทดสอบสมมตฐานของกลมตวอยาง 2 กลมทสมพนธกน (Related t-test) ใชวเคราะหขอมลระยะหลงการทดลองพนกงานบญชทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตจะมระดบความเครยดจากการท�างานแตกตางกบระยะกอนการทดลอง และวเคราะหขอมลระยะหลงการทดลองพนกงานบญชทไมไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตจะมระดบความเครยดจากการท�างานแตกตางกบระยะกอน การทดลอง การทดสอบสมมตฐานของกลมตวอยาง 2 กลมท ไมสมพนธกน (t-test Independent) ใชวเคราะหขอมลเปรยบเทยบดานระดบความเครยดของพนกงานบญชท ไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสต กบพนกงานบญชท ไมไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสต และพนกงานบญช ทมประสบการณการท�างาน และลกษณะงานแตกตางกน ทผานการฝกสมาธแบบอานาปานสตจะมความเครยดจากการท�างานแตกตางกนกบระยะกอนการทดลอง 5.4 ตวแปรทใชในการศกษา ตวแปรจดกระท�าคอการฝกสมาธแบบอานาปานสต ตวแปรตามคอ 1.ความเครยดในการท�างาน 1.1 อาการทางรางกาย 1.2 อาการทางจตใจ 1.3 อาการทางพฤตกรรม ตวแปรมอเดอรเรเตอร คอ ประสบการณในการท�างานและลกษณะงาน

6. ผลการวเคราะหขอมลและการอภปรายผลตามสมมตฐานการวจย 6.1 ผลการวเคราะหขอมลเกยวกบความเครยดในการทำางานของพนกงานบญชทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสต

I 97

จากตารางท1ผลการวเคราะหพบวาขอมลเกยวกบความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชทไดรบการ ฝกสมาธแบบอานาปานสตกอนการทดลองโดยรวมอยในระดบปานกลาง( =3.15,SD=1.48)เมอพจารณาเปนรายดานพบวาดานทมคาเฉลยอนดบหนง คอ อาการทาง จตใจ( =3.21,SD=0.85)รองลงมาคออาการทางรางกาย( =3.15,SD=0.48)โดยดานทมคาเฉลยอนดบสดทายคออาการทางพฤตกรรม( =3.10,SD=0.62) ความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชท ไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตทดสอบหลงการทดลองครงท1โดยรวมอยในระดบปานกลาง( =3.00,SD=0.48) เมอพจารณาเปนรายดานพบวาดานทมคาเฉลย

อนดบหนงคออาการทางพฤตกรรม( =3.07,SD=0.60)รองลงมาคออาการทางจตใจ( =3.01,SD=0.71)โดยดานทมคาเฉลยอนดบสดทายคออาการทางรางกาย( =2.95,SD=0.42) ความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตทดสอบหลงการทดลองครงท2โดยรวมอยในระดบปานกลาง( =2.50,SD=0.31)เมอพจารณาเปนรายดานพบวาดานทมคาเฉลยอนดบหนง คออาการทางพฤตกรรม( =2.53,SD=0.38)รองลงมาคออาการทางรางกาย ( = 2.49, SD = 0.42) โดยดานทม คาเฉลยอนดบสดทายคออาการทางจตใจ( =2.47,SD=0.49)

ตารางท 1 ผลการวเคราะหระดบความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสต

ความเครยดในการท�างาน SD ระดบ

กอนการทดลอง

1.อาการทางรางกาย 3.15 0.48 ปานกลาง

2.อาการทางจตใจ 3.21 0.85 ปานกลาง

3.อาการทางพฤตกรรม 3.10 0.62 ปานกลาง

รวม 3.15 1.48 ปานกลาง

การทดสอบหลงการทดลองครงท1

1.อาการทางรางกาย 2.95 0.42 ปานกลาง

2.อาการทางจตใจ 3.01 0.71 ปานกลาง

3.อาการทางพฤตกรรม 3.07 0.60 ปานกลาง

รวม 3.00 0.43 ปานกลาง

การทดสอบหลงการทดลองครงท2

1.อาการทางรางกาย 2.49 0.42 ปานกลาง

2.อาการทางจตใจ 2.47 0.49 ปานกลาง

3.อาการทางพฤตกรรม 2.53 0.38 ปานกลาง

รวม 2.50 0.31 ปานกลาง

98 I

จากตารางท2ผลการวเคราะหพบวาขอมลเกยวกบความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชทไมไดรบการ ฝกสมาธแบบอานาปานสตกอนการทดลองโดยรวมอยในระดบปานกลาง( =2.93,SD=0.41)เมอพจารณาเปนรายดานพบวาดานทมคาเฉลยอนดบหนง คอ อาการทางรางกาย( =3.01,SD=0.58)รองลงมาคออาการทางจตใจ ( =2.98, SD=0.52) โดยดานทมคาเฉลยอนดบสดทายคออาการทางพฤตกรรม( =2.77,SD=0.47) ความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชทไมไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตทดสอบหลงการทดลอง ครงท 1 โดยรวมอยในระดบปานกลาง ( = 2.99, SD=0.25) เมอพจารณาเปนรายดานพบวาดานทมคาเฉลย อนดบหนงคออาการทางรางกาย( =3.05,SD=0.52)รองลงมาคอ อาการทางจตใจ ( = 2.98, SD = 0.42) โดยดานทมคาเฉลยอนดบสดทายคออาการทางพฤตกรรม

( =2.91,SD=0.27) ความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชทไมไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตทดสอบหลงการทดลอง ครงท 2 โดยรวมอยในระดบปานกลาง ( = 3.00, SD=0.25) เมอพจารณาเปนรายดานพบวาดานทมคาเฉลย อนดบหนงคออาการทางรางกาย( =3.12,SD=0.35)รองลงมาคอ อาการทางจตใจ ( = 2.96, SD = 0.45) โดยดานทมคาเฉลยอนดบสดทายคออาการทางพฤตกรรม( =2.85,SD=0.25) 6.3 ผลการทดสอบสมมตฐานการวจยและอภปรายผลการวจย 6.3.1 สมมตฐานท 1 พนกงานบญชทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตมระดบความเครยดในการท�างาน ในระยะกอนการทดลองและหลงการทดลองแตกตางกน

ตารางท 2 ผลการวเคราะหระดบความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชทไมไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสต

ความเครยดในการท�างาน SD ระดบ

กอนการทดลอง

1.อาการทางรางกาย 3.01 0.58 ปานกลาง

2.อาการทางจตใจ 2.98 0.52 ปานกลาง

3.อาการทางพฤตกรรม 2.77 0.47 ปานกลาง

รวม 2.93 0.41 ปานกลาง

การทดสอบหลงการทดลองครงท1

1.อาการทางรางกาย 3.05 0.52 ปานกลาง

2.อาการทางจตใจ 2.98 0.40 ปานกลาง

3.อาการทางพฤตกรรม 2.91 0.27 ปานกลาง

รวม 2.99 0.25 ปานกลาง

การทดสอบหลงการทดลองครงท2

1.อาการทางรางกาย 3.12 0.35 ปานกลาง

2.อาการทางจตใจ 2.96 0.45 ปานกลาง

3.อาการทางพฤตกรรม 2.85 0.63 ปานกลาง

รวม 3.00 0.25 ปานกลาง

6.2 ผลการวเคราะหขอมลเกยวกบความเครยดในการทำางานของพนกงานบญชทไมไดรบการฝกสมาธแบบ อานาปานสต

I 99

จากตารางท3ผลการวจยพบวาความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชในระยะกอนการทดลองมมากกวาระยะหลงการทดลองอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ.01**(p=.000)ดงนนผลการวจยสอดคลองกบสมมตฐานผลวจยนมความสอดคลองกบงานวจยของวระศกดพงศพรยะไมตร(2553)พบวา การฝกสมาธแบบอานาปานสตและการดแล

ตนเองทบานทมสวนชวยลดความเครยดในผสงอาย โรค ความดนโลหตสงชนดไมทราบสาเหต 6.3.2 สมมตฐานท 2 พนกงานบญชทไมไดรบการฝกอานาปานสตมระดบความเครยดในการท�างาน ในระยะกอนการทดลองและหลงการทดลองไมแตกตางกน

ตารางท 3 การเปรยบเทยบความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสต

ความเครยดในการท�างาน กลมทดลอง

SD t p

กอนการทดลอง 3.15 0.56 5.789** .000หลงการทดลอง 2.47 0.28

**มนยส�าคญทางสถตทระดบ.01

ตารางท 5 การเปรยบเทยบความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชทไมไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสต และไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสต

ความเครยดในการท�างาน การทดลอง

SD t p

ไมไดรบการฝกสมาธ 2.99 0.25 5.569** .000ไดรบการฝกสมาธ 3.00 0.43

**มนยส�าคญทางสถตทระดบ.01

ตารางท 4 การเปรยบเทยบความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชทไมไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสต

ความเครยดในการท�างาน กลมทดลอง

SD t p

กอนการทดลอง 2.93 0.41 -1.908 0.077หลงการทดลอง 3.01 0.29

จากตารางท4ผลการวจยพบวาพบวาความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชในระยะกอนการทดลอง และระยะหลงการทดลองผานไป2สปดาหนนไมแตกตางกนดงนนผลการวจยเปนไปตามสมมตฐานทตงไว ผลวจยนสอดคลองกบแนวคดของพระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต)(2551) อธบายถงประโยชนของอานาปานสตทใชในชวต

ประจ�าวน ชวยท�าใหจตใจผอนคลายหายเครยด เกดความสงบ หายกระวนกระวาย ยงหยดจากความกลดกลมวตกกงวลเปนเครองพกผอนกายใหใจสบายและมความสข 6.3.3 สมมตฐานท 3 พนกงานบญชทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตและทไมไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตจะมระดบความเครยดในการท�างานแตกตางกน

100 I

จากตารางท 5 ผลการวจยพบวา ความเครยดใน การท�างานของพนกงานบญชทไมไดรบการฝกสมาธแบบ อานาปานสตมมากกวาพนกงานบญชทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตในระยะหลงการทดลองอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ.01ดงนนผลการวจยเปนไปตามสมมตฐานทตงไว ผลวจยนมความสอดคลองกบงานวจยของ พนดา ชเวช (2551) ทไดระบวา ความกาวราวในกลมทฝกสมาธ แบบอานาปานสต มแนวโนมลดต�าลงกวากลมทไมไดฝกสอดคลองกบงานวจยของ มาลย แสงวไลสาธร (2546)

พบวา ผสงอายทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตและกลมสวดมนตสามารถหลบไดมากกวากลมผสงอายทไดรบบรการตามปกตของโรงพยาบาลในระยะหลงการทดลอง และระยะตดตามผล 6.3.4 สมมตฐานท 4 พนกงานบญชทไดรบการ ฝกสมาธแบบอานาปานสต ในระยะหลงการทดลองม ระดบความเครยดในการท�างานแตกตางกนจ�าแนกตามประสบการณท�างานและลกษณะงาน

ตารางท 6 การเปรยบเทยบความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตระยะ หลงการทดลองจ�าแนกตามลกษณะประสบการณท�างาน

ความเครยดในการท�างาน การทดลอง

SD t p

ต�ากวา1ปถง5ป 2.52 0.29 1.029 0.3296ปขนไป 2.37 0.25

ตารางท 7 การเปรยบเทยบความเครยดในการทำางานของพนกงานบญชทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสต จ�าแนกตามลกษณะงานทไดรบ

ความเครยดในการท�างาน การทดลอง

SD t p

บญชเจาหน-บญชลกหน 2.55 0.28 0.904 0.385บญชแยกประเภท-อนๆ 2.42 0.28

จากตารางท6ผลการวจยพบวาความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชทมประสบการณท�างานต�ากวา1ปถง5ปทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตไมแตกตางกบพนกงานบญชทมประสบการณท�างาน6ปขนไปทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตในระยะหลงการทดลอง ดงนน ผลการวจยไมเปนไปตามสมมตฐานทตงไว ซงผลวจยนไดสอดคลองกบผลการวจยของ เจษฎา คงามมาก (2555)

พบวา อาจารยมหาวทยาลยของรฐสวนใหญมความเครยด ในการท�างานในระดบต�าถงปานกลาง ขณะทความแตกตางของเพศ อาย ระดบการศกษา รายไดตอเดอน สถานภาพสมรส สถานภาพภายในสถาบนอดมศกษา ประเภทมหาวทยาลยรฐกลมวชาต�าแหนงทางวชาการอายงานและจ�านวนชวโมงการท�างานสอนตอสปดาหพบวาไมมนยส�าคญทางสถต

จากตารางท7ผลการวจยพบวาความเครยดในการท�างานของพนกงานบญชเจาหน-บญชลกหนทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตไมแตกตางกบพนกงานบญชแยกประเภท-อนๆทไดรบการฝกสมาธแบบอานาปานสตในระยะหลงการทดลอง ดงนนผลการวจยไมเปนไปตามสมมตฐาน ทตงไว ซงผลวจยนไดสอดคลองกบผลงานวจยของ โสภตา

ศรเกต(2554)พบวาพนกงานทมต�าแหนงงานตางกนมความ เครยดในการท�างานไมแตกตางกน

7. ขอเสนอแนะจากการวจย 7.1 องคควรมการสนบสนนการฝกสมาธแบบอานาปานสตแกพนกงานบญชโดยใชชวงเวลามากกวา 10 วนท�าการขน เนองจากผลการทดลองพบวาเมอพนกงานบญช

I 101

เมอผานการฝกสมาธ10วนท�าการแลวนนมระดบความเครยด ในการท�างานลดลงแตกตางกบชวงกอนการทดลอง 7.2 องคการควรสนบสนนการฝกสมาธแบบอานาปานสตในระยะเวลา 10 วนท�าการ ซงจากผลการทดลอง พบวาสามารถชวยลดอาการจากความเครยดในการท�างาน ทแสดงออกทางรางกาย เชน การปวดศรษะขางเดยว จากเดม ( = 3.27) เปน ( = 2.33) การอยากอาเจยน จากเดม( =2.93)เปน( =2.27)ระบบขบถายผดปกตจากเดม( =3.13)เปน( =2.33)การมกลนตวจากเดม( = 2.40) เปน ( = 2.13) ใหอาการนนทเลาลงหรอ หายขาดได 7.3 องคการควรสนบสนนการฝกสมาธแบบอานาปานสตในระยะเวลา10วนท�าการซงผลการทดลองพบวาสามารถชวยลดอาการจากความเครยดในการท�างานทแสดงออกทางจตใจเชนการไมไววางใจผอนเมอตองรวมงานกนจากเดม( =2.80)เปน( =2.13)รสกเศราเมอท�างานจากเดม( =2.87)เปน( =2.07)ใหรสกนอยลง 7.4 องคการควรสนบสนนการฝกสมาธแบบอานาปานสตในระยะเวลา10วนท�าการซงผลการทดลองพบวาสามารถชวยลดอาการจากความเครยดในการท�างานทแสดงออกทางพฤตกรรมเชนการท�างานไมทนเวลาจากเดม( =3.20)เปน( =2.33)การไมอยากรบประทานอาหารจากเดม( =2.60)เปน( =2.20)ใหดขน

8. ขอเสนอแนะในการทำาวจยครงตอไป 8.1 ควรศกษาเปรยบเทยบผลของการฝกสมาธแบบอานาปานสต กบรปแบบการลดความเครยดในรปแบบอนเชนการใหค�าปรกษาแบบกลมแบบผอนคลายกลามเนอแบบกาวหนาเปนตนกบพนกงานบญช 8.2 ควรท�าการศกษาผลของการฝกสมาธแบบ อานาปานสตในพนกงานประเภทอนๆในองคการ 8.3 ควรมการศกษาวธการฝกสมาธในรปแบบอนๆเชนสมาธหมนการเดนจงกรมเปนตนเพอเปนแนวทางในการลดความเครยดในการท�างาน 8.4 ควรมการศกษาเพมเตมในระดบการฝกสมาธแบบอานาปานสตในหมวด กายานปสสนาสตปฏฐาน (สต พจารณากาย)ใหครบทง4ขนคอปชานาตขนท1ปชานาต ขนท2ปฏสงเวทและปสสมภยะ 8.5 ควรมการศกษาตวแปรมอเดอรเรเตอรทแตกตางจากประสบการณท�างานและลกษณะงานทไดรบ

9. กตตกรรมประกาศ งานวจยในครงนไดรบทนสนบสนนบางสวนจากทนอดหนนการวจยเพอท�าวทยานพนธส�าหรบนกศกษาระดบบณฑตศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ

10. เอกสารอางอง ภาษาไทย กรมสขภาพจต. (2549).บทความดานสขภาพจตและจตเวช. จาก http://www.dmh.go.th/news/view.asp?id=1012,.สบคนเมอ17มกราคม2557. กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. (2550).ทรพยากรดานสขภาพจต. (ออนไลน). เจษฎา คงามมาก. (2555).ความเครยดในการทำางานของอาจารยมหาวทยาลยรฐ. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต คณะสถตประยกต สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร. ชลพร ศรไชยวาน. (2542). เปรยบเทยบผลการ ใหคำาปรกษาแบบกลมและการฝกสมาธแบบอานาปานสตทมตอความพงพอใจในชวตผสงอาย. วทยานพนธการศกษามหาบณฑตสาขาวชาจตวทยาการแนะแนวบณฑตวทยาลยมหาวทยาลยบรพา. ฐตนาฎ เหลองออน. (2547). ผลของการใหคำาปรกษากลมทฤษฎพจารณาเหตผล อารมณ และพฤตกรรม และการฝกสมาธแบบอานาปานสต เพอพฒนาฉนทะในการเรยนของนกเรยนชนมธยมศกษาปท 4. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาจตวทยาการใหค�าปรกษาบณฑตวทยาลยมหาวทยาลยบรพา. ทพากร สายเพชร. (2552).ความเครยดจากการทำางานและภาวะสขภาพของพยาบาลวชาชพสงกดสำานกงานปลดกระทรวง กระทรวงสาธารณสข จงหวดนครนายก ประเทศไทย. วทยานพนธ วทยาศาสตรมหาบณฑต (สาธารณสขศาสตร) สาขาวชาเอกพยาบาลสาธารณสขมหาวทยาลยมหดล. ประพนธ ปลมภานภทร. (2547). ความเครยด (ออนไลน). จากhttp://www.siamhealth.net/Disease/neuro/phy/stress/stree.html.. พนดาชเวช.(2551).ผลของการฝกสมาธแบบอานาปานสตทมตอความกาวราวในการเลนกฬาระดบเยาวชน. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาวทยาศาสตรการออกก�าลงกายและการกฬาบณฑตวทยาลยมหาวทยาลยบรพา.

102 I

พระธรรมปฎก(ประยทธปยตโต).(2551).คตธรรมแหงชวต. กรงเทพฯ:กลมพทธรกษธรรม. พระพรหมคณาภรณ (ประยทธ ปยตโต). (2548).คมอชวต. ธรรมสภาและสถาบนบนลอธรรม. พระภาวนาวศาลเถร. (2542).สมาธ : การเจรญสมาธเพอทำาใหเกดปญญา. กรงเทพฯ:ธรรมสภา. พระมหาสรยนตสตตะยากมภ.(2555).ผลของการฝกสมาธแบบอานาปานสตทมผลตอพฤตกรรมการตงใจเรยนของนกเรยนชนมธยมศกษาปท 3 โรงเรยนวดปทมวนาราม กรงเทพมหานคร.สารนพนธการศกษามหาบณฑตสาขาจตวทยาการแนะแนวบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. พทธทาสภกข. (2548). วธฝกสมาธวปสสนา. กรงเทพฯ:ส�านกพมพอรณวทยา. มทนา ไชยกมาร. (2553). ผลการฝกสมาธ (ไตรสกขา) ในกลมสาระการเรยนรวชาภาษาองกฤษ เรอง ทกษะการอานคำาศพทภาษาองกฤษ นกเรยนชนมธยมศกษาปท 5. วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑตสาขาหลกสตรและการสอน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน. มานพชนลและภารดบตรศกดศร.(2547).จตวทยาอตสาหกรรมและองคการเบองตน. กรงเทพมหานคร : ภาควชามนษยศาสตร คณะศลปศาสตรประยกต สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ. มาลยแสงวไลสาธร.(2546). ผลของการฝกสมาธแบบอานาปานสต และการสวดมนต ตอการนอนไมหลบ ในผสงอาย. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาจตวทยาการใหค�าปรกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา,. มรรยาทรจวทย.(2548).การจดการความเครยดเพอสรางเสรมสขภาพจต. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร. วระศกดพงศพรยะไมตร.(2553).ผลการฝกสมาธแบบอานาปานสตและการดแลตนเองทบานทมผลตอความเครยดในผสงอายทเปนโรคความดนโลหตสง ชนด ไมทราบสาเหต.วทยานพนธสาธารณสขศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาการจดการระบบสขภาพ บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยมหาสารคาม. สคนธพนธ วรวรรณ. (2548).พชตความเครยด ดวยวธธรรมชาต. กรงเทพมหานคร:บรษทแบรพบลชชงจ�ากด.

สนนทากระจางแดน.(2540). ผลของการทำาสมาธชนดอานาปานสตแบบผอนคลายในการลดความเครยดและความดนโลหตในผปวยโรคความดนโลหตสงโดย ไมทราบสาเหต. วทยานพนธปรญญาสาธารณสขศาสตร มหาบณฑต, สาขาวชาเอกพยาบาลสาธารณสข บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยมหดล. โสภตาศรเกต. (2554).การศกษาความเครยดในการทำางานของพนกงานรบจดทำาเงนเดอน.งานนพนธการจดการมหาบณฑต สาขาวชาการจดการทรพยากรมนษยคณะการจดการและการทองเทยวมหาวทยาลยบรพา. ภาษาองกฤษ Robbin,S.D.,(1996).Organizational Behavior: Concepts, Controversies and Applications. 7thed.NewJersey:Prentice-HallInternationalInc.,. Warr,P.,(1996).Psychology at Work.4thed.London:PenguinBooks.