Een onderzoek naar

Een onderzoek naar:

Genetisch Gemodificeerde Katoen

Duurzaamheid versus Genetisch Gemodificeerde Katoen In hoeverre is genetisch gemodificeerde katoen duurzaam?

Amsterdam Fashion Institute Fashion & Management

Afstudeeronderzoek

Door: Thea van der Salm Haarlem, mei, 2011

AMFI Begeleider: Jan de Vries

Verklaring: Eigenwerk

Afstudeeronderzoek Genetisch Gemodificeerde Katoen mei 2011

3

Voorwoord

Dit afstudeeronderzoek is geschreven naar aanleiding van mijn studie Fashion & Management

aan het Amsterdam Fashion Institute.

In dit rapport doe ik onderzoek naar de duurzaamheid van genetisch gemodificeerde katoen.

Dit onderzoek heb ik gedaan aan de hand van de drie duurzaamheidaspecten People, Planet,

Profit. Er zal tenslotte een toekomstbeeld geschetst worden van het gebruik van genetisch

gemodificeerde katoen.

Dit vraagstuk is tot stand gekomen na het lezen van een artikel in mei 2010 in het NRC

Handelsblad met als titel Genkatoen en de strijd om het Indiase platteland. In dit artikel stond

dat 90% van alle katoenboeren in India al genetisch gemodificeerde katoenzaden koopt. Dit

verbaasde mij en ik vroeg me af of dit de toekomst in de mode-industrie zou kunnen zijn.

Duurzaamheid speelt een grote rol in de mode-industrie en in de toekomst zal de vraag naar

duurzame mode steeds groter worden.

Dit voorwoord wil ik graag gebruiken om de mensen te bedanken die mij tijdens de realisatie

van dit rapport geholpen hebben. Mijn afstudeerbegeleider Jan de Vries wil ik bedanken voor

de hulp en adviezen tijdens het gehele proces. Ook wil ik alle professionals bedanken die de

tijd hebben genomen mij informatie toe te sturen of vragen te beantwoorden. Tenslotte wil ik

nog mijn familie en vrienden bedanken die me tijdens het hele proces hebben ondersteund en

aangemoedigd.


4

Management samenvatting

Dit onderzoek is een onderzoek naar genetisch gemodificeerde katoen en in hoeverre

genetisch gemodificeerde katoen duurzaam is. Deze duurzaamheid is onderzocht aan de hand

van de drie duurzaamheidaspecten: People, Planet en Profit.

Genetisch gemodificeerde katoen is ontwikkeld om de hoeveelheid pesticide tijdens de teelt

van katoen te verminderen. In 1996 werden door Monsanto, een chemiebedrijf uit de

Verenigde Staten, de eerste ontwikkelde genetisch gemodificeerde katoenzaden op de

Amerikaanse markt gebracht. Sinds maart 2002 heeft Monsanto een vergunning om in zes

Zuid-Indiase deelstaten genetisch gemodificeerde katoen te verkopen. De gemodificeerde

katoenzaden werden geïntroduceerd als een wonderzaad met behulp van een grote campagne.

In de media komen er steeds meer berichten naar buiten met de (negatieve) gevolgen van

genetisch gemodificeerde katoen. Zo zouden de boeren (People) die genetisch gemodificeerde

katoen telen (financieel) afhankelijk zijn geworden van Monsanto, wat ze ook tot hoge

schulden heeft gebracht. Als enige uitweg van deze schulden zouden de boeren zelfmoord

zien, er zou een zogeheten ‘zelfmoordgolf’ heersen onder gentech-boeren in India.

Daarbij zou genetisch gemodificeerde katoen een negatief effect hebben op de natuur (Planet)

en zou het niet bijdragen aan een duurzame wereld. Tenslotte zou de netto winst van

genetisch gemodificeerde katoen tegenvallen ten opzichte van wat Monsanto in eerste

instantie had beloofd. De extra kosten bij het telen van genetisch gemodificeerde katoen

zouden niet gedekt worden door de (eventueel) hogere opbrengst.

Monsanto zelf vindt dat zij op een duurzame manier bezig zijn en hebben zelfs ook extra

doelen opgesteld voor 2030 om samen met boeren te werken aan een meer duurzame

landbouw.

Toch kunnen over het algemeen bovenstaande gevolgen bevestigd worden naar aanleiding

van meerdere wetenschappelijke onderzoeken. Zo is de grootste conclusie over de

duurzaamheid van genetisch gemodificeerde katoen dat het daadwerkelijke een negatief effect

op People, Planet en Profit.


5

Inhoudsopgave

H1 Inleiding P. 8

1.1. Aanleiding en probleem analyse P. 8

1.2. Hoofdvraag P. 8

1.3. Deelvragen P. 8

1.4. Doelstelling P. 9

1.5. Randvoorwaarden P. 9

1.6. Onderzoeksmethoden P. 9

1.7. Structuur van het rapport P. 10

H2 Duurzame ontwikkeling P. 11

2.1. Wat is duurzame ontwikkeling P. 11

2.2. Duurzame ontwikkeling toegepast in de mode-industrie P. 13

2.2.1. People, Planet en Profit P. 14

2.3. Duurzame ontwikkeling in de hele keten P. 16

H3 Genetisch gemodificeerde katoen P. 19

3.1. Inleiding P. 19

3.2. Wat is genetische modificatie P. 19

3.3. Genetisch gemodificeerde katoen P. 21

3.3.1. Ontstaan van genetisch gemodificeerde katoen P. 21

3.3.2. Bt-Katoen P. 22

3.3.3. Monsanto P. 23

H4 Consumenten onderzoek P. 25

4.1. Inleiding P. 25

4.2. Onderzoeksresultaten P. 26

4.3. Conclusie P. 26


6

H5 Wat is de opinie van de professionals in de mode-industrie

over genetisch gemodificeerde katoen? P. 27

5.1. De retailers P. 27

5.1.1. Echtheid biologisch katoen P. 28

5.1.2. Reactie C&A P. 28

5.1.3. Reactie H&M P. 29

5.1.4. Reactie onafhankelijke organisaties P. 30

5.2. Belangen organisaties van consumenten en of retailers P. 31

5.2.1. Solidardad P. 31

5.2.2. Max Havelaar P. 32

5.2.3. Made-By P. 33

5.2.4. Greenpeace P. 34

5.2.5. Monsanto P. 35

5.2.6. Rijksoverheid P. 36

H6 Genetisch gemodificeerde katoen in de media P. 39

6.1 People P. 39

6.2 Planet P. 40

6.3 Profit P. 43

H7 Genetisch gemodificeerde katoen in de praktijk P. 44

7.1 People P. 44

7.2 Planet P. 47

7.3 Profit P. 55

H8 Conclusie P. 57

H9 Persoonlijk toekomstbeeld P. 59

Begrippenlijst P. 63

Bronnenlijst P. 64


7

Bijlagen

1. Aantekening n.a.v. gesprek met Christian Bachem P. 69

2. Vragen aan Arun Ambatipudi P. 72

3. Aantekening n.a.v. documentaire De Wereld Volgens Monsanto P. 74

4. Vragen voor consumentenonderzoek P. 75

5. Opbouw retail-prijs P. 76

6. Biologische boer ten opzichte van Bt-katoen boer P. 77


8

H1 Inleiding

1.1. Aanleiding en probleem analyse

De aanleiding van het schrijven van dit rapport is een artikel in het NRC Handelsblad over

genetisch gemanipuleerde katoen. Het artikel met de titel Genkatoen en de strijd om het

Indiase platteland verscheen paginabreed in het weekend van 22 en 23 mei 2010. Het artikel

verbaasde mij met het aantal Indiase katoenboeren dat genetisch gemanipuleerde katoenzaden

koopt. Op moment van publicatie was dit al 90% van alle katoenboeren. Ik werd nieuwsgierig

naar het percentage van China, aangezien China het grootste aandeel heeft in de

wereldproductie van katoen. Na wat research verbaasde het aantal van China mij nog meer. In

Noord-China was in mei 2010 95% van de totale katoenoppervlakte gepland met genetisch

gemanipuleerde katoenzaden. 1

Ik had nog nooit over het gebruik van genetisch gemodificeerde katoen gehoord en wilde hier

graag meer over weten. Aangezien duurzame ontwikkeling steeds meer een rol gaat spelen in

de mode-industrie en ik hier zelf ook veel waarde aan hecht, wilde ik graag weten in hoeverre

genetisch gemodificeerde katoen duurzaam is. Hieruit is mijn probleemstelling voor dit

onderzoek ontstaan.

1.2. Hoofdvraag

Uit mijn probleemstelling is de volgende hoofdvraag ontstaan:

In hoeverre is genetisch gemodificeerde katoen duurzaam?

1.3. Deelvragen

Om de hoofdvraag te kunnen beantwoorden zullen de volgende deelvragen aan bod komen.

1. Wat is duurzaam en wat houden de duurzaamheidaspecten People, Planet en Profit in?

2. Wat is genetisch gemodificeerde katoen en welke invloed heeft het op duurzaamheid?

3. Hoe denken professionals over genetisch gemodificeerde katoen?

4. Wat is het toekomstbeeld van genetisch gemodificeerde katoen?

1 Bron: Lai, X., 14 mei 2010, Bt cotton linked with surge in crop pest.. Van: http://www.scidev.net/en/news/bt-cotton-linked-with-surge-in-crop-pest.html


9

1.4. Doelstelling

Het doel van dit onderzoek is onderzoek doen naar de duurzaamheid van genetisch

gemodificeerde katoen. Naar aanleiding van dit onderzoek dient een conclusie getrokken te

worden in hoeverre genetisch gemodificeerde katoen duurzaam is.

1.5. Randvoorwaarden

Dit onderzoek gaat uitsluitend over de duurzame ontwikkeling gekoppeld aan de

mode-industrie.

Dit onderzoek gaat uitsluitend over de genetische modificatie van katoen.

Analyses binnen dit onderzoek zijn gemaakt door middel van bestaande feiten en

rapporten.

1.6. Onderzoeksmethoden

Voor dit onderzoek is kwalitatief theoretisch onderzoek en kwalitatief veldonderzoek verricht.

Voor het kwalitatief theoretisch onderzoek heb ik gebruik gemaakt van bestaande bronnen

zoals internet en wetenschappelijke onderzoeksrapporten. Op deze manier heb ik meer inzicht

gekregen in de criteria van duurzaamheid en in feiten en onderzoeksresultaten van genetisch

gemodificeerde katoen.

Voor het kwalitatief veldonderzoek heb ik contact gehad met professionals in de mode- en

katoenindustrie en professoren uit de wetenschap. Op deze manier heb ik meer inzicht

gekregen in de meningen en opvatting van deze professionals. De professoren uit de

wetenschap hebben mij technische aspecten van genetisch gemodificeerde katoen bijgebracht.

Ook is er voor dit onderzoek een kleine enquête gehouden onder consumenten. Hierdoor heb

ik meer inzicht verkregen in hoe de consument denkt over genetisch gemodificeerde katoen.


10

1.7. Structuur van het rapport

Het eerste gedeelte van het rapport is vooral theoretisch. Zo worden de drie

duurzaamheidaspecten People, Planet en Profit besproken, zowel los als in combinatie met de

mode-industrie. In het theoretische gedeelte wordt genetisch gemodificeerde katoen ook

uitgelicht, wat het precies inhoudt en hoe het is ontstaan.

Het tweede gedeelte is meer ‘in het veld’, zo wordt hier de mening van de consument gepolst.

Ook wordt in dit gedeelte de opinie van de professionals in de mode-industrie over genetisch

gemodificeerde katoen besproken.

Het derde gedeelte staat in het teken van onderzoek. Aan het begin van het derde gedeelte

worden de gevolgen van genetisch gemodificeerde katoen die in de media naar voren komen

kort besproken. Hierna, in het volgende hoofdstuk, worden deze gevolgen in de praktijk

onderzocht. Er wordt gezocht naar de realiteit achter de verhalen in de media op basis van

feiten.

Na de conclusie volgt het vierde en laatste gedeelte. In dit gedeelte schets ik mijn persoonlijk

toekomstbeeld van genetisch gemodificeerde katoen en beschrijf ik de aanpak die ik denk dat

goed is.


11

H2 Duurzame ontwikkeling

2.1. Wat is duurzame ontwikkeling

Om te onderzoeken in hoeverre genetisch gemodificeerde katoen duurzaam is zal er eerst

worden vast gesteld wat duurzaam precies inhoudt.

Een van de eerste definities van duurzame ontwikkeling werd in het Brundtland-rapport uit

1987 beschreven. Het Brundtland-rapport is de naam waaronder het rapport Our common

future uit 1987 bekend is geworden en luidt voor het eerst op tot duurzame ontwikkeling.

Deze naam verwijst naar de voorzitster van de commissie, de toenmalige Noorse premier Gro

Harlem Brundtland. Het rapport is geschreven voor de World Commission on Environment

and Development (WCED). 2

De definitie uit het Brundtland-rapport luidde als volgt:

Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het

vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te

brengen.

2 Bron: UN Documents, Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future. Van: http://www.un-documents.net/wced-ocf.htm


12

Duurzame ontwikkeling wordt omschreven als een balans tussen sociale, ecologische en

economische aspecten. Beter bekend onder de drie P’s: People, Planet, Profit. Deze aspecten

dienen in een harmonieuze wijze gecombineerd te worden. 3

Bij duurzaamheid is er sprake van een ideaal evenwicht tussen ecologische, economische en sociale belangen.

Schematische weergave

Bron: http://www.centexbel.be/nl/duurzaam-ondernemen

People heeft betrekking op de mensen binnen en buiten het bedrijf. Hoe gaat het bedrijf om

met haar werknemers? Welke relatie heeft ze met de lokale gemeenschap en de omgeving

waar het bedrijf gevestigd is? En hoe steekt de productieketen in elkaar? Wordt er

bijvoorbeeld ergens in de productieketen gebruik gemaakt van kinderarbeid? Is er sprake van

discriminatie op basis van sekse, huidskleur of religie? Is de kleding gezond om te dragen?

Planet betreft de effecten op het milieu. Hoeveel en welke grondstoffen gebruikt het bedrijf?

Vervuilt ze de omgeving met geluid of de uitstoot van giftige stoffen? Hebben de

grondstoffen een onnatuurlijke invloed op het milieu?

3 Bron: Modebewust, Profit, People, Planet. Van: http://www.modebewust.nu/nl/general/profit_people_planet


13

Profit betreft het financiële rendement van een bedrijf. Zonder winst te maken kan een bedrijf

niet blijven voortbestaan. Echter bepalen People en Planet steeds meer de voorwaarden

waaronder die financiële winst kan en mag worden gemaakt. Bij Profit met betrekking tot de

katoenboeren kan de volgende vraag gesteld worden: levert de oogst de katoenboer en familie

voldoende middelen en zekerheid van bestaan?

2.2. Duurzame ontwikkeling toegepast in de mode-industrie

Tijdens het laatste seminar van Made-By en Textile Exchange, twee organisaties die

modemerken ondersteunen om duurzamer te produceren, bleek opnieuw dat Maatschappelijk

Verantwoord Ondernemen (MVO) de toekomst is voor alle industrietakken. Zo ook voor de

mode-industrie

Het is voor merken niet langer meer toegestaan om onverschillig te zijn over het thema

duurzaamheid. Consumenten worden zich steeds meer bewust van de ecologische gevolgen

van consumptie, grote merken pakken uit met duurzaamheidstrategieën en op de markt is er

vooral vraag naar innovatie op het gebied van duurzaamheid. ‘Whatever you do, don't do

nothing. Doing nothing is a high-risk strategy', was de belangrijkste conclusie op het

seminar.4

4 Bron: Textilia, 25 november 2010, Seminar Made-By: ‘Riskant om niks aan duurzaamheid te doen'. Van: http://www.textilia.nl/nieuws/algemeen/nid7385-seminar-made-by-riskant-om-niks-aan-duurzaamheid-te-doen.html


14

2.2.1. People, Planet en Profit

In deze paragraaf zullen de niet duurzame (slechte) aspecten van de mode-industrie gekoppeld

worden aan de 3 P’s.5

People

Berichten over slechte arbeidsomstandigheden en kinderarbeid in de mode-industrie komen

helaas regelmatig in het nieuws. De meeste herinneren vast nog wel de negatieve berichten

over Nike en C&A in de jaren 90. En niet te vergeten de grootschalige actie op de stoep van

G-Star door de Schone Kleren Campagne in 2007. De Schone Kleren Campagne heeft

destijds een groot onderzoek gedaan naar de arbeidsomstandigheden in de in Bangladore

gevestigde spijkerbroekenfabriek Fibres and Fabrics International (FFI), waar G-Star de

grootste inkoper van was. Dit onderzoek pakte negatief uit voor deze fabrikant.

Slechte arbeidsomstandigheden hebben betrekking op de veiligheid van de werknemers, lange

werkdagen en sprake van discriminatie, bijvoorbeeld van vrouwen.

De consumenten horen ook bij People. Het is belangrijk dat kleding niet schadelijk is en

gezond is om te dragen. Helaas wordt regelmatig kleding uit de markt gehaald, vanwege

wurggevaar of aangetroffen foute chemicaliën. De Europese Commissie publiceert wekelijks

een RAPEX-lijst met producten die uit de handel worden gehaald, waar meestal wel iets van

(baby)kleding bij zit.

Planet

Planet verwijst naar het milieu. Elke agrarische activiteit heeft een zekere impact op het

milieu, wat niet altijd te voorkomen is. Deze impact wordt gezien als niet-duurzaam als de

omgeving zo is beschadigd dat de toekomstige generatie hetzelfde gewas niet meer kan telen.

Bij de productie van katoen wordt er veel water verbruikt, bij de productie van 1 katoenen T-

shirt wordt er 26 liter vers water verbruikt. Ook worden er chemicaliën gebruikt en is de input

van energie hoog, er wordt per jaar 1 triljoen KWuur verbruikt door de wereldwijde

textielindustrie. Dit is 10 procent van de wereldwijde koolstof verwerking. 6

5 Bron: Move Your World, Kledingchecker. Van: http://www.moveyourworld.nl/docs/uploads/07-1607%20boekje%20kledingchecker%20totaal.pdf

6 Bron: AMFI Intranet, 29 november 2010, presentaties van Made-By conferentie “The Case for Sustainable Fashion” Van: https://intra.amfi.hva.nl/specials/events/beyond/2010/


15

Profit

Ongeveer tachtig landen ter wereld produceren katoen. China, de VS en India zijn samen

goed voor ongeveer 60% van de wereldproductie. India heeft de VS inmiddels ingehaald met

5 miljoen ton. De grootste katoen producent is China met 7 miljoen ton. Na de VS volgen

Pakistan, Brazilie, Uzbekistan en Turkije, en daarna volgt de zogenaamde CFA-zone. De

CFA-zone is een gezamenlijke aanduiding voor de tien katoenproducerende francofone staten

in West- en Midden-Afrika. De CFA-zone is goed voor zo een 1 miljoen ton katoen per jaar.

De West-Afrikaanse katoenlanden Benin, Burnika Faso, Mali en Tsjaad behoren tot de

allerarmste ter wereld. De uitvoer van ruwe katoen is in deze vier landen goed voor 50-80%

van de totale exportinkomsten.

De katoensector levert dus direct en indirect werk op voor tientallen miljoenen mensen, die

voor hun inkomstenbron afhankelijk zijn van de katoenteelt. Helaas zijn deze inkomsten vaak

onder het bestaansminimum. Een voorbeeld hiervan is Benin. Katoen is in Benin jaarlijks

goed voor ongeveer 70% van de exportinkomsten en 13% van het bruto nationaal product.

Zeker 3 miljoen mensen zijn voor hun inkomstenbron geheel of gedeeltelijk afhankelijk van

katoen. Voor een land met 9 miljoen inwoners is dit ontzettend veel. Van alle inwoners moet

7 miljoen het doen met een inkomen van 1 euro per dag of minder voor hun levensonderhoud.

Zij leven dus op of onder het bestaansminimum en bungelen helemaal onderaan de Human

Development Index. De Human Development Index is een samengestelde index die rekening

houdt met het onderwijspeil, het gezondheidsniveau en het inkomen.

Het is voor katoenboeren en hun gezinnen dus van levensbelang dat zij een behoorlijke prijs

voor hun katoen ontvangen. Helaas is dit niet altijd het geval. De wereldhandel zorgt er

namelijk voor dat de katoenprijzen laag worden gehouden. Zo geven rijke landen aan hun

eigen katoenboeren hoge subsidies. De V.S. geeft bijvoorbeeld jaarlijks zo’n 3 tot 4 miljard

dollar subsidie aan hun eigen katoensector. Hier zijn vooral de katoenboeren in de

derdewereldlanden de dupe, zij moeten noodgedwongen hun katoenprijs laag houden en dat

zonder subsidie. 7

Ook de verkoopprijs die uiteindelijk door de consument voor kleding wordt betaald staat

totaal niet in relatie met prijs die de boeren voor de grondstoffen krijgen. In bijlage 4 staat een

diagram met de opbouw van een retail-prijs:

7 Bron: Max Havelaar, katoencampagne. Van: http://www.maxhavelaar.nl/campagnesenactiviteiten/katoen


16

2.3. Duurzame ontwikkeling in de hele keten

De duurzaamheidaspecten People, Planet en Profit moeten in de hele ontwikkelingsketen van

een kledingstuk positief zijn.

In deze paragraaf volgt een korte samenvatting per schakel van de keten in de mode-industrie,

gerelateerd aan duurzame katoen. In deze samenvatting zijn de drie aspecten van duurzame

ontwikkeling verwerkt: People, Planet, Proft.

De productieketen van katoen is als volgt 8:

Katoenboeren

|

Transport

|

Stofleverancier

|

Produceren van kleding (merk)

|

Retail

|

Consument

Katoenboeren

Duurzame (organische) katoen moet zonder kunstmatige stoffen en met zo min mogelijk

water verbouwd worden. Hierdoor wordt de grond beter gebruikt en zowel de boer als de

grond worden er gezonder op. Er mag tijdens het oogsten geen gebruik worden gemaakt van

ontbladeringsmiddel, de rijpe katoenbolletjes moeten handmatig geplukt worden.

De katoenboeren moeten ook een eerlijke prijs voor hun katoen krijgen. Die eerlijke prijs

wordt bepaald aan de hand van internationale handelsprijzen en daar komt nog een premie

bovenop. Deze premie moet besteed worden aan een gemeenschappelijk doel, zodat de hele

gemeenschap ook verbeterd.

8 Bron: Wiki.WatMooi, De Productieketen van Mode. Van: http://wiki.watmooi.nl/pages/De_productieketen_van_mode


17

Transport

Vanaf de katoenboeren moeten de balen katoen naar de spinnerij gebracht worden. Qua

transportkosten is het goedkoper als deze twee dicht bij elkaar liggen. Maar met betrekking tot

andere kosten is het soms goedkoper om verder uit elkaar te zitten. Dan wordt er gebruik

gemaakt van een schip of vliegtuig om de katoen te vervoeren. Bij duurzame katoen ligt de

voorkeur bij een schip, dit is wel langzamer, maar stoot minder CO2 uit.

Transport komt tussen meerdere schakels van de keten voor. Het gebruik van schepen heeft

bij alle groot transporten de voorkeur.

Stofleverancier

Nadat de katoen is gesponnen wordt er in een fabriek stof van geweven of gebreid. Een

weefsel of een breisel wordt gemaakt op grote machines, waarbij vaak veel stof en pluis

vrijkomt. In verantwoorde fabrieken moeten de werknemers hier goed tegen beschermd

worden, dit door middel van voldoende licht en frisse lucht.

Katoen heeft van zichzelf geen kleur en om er kleding van te maken moet de stof geverfd

worden. Bij duurzaam verven dient er gebruik worden gemaakt van milieuvriendelijke

verfstoffen zoals bessensap of pigment uit planten en vruchten. Het gebruik van chemische

verfstoffen is niet helemaal te voorkomen, maar er bestaan ook chemische verfstoffen die

minder schadelijk zijn voor het milieu en voor de mensen die de kleding verven. Als

fabrieken deze verfstoffen gebruiken moeten ze gebruik maken van een gesloten systeem. In

dit systeem blijven de verfstoffen en chemicaliën binnen de fabriek, en worden meerdere

keren hergebruikt. Als het uiteindelijk niet meer te gebruiken is, wordt het zo goed mogelijk

onschadelijk gemaakt voordat het veilig wordt weggedaan.

Produceren van kleding (merk)

Nadat de stof is geweven of gebreid, is het klaar om er kleding van te maken. Eerst moeten de

patronen worden geknipt. Dit kan met de hand of met een machine. Bij allebei de methodes

komt ook weer veel pluis vrij en ook de scharen zijn natuurlijk scherp. In verantwoorde

fabrieken moeten de werknemers hier goed tegen beschermd worden, er moet genoeg

ventilatie, schone lucht en bescherming aanwezig zijn.

In verantwoorde fabrieken moeten de werknemers goed behandeld worden. Er moet voor

gezorgd worden dat de werknemers niet te lang en te vaak werken, en dat ze ook voldoende

en regelmatig betaald krijgen.


18

Retail

Als de kleding is geproduceerd komt het via een merk in de winkels terecht (Retail).

Duurzaamheid kan doorgevoerd worden in de Retail door middel van een duurzaam concept.

Bijvoorbeeld met het gebruik van tweedehands materialen. Ook energie kan beperkt worden,

door middel van minder lampen en het gebruiken van spaarlampen.

Als kleding niet wordt verkocht omdat het bijvoorbeeld beschadigd of niet populair genoeg is,

kan het worden gerecycled. Zo kan het naar ateliers gebracht worden waar er andere

producten van gemaakt worden, zoals knopen of broches. Of het wordt naar fabrieken

gestuurd die van de katoenvezels papier en karton maken.

Consument

Uiteindelijk komt de kleding terecht bij de consument. De consument kan ook nog een

bijdrage leveren aan de duurzaamheid van een kledingstuk. Dit door middel van de

levensduur. Zo kan de consument een kledingstuk naar een tweedehands winkel brengen of

aan een goed doel geven voor een tweede leven.


19

H3 Genetisch gemodificeerde katoen

3.1. Inleiding

Genetische modificatie wekt over het algemeen veel onrust op. De mensen vinden het raar en

onnatuurlijk. Maar aan de andere kant kan het ook een uitkomst en oplossing zijn voor veel

problemen in de wereld. In dit hoofdstuk wordt genetisch gemodificeerde katoen onder de

loep genomen. Eerst zal genetische modificatie op zichzelf besproken worden, daarna volgt

genetisch gemodificeerde katoen.

3.2. Wat is genetische modificatie

In 1972 is het wetenschappers voor het eerst gelukt om een stukje DNA van het ene

organisme in een ander organisme in te brengen. Deze techniek kreeg de naam recombinant

DNA (rDNA) en wordt meestal genetische modificatie (GM) genoemd, of ook wel kortweg

gentechnologie. Een organisme dat met deze rDNA-techniek wordt gemaakt heet een

genetische gemanipuleerd of gemodificeerd organisme (GGO). Genetische manipulatie wordt

meestal gebruikt in negatieve zin en genetische modificatie meestal in neutrale of positieve

zin. In dit verslag wordt genetische modificatie gebruikt, aangezien dit de neutrale benaming

is. 9

Genetische modificatie van voedsel- en landbouwgewassen, zoals maïs, katoen en soja is erg

omstreden. Vooral in Europa wordt genetische modificatie van voedsel- en

landbouwgewassen fel bestreden door milieuverenigingen, vakbonden, boerenbonden en

consumentenorganisaties. In Afrika, Azië en Latijns- en Midden-Amerika neemt deze

bestrijding ook steeds meer toe. Aan de andere kant kennen veel (vooral Westerse) overheden

ook een grote waarde toe aan het ontwikkelen van gentechnologie en hebben ze er hoge

verwachtingen van. Vaak wordt er gezegd dat “gentechnologie de motor van de

(kennis)economie van de 21e eeuw wordt”. Om deze reden wordt er veel geld in onderzoek

naar genetische modificatie gestoken.10

9 Bron: Wikipedia, Genetische technologie. Van: http://nl.wikipedia.org/wiki/Genetische_technologie

10 Bron: GenTech, Wat is Genetische Manipulatie? Van: http://www.gentech.nl/info/wat_is_genetische_manipulatie


20

Genetische modificatie kan onderverdeeld worden in 3 verschillende vormen van resistentie:

Herbicidenresistentie, Insectenresistentie en Antibioticumresistentie. 11

Herbicidenresistentie

Herbicidenresistente planten zijn bestand tegen een specifiek bestrijdingsmiddel. Terwijl alle

andere planten worden gedood met een bepaald bestrijdingsmiddel kan de

Herbicidenresistente plant dit bestrijdingsmiddel overleven. Dit geeft echter wel aanleiding tot

intensiever herbicidengebruik. Het bestrijdingsmiddel en de genetisch gemodificeerde plant

worden door dezelfde fabrikant geproduceerd.

Insectenresistentie

Insectenresistente planten maken zelf een gif aan tegen vraatinsecten. Een voorbeeld is de

giftige eigenschap die wordt verkregen via het inbouwen van een gen uit een bodembacterie:

Bacillus thuringiensis (Bt). Het gif wordt continu in alle delen van de gemodificeerde plant

aangemaakt. Echter kan de constante blootstelling aan het gif er snel voor zorgen dat er

resistentie bij het plaaginsect optreedt waardoor dit middel onbruikbaar wordt. Er is ook

aangetoond dat andere insecten (die normaal gesproken geen bedreiging voor de plant zijn)

ook vergiftigd kunnen worden door de overdosis insecticiden.

Antibioticumresistentie

Antibioticumresistente planten dienen ervoor om een geslaagde modificatie aan te tonen.

Deze worden ook wel merkergenen genoemd. De merkergenen voegen niets aan de gewenste

eigenschappen van de genetisch gemodificeerde plant toe. Antibioticumresistenties zijn

afkomstig uit bacteriën. Bacteriën hebben de eigenschap onderling gemakkelijk erfelijk

materiaal uit te wisselen. Er bestaat echter de mogelijkheid dat ziekteverwekkende bacteriën

deze resistentie overnemen en belangrijke geneesmiddelen onbruikbaar maakt.

11 Bron: HIVOS en Milieudefensie, 2000, Na de groene revolutie de genen revolutie?


21

3.3. Genetisch gemodificeerde katoen

Bij de genetische modificatie van katoen worden twee vormen van resistentie toegepast:

herbicidenresistentie en insectenresistentie. Insecticiden resistente katoen wordt ook wel Bt-

katoen genoemd.

3.3.1. Ontstaan van genetisch gemodificeerde katoen

De teelt van katoen wordt als een moeilijke teelt beschouwd doordat het gevoelig is voor

droogte, lage temperaturen en kan worden aangevallen door verschillende insecten.

Ook heeft de teelt van conventionele katoen (normale katoen) een grote impact op de natuur,

in negatieve zin. Deze impact veroorzaakt de volgende problemen12:

Beschadiging van de grond als gevolg van verzilting en erosie.

Verdroging door overmatig gebruik van bodem en oppervlaktewater.

De natuurlijke habitat conversie als gevolg van bomenkappen en dam constructies.

Eutrofiëring van het oppervlaktewater (stoffen zoals stikstof en fosfor, worden aan het

oppervlaktewater toegevoegd, wat een vergrote algengroei veroorzaakt met als gevolg

een verstoring van het evenwicht in het water).

Vervuiling door pesticide, wat negatieve gevolgen heeft voor het wilde leven

(insecten, vissen, zoogdieren, vogels).

Schadelijk voor de menselijke gezondheid in de eerste plaats als gevolg van directe

inname van bestrijdingsmiddelen door de werknemers in de landbouw, maar ook door

het consumeren van besmet drinkwater en eten door de regionale inwoners.

Vooral de laatste twee punten zouden door middel van genetische modificatie aangepakt

kunnen worden. Genetisch gemodificeerde katoen werd namelijk vooral ontwikkeld in een

poging om de hoeveelheid gebruikte pesticiden te verminderen. Katoen was een van de eerste

plantsoorten die genetisch gemodificeerd werd op een commercieel niveau.13

12 Bron: Institute For European Environmental Policy, 2005, The Environmental Impacts of Trade Liberalisation and Potential Flanking Measures - Part Two.

13 Bron: Kooistra, K., Termorshuizen, A., 2006, The sustainability of cotton: Consequences for man and environment.


22

3.3.2. Bt-katoen

Bt-katoen is genetisch gemodificeerde katoen waarbij een of meer genen van een

gemeenschappelijke bodem bacterie wordt toegevoegd, Bacillus thuringiensis (Bt).14 Er is

hier dus sprake van de vorm insectenresistentie (paragraaf 3.2). Bt is een van nature

voorkomende bodem bacterie, wat door boeren gebruikt wordt om lepidoptera insecten te

bestrijden door middel van een toxine dat deze bacterie produceert. Bt-toxine richt zich alleen

op verschillende soorten van de bolworm, bestaande uit de Amerikaanse bolworm, de

gevlekte bolworm, de stekeling bolworm en de Pink Bollworm. 15

De eerste versie van Bt-katoen bevat de Bt-toxine Cry1Ac, deze gifstof is vooral specifiek

voor de Amerikaanse bolworm, welke de plant aanvalt na 60 dagen van het zaaien. De Pink

bolworm valt de plant pas aan na 130 dagen, wanneer het effect van de toxine al verminderd

is. Deze toxine heeft ook geen invloed op plagen zoals trips, bladluizen en Jassids, welke de

plant aanvallen tijdens de vroege fase. Terwijl er dus minder gespoten hoeft te worden tegen

de bolworm, is er geen verminderen in het gebruik van pesticiden tegen andere plagen. Het

pesticide blijft met name hoog voor het bestrijden van secondaire pest soorten.

De tweede generatie van Bt-katoen is een uitbreiding op de eerste. Deze generatie bevat een

tweede gen van de Bt-bacterie, welke de productie van toxine Cry2Ab bevordert. Deze Bt-

katoen bevat naast de toxine Cry1Ac ook toxine Cry1F. Deze generatie van Bt-katoen heeft

een betere werking tegen een groter aantal rupsen plagen.

14 Bron: University of Tennessee, Institute of Agriculture, Bt Cotton. Van: http://www.utextension.utk.edu/fieldcrops/cotton/cotton_insects/btcotton.htm

15 Bron: Zhao, J., Ho, P., Azadi, H., 2010, Benefits of Bt cotton counterbalanced by secondary pests?


23

3.3.3. Monsanto

Monsanto introduceerde in 1989 de eerste Bt-katoen versie. Monsanto is een chemiebedrijf uit

de Verenigde Staten welk bestaat sinds 1901. Het bedrijf produceert veel producten voor de

landbouw en is een wereldleider in de genetische modificatie van zaden. Waaronder de

genetische modificatie van katoenzaden. Monsanto heeft op bijna 700 bio-technologische

producten een octrooi.16 In 1996 werd de eerste door Monsanto ontwikkelde Bt-katoen versie

op de Amerikaanse markt gebracht. Deze versie kreeg de merknaam Bollgard. Sinds maart

2002 heeft Monsanto een vergunning om in zes Zuid-Indiase deelstaten genetisch

gemodificeerde katoen te verkopen. Met een grote campagne werden duizenden boeren door

handelaren van Monsanto persoonlijk benaderd. Bollgard katoen werd voorgesteld als een

supersonische octopus met in iedere tentakel een zwaard waarmee de hoofden van schadelijke

insecten in hoog tempo werden afgehakt. Vooral de ongeletterde boeren waren hiervan onder

de indruk en de zaden van Monsanto werden al snel als wonderzaden gezien.17 Dit uitte zich

in grote resultaten, volgens de International Service for the Acquisition of Agri-Biotech

Applications (ISAAA) is er in 2002 wereldwijd een katoen oppervlakte van 6,7 miljoen

hectare aangeplant.

De Bollgard katoenzaden van Monsanto bevatten zowel insectenresistentie (Bt) als

herbicidenresistentie. Ze bevatten namelijk naast de Bt-toxine Cry1Ac ook een resistentie

voor de herbicide (onkruidbestrijdingsmiddel) Roundup. Zo kan er tijdens het groeiproces

gespoten worden met bestrijdingsmiddel Roundup en worden alle plantensoorten (onkruid)

bestreden behalve de katoenplant zelf. Onkruidbestrijdingsmiddel Roundup is een product van

Monsanto, wat in 1970 op de markt werd gebracht en waar Monsanto toentertijd een patent op

heeft aangevraagd. Inmiddels is dit patent verlopen, maar Monsanto heeft de Roundup zaden

ook gepatenteerd en doet er alles aan om deze patentrechten te beschermen.

16 Bron: Wikipedia, Monsanto. Van: http://nl.wikipedia.org/wiki/Monsanto_(multinational)

17 Bron: Onze wereld, Ritsema, G., De boeren zijn bedrogen. Van: http://www.onzewereld.nl/index.php?articleId=365&page=&page_search


24

De Bollgard II katoenzaad is de tweede Bt-katoen versie van Monsanto en werd in 2003

geïntroduceerd. Sinds mei 2006 is deze goedgekeurd voor commercieel gebruik. Deze Bt-

katoen bevat naast de resistentie voor Roundup toxine Cry2Ab en heeft een betere werking

tegen een groter aantal rupsenplagen. De benodigde extra bestrijdingsmiddelen zijn bij

Bollgard II ook minder waarschijnlijk. Daar komt bij dat Bollgard II katoenplanten ook

zuiniger met water omgaan.18 Twee jaar van veld experimenten door CSIRO Plant Industry,

Australië, toonde aan dat onder normale volledige besproeiing, Bollgard II katoenplanten 10

procent minder water nodig hebben dan een gelijkwaardige conventionele katoenplant. Ook

de opbrengst was hoger. Bollgard II katoenplanten groeien sneller dan conventionele

katoenplanten doordat insecten de plant niet beschadigen in een eerder stadium wat normaal

gesproken de groei in dat stadium vertraagd. Doordat het groeistadium dus minder lang duurt

is er minder water nodig.

18 Bron: CSIRO Plant Industry, Insect-resistant cotton also water efficient. Van: http://www.pi.csiro.au/enewsletter/previousEditions/015story1.htm


25

H4 Consumenten onderzoek

4.1. Inleiding

Dit onderzoek naar genetisch gemodificeerde katoen is vooral gebaseerd op feiten. Toch is het

interessant om te weten wat er bij de consument speelt met betrekking tot genetisch

gemodificeerde katoen. In dit consumentenonderzoek wordt onderzoek gedaan of de

consument überhaupt op de hoogte is van het gebruik van genetisch gemodificeerde katoen.

De link (http://www.thesistools.com/web/?id=169779) waar de opgestelde enquête te vinden

is, is verstuurd via het social media Facebook. In totaal is de enquête verstuurd naar 155

contacten. Via deze weg is gekozen, omdat deze contacten heel divers zijn. Zo verschillen de

contacten in geslacht, leeftijd, opleiding/werk en leefomgeving.

Bij dit consumentenonderzoek is het belangrijk om een zo divers mogelijke groep te

benaderen en de steekproef ook zo divers te houden. Dit omdat niet een specifieke groep

katoen koopt en het goed is om van zoveel mogelijk verschillende mensen te weten hoe ze

over genetisch gemodificeerde katoen denken.


26

4.2. Onderzoeksresultaten

Uiteindelijk hebben 39 mensen de enquête ingevuld en teruggestuurd. Hieronder volgen de

resultaten:

4.3. Conclusie

Helaas is de respons op de enquête maar 25%. Toch kan er een redelijk beeld geschetst

worden, aangezien de groep zo divers is.

De groep die niet op de hoogte was van het gebruik van genetisch gemodificeerde katoen is

ruimschoots de grootse. 82% van alle ondervraagden was niet op de hoogte van het gebruik

van genetisch gemodificeerde katoen. Toch zouden 92% van alle ondervraagden wel kleding

kopen van genetisch gemodificeerde katoen als ze dit wisten.


27

H5 Wat is de opinie van de professionals in de mode-industrie over genetisch

gemodificeerde katoen?

5.1. De retailers

Om een mening te krijgen van de retailers in de mode-industrie over genetisch

gemodificeerde katoen is er contact opgenomen met vier grote retailers in Nederland: H&M,

C&A, V&D en de Bijenkorf. Helaas hadden geen van deze retailers tijd om vragen te

beantwoorden over dit onderwerp.

Wel is er een gesprek geweest met de Corporate Social Responsibility manager van de WE,

Marijke Willemsen. De WE weet dat het merendeel van alle katoen genetisch gemodificeerd

is en ze gaan er van uit dat een groot deel van de katoen die zij hebben dan ook van genetisch

gemodificeerde katoenplanten is. Er is hier niet onderuit te komen. De enige zekerheid die de

WE kan geven over wat niet genetisch gemodificeerde katoen is, is de biologische katoen

collectie.

Wat Marijke Willemsen hierboven over genetisch gemodificeerde katoen met betrekking tot

kleding van de WE zegt kan naar alle waarschijnlijkheid ook worden aangenomen voor de

andere grote retailers.

Bij gecertificeerde biologische katoen is het gebruik van genetisch gemodificeerde organisme

verboden. Dit is dan ook een van de criteria van de Global Organic Textile Standard (GOTS).

GOTS is wereldwijd de leidende textielproductie standaard voor organische vezels, met

inbegrip van ecologische en sociale criteria.19

19 Bron: Global Organic Textile Standard. Van: http://www.global-standard.org


28

5.1.1. Echtheid biologisch katoen

Helaas zijn de afgelopen tijd in de media meerdere artikelen verschenen over de echtheid van

biologische katoen. Welke ook gerelateerd waren aan de grote retailers C&A en H&M.

De vraag naar biologisch geteelde katoen is vandaag de dag enorm populair. Maar het aanbod

biologische katoen kan de groeiende vraag niet aan. Van de totale wereldproductie van katoen

is 0,76 procent biologisch. Een gevolg hiervan is een toename van oplichters. In 2009 blijkt

op grote schaal Indiase katoen als ‘biologisch’ te zijn verkocht, terwijl zij sporen van

genetisch gemodificeerde grondstoffen bevatte. H&M en C&A zijn hier onder andere in

betrokken.

Zo meldde de Financial Times Deutschland op 22 januari 2010 dat bovenstaande ketens

onjuist gecertificeerde biologische katoen voor hun biologische kledinglijnen hebben

gebruikt.20 In een undercover operatie werden monsters van biologisch katoen genomen en in

Bremerhaven, Duitsland onderzocht. Volgens Lothar Kruse, directeur van het onafhankelijke

testlaboratorium in Bremerhaven bevatte 30% van de geteste monsters genetisch

gemodificeerde katoen. Het ging hier om biologisch gecertificeerde katoen uit de Indiase

provincies Madhya Pradesh en Maharashtra. Sanjay Dave, hoofd van de Indiase landbouw

autoriteit Apeda, vertelde de krant dat de hoogte van de fraude op een gigantische schaal is.

5.1.2. Reactie C&A

C&A reageerde kwaad en kondigde aan juridische stappen te nemen tegen de krant. Zij

spraken over hun reputatie die eronder leidt, evenals hun geloofwaardigheid en mogelijk ook

hun omzet. Zij gaven hierover de volgende schriftelijke reactie:

De Europese Raad van Bestuur (ERB) van C&A heeft aangekondigd dat tests van de TLR

International Laboratories (Nederland) bevestigen dat de kleren die bij C&A onder het label

‘Bio Cotton’ verkocht worden geen genetisch gemodificeerde bestanddelen bevatten.

20 Bron: Financial Times Deutschland, 22 januari 2010, Betrug mit angeblicher Biobaumwolle Van: http://www.ftd.de/unternehmen/industrie/:trendgeschaeft-biotextilien-betrug-mit-angeblicher-biobaumwolle/50063980.html


29

In deze schriftelijke reactie verklaarde Andreas Seitz, woordvoerder en lid van de EEB van

C&A ook het volgende: “Wij blijven ons volledig inzetten voor de duurzaamheidstrategie van

C&A, we hebben een plechtige belofte gedaan aan onze klanten, en we zijn vastbesloten om

daaraan trouw te blijven: de ‘Bio Cotton’-collectie van C&A is echt organisch. C&A is ervan

overtuigd dat haar klanten meer en meer geneigd zijn om waren te kopen die hun geld waard

zijn en die op een duurzame, milieuvriendelijke manier geproduceerd worden. We zijn ons ten

volle bewust van onze verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat we achter onze

beweringen met betrekking tot ons gecertificeerd bio-product kunnen staan. Bijgevolg zullen

we nauw samenwerken met certificerende organismen en partnerorganisaties om al het

mogelijke te doen om de integriteit van koopwaar van organisch katoen verder te

waarborgen. Bovendien zal C&A ook bijkomende interne verbeteringsprocessen opzetten om

de opspoorbaarheid te verbeteren, zodat we ‘due diligence’ kunnen aantonen in de hele

waardeketen voor organisch katoen.”

5.1.3. Reactie H&M

H&M reageerde kalm op de berichten en zij gaven de volgende schriftelijke reactie:

“Er is geen reden om aan te nemen dat de biologische katoen die wordt gebruikt voor

kledingstukken van H&M is geteeld met behulp van genetisch gemodificeerde zaden.

Desalniettemin, was H&M ervan op de hoogte dat de Indiase autoriteit Apeda het bedrijf

Control Union bekritiseerde van het onvoldoende controleren van de landbouwers aangaande

zaden en zaaiing. Als gevolg van de kritiek is Control Union onaangekondigde audits gaan

uitvoeren bij alle biologische katoenbedrijven die zij certificeren in India. Geen van de

bedrijven bleek gebruik te maken genetisch gemodificeerde zaden, en alle bedrijven namen de

nodige maatregelen om ervoor te zorgen dat genetisch gemodificeerde zaden niet werden

gebruikt. Control Union heeft sindsdien de routines aangescherpt en is nog steeds

geaccrediteerd door Apeda.”


30

5.1.4. Reactie onafhankelijke organisaties

De Nederlandse onafhankelijke organisaties Solidaridad en Made-By reageerde hierop in een

artikel in januari 2010 van Fashion United.

Janet Mensink, Hoofd Fashion van Solidaridad reageert met het volgende: "Het feit dat

(restanten van) genetisch gemodificeerde katoen is gevonden in bio-kleding had niet mogen

gebeuren, maar is wellicht te verklaren doordat de controle op de regels de groei niet heeft

kunnen bijbenen. Solidaridad heeft samen met ICCO en Organic Exchange een onderzoek

laten uitvoeren naar verbetering van het systeem, juist om dit soort zaken te voorkomen.

Uitkomsten van het onderzoek worden binnenkort gepresenteerd. Belanghebbenden, inclusief

brands en retailers en certificeringorganisaties, worden uitgenodigd om aan het

vervolgoverleg deel te nemen. Zo hopen we samen een oplossing te vinden. De grote

meerderheid van de biologische boeren teelt katoen met goede intenties en volgt de regels. Je

zal bij hen geen genetisch gemodificeerde katoen vinden. Zij verdienen onze blijvende steun."

Esther Verburg, directeur Benelux Made-By reageerde in hetzelfde artikel met het volgende:

"Wij adviseren onze merken altijd om certificaten op te vragen. We vinden het belangrijk dat

het debat wordt gevoerd om de betrouwbaarheid van certificering te verbeteren, juist om te

voorkomen dat je bij voorbeeld genetisch gemodificeerde katoen in bio-kleding kan vinden.

En we gaan nog een stapje verder. Integriteit begint met transparantie: via ons 'track&trace'

systeem kunnen we precies laten zien bij welke boer de katoen vandaan komt. Iedereen kan dit

controleren en ter plekke de zaak opnemen."

C&A en H&M hebben beiden hun biologische collecties in de winkel laten hangen.


31

5.2. Belangen organisaties van consumenten en of retailers

Verschillende organisaties in Nederland hebben te maken met genetisch gemodificeerde

katoen. In deze pararaaf zullen de meest gerelateerde en belangrijke organisaties besproken

worden. Deze organisaties hebben verschillende connecties met genetisch gemodificeerde

katoen en hebben verschillende meningen over genetisch gemodificeerde katoen.

5.2.1. Solidaridad

Solidaridad is een ontwikkelingshulporganisatie met als belangrijkste doel de bestrijding van

armoede in de wereld. Solidaridad traint boeren in nieuwe landbouwtechnieken, helpt

coöperaties opzetten en zorgt voor een eerlijke prijs voor producten. Solidaridad richt

(fairtrade) keurmerken op zodat handelaren, het bedrijfsleven en consumenten

eerlijke/duurzame producten kunnen kopen. Solidaridad werkt in de hele keten: van producent

tot consument en van grondstof tot eindproduct. Het doel is dat eerlijke en duurzame handel

vanzelfsprekend wordt en producten op mensen milieuvriendelijke wijze gemaakt worden.

Opinie

Via Janet Mensink, Coordinator Cotton, Textiles & Gold. Solidaridad staat open voor nieuwe

landbouwtechnologieën als die bijdragen aan gezondheid, duurzaamheid en/of

armoedebestrijding. Bij de landbouwtechnologie genetische manipulatie is dat volgens

Solidaridad niet het geval. Zij zijn van mening dat de teelt van genetisch gemodificeerde

katoen samen gaat met verschillende sociale en ecologische problemen zoals armoede,

ontbossing en milieuvervuiling. Voor Solidaridad zijn er (nog) geen overtuigende bewijzen

dat de teelt van genetisch gemodificeerde katoen kan plaats vinden op een veilige manier voor

mens en milieu, of dat deze leidt tot hogere opbrengsten per hectare, of zorgt voor een hoger

inkomen voor boeren. Het huidige proces van genetisch gemodificeerde katoen stimuleert

volgens Solidaridad grootschalige, gemechaniseerde en van chemicaliën afhankelijke

landbouw en draagt niet bij aan armoedebestrijding of duurzaamheid en heeft nadelige

gevolgen voor kleinschalige boeren. Alles overwegend is Solidaridad dus geen voorstander

van het gebruik van genetisch gemodificeerde katoen. Om de korte en lange termijn effecten

van genetisch gemodificeerde katoen op mens en milieu te kunnen vaststellen, en de

veiligheid van de teelt van genetisch gemodificeerde katoen te kunnen waarborgen is volgens

Solidaridad meer onafhankelijk onderzoek nodig waarbij alle stakeholders betrokken zijn.

Solidaridad wil graag dat verder wetenschappelijk onderzoek naar nieuwe bio-technologische


32

toepassingen meer richting maatschappelijke belangen zoals duurzaamheid en

armoedebestrijding gaat. Ook streven zij naar meer openheid in de hele productieketen. Zij

zijn van mening dat boeren en consumenten pas een weloverwogen keuze kunnen maken, als

de verschillende standpunten, overwegingen en mogelijke risico’s van de teelt van genetisch

gemodificeerde katoen bekend zijn.

5.2.2. Max Havelaar

De stichting Max Havelaar is opgericht in 1988, ook door Solidaridad. De aanleiding van

deze oprichting was een dringende oproep van koffieboeren in Mexico die liever een eerlijke

prijs voor hun producten wilde hebben dan hulp. Stichting Max Havelaar zet zich in om de

bestaande handel te veranderen ten voordele van producten in ontwikkelingslanden. In het

buitenland heet Max Havelaar meestal Fairtrade. Fairtrade draagt door langdurige

handelsrelaties op basis van gelijkheid en transparantie bij aan duurzame ontwikkeling van

organisaties van kleine boeren, van plantage arbeiders en van lokale gemeenschappen.

Fairtrade biedt een alternatief voor conventionele handel. Max Havelaar koopt op en verkoopt

zelf niets, maar geeft garanties over de manier waarop een product is geproduceerd en

verhandeld.

Het Max Havelaar keurmerk richt zich op arme katoenboeren die een slechte positie hebben

in de katoenketen. Door samen te werken met de boeren en zaken te doen onder eerlijke

voorwaarden kunnen deze boeren hun situatie op eigen kracht verbeteren. Het Max Havelaar

keurmerk voor Fairtrade garandeert een minimumprijs voor de katoen die ervoor zorgt dat

boerenorganisaties tenminste een prijs ontvangen die de productiekosten dekt. Ook

garanderen zij een premie bovenop de (wereldmarkt) prijs. Deze premie is bedoeld voor

verschillende doeleinden om de boerengemeenschap vooruit te helpen, van trainingen en

milieuverbeteringen tot onderwijs en klinieken.


33

Opinie

Via Roosmarie Ruigrok, Marktmanager Katoen Nederland. Max Havelaar is opgericht door

Solidaridad en heeft dezelfde opinie over genetisch gemodificeerde katoen als Solidaridad.

Bij Max Havelaar wordt vooral het welzijn van de boeren benadrukt. Volgens Max Havelaar

worden de genetisch gemodificeerde katoenboeren uitgebuit door het grote concern

Monsanto. Zij zijn van mening dat de zaden voor een hoge prijs worden verkocht, maar de

opbrengt niet hoger is om deze hoge kosten op te vangen. Genetisch gemodificeerde

producten zijn niet toegestaan in de internationale Fairtrade criteria en Max Havelaar werkt

dan ook niet met genetisch gemodificeerde katoenboeren.

5.2.3. Made-By

Made-By is opgericht door Solidaridad in 2004. Made-By is een onafhankelijk label voor

modemerken en retailers die de sociale, economische en ecologische omstandigheden willen

verbeteren. Ze ontwikkelen duurzame productieketens van grondstof tot eindproduct. Made-

By is een lerend netwerk van bedrijven, producenten en maatschappelijk organisaties. De

organisatie kiest per geval voor een van de internationale normen op het gebied van

verantwoorde kledingproductie.

Kledingmerken die zich aansluiten streven ernaar hun hele productie duurzaam te maken. Op

online 'scorekaarten' is te zien hoe ver ze daarmee zijn. De garantie dat kleding voor 100

procent verantwoord is, is niet te geven. Daarvoor is de productieketen te complex. Made-By

kiest wel voor maximale openheid. Via een nummer op het label in de kleding is via internet

het productieproces te volgen.

Opinie

Via Charline Ducas, Eco Fabric Manager. Ook Made-By heeft dezelfde opinie over

genetisch gemodificeerde katoen als Solidaridad, aangezien Solidaridad ook de oprichter is.

Made-By richt zich zowel op het product als op de sociale aspecten, in dit geval katoen en de

katoenboeren. Merken die bij Made-By zijn aangesloten mogen alleen gebruik maken van

biologisch katoen. Zoals eerder besproken mag biologisch katoen niet biologisch worden

genoemd als er genetisch gemodificeerde katoenzaden zijn gebruikt. De reden hiervan is voor

Made-By de afhankelijkheid van de boeren van Monsanto en de onwetendheid over de

gevolgen van genetisch gemodificeerde katoen voor de natuur.


34

5.2.4. Greenpeace

Greenpeace is een onafhankelijke internationale milieuorganisatie. Greenpeace vindt de

vitaliteit van de aarde van groot belang voor al het leven en strijdt daarom voor een snelle

realisatie van een duurzaam evenwicht tussen mens en milieu. Door geweldloze en

inventieve confrontaties stellen zij milieuproblemen aan de kaak en stimuleren ze oplossingen

voor een gezond en duurzaam evenwicht tussen mens en milieu.

Opinie

Greenpeace geeft naar eigen zeggen op hun website één helder democratisch signaal over

genetisch gemodificeerde katoen: “Totdat alle veiligheidskwesties rond genetisch

gemanipuleerde gewassen zijn beoordeeld door onafhankelijke wetenschappers, moeten alle

gentech-toelatingen worden gestopt”. Greenpeace staat niet achter de gentechnologie en dus

ook niet achter genetisch gemodificeerde katoen. Zij zijn van mening dat genetisch

gemodificeerde katoen boeren financieel kwetsbaar maakt, omdat boeren meer geld uitgeven

aan dure zaden en steeds meer bestrijdingsmiddelen moeten spuiten. De beloofde grotere

oogst door Monsanto blijft uit, en zij beweren dat genetisch gemodificeerde gewassen echter

kleinere oogsten opleveren. Greenpeace is zelf een onderzoek gestart naar genetisch

gemodificeerde katoen. Dit rapport, genaamd Picking Cotton, the choice between organic and

genetically-engineered cotton for farmers in South India is een vergelijkbare studie naar de

productie van bio-katoen en genetisch gemodificeerde katoen in de Indiase regio Andhra

Pradesh.21 Dit rapport laat financiële voordelen van biologische teeltwijzen zien, maar ook dat

genetisch gemodificeerde katoen ondanks het gebruik van 26 verschillende giftige pesticiden,

nog steeds met grote oogstverliezen door insecten te maken heeft.

21 Bron: Tirado, R., Greenpeace Research Laboratories, June 2010, Picking Cotton, the choice between organic and genetically-engineered cotton for farmers in South India.


35

5.2.5. Monsanto

Zoals in hoofdstuk 3 al werd besproken is Monsanto een chemiebedrijf uit de Verenigde

Staten welk bestaat sinds 1901. Monsanto introduceerde in 1989 de eerste Bt-katoen versie en

heeft in 1996 de genetisch gemodificeerde katoenzaden genaamd Bollgard op de Amerikaanse

markt gebracht. Hierna volgde de verkoop in andere landen.

Opinie

Monsanto is de ontwikkelaar achter verschillende soorten genetisch gemodificeerde

katoenzaden. Monsanto heeft deze gepatenteerd en staat logischerwijs ook achter de teelt van

genetisch gemodificeerde katoen. Helaas wilde Monsanto niet hun mening via een interview

uiten, maar werd ik verwezen naar de website.22 De website van Monsanto bestaat

voornamelijk uit propaganda voor het concern zelf. Zo beschrijven ze zichzelf als volgt:

Monsanto is een van ‘s werelds toonaangevende bedrijven gericht op duurzame landbouw.

We ontdekken en leveren innovatieve producten die de boeren ondersteunen om de wereld te

voeden, te kleden en brandstof te ontwikkelen. Ook maken ze de belofte voor onder andere

integriteit, transparantie en respect voor religieuze, culturele en ethische bekommernissen.

In 2008 heeft Monsanto een reeks van doelen opgesteld om samen met boeren te werken aan

een meer duurzame landbouw. Deze doelen staan voor 2030 en bestaan uit de volgende drie

handelingen: 1. Meer produceren, 2. Meer behouden en 3. Levens verbeteren.

Zij willen dit bereiken door verbeterde zaden te ontwikkelen die de boeren een dubbele

opbrengst leveren, die een derde minder belangrijke hulpmiddelen nodig hebben, die een

verbeterde waterkwaliteit hebben en die het leven van de boeren en de mensen die afhankelijk

van hen zijn verbeteren.

Over katoen schrijven ze dat katoentelers kunnen profiteren van de tweede generatie

genetisch gemodificeerde katoenzaden, welke meer niveaus van bescherming bieden. De

zaden beschermen volgens Monsanto het gewas van insecten die schadelijk kunnen zijn voor

de katoenplanten.

22 Bron: Monsanto, officiële website. Van: http://www.monsanto.com/Pages/default.aspx


36

5.2.6. Rijksoverheid

De rijksoverheid is een onderdeel van de Nederlandse overheid en is de bestuurslaag van de

overheid dat werkt op landelijk niveau. De Rijksoverheid is opgebouwd uit 11 ministeries.

De ministeries die verantwoordelijke zijn voor de moderne biotechnologie en dus voor

genetisch gemodificeerde katoen zijn de volgende 2 ministeries 23:

Ministerie van Infrastructuur en Milieu

Het ministerie van Infrastructuur en Milieu zet in op leefbaarheid en bereikbaarheid, met een

vlotte doorstroming in een goed ingerichte, schone en veilige omgeving. Het ministerie werkt

aan krachtige verbindingen over de weg, spoor, het water en door de lucht, beschermt tegen

wateroverlast en bevordert de kwaliteit van lucht en water. Vlot, veilig en leefbaar: dat is

Infrastructuur en Milieu.

Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie

Bedrijvigheid is bepalend voor onze welvaart. Het ministerie versterkt de concurrentiekracht

van Nederland en steunt het bedrijfsleven bij het verdienen van het geld waar de economie op

draait. Hierbij is de blik altijd naar buiten gericht. Ondernemen met oog voor de natuur en

dierenwelzijn, voor (agrarische) bedrijven en consumenten en voor de landen waarmee we

handel drijven. Een economisch toonaangevend Nederland met een agrofoodsector van

wereldformaat.

Opinie

Van website Rijksoverheid. De Rijksoverheid is van mening dat door genetisch

gemodificeerde organismen de industrie duurzamer kan gaan produceren. Zij vinden dat

genetisch gemodificeerde organismen voordelen hebben voor de industrie, landbouw en de

gezondheidszorg. En het kansen biedt voor het milieu en de economie. De Rijksoverheid stelt

dat ze deze kansen niet onbenut wil laten, maar alleen als de veiligheid voor mens en milieu

niet in gevaar komt. Nederland is lid van de Europese Unie en moet zich houden aan regels

die de Europese Unie opzet. De eisen die de Europese Unie stelt aan de activiteiten met

genetisch gemodificeerde organismen zijn vastgelegd in verordeningen en richtlijnen.

Nederland moet deze Europese richtlijnen verwerken in de nationale wetgeving. In Nederland

23 Bron: Rijksoverheid, Genetisch Gemodificeerd Voedsel en Landbouw Van: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/biotechnologie/genetisch-gemodificeerd-voedsel-en-landbouw


37

zijn de meeste (EU) regels voor activiteiten met genetisch gemodificeerde organismen

opgenomen in het ‘Besluit genetisch gemodificeerde organismen Milieubeheer’ en ‘Regeling

genetisch gemodificeerde organismen’. Op grond van Verordening (EG) 1829/2003 inzake

genetische gemodificeerde levensmiddelen en diervoeders kunnen genetisch gemodificeerde

gewassen, diervoeders en levensmiddelen tot de EU-markt worden toegelaten,nadat ze door

de EFSA (European Food Safety Authority) veilig zijn bevonden.24 Tot 2010 speelde

sociaaleconomische aspecten formeel nog helemaal geen rol. Maar sinds het onafhankelijke

onderzoek van Commissie Genetische Modificatie, in opdracht van voormalig minister van

Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, Jacqueline Cramer, wordt hier wel

aan gewerkt. Zo schreef zij, tijdens het vorige kabinet, naar aanleiding van dit onderzoek een

brief aan de kamer betreft deze sociaaleconomische aspecten van genetisch gemodificeerde

gewassen.25

De Rijksoverheid is vrij neutraal op hun website over genetisch gemodificeerde katoen. Dit is

natuurlijk logisch omdat zij in opdracht werken van de overheid en het volk tevreden moeten

houden. Als je verder zoekt naar de invloeden van de Rijksoverheid op genetisch

gemodificeerde organisme kom je al snel terecht bij het Lobbyen. Er wordt volop

gespeculeerd dat verschillende soorten genetisch gemodificeerde organisme geaccepteerd en

goed gekeurd zijn door lobbyen, waaronder genetisch gemodificeerde katoen. De lobbyisten

van Monsanto zouden er geslaagd in zijn druk uit te oefenen op de besluitvorming op

regeringsniveau. Monsanto heeft zelfs in december 2009 de Angry Mermaid gewonnen. De

Angry Mermaid is de Oscar voor het bedrijf dat er het best in slaagt om maatregelen tegen

klimaatverandering te ondermijnen door lobby.26

24 Bron: Overheid.nl, Wet- en Regelgeving: Besluit genetisch gemodificeerde organismen milieubeheer Van: http://wetten.overheid.nl/BWBR0004703/geldigheidsdatum_18-04-2011

25 Bron: Rijksoverheid, Sociaal-economische aspecten van genetisch gemodificeerde gewassen-kamerbrief Van: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/biotechnologie/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2010/01/15/sociaal-economische-aspecten-van-genetisch-gemodificeerde-gewassen-kamerbrief.html

26 Bron: Schings, J., Wilschut, M., 16 december 2009, Angry Mermaid voor Monsanto. Van:http://www.oneworld.nl/Nieuws/Achtergrond/Dossiers/Dossier_Klimaat_en_Armoede/article/23850/VIDEO_Angry_Mermaid_voor_Monsanto


38

Lobbyen

De speculaties van het lobbyen van Monsanto zijn niet onterecht. Monsanto besteedt hier veel

geld aan. Zo verscheen in juni 2010 een artikel op Businessweek.com over deze geld

besteding, Monsanto besteedde in het eerste kwart van 2010 2,46 miljoen dollar aan lobbyen.

Lobbyisten van Monsanto komen vaak uit het Monsanto concern zelf. Zo zijn er nauwe

banden tussen Monsanto en de Amerikaanse keuringsdienst van waarde Food and Drug

Administration (FDA). Er zijn banden met inlichtingen diensten, het leger en presidenten van

Amerika.27 Dit wordt ook in de documentaire De wereld volgens Monsanto in 2009 naar

voren gebracht. De documentaire, gemaakt door Marie-Monique Robin, schetst een

nauwgezet beeld van machtspolitiek van deze multinational. Zo wordt in deze documentaire

verteld dat er geen aparte regels voor genetisch gemodificeerde organismen gelden bij de

FDA. Dit komt bijvoorbeeld doordat een advocaat die eerst werkzaam was voor Monsanto is

gaan werken bij de FDA en zo makkelijk verschillende organismen goed gekeurd kunnen

worden. Ook werden in de beginjaren van genetisch gemodificeerde katoen regeringsleden

van de Verenigde Staten onder druk gezet, zo vertelt de minister van Landbouw tijdens

Clinton, Dan Clickman in de documentaire. Iedereen in de regering van de Verenigde Staten

(onder Clinton) moest achter genetische modificatie staan, anders was je tegen wetenschap en

vooruitgang. Ze mochten niet moeilijk doen en er werden geen analyses gemaakt, genetisch

gemodificeerde organismen werden gewoon geaccepteerd. Deze acceptatie was dus gebaseerd

op politieke beslissingen en niet op wetenschappelijke onderzoeken.

Lobbyen is over het algemeen geaccepteerd en onvermijdelijk. Het wordt overal ter wereld

toegepast, in verschillende lagen. Hierdoor is het ook moeilijk een duidelijke lijn te trekken

tussen betrouwbare belangenbehartiging en corruptie. Er zijn al verschillende organisaties

opgericht die actief zijn op het gebied van corruptie bestrijding. Zo stond onder andere in

november 2010 op de 14e Internationale Anti-Corruptie Conferentie in Bangkok de

transparantie in lobbyen centraal.28

27 Bron: WijWordenWakker.org, Wie en wat is multinational Monsanto? Van: http://www.wijwordenwakker.org/content.asp?m=m4&s=M111&ss=P716&l=NL

28 Bron: 14th International Anti-Corruption Conference 2010. Van: http://14iacc.org/


39

H6 Genetisch gemodificeerde katoen in de media

Genetisch gemodificeerde katoen wordt in de media gekoppeld aan meerdere gevolgen. In dit

hoofdstuk zullen de gevolgen die genetisch gemodificeerde katoen met zich mee brengt

besproken worden. Dit zal gebeuren aan de hand van de besproken duurzaamheid aspecten

People, Planet, Profit.

In het volgende hoofdstuk, hoofdstuk 7 zullen deze gevolgen dieper worden onderzocht in de

praktijk.

6.1. People

Boeren worden afhankelijk

Als de boeren eenmaal katoenzaden bij Monsanto hebben gekocht, zijn zij nog niet af van

Monsanto. Zoals in hoofdstuk 3 besproken is moet er bij de door Monsanto ontwikkelde

katoenzaden extra worden gespoten met onkruidbestrijdingsmiddel Roundup. Roundup is een

bestrijdingsmiddel dat ontwikkeld is door Monsanto en waar Monsanto ook een patentrecht

op heeft. Hierdoor is het voor de boeren alleen mogelijk om via coöperaties van Monsanto

aan deze bestrijdingsmiddelen te komen en zijn dus afhankelijk geworden van Monsanto.

Monsanto sluit contracten af met de boeren die de genetisch gemodificeerde katoenzaden

aanschaffen. Deze contracten geeft Monsanto het recht op zo goed als alle informatie over het

boerenbedrijf, maakt de boer financieel afhankelijk, verplicht de boer tot Monsanto’s

producten voor meerdere jaren en bevat een uitgebreide instructie van hoe een boer moet

zaaien, oogsten en verkopen.29

Een andere bijkomende factor voor de afhankelijkheid is het onmogelijke hergebruik van de

katoenzaden. De boeren dienen elk jaar opnieuw zaden te kopen bij Monsanto en mogen de

zaden niet hergebruiken.30 Monsanto heeft veel mensen in dienst, in de volksmond ook wel

Zaadpolitie genoemd, die boerderijen, zaadverkopers en coöperaties bezoeken om te

controleren of de rechten niet worden geschonden. Als dit wel gebeurt moeten ze voor de

rechter verschijnen.

29 Bron: Reveal Monsanto’s hidden agenda. Van: http://monsantoshiddenagenda.wordpress.com/

30 Bron: Wikipedia, Monsanto. Van: http://nl.wikipedia.org/wiki/Monsanto_(multinational)


40

Zelfmoord onder boeren

Recentelijk heeft er een media hype gespeeld over een ‘heropleving’ van zelfmoord onder

Indiase boeren in de afgelopen 5 jaar. Dit werd meteen gekoppeld aan de toename van het

gebruik van genetisch gemodificeerde katoen, wat in dezelfde periode werd geïntroduceerd.

De boeren zouden zelfmoord hebben gepleegd omdat de schulden niet meer te overzien

waren. Monsanto wordt als de boosdoener in deze ‘zelfmoordeconomie’ beschouwd. Het

genetisch gemodificeerde zaaigoed zou de Zuid-Indiase boeren een rijke opbrengst bezorgen,

maar het leverde volgens vele alleen maar schulden op.

Slecht voor gezondheid

Een probleem die in de media ook genoemd wordt is de angst van schadelijkheid voor de

volksgezondheid. Men is bang dat het dragen van genetisch gemodificeerde katoen slecht is

voor de gezondheid.

6.2. Planet

Genetisch gemodificeerde katoen maakt veel los als het om milieu gaat. Verschillende

milieuorganisaties voeren wereldwijd grote campagnes tegen genetisch gemodificeerde

gewassen. Echter niet iedereen is het hier mee eens. Zo verscheen er in 2004 een paginagroot

artikel in NRC Handelsblad, waarin ex-directeur van Greenpeace International Patrick Moore

zijn voormalige collega’s van Greenpeace fel aanviel vanwege deze grootschalige

campagnes.31 In het artikel beschuldigt hij Greenpeace ervan de bevolking in de Derde

Wereld liever te laten creperen dan genetische modificatie toe te laten. Volgens Patrick Moore

heeft genetische modificatie juist enorm veel voordelen voor het milieu en de armen in de

Derde Wereld. Als je het artikel van Patrick Moore echter goed leest blijkt dit vooral te gaan

om de beloften zoals ‘de techniek biedt in aanleg veel voordelen voor de mensheid en het

milieu’.

31 Bron: Moore, P., 2004, Greenpeace heeft liever blinde kinderen dan genetisch gemodificeerde rijst. NRC Handelsblad, 28 februari. Via Dossiers van NRC Handelsblad. Van: http://vorige.nrc.nl/dossiers/genetische_revolutie/


41

Toename secondaire pest soorten

In hoofdstuk 3 is al besproken dat er bij Bt-katoen minder gespoten hoeft te worden tegen de

bolworm, maar dat er geen vermindering is in het gebruik van pesticide tegen andere

insectenplagen. Een gevolg hiervan zou zijn dat secondaire pest soorten in bedreiging zouden

toenemen.

Optreden van resistentie

Er gaat al jaren de speculatie dat resistentie een probleem is bij de genetisch gemodificeerde

katoenzaden van Monsanto. Dit speelt voornamelijk op bij de insectenresistentie vorm van

genetische modificatie. Resistentie houdt in dat een bepaald insectensoort niet meer gevoelig

is voor de gifstoffen die de genetisch gemodificeerde katoenplant afgeeft. De insecten kunnen

deze resistentie op een natuurlijke manier ontwikkelen doordat ze vaak aan de gifstoffen zijn

blootgesteld.

Verlies van biodiversiteit

Mensen zijn bang voor het verlies van de biodiversiteit door de toename van de

monoculturen. Genetisch gemodificeerde organismen zouden in grote getallen aangeplant

zijn, wat negatieve effecten zou kunnen hebben op de biodiversiteit.

Angst voor transgeen in de natuur

In de media wordt gesproken over het voorkomen van transgenen in de vrije natuur. Doordat

de velden met genetisch gemodificeerde katoen niet zijn afgebakend zouden andere

(katoen)planten ‘besmet’ kunnen raken met transgenen van genetisch gemodificeerde katoen.

De angst van mensen dat er transgenen van katoen in de natuur terecht kunnen komen komt

voort uit een eerder bekend geval met maïs, wat in 2002 in de media kwam. Een commercieel

maïsveld dat diervoer produceerde, was besmet met stuifmeel uit een nabijgelegen proefveld

met genetisch gemodificeerde maïs.32

32 Bron: Milieuloket, 18 november 2002, Opschudding in VS door besmetting van transgene maïs en soja. Van: http://www.milieuloket.nl/9353000/1/j9vvhurbs7rzkq9/vgb8ksj5978i


42

Uitputting van de bodem

Genetisch gemodificeerde katoenzaden zouden ook een negatief effect hebben op de bodem.

De genetisch gemodificeerde katoenzaden zouden ervoor zorgen dat belangrijke bacteriën en

enzymen in een rap tempo uit de grond verdwijnen.

Waterverbruik

Katoenplanten zijn erg droogte gevoelig, ze hebben tijdens het groeiproces veel water nodig.

De genetisch gemodificeerde katoenplanten zijn niet specifiek ontwikkeld om het

waterverbruik tijdens het groeiproces te verlagen, maar toch is er een bepaald soort waarvan

gezegd wordt dat deze een lager water verbruik heeft. Zo zou het water verbruik van de Bt-

katoen soort Bollgard II 10% lager zijn dan bij gelijkwaardige conventionele katoenplanten.

Dit omdat het groeiproces van deze katoensoort korter is en er dus een kortere tijd besproeit

hoeft te worden.

Roundup

De Bt-katoen zaden van Monsanto zijn niet pesticide vrij. Er moet nog worden gespoten met

onkruid bestrijdingsmiddel Roundup. Welke is ontwikkeld door Monsanto zelf en is

geïntroduceerd in 1974.

Het gebruik van pesticide heeft natuurlijk al niet de voorkeur, maar er komen bij het gebruik

van Roundup echter steeds meer negatieve berichten over bijkomende nadelige gevolgen. Zo

zou het schadelijk zijn voor de natuur en negatieve gevolgen hebben voor verschillende

organismen. Ook zouden verschillende onkruidsoorten resistent zijn geworden voor Roundup.


43

6.3 Profit

Tegenvallende winsten

Genetisch gemodificeerde katoenzaden werden op de markt gebracht met de boodschap als de

oplossing tegen insectenplagen. De Bt-katoen zaden zouden voor hogere opbrengsten en

uiteindelijke hogere netto winsten zorgen. Helaas komen in de media steeds vaker berichten

naar buiten dat de winsten bij de Bt-katoen boeren niet zo positief uitpakken als werd gedacht.

Met als gevolg dat de boeren het niet meer zien zitten en geen andere uitweg meer zien dan

zelfmoord plegen. In paragraaf 6.1. is deze tragische heropleving ook besproken.

De kosten voor de gemodificeerde katoen zaden zouden zo hoog zijn dat de boeren er

leningen voor aan gegaan zijn. Daar komt nog bij dat tijdens het verbouwen van de Bt-katoen

zaden er toch nog extra gespoten moet worden tegen ongedierte, wat ook extra geld kost. Al

met al zou de hogere beloofde opbrengst niet opwegen tegen de extra kosten die er bij

genetisch gemodificeerde katoen zaden aan te pas komen.


44

H7 Genetisch gemodificeerde katoen in de praktijk

In hoofdstuk 6 zijn de gevolgen die genetisch gemodificeerde katoen volgens de media met

zich mee brengt besproken. In dit hoofdstuk zal er wetenschappelijk onderzoek worden

gedaan naar deze gevolgen in de praktijk. Dit zal ook weer gebeuren aan de hand van de

besproken duurzaamheid aspecten People, Planet, Profit.

7.1 People

Afhankelijk

Op de website van Monsanto wordt het bestaan van een contract tussen de boeren en

Monsanto bevestigd. Hier wordt gemeld dat de telers die de eerste keer Monsanto zaad kopen

een overeenkomst en rentmeesterschap dienen te ondertekenen.33

Monsanto’s rentmeesterschap bestuurder, Scott Baucum, zegt hierover op de website het

volgende: “De boeren wordt een contract aangeboden, dat hen licentie geeft om de

gepatenteerde zaden en eigenschappen te kopen. Hier staan ook de verplichtingen en

verantwoordelijkheden in die zij hebben met betrekking tot het kweken van het zaad. Onder

deze verplichting valt het niet mogen opslaan en hergebruiken van de Monsanto zaden. Als

een boer de zaden in een opeenvolgend jaar wil verbouwen, moet de boer de zaden

aanschaffen bij een zaadbedrijf met een licentie.”

Monsanto stopt het dus niet onder stoelen of banken dat de boeren wel degelijk aan een

contract worden verbonden. Daar komt bij dat ze de zogenaamde ‘zaadpolitie’ ook op hun

website noemen. Deze zaadpolitie beschouwd Monsanto als de normaalste zaak van de wereld

met betrekking tot het verdedigen van het patentrecht.

Zo is Scott Baucum het ook niet eens met de verwijten in de media dat het niet mogelijk zou

moeten zijn patent te kunnen aanvragen op een natuurlijk product. Scott Baucum zegt

hierover het volgende: “Ik denk dat we een zeer goede balans hebben gevonden tussen wat

het beste is voor de samenleving als geheel en wat het beste is om de nieuwe technologieën te

motiveren door middel van de mogelijkheid van patentrechten”. Daarbij noemt hij nog dat de

patentrechten een vervaldatum hebben, de meeste verlopen binnen 20 jaar. Aan het einde van

33 Bron: Monsanto, offciele website. Van: http://www.monsanto.com/Pages/default.aspx


45

deze periode zouden de gepatenteerde technologieën niet langer beperkt zijn en beschikbaar

worden voor het grote publiek

Dit geldt echter per aangevraagd patentrecht. Monsanto heeft altijd nog wel een ander

patentrecht lopen dat later is aangevraagd. Zo wordt er vol trots op de website gemeld dat

Monsanto en zijn dochterondernemingen (Asgrow en Dekalb) momenteel meer dan 400

afzonderlijke plant technologie patenten bezitten. Het is dan ook onmogelijk om hier tegen op

te boksen, aangezien de Verenigde Staten de gemodificeerde zaad technologieën nog steeds

als een intellectueel eigendom ziet.

De U.S. Department of Agriculture’s Economic Research Service (USDA ERS) legt het

volgende op hun website uit: “Intellectuele eigendomsrechten in de landbouw, bijvoorbeeld

patentrechten en kwekersrechtcertificaten worden vaak gebruikt om technologische

vooruitgang te beschermen. Deze rechten geven de eigenaren de mogelijkheid om

concurrenten uit te sluiten van maken, gebruiken, te koop aanbieden of verkopen van de

uitvindingen voor een beperkte periode. Aangezien het tempo van de wetenschappelijke

ontdekkingen in de agrarische bio-technologische sector is versneld over de laatste decennia,

is het gebruik van het patentrecht en andere intellectuele eigendomsrechten op deze

uitvindingen enorm verhoogd.” 34

Zelfmoord

Na de introductie van genetisch gemodificeerde katoen in India is het aantal zelfmoorden

onder boeren in India toegenomen. Is genetisch gemodificeerde katoen de directe oorzaak van

deze toename?

De zaden van Monsanto zorgen inderdaad voor hoge kosten (in paragraaf 7.3. zullen deze

kosten uitgelicht worden). De zaden dienen elk jaar opnieuw gekocht te worden en er moet

ook extra worden gespoten met bestrijdingsmiddelen. De hoeveelheid van extra

bestrijdingsmiddelen is echter wel kleiner bij de tweede generatie van genetisch

gemodificeerde katoen: Bollgard II. Maar of dit alles de reden is voor de toename van de

zelfmoord onder boeren is een tweede vraag. Zelfs de boeren op het platteland die de

genetisch gemodificeerde katoen verbouwen verschillen hierover van mening. De reden van

de zelfmoord onder de boeren staat echter wel vast, tegenvallende winsten. Maar de genetisch

34 Bron: U.S. Department of Agriculture’s Economic Research Service, officiële website. Van: http://www.ers.usda.gov/


46

gemodificeerde katoen is hier volgens meerdere boeren niet de enige reden voor. Zo spelen

lange droogtes ook een rol in de slechte opbrengst van katoen. De droogte wordt ook als reden

genoemd door Gurrala Sanjeva Reddy, een weduwe van een boer die zelfmoord heeft

gepleegd, in het NRC Handelsblad van mei 2010.35

Deze mening wordt versterkt in een onderzoek in oktober 2008 door de International Food

Police Research Instititue (IFPRI) naar de zelfmoord onder boeren in India in combinatie met

de Bt-katoen. In dit onderzoek is er uitgebreid onderzocht of de toename van Bt-katoen ook

voor een toename van de zelfmoord onder boeren heeft gezorgd. Uit dit grootschalige

onderzoek kwam de volgende conclusie: “Uit onze analyse blijkt dat, zonder twijfel, Bt-

katoen geen reden is voor de toename van zelfmoord onder boeren in India”.36

Zo wordt er geconcludeerd dat de zelfmoorden onder de boeren niet nieuw zijn en wijzen in

de richting van het falen van de sociaaleconomische omgeving. De zelfmoorden zijn het

gevolg van de droge landbouwgrond gebieden in India. Het ontbreken van een vangnet of

andere ondersteunende verzekering, de slechte kunstmatige besproeiing systemen, het

aanwezige misbruik van banksystemen en de grote beschikbaarheid van zeer giftige pesticide

dragen volgens dit onderzoek allemaal bij aan de zelfmoord onder boeren.

Op 22 november 2010 werd het symposium “Zaad is ons cultureel erfgoed” in Zeist

gehouden. Internationaal wetenschapper en activiste voor boerenrechten Vandana Shiva gaf

hier een lezing. Hierin zei zij over deze zelfmoordgolf het volgende: “De boeren raken in de

schulden door de dure zaden en de tegenvallende opbrengst. De moeten vervolgens hun land

in onderpand geven voor meer leningen. Die kunnen ze niet afbetalen. Na twee of drie jaar

komen de mensen van Monsanto het land claimen. Dat betekent dat het land dat al generaties

in de familie is, uit handen van de familie raakt. Op de dag dat dit gebeurt, loopt de boer het

veld in en drinkt een fles landbouwgif leeg. Inmiddels zijn er al 200.000 zelfmoorden geweest

in India. Die golf begon in het katoengebied. Monsanto probeert de link te ontkennen.

Daarom zij we het veld ingegaan om de zelfmoorden te onderzoeken en te turven. Daaruit

bleek dat 84% van de zelfmoorden direct is te linken aan Bt-katoen.”

35 Bron: Brummelman, W., Genkatoen en de strijd om het Indiase platteland. NRC Handelsblad, zaterdag 22 mei en zondag 23 mei, p. 16

36 Bron: Gruère, G., Mehta-Bhatt, P., Sengupta, D., IFPRI, 2008, Bt Cotton and Farmer Suicides in India


47

Gezondheid

Het is vrijwel uitgesloten dat genetisch gemodificeerde katoen schadelijk is voor de

volksgezondheid. De toxines (Bt-toxines) die in de katoenplanten zijn ingebouwd zijn ten

eerste zeer specifiek. Deze door de Bt-katoen geproduceerde gifstoffen zijn giftig voor een

select aantal geleedpotigen. Omdat katoen in de eerste plaats een vezelgewas is, is de

besmetting van voedsel met gifstoffen van katoen hoogst onwaarschijnlijk. Zo heeft het

Institute van Agriculture van de Universiteit van Tennessee hier een uitgebreid onderzoek

naar gedaan. Dit onderzoek geeft de conclusie dat er bij het gebruik van Bt-katoen een zeer

laag risico is voor de volksgezondheid.37

Ook is er nog nooit een genetisch gemodificeerde katoen product op de RAPEX-lijst van de

Europese Commissie verschenen.

7.2 Planet

Toename secondaire pest soorten

Bij Bt-katoen is een bepaald eiwit ingebouwd die ervoor zorgt dat de katoenplant wordt

beschermd tegen bolwormen. Doordat de plant zich enkel richt op bolwormen, zouden

secondaire pest soorten voor de katoenplanten toenemen.

In 2010 is hier onderzoek gedaan onder 1000 willekeurige landbouwers uit 5 verschillende

Chinese provincies. De titel van deze studie is Benefits of Bt cotton counterbalanced by

secondary pests? De belangrijkste vaststelling uit dit onderzoek is dat Bt-katoen geen

bescherming biedt tegen secundaire pest soorten en plagen. De secundaire plagen zullen

volgens dit onderzoek na verloop van tijd toenemen als gevolg van twee factoren. De eerste

factor is de algemene ineffectiviteit van Bt-katoen tegen andere plagen dan de bolworm. En

de tweede factor is een verlaging van de dosering pesticide bij Bt-katoen. De secundaire

plagen dienen nog bestreden te worden met bestrijdingsmiddelen en naarmate er met minder

pesticide gespoten zou worden, wordt de kans groter dat secundaire pest soorten zich zouden

ontwikkelen tot primaire soorten.38


38 Bron: Zhao, J., Ho, P., Azadi, H., 2010, Benefits of Bt cotton counterbalanced by secondary pests?


48

Resistentie

De genetisch gemodificeerde katoenzaden van Monsanto zouden problemen hebben met

resistentie. Monsanto heeft het probleem jarenlang niet willen toegeven, maar op 7 mei 2010

heeft het concern in de Indiase pers uiteindelijk toegegeven dat de Bt-katoen als bestrijding

van ongedierte niet is geslaagd.39 Monsanto bekent dat verschillende soorten van de bolworm

resistent zijn geworden tegen Bt-toxine. Er wordt in dit artikel echter alleen maar gesproken

over de eerste generatie genetisch gemodificeerde katoen. De 2e generatie genetisch

gemodificeerde katoenplanten, Bollgard II, bevat twee verschillende toxines. Volgens

Monsanto is dit de oplossing tegen resistentie. Zo verscheen er op 17 mei 2009 op de Delta

Farm Press website een artikel waarin Monsanto beweert dat het onwaarschijnlijk is dat een

insect gelijktijdig resistent wordt voor meer dan een gif.40

Klaas Meijaard, professional op het gebied van gewasbescherming, bevestigde dat het

inderdaad lastig is om een resistentie op te bouwen voor 2 verschillende soorten gif.

Biodiversiteit

Het is onvermijdelijk dat ongedierte gedood wordt en onkruid wordt bestreden tijdens het

groeiproces van de plant, of dit nou biologisch of door middel van pesticide en

onkruidverdelgers gebeurt. Het is anders onmogelijk voor de plant om zich goed te

ontwikkelen. Maar bij genetisch gemodificeerde organismen is er meer aan de hand. Zo

beaamt de Rijksoverheid dat het mogelijk is dat door genetische modificatie soorten

verdwijnen doordat de nieuwe genetisch gemodificeerde soorten overheersend zijn.41

Bij genetisch gemodificeerde katoen is deze overheersing ook van toepassing. Zo stond in het

artikel NRC Handelsblad van mei 2010, Genkatoen en de strijd om het Indiase platteland, dat

90% van de totale katoen in India Bt-katoen is. Dit houdt dus in dat er vooral maar één soort

katoen in India groeit, wat niet ten voordele is voor de biodiversiteit. Vandana Shiva beaamde

dit op het symposium “Zaad is ons cultureel erfgoed” en sprak zelfs over een totaal van 95% 39 Bron: The Time of India, 7 maart 2010, Monsanto accepts its Bt cotton failed pest-control tests. Van: http://timesofindia.indiatimes.com/india/monsanto-accepts-its-bt-cotton-failed-pest-control-tests/articleshow/5652836.cms

40 Bron: Delta Farm Press, 17 mei 2009, Monsanto: Natural refuge for Bollgard II cotton. Van: http://deltafarmpress.com/cotton/monsanto-natural-refuge-bollgard-ii-cotton

41 Bron: Rijksoverheid, Noodzaak van Biodiversiteit. Van: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/biodiversiteit/noodzaak-van-biodiversiteit


49

Bt-katoen in India: “Onze biodiversiteit hebben we verloren. We hadden vroeger 1500

variëteiten katoen. Nu is 95% van alle katoen Bt-katoen. Dit is in tien jaar tijd gebeurd.

Natuurlijke katoensoorten zijn bijna verdwenen, zoals kortdradige katoen, die belangrijk is

voor een bepaalde kwaliteit stoffen.”

Om de biodiversiteit te beschermen hebben de verenigde naties strenge (internationale) regels

opgesteld voor experimenten met genetisch modificatie. Deze regels zijn vast gelegd in het

Cartagena-Protocol van de Verenigde Naties. Het protocol richt zich voornamelijk op de

grensoverschrijvende verplaatsing van de genetisch gemodificeerde organismen, zo staat er in

het protocol dat de exporteur het land van import moet informeren over de komst van de

genetisch gemodificeerde organismen.42

Een ander bijkomend probleem van genetisch gemodificeerde katoen met betrekking tot de

biodiversiteit is de negatieve invloed op andere organismen. In 2000 is door de USDA

Agricultural Research Station uit de Verenigde staten een studie gedaan naar de invloed van

het verbouwen van genetisch gemodificeerde gewassen op de biodiversiteit.43 De studie

genaamd: 'Genetically Modified Crops and Farmland Biodiversity' voorspelde dat een

massale introductie van genetisch gemodificeerde gewassen, waaronder katoen, kan leiden tot

het uitsterven van de Skylark. De Skylark eet namelijk de zaden van verschillende soorten

onkruid. De resistente genetisch gemodificeerde monoculturen zouden deze onkruid soorten

uitroeien. Ook andere zaadetende vogels en insecten zouden hierdoor bedreigd kunnen

worden.

42 Bron: Cartagena Protocol on Biosafety to the Convention on Biological Diversity, 2000. Van: http://www.cbd.int/doc/legal/cartagena-protocol-en.pdf

43 Bron: Firbank, L., Forcella, F., USDA Agricultural Research Station, 2000, Genetically Modified Crops and Farmland Biodiversity.


50

Angst voor transgeen in de natuur

De angst voor transgenen van katoen in de natuur door middel van bestuiving is niet terecht.

Zo bevestigt het Institute van Agriculture van de Universiteit van Tennessee dat deze

bestuiving bij katoen maar een klein probleem is in vergelijking met maïs. Katoen kan niet

met de wind worden bestoven en maakt deze manier van over brengen in de natuur

minimaal.44

Op de website GMO-Compass, een wetenschappelijke website over genetisch gemodificeerde

organismen, wordt ook gemeld dat katoen voornamelijk zelfbestuivend is, maar dat pollen

ook overgebracht kunnen worden door insecten. Naar deze uitkruising (de genetische

overdracht van een bepaalde erfelijke eigenschap van een groep van individuen naar de

andere) met andere katoensoorten is onderzoek gedaan. Hieruit blijkt dat maximaal 28%

uitkruising is waargenomen in aangrenzende percelen en dat dit snel afneemt met de

afstand.45

Christian Bachem, Universitair docent Plant Biotechnologie en Plantveredeling aan de

universiteit van Wageningen benadrukt dat er heel voorzichtig met genetisch gemodificeerde

katoen om moet worden gegaan en transgenen gewassen zoveel mogelijk op eigen grond

beperkt dienen te worden om de transgenen in de natuur te verhinderen.


45 Bron: GMO-Compass, Cotton Van: http://www.gmo-compass.org/eng/safety/environmental_safety/186.cotton.html


51

Uitputting van de bodem

De grond, zijn vruchtbaarheid en de organismen die de vruchtbaarheid van de bodem

handhaven zijn een onmisbaar aspect van het milieu. Vooral op het gebied van voedsel en

landbouwproductie. Een probleem bij het verbouwen van genetisch gemodificeerde

katoenzaden zou uitputting van dit onmisbaar aspect, de bodem, zijn.

Navdanya, een onderzoekstichting voor wetenschap, technologie en ecologie uit India heeft in

2009 een wetenschappelijke onderzoek uitgevoerd naar de grond waar Bt-katoen groeide.46 In

dit onderzoek is de grond vergeleken van gebieden waar gedurende drie jaar Bt-katoen was

gepland met aangrenzende velden met niet genetisch gemodificeerde katoen. Dit onderzoek

werd verricht in de Indiase regio die de hoogste genetisch gemodificeerde katoen aanplant

heeft: Nagpur, Amravati en Wardha van Vidharba.

Na drie jaar tijd werden de volgende conclusies uit dit onderzoek getrokken:

* Bt-katoen heeft de populatie van actinomyceten met 17% gereduceerd.

Actinomyceten zijn van vitaal belang voor de afbraak van cellulose en creëren van

humus.

* Bacteriën werden gereduceerd met 14%.

* De totale microbiële biomassa werd gereduceerd met 8,9%.

* Nuttige enzymen voor een vitale bodem die voedingsstoffen beschikbaar stellen voor

planten zijn drastisch verminderd. Zure fosfatase die bijdraagt aan de opname van

fosfaat is verlaagd met 26,6%.

* Nitrogenase enzymen die helpen stikstof op de lossen reduceerde met 22,6%.

De belangrijkste conclusie die uit dit onderzoek werd geconcludeerd is dat een decennium van

het planten met genetisch gemodificeerde katoen dat Bt-genen bevat, kan leiden tot de totale

vernietiging van de bodemorganismen. Dit betekent een dode bodem die niet in staat is om

nog te functioneren, het biologische evenwicht raakt verstoord.

46 Bron: Navdanya, Indiase onderzoekstichting voor wetenschap, technologie en ecologie. Van: http://www.navdanya.org/


52

Waterverbruik

Zoals in hoofdstuk 3 werd besproken heeft twee jaar van veld experimenten door CSIRO

Plant Industry, Australie aangetoond dat er onder normale volledige besproeiing, Bollgard II

katoenplanten 10% minder water nodig hebben dan conventionele katoenplanten. Als reden

wordt gegeven dat het groeiproces van deze katoensoort korter is. De Bt-katoen plant zelf is

dus nog steeds zo droogte gevoelig als andere katoensoorten.

Klaas Meijaard vertelde mij dat het waterverbruik ook juist kan toenemen door het telen van

Bt-katoen. Zoals eerder beschreven kunnen de bacteriën en schimmels in de bodem afnemen

en is het aannemelijk dat ook de symbiose levende schimmels verdwijnen. Symbiose

schimmels zijn schimmels die katoen helpen met het opnemen van mineralen en vocht. Door

deze afname krijgen de katoenplanten een hogere water behoefte en wordt het waterverbruik

versterkt.

Roundup

Het onkruidbestrijdingsmiddel Roundup zou schadelijk zijn voor de natuur en zou negatieve

gevolgen hebben voor verschillende organismen, wat tegenstrijdig is met Monsanto’s

bewering. Volgens Monsanto zelf is Roundup biologisch afbreekbaar en kan het niet in de

grond of water terecht komen. Toch blijkt na onderzoeken van de Koninklijke Nederlandse

Akademie van Wetenschappen dat er in Nederland het metaboliet AMPA in het grondwater is

aangetroffen. AMPA ontstaat na afbraak van het glysofaat dat in Roundup zit. 47

In oktober 2009 werden er vijf onderzoeken naar Monsanto’s Roundup herbicide

gepubliceerd in het magazine European Journal of Agronomy. Hierin kwamen de negatieve

effecten van Roundup ook naar voren. De rapporten bieden een stevige aanklacht tegen

genetisch gemodificeerde gewassen en de verbintenis tot het gebruik van de herbicide

Roundup. Een van der onderzoekers, Robert Kremer, een microbioloog bij Agricultural

Research Service van het Amerikaanse ministerie van Landbouw, beaamt in een interview op

de website van The Organic & Non-GMO Report de eerder genoemde watervervuiling. Hij

stelt dat Roundup diep in de aarde kan doordringen en het grondwatervoorraden bedreigt met

vervuiling. Daarbij meldt hij dat afhankelijk van de samenstelling van een bepaalde grond,

47 Bron: Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Van: http://niwi.knaw.nl/nl/oi/nod/onderzoek/OND1244657/toon


53

glyfosaat vrij snel in de bodem kan sijpelen en mogelijk in nabijgelegen beken en rivieren kan

belanden. 48

De schadelijkheid voor verschillende organismen wordt ook bevestigd in onderzoeken. Zo

bevestigen internationale wetenschappers de gevaren van Roundup op de GMO Free Regions

Conference in Brussel op 16 september 2010.49 Zo melden zij op deze conferentie dat

glyfosaat ook misvorming bij kikker en kippenembryo’s veroorzaakt en dat deze gevolgen al

op spelen bij doseringen die veel lager zijn dan die worden gebruikt in de landbouw. Deze

conclusie is een resultaat van het onderzoek dat gepubliceerd is door een groep rond professor

Andres Carrasco. Andres Carrasco is directeur van Laboratorium Moleculaire Embryologie

aan de Universiteit van Buenos Aires Medical School en lid van het Argentijnse Nationale

Raad voor Wetenschappelijk en Technisch Onderzoek.50 Op een persconferentie tijdens de

GMO Free Regions Conference in Brussel zei Andres Carrasco over zijn bevindingen het

volgende: “De bevindingen in het lab komen in overeenstemming met misvormingen die bij

mensen zijn waargenomen, die tijdens de zwangerschap aan glyfosaat werden blootgesteld".

De laboratoriumdieren hebben dus vergelijkbare ontwikkelingsmechanismen als mensen.

Hieruit kan geconcludeerd worden dat deze gevolgen ook kunnen gelden voor nakomelingen

van zwangere vrouwen die blootgesteld zijn aan Roundup.

Het maximumgehalten aan residuen voor glyfosaat die de Europese Unie heeft toegestaan is

20mg/kg. Andres Carrasco ontdekte de afwijkingen in embryo’s die maar met 2,03mg/kg

geïnjecteerd waren.

48 Bron: The Organic & Non-GMO Report, Scientist finding many negative impacts of Roundup Ready GM crops Van:http://www.nongmoreport.com/articles/jan10/scientists_find_negative_impacts_of_GM_crops.php

49 Bron: GMO Free Regions Conference in Brussels, 16 september 2010, Groundbreaking study shows Roundup link to birth defects Van:http://www.gmo-free-regions.org/fileadmin/pics/gmo-free-regions/conference_2010/press/Carrasco_soybean_PR.pdf

50 Bron: Paganelli, A., Gnazzo, V., Acosta, H., López, S.L., Carrasco, A.E. 9 augustus 2010, Glyphosate-based herbicides produce teratogenic effects on vertebrates by impairing retinoic acid signalling. Van: http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/tx1001749


54

Een tweede onderzoek van Andres Carrasco met als titel GM Soy: Sustainable? Responsible?,

werd op 16 september 2010 vrijgegeven door een groep internationale wetenschappers. Dit

onderzoek documenteert ook een groot bewijs in wetenschappelijke onderzoeken over de

schadelijke gezondheid en milieueffecten van genetisch gemodificeerde Roundup-zaden. 51

Als laatste is er nog het probleem van het resistent worden van verschillende onkruidsoorten.

Klaas Meijaard vertelde mij dat het inderdaad klopt dat er verschillende onkruidsoorten

resistent zijn geworden voor Roundup. Doordat de onkruidsoorten alleen maar worden

bespoten met Roundup zijn de soorten ongevoelig geworden voor Roundup. Het erfelijk

materiaal wordt op een natuurlijke manier aangepast en de onkruidsoorten zijn niet meer te

bestrijden met Roundup. De broer van Klaas Meijaard is boer in Canada en kampt op dit

moment met het probleem dat bepaalde grassen niet meer bestreden kunnen worden met

Roundup.

Het resistent worden van onkruid tegen de herbicide Roundup heeft te maken met een bepaald

enzym, zo meldt de website van Waterput – Maatschappijkritisch Onderzoek.52 Het glysofaat

in Roundup voorkomt dat er een bepaald enzym wordt aangemaakt (EPSP-Synthase). Dit

enzym is onmisbaar bij de productie van bepaalde aminozuren zoals phenylalanine, tryptofaan

en tyrosine. Als een plant niet in staat is om deze essentiële aminozuren te maken zal het

sterven.

Als natuurlijke tegenreactie op Roundup hebben bepaalde onkruidsoorten op veel nieuwe

plaatsen op haar chromosomen nieuwe EPSP-Synthase genen aangemaakt, soms wel 5 tot 160

keer zoveel als normaal. Zo is er in bepaalde soorten de bacterie Agrobacterium gevonden,

wat een EPSP-Synthase variant is, genaamd CP4 EPSPS gen. Deze planten hebben dus een

ander enzym dat ook in staat is de betreffende aminozuren te maken. Dit enzym wordt echter

niet geblokkeerd door Roundup. Op deze manier wordt er veel van het enzym aangemaakt

waardoor er genoeg overblijft om toch de benodigde aminozuren te kunnen produceren.

Hierdoor nemen agressieve ‘super’ onkruiden toe.

51 Bron: Carrasco, A.E. 16 september 2010, GM: Sustainable? Responsible? Van: http://www.gmo-free-regions.org/conference2010/press.html

52 Bron: Waterput – Maatschappijkritisch Onderzoek, Roundup van Monsanto steeds minder Effectief Van: http://waterput.yolasite.com/


55

7.3 Profit

Tegenvallende winsten

De tegenvallende winsten van de genetisch gemodificeerde katoenboeren komt vooral door de

hoge kosten die bij het verbouwen van genetisch gemodificeerde katoen aan te pas komen.

In bijlage 6 staat een schematisch overzicht met de opbrengsten en kosten van de biologische

boer ten opzichte van de Bt-katoen boer die in het NRC Handelsblad van mei 2010 naar

buiten werd gebracht53:

De genboer verdient minder per kilo, maar heeft dankzij een grotere oogst per acre een hogere

bruto opbrengst. Het grote verschil tussen de boeren zit echter aan de uitgave kant. De

biologische boer heeft geen of amper zaadkosten. Deze kweekt hij zelf of koopt hij

gezamenlijk met andere boeren. De genboer daarentegen heeft hele hoge zaadkosten.

Monsanto vroeg in eerste instantie zelfs ruim het dubbele voor de Bt-katoen zaden, maar na

protesten van boeren greep de regering van deelstaat Andhra Pradesh in.

Ook in een onderzoeksrapport van Greenpeace Research Laboratories uit juni 2010 worden de

netto opbrengsten tussen biologische katoenboeren en Bt-katoen boeren vergeleken van het

jaar 2009/2010. Het jaar 2009/2010 was een slecht jaar voor de katoenboeren, er heerste veel

droogte.54

Uit dit onderzoek zijn de volgende vergelijkingen gekomen:

* In het droge jaar 2009/2010 pakte de totale opbrengst voor de Bt-katoen boeren 50%

lager uit. Voor de biologische katoenboeren was deze daling een stuk minder, 30%. De

biologische boeren hielden hun voordeel uit de voorraad van zaden van voorgaande

zaden.

* Bt-katoen boeren hebben in 2009/2010 een 65% hogere schuld opgebouwd dan

biologische boeren. Dit is ook terug te zien in de netto winst.


54 Bron: Tirado, R., Greenpeace Research Laboratories, June 2010, Picking Cotton: The choice between organic and genetically-engineered cotton for farmers in South India.


56

* In dit jaar was de totale opbrengst van de Bt-katoen al lager dan van de biologische

boeren. Maar het rendement van de leningen en de aflossing van de schulden moeten

hier ook nog vanaf. Hierdoor kwamen de gentech boeren in een negatief saldo.

Gemiddeld kwam de netto opbrengst uit op 7.136 Roepies per acre in de min (€120).

* De biologische boeren hadden in dit jaar ook niet een hoge winst, maar ze kwamen

wel op een positief saldo.

Gemiddeld kwam de netto opbrengst uit op 5.040 Roepies per acre (€85).

Naar aanleiding van deze resultaten kan er geconcludeerd worden dat de biologische

katoenboeren ten opzichte van de Bt-katoen boeren een hogere financiële zekerheid hebben

van 171%.


57

H8 Conclusie

De hoofdvraag die aan het begin van dit onderzoek is gesteld luidde als volgt:

In hoeverre is genetisch gemodificeerde katoen duurzaam?

Uit voorafgaand onderzoek kan ten eerste geconcludeerd worden, dat genetisch

gemodificeerde katoen op dit moment niet duurzaam is. De productie van genetisch

gemodificeerde katoen is een bewogen onderwerp en veel mensen hebben hier een andere kijk

op en mening over.

In 1996 werd de eerste genetisch gemodificeerde katoenversie door Monsanto op de markt

gebracht als de oplossing voor alle problemen waar de boeren mee kampte. De katoenzaden

van Monsanto zijn ‘handmatig veranderd’ zodat ze zowel insectenresistentie als

herbicidenresistentie hebben. Roundup, het bestrijdingsmiddel dat in combinatie met de

genetisch gemodificeerde katoenzaden gebruikt dient te worden, is daarbij volgens Monsanto

biologisch afbreekbaar. Monsanto belooft met zijn genetisch gemodificeerde katoenzaden een

hogere opbrengst en hogere nettowinst.

Genetisch gemodificeerde katoen, ook wel Bt-katoen, is relatief gezien nog maar kort op de

markt. Maar de teelt ervan neemt snel toe, net als de berichten met de (negatieve) gevolgen in

de media. Deze gevolgen, onderverdeeld in de 3 P’s, zijn in dit rapport besproken en

wetenschappelijk onderzocht in de praktijk.

Hieruit kan ik concluderen dat Monsanto zijn belofte niet waar heeft gemaakt. Dit komt naar

mijn idee mede doordat de zaden te vroeg op de markt zijn gekomen. Door corruptie en

lobbyen zijn de Bt-katoen zaden in een vroeg stadium goedgekeurd voor gebruik. Er was en is

nog steeds te weinig weet over de gevolgen van Bt- katoen op de lange termijn.

Zelfs op de korte termijn spelen er al verschillende negatieve gevolgen van Bt-katoen op.

Zoals besproken in dit onderzoek tonen verschillende wetenschappelijke studies aan dat

genetisch gemodificeerde katoen de volgende negatieve gevolgen veroorzaak voor Planet:

* Een toename van secondaire pest soorten

* Verschillende soorten van de bolworm zijn resistent geworden tegen het toxine van de plant

* Door monoculturen van genetisch gemodificeerde katoen neemt de biodiversiteit af

* Verschillende organismen worden met uitsterven bedreigt


58

* Belangrijke bodemorganismen worden vernietigd, het biologisch evenwicht raakt verstoord

* Doordat belangrijke schimmels verdwijnen neemt het waterverbruik juist toe

* Roundup wordt niet biologisch afgebroken en vervuilt het water

* Het glysofaat uit Roundup veroorzaakt misvorming bij embryo’s van mensen en dieren die

tijdens de zwangerschap hieraan zijn blootgesteld

* Bepaalde onkruidsoorten kunnen resistent worden voor Roundup

Monsanto zelf is van volle overtuiging dat zij op een duurzame manier bezig zijn. Ook

benadrukt Monsanto zonder schaamte dat zij de boeren contracten laten tekenen, waarin

afspraken staan die de boeren beperken en afhankelijk maken van Monsanto. Monsanto is in

het bezit van een groot aantal patentrechten en heeft hierdoor een monopolie positie. De

boeren dienen elk jaar opnieuw de dure zaden (63% duurder dan biologische katoen zaden)

van Monsanto te kopen en zijn hierdoor ook financieel afhankelijk van Monsanto. Deze

(financiële) afhankelijkheid is een negatief gevolg met betrekking tot People.

Op dit moment heerst er een zelfmoordgolf (People) onder genboeren in India met als reden

tegenvallende winsten. De oorzaak van deze tegenvallende winsten is een discussiepunt. Zo

wordt Bt-katoen door veel mensen als hoofdoorzaak gezien, maar het falen van de

sociaaleconomische omgeving wordt ook genoemd. Internationaal wetenschapper en activiste

voor boerenrechten Vandana Shiva heeft hier onderzoek naar gedaan. Uit dit onderzoek blijkt

dat 84% van de zelfmoorden direct te linken is aan Bt-katoen. Maar uit een onderzoek in

oktober 2008 door de International Food Police Research Instititue (IFPRI) blijkt het

tegendeel. Aangezien IFPRI een onafhankelijke organisatie is, zou dit onderzoek het meest

betrouwbaar moeten zijn. Persoonlijk vind ik het wel erg toevallig dat de zelfmoordgolf gelijk

opgaat met de toename van de teelt van genetisch gemodificeerde katoenzaden.

Het laatste gevolg wat er speelt bij genetisch gemodificeerde, met betrekking tot het aspect

Profit werd hierboven al even genoemd, tegenvallende winsten. Uit onderzoeken waarin de

winsten van biologische boeren wordt vergeleken met de winsten van genboeren kan

geconcludeerd worden dat genboeren een lagere winst maken. De genboer heeft over het

algemeen een hogere bruto opbrengst, maar heeft hogere kosten waardoor de netto winst een

stuk lager ligt. In sommige jaren maken de genboeren zelfs verlies.


59

H9 Persoonlijk toekomstbeeld

In dit hoofdstuk behandel ik mijn persoonlijke toekomstbeeld van genetisch gemodificeerde

katoen.

Naar mijn idee is genetisch gemodificeerde katoen nog niet klaar om op zulke grote schaal

aangeplant te worden. Helaas is dit wel al gebeurd en is 95% van alle katoen in India al Bt-

katoen. Deze ontwikkeling is dus moeilijk terug te draaien. Er zal een manier gevonden

moeten worden om het proces te verbeteren. Helemaal met het oog op duurzaamheid, waar

genetisch gemodificeerde katoen op dit moment nog te kort op schiet. Duurzaamheid speelt

tegenwoordig al een grote rol en dit zal in de toekomst alleen nog maar groter worden.

Ik ben van mening dat het verbouwen van genetisch gemodificeerde gewassen kan bijdragen

aan de milieu dimensie (Planet) van duurzame landbouw door middel van de volgende vier

manieren:

* verminderen van de behoefte aan gewasbeschermingsmiddelen

* vermindering van de behoefte aan landbouwgronden

* bevorderen van landbouwpraktijken die gunstig zijn voor het milieu

* van milieuvervuiling tijdens de verwerking van de oogst

Maar er zal nog wel een hoop onderzoek gedaan moeten worden om dit allemaal te kunnen

bereiken. Ik vind dan ook dat kwaliteit hier veruit voorop moet staan en er geen overhaaste

beslissingen genomen mogen worden. Het zal wat tijd kosten, maar dit zal in de toekomst zijn

vruchten afwerpen.

Om na te gaan of er al onderzoek naar eventueel nieuwe genetisch gemodificeerde

katoensoorten wordt gedaan heb ik contact gezocht met de Universiteit van Wageningen. Zij

vertelden mij over CIS Genese. Hierbij worden eigenschappen van de wilde ongevoelige

variant veredeld met genetische technieken, de planten worden gemodificeerd met DNA van

de plantensoort zelf of van kruisbare soorten. Mij leek dit in eerste instantie een prima

alternatief voor de bestaande genetisch gemodificeerde katoensoorten. Maar na wat meer

research en contact te hebben gehad met de Commissie Genetische Modificatie (COGEM)

kwam ik tot de conclusie dat dit er nooit doorheen zou komen. Zo is CIS Genese niet

commercieel te maken, doordat genetische technieken niet te patenteren zijn en onderzoek dus


60

door de overheid gefinancierd moet worden. De financiering door de overheid is een lastig

verhaal. De overheid heeft belangen bij de chemische industrie en dus ook bij Monsanto.

Monsanto heeft veel macht door middel van lobbyen en de ministers zijn eigenlijk niet meer

dan marionetten. Aangezien CIS Genese een directe concurrent van genetische modificatie is,

zullen zij hier nooit mee in stemmen. Een vergelijkend voorbeeld is rijden op aardgas, dit zal

er ook nooit echt doorheen komen, omdat de overheid grote belangen bij Shell heeft.

De Universiteit van Wageningen houdt zich dan ook op kleine schaal bezig met de

ontwikkeling van deze techniek. Zij zijn hier realistisch in en realiseren zich ook dat als er

eventueel interessante dingen uitkomen, de chemische industrie (zoals Monsanto) er

onmiddellijk bij is om daar een stokje voor te steken of het onderzoek te vertragen.

Helaas is CIS Genese niet de oplossing voor de toekomst, maar deze techniek gaf mij wel een

voorzetje naar de naar mijn idee juiste oplossing: klassiek veredelen. Zo is het ‘ouderwetse’

veredelen al iets wat tientallen jaren wordt uitgevoerd door telers zelf en waar grote concerns

niets mee te maken hebben. Daarbij schoot mij een presentatie van Made-By op de Beyond

Green Seminar te binnen waarin werd verteld dat 70 jaar geleden bijna alle landbouw

biologisch was. Één plus één is twee en mijn oplossing was daar. We moeten terug naar het

oude, maar dan op een verbeterde manier en een betere aanpak.

Bij klassieke plantveredeling wordt geprobeerd zoveel mogelijk goede eigenschappen in één

plantenras te verenigen. Er worden kruisingen tussen planten gemaakt en er wordt geprobeerd

nakomelingen te verkrijgen die beter presteren dan de bestaande rassen, onder andere op het

gebied van kwaliteit, opbrengst en gevoeligheid voor ziekten. Om bij te kunnen dragen aan de

milieu dimensie van duurzame landbouw zou de veredelde katoen moeten voldoen aan de

volgende eigenschappen:

* Ongevoelig voor zo veel mogelijk insectenplagen

* Opbrengstverhogend per hectare

* Minder droogte gevoelig

Bovenstaande eigenschappen omvatten twee van de vier eerder genoemde manieren om bij te

dragen aan de milieu dimensie van duurzame landbouw:

* verminderen van de behoefte aan gewasbeschermingsmiddelen

* vermindering van de behoefte aan landbouwgronden


61

Als bovenstaande gecombineerd wordt met biologische teelt zoals die nu al wordt uitgevoerd,

zou er perfect duurzame katoen ontstaan. De biologische teelt zou zich uiten in de twee

overgebleven manieren:

* bevorderen van landbouwpraktijken die gunstig zijn voor het milieu

* verminderen van milieuvervuiling tijdens de verwerking van de oogst

Ik doel hier op de onkruidbestrijding en het plukken van de katoen met de hand. Zo zou er in

plaats van alle chemische middelen om onkruid te bestrijden, onkruid met de hand gewied

moeten worden. Doordat er hier veel mankrachten voor nodig zijn heeft dit ook een positieve

werking op de wekgelegenheid en de leefgemeenschap. In plaats van dat de boeren veel (en

meer) geld uitgeven aan chemische bestrijdingsmiddelen kunnen zij mensen uit de omgeving

in dienst nemen en helpen aan een salaris. Hetzelfde geld voor de mensen die de katoen met

de hand plukken. Hierdoor bloeit de hele leefgemeenschap op.

Het is onrealistisch om te denken dat het mogelijk is dat de plant ongevoelig kan worden voor

alle insectenplagen. Dit zou ook zijn invloed hebben op de resistentie van de insecten voor de

plant, zoals in dit rapport ook werd genoemd. Om op een duurzame manier deze

insectenplagen te bestrijden zullen deze op een biologische manier bestreden moeten worden.

Hierbij wordt gebruik gemaakt van natuurlijke vijanden van de insecten. Vijandelijke insecten

kunnen speciaal worden vermeerderd en kunnen worden uitgezet in het gewas. Dit gebeurt

ook al in de Nederlandse tuinbouw, bijvoorbeeld roofmijten die extra worden gekweekt en

erna worden uitgezet om luizen te eten

Doordat er bij deze ‘ouderwetse’ vorm van veredeling steeds doorgekruist moet worden met

de sterkste soorten gaat er natuurlijk enige tijd overheen voor er de juiste en sterkste soorten

ontwikkeld zijn. Bij klassieke veredeling duurt de hele cyclus van kruising tot introductie van

een nieuw ras acht tot tien jaar. Maar zoals ik al eerder noemde, is in dit geval kwaliteit het

belangrijkste. Er mogen niet nog eens soorten ontwikkeld worden die eigenlijk schadelijk zijn

voor de natuur, zoals bij Bt-katoen het geval is.

Om al het bovenstaande te kunnen realiseren moeten de katoenboeren in ontwikkelingslanden

bijgeschoold worden op het gebied van veredeling. Dit is belangrijk om het veredelingproces

goed te laten verlopen. Solidaridad werkt op dit moment samen met de Indiase

boerencoöperatie Chetna Organic aan een project om de productie van biologisch katoen uit te


62

breiden. Boeren worden bijgeschoold op het gebied van biologische landbouw en steeds meer

boeren stappen hier op over. Ik heb Arun Ambatipudi van Chetna Organic naar de genboeren

gevraagd. Hij vertelde mij dat ook boeren die genetisch gemodificeerde katoen telen steeds

vaker overstappen op biologische teelt, als de contracten met Monsanto zijn verlopen of de

boeren in staat zijn Monsanto te boycotten.

Het zou geweldig zijn als de klassieke veredeling in dit programma werd opgenomen en zo de

boeren bij te kunnen leren over klassieke veredeling. Natuurlijk zal er wat tijd overheen gaan

om dit aan het project toe te voegen, maar als de wil er is zal het naar mijn idee zeker lukken.

Profit en People worden door bovenstaande ook automatisch verbeterd ten opzichte van wat

er nu gaande is bij genetisch gemodificeerde katoen. Doordat bovenstaande niet meer de

benaming genetische modificatie heeft zal Fair Trade ongetwijfeld bereid zijn met

bovenstaande katoensoort te werken. Zij werken immers ook al met niet-biologische boeren.

De boeren zullen een minimumprijs voor de katoen krijgen die ervoor zorgt dat in ieder geval

de productiekosten worden gedekt. Zo kunnen de boeren ook in slechte tijden hun gezin en

bedrijf onderhouden. Hierbij krijgen de boeren ook een premie bovenop de

(wereldmarkt)prijs, die wordt ingezet om de boerengemeenschap vooruit te helpen. De leden

van de boerencoöperatie kunnen democratisch besluiten hoe deze premie wordt ingezet. Er

kan worden gekozen voor trainingen en milieuverbeteringen tot aan onderwijs en klinieken.

People zal een enorme stap doormaken als gevolg van het los komen van Monsanto. De

boeren zullen niet meer afhankelijk zijn van de zaden van Monsanto, maar kunnen zelf de

aangepaste zaden ontwikkelen. De winsten zullen ook toenemen, doordat er geen torenhoge

kosten meer aan de teelt verbonden zijn. Dit zal een positieve werking hebben op de

zelfmoordgolf. De boeren hebben geen schulden meer, waardoor er geen reden meer is tot

zelfmoord.

Al met al zal er nog veel veranderd moeten worden in de katoenindustrie. Maar ik denk dat

als iedereen zijn steentje meedraagt de volledig duurzame katoenindustrie er sneller zal zijn

dan gedacht wordt. Ik heb in ieder geval goede hoop.


63

Begrippenlijst: 55

Biodiversiteit: De verscheidenheid van het leven op aarde, op het niveau van genen, soorten en ecosystemen.

Conventionele vezel: Vezels die afkomstig zijn van een plant die geteeld is met gebruikmaking van kunstmest en pesticiden.

Eutrofiëring: Stoffen, zoals stikstof en fosfor, worden toegevoegd aan het oppervlaktewater, via de rioolafvoer of het overschot van water dat in de landbouw gebruikt is. Dit veroorzaakt een sterk vergrote algengroei met als gevolg een ongewenste verstoring van het evenwicht tussen de verschillende in het water aanwezige organismen en een verslechtering van de waterkwaliteit.

Herbiciden: Een chemische middel welke gebruikt wordt om ongewenste planten en zaden te verdelgen.

Organisme: Elke biologische entiteit met het vermogen tot replicatie of tot overdracht van genetisch materiaal.

Pesticiden: Een chemisch middel welke gebruikt wordt voor het controleren of uitroeien van ongedierte of onkruid.

Rapex lijst: Een lijst met gevaarlijke consumentenproducten waarvan melding werd gedaan via het EU-systeem voor snelle waarschuwingen over gevaarlijke non-foodproducten.

Toxine: Giftige stof die wordt geproduceerd door een organisme, vooral door bacteriën.

Transgeen: Als erfelijke eigenschappen van een andere soort worden ingebouwd in het DNA noemt men dit DNA transgeen.

55 Bron: Online Encyclopedie – Nederlandstalig. Van: http://www.encyclo.nl/begrip/


64

Bronnenlijst

Documentaires/ Films: Marie-Monique Robin, 2009, De Wereld volgens Monsanto Solidaridad, Fashion & Passion: The story of organic cotton Margreet Simons, 2000, Slow Poison Informanten: Arun Ambatipudi, Functie: Indiase Boerencoöperatie Chetna Organic. Christian Bachem, Functie: Docent Plant Biotechnologie en Plantveredeling aan de Universiteit Wageningen. Janet Mensink, Functie: Coordinator Cotton, Textiles & Gold bij Solidaridad. Klaas Meijaard Functie: Professional op het gebied van gewasbescherming, Universiteit Wageningen Marieke Weerdesteijn, Functie: Program Manager Fashion, Sustainable Economy and Society Building bij Solidaridad. Marieke Willemsen Functie: Corporate Social Responsibility manager bij WE Roosmarie Ruigrok, Functie: Marktmanager katoen Nederland bij Fair Trade Stichting Max Havelaar. Internet: 14th International Anti-Corruption Conference 2010. Van: http://14iacc.org/ Bloomberg Businessweek, 21 juni 2010, Monsanto spent $2.46 million lobbying gov't in 1Q Van: http://www.businessweek.com/ap/financialnews/D9GFL8780.htm Carrasco, A.E. 16 september 2010, GM Soy: Sustainable? Responsible? Van: http://www.gmo-free-regions.org/conference2010/press.html Cartagena Protocol on Biosafety to the Convention on Biological Diversity, 2000. Van: http://www.cbd.int/doc/legal/cartagena-protocol-en.pdf CenTexBel, Duurzaam Ondernemen, Ondernemen met 3 P’s Van: http://www.centexbel.be/nl/duurzaam-ondernemen


65

Chetna Organic. Van: http://www.chetnaorganic.org.in/ CSIRO Plant Industry, Insect-resistant cotton also water efficient. Van: http://www.pi.csiro.au/enewsletter/previousEditions/015story1.htm Delta Farm Press, 17 mei 2009, Monsanto: Natural refuge for Bollgard II cotton. Van: http://deltafarmpress.com/cotton/monsanto-natural-refuge-bollgard-ii-cotton European Commission, RAPEX-Lijst. Van: http://ec.europa.eu/consumers/dyna/rapex/create_rapex.cfm?rx_id=345 Financial Times Deutschland, 22 januari 2010, Betrug mit angeblicher Biobaumwolle Van: http://www.ftd.de/unternehmen/industrie/:trendgeschaeft-biotextilien-betrug-mit-angeblicher-biobaumwolle/50063980.html GenTech. Van: http://www.gentech.nl/ Global Organic Textile Standard. Van: http://www.global-standard.org GMO-Compass, Cotton Van: http://www.gmo-compass.org/eng/safety/environmental_safety/186.cotton.html GMO Free Regions Conference in Brussels, 16 september 2010, Groundbreaking study shows Roundup link to birth defects Van:http://www.gmo-free-regions.org/fileadmin/pics/gmo-free-regions/conference_2010/press/Carrasco_soybean_PR.pdf Greenpeace, officiële website, Van: http://www.greenpeace.nl/ Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Van: http://niwi.knaw.nl/nl/oi/nod/onderzoek/OND1244657/toon Lai, X., 14 mei 2010, Bt cotton linked with surge in crop pest. Van: http://www.scidev.net/en/news/bt-cotton-linked-with-surge-in-crop-pest.html Made-By, officiële website. Van: http://www.made-by.org/ Max Havelaar, officiële website. Van: http://maxhavelaar.nl/ Milieuloket, 18 november 2002, Opschudding in VS door besmetting van transgene maïs en soja. Van: http://www.milieuloket.nl/9353000/1/j9vvhurbs7rzkq9/vgb8ksj5978i


66

Modebewust.nu. Van: http://www.modebewust.nu Monsanto, officiële website. Van: http://www.monsanto.com/Pages/default.aspx Moore, P., 2004, Greenpeace heeft liever blinde kinderen dan genetisch gemodificeerde rijst. NRC Handelsblad, 28 februari. Via Dossiers van NRC Handelsblad. Van: http://vorige.nrc.nl/dossiers/genetische_revolutie/ Move Your World, Kledingchecker. Van:http://www.moveyourworld.nl/docs/uploads/071607%20boekje%20kledingchecker%20totaal.pdf Navdanya, Indiase onderzoekstichting voor wetenschap, technologie en ecologie. Van: http://www.navdanya.org/ Onze wereld, Ritsema, G., De boeren zijn bedrogen. Van: http://www.onzewereld.nl/index.php?articleId=365&page=&page_search Overheid.nl, Wet- en Regelgeving: Besluit genetisch gemodificeerde organismen milieubeheer Van: http://wetten.overheid.nl/BWBR0004703/geldigheidsdatum_18-04-2011 Paganelli, A., Gnazzo, V., Acosta, H., López, S.L., Carrasco, A.E. 9 augustus 2010, Glyphosate-based herbicides produce teratogenic effects on vertebrates by impairing retinoic acid signalling. Van: http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/tx1001749 Reveal Monsanto’s hidden agenda. Van: http://monsantoshiddenagenda.wordpress.com/ Rijksoverheid, Genetisch Gemodificeerd Voedsel en Landbouw Van: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/biotechnologie/genetisch-gemodificeerd-voedsel-en-landbouw Rijksoverheid, Noodzaak van Biodiversiteit. Van: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/biodiversiteit/noodzaak-van-biodiversiteit Rijksoverheid, Sociaal-economische aspecten van genetisch gemodificeerde gewassen-kamerbrief Van: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/biotechnologie/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2010/01/15/sociaal-economische-aspecten-van-genetisch-gemodificeerde-gewassen-kamerbrief.html Schings, J., Wilschut, M., 16 december 2009, Angry Mermaid voor Monsanto. Van:http://www.oneworld.nl/Nieuws/Achtergrond/Dossiers/Dossier_Klimaat_en_Armoede/article/23850/VIDEO_Angry_Mermaid_voor_Monsanto


67

Solidaridad, officiële website. Van: http://www.solidaridad.nl/ Textilia, 25 november 2010, Seminar Made-By: ‘Riskant om niks aan duurzaamheid te doen'. Van: http://www.textilia.nl/nieuws/algemeen/nid7385-seminar-made-by-riskant-om-niks-aan-duurzaamheid-te-doen.html The Organic & Non-GMO Report, Scientist finding many negative impacts of Roundup Ready GM crops Van:http://www.nongmoreport.com/articles/jan10/scientists_find_negative_impacts_of_GM_crops.php The Time of India, 7 maart 2010, Monsanto accepts its Bt cotton failed pest-control tests. Van: http://timesofindia.indiatimes.com/india/monsanto-accepts-its-bt-cotton-failed-pest-control-tests/articleshow/5652836.cms UN Documents, Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future. Van: http://www.un-documents.net/wced-ocf.htm Universiteit van Wageningen, officiële website Van: http://www.wur.nl/nl/ University of Tennessee, Institute of Agriculture, Bt Cotton. Van: http://www.utextension.utk.edu/fieldcrops/cotton/cotton_insects/btcotton.htm U.S. Department of Agriculture’s Economic Research Service, officiële website. Van: http://www.ers.usda.gov/ Waterput – Maatschappijkritisch Onderzoek, Roundup van Monsanto steeds minder Effectief Van: http://waterput.yolasite.com/ WijWordenWakker.org, Wie en wat is multinational Monsanto? Van: http://www.wijwordenwakker.org/content.asp?m=m4&s=M111&ss=P716&l=NL Wikipedia, Genetische technologie. Van: http://nl.wikipedia.org/wiki/Genetische_technologie Wikipedia, Monsanto. Van: http://nl.wikipedia.org/wiki/Monsanto_(multinational) Wikipedia, Roundup Van: http://nl.wikipedia.org/wiki/Roundup_(herbicide) Wiki.WatMooi, De Productieketen van Mode. Van: http://wiki.watmooi.nl/pages/De_productieketen_van_mode


68

Kranten: Brummelman, W., Genkatoen en de strijd om het Indiase platteland. NRC Handelsblad, zaterdag 22 mei en zondag 23 mei, p. 16

Presentaties: Samenvatting Modint CSR Duo Seminar: be informed, impressed and inspired! Corporate Social Responsibility (CSR) in de bedrijfstak. Beauforthuis, Austerlitz, 12-10-2010 Van: https://intra.amfi.hva.nl/specials/events/beyond/2010/ Rapporten: HIVOS en Milieudefensie, 2000, Na de groene revolutie de genen revolutie? Institute For European Environmental Policy, 2005, The Environmental Impacts of Trade Liberalisation and Potential Flanking Measures - Part Two. Kooistra, K., Termorshuizen, A., 2006, The sustainability of cotton: Consequences for man and environment. Zhao, J., Ho, P., Azadi, H., 2010, Benefits of Bt cotton counterbalanced by secondary pests? Schaub, R., 2010, Bayer CropScience’s contribution to Sustainable Cotton Production. Tirado, R., Greenpeace Research Laboratories, June 2010, Picking Cotton, the choice between organic and genetically-engineered cotton for farmers in South India. Gruère, G., Mehta-Bhatt, P., Sengupta, D., IFPRI, 2008, Bt Cotton and Farmer Suicides in India Firbank, L., Forcella, F., USDA Agricultural Research Station, 2000, Genetically Modified Crops and Farmland Biodiversity.


69

Bijlagen

Bijlage 1.

Aantekening n.a.v. gesprek met Christian Bachem

Datum: 15-12-2010 Functie: Universitair docent Plant Biotechnologie en Plantveredeling Plaats: Universiteit van Wageningen Uitwerking Voordelen en nadelen: Bij genetisch gemanipuleerd katoen (voornamelijk Bt-katoen) kan er minder gespoten worden met pesticiden. Dit heeft vooral een voordeel bij de grote bedrijven. Voor de kleine bedrijven weegt het minder spuiten niet op tegen de meerkosten van de gemanipuleerde zaden. Het duurt gemiddeld 10 jaar voordat de opbrengst gelijk is, genetische manipulatie is heel duur. Meneer Bachem kan niet voorstellen dat de grond beschadigd en uitgeput raakt door de genetisch gemanipuleerde zaden zelf. Dit komt meer doordat het katoen beter groeit en het aantal toeneemt. De grond moet daardoor ook beter besproeid worden om deze uitputting tegen te gaan. Dit kost dan wel meer water, maar de opbrengst is ook hoger. Negativiteit over biodiversiteit is onterecht, komt meer voort uit de sociale bezwaren. Boeren worden afhankelijk van grote organisaties als Monsanto. Bang dat het giftig voor mensen is, maar hier worden proeven voor gedaan en is uitgesloten. Natuurlijk kan er altijd op een verkeerde manier mee om worden gegaan, maar wie wil er zoveel in investeren en dit soort taferelen heb je op elk gebied. Biolgisch; angst dat het transgeen in de natuur komt en wat er dan gebeurt (b.v. dat vlinders uitsterven). Maar dit kan verhinderd worden door het transgeen gewas zoveel mogelijk op eigen grond te beperken.


70

Verschillende soorten van genetische manipulatie: Bt-cotton Is een bacterie die veel rare proteïnen maakt. Er wordt een bepaald gen uit een bepaalde bacterie (die veel rare proteïnen maakt) gehaald en deze worden in de chromosomen van de katoenplant gezet. Er wordt niets veranderd aan de originele chromosomen van de plant, deze worden gewoon toegevoegd. Als een insect dit eet, prikt het de darm door en sterft het insect. Kan gespecificeerd worden voor verschillende soorten vlinders. Er kan een schakel aan de chromosomen worden toegevoegd dat de bacterie zich beperkt tot een bepaald stuk van de plant (alleen bij bladeren b.v.). Ook verschillende dosissen kunnen toegevoegd worden. Bt-toxin = gen Herpitiet-Toxin is een onkruid verdelger die in katoen zaden wordt gebracht, de katoenplant zelf kan wel tegen deze onkruidverdelger. Hier zijn meer twijfels over Is door verschillende firma’s ontwikkeld Moeilijk om een goed vergif te vinden voor al het onkruid. In ontwikkelingslanden heeft dit geen voordeel, hier kosten arbeiders niet veel en kost het niet veel om arbeiders onkruid te laten wieden. Blijft niet in de grond, wel goede herpitiet. Dreb 1 = gen Geeft de plant hogere tolerantie tegen droogte. Heeft problemen met toelating Op een conferentie in Kenia afgelopen jaar werd het volgende geconcludeerd:

Als het wordt geaccepteerd kan er echt geholpen worden en een verbetering komen. Negatief:

- lage acceptatie van consument - politisch - Europa wil het niet accepteren - veel negatieve propaganda

Positief: - economie omhoog - minder ontwikkelingshulp nodig - door projecten als “Food Aid” ligt de landbouw plat

Kleur toevoegen in katoen Er worden enzymen toegevoegd die de vezels kleur geven. Is een beetje vreemd idee, maar is wel een biologische natuurlijke kleur en komt geen verf aan te pas. Zijn nu bezig met een blauwe kleur.


71

Is genetisch gemanipuleerde katoen duurzaam? Ja, want de negativiteit over groei en populatie is onterecht. Groei en populatie kunnen namelijk nooit duurzaam worden. Mensen in alle landen blijven helpen Manipuleren dat ze goed en duurzaam produceren. We hebben de technieken en hoeven niet slecht te zijn. Monsanto zorgt niet alleen maar voor negativiteit, ze hebben ook goede afspraken gemaakt met 3e wereldlanden om ze te helpen. Is de perfecte combinatie. Groene bewegingen zijn vooral tegen


72

Bijlage 2 Vragen aan Arun Ambatipudi Datum: 20-12-2010 + 10-04-2011 Functie: Lid van Indiase Boerencoöperatie Chetna Organic in India. Plaats: Via E-mail.

1. What does sustainability means for you, what are the guidelines according to you? Sustainability for us at Chetna means that self reliance of farmers, better negotiation power for the farmer and a farmer having a multiple cropping and farming systems and where s/he develops all inputs on the farm. Equally a balance between cash crop and food crop economy is what we term as sustainability.

2. How many of all the cotton is already GMO-cotton? In India, around 85-90% of the total cotton acreage is GM. The total cotton acreage is 10.1 million ha in India and this means anything around 8.5-9.0 million ha under GM. India produces 3.5 million bales of cotton lint and the average cotton production in India is 512 kg lint per ha. So, one could assume that around 90% of cotton lint should be GM.

3. Which variants of GMO-cotton are used (BT-cotton, …? In India, farmers use Bt cotton. Roundup Ready Bt Cotton (Boll Guard II) has been granted permission from this year 2011 and is one more variant.

4. Are you positive or negative opposite GMO-cotton? We are principally opposed to GMOs as Chetna Organic and I only represent our case.

5. What kind of impact has GMO-cotton at the farmers? It is a personal opinion. GM cotton has made farmers to depend on companies on seed and hence reduce self reliance. Recent studies show that cultivation costs in Bt cotton is proving to be more expensive than visualized earlier and Bt cotton only targeting one or two pests and does not increase yields perse.

6. Is the use of GMO-cotton sustainable? a. If yes, why? b. If no, what should change? No it is not sustainable. It makes farmers to depend on the seed and thereby on companies. It is too much focused on pests.

7. Is GMO-cotton the future? Please explain why or why not. No. it is not constant. Once a particular Bt variety becomes resistant to the target pest, then we have to keep introducing new variants with new Bt molecules or new Bt strains. So, there no long term solution. Non GM hybrids and Non-GM varieties are tried and tested and should in the long term withstand. The current policy of the cotton development board in India is to promote and develop and bring back and popularize traditional Indian varieties.


73

8. What are the differences between GMO-cotton and Organic Cotton? (In consequences) Organic cotton reduces dependence and reduces costs in cultivation. Just the reduction in costs in cultivation helps the farmers to avoid taking loans and getting caught in the money lender trap. The risks of failure are high in Bt and the consequences of such failure are that farmers are forced to go towards taking extreme steps (incl. committing suicides). The Bt cotton seed is also more expensive and the recommended dose per acre is twice as much as in organic. It also has impact on the soil micro organisms. Apart from these, Bt cotton is more productive in irrigated regions and not in rainfed regions where water is scarce and farmers depend on the climatic factors. India cotton is 70% rainfed. This means, it needs more water and which is not a good sign when we are already seeing both drought and floods happening in the same year.

9. What kind of development do you see in India concerning GMO cotton? I see that a lot increasingly GMO-cotton farmers are changing to organic farming. When the contracts with Monsanto have expired or they are able to boycott Monsanto, there coming with us.


74

Bijlage 3.

Aantekening n.a.v. documentaire De Wereld Volgens Monsanto

Documentaire “De wereld volgens Monsanto” uit 2009

Gemaakt door: Marie-Monique Robin (1960), journalist en filmmaker.

Gebruikmakend van tot voor kort nog geheime documenten van getuigenissen van slachtoffers, wetenschappers en politici, schetst De wereld volgens Monsanto een nauwgezet beeld van machtspolitiek van deze multinational, die zich presenteert als een ethisch en maatschappelijk verantwoord life science-bedrijf, maar die is gebaseerd op leugens, chantage, corruptie en zelfs geweld.

Aantekeningen:

Ken Cook: In het Amerikaanse rechtssysteem gebeurt het zelden dat topmensen van bedrijven strafrechtelijk veroordeeld worden. De burgerlijke rechtbanken veroordelen ze to betalen. Deze prijs (die ze vaak veel later betalen) is echter maar een fractie van hun winst

Dan Clickman Minister van Landbouw tijdens Clinton. Iedereen in de regering van de Verenigde Staten (onder Clinton) moest achter de genetische modificatie staan, anders was je tegen wetenschap en vooruitgang. Ze werden onder druk gezet om niet moeilijk te doen. Er werden geen analyses gemaakt, maar werd gewoon geaccepteerd. Werd gebaseerd op politieke beslissing en niet op wetenschappelijke.

Geen aparte regels voor GMO’s bij de Food and Drug Administration (FDA). Dit komt doordat b.v. een advocaat die eerst werkzaam was voor Monsanto is gaan werken bij de FDA.

Vanaf 1 uur over patentrechten van Monsanto.

Monsanto website: 78% minder pesticide en 30% hogere opbrengst. Boeren hebben geen keus, zijn geen ongemanipuleerde zaden op de markt.

Monsanto ziet genetische manipulatie als de weg naar patenten. Maar de patenten zijn het echte doel.

Vanaf 1.05 uur over genetisch gemodificeerde zaden in India.


75

Bijlage 4.

Opbouw retail-prijs

Diagram met de opbouw van een retail-prijs:

Bron: Modint 56

56 Bron: Samenvatting Modint CSR Duo Seminar: be informed, impressed and inspired! Corporate Social Responsibility (CSR) in de bedrijfstak. Beauforthuis, Austerlitz, 12-10-2010 Van:https://intra.amfi.hva.nl/specials/events/beyond/2010/


76

Bijlage 5.

Vragen voor consumentenonderzoek

Vragen:

Was u van het gebruik van Genetisch Gemodificeerd Katoen op de hoogte?

Ja

Nee

Zou u kleding kopen als u weet dat het gemaakt is van Genetisch Gemodificeerde Katoen (er

is geen verschil in kwaliteit en eigenschappen)?

Ja

Nee

Wat zou een bezwaar zijn om kleding te kopen van Genetisch Gemodificeerde Katoen?

Raar idee

Ik geloof niet dat het onschadelijk voor het milieu is

Ik weet dat het niet oké is.

Ik heb er geen bezwaar tegen.


77

Bijlage 6.

Biologische boer ten opzichte van Bt-katoen boer

Overzicht van de opbrengsten en kosten van biologische boer ten opzichte van de Bt-katoen

boer die in het NRC Handelsblad van mei 2010 naar buiten werd gebracht57:

Bruto opbrengst

Biologische boer Bt-katoen boer

Oogst ruwe katoen per acre*: 1.200 kilo 1.500 kilo

Ontvangst per acre: 39.600 Roepies (€673) 45.000 Roepies (€764)

Ontvangst per kilo: 33 Roepies (36.600 / 1.200) 30 Roepies (45.000 / 1500)

Uitgave


Kosten van katoen teelt per acre: 4.000 Roepies (€68) 15.000 Roepies (€255)

Aanschaf zaad per acre: 460 Roepies (€7,81) 750 Roepies (€12,75)

Netto opbrengst


Totale opbrengst per acre: 39.600 Roepies (€673) 45.000 Roepies (€764)

Totale uitgave per acre: 4.460 Roepies (€76) 15.750 Roepies (€268)

Totale winst per acre: 35.140 Roepies (€597) 29.250 Roepies (€496) *1 acre is 0,4 hectare

** Biologische boer: Biologische bestrijdingsmiddelen + arbeidskosten

Bt-katoen boer: Kunstmest en pesticide + arbeidskosten


Een onderzoek naar

Documents

Transcript of Een onderzoek naar