Edukacja wielokulturowa i globalizacja -...
40
Edukacja wielokulturowa i globalizacja (Multicultural education and globalization) Doc. Dr. Vlasta Cabanová, PhD.
Transcript of Edukacja wielokulturowa i globalizacja -...
Edukacja wielokulturowa i globalizacja
(Multicultural education and globalization)
Doc. Dr. Vlasta Cabanová, PhD.
TEMAT
Edukacja wielokulturowa i globalizacja. (Multicultural education and globalization)
Historyczne korzenie najczęstszych
uprzedzeń społecznych (Historical roots of the most
frequent social prejudices)
Uprzedzenia społeczne jako bariery relacji i
współistnienia
(Social prejudices as barriers of relations and co-
existence)
Nierówności społeczne w edukacji (Social inequality in education)
WIELOKULTURNOSCZ (MULTICULTURALISM)
Wielokulturowość jest PROCESEM WZAJEMNEGO
KONTAKTU, PRZENIKANIA, KONFLIKTÓW I WYWIERANIA
WZAJEMNEGO WPŁYWU KILKU KULTUR.
Według dokumentów Unii Europejskiej dotyczy:
Kultury
Języka
Rasy
Statusu społecznego
Statusu socjoekonomicznego
Przynależności płciowej
Niepełnosprawności fizycznej lub psychicznej
Preferencji seksualne.
EDUKACJA MIĘDZYKULTUROWA I JEJ PODSTAWOWE
POJĘCIA
Mniejszość jest oznaczeniem dla grupy, która pod pewnym
względem liczy mniej czlonków od grupy dominującej w danym
społeczeństwie.
Czasami okazuje się, iż grupa dominująca uznaje
charakterystyczne cechy mniejszości za mniej warte (np. kolor
płci, narodowość, religię).
Ochrona mniejszości narodowych to wyznacznik dojrzałego
społeczeństwa demokratycznego.
Postęp nauki jest anuluwan defycytem socialnego wspólnej świadomości w 20. wieku
PROGRESS IN NATURAL SCIENCES INVALIDATES DEFICIT OF SOCIAL AWARENESS IN THE SOCIETIES
OF 20 CENTURY“ (ALLPORT, 2002)
Uprzedzenia społeczne w społeczeństwach europejskich w XXI wieku
(Prejudices in Central European Societies of 21 century )
Dlaczego warto zajmować się
uprzedzeniami?
PREJUDICES → DISCRIMINATION → EXCLUSION
Uprzedzenia społeczne
mają dwa efekty:
są powodem negatywnych zjawisk społecznych i przejawów nienawiści (jakimi są konflikty, wojny, agresja, dyskryminacja, wykluczenie społeczne);
lub przeszkodą, która spowalnia, hamuje i komplikuje współprace oraz nawiązywanie relacji pomiędzy kulturami.
Dlaczego warto zajmować się uprzedzeniami?
Człowiek, który ma uprzedzenia nie bierze pod uwagę relewantnych kryteriów oceniania, nie rozważa żadnych innych możliwości.
Wynik jego oceny międzyludzkiej jest już naprzód określony. Obecnie mówi się o uprzedzeniach w związku z wielokulturowością.
VYNIK: DYSKRYMINACJA
Różnica między ludźmi lub sytuacjami na podstawie
obiektywnych kryteriów.
Przykładem może być wiek, jako warunek konieczny do
wykonywania określonych funkcji, na przykład w celu
uzyskania prawa jazdy lub możliwość zostać wybrany przez
parlament. Również mierzenie inteligencji jest zróżnicowane
według pewnych kryteriów.
W takym wypadku jednak mówimy o neutralnym użyciu
pojęcia. Niektóre kryteria różnicowania, ale mogą być
ustawione w taki sposób, iż pewna grupa lub osoba będzia
bardo prawdopodobnie upośledzona.
Na przykład, testy inteligencji nie są zrozumiałe dla niektórych
mniejszości etnicznych, więc jej członkowie nie osiągną
dobrych wyników.
UPRZEDZENIA przedstawiają negatywny a wraz nieprzyjacielski stosunek
do osób i grup innego pochodzenia etnicznego, religii lub poglądów politycznych, mający irracjonalną podstawę.
Ocena danych grup i ich członków jest naprzód określona i nie pozwala na inne opinie. Uprzedzenia są uważane za szczególny rodzaj postawy.
Mają charakter mocno negatywny i wywołują silną tendencję do negatywnego traktowania... Uprzedzenia mogą mieć pochodzenie w środowisku rodzinnym albo być skutkiem indywidualnego rozwoju poglądów religijnych, politycznych i innych. Często mają głębokie korzenie historyczne, przekazywane z pokolenia na pokolenie są bardzo odporne na
zmiany, nie zostawiając miejsca na argumenty racjonalne.
UPRZEDZENIA, ICH POCHODZENIE I WPŁYW (PREJUDICES, THEIR ORIGIN AND
INFLUENCE) CZYM WŁAŚCIWE SĄ UPRZEDZENIA? (WHAT IS A PREJUDICE?)
→ nastawienie negatywne przeciw komuś lub
czemuś (zameraný negatívne proti niekomu alebo niečomu)
Newcomb
→ postawa za lub przeciwko osobom lub grupom
opierająca się na emocjach ignorując
relewantnych kryteriów oceny) (emociomálne založený postoj pre alebo proti indivíduám, alebo skupinám, ktorý ignoruje relevantné,
objektívne kritériá usudzovania)
K.U Smith a
W.M. Smith
→ zbyt szybkie tworzenie postaw oceniających bez
wystarczająco głębokiego doświadczenia (príliš rýchle vytvorené hodnotiaci postoj s nedostatočne širokou základnou skúsenosťou)
M. Furst
→ stała postawa, ukształtowana na bazie emocjonalnej,
wobec określonych przedmiotów lub osób (zafixovaný postoj s emocionálnym podkladom, ktorý je zaujímaný k určitým predmetom alebo ľudom)
J. Průcha
→ negatywna albo nieprzyjacielska postawa wobec osoby należącej do
określonej grupy, dlatego że istnieje prawdopodobieństwo wadliwych cech
charakterowych pojawiających się zazwyczaj w określonej grupie (odvratný alebo hostilný p. voči osobe, ktorá náleží ku skupine, len preto, že sa predpokladá, že má závadné kvality
pripisované tejto skupine)
Allport
ŹRÓDŁA : MY a ONI (WE AND THEM)
Najczęstszym źródłem uprzedzeń są różnice, różnorodność
Chyba najważniejszym ze źródeł nieufności wobec obcych są
uprzedzenia, które ukształtowali się w rozwoju historycznym na
podstawie różnic między grupami, społecznościami oraz
narodami.
Potrzeba bezpieczeństwa należy do podstawowych potrzeb
psychicznych każdego człowieka. Ludzie chcą przeżyć swoje
życie w świecie, który znają. Do każdej nowości są na początku
nieufni, potrzebują się jej „dotknąć”, a dopiero kiedy okaże się,
że będzie pasować do ich świata są wstanie jej przyjąć, staje
się czymś znajomym. Czasami jednak to nie nastąpi. Dominuje
uczucie, że coś lub ktoś nie należy do ich świata, jest obcym i
mógłby go zakłócać lub zagrażać.
Najczęstszym źródłem uprzedzeń MY a ONI
Zachowywanie grup społecznych opiera się na
terytorialności i ważnej potrzebie bezpieczeństwa,
prostego i przewidywalnego życia społeczeńskiego, które
mógłoby być dla osoby identyfikującej się jako członek
danej grupy oznaczanej „my” zakłócone przez osoby
należące do innej grupy – obcych oznaczanych jako „oni”.
W strukturze grupowej występują dwa bardo silne
stereotypy: autostereotyp i heterostereotyp
Autostereotyp, jego wpływem cłowiek ocenia własną grupę
lepiej od innych. Używa zaimka „MY”. Identyfikujemy się z
naszą grupą, a więc autostereotyp wzmacnia również
poczucie godności osobistej członka grupy. Egoizm rośnie
poprzez poszerzanie naszej indywidualności na pojęcie
„MY” a istnienie indywidualne transformuje się w
przynaleźność
PROBLEM
Heterostereotyp, jego wpływem człowiek ocenia obce
grupy gorzej od własnej. Używa zaimka „ONI”. Jest
związany z autostereotypem, tzn. że pojawienie się
jednego aktywuje także drugi.
Według Baumana (2002) Rama interakcji, której skutek
zależy od odległości. Zasada odległości określa:
(pragmatyczną) realną skuteczność predyspozycji
moralnych wpływając na umiejętność opanować ludskie
działanie i ustalić granice szkód spowodowanych innemu
człowiekowi.
Te parametry ustalają i ograniczają
nasze
kontakty i decyzje !!! (Z.
Bauman, 2002)
DOMENA AFEKTYWNA
dotyczy przedewszystkim zachowania emocjonalnego (tzn. Uczuć, postaw, preferencji i wartości)
ZASIĘG ZACHOWANIA, które może być podstawą dla celów afektywnych jest szeroki!
W zakresie kognitywnym chodzi o wzmacnnianie części kognitywnej postaw (informowanie, tłumaczenie, przemawianie = celowo stawiane argumenty).
A zarazem naprowadzanie części socjo-afektywnej (stymulacja i inhibicja)
22. PLANOWANIE CELÓW W ZAKRESIE SOCJO-AFEKTYWNYM
Charakter
Kształtowanie wartości
Kształtowanie postaw wobec samego siebie i świata
Taksonomia celów:
Przyjęcie
Reakcja
Ocena wartości
Integracja wartości
Włączenie wartości do struktury osobowości
UPRZEDZENIE STRUCTURE AND ATTRIBUTES OF PREJUDICE AS AN ATTITUDE
PREDSUDOK
KOGNITÍVNA
ZLOŽKA
SOCIO-
AFEKTÍVNA
ZLOŽKA
-(sympatie)
mám rada...
-(antipatie)
neznášam...
KONATÍVNA
(behaviorálna)
ZLOŽKA
POSTOJA
MECHANIZM KSZTAŁTOWANIA SIĘ UPRZEDZENIA
• KATEGORYZACJA (klasyfikowanie informacji)
• ASYMILACJA (ocena i osądzanie podczas kategoryzacji)
• SZUKANIE KOHERENCJI (tłumaczenie własnych postaw i motywów( TAJFEL,2001)
• W związku s wpływem uprzedzeń często spotykamy się z pojęciem stereotypu. Według E. Mistríka (2008, s. 23) stereotyp jest gorszym od uprzedzenia, dlatego że trudniej go usunąć niż uprzedzenie.
RELATIONSHIP PREJUDICE – STEREOTYPEUPRZEDZENIA
tak jako stereoptypy są stanowiskiem. Natomiast stereotypy nie muszą być irracjonalne, niesłuszne i pełne awersji.
STEREOTYP
UPRZEDZENIE
W przypadku stereotypów mówimy o KATEGORYZACJI – określanie pewnej grupy jest związane z prototypem lub zbiorem cech, o których sądzimy, że są charakterystyczne dla całej grupy. H.W. Bierhoff: stereotyp jest kognityvnym komponentem uprzedzenia.
RELIGIOUS PREJUDICES
Najczęstszy powód konfliktów i walk
w dziejach. Już John Locke w liście o
tolerancji ostrzegał przed
nietolerancją religijną.
11. września wzmocnił uprzedzenia
wobec muzułmanów.
•
•
•Iné oblečenie...
• Iní Bohovia?
• Iné hodnoty?
Podejrzenie innej religii ?
UPRZEDZENIA WOBEC KOBIET PREJUDICES AGAINST WOMEN- SEXISM
Duży wpływ wychowania. W dziejach stopniowo rósł na sile
system patriarchalny i status kobiety w społeczności był coraz
mniej równoprawny:
Wynik: niższość kobiet, kobiety wykluczone z życia publicznego
oraz politycznego, już od antyki miało słowo mężczyzny większą
wartość niż słowo kobiety.
Uwarunkowanie kulturowe: Ewa w raju podała do Adama jabłko...
Arystoteles: „kobieta opływa wszystkimi złymi cechami
mężczyzny”
Hinduizm, religia Indie
wywodząca się z reinkarnacji:
„kobieta to mężczyzna
odbywający karę” itp.
Podejrzewa się, że kobieta ?
UPRZEDZENIA WOBEC KOBIET
(PREJUDICES AGAINST WOMEN - SEXISM)
Uprzedzenia wobec kobiet jako osobam według płci –
seksizm odnosiący się do roli seksualnej skierowanej
przeciw płci przeciwnej, w szersym sensie wobec kobiety,
która jest w swoim byciu mniej efektywna.
Tak samo jak typologia kobiet na podstawie znaków
fizycznych według różnych kriteriów: kolor włosów, budowa
ciała itp. Nieprzyjmowanie kobiet na niektóre pozycje
zawodowe lub ich zniekształcanie „kobieta żołnierz,
nauczycielka, zakonnica... W niektórych państwa Europy
postarali się już o równe szanse dla kobiet. Np. w Norwegii
udaąo się obecnej pani minister ds. Równouprawnienia
Ramin-Osmundsen (pochodząca z Martiniki) przepchnąć
prawo, które powinno pomócć kobietam osiągać sukcesów
w świecie mężczyzn. Według tego prawa conajmniej 40%
pracowników na pozycji kierowników w firmach muszą
tworzyć kobiety.
UPRZEDZENIA WOBEC OSÓB STARSZYCH
(AGEISM)
Kultura europejska XXI. wieku jest kulturą sukcesu, rywalizacji
preferującą młodość i piękno.
Oznacza jednak wyższy wiek mniejszą efektywność?
W historii było odwrotnie. Np. w antycznym Rzymu ceniono osoby
starsze (mężczyzn oraz kobiet), ich wiedzę, doświadczenia i punkt
widzenia.
Ludzie byli przekonani, że osoby starsze spotykają się z
przodkami (dzieci, które dzisiaj
ą rozpieszczane i tak bardzo
chronione w tamtych czasach
nie mieli takiej wartości).
Podejrzewa się że starszy wiek ?
Uprzedzenia wobec homoseksualistów PREJUDICES ON THE BASIS OF SEXUAL ORIENTATION -
HOMOPHOBIA
Na ich kształtowanie ma wpływ
kultura i religia.
W antycznej Grecji
homoseksualizm i
heteroseksualizm były równe,
niektóre plemiona nawet go
preferowali.
Rozpowszechnianie
chrześcijaństwa spowodowało
prześladowanie
homoseksualistów i do lat 20.
XXI wieku był homoseksualizm
uważany za chorobę
umysłową.
Podejrzewa się, że inną orientację seksualną ?
Uprzedzenia rasowe i etniczne Prejudices on the basis of skin colour (race) or nationality
(national, ethnic)
Chodzi głównie o uprzedzenia rasowe (wobec Murzynów), uprzedzenia narodowe
(antysemityzm=wobec Żydów), uprzedzenia etniczne. Postawy skierowane
przeciw grupom etnicznym.Np. wobec Romów, ich systemu wartości, mentalności
oraz zachowaniu i sposobu działania. Typowe stereotypy: Romka, koczownik,
muzyka i taniec, rzemiosła tradycyjne, ubranie, czystość, religia, zatrudnienie
Romowie przyszli na terytorium Austro-Węgier, ale nigdy nie udało im się złączyć
z mieszkańcami tego kraju i do dnia dzisiejszego są
znacznie oddzielony. Dla ich współżycia
jest charakterystyczny ogromny dystans
społeczny i etniczny. Uprzedzenia i
stereotypy wobec Romów tworzą jakby
koncentrat różnych uprzedzeń i stereotypów.
Rozpowszechnione są uprzedzenia typu
„Romom nie chce się pracować”, ale też
uprzedzenia dotyczące ich zwyczajów.
Podejrzenie , że Romów ?
Na Słowacji zostały przeprowadzone badania
uprzedzeń wobec Romów
, z których wynika, że są oni odbierani większością
obywateli negatywnie jako zagrożenie ekonomiczne
oraz społeczne.
Obawy są spowodowane kilkoma czynnikami.
Pierwszym z nich jest inna kultura, należy sobie
jednak uświadomić, iż niektóre zjawiska społeczno-
patologiczne są związane również z nędzą, nie
tylko grupą etniczną.
Badanie postawy wobec grup etnicznych
przeprowadzone wśród studentów pedagogiki oraz
nauczycieli na szkołach podstawowych na Słowacji
okazało, że nawet nauczyciele mają uprzedzenia!!!
C
PRZEJAWY DYSKRYMINACJI POJAWIAJĄCE SIĘ
W SPOŁECZEŃSTWACH TOLERUJĄCYCH LUB
WSPIERAJĄCYCH RASIZM:
Oczernianie. Nieprzyjazna mowa, obgadywanie,
propaganda rasistowska.
Izolacja. Oddzielanie grupy etnicznej od grupy
dominującej.
Dyskryminacja. Odmawianie praw obywatelskich,
zatrudnienia oraz dostępu do mieszkania mniejszościom
społecznym.
Przemoc fizyczna. Gwałt wobec osób oraz uszkadzanie
ich majątku, za które są odpowiedzialne organizacje
rasistowskie.
Zagłada (ludobójstwo). Przemoc wobec całej grupy ludzi.
(W.G. Allport, 2005)
POWAŻNE UPRZEDZENIA SPOŁECZNE, KTÓRE
POJAWIAJĄ SIĘ WSPÓŁCZEŚNIE
(SOCIAL PREJUDICES)
wobec chorych psychicznie
upośledzonych umysłowo
wobec biednych itp.
UPRZEDZENIA PEŁNIĄ FUNKCJE:
PREJUDICES HAVE VARIOUS FUNCTIONS:
usprawiedliwiają wrogość i przejawy patologii,
tłumaczą potrzeby, które są w kulturze niedopuszczalne
oraz zachowanie w służbie dopuszczalnym aspiracjom,
pomagają radzić sobie z zaprzeczanymi potrzebami,
wzmacniają egoizm,
chronią przed zaniżonym poczuciem własnej wartości,
pomagają osiągnąć bogactwo, lub tłumaczą dlaczego
jest człowiek biedny.
ospravedlňovať patologické nepriateľstvo,
zdôvodňovať kultúrne neprijateľné potreby a správanie
v službe kultúrne prijateľných ašprirácií,
pomáhať zvládať potlačené potreby,
dôrazňovať city sebectva,
ochrániť pred ohrozením sebaúcty,
pomôcť k bohatsvu, poskytovať zdôvodnenie prečo je
človek chudobný.
UPRZEDZENIA PEŁNIĄ FUNKCJE:
USPRAWIEDLIWIAJĄ WROGOŚĆ I PRZEJAWY
PATOLOGII,
TŁUMACZĄ POTRZEBY, KTÓRE SĄ W KULTURZE
NIEDOPUSZCZALNE ORAZ ZACHOWANIE W SŁUŻBIE
DOPUSZCZALNYCH ASPIRACJI,
POMAGAJĄ RADIĆ SOBIE Z ZAPRZECZANYMI
POTRZEBAMI,
WZMACNIAJĄ EGOIZM,
CHRONIĄ PRZED ZANIŻONYM POCZUCIEM WŁASNEJ
WARTOŚCI,
POMAGAJĄ OSIĄGNĄĆ BOGACTWO, LUB TŁUMACZĄ
DLACZEGO JEST CZŁOWIEK BIEDNY.
ŻRÓDŁA REPRODUKCJE UPRZEDZEŃ
RODZINA
OPINIA PUBLICZNA
NOWOCZESNE MEDIA
zdroje reprodukcie predsudkov:
rodina
spoločenská mienka
moderné médiá
PRÓBY WALKI Z UPRZEDZENIAMI W DZIEJACH (Fight against prejudice )
Francis Bacon (1561 – 1626) w pracy Novum Organum, jego słynnym uczeniu o idolach -niewłaściwych obrazach próbował pokazać, jak „Idole i fałszywe pojęcia, które opanowały już rozum ludzki i głęboko w nim zapuściły korzenie, nie tylko w ten sposób osaczają umysły ludzi, że prawda z trudem tylko znajduje do nich dostęp, lecz nawet po otwarciu i uzyskaniu dostępu, przy samej odnowie nauk znowu stawać będą na drodze i przeszkadzać, jeżeli ludzie, z góry ostrzeżeni, w miarę swych możliwości przed nimi się
nie zabezpieczą. Musimy się zdecydować, że będziemy się ich wyrzekać i odrzucać ich. Potrzbujemy czystego rozumu.
Wolter „Księga pomieszanych języków”, w części Modlitwa do Boga pisze:„Niechaj drobne różnice w ubiorach, którymi okryte są nasze kruche ciała...we wszelkich naszych śmiesznych obyczajach, we wszelkich naszych niedoskonałych prawach, we wszelkich naszych niedorzecznych poglądach we wszelkich dolach tak różnych dla naszych oczu, a tak równych przed Twoim obliczem, niechaj te wszystkie nieznaczne różnice, które znamionują atomy zwane l u d ź m i, nie stają się symbolami nienawiści i prześladowania.” (Wolter, 1957)
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ZMIANE POSTAWY:
na podstawie wiedzy empirycznej określił następujące
wiarygodność żródła informacji (nauczyciele w szkołach, osoby szanowane w mediach, na młodzień mają największy wpływ sławni ludzie),
atrakcyjność (każda generacja lubi innych ludzi),
moc żródła informacji (respektowanie autorytetu w pracy, osób o wyższym statusie społecznym, np. samorząd miasta)
styl, struktura i treść informacji (argumenty rzeczowe, konkretne sytuacje)
H. C. TRIANDIS (1975)
Hayes podaje 5 głównych warunków, które musią być
spełnione, jeżeli staramy się o osłabienie uprzedzeń:
Równość między obecnymi osobami.
Okazja do kontaktu osobistego (wywodzi się z
hipotezy kontaktu Allporta).
Niezbędny jest kontakt z kimś niestereotypowym (to
zmusza nas obchodzić z nim jako ze zdolną,
niepowtarzalną osobą).
Kontakt między grupami musi być wspierany poprzez
społeczeństwo.
Okazja do współpracy.
CELEM MIĘDZYKULTUROWOŚCI jest wspierać i pracować na rowoju dialogu, wymiany
i wzajemnego zrozumienia między ludźmi różnego pochodzenia.
Wymaga to aktywnego podejścia do rozwiązywania problemów, umiejętności prowadzenia negocjacji, komunikacji i szukania wspólnych rozwiązań.
Kompetencje międzykulturowe (intercultural competence) w zróżnicowanym połeczeństwie stają się niezbędną częścią wychowania człowieka,
podobnie jak umiejętność pracy z komputerem.
W procesie pedagogicznym musimy się skupić na wszystkich elementach danej postawy. Istnieją natomiast dowody, że wbrew wszystkim dostarczonym przez nas informacjom, osoba z uprzedzeniem nie musi zmienić swojego stanowiska.
ELEMENTY DYDAKTYCZNE
TREŚĆ innowacja treści kształcenia, udostępnienie
wystarczającej ilości tekstów popierających różnorodość
(współczesne podręczniki są monokulturalne!)
PROCES
Organizacja procesu kształcenia (wybór form, strategii oraz
metod zespołowych, wzmacnianie więży społecznych oraz
empatii, mniej rywalizacji v zadaniach)
zajęcia socjalizacyjne (ang.), zajęcia edukacyjne (niem.),
praca zespołowa i praca w grupach (oparte na hipotezie
kontaktu)
dramtyzacja, gry rolowe oraz sytuacyjne.
POPIERANIE MYŚLENIA KRYTYCZNEGO STUDENTÓW (SUPPORT OF CRITICAL THINKING OF PUPILS )
Domena afektywna dotyczy przedewszystkim zachowania emocjonalnego (tzn. Uczuć, postaw, preferencji i wartości)
ZASIĘG ZACHOWANIA, które może być podstawą dla celów afektywnych jest szeroki!
W zakresie kognitywnym chodzi o wzmacnnianie części kognitywnej postaw (informowanie, tłumaczenie, przemawianie = celowo stawiane argumenty).
A zarazem naprowadzanie części socjo-afektywnej (stymulacja i inhibicja)
W DYDAKTYCE (POPRZEZ TAKSONOMIE) IN DIDACTICS (THROUGH TAXONOMIES)
Przyjmowanie impulsów (wyostrzenie zmysłów)
Świadomość
Chęć przyjąć impuls
Opanowanie uwagi
Odpowiedź na implus
Przyzwolenie na odpowiedź
Chęć odpowiedzieć
Zadowolenie z odpowiedzi
STRATEGIE I METODY POPIERANIA PEWNOŚCI SIEBIE U UCZNIÓW
UCZYĆ STUDENTÓW BY NIE PRZYSWAJALI SOBIE INNYCH OPINII „A PRIORI”,
ALE POPIERAĆ NAUKOWE MYŚLENIE
SCEPTYCZNE „KWESTIONUJ WSZYSTKO”
LITERATÚRA ADORNO, T. W. et al. 1950. The Autorian Personality. New York: Harper. ISBN 978-0393311129.
ALLPORT, G. W. 2004. O povaze predsudků. Praha: Prostor, 2004. ISBN 80-7260-25-3.
BAKER, 2006. Slovník kulturálních studií. Praha: Portál, 2006. ISBN 80-7367-099-2.
BAUMAN, Z.2002. Postmoderna a holokaust. Bratislava: Kalligram. ISBN80-7149-494-1.
BAUMAN, Z. 1997. Myslet sociologicky. Praha: SLON, 1997. ISBN 80-85850-14-1.
BLOOMFIELD, J. – BIANCHINI, F. 2004. Planning for the Intercultural City. Bournes Green: Comedia. ISBN-13: 978-1-84407-436-5 s.125
CABANOVÁ,V. Social attitudes and values of young people in the context of multicultural education . In Communications : scientific letters of the University of Žilina. ISSN 1335-4205. - Vol. 16, no. 3 (2014), s. 4-8.
CABANOVÁ,V. Problémy s inakosťou - sociálne predsudky v stredoeurópskych spoločnostiach 21. storočia = Otherness problems - social prejudicies in European societies in 21. century / In: Akční pole sociální práce V. Multikulturalita v sociální, edukační a zdravotní práci v pomáhajících profesích. Olomouc. - Brno: Paido, 2012.ISBN 978-80-7315-230-7. s. 11-18.
CABANOVÁ,V.., Hulan B. Relácia sociálnych predsudkov k etickým hodnotám spoločnosti . In: Etika ve vědách o výchově. Olomouc: Univerzita Palackého, 2010. ISBN 978-80-244-2654-9.
CABANOVÁ,V. Protipredsudková výchova ako súčasť multikultúrnej výchovy. In Rodina a škola, 2006, č.1, s. 10. ISSN 0231-6463.
FONTANA, D.1997. Psychologie ve školní praxi. Praha: Portál, 1997. ISBN 80- 71780-63-4.
GRÁC, J. 1979.Pohľady do psychológie hodnotovej orientácie mládeže. Bratislava: SPN, 1979. 338 s.
HAYESOVÁ, N. 1998. Základy sociální psychologie. Praha: 1998. ISBN 80-7178-198-3.
GOLEMAN, D. Emoční inteligence. Praha: Columbus, 1997. ISBN 80-85928-48-5.
HEREK,G. M. The instrumentality of attitudes: toward a neo-functional theory. In Journal of Social issues, 1986, s. 99 – 114.
KENNETH, B. G. 2004. Úvod k vydaniu knihy. In ALLPORT, G. W.: 2004. O povaze predsudků. Praha: Prostor, 2004. ISBN 80-7260-25-3.
KRECH, D. – CRUTCHFIELD, R.S. – BALLACHEY, E.L.: Človek v spoločnosti. Základy sociálnej psychológie. SAV, Bratislava 1968, 632 s. s. 155-163.
LORENZ, K. 1992. Takzvané zlo. Praha: Mladá fronta, 1992.
MASARYK, R. 2010. Medzi človekom a ľuďmi. Bratislava: IRIS. ISBN 978-80-89238-35-4.
MUSIL, V., J. 1999. Speciální psychologie. Olomouc: UP v Olomouci, 1999. 294 s. ISBN 80-244-0008-1.
MISTRÍK, E. et.al. 1999. Kultúra a multikultúrna výchova. 1. vyd. Bratislava : 1999. 347 s. ISBN 80-88778-81-6.
MISTRÍK, E. 2008. Multikultúrna výchova v škole. Ako reagovať na kultúrnu rôznorodosť. Bratislava: Nadácia otvorenej spoločnosti, 2008. ISBN 978-80-969271-4-2.
PRŮCHA, J. 2001. Multikulturní výchova. Praha: ISV, 2001.ISBN 80-85866-72-2.
SEILER, SEILEROVÁ, 2004.Toleranci a intolerancia v biosociálnej determinácii. Bratislava.ISBN 80-969117-5-9
TAJFEL, H. 1969.Cognitvive aspects of prejudices. In Journal of Social Issues / 25, pp. 79 - 97.
TAVEL – GECKOVÁ, 2008. Človek medzi ľuďmi. Pusté Úľany: 2008.
TAXOVÁ, J. Pedagogicko-psychologické zvláštnosti dospievania. Praha: SPN. 1987
VAŠEČKA, M. 2006. Reprodukcia predsudkov v spoločnosti z teoretickej perspektívy. In Zborník Štrukturálne fondy pre rozvoj rómskych komunít. Bratislava: 2006, s. 73 – 76.
VEREŠOVÁ, M.2006.Vybrané psychosociálne charakteristiky medzi minoritou a majoritou.In Amare Roma, špecifiká práce v Rómskych komunitách. Nitra: 2006. s.74 – 93. ISBN 80-8050-990-5
VEREŠOVÁ, M. 2007. Postoje, stereotypy, predsudky a ich zmeny. In Sociálna psychológia. Bratislava: ARIMES, 2007. ISBN 978-80-89132-47-8.
WILSON, E. O. 1993. O lidské prirozenosti. Máme svobodnou vuli, nebo naše chování řízeno genetickým kódem? Praha: Nakladatelství Lidové noviny, 1993.
Gillernová, I. a kol., Slovník základních pojmu z psychologie, 2000, Praha: Fortuna, ISBN 80-7168-683-2 s.80
Průcha, J. Walterová, E., Mareš, Jiří 2003. Pedagogický slovník. Portál, str.322 ISBN: 80-7178-772-8
Jandourek, J. 2012. Slovník sociologických pojmu, Praha:Grada Publishing, a.s., str.264 ISBN 978-80-247-3679-2
Liessmann, 2001, s. 215.
Šišková
Švec
TRIANDIS. H. C. 1975
Dostupné na internete:
<http://www.statpedu.sk/files/documents/svp/prierezove_temy/multikulturna_vychova_isced2.pdf>
doc. Dr. Vlasta Cabanová PhD.
