Economische waarde Westpoort
Transcript of Economische waarde Westpoort
Economische waarde
Westpoort
Eindrapportage
Projectnummer: 11134
In opdracht van: Economische Zaken en het projectbureau Westpoort
Carine van Oosteren
Peter van Hinte
Merel van der Wouden
Oudezijds Voorburgwal 300 Postbus 658
1012 GL Amsterdam 1000 AR Amsterdam
Telefoon 020 251 0412 Fax 020 251 0444
[email protected] www.os.amsterdam.nl
Amsterdam, mei 2011
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
2
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
3
Inhoud
Inleiding 5
1 Samenvatting resultaten 7 1.1 Samenvattende tabel 8 1.2 Conclusie 9
2 Nadere info per thema 13 2.1 Vastgoed 13 2.1.1 Voorraad en opname 14 2.1.2 Grondwaarde ten behoeve van erfpachtcanon 14 2.1.3 Grondprijzen op basis van waarde van huizen 15 2.1.4 WOZ-waarde 16 2.1.5 Huurprijzen 16 2.2 Gederfde waarde 17 2.3 Bijdrage aan toegevoegde waarde, productie en export 18 2.3.1 Productie 18 2.3.2 Toegevoegde waarde 19 2.3.3 Export 20 2.4 Werkgelegenheid op Westpoort 21 2.4.1 Verdeling over werkgebieden 21 2.4.2 Soort bedrijven 23 2.4.3 Grootste bedrijven per deelgebied 23 2.4.4 Aandeel internationale bedrijven 26 2.4.5 Snelle groeiers 27 2.4.6 Mate van clustering 29 2.5 Voorzieningen 30 2.6 Woningen 31 2.7 Bereikbaarheid 32 2.8 Veiligheid 34 2.8.1 Objectieve veiligheid 35 2.8.2 Subjectieve veiligheid 36 2.9 Overig 37 2.9.1 Sociale cohesie 37 2.9.2 Imago Haven Amsterdam 37
Bijlage 1 Literatuur 39
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
4
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
5
Inleiding
Westpoort is het haven-, industrie- en kantorengebied aan de westkant van Amsterdam.
Met een oppervlakte van ruim 35 vierkante kilometer is het één van de drie grootste
bedrijventerreinen in Nederland en het grootse bedrijventerrein in Amsterdam. In 2010
werkten er bijna 48.000 mensen in Westpoort, verdeeld over 2.165 vestigingen.
Westpoort valt in een aantal deelgebieden uiteen: Teleport, Sloterdijk 1, 2, 3, de Heining
en het havengebied. Zo goed als alle werkgelegenheid bevindt zich op de bedrijfslocaties.
De meeste werkgelegenheid bevindt zich op de kantoorlocatie Teleport.
Werkgelegenheid in Westpoort, 1 januari 2009
Sloterdijk II NoordSloterdijk II NoordSloterdijk II NoordSloterdijk II NoordSloterdijk II NoordSloterdijk II NoordSloterdijk II NoordSloterdijk II NoordSloterdijk II Noord
Sloterdijk I KantorenSloterdijk I KantorenSloterdijk I KantorenSloterdijk I KantorenSloterdijk I KantorenSloterdijk I KantorenSloterdijk I KantorenSloterdijk I KantorenSloterdijk I Kantoren
SFBSFBSFBSFBSFBSFBSFBSFBSFBTelegraafTelegraafTelegraafTelegraafTelegraafTelegraafTelegraafTelegraafTelegraaf
Sloterdijk II ZuidSloterdijk II ZuidSloterdijk II ZuidSloterdijk II ZuidSloterdijk II ZuidSloterdijk II ZuidSloterdijk II ZuidSloterdijk II ZuidSloterdijk II Zuid
Alfa-driehoek BedrijvenAlfa-driehoek BedrijvenAlfa-driehoek BedrijvenAlfa-driehoek BedrijvenAlfa-driehoek BedrijvenAlfa-driehoek BedrijvenAlfa-driehoek BedrijvenAlfa-driehoek BedrijvenAlfa-driehoek Bedrijven
Alfa-driehoek KantorenAlfa-driehoek KantorenAlfa-driehoek KantorenAlfa-driehoek KantorenAlfa-driehoek KantorenAlfa-driehoek KantorenAlfa-driehoek KantorenAlfa-driehoek KantorenAlfa-driehoek Kantoren
VervoerscentrumVervoerscentrumVervoerscentrumVervoerscentrumVervoerscentrumVervoerscentrumVervoerscentrumVervoerscentrumVervoerscentrum
Petroleumhaven eo.Petroleumhaven eo.Petroleumhaven eo.Petroleumhaven eo.Petroleumhaven eo.Petroleumhaven eo.Petroleumhaven eo.Petroleumhaven eo.Petroleumhaven eo.
Westhaven OostWesthaven OostWesthaven OostWesthaven OostWesthaven OostWesthaven OostWesthaven OostWesthaven OostWesthaven Oost
Westhaven WestWesthaven WestWesthaven WestWesthaven WestWesthaven WestWesthaven WestWesthaven WestWesthaven WestWesthaven West
Amerikahaven ZuidoostAmerikahaven ZuidoostAmerikahaven ZuidoostAmerikahaven ZuidoostAmerikahaven ZuidoostAmerikahaven ZuidoostAmerikahaven ZuidoostAmerikahaven ZuidoostAmerikahaven Zuidoost
Sloterdijk III Oost-oostSloterdijk III Oost-oostSloterdijk III Oost-oostSloterdijk III Oost-oostSloterdijk III Oost-oostSloterdijk III Oost-oostSloterdijk III Oost-oostSloterdijk III Oost-oostSloterdijk III Oost-oost
Sloterdijk III OostSloterdijk III OostSloterdijk III OostSloterdijk III OostSloterdijk III OostSloterdijk III OostSloterdijk III OostSloterdijk III OostSloterdijk III Oost
Amerikahaven ZuidwestAmerikahaven ZuidwestAmerikahaven ZuidwestAmerikahaven ZuidwestAmerikahaven ZuidwestAmerikahaven ZuidwestAmerikahaven ZuidwestAmerikahaven ZuidwestAmerikahaven Zuidwest
Sloterdijk III ZuidSloterdijk III ZuidSloterdijk III ZuidSloterdijk III ZuidSloterdijk III ZuidSloterdijk III ZuidSloterdijk III ZuidSloterdijk III ZuidSloterdijk III Zuid
Sloterdijk III NoordSloterdijk III NoordSloterdijk III NoordSloterdijk III NoordSloterdijk III NoordSloterdijk III NoordSloterdijk III NoordSloterdijk III NoordSloterdijk III Noord
HeiningHeiningHeiningHeiningHeiningHeiningHeiningHeiningHeining
Amsterdam TeleportAmsterdam TeleportAmsterdam TeleportAmsterdam TeleportAmsterdam TeleportAmsterdam TeleportAmsterdam TeleportAmsterdam TeleportAmsterdam Teleport
Sloterdijk I bedrijven NoordSloterdijk I bedrijven NoordSloterdijk I bedrijven NoordSloterdijk I bedrijven NoordSloterdijk I bedrijven NoordSloterdijk I bedrijven NoordSloterdijk I bedrijven NoordSloterdijk I bedrijven NoordSloterdijk I bedrijven Noord
Sloterdijk I Bedrijven ZuidSloterdijk I Bedrijven ZuidSloterdijk I Bedrijven ZuidSloterdijk I Bedrijven ZuidSloterdijk I Bedrijven ZuidSloterdijk I Bedrijven ZuidSloterdijk I Bedrijven ZuidSloterdijk I Bedrijven ZuidSloterdijk I Bedrijven Zuid
Coenhaven/VlothavenCoenhaven/VlothavenCoenhaven/VlothavenCoenhaven/VlothavenCoenhaven/VlothavenCoenhaven/VlothavenCoenhaven/VlothavenCoenhaven/VlothavenCoenhaven/Vlothaven
Atlaspark OostAtlaspark OostAtlaspark OostAtlaspark OostAtlaspark OostAtlaspark OostAtlaspark OostAtlaspark OostAtlaspark Oost
Atlaspark ZuidoostAtlaspark ZuidoostAtlaspark ZuidoostAtlaspark ZuidoostAtlaspark ZuidoostAtlaspark ZuidoostAtlaspark ZuidoostAtlaspark ZuidoostAtlaspark Zuidoost
Atlaspark WestAtlaspark WestAtlaspark WestAtlaspark WestAtlaspark WestAtlaspark WestAtlaspark WestAtlaspark WestAtlaspark West
Amerikahaven NoordoostAmerikahaven NoordoostAmerikahaven NoordoostAmerikahaven NoordoostAmerikahaven NoordoostAmerikahaven NoordoostAmerikahaven NoordoostAmerikahaven NoordoostAmerikahaven Noordoost
AfrikahavenAfrikahavenAfrikahavenAfrikahavenAfrikahavenAfrikahavenAfrikahavenAfrikahavenAfrikahaven
Amerikahaven NoordwestAmerikahaven NoordwestAmerikahaven NoordwestAmerikahaven NoordwestAmerikahaven NoordwestAmerikahaven NoordwestAmerikahaven NoordwestAmerikahaven NoordwestAmerikahaven Noordwest
werkgelegenheid op bedrijfslocaties
tot 500 arbeidsplaatsen500 - 1.000 arbeidsplaatsen
1.000 - 2.500 arbeidsplaatsen2.500 - 5.000 arbeidsplaatsen5.000 - 10.000 arbeidsplaatsenmeer dan 10.000 arbeidsplaatsengeen werkgelegenheid
werkgelegenheid buurtcombinatiesbuiten bedrijfslocaties
tot 500 arbeidsplaatsen
Bron: O+S, Monitor werkgelegenheid bedrijfslocaties, 2009
Betrokken partijen
Westpoort is geen stadsdeel in de zin dat het een eigen bestuurslaag heeft. Het valt onder
de verantwoordelijkheid van het College van B&W. Sinds medio 2010 is wethouder Ossel
verantwoordelijk voor het gebied. Bij de uitvoering zijn twee gemeentelijke diensten
betrokken, OGA en de Haven Amsterdam. Daarnaast spelen de bedrijven in Westpoort en
hun vertegenwoordigers een rol, de Kamer van Koophandel en twee
ondernemingsverenigingen: Westpoort en ORAM.
Aanleiding onderzoek
De afgelopen jaren is er veel onderzoek gedaan naar Westpoort en delen en
deelaspecten hiervan. Hieruit blijkt dat het een gebied is met een duidelijke economische
potentie, die mogelijk niet optimaal benut wordt.
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
6
Westpoort heeft een aantal pluspunten, ten opzichte van andere bedrijventerreinen. De
bedrijvigheid is relatief divers en de bereikbaarheid is goed, vooral per auto, trein en tram.
Er zijn echter ook minpunten. Het gebied is vrij eenzijdig omdat er behalve
bedrijventerreinen niet veel is. Er zijn wel wat andere voorzieningen zoals volkstuinen,
een kartbaan, een klimhal, twee golfclubs en de culturele eclave Ruigoord, waar officieel
niet meer gewoond mag worden. Het grootste deel van het gebied is `s avonds verlaten.
Dit komt het gevoel van veiligheid niet ten goede. Bovendien staat er relatief veel leeg,
waardoor het gebied nog minder levendig is.
Inmiddels zijn er landelijke en Amsterdamse plannen om de leegstand aan te pakken,
wordt er nagedacht over woningbouw in Westpoort, staan er bezuinigingen op het
openbaar vervoer op de rol en is de verzelfstandiging van de Haven Amsterdam
aangekondigd. Tegen deze achtergrond hebben Economische Zaken en het
projectbureau Westpoort behoefte aan een nadere analyse van de onderzoeken die
recentelijk zijn verricht naar Westpoort. Op basis hiervan, maar vooral ook op basis van
de analyse van een aantal aanvullende databestanden kan een eerste inschatting worden
gemaakt van het economische belang van Westpoort. Dit kan de basis zijn voor een
actieplan om Westpoort opnieuw op de kaart te zetten.
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
7
1 Samenvatting resultaten
Het economisch belang van Westpoort kan op verschillende manieren
geoperationaliseerd worden. In dit onderzoek is de nadruk gelegd op de waarde van
vastgoed, het belang van het gebied als werklocatie en de bijdrage die het gebied levert
aan de totale Amsterdamse economie.
Beperkingen van het onderzoek
Dit onderzoek kent een aantal beperkingen. Het heeft het karakter van een quick scan,
het is in enkele weken uitgevoerd, op basis van beschikbaar materiaal. Binnen deze
tijdsspanne was een vergelijking met andere bedrijventerreinen slechts op enkele punten
mogelijk. Een vergelijking in de tijd ontbreekt. Waar mogelijk is een onderscheid gemaakt
naar de deelgebieden van Westpoort: Teleport, Sloterdijk I, II en III, de Heining en het
havengebied. Deze indeling bleek achteraf niet ideaal. Sloterdijk I en II zijn heel anders
dan Sloterdijk III en ook het Havengebied is geen geheel. Bovendien is het deel dat tot
Westpoort behoort slechts een onderdeel van het totale havengebied, dat tot IJmuiden
reikt.
Operationalisatie economisch belang
De volgende vragen zijn beantwoord:
- Wat is de waarde van het vastgoed in Westpoort?
- Hoe groot is de leegstand?
- Wat is de bijdrage die Westpoort levert aan:
- de totale productie in Amsterdam, en hoe is dit verdeeld naar sectoren?
- de totale toegevoegde waarde van Amsterdam, met een verdeling naar sectoren?
- wat is de bijdrage van Westpoort aan de totale export van Amsterdam, verdeeld
naar sectoren?
- Hoeveel werkgelegenheid biedt Westpoort anno 2011:
- hoe is de verdeling naar de grootste werkgebieden?
- wat zijn de belangrijkste sectoren?
- hoe divers is de economie van Westpoort en de deelterreinen, vergeleken met
andere bedrijventerreinen?
- wat zijn de grootste bedrijven naar deelgebied?
- hoeveel internationale bedrijven zijn er op Westpoort?
- zijn de bedrijven in Westpoort geografisch geclusterd?
- wat voor soort bedrijven is de afgelopen jaren het snelst gegroeid?
- wat biedt Westpoort voor voorzieningen, behalve werkgelegenheid?
- Hoe wordt de bereikbaarheid gewaardeerd door bedrijven?
- Hoe veilig is Westpoort?
Het economisch belang van Westpoort is bepaald aan de hand van de nadere analyse
van een aantal databestanden die O+S in huis heeft, en een aantal bestanden van andere
partijen. Daarnaast is gebruik gemaakt van onderzoeken naar Westpoort (of delen
daarvan) die al eerder zijn uitgevoerd.
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
8
1.1 Samenvattende tabel
De resultaten van het onderzoek naar de economische waarde zijn samengevat in de
volgende tabel. Datgene wat vetgedrukt is, heeft betrekking op heel Westpoort. Hoofdstuk
2 geeft per onderwerp de achtergrond van de gegevens.
Tabel 1.1 Samenvatting resultaten
waarde
Westpoort vgl. met andere terreinen Amsterdam
WOZ-waarde vastgoed 4 miljard hoog
Teleport 856 miljoen
Sloterdijk I, II, III 776 miljoen
de Heining 21 miljoen
Havengebied 2,4 miljard
Huurprijs per m2, €
Teleport/Sloterdijk 180 max gunstig
Grondprijzen voor erfpachtper m2, € gemiddeld vwb bedrijven
Teleport (kantoor) van 155 tot 580 goedkoop vwb kantoren
Sloterdijk I, II, III (bedrijven) Van 200 tot 350
de Heining geen opgave
Havengebied (bedrijven) 225-335
Leegstand kantoorruimte (%) 18,7 bovengemiddeld 16,6
Alfa Driehoek 27,0
Sloterdijk I 24,2
Sloterdijk II 6,4
Sloterdijk III 0,0
Minervahaven 4,6
Teleport 20,8
Vervoerscentrum 23,3
overig havengebied 19,3
Productie (aandeel, %) 12,4 niet bekend 100%
Toegevoegde waarde (aandeel, %) 10,8 niet bekend 100%
Export (aandeel, %) 9,9 niet bekend 100%
Werkgelegenheid 47.485 veel 468.763
Teleport 13.533
Sloterdijk I, II, III 13.260
de Heining 104
Havengebied 20.588
Diversificatie werkgelegenheid onduidelijk hoog
Aandeel intern. bedrijven (%) 5 niet bekend 5,5
Voorzieningen onduidelijk laag
Woningen laag gemiddeld
Pendel 66% hoog
Bereikbaarheid onduidelijk niet bekend
Veiligheid onduidelijk niet bekend
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
9
1.2 Conclusie
Westpoort is het grootste bedrijventerrein van Amsterdam. Het havengebied domineert
Westpoort, het maakt 83% uit van het totale oppervlak. Het havengebied bestaat vooral
uit bedrijfsruimte, de kantoorruimte bevindt zich voornamelijk in rest van Westpoort,
geconcentreerd in Teleport.
Westpoort is vooral een bedrijventerrein. Net als op de meeste andere bedrijventerreinen
zijn er nauwelijks woningen en relatief weinig andere voorzieningen. Voor Amsterdamse
begrippen telt Westpoort veel grote bedrijven. Bij een gemiddelde vestiging werken 21
mensen (6 in heel Amsterdam). Net als andere perifere delen lijkt ook Westpoort geen
onderdeel uit te maken van Amsterdam.
Er zijn wel mogelijkheden om hier verandering in te brengen. De structuurvisie Amsterdam
2040 gaat uit van een transitie van een klein deel van Westpoort van bedrijventerrein naar
de combinatie wonen/werken en wonen. De woningen die gebouwd gaan worden in de
Houthavens zullen de stad dichterbij Westpoort brengen. Andere mogelijkheden zijn een
betere ontsluiting van Westpoort in de richting van Noord, bijvoorbeeld met een pont. Er
zijn al verbindingen vanaf de Houthaven en vanaf de Hemkade naar Zaanstad. Westpoort
zou een stuk levendiger kunnen worden als ook hier ruimte gemaakt wordt voor
bijvoorbeeld (tijdelijke) studentenwoningen, een festivalterrein, een camping, een Ikea of
een jachthaven. Dit komt de veiligheid ten goede en zal een impuls geven aan de
bereikbaarheid.
Waarde van de bedrijvigheid
Er werken 48.000 mensen op Westpoort, 10% van de totale werkgelegenheid in
Amsterdam. Twee van de drie mensen die op Westpoort werkt, woont niet in Amsterdam.
De pendelaars komen vooral uit de Zaanstreek, Waterland of de Meerlanden.
De werkgelegenheid op Westpoort is vrij gevarieerd, zeker in vergelijking met andere
bedrijventerreinen. De volgende sectoren zorgen voor de meeste werkgelegenheid:
transport en logistiek, groothandel, advisering en onderzoek en openbaar bestuur. De
bedrijvigheid op Westpoort levert een bijdrage van 12,4% in de totale Amsterdamse
productie, 10,8% van de totale toegevoegde waarde en 9,9% van de export. De
zeehavengerelateerde bedrijvigheid levert de grootste bijdrage aan de export.
Waarde van het vastgoed
De absolute waarde van het vastgoed op Westpoort is hoog. Dit is vooral toe te schrijven
aan het havengebied, dat het grootste gebied van Westpoort inneemt. Westpoort beslaat
een groot gebied, maar de ruimte wordt vrij extensief gebruikt. Wanneer de WOZ-waarde
gedeeld wordt door het vloeroppervlak, dan blijkt dat het vastgoed op Westpoort relatief
goedkoop is. Dit geldt vooral voor het Havengebied en de Heining. Het vastgoed in
Teleport is per m2 het meeste waard.
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
10
Figuur 1.2 WOZ-waarde vastgoed per m2
0
500
1.000
1.500
2.000
2.500
3.000
3.500
Hav
enge
bied
de H
eining
Slote
rdijk
I, II
, III
Telep
ort
tota
al W
estp
oort
ABP
N IJ
-oev
ers
Amstel II
I
Rin
gweg
Wes
t
Zuida
s
bedrijfsruimte
kantoren
totale gebied
bron: DBGA
De prijzen van bedrijfsruimte in Westpoort zijn vergelijkbaar met die van andere
bedrijfslocaties in Amsterdam. Bedrijfsruimte is veel goedkoper dan kantoorruimte.
De prijzen voor kantoorruimte kunnen per locatie behoorlijk verschillen. Vergeleken met
de kantoorruimte elders in Amsterdam is kantoorruimte in Westpoort goedkoop. Dit komt
ook tot uitdrukking in de huurprijs van de kantoorlocaties. Westpoort zit aan de onderkant
van de Amsterdamse huurmarkt.
Gederfde waarde
Er staat in Amsterdam veel kantoorruimte en bedrijfsruimte leeg. Dit geldt ook voor
Westpoort. De leegstand in Westpoort ligt met 18,5% iets boven het Amsterdamse
gemiddelde (16,6%).1
Internationale positie: export, internationale bedrijven.
Westpoort lijkt geen bijzondere aantrekkingskracht te hebben op buitenlandse bedrijven.
5% van de bedrijven die op Westpoort gevestigd zijn, maken onderdeel uit van een
buitenlands bedrijf. Voor heel Amsterdam ligt dit percentage met 5,5% iets hoger.
Tot slot volgt een korte schets van de verschillende deelgebieden.
Teleport
• Voornamelijk hoogwaardige kantoorruimte.
• In dit deel van Westpoort is behalve relatief veel zakelijke dienstverlening (advisering
en onderzoek) en ICT ook veel werkgelegenheid in het openbaar bestuur te vinden.
Hier staat het hoofdkantoor van UWV, een van de gebouwen van de Belastingdienst
Amsterdam en het hoofdkantoor van GVB.
• Waarde vastgoed:
De WOZ-waarde van het vastgoed op Teleport is €856 miljoen.
De gemiddelde waarde van de grond voor kantoorruimte is €367,5 per m2
1 Bron: Kantorenmonitor BV 2011
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
11
De huurprijs is voor Teleport en Sloterdijk samen gemiddeld €180 per m2. Dit is vrij
goedkoop voor Amsterdamse begrippen.
• De leegstand is 20,8%.
• Volgens ondernemers is Teleport niet het veiligste deel van Westpoort.
• Teleport is goed bereikbaar met het OV, minder goed met de auto.
Sloterdijk I, II, III
• Drie verschillende gebieden
• Vooral bedrijfsruimte
• Hier is relatief veel groothandel en transport gevestigd, daarnaast ICT en zakelijke
diensten: UPC, TNT, Getronics, Truckland, Elsevier en Reed Business.
• Waarde vastgoed:
De WOZ-waarde van het vastgoed is 776 miljoen euro.
De gemiddelde waarde van de grond voor bedrijfsruimte is €275 per m2
De huurprijs is voor Teleport en Sloterdijk samen gemiddeld €180 per m2.
• De leegstand is 24,2% op Sloterdijk I en 6,4% op Sloterdijk II. Op Sloterdijk III is alle
voorraad in gebruik.
• Sloterdijk II en III worden volgens ondernemers het slechtst beoordeeld qua
veiligheid.
• Sloterdijk is goed bereikbaar met het OV.
De Heining
• Het kleinste en groenste deelgebied van Westpoort
• Vooral bedrijfsruimte
• In totaal werken er maar 104 mensen, vooral in de bouwnijverheid en detailhandel.
• De WOZ-waarde van het vastgoed is 21 miljoen euro.
Havengebied
• Veruit het grootste deelgebied van Westpoort
• Het gebied dat het meest verschilt van de rest van Amsterdam
• Vooral bedrijfsruimte
• 43% van de werkgelegenheid van Westpoort bevindt zich in het Havengebied
• De belangrijkste sectoren zijn hier transport en logistiek en groothandel. Hier zijn
Hitachi, Cargill, Nissan, Biglift Shipping en DHL gevestigd.
• Relatie met de zeehaven
• Waarde vastgoed:
De WOZ-waarde van het vastgoed in het Havengebied is €2,4 miljard.
De gemiddelde waarde van de grond voor kantoorruimte is €500 per m2, voor
bedrijfsruimte wordt de prijs per geval vastgesteld.
• De leegstand varieert tussen de 4,6% (Minervahaven) en 27% (Alfa Driehoek)
• Het westelijk Havengebied wordt door ondernemers als het veiligste deel van
Westpoort gezien.
• Het Havengebied is met de auto relatief goed bereikbaar, maar relatief slecht met het
OV.
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
12
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
13
2 Nadere info per thema
2.1 Vastgoed
Het totale grondoppervlak van Amsterdam bedraagt 21.933 ha. Westpoort heeft een
aandeel van 16%.
Tabel 2.1 Grondgebied naar deelgebied en soort bodemgebruik (ha), 2009 *)
verkeer bebouwd semi-
bebouwd recreatie agrarisch
bos en natuurlijk
gebied binnenwater totaal
Teleport 36,9 38,3 11,7 0,0 0,0 0,1 1,1 88
Sloterdijk I, II, III 64,4 170,2 146,0 2,8 0,0 5,3 8,7 397
de Heining 5,3 10,5 21,9 1,2 10,4 64,0 12,6 126
Havengebied 147,5 1189,8 611,1 57,4 2,7 10,7 874,7 2.894
totaal Westpoort 254 1.409 791 61 13 80 897 3.505
*) Volgens indeling CBS Bodemgebruik 2003. bron: DRO
Het vloeroppervlak in Westpoort maakt 9% uit van het totale vloeroppervlak in
Amsterdam. In Westpoort gaat het vooral om bedrijfsruimte en kantoorruimte. Het
grondgebruik in Westpoort is relatief extensief, vooral wat de bedrijfsruimte betreft.
Tabel 2.2 Totaal vloeroppervlak Westpoort naar soort gebruik 1 januari 2010 ( in duizenden m² )
bedrijfsruimte horeca kantoren woningen voorzieningen winkelruimte onbebouwd overig totaal
Teleport 1 2 434 54 1 492
Sloterdijk I, II, III 653 7 190 1 9 44 13 918
de Heining 18 0 0 7 25
Havengebied 3.015 3 191 6 42 13 21 2 3.293
totaal Westpoort 3.687 12 815 8 112 58 21 15 4.729
bron: DBGA
Tabel 2.3 Totaal vloeroppervlak van enkele andere bedrijventerreinen naar soort gebruik 1 januari 2010 ( in duizenden m² )
bedrijfsruimte horeca kantoren woningen voorzieningen winkelruimte onbebouwd totaal
Zuidas 44 258 532 26 351 7 1.219
Amstel III 423 9 829 0 463 154 19 1.897
ABP 215 18 94 33 36 0 86 482
Ringweg West 138 38 492 157 67 165 1.057
N IJ-oevers 572 3 97 19 9 32 732
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
14
2.1.1 Voorraad en opname
Tabel 2.4 Voorraad en leegstand
voorraad betrokken
in leegstand
2011 2010 2011
Alfa-Driehoek 64.700 7.400 17.500
Minervahaven 26.200 3.000 1.200
overig havengebied 45.500 200 8.800
Vervoerscentrum 18.000 0 4.200
Sloterdijk I 137.900 6.000 33.400
Sloterdijk II 161.900 9.100 10.300
Sloterdijk III 3.000 0 0
Teleport 479.100 14.600 99.800
Totaal Westpoort 936.300 40.300 175.200
bron: Kantorenmonitor BV 2011
2.1.2 Grondwaarde ten behoeve van erfpachtcanon
Voor de nog uit te geven terreinen wordt gebruik gemaakt van de volgende grondprijzen.
Tabel 2.5 Gehanteerde grondprijzen in € t.b.v. erfpachtberekening
gemiddelde Bandbreedte
Gebied Gebruik grondprijs van tot
Teleport Kantoren 368 155 580
Sloterdijk I, II bedrijfsruimte 300 275 325
Sloterdijk III bedrijfsruimte 275 200 350
de Heining geen opgave
havengebied Kantoren 500 450 550
havengebied Overig wordt per individueel geval vastgesteld, afhankelijk van sector/soort gebruik en concurrentiepositie t.a.v. andere havens (zie hieronder)
bron: Grondprijzenbrief 2011, OGA
De grondprijzen op Teleport zijn recentelijk sterk verlaagd als reactie op het overaanbod.
In de te ontwikkelen kantorenvisie zal worden voorgesteld vanwege dit plaatselijke
overaanbod op Westpoort voorlopig nauwelijks nog grond voor kantoren uit te geven.
Afwegingskader Haven Amsterdam
Haven Amsterdam hanteert bij de uitgifte van terreinen een afwegingskader om te komen
tot zorgvuldige besluitvorming. Hierbij spelen een aantal aspecten een rol, die gezamenlijk
moeten bijdragen aan het realiseren van concurrerend havencluster.
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
15
2.1.3 Grondprijzen op basis van waarde van huizen
In de CPB-studie Stad en Land is de waarde van de grond bij gebrek aan gegevens
benaderd op basis van de waarde van huizenprijzen en de variatie daarin.
De onderstaande figuur geeft de waarde van een vierkante meter grond in Amsterdam
weer, op basis van deze benadering. Er is een negatief verbond tussen de afstand van de
locatie van het centrum en de grondprijs: hoe dichter bij het centrum, hoe hoger de
grondprijs. Overigens geeft deze inschatting van de grondprijs een beeld van de
aantrekkelijkheid van de locatie om plek om te wonen, wat in Westpoort (nu nog)
nauwelijks aan de orde is. Er staan drie pijlen in de figuur. Het duurste gebied is het
postcodegebied 1013. Dit grenst aan Westpoort, en bevat o.a Westerdok. In dit deel van
de stad verrijzen steeds meer woningen. Westpoort kan benaderd worden met de
postcodegebieden 1014 (o.a. Sloterdijk) en 1041 (ligt tegen 1013 aan).
Figuur 2.6 De hoogte van grondprijzen
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
0 5 10 15 20 25 30
Gro
nd
rpij
s p
er
vie
rka
nte
me
ter
Afstand tot Centrum (in kilomers)
bron: CPB
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
16
2.1.4 WOZ-waarde
Tabel 2.7 Totale WOZ-waarde vastgoed Westpoort naar soort gebruik,1 januari 2010 ( in miljoenen euro' s )
Bedrijfsruimte horeca kantoren woningen voorzieningen winkelruimte onbebouwd overig totaal
Teleport 1 4 793 52 2 5 856
Sloterdijk I, II, III 455 13 282 3 6 13 1 3 776
de Heining 12 0 0 2 5 1 21
Havengebied 1.965 7 205 13 108 10 97 1 2.406
totaal Westpoort 2.433 24 1.280 17 167 24 103 9 4.058
bron: DBGA
Tabel 2.8 Totale WOZ-waarde vastgoed andere bedrijventerreinen naar soort gebruik,1 januari 2010 ( in miljoenen euro' s )
bedrijfsruimte horeca kantoren Woningen voorzieningen winkelruimte onbebouwd overig totaal
Zuidas 139 207 1.747 116 451 227 1 2.888
Amstel III 427 130 1.228 0 322 183 12 12 2.314
ABP* 174 24 155 82 25 0 2 463
Ringweg West 118 50 754 317 71 222 3 0 1.534
N IJ-oevers 443 3 271 56 7 24 7 0 812
* alleen het Amsterdamse deel
2.1.5 Huurprijzen
De huurprijzen van vastgoed vormen ook een inschatting van de waarde van vastgoed
van de kantoorlocaties. De locaties op Westpoort zijn met gemiddeld 180 euro aan de
goedkope kant. Alleen op de Westas en Amstel/Businesspark zijn de huren iets lager.
Figuur 2.9 Huurprijzen per m2 in €
0
50
100
150
200
250
300
350
400
Oud
Zui
d
Zuida
s
De
Om
val
Cen
trum
IJ-o
ever
s
Buite
nvelde
rt
Rie
kerp
olde
r
Zuido
ost
Telep
ort/S
lote
rdijk
Wes
tas
Amstel B
usin
ess Par
k
2009 2010
€ per m2
bron: DTZ
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
17
2.2 Gederfde waarde
Op kantoorlocaties en bedrijventerreinen staan veel panden leeg. Dit is een algemeen
probleem, waar ook Westpoort last van heeft. Over de leegstand op kantoorlocaties is het
meest bekend.
Figuur 2.10 Leegstand in Nederland en Amsterdam
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
2007 2008 2009 2010
%
Nederland Amsterdam
bron: DTZ
In heel Amsterdam liep het leegstandspercentage in 2010 op tot 18,5%, terwijl in heel
Nederland 13,9% van de voorraad leeg staat.2 Voor sommige locaties heeft dit al geleid
tot lagere huurprijzen, op andere locaties is de prijs alweer gestegen, ten opzichte van
2009 (zie figuur 2.9).
Figuur 2.11 Leegstand naar enkele kantorenlocaties
0
5
10
15
20
25
30
Zuidas Westpoort Amstel III Amsterdam
%
bron: Kantorenmonitor BV 2011
2 Bron: DTZ. De Kantorenmonitor BV gaat voor 2011 uit van iets lagere percentages
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
18
De leegstand in Westpoort ligt iets boven het Amsterdamse gemiddelde. Van de drie
kantorenlocaties in figuur 2.11 is de leegstand op de Zuidas het laagst.
Figuur 2.12 Leegstand op kantoorlocaties Westpoort
0
5
10
15
20
25
30
Alfa-D
rieho
ek
Slote
rdijk
I
Vervo
ersce
ntrum
Telepo
rt
over
ig h
aveng
ebie
d
Slote
rdijk
II
Min
erva
have
n
Slote
rdijk
III
tota
al W
estp
oort
%
bron: Kantorenmonitor BV 2011
Binnen Westpoort zijn er grote verschillen naar deelgebieden. De extremen zijn Sloterdijk
III, waar staat er niks leeg staat en Alfa-Driehoek, met een leegstand van 27%.
2.3 Bijdrage aan toegevoegde waarde, productie en export
2.3.1 Productie
In 2007 is 12% van de Amsterdamse productie te danken aan Westpoort. De bedrijven op
Westpoort leveren een bovengemiddelde bijdrage aan delfstoffenwinning, industrie,
bouwnijverheid, groothandel, vervoer en communicatie (aanwezigheid van grote
uitgeverijen). Er zit ook relatief veel overheid op Westpoort.
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
19
Tabel 2.13 Productie per sector 2007 (in miljoenen euro' s)
Westpoort totaal gemeente aandeel
bedrijfstak Amsterdam Amsterdam Westpoort
landbouw en visserij 0,5 65 0,7
delfstoffenwinning 30 57 52,5
industrie en nutsbedrijven 2.776 7.962 34,9
bouwnijverheid 433 2.260 19,2
detailhandel en reparatie 273 7.484 3,6
groothandel 1.561 7.121 21,9
horeca 31 3.450 0,9
vervoer 1.108 5.488 20,2
communicatie 954 2.574 37,1
financiële instellingen 598 15.997 3,7
commerciële diensten 1.580 16.377 9,7
overheid 609 3.923 15,5
onderwijs 38 2.725 1,4
gezondheid- en welzijnszorg 38 4.560 0,8
overige dienstverlening 368 3.822 9,6
totaal 10.397 83.866 12,4
waarvan zeehavengerelateerd 3.876 4.876 79,5
bron: SEO, O+S
2.3.2 Toegevoegde waarde
Toegevoegde waarde is het verschil tussen de marktwaarde van de productie en de
daarvoor ingekochte grondstoffen. In 2007 werd 11% van de toegevoegde waarde in
Amsterdam in Westpoort verdiend. Ook hierbij gaat het vooral om delfstoffenwinning,
communicatie en industrie/nutsbedrijven.
Tabel 2.14 Toegevoegde waarde per sector 2007 (in miljoenen euro's)
Westpoort totaal gemeente aandeel
bedrijfstak Amsterdam Amsterdam Westpoort
landbouw en visserij 0,2 33 0,7
delfstoffenwinning 7 14 52,5
industrie en nutsbedrijven 753 2.197 34,3
bouwnijverheid 144 753 19,2
detailhandel en reparatie 137 3.772 3,6
groothandel 807 3.680 21,9
horeca 16 1.841 0,9
vervoer 436 2.258 19,3
communicatie 389 1.048 37,1
financiële instellingen 229 6.121 3,7
commerciële diensten 864 8.948 9,7
overheid 313 2.017 15,5
onderwijs 28 2.051 1,4
gezondheid- en welzijnszorg 28 3.308 0,8
overige dienstverlening 141 1.625 8,6
totaal 4.292 39.666 10,8
Waarvan zeehavengerelateerd 1.302 1.925 67,6
bron: SEO, O+S
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
20
2.3.3 Export
In 2006 is 10% van alle export in Amsterdam in Westpoort gerealiseerd. Vooral als het
gaat om delfstoffenwinning heeft Westpoort een groot aandeel in de export van
Amsterdam. Verreweg het grootse deel van de export vanuit Westpoort is
zeehavengerelateerd.
Tabel 2.15 Export per sector 2006 (in miljoenen euro's)
bedrijfstak Westpoort
Amsterdam totaal gemeente
Amsterdam aandeel
Westpoort
landbouw en visserij 5 27 19,1
delfstoffenwinning 96 134 71,2
industrie en nutsbedrijven 326 1.660 19,6
bouwnijverheid 7 41 18,2
detailhandel en reparatie 3 49 6,4
groothandel 218 2.245 9,7
horeca 0 7 1,4
vervoer 84 824 10,1
communicatie 2 165 1,3
financiële instellingen 8 570 1,4
commerciële diensten 96 2.468 3,9
overheid 1 31 1,9
onderwijs 0 46 0,3
gezondheid- en welzijnszorg 0 0 -
overige dienstverlening 1 296 0,3
totaal 846 8.562 9,9
waarvan zeehavengerelateerd 551 3.906 14,1
bron: SEO, O+S
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
21
2.4 Werkgelegenheid op Westpoort
2.4.1 Verdeling over werkgebieden
Tabel 2.16 Aantal vestigingen per deelgebied in Westpoort, 1 januari 2011
deelgebied
Cluster Teleport Sloterdijk de Heining Havengebied totaal
delfstoffenwinning 1 3 2 6
voedingsindustrie 7 8 15
textiel/kledingindustrie 5 7 12
hout/papierindustrie, drukkerijen 2 18 1 21 42
chemische industrie 6 19 25
metaalindustrie 9 16 25
electrotechnische industrie 3 4 7
machinebouw 4 8 12
transportmiddelenindustrie 4 9 13
overige industrie 3 16 12 31
industriële reparatie 4 4
energie-bedrijven 1 1
waterwinning, afvalverwerking 20 20
bouwnijverheid 6 75 9 85 175
groothandel 34 132 4 192 362
detailhandel 9 98 11 58 176
transport en logistiek 8 44 1 158 211
opslag in tanks 4 4
horeca 7 12 10 29
informatie, communicatie 47 46 60 153
financiële instellingen 35 39 1 60 135
onroerend goed 6 10 18 34
advisering en onderzoek 93 124 6 149 372
overige zakelijke diensten 44 69 75 188
openbaar bestuur 8 5 4 17
onderwijs 8 19 11 38
gezondheidszorg 8 9 6 23
cultuur, sport, recreatie 4 43 14 36 97
overige dienstverlening 8 23 11 42
totaal 334 820 47 1.068 2.269
bron: O+S
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
22
Tabel 2.17 Aantal werkzame personen per deelgebied in Westpoort, 1 januari 2011
deelgebied
cluster Teleport Sloterdijk de Heining Havengebied totaal
delfstoffenwinning 4 15 . 45 64
voedingsindustrie . 137 . 224 361
textiel/kledingindustrie . 21 . 98 119
hout/papierindustrie, drukkerijen 80 260 1 337 678
chemische industrie . 55 . 619 674
metaalindustrie . 94 . 127 221
electrotechnische industrie 196 . . 722 918
machinebouw . 87 . 325 412
transportmiddelenindustrie . 15 . 27 42
overige industrie 324 297 . 33 654
industriële reparatie . . . 85 85
energie-bedrijven . . . 158 158
waterwinning, afvalverwerking . . . 1.154 1.154
bouwnijverheid 243 791 35 1.467 2.536
groothandel 543 2.311 8 3.190 6.052
detailhandel 35 797 26 674 1.532
transport en logistiek 335 2.054 8 4.286 6.683
opslag in tanks . . . 110 110
horeca 80 149 . 26 255
informatie, communicatie 1.616 1.727 . 1.538 4.881
financiële instellingen 1.194 127 2 116 1.439
onroerend goed 547 20 . 46 613
advisering en onderzoek 2.367 2.050 10 1.721 6.148
overige zakelijke diensten 463 876 . 2.465 3.804
openbaar bestuur 4.652 567 . 449 5.668
onderwijs 197 164 . 292 653
gezondheidszorg 281 95 . 140 516
cultuur, sport, recreatie 87 162 14 58 321
overige dienstverlening 289 389 . 56 734
totaal 13.533 13.260 104 20.588 47.485
bron: O+S
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
23
2.4.2 Soort bedrijven
Figuur 2.18 Verdeling bedrijvigheid over Westpoort naar soort
2.4.3 Grootste bedrijven per deelgebied
Bij een gemiddeld bedrijf op Westpoort werken 21 mensen. Meer dan de helft van de
totale werkgelegenheid is te vinden bij de vestigingen, waar meer na 100 mensen werken.
Hier zijn er 85 van in Westpoort. In de tabellen zijn per deelgebied de vijf grootse
vestigingen vermeld, tenzij er minder dan vijf gevestigd zijn.
Tabel 2.19a Teleport
Naam Sector
UWV Hoofdkantoor Openbaar bestuur, overheidsdiensten, sociale verzekeringen
Belastingdienst Amsterdam Openbaar bestuur, overheidsdiensten, sociale verzekeringen
Cordares Holding N.V. Financiële instellingen
G.V.B. (Hoofdkantoor) Advisering, onderzoek, special. zakelijke dienstverlening
Woningstichting Eigen Haard Verhuur van en handel in onroerend goed
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
24
Tabel 2.19b Sloterdijk I
Naam Sector
Dell Benelux Call Centre Groot- en detailhandel; reparatie van auto’s
UPC Nederland Informatie en communicatie
SGA Schoonmaakbedrijf Gemeente Amsterdam Verhuur van roerende goederen, overige zak. dienstverl.
Koninklijke TNT Post B.V. Vervoer en opslag
Combinatiegebouw Kabelweg Openbaar bestuur, overheidsdiensten, sociale verzekeringen
Tabel 2.19c Sloterdijk II
Naam Sector
Elsevier B.V. h/o North-Holland (Publishing) Advisering, onderzoek, special. zakelijke dienstverlening
Reed Business B.V. Informatie en communicatie
Mn Services N.V. Advisering, onderzoek, special. zakelijke dienstverlening
Getronics Nederland B.V. Groot- en detailhandel; reparatie van auto’s
Truckland Noord-Holland B.V. Groot- en detailhandel; reparatie van auto’s
Tabel 2.19d Sloterdijk III West
Naam Sector
TNT Post Productie B.V. Vervoer en opslag
Sligro Groot- en detailhandel; reparatie van auto’s
Koninklijke TNT Post Vervoer en opslag
Pantar Amsterdam (cluster H&I) Industrie
Brocacef B.V. Groot- en detailhandel; reparatie van auto’s
Tabel 2.19e Westhaven Zuid
Naam sector
Speurders.nl Informatie en communicatie
B.V. Rotatiedrukkerij Voorburgwal Industrie
Sonneborn Refined Products B.V. Groot- en detailhandel; reparatie van auto’s
Holland Combinatie B.V. Informatie en communicatie
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
25
Tabel 2.19f Afrikahaven
Naam Sector
M & S Mode Nederland B.V. Groot- en detailhandel; reparatie van auto’s
Tabel 2.19g Amerikahaven
Naam Sector
Hitachi Construction Machinery (Europe) N.V. Groot- en detailhandel; reparatie van auto’s
Gemeente Amsterdam Afval Energie Bedrijf Winning/distributie van water; afval(water)beheer,sanering
PPG Coatings Nederland B.V. Industrie
Voorbij Groep B.V. Bouwnijverheid
Sita Recycling Services Winning/distributie van water; afval(water)beheer,sanering
Tabel 2.19h Vervoerscentrum
Naam Sector
Politie Amsterdam Amstelland Openbaar bestuur, overheidsdiensten, sociale verzekeringen
United Parcel Service Nederland B.V. Vervoer en opslag
Stork Food & Dairy Systems Industrie
LSOP (School voor Politiekunde) Onderwijs
St. Stedelijk Museum (Kant.,Bib.,Depots,Ateliers) Advisering, onderzoek, special. zakelijke dienstverlening
Tabel 2.19i Westhaven Noord
Naam Sector
Go Gracht Service C.V. Vervoer en opslag
Nissan Motor Parts Center B.V. Groot- en detailhandel; reparatie van auto’s
Biglift Shipping B.V. Vervoer en opslag
DHL Express (Netherlands) B.V. Vervoer en opslag
Anjer Schoonmaak- en Bedrijfsdiensten B.V. Verhuur van roerende goederen, overige zakel. dvl.
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
26
Tabel 2.219j Petroleumhaven
Naam Sector
Icova Winning/distributie van water; afval(water)beheer,sanering
Nuon Power Generation B.V. Productie, distributie, handel in elektriciteit en aardgas
Eurotank Amsterdam B.V. Vervoer en opslag
Tabel 2.19k Alfa-driehoek
Naam Sector
Cofely Noordwest B.V. Industrie
Gom Schoonhouden B.V. Verhuur van roerende goederen, overige zakel. dienstverl.
Trigion Beveiliging B.V. Verhuur van roerende goederen, overige zakel. dienstverl.
Hago Nederland B.V. Verhuur van roerende goederen, overige zakel. dienstverl.
BAM Utiliteitsbouw Regio Noordwest Bouwnijverheid
Tabel 2.19l Coenhaven/Mercuriushaven
Naam Sector
Pantar (cluster DVL) Verhuur van roerende goederen, overige zakel. dienstverl.
Cargill B.V. Groot- en detailhandel; reparatie van auto’s
Igma Vervoer en opslag
Hot ITem B.V. Advisering, onderzoek, special. zakelijke dienstverlening
ICL Fertilizers Europe C.V. Groot- en detailhandel; reparatie van auto’s
2.4.4 Aandeel internationale bedrijven
Vijf procent van de bedrijven op Westpoort zijn internationale bedrijven.3 Hiermee neemt
Westpoort een heel gemiddelde positie in.4 Bij drie kwart van de internationale bedrijven
werken minder dan 50 mensen.
3 Dit blijkt uit een nadere analyse van de cijfers van AmsterdaminBusiness.
4 Uit eerder onderzoek van O+S blijkt dat 5,5% van de vestigingen in Amsterdam deel uitmaakt van een
buitenlands bedrijf.
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
27
Figuur 2.20 Omvang en herkomst van internationale bedrijven op Westpoort
Omvang Herkomst 100+
70%
13%
17%
< 50
50-99
100+
46%
18%
18%
6%
6%
6%
USA
UK
Japan
France
Israel
Switzerland
bron: AmsterdaminBusiness, bewerking O+S
Een kwart van de internationale bedrijven op Westpoort is ICT-gerelateerd. De rest is zeer
gemêleerd.
Figuur 2.21 Internationale bedrijven naar sector
0
5
10
15
20
25
ICT
Busin
ess Rel
ated
Ser
vice
s
Food
& Stim
ulan
ts
Che
mical
s
Energ
y
Trans
porta
tion
& Log
istic
s
Trans
porta
tion
Indu
stry
Cre
ative
Indu
strie
s
Elect
roni
cs
Con
sum
er &
Hou
seho
ld G
oods
Hea
lth -
Med
ical
equ
ipm
ent
Con
stru
ction
& Infra
stru
ctur
e
Enviro
nmen
tal s
ervice
s, re
cycling
Gra
phical a
nd P
aper
Indu
stry
Indu
stria
l Eng
inee
ring
Met
al (p
roce
ssing)
Oth
er
Who
lesa
le, r
etai
l and
trad
ing
bron: AmsterdaminBusiness, bewerking O+S
2.4.5 Snelle groeiers
Onderzocht is in welke deelgebieden (Teleport, Sloterdijk, de Heining en het
Havengebied) van Westpoort de werkgelegenheid tussen 2008 en 2011 het snelst
gegroeid is. De groei is vrij gelijkmatig. Er is geen gebied dat duidelijk sneller is gegroeid
dab de anderen. Ook naar sector blijkt er weinig verschil te zijn.
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
28
Mate van diversificatie Figuur 2.22 Verdeling van de werkgelegenheid naar sector op de belangrijkste bedrijfslocaties, 2009
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Wes
tpoo
rt
Amstel II
I (incl. A
MC)
Zuida
s (in
cl. Z
uide
rhof
)
Amstel B
usines
s Par
k
Rin
gweg
Wes
t
N. I
J-oe
vers
aandeel overige diensten
gezondheid welzijn
onderwijs
openbaar bestuur
zakelijke diensten
financiële instellingen
informatie communicatie
transport
horeca
detailhandel reparatie
groothandel
bouwnijverheid
industrie, nutsbedrijven
landbouw,visserijdelfstoffenwinning
bron: monitor werkgelegenheid bedrijfslocaties
2009
Vergeleken met andere bedrijventerreinen is de werkgelegenheid op Westpoort vrij
gedifferentieerd. Grote zorginstellingen, zoals aanwezig op Amstel III en de Zuidas,
ontbreken. Zakelijke diensten zorgen voor de meeste werkgelegenheid, net als op de
andere bedrijventerreinen en in de totale Amsterdamse economie.
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
29
2.4.6 Mate van clustering
Figuur 2.23 Clustering chemiebedrijven
Figuur 2.25 Clustering electrobedrijven
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
30
Figuur 2.24 Clustering foodbedrijven
2.5 Voorzieningen
Figuur 2.25 Voorzieningen in Westpoort, 2011
bron: O+S
In Westpoort staan behalve bedrijfs- en kantoorgebouwen ook 57 objecten die als
voorziening worden gebruikt.
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
31
� Verspreid over Westpoort staan 15 snackbars en cafetaria’s. Er staat één hotel aan de
Transformatorweg (IBIS), een brasserie in Teleport en bij de Amsterdamse golfclub
aan de Bauduinlaan is een restaurant gevestigd. Verder zijn er vier partycentra.
� In Westpoort zijn 15 winkels te vinden, waarvan een groot deel rondom station
Sloterdijk. Verder zijn er twee bouwmarkten en in 2010 is aan het Sierenborch het
Woon- en Bouwcentrum Westpoort geopend. Daarnaast zijn er verspreid enkele
keukencentra. Ook zijn er vier tankstations.
� Op en nabij Sloterdijk I zijn een aantal onderwijsinstellingen gevestigd zoals het Media-
college, de Alexander Graham Bellschool en de evangelische school de Passie. In
Teleport zijn 3 MBO-scholen en op Sloterdijk II is de School voor Politiekunde
gevestigd.
� Rond Teleport hebben zich enkele fysiotherapeuten gevestigd en er zijn drie
vestigingen van kinderopvangbedrijven.
� Behalve de Amsterdamse Golfclub zijn er in Westpoort een indoor-kartbaan en een
paintball-locatie.
� Tenslotte worden er in en rond Ruigoord regelmatig activiteiten georganiseerd.
2.6 Woningen
In Westpoort staan op 1 januari 2010 87 woningen, 27 bedrijfswoningen en 60 reguliere
woningen. De meeste woningen staan verspreid over Westpoort; uitzonderingen zijn de
vier huizenblokken met 16 woningen bij de Petroleumhaven en twee huizenblokken met 8
woningen aan het begin van de Sextantweg. Al deze huizenblokken liggen in het
havengebied. In 2010 wonen er in Westpoort 409 mensen. Behalve in deze 87 woningen
wonen er ook mensen in woonboten, woonwagens en gebouwen, die niet tot de
woningvoorraad worden gerekend zoals in de gekraakte gebouwen op het voormalige
ADM-terrein.
Figuur 2.26 Woningen in Westpoort, 1 januari 2010
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
32
2.7 Bereikbaarheid
Volgens het Amsterdams Ondernemers Plan 2010-2014 is goede bereikbaarheid van
groot belang voor het succes van een onderneming.5 Goede bereikbaarheid is van belang
voor een soepele en snelle aan- en afvoer van producten en grondstoffen, en voor de
toegang van werknemers, zakenrelaties en potentiële klanten.
Bewegwijzering
Een belangrijk onderdeel van de bereikbaarheid van Westpoort is het
bewegwijzeringsysteem. Westpoort maakt al twaalf jaar gebruik van een eigen
bewegwijzeringsysteem, het zogenaamde havennummersysteem, waarbij de
verschillende gebieden, straten en bedrijven door middel van een uniek nummer worden
aangeduid.
Uit een onderzoek van O+S naar de bewegwijzering in Westpoort blijkt dat het merendeel
van de ondernemers (67%) en bezoekers (76%) bekend is met het
bewegwijzeringsysteem van Westpoort.6 Het systeem wordt echter niet altijd gebruikt. Van
de ondervraagde bezoekers gebruikt een kwart wel eens de borden.
Landelijk gezien is dit systeem één van de betere systemen voor bewegwijzering maar in
Westpoort blijkt het op met name de droge terreinen niet goed te werken.7 Dit komt ook
naar voren uit het onderzoek van O+S. Een kwart van de respondenten uit het droge
gebied van Westpoort en 13% van de respondenten uit het Havengebied van Westpoort
ontvangt negatieve reacties op de bewegwijzering. De ondernemers pleiten dan ook voor
een verbetering van het bewegwijzeringsysteem op het bedrijventerrein.8 Het systeem zal
vanwege een tekort aan nummers (door gedane en toekomstige uitbreiding van de
industrieterreinen) medio 2013 worden aangepast. 9 Door O+S is onderzocht welk
systeem de voorkeur heeft waarbij vier opties werden gegeven. De voorkeur van zowel de
ondernemers als de bezoekers gaat uit naar het kavelnummeringsysteem.10
Dit lijkt het
meest op het huidige systeem en is vergelijkbaar met het systeem in de havens van
Rotterdam en Antwerpen. Elk kavel in Westpoort krijgt een uniek nummer en er zullen
borden geplaatst worden met daarop de kavelnummers.
Ondernemers over bereikbaarheid
Veel forensen
Op haventerreinen en op meer perifeer gelegen bedrijfslocaties komt een groot deel van
de werknemers van buiten Amsterdam.11
Het aandeel forensen is in Westpoort met 66%
hoog. Op de Zuidas is dit 56%, in Amstel III 55% en op de Noordelijke IJ-oevers 51%.
De mensen die op Westpoort werken wonen relatief vaak in de Zaanstreek, en iets minder
vaak in Waterland of de Meerlanden.12
5 Amsterdams Ondernemings Plan 2010-2014 (Concept)
6 O+S. Bewegwijzering Westpoort, 2011.
7 ETIN adviseurs. Visie op een aantrekkelijk Westpoort. 2010.
8 ETIN adviseurs. Visie op een aantrekkelijk Westpoort. 2010.
9 O+S. Bewegwijzering Westpoort, 2011.
10 O+S. Bewegwijzering Westpoort, 2011.
11 O+S. Monitor werkgelegenheid bedrijfslocaties, 2009.
12 O+S. REB, 2007
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
33
Figuur 2.28 Het percentage forenzen per bedrijfslocatie op 1 januari 2009
legenda
tot 35% forenzen35 - 44 % forenzen45 - 54 % forenzen55 - 64 % forenzen65 - 74 % forenzen75% en meer forenzengeen werkgelegenheid
bron: O+S
Auto/motor is het meest populair
In 2009 komen zes van de tien werknemers met de auto of motor naar Westpoort en twee
van de tien met het openbaar vervoer. Eén van de tien komt met de fiets of bromfiets. De
overige werknemers komen met de Westpoortbus of met een bedrijfsbus of door te
carpoolen naar Westpoort.
In Westpoort bevindt zich treinstation Sloterdijk. Vanuit het bijbehorende busstation rijden
diverse bussen over het bedrijventerrein. De frequentie waarmee de bussen rijden vindt
het bedrijfsleven echter te laag.13
Ook de Westpoortbus, een buslijn enkel bedoeld voor
werknemers van de aangesloten bedrijven, rijdt weinig frequent.
Voor de bereikbaarheid per openbaar vervoer krijgt Westpoort gemiddeld een 6,2 van de
ondernemers.14
Ondernemers in het Havengebied geven een onvoldoende voor de
bereikbaarheid met het openbaar vervoer (5,3) en in het Bedrijvengebied geven de
ondernemers net niet een voldoende (5,8). Teleport ligt vlakbij station Sloterdijk en door
werknemers in dit gebied wordt dan ook vaker gebruik gemaakt van het openbaar
vervoer. Zij zijn ook veel positiever over de bereikbaarheid met het openbaar vervoer
(8,1).
Parkeren is niet vanzelfsprekend
De ondernemers geven gemiddeld een 6,6 als oordeel over de bereikbaarheid van
Westpoort per auto.15
Ondernemers uit het Havengebied zijn iets positiever dan
13
ETIN adviseurs. Visie op een aantrekkelijk Westpoort. 2010. 14
O+S. Ondernemers over Westpoort, 2010. 15
O+S. Ondernemers over Westpoort, 2010.
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
34
gemiddeld (7,0). In Teleport wordt door de ondernemers problemen ervaren met het
parkeren van personenauto’s. Bijna vier van de tien ondernemers geven aan dat er een
tekort is aan openbare parkeerplaatsen.16
Dit is logisch aangezien Teleport vlakbij station
Sloterdijk ligt en gebruik van de auto dan ook wordt ontmoedigd door het aantal
parkeerplaatsen.
Ook het parkeren van vrachtwagens vormt een probleem in Westpoort. Als de bedrijven
gesloten zijn hebben vrachtwagens geen plek om te parkeren waardoor ze op de
openbare weg gaan staan. Volgens ETIN Adviseurs zou een oplossing zijn het inrichten
van een bewaakt parkeerterrein.
2.8 Veiligheid
Volgens het Amsterdams Ondernemers Plan 2010-2014 is veiligheid een belangrijk
aspect en een noodzakelijke basisvoorwaarde van een gezond ondernemersklimaat.17
Het is van belang dat een bedrijventerrein een gebied is met weinig criminaliteit en ook
een gebied waar ondernemers zich veilig voelen. De veiligheid in Westpoort wordt
beschreven aan de hand van de objectieve en de subjectieve veiligheid. De objectieve
veiligheid is de daadwerkelijke situatie (aantal misdrijven, aangiftes) en de subjectieve
veiligheid is hoe de ondernemers de veiligheid ervaren. Maar eerst gaan we in op de
maatregelen die worden genomen om Westpoort veiliger te maken.
Acties voor meer veiligheid
In de afgelopen jaren is er veel geïnvesteerd in Westpoort om de veiligheid in het gebied
te verbeteren.18
Sinds 2005 is het Team Havens van de politie Amsterdam-Amstelland
operationeel in het Westelijk havengebied. Zes van de tien ondernemers waren in 2009
bekend met dit team.19
Het Team Havens geeft onder andere de Westpoortkrant uit, een
nieuwsbrief voor werkgevers en werknemers in Westpoort waarin ook aandacht wordt
besteed aan veiligheid. Ook houdt het Team Havens jaarlijks meerdere bijeenkomsten in
Westpoort om ondernemers te informeren over de veiligheid in het gebied en daarover
van gedachten te wisselen.
In 2008 is er een Gebiedsregisseur Veiligheid, Regelgeving en Handhaving aangesteld.
Sinds april 2010 heeft Westpoort drie buurtregisseurs. Zij hebben het werkgebied nu
verdeeld om het gebied beter in de vingers te krijgen.20
Ook is het voor bedrijven
makkelijker gemaakt om aangifte te doen van misdrijven, vaak kan dit digitaal en
eventueel komt een buurtregisseur de aangifte halen.21
In 2009 kregen de ondernemers op het bedrijventerrein Sloterdijk III een gratis
veiligheidsscan aangeboden van de gemeente. Dit was om ondernemers aan te
moedigen gebruik te maken van de Amsterdamse subsidieregeling Veilig Ondernemen.
Ook nu nog kan de gratis veiligheidsscan worden aangevraagd en de subsidieregeling
Veilig Ondernemen is tot 31 december 2011 verlengd.22
16
ETIN adviseurs. Visie op een aantrekkelijk Westpoort. 2010. 17
Amsterdams Ondernemings Plan 2010-2014 (Concept) 18
ETIN Adviseurs. Visie op een aantrekkelijk Westpoort, 2010. 19
O+S Ondernemers over Westpoort, 2010. 20
Westpoortkrant februari 2011. 21
Westpoortkrant juni 2010. 22
Westpoortkrant juni 2010.
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
35
2.8.1 Objectieve veiligheid
Aangiftes
In Westpoort is na een periode van daling tot 2009, tussen 2009 en 2010 het aantal
aangiftes gestegen met 20% (zie tabel 2.29). Ook in heel Amsterdam zien we een daling
van het aantal aangiftes tot 2009, vervolgens neemt dit in 2010 toe.
Op het bedrijventerrein Sloterdijk was tussen 2006 en 2009 sprake van een afname in het
aantal aangiftes maar tussen 2009 en 2010 is het aantal aangiftes gestegen met 23%. In
het Westelijk havengebied is al sinds 2008 sprake van een stijging in het aantal aangiftes.
Tussen 2009 en 2010 is het aantal aangiftes in dit gebied gestegen met 12%. Op de
Noordelijke IJ-oevers23
(o.a. Cornelis Douwesgebied) is tussen 2009 en 2010 sprake van
een toename van 27%. Het aantal aangiftes in het bedrijventerrein Amstel III24
is tussen
2009 en 2010 afgenomen met 11%. Westpoort neemt dus een middenpositie in als het
gaat om de ontwikkeling van het aantal aangiftes in deze periode.
Tabel 2.29 Aantal aangiftes per buurtcombinatie, 2006-2010
2006 2007 2008 2009 2010
Westelijk havengebied 364 406 285 292 327
Bedrijventerrein Sloterdijk 905 791 782 752 926
totaal Westpoort* 1.269 1.197 1.067 1.044 1.253
Buiksloterham* 486 435 390 426 543
Amstel III/Bullewijk* 1.172 1.214 1.140 1.293 1.156
totaal Amsterdam 86.659 84.506 82.990 79.012 81.702
*Let wel: de buurten verschillen in grootte en werkgelegenheid bron: Politie ASD-ASL
De toename in het aantal aangiftes in 2010 kan zijn ontstaan doordat er meer criminaliteit
is geweest in deze periode. Maar het kan ook veroorzaakt zijn doordat er meer aandacht
is geweest voor het doen van aangifte. Zo is het, zoals eerder genoemd, makkelijker
gemaakt in Westpoort om aangifte te doen en is het belang van aangiftes nog benadrukt
in de Westpoortkrant van juni 2010.
Van de opgenomen aangiftes valt 72% onder veiligheid en 23% onder leefbaarheid. De
overige 5% van de aangiftes valt onder maatschappelijke integriteit. Dit komt redelijk
overeen met het type aangiftes in Amstel III en de Noordelijke IJ-oevers.
Misdrijven
Een misdrijf is een relatief zwaar strafbaar feit. Tussen 2006 en 2010 is het aantal
misdrijven in Westpoort gestegen met 18% (zie tabel 2.30). In heel Amsterdam is er
echter sprake van een afname in het aantal misdrijven van bijna een derde deel (32%).
Zowel in Westpoort als in heel Amsterdam ging het in 2010 vooral om misdrijven in het
kader van alcohol en drugshandel. Een klein deel van de misdrijven gaat om moord en
doodslag en discriminatie.
23
Buurt= Buiksloterham 24
Buurt= Amstel III/Bullewijk
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
36
Tabel 2.30 Aantal misdrijven naar hoofdincidenten, 2006-2010
2006 2007 2008 2009 2010
moord, doodslag 3 1 6 - 7
drugshandel 16 22 24 14 30
Alcohol 46 51 46 23 38
Discriminatie 3 3 5 2 5
totaal Westpoort 68 77 81 39 80
totaal Amsterdam 7154 7174 7105 6672 4867
bron: Politie ASD-ASL
Dalend slachtofferschap
Bij een verdeling van Westpoort in drie gebieden (Teleport, Havengebied en
Bedrijvengebied) geven ondernemers in Teleport in 2009 aan het vaakst slachtoffer te zijn
van een delict (29%).25
In het Bedrijvengebied gaat het om 23% van de ondernemers en
in het Havengebied om 19%. In alle gebieden is sprake van een afname tussen 2007 en
2009.
2.8.2 Subjectieve veiligheid
De afname in het aantal misdrijven en aangiften tot 2009 is ook terug te zien in de
subjectieve veiligheid, deze neemt toe. Helaas zijn er geen cijfers bekend van de
subjectieve veiligheid in 2010. We kunnen dus niet zien of de toename in aangiftes tussen
2009 en 2010 terug te zien is in de subjectieve veiligheid.
In 2009 geven de ondernemers in Westpoort de veiligheid in de omgeving van het bedrijf
een rapportcijfer van gemiddeld 6,6.26
In 2004 gaven de ondernemers nog een 6,1 als
rapportcijfer. Er zijn geen grote verschillen in rapportcijfers van de verschillende buurten in
Westpoort.
Zes van de tien ondernemers vinden in 2009 dat de veiligheid niet is verbeterd ten
opzichte van de afgelopen jaren, één van de vijf vindt dat deze wel is verbeterd en 7%
vindt dat dit is verslechterd. Ondernemers in Teleport vinden vaker dat de veiligheid niet is
veranderd (75%) en minder vaak dat dit is verbeterd (13%). Van de ondernemers die
vinden dat de veiligheid is verbeterd, wijt de helft dit aan de extra politie-inzet.
Het Westelijk havengebied wordt van de buurten in Westpoort het best ervaren op het
gebied van veiligheid, Sloterdijken II en III het slechtst (zie figuur 2.32).27
Ook in Teleport
ervaart een groot deel van de ondernemers het gebied als onveilig.
25
O+S Ondernemers over Westpoort, 2010. 26
O+S Ondernemers over Westpoort, 2010. 27
ETIN Adviseurs. Visie op een aantrekkelijk Westpoort, 2010.
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
37
Figuur 2.31 Stelling ‘Westpoort is een veilig bedrijventerrein’
0 20 40 60 80 100
Westelijk
Havengebied
Sloterdijk I en
Alfadriehoek
Sloterdijken II en
III
Teleport
%
mee eens
niet eens- nietoneensmee oneens
geen mening
Bron: ETIN Adviseurs (2010)
In Teleport wordt met name knelpunten ervaren ten aanzien van de veiligheid als het gaat
om bedreiging en intimidatie. In Sloterdijken II en III gaat het met name om inbraak en
diefstal en problemen omtrent verkeer. In Westpoort ervaart een groot deel van de
ondernemers problemen als het gaat om milieudelicten. In de buurtcombinatie Sloterdijk I
en Alfadriehoek worden vooral problemen ervaren als het gaat om bedreiging en
intimidatie en vernieling.
2.9 Overig
2.9.1 Sociale cohesie
Samenwerking en betrokkenheid van de ondernemers op Westpoort kan een positieve
bijdrage leveren aan het gebied. Sociale cohesie is een begrip dat gebruikt worden om de
mate van samenhang te omschrijven. Hoe meer sociale cohesie, hoe beter de
samenhang en betrokkenheid.
Een voorwaarde voor het ontstaan van sociale cohesie is dat ondernemers elkaar
kennen. Volgens het onderzoek van ETIN adviseurs kennen ondernemers op Westpoort
elkaar nog onvoldoende. Driekwart van de ondernemers op Westpoort geeft wel aan
gezamenlijke belangen te hebben en bijna de helft van de bedrijven (45%) geeft aan veel
waarde te hechten aan vertegenwoordiging in de vorm van een ondernemersvereniging.
De Westpoortkrant draagt zijn steentje bij met het item ‘ken uw buren’, waarbij in elke
uitgave van de krant ingegaan wordt op een bedrijf in Westpoort.
2.9.2 Imago Haven Amsterdam
Een groot deel van Westpoort bestaat uit havengebied, wat valt onder Haven Amsterdam
(HA). Medewerkers van de haven denken over het algemeen dat de buitenwereld positief
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
38
aankijkt tegen HA.28
Ongeveer 60% denkt dat HA een goede reputatie heeft, klanten
tevreden zijn over de diensten, HA een prestigieus bedrijf lijkt om voor te werken, dat
ambtenaren HA zien als een prestigieus bedrijf om voor te werken en dat de buitenwereld
denkt dat HA een van de meest professionele gemeentelijke diensten is. Maar weinig
mensen (17%) denken dat HA gezien wordt door concurrenten als een van de beste in
Europa.
Uit onderzoek naar het imago van de Amsterdamse haven blijkt dat zeven van de tien
panelleden de Amsterdamse haven kennen en er ook weleens zijn geweest (70%).29
Veel
panelleden schatten de haven echter kleiner in dan deze daadwerkelijk is (qua
werknemers, inkomsten en aantal kilometers).
Begin 2011 vindt 94% van de respondenten de haven een beetje tot heel belangrijk voor
Amsterdam. Ruim driekwart (78%) van de respondenten vindt dat de haven de stad veel
inkomsten oplevert en ongeveer driekwart van de respondenten vindt dat de haven de
stad veel werk oplevert (74%). Bij ruim de helft van de respondenten (55%) roept de
Amsterdamse haven trots op en 53% vindt de Amsterdamse haven een levendig gebied.
Ondanks deze positieve gedachten bij de haven hebben veel panelleden geen
uitgesproken mening over de haven. Wel lijkt een aanzienlijk deel van de panelleden de
haven spannend (38%), modern (38%), veilig (33%) en vooruitstrevend te vinden (29%).
Iets meer dan de helft vindt het havengebied geen leuke plek voor recreatie.
28
Identiteit Haven Amsterdam: p.18 29
Herhaalmeting imago Amsterdamse haven
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek
Economische waarde Westpoort
39
Bijlage 1 Literatuur
Ontwerp Structuurvisie Amsterdam 2040, gemeente Amsterdam, 2011
Ruimtebehoefte bedrijventerreinen en kantoren 2010-2040, Buck, 2010
Actieprogramma Aanpak leegstand kantoren, 2011
Bedrijfslocaties in Amsterdam 2010, DRO, EZ, Haven Amsterdam, Ontwikkelingsbedrijf
Kantorenmonitor Metropoolregio Amsterdam, 2010
Strategische visie Westpoort, Etin, 2010
Meerjarenplan Westpoort, een veilig Amsterdam: samen zorgen wij er voor, gemeente
Amsterdam, 2007
Economische Verkenningen Metropoolregio Amsterdam 2011
Stad en land, CPB, 2010
Kantorenmonitor 2011
Grondprijzenbrief 2011, Ontwikkelingsbedrijf
Amsterdams Ondernemings Plan 2010-2014 (concept)
Monitor Werkgelegenheid Bedrijfslocaties, O+S, 2009
Kerncijfers Westpoort, O+S, 2010
Ondernemers over Westpoort, vijfde meting over 2009, O+S, 2010
Identiteit Haven Amsterdam, O+S, 2011
Imago haven Amsterdam,vierde meting, O+S, 2010
Bewegwijzering Westpoort, O+S, 2010