1

STEUNPUNT ONDERNEMEN EN REGIONALE ECONOMIE Waaistraat 6 – BUS 3550 BE-3000 LEUVEN TEL + 32 16 32 66 61 | FAX + 32 16 37 35 11 store@kuleuven.be www.steunpuntore.be

Beleidsrapport STORE-B-15-006

Economische analyse van exportpromotie als buffer tegen de economische crisis

Johannes Van Biesebroecka,b, Joep Konings1,a,b en Christian Volpe Martincusc

aKU Leuven

bCEPR

cInter-American Development Bank

Januari 2016

1 De resultaten in dit rapport geven de mening van de auteurs weer en niet deze van de Vlaamse overheid: de VlaamseGemeenschap/hetVlaamsGewestisnietaansprakelijkvoorhetgebruikdatkanwordengemaaktvandeindezemededelingofbekendmakingopgenomengegevens.

2

Inhoud

Inleiding.......................................................................................................................................................3

ExportpromotiedoorFIT.............................................................................................................................4

Werkhet?DeimpactvanexportpromotieopdeVlaamseexport.............................................................4

Ishetefficiënt?Dekosten-batenanalysevandeexportpromotie.............................................................6

Referenties..................................................................................................................................................7

3

InleidingFout!Verwijzingsbronnietgevonden.toontdeevolutievandeVlaamseuitvoertussen1998en2013engeeft aan dat de financiële crisis van 2008-2009 gepaard ging met een plotse daling in de Vlaamseuitvoervanmeerdan20%(volleblauwelijn).Evenonverwachtisdatdeexportalin2011opnieuwhetniveaubehaaldevanvóórdecrisis,waarbijterugwerdaangeslotenmetdelange-termijnexportgroei(inblauwestippellijn). Verschillendeonderzoekerswijzenophetbelangvanglobaleproductienetwerken,kredietbeperkingen bij ondernemingen en kosten van internationale handel om deze great tradecollapseteverklaren.Verrassendgenoegiserweiniggewetenoverderolvanoverheidsinterventiebijexporterende ondernemingen tijdens de crisis. Dit rapport vat binnen deze context de voornaamsteresultatensamenvaneennieuwestudievanVanBiesebroeck,KoningsenVolpeMartincus(2015)overde roldiedeoverheidkanspelen indeondersteuningvandeuitvoeractiviteitenvanondernemingen.Deze studie gaat in het bijzonder in op de vraag of Vlaamse overheidssteun onder de vorm vanexportpromotieeenrolheeftgespeeldbijhetsnelleherstelvandeVlaamseexport.

100

150

200

250

300

350

1997 2001 2005 2009 2013

Actual Fitted

Bron:berekeningendoordeauteursopbasisvan“firm-level”exportdatavandeNBB

Figuur1:EvolutievandeVlaamseuitvoer(inmiljarderneuros,1998-2013)

4

ExportpromotiedoorFITFlanders Investment & Trade (FIT) is het agentschap in Vlaanderen dat ondersteuning biedt bijuitvoeractiviteiten.2 Het FIT wordt voornamelijk gefinancierd door de Vlaamse overheid. Haarbelangrijksteuitgavenbestaanuithet instandhoudenvaneennetwerkvankantoreninBelgiëenhetbuitenlandendedaarbijgepaardgaandepersoneelskosten.BijnaeenkwartvanhetbudgetvanhetFIT(13,5miljoeneuroin2009)wordtbesteedaanbedrijfssubsidiesvoorhandelsmissiesendeelnamesaanhandelsbeurzen. De gemiddelde subsidie is daarbij vrij bescheiden en bedraagt ongeveer €2000 peraanvraag. Daarnaast organiseert FIT ook seminaries, vergaderingen met mogelijke buitenlandseklanten,helpthetondernemingenbijhetzoekenvangepastepartners,etc.

Exportpromotie door het FIT kan gezien worden als een katalysator om internationale handel voorondernemingentoegankelijkertemaken.Exportpromotieomvatindezecontextmetanderewoordengeendirecteexportsubsidies,dieoverigensniet zijn toegestaan indeEU-enWTO-verdragen. Inhunanalyses maken Van Biesebroeck, Konings en Volpe Martincus (2015) gebruik van gedetailleerdeinformatieoverdeexportpromotiesteunvanhetFITaanondernemingeninVlaanderenenkoppelenzedeze aan vertrouwelijke informatie over de uitvoer en uitvoerbestemmingen van alle Vlaamseuitvoerders. Dit laathentoeomuitvoerdersdiesteunhebbengenotenvanhetFITtevergelijkenmeteen controlegroep van Vlaamse ondernemingen die geen gebruik maakt van dergelijke steun. Detechnieken die Van Biesebroeck, Konings en Volpe Martincus (2015) toepassen in hun analysecontroleren zo goed mogelijk voor zelfselectie, zodat op vrij accurate manier de impact vanexportpromotiewordtingeschat.3Hetonderzoekconcentreertzichopdezeimpactvoordeperiodevan2008-2010 en stelt de twee vragen die bij de evaluatie van dergelijke programma’s op de voorgrondtreden, m.n. (i) werkt het programma, en (ii) worden de middelen daartoe op een efficiënte wijzeaangewend?

Werkhet?DeimpactvanexportpromotieopdeVlaamseexportExportpromotie blijkt twee belangrijke en statistisch significante effecten te hebben op de uitvoer inVlaanderen tijdens de crisisperiode. Zo wordt ten eerste vastgesteld dat ondernemingen dieexportsteunhebbenontvangen,makkelijkeroverleveninhunexportmarkt,vooralinmarktenverweg,buitendeEU.Gemiddeldhebbenze6%meerkansomteoverleventijdensdecrisisinvergelijkingmetuitvoerders die geen steun hebben ontvangen. Ten tweede blijven ondernemingenmet exportsteunook meer volume exporteren (gemiddeld 20% meer) in vergelijking met een controlegroep vanuitvoerders die geen steun genoten. Dit is een belangrijke vaststelling omdat de grote daling in deexport tijdensde crisis vooral gedomineerdwerddoor veranderingen langsde intensievemarge,metnameeenscherpedalingvandeverkoopsvolumesinbestaandeexportmarkten.Figuur2illustreertdat2Ziehttp://www.flandersinvestmentandtrade.com/export/voormeerinformatieendetails.3Degehanteerdemethodevanmatching(diekadertbinnenhetdomeinvandeprogramevaluationliteratuur)overwordto.m.ook toegepast in eerdere STORE studies naar de impact van overheidsmaatregelen op economische uitkomsten, zie o.m.Breemerschetal. (2014)voordepijleropleidjngvandeKMOPortefeuille (AgentschapOndernemen),enBaertetal. (2014)voordeWaarborgregeling(PMV).

5

het gemiddeldeuitvoervolumeperbedrijf tijdensde crisis sterkdaalde, terwijl het aantal uitvoerdersredelijk stabiel bleef. Figuur 3 toont aan dat ook het aantal producten en exportmarktbestemmingenbehoorlijkconstantbleeftijdensdecrisis,terwijlhetgemiddeldeexportvolumepermarktverminderde.Figuren 2 en 3 duidendus op eenbelangrijke verandering tijdens de crisis langs de intensievemarge(m.n.degemiddeldeuitvoerperbedrijfenperuitvoermarkt),maarnietlangsdeextensievemarge(m.n.hetaantaluitvoerders,aantaluitvoerproductenen-markten).

Dezeresultaten implicerendateenbelangrijkeffectvanexportpromotieschuilt inhetoverleven indeexportmarktinmeerongunstigetijden.Ditwordtookduidelijkwanneerrekeningwordtghoudenmetuitvoerbestemmingen. MeerbepaaldgaanVanBiesebroeck,KoningsenVolpeMartincus(2015)naofbedrijvendiegenietenvanuitvoersteunookbeterpresterenintermenvanmeeruitvoernaarmarktendie sterk te lijdenhebbenonder de crisis. De resultatenbevestigendit en suggererendat debetereuitvoerprestatiesvanbedrijvenmetuitvoersteuntemakenhebbenmetbetereoverlevingskansenopdemarkten die het meest getroffen zijn door de crisis en niet door hogere exportvolumes naar dezemarkten.

-0.25

-0.20

-0.15

-0.10

-0.05

0.00

0.05

2005 2007 2009 2011 2013

Number of exporters Average exports per firm

Figuur2:Evolutievanhetaantaluitvoerdersenhetgemiddeldeuitvoervolumeperonderneming(2006-2013)

6

Ishetefficiënt?Dekosten-batenanalysevandeexportpromotieNiettegenstaandederesultatenwijzenopeenpositieveimpactopdeuitvoerprestatiesvanindividueleondernemingen die gebruik maken van de uitvoersteun van het FIT, is het mogelijk dat de kostengeassocieerdmetditprogrammadevoordelenovertreffen.Eenvolledigekosten-batenanalysevereistdanookgedetailleerdeinformatieoverdevariabeleenvastekostendiegepaardgaanmethetvoorzienvandezediensten,vooralwatbetreftdemarginaleexportsteun,m.a.w.dezevanelkebijkomendeeurodie aan uitvoersteun wordt gespendeerd. Daarnaast dient dergelijke analyse ook een evaluatie temaken van demate waarin de geleverde diensten van het FIT in het kader van uitvoerpromotie deprivate bedrijfsuitgaven verdringen (de zogenaamde crowding out) en in hoeverre een publiekprogramma ondernemingen toelaat duplicatiekosten te vermijden. Wat de voordelen betreft, is hetuiteraardvangrootbelangofdeondersteundebedrijvenaldannietinstaatzijnomvoordelenoplangetermijnterealiseren.Hetisbelangrijkoptemerkendathoewelhetnettomaatschappelijkvoordeelvaneen extra dollar of euro uitvoermoeilijk in te schatten is, deze hoogstwaarschijnlijk hoger zal zijn inperiodesvanrecessie.

Desondankskunnen tweebesluitengemaaktworden. Teneerstebedraagtde totaleVlaamseuitvoerbedraagt ongeveer €300 miljard. Voor het gemiddelde bedrijf met uitvoersteun resulteert deuitvoersteunineenrelatieveuitvoertoenamevan20%;toegepastophettotaleVlaamseuitvoervolumekomtditneeropeenaanzienlijkbedrag.Zelfswanneerslechtseenkleinefractievandezebijkomendeuitvoer wordt meegerekend als welvaartswinst zullen dergelijke exportpromoverende programma’szichzelfmeerderemalen terugbetalen. In het bijzonder tijdens een cyclische recessie is alleswat de

-0.25

-0.20

-0.15

-0.10

-0.05

0.00

0.05

2005 2007 2009 2011 2013

Number of products Number of destinations

Average exports per market

Figuur3:Evolutievanhetaantaluitvoerproductenenhetgemiddeldeuitvoervolumepermarkt(2006-2013)

7

effectieve vraag stimuleert,waardevol. Het is echter onmogelijk tewetenhoede efficiëntie van hetprogrammaevolueertwanneerhetzouwordenuitgeroldnaaralleuitvoerders.4

Eenmeer beperkte benadering omde netto effecten van exportpromotie te schatten, impliceert hetmaken van redelijke veronderstellingen en een eenvoudige “back-of-the-envelope” berekeninggebaseerdoponzegeschattevariabelenenhetexportpromotiebudget. Hierbij ligtdenadrukophetrendementvande investeringvanuithetstandpuntvandeoverheid:zijndeextrabelastinginkomstenuit de bedrijfswinsten van uitvoerders minstens even groot of groter dan de uitgaven vooruitvoerpromotie? De volgende berekening houdt enkel rekening met de bijkomendevennootschapsbelasting en niet met de winsten uit de persoonlijke inkomstenbelastingen.5 Mettoepassing van de geobserveerde winstmarge in de jaarrekeningen van exporterende bedrijven–dievarieerttussen3,5%in2008enin2010en2,1%in2009–engebruikmakendevandeeffectieve(i.p.v.denominale) vennootschapsbelasting van 24% vinden de auteurs een positief netto effect vanexportpromotie op de opbrengsten van de overheid. Uitgaande van de meest conservatieveschattingen vinden ze dat de netto winst in overheidsopbrengsten (opbrengsten uitvennootschapsbelasting minus de kost van de steun) varieert tussen €5,2 miljoen in 2008 en €41,8miljoen in 2010. Hoewel deze eenvoudige kosten-baten berekening aantoont dat de kosten vanexportpromotie volledig worden gerecupereerd, blijft het netto voordeel in termen van extraoverheidsinkomsteneerderbeperkt.

Referenties

Baert,L.,Decramer,S.enReynaerts,J.(2014),"KMOportefeuille-pijleropleiding.EenevaluatievandeopleidingssubsidiesinVlaanderen,"BeleidsrapportSTORE-B-14-003,pp.38.

Breemersch, K., Decramer, S., Lecocq, C. en Reynaerts, J. (2014), "Economische analyse van deWaarborgregeling,"BeleidsrapportSTORE-B-14-002,pp.79.

Van Biesbroeck, J., Konings, J. en Volpe Martincus, Ch. (2016), “Did Export Promotion Help FirmsWheather theCrisis?,” NBBworkingPaper291/VIVESDiscussionPaper51,FaculteitEconomieenBedrijfswetenschappen,KULeuven.

4Deconclusievandestudieslaatopdeinternevaliditeitvanhetprogramma;hetaldannietoptredenvaneeneffectvanhetprogramma indien toegepast op alle Vlaamse uitvoerders (en dus niet alleen op degenen die gebruik maken van deexportpromotievanFIT)slaatopdeexternevaliditeit.5Dezelaatstevereistimmersassumptiesoverdeexportperwerknemerenwelkejobseennettopositiefeffecthebbenopdeeconomie.