E Drejta Familjare - enkeledaolldashi.com · © Enkeleda Olldashi 1 E DREJTA FAMILJARE FAMILJA DHE...

© Enkeleda Olldashi 1

E DREJTA FAMILJARE

FAMILJA DHE E DREJTA FAMILJARE

Allowance only for "fair use"


KUPTIMI I SE DREJTES FAMILJARE

Status familiae – pozita juridike e personave ne familje

E drejta familjare: teresia e rregullave juridike qe

rregullojne marredheniet brenda familjes romake:

A. E drejta martesore, marredheniet e burrit me gruan

B. E drejta aterore, ato midis babait dhe personave

alieni iuris

C. Tutoria dhe Kujdestaria , marredheniet midis

tutorit (tutores) dhe kujdestarit (curatores) me

personat ndaj te cileve ushtronin kujdesin e tyre

(pupillit)



PERSONAT SUI IURIS DHE ALIENI IURIS

Sui iuris – meshkujt dhe femrat, qe zoteronin status libertatis dhe civitatis, por pa rene nen pushtetin e atit (patria potestas) ose te burrit (manus). Alieni iuris ishin te njejtet persona qe ndodheshin nen kete pushtet.Rrenjet e kesaj ndarje gjenden ne ndarjen shoqerore te punes midis burrave dhe grave, shpartallimin e konsorciumit dhe krijimi i prones private.Pater familias ishte i vetmi person sui iuris ne familje.Allowance only for

"fair use"


GJINIA Gjinia – lidhje gjaku qe ekziston midis personave me prejardhje te perbashket. (e drejta moderne)Gjinia agnate – lidhje qe ekziston midis personave qe jetojne sebashku ( e drejte e lashte)Gjinia kognate – lidhje gjaku midis personave qe kishin paraardhes te perbashket.Krushqia (affinitas) – afersia ndermjet burrit dhe te afermve kognate te gruas dhe anasjelltas. Afersia e krushqise llogaritej sipas afersise se gjinise kognate.



FAMILJA ROMAKEKonsorcium (consortium) – kooperative familjare e agnateve, e perbere nga te afermit e lire dhe te barabarte agnate.Familja patriarkale e agnateve

Bashkesi ekonomike te mbyllura Pater familias me pushtet te plote

Familia kognate –zanafilla ishin familia rustica dhe urbana.

Familja kognate ne kuptim te ngushteFamilje kognate ne kuptim te gjere.



GJINIA AGNATEPersona qe jetojne ne nje konsorcium ose familje nen patria potestas ose manus te perbashket

Afersia ne kete gjini llogaritej me afersine e lidhjeve te nje personi alieni iuris me gjeneraten me te vjeter te konsorciumit ose shefin e familjes.



GJINIA KOGNATETe njejte persona qe direkt ose terthorazi rrjedhin prej nje paraardhesi te perbashket.Te afermit e gjakut ndaheshin ne vije te drejte (linea recta) dhe te terthorte (linea collateralis)Te aferm prej babait dhe nenes (germani), ne te aferm prej babait ose nenes (consaguinei dhe uterini)Numri i lindhjeve qe te largonte nga paraardhesi i perbashket percaktonte shkallen e afersise.



E DREJTA MARTESORE

“Nuptiae sunt coniunctio maris et feminae et consortium omnis vitae, divini et humani iuris communication” , qe do te thote “martesa eshte bashkim i burrit dhe gruas dhe

lidhje per gjithe jeten, komunikimi i se drejtes hyjnore dhe asaj njerezore”.



KUPTIMI I MARTESESMartesa e se drejtes Romake ishte nje akt ose fakt juridik ne baze te te cilit, nje grua sui ose alieni iuris, dilte nga familja e origjines dhe hynte ne nje familje te re me kushtet e neneshtrimit dhe me nje funksion te vecante.Martesa konsistonte ne faktin qe te kishte bashkejetese te qendrueshme te dy personave me sekse te ndryshem me deshiren e qendrueshme per te jetuar ne nje lidhje monogame si burre e grua.



Martesë monogame– lidhje vetëm midis dy personave me seks të kundërt. Kjo do të thotë se ekzistenca e një martese e bënte të pavlefshme martesën tjeter. Kjo është ajo që gjithmonë e ka dalluar martesën romake nga martesa e vendeve orientale apo vendeve të tjera. Monogamia ka ekzistuar gjatë gjithë periudhës së shtetit romak. Jo vetëm popullsia e thjeshtë duhet ta zbatonte këtë detyrim për martesë, por edhe drejtuesit e shtetit. Nuk u pa ndonjë herë në Romë një mbret apo perandor që të merrte më shumë se një .Konkubinati madje konsiderohej si një marrëdhenie monogame, gjithmonë mes personave me seks të ndryshëm



Funksionet e lidhjes martesorefunksioni shoqeror – formohej nje lidhje e gjate sa vete jeta.

Keshtu krahas lidhjes midis dy te rinjve, krijohej dhe lidhja (afrimiteti) i familjeve te tyre me njera-tjetren.funksioni ekonomik – nusja kur behej pjese e familjes se burrit sillte me vete dhe pajen dhe disa te ardhura te tjera, qellimi i se cilave ishte te ndihmonin ekonomikisht strehen bashkeshortore.funksioni biologjik (natyror) – qellimi i nje martese ishte lindja dhe rritja e femijeve pra riprodhimi (krijimi i brezave).Kjo ishte e rendesishme per dy arsye themelore :

a- realizohej percjellja e mbiemrit tek pasardhesit (permbushej tashegimia)

b- realizohej dhe nje proces fiziologjik i domosdoshe per trupin dhe shendetin e femres.



Kushtet per vlefshmerine e martesesIustia nuptiae ose martesa legjitime ekzistonte per te krijuar nje familje proprio iure dicta, ne te cilen roli i paterfamilias-it ishte i tille qe te mund te ushtronte potestasin familiar. Tashme per ekzistencen e iustia nuptiae kerkoheshin disa kushte qe duheshin plotsuar.

Keto kushte sillnin vlefshmerine juridike te saj. Kushtet per vlefshmerine e marteses jane teresia e kerkesave dhe rregullave ligjore qe duhen plotesuar ne menyre qe ajo te jete e vlefshme dhe te sjelle efekte juridike.



KUSHTET PER LIDHJEN E MARTESES

Ekzistenca juridike e marteses varej nga ekzistenca e;

A. afectio maritalis (qellimi per formimin e bashkesise martesore)

Ne kohe te ndryshme e shprehnin persona te ndryshemB. Ius conubiiC. Pubertiteti

Meshkuj 14-vjecare dhe femra 12-vjecare

D. Forma e parashikuar me ligjConfarreatio, coemptio, usus



KUSHTET PER LIDHJEN E MARTESES

A- Affectio maritalis – ishte pelqimi per martese i cili jepej jo vetem nga dy bashkeshortet e ardhshem, por edhe nga eterit e tyre ose paterfamiljas-it e familjes ku ata jetonin.Ajo cka e ben te vecante martesen romake ishte :1- vazhdueshmeria e affection-s gjate gjithe marteses (epoka postklasike).Shuarja e tij shoqerohej me zhdukjen e marteses.2- Dhenia e pelqimit(shprehja) jepej jo vetem nga burrat,por dhe nga grate dhe kjo i jepte marteses nje nuance deri diku moderne.



KUSHTET PER LIDHJEN E

MARTESESConnubium . Aftesia qe u njihej personave nga e drejta pozitive per te formuar nje lidhje bashkeshortore juridikisht te vlefshmeCONNUBIUM-Ishte nje lloj aftesie civile. Ishte zakoni,zotesia per te formuar me bashkeshortin nje lidhje legjitime (martese). Si rregull ekzistonte vetem midis qytetareve romake. Ndalimi antik i connubium-it midis patriceve dhe plebejve u hoq nga Lex Canuleia ne 445 p.e.s, disa vjet pas publikimit (shpalljes) se XII TabelaveKjo kerkese themelore ligjore zuri vend shume shpejt dhe tek latini prisci.Duke pasur qytetarine romake gati te gjithe banoret e perandorise shohim se kuptimi i ketij institute zgjerohet aq shume sa ne kodin e Justinianit ky term barazohej me vete martesen.




MARTESES

PUBERTETI- Ishte aftesia natyrore,qe do te thote

aftesia e bashkeshorteve per te lindur dhe rritur femije.

Per femrat ajo arrihej ne moshen 12 vjecare (viripotens),

ndersa per meshkujt kishte nje dileme midis dy tezave :

asaj prokuliane-meshkujt beheshin pubes me te mbushur

14 vjec dhe asaj sabiniane-arritja e pubertetetit duhej

studjuar rast pas rasti (pra nuk ishte mosha ajo qe

percaktonte nese ekzistonte apo jo aftesia natyrore).

Teza qe i mbizoteroi kohes ishte ajo prokuliane. Kjo teze

madje transmetohet deri ne ditet tona dhe pse mosha eshte

rritur dhe nuk eshte e njejte ne te gjitha legjislacionet.Allowance only for "fair use"



MARTESES(format)Grabitja (raptus mulierum)-forma me e vjeter.

Coemptio (blerja formale e gruas)-forme e lashte

Confarreatio (forma solemne e patriceve)

Usus (fakti i jetes se perbashket) – transferim i thjeshte i nuses ne shtepine e dhendrit.

Usurpatio trinoctii – shmangia e transferimit nen autoritetin e burrit apo shefit te familjes se burrit pas nje viti banimi ne strehen e burrit, duke kaluar tri dite jashte shtepise se burrit. Ne kete menyre gruaja mbetej sui iuris nese kishte qene e tille para se te martohej.



KUSHTET PER LIDHJEN E MARTESES(format)

I- COEMPTIO – Ati i nuses, ose paterfamiljas-i e saj jepte vajzen te familja e dhenderrit dhe ne kembim merte nje cmim simbolik, qe zakonisht ishte nje monedhe. Kjo ishte menyre e shprehjes se pelqimit reciprok, ndaj dhe martesa konsiderohej e lidhur ligjerisht. Ta shohesh nga jashte kjo te krijon me teper pershtypjen e nje shitjeje, se sa te nje lidhjeje martesore.



KUSHTET PER LIDHJEN E MARTESES(format)

II- CONFARREATIO- Ishte forma me e vecante e marteses, sepse pergjithesisht ishte aristokrate, por edhe popullore ( e thjeshte). Ishte aristokrate sepse martesa ne kete forme mund te lidhnin vetem patricet dhe jo persona te tjere. Pra, ishte nje martese e shtreses se larte, e cila me vone filloi te behej gjithmone me pranine e perfaqesuesve te fese (natyrisht te krishtere). Keta kishin rolit te bekuesit te marteses me frymen e shenjte, si dhe rolin e deshmitarit. Te pranishem ne kete ceremoni duhej te ishin: Cifti qe do te martohej, dhe dhjete qytetare romake ne moshe madhore kujtojme se madhore ishin meshkujt mbi 14 vjec dhe femrat mbi 12 vjecDhendri i ofronte nuses ne parg te shtepuse bashkeshortore : zjarr, (i cili nenkuptonte drite dhe ngrohtesi), uji (pasterti) dhe buke (per bollek dhe begati).



KUSHTET PER LIDHJEN E MARTESES (format)

III - USUS- Kjo ishte forma me e shpeshte, sepse ne fillim lindi ne shtresat e varfera te plebejve dhe me pas u perhap. Ishte gjithashtu edhe forma me e thjeshte, sepse nenkuptonte vetem nje jetese te perbashket, duke u bere transferimi i nuses ne shtepine e dhenderrit.

Pra, ajo nuk ishte si Coemptio dhe confarreatio, sepse:

- ishte pa manusAllowance only for "fair use"


MARREDHENIET E

BASHKSHORTEVE

Martese me manus (matrimonium cum manu)-

gruaja binte nen pushtetin (manus) e burrit ose

kryetarit te familjes (coemptio, confarreatio).

Martese pa manus (matrimonium sine manu)-

gruaja ruante poziten e meparshme (usus).

Marredheniet e bashkshorteve ne martese me

manus

Marredheniet e bashkshorteve ne martese pa

manus



Conventio in manumGruaja kalon plotësisht nën pushtetin e burrit dhe humbet cdo lloj

marëdhënie varësie dhe lidhje me familjen e origjinës. Largimi i saj nga tutela atërore bënte që tek ky të pakësonte të ardhurat, të cilat i kalonin familjes ku ajo hyntë nuse (paja). Kjo pra, krijonte një situatë të disfavorshme për familjen atërore, jo vetëm në aspektin shpirtëror por edhe atë ekonomik.

Martesa pra kishte si qëllim krijimin e një lidhjeje bashkëshortore, kurse Conventio in manum kishte hyrjen e gruas në një grup agnat duke u nënështruar ndaj patriapotestas-it të këtij grupi. Prandaj duhet të kemi parasysh se në thelb këto tri forma ishin forma ekskluzive të Conventio in manum. Por afërsia dhe shpesh bashkëjetesa që kishte Conventio me martesën bënte që ato të konsideroheshin edhe si pjese e formes së lidhjes martesore.



PAJA DHE DHURATA PARAMARTESORE

Paja (dos) – Pasuria te cilen gruaja ia dorezonte burrit me rastin e lidhjes se marteses per te lehtesuar jeten e perbashket.Dhurata paramartesore (donatio ante nuptias)



PAJA DHE DHURATA PARAMARTESORE

PAJA – DOS –Ishte institut i se drejtes romake Paja , ishin te mirat materjale dhe te drejtat qe gruaja i fitonte nga famlja e origjines .Paja - Ishte institut patrimonial prane marteses. Ajo ne vetvete nuk ishte nje veprim juridik, por qe ne momentin qe behej e zbatusheme, ajo sillte pasoja juridike per bashkeshortet. Pajen e rendisim nder karakteristikat e marteses romake jo sepse ajo ishte e vetmja e drejte qe e njihte ate, por sepse juristet ishin ndalur gjeresisht tek ky institut. Ata kane shpjeguar hollesisht se c’ishte ajo, si dhe pse krijohej, efektet qe sillte, restituimi i saj etj. Per kohen paja ishte nje nga institutet me te zhvilluara.



DHURATA PARAMARTESORE(donatio propter nuptias)

Ne Romen e lashte vepronte ndalimi se bashkeshortet nuk mund te benin dhurata midis tyre gjate marteses, por vetem para saj. Dhurimet paramartesore ishin sende (stoli, para) qe i bente djali qe do te martohej nuses se tij te ardhshme. Pra ishin dhuratat qe beheshin gjate fazes se sponsalia-s (fejeses).Justiniani nxorri nje dispozite te re, e cila i lejonte dhurimet midis bashkeshorteve, edhe gjate lidhjes martesore me kusht qe keto dhurime te ishin ne favor dhe ne fuksion te marteses. Keto ishin dhurimet martesore, te cilat (ashtu si dhurimet paramartesore) nuk ishin pjese e ndonje regjimi te vecante, por ndiqnin regjimin e dhurimeve komune. Ne praktike keto ishin si nje krijim (formim) i pajes nga burri.



PENGESAT MARTESORENdalimet e nje martese jane faktet, veprimet, te cilat jane te ndaluara nga ligji dhe nese ato vihen ne jete sjellin si pasoje pavlefshmerine absolute te marteses. E drejta romake, duke qene shume e vemendeshme dhe e kujdeseshme ndaj familjes u ka kushtuar nje rendesi te vecante ketyre ndalimeve. Ekzistenca i tyre sillte nulitetin e marteses.

Kur martesa eshte lidhur me pranine e ndonjerit prej ndalimeve, ajo eshte e pavlefshme dhe ne disa raste mund te jete objekt i vepres penale.

Pengesat sjellin pavlefshmeri absolute dhe relative.



PENGESAT MARTESORE

Martesa ekzistueseLidhja ne martese kunder kesaj pengese-infami

Semundja shpirteroreGjinia e gjakut



PENGESAT MARTESOREPengesat ne kohen e Augustit

Qytetarit te lindur ne liri dhe te liruares me sjellje te keqiaSenatorit dhe libertineve ne pergjithesiTutorit dhe pupilesDrejtuesit te provinces dhe grave te strehuara ne provinceKrishtereve dhe paganevePersonave qe ishin betuar qe nuk do te martoheshinPersonat qe kishin shkelur kurorenMidis ushtareve.



ZGJIDHJA E MARTESES

I. Nuk vareshin nga vullneti i bashkeshorteve.- Keto ishin shkaqe qe e zgjidhnin automatikisht martesen dhe nuk ishte i nevojshem pelqimi i bashkeshorteve apo i procedurave te caktuara per ndarjen. Nder keto shkaqe rendisim :

A. Vdekja natyrore

B. B. vdekja civile 1. capitis deminutio maksima dhe 2. capitis deminutio media



Divorci ose shkurorezimi divertere – te largohesh

II. Martesa e zgjidhur me vullnetin e bashkeshorteve. - Burri ose gruaja, apo dhe te dy bashke shprehnin deshiren e tyre per te zgjidhur martesen. Ata ishin te vetedijshem se nuk donin te jetonin me te martuar dhe kete e shprehnin praktikisht me veprime e forma nga me te ndryshmet. Ne te dr. e lashte shkurorezimi i njeanshem me vullnetin e

burrit ne varesi te llojit te lidhjes se marteses.Ne te dr. klasike behej me vendimin e te dyve.Ne te dr. postklasike: a) shkurorezim me pasoja negative

(divortium cum damno) dhe b) shkurorezim pa pasoja (divortium sine damno)



FORMAT E NGJASHME ME MARTESEN

Lex Julia de adulteriis ndalonte:Stuprum – marredhenie seksuale ndermjet mashkullit te lire dhe gruas se pamartuarAdulterium – marredhenie seksuale ndermjet te cileve njeri eshte I martuarIncestium –afermve.

Contuberniumi – bashkesi e jetes midis skllavit dhe skllaves

Konkubinati – bashkejetesa me liberi naturales.Allowance only for "fair use"


E DREJTA ATERORE



Menyrat e vendosjes se pushtetit ateror

Me ane te lindjes Nga iustum matrimonium

Me ane te biresimitAdoptio

Biresim i plote – Nga ndonje anetar i familjes se origjines

Biresim jo i plote– Nga te huajt, por qe nuk nderpret lidhjet me familjen e origjines

Adrogatio legitimatio



Kuptimi I pushtetit aterorGjithe teresia e rregullave qe veprojne brenda familjes romake dhe qe rregullojne mardheniet ndermjet anetareve te familjes perkufizoheshi si pushteti ateror.Ne Rome ky eshte i nje lloji i vecante puahteti. Me totalitarizem dhe autoritarizem te vecante sipas periudhaveFormat e ushtrimit te pushtetit ateror brenda familjes

Patria potestasManusDominium potestasDominium



Kuptimi I pushtetit aterorSipas Ulpianos:” Familja eshte nje berthame ose bashkesi personash qe vendosen nen pushtetin unik te paterfamiljas per arsye natyrore ose juridike.” Nga vete perkufizimi nxjerrim se struktura e familjes romake ishte e organizuar nga paterfamilias, qe dispononte nje pushtet absolut ndaj antareve te tjere te familjes dhe nga filifamilias, te vendosur nen pushtetin e tij.Pushteti i kryetarit te familjes ne te drejten romake ishte i perjetshem. Prandaj nuk egzistonte problemi i zotesise se veprimit te personave alieni iuris. Ata ishin nen pushtetin e paterfamiliasit. Problemi i zotesise per te vepruar lindte tek ata persona, te cilet per arsye te ndryshme nuk gjendeshin nen patria potestas.



Te drejtat e atit mbi personat nen pushtet

Ius vitae et necis. E drejta e jetes dhe e vdekjes. E drejte me orientim kufizues sipas periudhave.

Prinderit ishin gjykate dhe cenzori vleresonte vendimet e pateritTrajani detyronte emancipimin e birit te keqtrajtuarAdriani denoi me internim nje at familjejeJustiniani I dha fund kësaj te drejte



Te drejtat e atit mbi personat nen pushtet

Ius vendendi . E drejta e shitjes se femijesNe fillim vetem ne nje territor te huaj mandej edhe ne RomeShitja tri here rradhazi conte ne humbjen e pushtetit mbi birinLindi si nje nevoje ekonomike ne shek.III e.s.Justiniani e toleroi vetem

Ne nje nevoje ekstremePer te sapolindurinMe te drejten per te rifituar lirine



Patria PotestaNe te drejten e Justinianit, Patria Potesta ishte nje pushtet i rendesishem

brenda familjes edhe pse ai nuk kishte me ate pushtet absolut mbi femijet dhe familjen e tij(si ne kohen e Rep). Justinianin parashikoj disa te drejta per filius familias, duke reduktuar njekohesisht edhe ius noxae dandi. U hoq e drejta e ekspozimit, abandonimit, denoimit fizikisht etj. Kristianizmi ndikoi ne lindjen e te drejtave te filius familia extra ordinem te cilat .

Me kalimin e kohes pushteti i pater familias u reduktua si nga ligjet e Trajanit ashtu dhe nga ato te Adrianit.

Trajani e detyronte pater familiasin ta edukonte dhe jo ta keqtrajtonte te birin.

Adriani denonte paterfamiljasin qe vriste birin e tij.



Patria PotestaPaterfamiliasi mund te rimarre filiusfamiliasin e tij qe ndodhet ne duart e nje te treti, kjo nuk do te thote qe filius familiasi eshte prone, por thjeshte raport pertinence.Filiusfamiliasi nuk i njihej e drejta per fitimin e pronesise ne formen origjinale(si e drejte subjetive ), pasi gjithshka I perket paterfamiliasit. Paterfamiliasi i lejonte filiusfamiliasit te perfitonte te mira nga administrimi i nje te mire edhe pse pronar i ketyre te mirave mbetet gjithmone paterfamiliasit.



Pozita personale dhe pronesore e personave nen pushtet

Peculium paganumPeculium castrense Peculium quasi castrensedhuratat



Peculi Castrense

Ne kohen e Augustit te gjitha te mirat materiale qe filiifamiliasi grumbullonte gjate kohes qe kryenin sherbimin ushtarak fovorizoheshin duke iu akorduar nje trajnim i vecante te ashtu quajturin peculium castrense.

“ Castrense peculium est quod a parentibus vel cognates in militia agenti donatum est vel quod ipse filiusfamilias in militia adquisiit;quod nisi militaret adquisiturus non fuisset”:fr.11 D.49,17

Nga keto te mira filiusi perfiton dhe i gezon inter vivos pa nderhyrjen e te atit

Te drejten per te lene trashegimiper kete te mira materiale i gezonte dhe filifamiliasi, por nese ai vdes perpara te atit te vete pasuria e tij i kalon atit iure peculi (pasi pretendohej se kjo pasuri me perpara i perkiste atit),por jo sipas iure hereditatis .



peculium quasi castrense.Te drejta te tilla i fituan edhe filii familias qe punonin ne administraten shteterore, ky lloj pekui u quajt, peculium quasi castrense. Costantini vendosi qe pasuria e nenes i kalon femijeve dhe burri nuk ka vec te drejten e uzufruktit.Kjo e drejte pas u hoq me ligj.



Pushimi ose shuarja e pushtetit ateror

Vdekja e njerit apo tjetritEmancipimiPadenjesia e atitHumbja e qytetarise romakeRenia ne skllaveriMarrja e nje qytetarie tjeterAdrogimi


E Drejta Familjare - enkeledaolldashi.com · © Enkeleda Olldashi 1 E DREJTA FAMILJARE FAMILJA DHE...

Documents

Transcript of E Drejta Familjare - enkeledaolldashi.com · © Enkeleda Olldashi 1 E DREJTA FAMILJARE FAMILJA DHE...