77BAROMETR REGIONALNY

E-BAROMETR JAKO NARZÊDZIE OCENYSYTUACJI EKONOMICZNEJ

PRZEDSIÊBIORSTW W RAMACHPROJEKTU

„System przeciwdzia³ania powstawaniu bezro-bocia na terenach s³abo zurbanizowanych”

Dr Bogus³aw Klimczuk,doradca w programie EQUAL

1. Cele projektu

Podstawowym celem projektu „System prze-ciwdzia³ania powstawaniu bezrobocia na tere-nach s³abo zurbanizowanych” jest wspieranie kra-jowej polityki zatrudnienia oraz wdra¿anie inno-wacyjnych dzia³añ i instrumentów rynku pracyw najs³abiej rozwiniêtych pod wzglêdem gospo-darczym regionach Polski (województwo lubel-skie i podkarpackie).

Zgodnie z przyjêtymi za³o¿eniami realizacjatak zdefiniowanego celu bêdzie mo¿liwa przezopracowanie i wdro¿enie kompleksowego syste-mu wsparcia adresowanego przede wszystkim dopracowników i pracodawców sektora MSP (bene-ficjenci projektu) co pozwoli im nastêpnie na sku-teczniejsze przezwyciê¿anie potencjalnych za-gro¿eñ dotycz¹cych sprawnego ich funkcjonowa-nia. Powy¿sze dzia³ania docelowo maj¹ wp³ywaæna zmniejszanie skali bezrobocia w sektorze MSP.

W celu realizacji przedstawionej idei inicjato-rzy projektu postanowili zastosowaæ nie wykorzy-stywane dotychczas w rozwi¹zywaniu problemówrynku pracy podejœcie polegaj¹ce na przeciwdzia-³aniu bezrobociu nie w sposób nastêpczy, ale w for-mie dzia³añ wyprzedzaj¹cych, zmierzaj¹cych dozapobiegania powstawaniu bezrobocia.

2. Dzia³ania i narzêdzia

Podstawowym narzêdziem omawianego syste-mu jest e-barometr, który definiowany jest jakointernetowe narzêdzie (PORTAL WWW) zapew-niaj¹ce dostêp wszystkim przedsiêbiorstwom za-anga¿owanym w projekcie do informacji o zagro-¿eniach makroekonomicznych, mezo i mikroeko-nomicznym. Zgodnie z przygotowan¹ koncepcj¹portalu, ka¿de z przedsiêbiorstw po zalogowaniui wprowadzeniu odpowiednich danych finanso-wych do systemu uzyska dostêp do:a ) prognoz na poziomie makroekonomicznym (do-

stêpnych w formie raportów kwartalnych),

b ) prognoz na poziomie mezoekonomicznymopracowywanych w formie:- barometru nastrojów gospodarczych (rapor-

ty kwartalne),- prognozy koniunktury konsumenckiej (rapor-

ty pó³roczne),- prognozy rynku pracy (raporty pó³roczne),

c ) prognoz na poziomie mikroekonomicznym(przedsiêbiorstwa), generowanych w oparciuo funkcjonuj¹cy:- system benchmarku (informacja o stanie

przedsiêbiorstwa na tle pozosta³ych firmw bran¿y),

- kalkulator zagro¿eñ (prognoza stanu przed-siêbiorstwa na podstawie wprowadzonych dosystemu danych ekonomiczno-finansowych)

2.1. Analizy i prognozy na poziomiemakroekonomicznym

Celem analiz makroekonomicznych gospodarkina poziomie kraju, jak te¿ najwa¿niejszych zmien-nych na poziomie gospodarki œwiatowej(w tym zw³aszcza Unii Europejskiej) jest stworzenie„t³a” dla analizy regionalnej w dwóch aspektach:

- jako otoczenia dla firm z regionu, które wy-chodz¹ w swojej dzia³alnoœci poza ryneklokalny,

- jako punktu odniesienia dla tendencji zaob-serwowanych na poziomie regionu.

Analiza makroekonomiczna jest prowadzonaw oparciu o rozbudowan¹ bazê danych dotycz¹c¹Polski (dane GUS, NBP, Ministerstwa Finansów)i otoczenia zewnêtrznego (Eurostat) oraz technikiszacunku wielkoœci podawanych przez GUSz opóŸnieniem lub wy³¹cznie na bazie rocznej (np.dochody ludnoœci do dyspozycji, liczba pracuj¹-cych ogó³em).

W projekcie s¹ stosowane narzêdzia progno-styczne w postaci kwartalnego modelu makroeko-nomicznego. Narzêdzie to zosta³o rozszerzone napotrzeby projektu w zakresie kilku zmiennych,odnosz¹cych siê do gospodarki regionalnej.

Analizy i prognozy makroekonomiczne obejm¹nastêpuj¹ce zmienne:- produkt krajowy brutto i dochody ludnoœci- produkcja przemys³owa, budowlano-monta¿o-

wa, wyniki handlu, transport, finanse przedsiê-biorstw

- kurs walutowy- inflacja- polityka monetarna

78 NR 2 - 2007

- bud¿et- bilans p³atniczy- charakterystyka dotycz¹ca gospodarki œwiato-

wej- ceny surowców na rynkach œwiatowych.

Analiza obejmuje charakterystykê tendencjiw minionym kwartale w poszczególnych dzia³achz uwzglêdnieniem wspó³zale¿noœci miêdzy nimi(np. wp³yw cen na dochody ludnoœci, wp³yw bi-lansu p³atniczego i sytuacji w bud¿ecie na kurswalutowy itd.). Prognozy poszczególnych wielko-œci s¹ przedstawiane na bazie kwartalnej, na okres6-9 kwarta³ów (wyd³u¿enie horyzontu o 1 rok w po-³owie roku kalendarzowego). W prognozie s¹ opi-sane za³o¿enia odnoœnie czynników egzogenicz-nych oraz najistotniejsze ryzyka zagra¿aj¹ce traf-noœci prognoz. Badania s¹ prezentowane w po-staci raportów zawieraj¹cych analizy i prognozyekonomiczne dla Polski na poziomie krajowymi lokalnym (województwa: lubelskie i podkarpac-kie) z uwzglêdnieniem wp³ywu czynników miê-dzynarodowych.

2.2. Analizy i prognozy na poziomiemezoekonomicznym

2.2.1. Badanie nastrojów gospodarczychw województwach lubelskimi podkarpackim

Badania prowadzone s¹ w oparciu o metodêtestu koniunkturalnego. Podstawowym Ÿród³eminformacji o nastrojach gospodarczych w woje-wództwach lubelskim i podkarpackim s¹ prze-prowadzane raz w kwartale ankiety. Badania na-strojów prowadzone s¹ w piêciu sektorach go-spodarki: przemyœle, budownictwie, handlu,us³ugach oraz gospodarstwach domowych. An-kietami co kwarta³ objêtych zostanie w obu wo-jewództwach oko³o 650 ma³ych i œrednichprzedsiêbiorstw. Celem testu jest okreœlenie ak-tualnego stanu aktywnoœci gospodarczej w po-równaniu z okresem poprzednim i wyznaczenieprawdopodobnego kierunku zmian w nastêpnymokresie (prognoza krótkookresowa - do 3 mie-siêcy). Metoda testu koniunkturalnego umo¿liwiotrzymanie syntetycznych miar oceny stanu ko-niunktury – w rozpatrywanym przypadku nastro-jów gospodarczych ma³ych i œrednich przedsiê-biorstw.

2.2.2. Badanie koniunktury konsumenckiej na terenie Podkarpacia i Lubelszczyzny

Celem badañ jest okreœlenie i dokonanie pro-gnozy sytuacji na rynkach lokalnych (gminnych),szczególnie w zakresie popytu, którego niedosta-tek stanowi g³ówn¹ barierê dzia³ania przedsiê-biorstw w regionach podkarpackim i lubelskim.

Koniunktura w gminach mierzona bêdzie sza-cunkami popytu, poziomem konkurencji, jakoœci¹rynku pracy i atrakcyjnoœci¹ osiedleñcz¹ co win-no u³atwiæ przedsiêbiorcom podejmowanie decy-zji o prowadzeniu dzia³alnoœci gospodarczej w da-nej gminie. Badanie jest prowadzone na podsta-wie analizy danych z Banku Danych RegionalnychGUS, wspartych danymi ze sprawozdañ z zakre-su finansów publicznych.

2.2.3. Badania i analizy rynku pracy Podkarpacia i Lubelszczyzny

Celem badañ jest analiza tendencji na rynkachpracy województw lubelskiego i podkarpackiegoi wskazanie pojawiaj¹cych siê zagro¿eñ. Badaniebazuje na dwóch Ÿród³ach danych – ofertach pra-cy zamieszczanych w Gazecie Wyborczej orazna danych GUS. Analiza ofert pracy prowadzi dosporz¹dzenia wskaŸników wyprzedzaj¹cych ko-niunktury na rynku pracy, które umo¿liwiaj¹ pro-gnozowanie sytuacji w perspektywie 3 kwarta³ów.Badanie statystyczno-ekonometryczne w oparciuo dane GUS zobrazowuje sytuacjê na regional-nych rynkach pracy Podkarpacia i Lubelszczyznyw przekrojach bran¿owych i geograficznych wrazz prognoz¹ krótkookresow¹.

2.2.4. Prognozowanie sytuacji gospodarczej regionów z wykorzystaniem wskaŸników wyprzedzaj¹cych

Celem badania jest zastosowanie barometrówprognostycznych jako wskaŸników wyprzedzaj¹-cych do prognozowania krótkookresowego (doroku) podstawowych kategorii spo³eczno-ekono-micznych w województwie lubelskim i podkarpac-kim. Do prognozowania wykorzystane zostan¹wskaŸniki wyprzedzaj¹ce wywodz¹ce siê z kon-cepcji badawczej National Bureau of EconomicResearch. Obserwacja i analiza wskaŸników wy-przedzaj¹cych pozwoli przede wszystkim podej-mowaæ dzia³ania maj¹ce na celu z³agodzenie fazyspadku aktywnoœci gospodarki.

79BAROMETR REGIONALNY

2.3. Analizy i prognozy na poziomiemikroekonomicznym

Elementy e-barometru na poziomie mikro obej-muj¹ dwa zasadnicze zagadnienia:- pierwsze to stworzenie wzorca (benchmarku)

ma³ego przedsiêbiorstwa dla województwa lu-belskiego oraz podkarpackiego

- drugie to opracowanie modeli prognostycznychumo¿liwiaj¹cych przewidywanie przysz³ej sy-tuacji ekonomiczno – finansowych (kondycjiekonomiczno - finansowe) przedsiêbiorstw.

2.3.1. Benchmarking

System benchmarkingu, umo¿liwiaj¹cy przed-siêbiorcom porównanie swojej sytuacji ekonomicz-no - finansowej ze œredni¹ bran¿y obejmuje sze-reg wskaŸników skalkulowanych na podstawiedanych pozyskanych z urzêdów statystycznych. S¹to œrednie wartoœci wskaŸników sytuacji ekono-miczno - finansowej oraz najwa¿niejszych po-szczególnych pozycji z bilansu i rachunku wyni-ków, kalkulowane dwojako: jako œrednie wartoœcibezwzglêdne oraz œrednie wartoœci stopy zmianwskaŸników i wielkoœci finansowych w kolejnychokresach.

Tabela 1. Wybrane œrednie dla ma³ych przedsiêbiorstw wg sekcji statystycznych w obu województwach w 2004 r.

Zród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych z wojewódzkich urzêdów statystycznych

Oprócz œrednich dla wszystkich firm w bran¿y elementem systemu bêd¹ równie¿ podobnie przygo-towane œrednie dla 20% najlepszych podmiotów w bran¿y.

80 NR 2 - 2007

Ka¿dy przedsiêbiorca, uczestnicz¹cy w projek-cie ma mo¿liwoœæ (o ile dysponuje bilansem i ra-chunkiem wyników) porównaæ wskaŸniki swojejfirmy z w/w danymi i zobaczyæ siebie na tle kon-kurencji.

2.3.2. Prognozowanie kondycji ekonomiczno- finansowej przedsiêbiorstw

Pojêcie kondycji ekonomiczno - finansowejprzedsiêbiorstw nie zosta³o dotychczas w badaniachprecyzyjnie okreœlone. Przeprowadzone analizymateria³ów Ÿród³owych sk³oni³y realizatorów pro-jektu do zdefiniowania przedsiêbiorstwa o z³ej kon-dycji ekonomiczno - finansowej (zagro¿ona dalszaci¹g³oœæ funkcjonowania) jako firmy, dla której jed-noczeœnie zachodz¹ trzy poni¿sze relacje:

1. wynik finansowy brutto mniejszy od zera2. stopa zmian sprzeda¿y mniejsza od zera3. stopa zmian zatrudnienia mniejsza od zera

Maj¹c na uwadze fakt, i¿ obecnie trudno uznaæktór¹kolwiek metodê prognozowania zmiennychza najlepsz¹, w badaniach podjêto próbê wyko-rzystania jednolitego zestawu potencjalnychzmiennych zale¿nych do opracowania modeli pro-gnostycznych opartych na najczêœciej stosowa-nych metodach:

- modelowania logitowego- funkcji dyskryminacyjnych- sieci neuronowych- sieci przekonañ Bayesa- drzew decyzyjnych- zbiorów przybli¿onychKa¿da z powy¿szych metod umo¿liwia otrzy-

mania prognozy kondycji ekonomiczno - finanso-wej przedsiêbiorstwa wraz z okreœleniem prawdo-podobieñstwa dobrej kondycji. Z drugiej strony dlaka¿dego modelu obliczany jest wskaŸnik jego traf-noœci (dopasowania do danych empirycznych).

Tabela 2. Wybrane œrednie dla 20% wzorcowych przedsiêbiorstw wg sekcji statystycznych w obuwojewództwach w 2004 r.

Zród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych z wojewódzkich urzêdów statystycznych

81BAROMETR REGIONALNY

Takie obliczenia umo¿liwiaj¹ zbudowanie synte-tycznego modelu prognostycznego, w którym wy-niki prognoz otrzymane poszczególnymi metoda-mi s¹ wa¿one wskaŸnikami trafnoœci cz¹stkowychmodeli prognostycznych.

Dane wejœciowe do modeli statystycznych bazuj¹na informacjach przygotowanych przez Wojewódz-kie Urzêdy Statystyczne w Lublinie i Rzeszowie.Obejmuj¹ one 32 rodzaje wskaŸników finansowychprzygotowanych w oparciu o sprawozdania SPprzedsiêbiorstw (rachunek wyników i bilans). G³ów-ne grupy wykorzystywanych wskaŸników:

- wskaŸniki rentownoœci- wskaŸniki p³ynnoœci- wskaŸniki zad³u¿enia- wskaŸniki sprawnoœci dzia³ania- wskaŸniki zatrudnieniaZalet¹ wykorzystywanych modeli statystycz-

nych jest mo¿liwoœæ uzyskania ocen parametrówco pozwala stosowaæ je nie tylko do prognozowa-nia ale równie¿ analizy przyczyn upad³oœci przed-siêbiorstwa.

W przypadku pozosta³ych modeli badawczychdane wejœciowe obejm¹ wybrane informacje eko-nomiczno – finansowe udostêpnione przez 210przedsiêbiorstw uczestnicz¹cych w projekcie.Dane zostan¹ zgromadzone w wyniku procesuewaluacji firm.

3. Procedury, techniki, informacje

Przedsiêbiorstwo, które korzysta z narzêdziapod nazw¹ e-barometr musi:- uzyskaæ login i has³o od administratora portalu

(po podpisaniu umowy o wspó³pracy w okresierealizacji projektu EQUAL),

- wprowadziæ dane o swojej sytuacji finansowej(ze standardowego sprawozdania statystyczne-go lub sprawozdañ finansowych: bilansu i ra-chunku wyników).

Po zrealizowaniu powy¿szych dzia³añ uzyskujeono nastêpuj¹ce informacje:- analizê sytuacji makroekonomicznej w Polsce

w kontekœcie regionalnym (dane makro),- analizê sytuacji ekonomicznej w regionie (dane

mezoekonomiczne: analizê koniunktury konsu-menckiej w regionie, analizê nastrojów gospo-darczych, informacje o rynku pracy, prognozêsytuacji gospodarczej z wyprzedzeniem kwar-talnym,

- prognozê w³asnej sytuacji ekonomicznej.Prognozowanie sytuacji ekonomiczno-finanso-

wej z punktu widzenia przedsiêbiorstwa odbywaæsiê bêdzie na zasadzie „czarnej skrzynki”. Repre-zentant przedsiêbiorstwa (lub doradca w projek-cie), który otrzymuje od administratora portalu lo-gin i has³o musi wprowadziæ zestaw standardo-wych danych ze sprawozdañ finansowych (bilan-su i rachunku wyników). Nastêpnie dane te podle-gaj¹ analizie za pomoc¹ w/w metod (jest to niewi-doczne dla reprezentanta firmy – st¹d nazwa„czarna skrzynka”):

- modelowania logitowego- funkcji dyskryminacyjnych- sieci neuronowych- sieci przekonañ Bayesa- drzew decyzyjnych- zbiorów przybli¿onych

zaœ po analizie otrzymuje on skondensowan¹, syn-tetyczn¹ informacjê (w postaci wykresu), któraodpowiada na pytanie: Czy przedsiêbiorstwo jestzagro¿one i z jakim prawdopodobieñstwem mo¿-na to stwierdziæ? Jak plasuj¹ siê wyniki przedsiê-biorstwa na tle bran¿y (benchmarking).

U¿ytecznoœæ narzêdzia polega na:- uzyskaniu aktualnych danych na temat sytuacji

gospodarczej kraju i regionu wraz z prognoz¹(poziom makro i mezo e-barometru),

- porównaniu swego przedsiêbiorstwa z konku-rencj¹ w bran¿y w regionie (poziom mikroe-barometru, benchmark) w zakresie sytuacji fi-nansowej,

- uzyskaniu informacji o ocenie kondycji przed-siêbiorstwa za pomoc¹ metod statystyczno-eko-nometrycznych (poziom mikro e-barometru).

82 NR 2 - 2007

Rysunek 1. Schemat procesu korzystania przedsiêbiorcy z narzêdzia e-barometr

Zród³o: opracowanie w³asne

83BAROMETR REGIONALNY

Poni¿ej umieszczono rysunki prezentuj¹ce portal w wersji ostatecznej.Zaprezentowano modu³ prowadzania danych dla przedsiêbiorcy, stronê benchmarkingu oraz stronê

z raportem makroekonomicznym.

Rysunek 2. Testowa strona wejœciowa e-barometru dla przedsiêbiorcy

84 NR 2 - 2007

Rysunek 3. Strona wprowadzania danych przez przedsiêbiorcê

Rysunek 4. Strona benchmarkingu

85BAROMETR REGIONALNY

Rysunek 5. Strona z raportem makroekonomicznym