Działania Banku Genów w celu poszerzenia różnorodności...
Transcript of Działania Banku Genów w celu poszerzenia różnorodności...
Działania Banku Genów w celu poszerzenia różnorodności gatunków i odmian roślin
rolniczych na terenach wiejskich
Denise F. Dostatny Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin
Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych
Ośrodek bioróżnorodności
SVALBARD
Komora przeznaczona do długoterminowego przechowywania nasion (KCRZG ma około 70.000
obiektów): udostępnianie według SMTA lub uproszczonego formularza
UDOSTĘPNIANIE DANYCH I ZAMAWIANIE NASION
Strona internetowa
http://egiset.ihar.edu.pl
Zachowanie zasobów genowych roślin na świecie
• 1974 Europejski Zespół dla Zachowania Zasobów Genowych
• 1980 Europejski Program Współpracy dla Zachowania Zasobów Genowych
• 1983 Międzynarodowa Komisja d/s Zasobów Genowych FAO
• 1992 Konwencja o różnorodności biologicznej (Rio de Janeiro; Szczyt Ziemi)
• 1996 Ogólnoświatowy plan działania FAO dla zachowania i zrównoważonego wykorzystania zasobów genowych roślin
• 2001 Międzynarodowy Traktat o Roślinnych Zasobach Genowych dla Żywności i Rolnictwa (Rzym)
Kiedy powstała idea ochrony materiału genetycznego roślin uprawnych w Polsce? *1907: prof. Kazimierz Miczyński senior (badania nad ekotypami roślin uprawnych) *1915: profesor Lucjan Kaznowski w Puławach (kolekcje roślin uprawnych, przemysłowych) *1940 – 1946: Miczyński junior/ Sawicki *1971 - kolekcje roślin uprawnych stworzone przez Kaznowskiego zostały przeniesione do Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie
Zachowanie zasobów genowych w Polsce
Ryciny: Gawarecki Z., Kohn A.,1861. Rolnik Polski, tom 1
• 1979 Porozumienie międzyresortowe dotyczące ochrony
zasobów genowych
• 1981 Przystąpienie do Europejskiego Programu
Współpracy dla Zachowania Zasobów Genowych
• 1995 Ratyfikacja Konwencji o różnorodności biologicznej
• 1997 Narodowa Strategia zachowania różnorodności
biologicznej
• 2003 Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego
użytkowania różnorodności biologicznej
• 2006 Międzynarodowy Traktat o Zasobach Genowych
Zachowanie zasobów genowych w Polsce c.d
Bank genów -zbiór
-zachowanie ex situ
-dokumentacja zasobów
genowych
dostarczanie
materiałów
rozmnożeniowych
i informacji
Ekspedycje
Inwentaryzacja
Wymiana próbek
botaniczne
kolekcje
identyfikacja
genów
krzyżowania
Zadania banku genów
zachowanie
w gospodarstwach
Herbarium (kolekcja
nasion, zielniki)
utrzymywania
kolekcji
Program Ochrony Zasobów Genowych Roślin Użytkowych
Główne zadania programu:
• gromadzenie populacji i odmian roślin uprawnych oraz dziko rosnących, zagrożonych erozją genetyczną,
• opis i waloryzacja zebranych materiałów,
• utrzymanie prób nasion w stanie żywym (w tym przechowywanie długoterminowe) przy zachowaniu ich czystości genetycznej,
• dokumentacja zgromadzonych materiałów oraz wymiana prób z innymi bankami genów i ogrodami botanicznymi,
• udostępnienie materiałów wyjściowych hodowcom odmian i placówkom badawczym.
Bank genów -zbiór
-zachowanie ex situ
-dokumentacja
zasobów
genowych
dostarczanie
materiałów
rozmnożeniowych
i informacji
Ekspedycje
Inwentaryzacja
Wymiana próbek
botaniczne
kolekcje
identyfikacja
genów
krzyżowania
Zadania banku genów
zachowanie
w gospodarstwach
Herbarium (kolekcja
nasion, zielniki)
utrzymywania
kolekcji
EKSPEDYCJE
• zbiór ekotypów traw i innych roślin pastewnych,
• zbiór roślin towarzyszących uprawom,
• zbiór materiałów roślinnych do prac badawczych,
• ocena erozji genetycznej roślin użytkowych,
• zbiór starych odmian, odmian miejscowych roślin rolniczych, warzywnych, sadowniczych i ozdobnych oraz ich dzikich przodków.
TRADYCYJNE ROLNICTWO
Hanna Kleszczewski – odmiana
jęczmienia uprawiana do 1957r.
Kutnowski - odmiana jęczmienia uprawiana
od 1900 roku do międzywojnia
Grzywacz Późny Wołyński –
odmiana owsa uprawiana w latach
1930-1939
STARE ODMIANY
Znaczenie ochrony starych i miejscowych odmian roślin uprawnych
• Dzięki wielowiekowej hodowli oraz przenoszeniu w coraz to nowe warunki, różne gatunki roślin uprawnych zyskały olbrzymią mnogość form: ras, odmian i miejscowych typów. Jest to materiał wyjściowy do tworzenia nowych odmian.
• Różnorodność jest jednocześnie poważnie zagrożona zjawiskiem erozji genetycznej towarzyszącej nowoczesnemu rolnictwu. W ten sposób, wraz z lokalnymi populacjami roślin znikają ich specyficzne cechy i przystosowania, które mogły by być wykorzystane do dalszego udoskonalania odmian hodowlanych.
• Tradycyjne odmiany prezentują sobą ważne i wartościowe genetyczne i kulturowo – historyczne dziedzictwo.
• Niektóre odmiany są odporne na choroby i szkodniki, a także na suszę i mróz.
• W krajowym rejestrze w Polsce widnieje 154 roślin uprawnych
(rolnicze, warzywne, sadownicze), które należą do
kilkudziesięciu gatunków (dane z 2015r. – COBORU – Centralny
Ośrodek Badań Odmian Roślin Uprawnych). Na świecie ponad
70% produkowanej żywności oparta jest na 9 roślinach:
jęczmieniu, pszenicy, owsie, kukurydzy, manioku, ryżu, soi,
trzcinie cukrowej i ziemniaku.
• Na naszych polach występuje coraz mniejsze urozmaicenie w
uprawach, co może zwiększyć areał monokultur, a zmniejszyć
różnorodność roślin i zwierząt na obszarach wiejskich. Z tego
powodu powinnyśmy powracać do upraw dawnych odmian
roślin rolniczych.
STRUKTURA WIELKOŚCI GOSPODARSTW ROLNYCH
W 2008 ROKU [W HA]
Dane pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl
*Od 2015r. w Krajowym Centrum Roślinnych Zasobów Genowych (W IHAR) rozpoczęto poszukiwania dawnych i miejscowych odmian roślin rolniczych występujących niegdyś w Polsce. W tym celu również nawiązano kontakt z muzeami, bibliotekami, stacjami hodowlanymi, ośrodkami doradztwa rolniczego, a także z rolnikami z różnych regionów Polski.
*W tym celu również założono poletka demonstracyjne z kilkoma obiektami starych odmian roślin zbożowych – ścieżka dydaktyczna
Poszerzanie różnorodności gatunków i odmian roślin rolniczych i zielarskich na obszarach wiejskich oraz podnoszenie świadomości
społeczeństwa w zakresie znaczenia roślinnych zasobów genowych (Program Wieloletni - zadanie 1.6)
Prace nad starymi odmianami prowadzone są w ramach Programu Wieloletniego pt. „Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji, wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju” koordynowanego przez IHAR-PIB a finansowanego przez MRiRW.
Owies „Udzycz Żółty”
Jęczmień „Hanna Kleszczewski”
Pokrzydowo
Owies „Tatrzański” Jęczmień „ Hanna Borzymowicki”
Jęczmień „ Teresa”
Chrystkowice
Centrum Doradztwa Rolniczego (oddział Radom)
Jęczmień „ Hanna Gambrinus”
Pszenica „ Ostka Suska”
Pszenica „Puławska Twarda”
Owies „Puławski Średniorychły”
Owies „Udycz Żółty”
Pszenica „Ostka Gruboziarnista Grodkowicka” Pszenica „Nadwiślanka”
Pszenica „Egipcjanka” Pszenica „Blondynka”
Grodkowice
Gatunki/Odmiany obecnie rozmnażane na terenie IHAR-PIB
Ozime:
• Pszenica orkisz (Triticum spelta),
• Pszenica płaskurka (Triticum dicoccum),
• Pszenica zwyczajna (Triticum aestivum)- np.
Superelekta, Biały Krzyż, Wysokolitewka sztywnosłoma
• Jeczmień zwyczajny (Hordeum vulgare) np.: Kujawiak,
Grodkowicki, Mikulicki Wczesny
Gatunki/Odmiany obecnie rozmnażane na terenie IHAR-PIB
Jare:
• Pszenica płaskurka (Triticum dicoccum)
• Pszenica samopsza (Triticum monococcum)
• Pszenica orkisz (Triticum spelta)
• Pszenica zwyczajna (Triticum aestivum), np. Ostka Chłopicka, Ostka Pokucka, Jagna
• Jęczmień zwyczajny (Hordeum vulgare), np. Hanna Borzymowicki, Kutnowski, Putza
• Owies (Avena sativa), np. Więcławski Jubileuszowy, Puławski Średniorychły
Po tegorocznych zbiorach dostępne będą pierwsze większe próby
Triticum aestivum „Rokicka”
Triticum monococcum
Triticum aestivum
„Puławska Twarda”
DAWNE ODMIANY
DAWNE ODMIANY - PRZYKŁADY
*Owies – Udycz Żółty: Zarejestrowany w roku 1939. Słoma długa,
elastyczna, dość odporna na wyleganie, sztywna. Wysoki plon,
odmiana odporna na rdzę koronową, mączniaka prawdziwego,
septoriozę, fuzariozę, nie wylegająca, o niskiej zawartości mikotoksyn.
*Pszenica zwyczajna – Ostka Złotnicka: Średni plon, odmiana odporna
na rdzę brunatną, mączniaka prawdziwego, septoriozę, rdzę żółtą,
fuzariozę, nie wylegająca, o niskiej zawartości mikotoksyn.
*Pszenica zwyczajna – Kadeft: Średni plon, odmiana odporna na rdzę
brunatną, mączniaka prawdziwego, septoriozę, rdzę żółtą, średnio
odporne na fuzariozę, nie wylegająca, o niskiej zawartości
mikotoksyn. * ŻRÓDŁO: CEGLIŃSKI W., ŁOZIŃSKI T., ROGUSKI K., SZARZYŃSKA K., 1960. KATALOG ODMIAN ROLNICZYCH.
PRODUKTY
TRADYCYJNA WIEDZA
Uprawa + tradycyjna technologia = lokalny produkt
Camelina sativa
Okolice Pińczowa
„DZIAŁANIE ROLNO-ŚRODOWISKOWO-KLIMATYCZNE”
PROW 2014-2020
Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w
rolnictwie
• Cel: zachowanie ginących i cennych odmian, gatunków, ekotypów roślin
uprawnych, dywersyfikacja upraw na obszarach wiejskich, wytwarzanie
nasion gatunków zagrożonych erozją genetyczną spełniających
minimalne wymagania jakościowe, oraz produkcja materiału siewnego
odmian regionalnych i amatorskich zarejestrowanych w Krajowym
Rejestrze.
• Realizacja pakietu polega na uprawie lub wytwarzaniu materiału
siewnego/nasion odmian regionalnych i/lub amatorskich
zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze oraz pozostałych gatunków
i odmian roślin zagrożonych erozją genetyczną.
Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin
w rolnictwie
• pszenica płaskurka (Triticum diccocum Schrank)
• pszenica samopsza (Triticum monococcum L.)
• żyto krzyca (Secale cereale var. multicale Metzg. ex Alef.) (roślina
dwuletnia)
• gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum Moench.)
• lnicznik siewny (Camelina sativa (L.) Crantz)
• nostrzyk biały (Melilotus alba Medik.) (roślina roczna oraz roślina
dwuletnia),
• lędźwian siewny (Lathyrus sativus L.)
• soczewica jadalna (Lens culinaris Medik.)
• pasternak zwyczajny (Pastinaca sativa L.) (roślina dwuletnia)
• przelot pospolity (Anthyllis vulneraria L.)
Gatunki i odmian roślin zagrożonych erozją genetyczną (dopłaty w ramach pakietu 6)
Odmiana regionalna (odmiana dla zachowania
bioróżnorodności) - oznacza populację miejscową, lub odmianę
naturalnie przystosowaną do warunków lokalnych, zagrożoną
postępującą z czasem utratą różnorodności genetycznej.
Odmiana amatorska (odmiana odkryta i wprowadzona do
uprawy w szczególnych warunkach) - oznacza odmianę roślin
warzywnych odkrytą i wprowadzoną z przeznaczeniem do
uprawy w szczególnych warunkach agrotechnicznych,
klimatycznych lub glebowych, która nie ma znaczenia dla
towarowej produkcji warzyw, ale ma znaczenie dla zachowania
bioróżnorodności.
Odmiany regionalne i odmiany amatorskie - COBORU
• Siedliska marginalne nie wykorzystywane
bezpośrednio w produkcji rolnej są
zróżnicowane pod względem struktury
roślinności i funkcji, jaką pełnią lub pełniły
w przeszłości. Są to najczęściej: miedze,
śródpolne skarpy, brzegi rzek i rowów
melioracyjnych, pobocza dróg polnych
i szlaków kolejowych z roślinnością zielną,
krzewiastą lub szpalerami drzew. Pasma
śródpolne są obszarami o dużych zasobach
bioróżnorodności, a w porównaniu
z otaczającymi gruntami użytkowanymi rolniczo
można je postrzegać jako oazy zwierząt, a także
grzybów, które łącznie decydują o bogactwie
systemów rolniczych.
Jak zagospodarować w sposób zrównoważony?
• Chwasty są „pierwotnymi producentami” w systemach gospodarowania. Duża
ich część to rośliny pionierskie. Jak już wyżej wspominano, chwasty wykazują
wiele pozytywnych działań w agroekosystemach, dlatego powinny być objęte
programami ochronnymi czy zachowawczymi. Podstawą skutecznego
programu zarządzania chwastami jest posiadanie wiedzy ekologicznej o tej
grupie roślin i ich relacjach z innymi organizmami. Wiele gatunków roślin
segetalnych wpływa na utrzymanie się dużej różnorodności owadów.
Zmniejszenie liczebności roślin żywicielskich czyli chwastów może wpływać na
redukcję populacji owadów i innych gatunków zwierząt, takich jak ptaki.
Konkurują między sobą
Utrzymują równowagę w systemach rolniczych
Hamują rozwój szkodników polnych
Wykorzystane są jako broń biologiczna
Są wskaźnikami rzeczywistych warunków siedliskowych
Stanowią wartościową domieszkę paszową
Posiadają właściwości lecznicze
Stwarzają korzystne warunki dla rozwoju pożytecznych
mikroorganizmów
Chronią wierzchnią warstwę gleby przed wysuszeniem i erozją
Przyczyniają się do wzbogacenia gleby we związki azotowe i wapń
Zatrzymują składniki pokarmowe w glebie
Wykorzystane są w przemyśle kosmetycznym
Rolnictwo ekologiczne – utrzymywanie równowagi w systemach rolniczych - chwasty
Pozwólmy roślinom być tam,
gdzie się zakorzeniły, ponieważ
jeśli zostaną zniszczone to
stracimy je bezpowrotnie!
D. F. Dostatny