DV_SURVEY_ PUBLISHED
-
Upload
arshak-gasparyan -
Category
Documents
-
view
312 -
download
5
Transcript of DV_SURVEY_ PUBLISHED
1
ՀՀ-ում ներառական կրթության իրականացման
ԸՆՏԱՆԵԿԱՆ ԲՌՆՈՒԹՅԱՆ ԴԵՄ ՊԱՅՔԱՐՈՒՄՈՍՏԻԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ
ԱՅԼ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐԻ ՄԻՋԵՎ ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ԱՌԿԱ ԻՐԱՎԻՃԱԿ
Հ Ե Տ Ա Զ Ո Տ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն
Պիլոտայինհամայնքներ՝ՀՀԼոռումարզ,քաղաքՎանաձոր,ԵրևանիՔանաքեռ-Զեյթուն,ԱվանևՆորՆորքհամայնքներ
Ընտանեկանբռնությանդեմպայքարիառկաիրավիճակիուսումնասիրությունոստիկանությանկարողությունների
զարգացմանհամատեքստում
«Սոցիալականարդարություն»ՀԿ
ԵՐԵՎԱՆ2014
2
Հե տա զո տութ յունն ի րա կա նաց վել է « Սո ցիա լա կան ար դա րութ յուն» հա սա րա կա կան կազ մա կեր պութ յան կող մից:
Աշ խա տան քա յին խումբ.
Ար շակ Գաս պար յան` աշ խա տան քա յին խմբի ղե կա վար Մա րի նա Գալստ յան` սո ցիո լոգ Սո նա Ա ռա քել յան՝ սո ցիա լա կան աշ խա տող նե րի խմբի ղե կա վարԱ նուշ Դա նո յան՝ հե տա զո տող ( Քա նա քեռ- Զեյ թուն հա մայնք)Է լի նե Սանթ րոս յան՝ հե տա զո տող (Ա վան, Նոր Նորք և Վա նա ձոր հա-մայնք ներ)
Հե տա զո տութ յու նը պատ րաստ վել և տ պագր վել է Եվ րո պա յում անվ տան գության և հա մա գոր ծակ ցութ յան կազ մա կեր պութ յան եր ևան յան գրա սեն յա կի ա ջակցութ յամբ: Սույն հրա պա րակ ման մեջ ար տա հայտ ված տե սա կետ նե րը, մեկ նա բանութ յուն ներն ու եզ րա կա ցութ յուն նե րը հե ղի նակ նե րինն են և հ նա րա վոր է, որ չհամընկնեն ԵԱՀԿի տեսակետների հետ:
3
ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
ՀԱՄԱՌՈՏԱԳԻՐ���������������������������������������������������������������������������������������������� 6
ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ ��������������������������������������������������������������������������������������������� 7
ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐՆ ՈՒ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ������������������������������ 10
ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ����������������������������������������������11
ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԲԱՑԱՀԱՅՏՈՒՄՆԵՐ ���������������������������������������������������������������� 12
ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆՆ ԸՍՏ
ՊԻԼՈՏԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐԻ ��������������������������������������������������������������������� 32
ԱՎԱՆ, ՆՈՐ ՆՈՐՔ ՀԱՄԱՅՆՔ ���������������������������������������������������������������������� 32
ՔԱՆԱՔԵՌ-ԶԵՅԹՈՒՆ ՀԱՄԱՅՆՔ ����������������������������������������������������������������� 48
ՎԱՆԱՁՈՐ ՀԱՄԱՅՆՔ ������������������������������������������������������������������������������������ 60
ԱՄՓՈՓՈՒՄ ���������������������������������������������������������������������������������������������������� 76
ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ������������������������������������������������������������������������������ 78
ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ������������������������������������������������������������������������������ 80
ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ ����������������������������������������������������������������������������������������������� 85
4
ԵՐԱԽՏԻՔԻ ԽՈՍՔ
« Սո ցիա լա կան ար դա րութ յուն» հա սա րա կա կան կազ-մա կեր պութ յու նը շնոր հա կա լութ յուն է հայտ նում ԵԱՀԿ եր-ևան յան գրա սեն յա կին ‹‹Ըն տա նե կան բռնութ յան շրջանակ նե րում ոս տի կա նութ յան հա մա գոր ծակ ցա յին մո դե լի զար գա ցում›› ծրագ րին ա ջակ ցե լու հա մար, ո րի շրջա նակ-նե րում ի րա կա նաց վել է հե տա զո տութ յու նը, ինչ պես նաև հե-տա զո տութ յան մաս նա կից նե րին՝ տե ղե կատ վութ յան ստաց-ման գոր ծըն թա ցին օ ժան դա կե լու հա մար:
5
Հա պա վում նե րի ցանկ
ՀԿ Հասարակականկազմակերպություն
ԸԲ
ՊՈԱԿ
Ընտանեկանբռնություն
Պետականոչառևտրայինկազմակերպություն
ԽՀՀ Խնամակալությանևհոգաբարձությանհանձնաժողով
ՀՕՖ Հայօգնությանֆոնդ
ՏԻՄ Տեղականինքնակառավարմանմարմին
ԸԿԵԻՊԲԸնտանիքի,կանանցևերեխաներիիրավունքներիպաշտպանությանբաժին
ՍԾՏԳ ՍոցիալականԾառայությանտարածքայինգործակալություն
ՍԾՏԲ ՍոցիալականԾառայությանտարածքայինբաժին
ՀՍԾՏԿՀամալիրսոցիալականծառայություններիտարածքայինկենտրոն
ՀԿԱՎ Հասարակականկարգիապահովմանվարչություն
ԱԳԲ Անչափահասներիգործերովբաժանմունք
ՀՈԲ Համայնքայինոստիկանությանբաժանմունք
6
ՀԱՄԱՌՈՏԱԳԻՐ
Հետազոտությունն իրականացվել է ‹‹Ըն տա նե կան բռնութ յան շրջանակ նե րում ոս տի կա նութ յան հա մա գոր ծակ ցա յին մո դե լի զար գա ցում›› ծրագրով,որնիրականացվումէ«Սոցիալականարդարություն»ՀԿկողմիցԵԱՀԿերևանյանգրասենյակիաջակցությամբ:Հետազոտություննիրականացվելէ2014թ.ապրիլմայիսամիսներինծրագրիշրջանակներումընտրվածհամայնքներում՝ԵրևանիԱվան,ՆորՆորք,ՔանաքեռԶեյթունվարչականշրջաններումևՎանաձորքաղաքում:Ծրագրինպա տակն էհամայնքումհամագործակցայինմոդելիներդր
մամբզարգացնելոստիկանությանԱնչափահասներիիրավունքներիպաշտպանությանևընտանեկանբռնությանկանխարգելմանվարչությանևանչափահասներիգործերովբաժանմունքներիկարողությունները`նպաստելովընտանեկանբռնությաննվազեցմանը:
Ծրագրիխնդիր ներնեն՝• Բարձրացնել համայնքի իրազեկվածությունըՈստիկանությանԱնչափահասների իրավունքների պաշտպանության և ընտանեկանբռնությանկանխարգելմանվարչությանվերանվանման,ստորաբաժանումներիփիլիսոփայությանևգործառույթներիուղղությամբ,
• Զարգացնելոստիկանությանևհամայնքիպետականուոչպետականկառույցներիմիջևհամագործակցությունը:
Հետազոտությանարդյունքներիամփոփումըթույլէտալիսեզրակացնել,որընտանեկանբռնությանխնդրովաշխատողկառույցներիմիջևհամագործակցությանմիասնականմեխանիզմձևավորվածչէ,սակայնդրաանհրաժեշտությանևկարևորությանգիտակցումըառկաէշահագրգիռբոլորկառույցներիներկայացուցիչներիշրջանում:Բացիառկաիրավիճակիվերլուծությունից՝հետազոտության շրջանակներում ուսումնասիրված կառույցների ներկայացուցիչներըներկայացրելեննաևիրենցպատկերացումները՝ոլորտումհամագործակցայինդաշտըկատարելագործելուվերաբերյալ:Ներկայացվածառաջարկներըհիմնականումներառումենայս հիմնականխնդիրների լուծմաննուղղված իրավականակտի ընդունմանանհրաժեշտությանը և դրա հիմանվրապրակտիկայիձևավորումնուզարգացումը,ինչըհնարավորությունկտահստակեցնելգործողություններըևհամագործակցությանշրջանակները:ԾրագրիարդյունքումնախատեսվումէմշակելևՀՀՈստիկանությանը
ներկայացնելընտանեկանբռնությանարձագանքմանհամայնքայինհամագործակցայինմեխանիզմիտարբերակ:
7
ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
Ընտանեկան բռնության՝ որպես սոցիալական հիմնախնդրի վերլուծությունըենթադրումէխնդրիբարձրաձայնման,հանրայնացմանևիրավական, միջազգային և ներպետական հարթակներում կանոնակարգմանգործընթացներիվերլուծություն:Անշուշտ,խնդիրըառկաէեղելմարդկությանպատմականզարգացմանողջընթացքում,սակայնմինչոչվաղանցյալումխնդիրըդիտարկվել է որպեսանհատականկյանքիմակարդակումտեղիունեցողգործընթաց,առանձինանհատներիու ընտանիքներիպաթոլոգիակամդժբախտություն:Ընտանեկանբռնությանընկալումը`որպեսսոցիալականդեստրուկտիվերևույթի,ձևակերպվելևզարգացումէստացելմարդուիրավունքներիպաշտպանության,կանանցևերեխաներիիրավունքներիպաշտպանությանմեխանիզմներիևգործիքներիզարգացմանհամատեքստում,որպեսնաևքրեականարդարադատությանգործիքներիևմարդուիրավունքներիհամաչափարձագանքումպահանջողերևույթ:Թեևընտանեկանբռնությանեզրույթիիրավականկարգավորումները
տարբերերկրներում կարողենտարբեր լինելև ընդգրկելտարբեր շրջանակներ,այնուամենայնիվ,նշվածհասկացությանառավելընդգրկունուամբողջականսահմանումտրվածէ«Կանանցնկատմամբբռնությանևընտանեկանբռնությանկանխարգելմանևդրադեմպայքարիմասին»ԵվրոպայիԽորհրդիկոնվենցիայում:Ըստնշվածկոնվենցիայի՝Ըն տա նե կան բռնություննշանակումէ«ֆիզիկական,սեռական,հոգեբանականկամտնտեսականբռնությանգործողություններ,որոնքկատարվումենընտանիքիկամընտանեկանմիավորիներսումկամնախկինկամներկաամուսիններիկամզուգընկերներիմիջև,անկախնրանից,թեարդյոքկատարողըբնակվումէկամբնակվելէտուժողիհետնույնբնակարանում»:1 Սկիզբառնելովարևմտյաներկրներումձևավորվածկանանցշարժում
ներից՝ընտանեկանբռնությանդեմպայքարնաստիճանաբարվերածվումէհասարակականևհամակարգայինխնդրի՝ընդգրկելովմարդու,երեխայի, կանանց իրավունքներիպաշտպանության հիմնահարցերը, շոշափելովընտանիքի և ընդհանուր հասարակության հարաբերությունները, արժեքներնուավանդույթները:Թերևսվերջինգործոնիկարևորմամբէ, որմերերկրում, դեռևս Խորհրդային Միության փլուզումից հետո, չի ձևավորվելընտանքի, ընտանեկան հարաբերությունների վերաբերյալ հստակ պատկերացումներ,առավելևսընտանեկանբռնությանփաստնարձանագրելու
1 http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/conventionviolence/convention/Convention%20210%20Armenian.pdf
8
ևվերջինիսդեմորևէկերպպայքարելումիասնականմեխանիզմ:Ավելին,ներկայումսպետականմակարդակումչկանկառույցներ,որոնքայսկամայնկերպպարտավորվածենարձագանքելուընտանեկանբռնությանխնդրին,աջակցությունցուցաբերելուբռնությանզոհերինև/կամվարելպաշտոնականվիճակագրություն:Կատարվածմիշարքուսումնասիրություններվկայումեն,որընտանե
կանբռնությունեզրույթըոչմիանշանակէընկալվումնաևհասարակությանտարբերանդամներիկողմից:Մասնավորապես,հետազոտություններիցմեկիարդյունքներըցույցենտալիս,որհարցմանմասնակիցների38%իկարծիքովմիայն ծեծն ու մարմնականվնասիպատճառումը,այսինքն`ֆիզիկականբռնությանդրսևորումներնենհանդիսանումընտանեկանբռնություն,14.3%իկարծիքովֆիզիկականբռնությանհետմեկտեղ՝ընտանեկանբռնությանտարատեսակէնաևհոգեկանբռնությունը`վախեցնելը,սպառնալիքը,25.7%ըկարծումէ,որ,բացիֆիզիկականևհոգեկանբռնությունը,սեքսուալբռնությունըևսընտանեկանբռնությունէ,18.4%ըֆիզիկական,սեքսուալևհոգեկանբռնությանհետմեկտեղ՝նշելէընտանիքիչափահասանդամներիազատտեղաշարժմանիրավունքիխստիվվերահսկումը,3.3%ըբացիվերըթվարկվածդրսևորումներընշելէընտանիքիչափահասանդամիֆինանսականմիջոցներիխստիվվերահսկումը2:Այսուհանդերձ, ընտանեկան բռնության դեմպայքարի վերաբերյալմի
ջազգայինփորձիուսումնասիրություններըվկայումեն,որմիասնականհամակարգիևհամալիրմեխանիզմներիձևավորմանևկայացմանգործընթացըտեղիէունեցելաստիճանաբար,որիարդյունքումստեղծվելենհամապատասխանկառուցվածքներպետականևհամայնքայինմակարդակներում:Այսառումով,պետքէփաստել,որՀայաստանիՀանրապետությունում
արդենսկսվելէընտանեկանբռնությանդեմպայքարիպետականինստիտուտներիմակարդակովարձագանքողկառույցներիզարգացմանգործընթացը:2013թվականիփետրվարամսինՀՀՈստիկանապետիորոշմամբ,ՀՀ Ոստիկանության Քրեական Հետախուզության Գլխավոր ՎարչությանԱնչափահասներիգործերովբաժինըստացավվարչությանկարգավիճակ՝իրմեջ ընդգրկելով նաև «ընտանեկան բռնություն» եզրույթը: Այսպիսով,նախկին Անչափահասների գործերով բաժինը վերանվանվեց «Անչափահասներիիրավունքներիպաշտպանությանևընտանեկանբռնությանդեմպայքարի» վարչության: Այս հանգամանքը հիմք հանդիսացավ ուսումնա
2 Հետազոտությունն իրականացվել է «Պրոակտիվ հասարակություն» ՀԿի կողմից 2011թ ԵԱՀԿ աջակցությամբ: Հարցմանը մասնակցել են 2695 հոգի 14 տարեկանից բարձր տարիքի Երևանում, Արմավիրում, Լոռի, Շիրակում և Արագածոտնում
9
սիրելու նշված վարչության կարողություններն ու ռեսուրսները՝ ներառյալտարբերվարչականշրջաններումհամապատասխանստորաբաժանումներիգործառույթներնուառանձնահատկությունները:Լինելովբռնությանյուրահատուկտեսակ՝ընտանեկանբռնություներևույ
թըզբաղեցրելէամենատարբերոլորտներիտեսաբանևպրակտիկմասնագետներիմիտքը:Այսխնդրովենզբաղվում իրավաբանները, սոցիալականաշխատողները,հոգեբաններնուքրեաբանները:Այսառումով,ընտանեկանբռնությունըպահանջումէոչմիայնհամակարգայինմոտեցում,այլևտարբերմասնագետներիցկազմվածխմբիկողմիցուշադրությունևհամապատասխանինստիտուցիոնալև բազմամասնագիտականմիջամտություն:Ուստի,խնդիրառաջացավնաևուսումնասիրելմերերկրումընտանեկանբռնությանհարցերիշրջանակումտարբերմարմինների,այդթվումպետականուոչպետականկառույցների,համայնքային,տեղականկառույցներիհամագործակցությանառկայություննուառանձնահատկությունները:Նշված հետազոտությունը նպատակ է հետապնդում ներկայացնել
ծրագրիթիրախհամայնքներումընտանեկանբռնությանհարցերովզբաղվողպետականուոչպետականկառույցներիմիջևհամագործակցությանառկայությանուառանձնահատկություններիառկաիրավիճակը:Վերլուծությունըկարողէաջակցելորոշումկայացնողներինուքաղա
քականությունմշակողներին՝ընտանեկանբնռությանդեմպայքարիառավելարդյունավետմոդելընտրելուևհամակարգայինուհամագործակցվածաշխատանքիրականացնելուհարցում:
10
ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐՆ ՈՒ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ
Հետազոտության նպա տակն է բացահայտել ընտանեկան բռնության(ԸԲ)հարցերիշուրջպիլոտայինհամայնքներումգործողոստիկանությանևպետականուոչպետականկառույցներիմիջևհամագործակցությանառկավիճակըևառանձնահատկությունները:
Հետազոտությաննպատակինուղղվածդրվելենհետևյալխնդիր նե րը՝
• Պարզել ՀՀ Ոստիկանության Անչափահասների իրավունքներիպաշտպանության և ընտանեկան բռնության դեմ պայքարի վարչության վերանվանման և իրականացվող գործառույթների մասինոստիկանությանևհամայնքայինայլպետականևոչպետականկառույցներիներկայացուցիչներիտեղեկացվածությանաստիճանը:
• Պարզելևառանձնացնելպիլոտայինհամայնքներումընտանեկանբռնության հետ առնչվող պետական ու ոչ պետական կազմակերպությունների և նրանց կողմից տրամադրվող մասնագիտացվածծառայություններիառկայություննուառանձնահատկությունները3:
• Պարզել նշված կազմակերպությունների կողմից ընտանեկանբռնության զոհերին և բռնարարներին մատուցվող առանձին ծառայություններիառկայություննուառանձնահատկությունները (սոցիալհոգեբանական,բժշկական,իրավաբանականևայլն):
• ՊարզելԸԲուղղությամբոստիկանությանստորաբաժանումներումևհամայնքներիայլ կազմակերպություններումաշխատողմասնագետներիառկայությունը:
• ՊարզելԸԲշրջանակներումոստիկանությանևթիրախհամայնքներումգործողայլկազմակերպություններիմիջևհամագործակցությանառկայություննուառանձնահատկությունները:
• Պարզել և վեր հանել համագործակցությանը խոչընդոտող առկախնդիրները(իրավական,մասնագիտական,տեխնիկականևայլն):
• ՊարզելԸԲշրջանակումոստիկանությանևայլկազմակերպություններիմիջևհամագործացությանհստակմեխանիզմներիներդրմանևզարգացմանառկահնարավորությունները:
3 Հետազոտությունն առավել ընդգրկուն ներկայացնելու նպատակով, նշված խնդրի շրջանակներում ներառվել են նաև ՀՀ ողջ տարածքում գործունեություն ծավալող մասնագիտացված կազմակերպություններ, որոնց մասին կխոսվի հաջորդիվ:
11
ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Ելնելով հետազոտության առջև դրված նպատակից և խնդիրներիառանձնահատկություններից՝ կիրառվել են տեղեկատվության ստացմանհետևյալմեթոդները՝1.Առկա գրականության, ազգային մակարդակում իրականացված ևհրապարակվածհետազոտություններիուսումնասիրություն
2.Փորձագիտականհարցազրույցներոլորտիքաղաքականությունմշակողներիհետ
3.Խորին հարցազրույցներ ոլորտի մասնագետների հետ, ներառյալհետևյալկառույցներնումարմինները
• ՀՀոստիկանություն, մասնավորապեսԱնչափահասներիգործերովբաժանմունքևհամայնքայինոստիկանություն
• Խնամակալությանևհոգաբարձությանհանձնաժողով
• ՀՀ ԱՍՀՆ աշխատակազմի մարզպետարանի/քաղաքապետարանիԸնտանիքի,կանանցևերեխաներիիրավունքներիպաշտպանությանբաժին
• Համայնքում,ինչպեսնաևՀՀողջտարածքումծառայություններմատուցողշահագրգիռՀԿներ
• Կրթական հաստատություններ (ներառյալմիջին և ավագ դպրոցներ), ինչպես նաև պիլոտային համայնքներում գործող հատուկդպրոցներ
• Զբաղվածությանտարածքայինկենտրոններ
• Սոցիալականծառայությանտարածքայինբաժիններ
• Համալիրսոցիալականծառայություններիտարածքայինկենտրոններ/ինտեգրվածսոցիալականծառայություն/
• Երեխաներիխնամքիևպաշտպանությանգիշերօթիկհաստատություններ(ընտրվելենայնհաստատությունները,որոնքտեղակայվածենթիրախհամայնքներում)
• Ցերեկայինխնամքիկենտրոններ
• Առողջապահականհիմնարկներ
4.Ոլորտըկարգավորողիրավականակտերիուսումնասիրություն
12
ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԲԱՑԱՀԱՅՏՈՒՄՆԵՐ
Հետազոտության շրջանակներում իրականացվել է 60 հարցազրույց՝ներգրավելով ՀՀ ոստիկանության, ոլորտի հասարակական կազմակերպությունների, տեղական ինքնակառավարման մարմինների, թիրախ համայնքներումգործողկրթականևխնամքիհաստատություններիևայլշահագրգիռկառույցներիներկայացուցիչների:Հետազոտության սկզբնական՝ քարտեզագրման փուլում, այնուհետ
նաևդաշտայինաշխատանքներիընթացքումպարզդարձավ,որընտրվածհամայնքներումընտանեկանբռնությանխնդրովզբաղվողպետականհատուկմասնագիտացվածկառույցներ չկան:ԸնտրվածհամայնքներումԸԲխնդրովայսկամայնկերպզբաղվողպետականկառույցներիգործողությունները հաճախ նույնաբովանդակ են՝ իրենց հստակ կանոնակարգերովևգործելաոճով՝իտարբերությունխնդրովզբաղվողոչպետական (հատկապես՝ՀԿ)կառույցների:Ելնելովայսհանգամանքից,մինչյուրաքանչյուրհամայնքին առանձին անդրադառնալը՝ ստորև ներկայացվում է թիրախհամայնքներումընտանեկանբռնությանխնդրովզբաղվողկառույցներիևդրանցառանձնահատկություններիամփոփընդհանուրնկարագիրը:Այսպիսով, խնդիր ունենալով ուսումնասիրել ընտանեկան բռնության
հետառնչվողկազմակերպությունների,կենտրոններիև/կամհաստատություններիառկայությունը,նրանցկողմիցիրականացվողծրագրերիուծառայություններիառանձնահատկությունները`պարզվեց, որՀայաստանումընտանեկանբռնությանևդրադեմպայքարիհարցերովպատասխանատուառանձինպետականկառույցչիգործելմինչ2013թվականը:2013թ.փետրվարամսիցՀՀՈստիկանությանԱնչափահասներիգործերովբաժինըվերակառուցվելևվերանվանվելէ«Անչափահասներիիրավունքներիպաշտպանությանևընտանեկանբռնությանդեմպայքարի»վարչության(այսուհետ՝Վարչություն): Ըստայդմ, ընտանեկան բռնության կանխարգելմամբ,ենթադրվումէ,որպետքէզբաղվիվերոնշյալՎարչությունը:Այսառումով,պետքէփաստել,որ,թեևնշվածՎարչություննայսօրհավաքագրումէընտանեկանբռնությանվերաբերյալտեղեկատվություն,կազմումէորոշակիվիճակագրություն,այնուամենայնիվ,այնմիակկառուցվածքայինմիավորնէ, որփաստացիկատարում է նմանաշխատանքներ (դեռևսբացակայումէոլորտըկարգավորորղիրավականդաշտը,ևՎարչությանտարածքայինբաժանմունքներնանվանականփոփոխությանմինչայժմչենենթարկվել):
13
Մասնագիտականներուժիուսումնասիրություններըփաստեցիննաև,որՎարչությանանվանափոխությանը զուգահեռ (նախորդիվ կամ հաջորդիվ) դեռևս չեն իրականացվել մասնագիտական վերապատրաստումներ,կադրային փոփոխություններ և այլն: Ըստ ստացված տեղեկատվության՝նշված բաժանմունքների անվանափոխումը, այնուհետև գործառութայինփոփոխությունները ենթադրվում է իրականացնել ոլորտը կարգավորողիրավականնորակտիընդունումիցհետո:Իսկմինչայդ,գործողԱնչափահասներիգործերովտեսուչներիգործունեությունըկարգավորվումէՀՀՆերքինԳործերիՆախարարի1996թիթիվ633հրամանիպահանջներով:Վարչության վերանվանումից հետո, գործառույթները որոշակի փո
փոխությունենկրելմիայնՎարչությունում,այնէլոչայնքանընտանեկանբռնությանկանխարգելման,բացահայտմանկամանհրաժեշտմիջամտությանգործողությունների,որքանգրանցվածդեպքերըորպեսընտանեկանբռնություն որակելու իմաստով:Վարչությանտարածքային ստորաբաժանումներն,ընտանեկանբռնությանդեպքերինարձագանքելուտեսակետից,թե՛անվանական,թե՛գործառութայինիմաստովմնացելենանփոփոխ:Ստացվածտեղեկատվությանվերլուծությունըվկայումէ,որվերջիննե
րիսՎարչությանկողմիցտրվելեններքինբանավորհանձնարարականներ՝համապատասխանմատյաններառանձնացնելուևընտանեկանբռնությանդեպքեր գրանցելու ուղղությամբ: Հետազոտությանը մասնակից ոստիկանության անչափահասների գործերով բաժանմունքի ներկայացուցիչներըփաստեցին,որեռամսյակըմեկներկայացնումենհաշվետվությունՎարչությանըընտանեկանբռնությանքանակիվերաբերյալ:Սակայնանհրաժեշտէփաստելևս,որդեպքերը,որոնքորակվումենորպես«ընտանեկանբռնություն»,հստակչափորոշիչներովչենառանձնացվում,ընտանեկանբռնությունորակվածորևէդեպքիհետառանձնահատուկմոտեցմամբաշխատանքներչենիրականացվումևայլն:Այսինքն,ստացվումէ,որմիայնշատընդհանուրկերպովՎարչություն
եններկայացվումվարչականշրջաններումկատարվածդեպքերիվերաբերյալհաղորդագրություններ,որոնցից«խմբավորվումեն»ընտանեկանհարաբերություններումկատարվածբռնությանդեպքերը:Ըստայդվիճակագրության,2013թվականինընտանեկանբռնության
բացահայտվածդեպքերիպատկերըհետևյալնէ.
14
Ընտանեկանբռնությանդեպքերիքանակ 580
Կենակցիկողմից 19
Ամուսնուկողմիցկնոջը 394
Կնոջկողմիցամուսնուն 2
Ծնողիկողմիցերեխային 22
Երեխայիկողմիցծնողին 57
Աղ յու սակ 1. Ըն տա նե կան բռնութ յան դեպ քե րի թի վը, 2013թ. (Աղբ յու րը՝ Վար չութ յուն)
Ընտանեկան բռնության խնդրով աշխատող կազմակերպությունների, կենտրոնների և/կամ հաստատությունների առկայությունը պարզելուխնդրիշրջանակներում,բացահայտվեցմիկարևորփաստևս:ՆերկայումսՀՀՈստիկանության համակարգում, բացի վերը նշվածՎարչությանև իրստորաբաժանումներիաշխատակիցներից,ԸԲխնդրինառնչվումևհաճախառավելակտիվաշխատանքներենիրականացվումնաևՈստիկանությանՀասարակականկարգիապահովմանվարչության(ՀԿԱՎ)ևհամապատասխանբաժանմունքներիհամայնքայինոստիկաններիկողմից:Ավելին,այդաշխատանքներնունենորոշակիհստակկանոնակարգում
ներև իրավականկարգավորումներ4: Տարվաընթացքում երկուևավելիահազանգիառկայությանդեպքում,տվյալընտանիքըվերցվումէհաշվառման ոստիկանության համայնքային ոստիկանների կողմից, գրանցվում էհամապատասխանմատյանումևմեկտարիգտնվումէհամայնքայինոստիկաններիհսկողությանտակ:Որպեսկանոն,մեկտարիահազանգչլինելուդեպքումտվյալընտանիքըհամապատասխանզեկուցագրովհանվումէ հաշվառումից5: Համայնքային ոստիկանըամսվա մեջ նվազագույնը մեկանգամայցելում էընտանիք,փորձումհասկանալխնդիրըևտալորոշակիլուծումներ:Որպեսկանոն,երբնշվածանհաշտընտանիքումկաանչափահաս,գործըզեկուցագրիհիմանվրափոխանցվումէԱնչափահասների4 ՀՀ Կառավարության որոշումը ՀՀ կառավարությանն առընթեր ՀՀ ոստիկանությունում
տեղամասային տեսուչների աշխատանքների կազմակերպման կարգը հաստատելու մասին, կետ 18ի «դ» ենթակետով սահմանված «ընտանեկանկենցաղային հարաբերությունների ոլորտում պարբերաբար և շարունակական բնույթ կրող իրավախախտումներ» եզրույթը դիտարկվում է որպես «անհաշտ ընտանիք»:
5 ՀՀ Ոստիկանապետի 02.12.2011թ. թիվ 3535Ա Հրաման, 10րդ կետի 8րդ ենթակետ
15
գործերովբաժանմունք,որիցհետոաշխատանքներնիրականացնումէայսբաժանմունքը:Թերևս,սրանովէպայմանավորվածնաևայնհանգամանքը,որԱԳԲոստիկաններըընտանեկանբռնությանավելիքիչդեպքերենունենում,քանհամայնքայինոստիկանները:Սակայն,կարևորէնաևայն,որանհաշտընտանիքներիցբոլորդեպքերըչեն,որկարելիէորակելընտանեկանբռնություն:Պարզապեսկարելի էփաստել, որընտանիքումտեղիունեցողբազմաբնույթկենցաղայինխնդիրներին,որիմեջմտնումեննաևընտանեկանբռնությանդեպքերը,արձագանքողմարմինայսօրևսկաոստիկանությանհամակարգում:Այլբան,որիրականացվողաշխատանքներըհամակարգվածևմասնագիտականկանխարգելիչբնույթչենկրում:Համայնքներումգործողպետականկառույցներիցորևէմեկիկանոնադ
րությամբևսամրագրվածչէընտանեկանբռնությանդեպքերինարձագանքելուդրույթներ:ԿարելիէմիայնառանձնացնելհենցընտանեկանբռնությունտերմինիառկայությունըՀՀտարածքայինկառավարմաննախարարի26.12.12թ.N78ԱևՀՀաշխատանքիևսոցիալականհարցերինախարարի24.12.12թ.N124Ա/1համատեղհրամանովհաստատված«Համայնքիսոցիալականկարիքներիգնահատման,դրահիմանվրասոցիալականծրագրերիմշակմանմեթոդականուղեցույց»ում,որըներառվածէինտեգրվածսոցիալականծառայություններիհամակարգիներդրմանփորձնականծրագրիհիմնականիրավականակտերիժողովածուիմեջ6:ԸստայդժողովածուիգործումէնաևԱվանհամայնքիՀՍԾՏկենտրոնը:Կարևորէնաևփաստելայն հանգամանքը, որ, եթե դիտարկենք ընտանեկան բռնությունըորպեսբռնությանտեսակներիցմեկը,ապաՀՀումգործողպետականկառույցներիցսոցիալականծառայությանտարածքայինբաժիններըպետքէաշխատեն նվազագույնը ընտանեկան բռնության զոհերիաջակցությանուղղությամբ:Դաելնումէայնհանգամանքից,որ11.06.2006թՀՀԱշխատանքիևՍոցիալականՀարցերիևՀՀՏարածքայինԿառավարմանՆախարարներիկողմիցհաստատված«Սոցիալականծառայություններիտարածքային գործակալության օրինակելի կանոնադրությունը հաստատելումասին» թիվ 34Ն համատեղ հրամանով ՍԾՏԳի նպատակն է աջակցելհամայնքիկյանքիդժվարինիրավիճակումգտնվողանձանց՝տրամադրելովսոցիալականաջակցություն:Իսկ«Սոցիալականաջակցությանմասին»ՀՀօրենքիմեջբռնությանենթարկվածանձըհամարվումէկյանքիդժվարինիրավիճակումգտնվողանձ,ուստիպետքէստանանույնօրենքումնշվածանհրաժեշտսոցիալականծառայությունները.
6 http://www.mlsa.am/up/ALL%20text%20integrvac.pdf
16
• խորհրդատվականօգնությանտրամադրում
• վերականգնողականօգնությանտրամադրում
• դրամականօգնությանտրամադրում
• բնաիրայինօգնությանտրամադրում
• ժամանակավոր օթևանի տրամադրում. (տրամադրվում է կյանքիդժվարին իրավիճակում հայտնված երեխաներին, անօթևան կամբռնության ենթարկված քաղաքացիներին ժամանակավոր կացարան ապահովելու և նրանց սոցիալական խնդիրների լուծումներգտնելու նպատակով: Ժամանակավոր օթևանը տրամադրվում էմինչեւ60օրտևողությամբ)
• խնամքիկազմակերպում
• իրավաբանականօգնությանտրամադրում:
Սակայնինչպեսարդեննշեցինք,կառույցը,տարբերպատճառներիցելնելով, չի իրականացնումայնգործառույթները, որընախատեսված է կանոնադրությամբ:Հետազոտությանմասնակիցներըորպեսպատճառնշումէինհամապատասխանկադրերիբացակայությունըկամնրանցսակավությունը, օրենքի իրացմանմեխանիզմների բացակայությունը,ֆինանսականռեսուրսներիսակավությունըևայլն:Պետքէփաստելնաև,որսոցիալական պաշտպանության համակարգի արդյունավետությունը բարձրացնելունպատակով՝ՀայաստանիՀանրապետությունըորդեգրելէինտեգրվածսոցիալական ծառայությունների համակարգ ներդնելու ճանապարհը: Այնկնպաստինորորակիծառայություններիտրամադրմանը,հաճախորդիսոցիալականվիճակիվրաներազդելուսկզբունքորեննորմեթոդներիևմեխանիզմների կիրառմանը` հիմքում դնելով իրավիճակիամբողջականվերլուծությանարդյունքումբացահայտվածհաճախորդիկարիքը:Ծառայությանմեջնախատեսվումէներգրավելսոցիալականաշխատողներ (ովքերնաևկլինեն դեպք վարողներ), հոգեբաններ, իրավաբաններ, ովքեր կունենանիրավասություններևպարտավորություններնաևընտանեկանբռնությանդեպքերիհետկապվածաշխատանքներիրականացնելուհամար:Ենթադրվումէ,որներդրվողծառայությունըկունենահետևյալգործառույթներըևկփոխարինիներկայումսգործողՍԾՏԳներիգործունեությանը.
• Գնահատելհաճախորդիսոցիալականկարիքները
• Պաշտպանելհաճախորդիիրավունքներնուօրինականշահերը
• Ստանձնել միջնորդի դեր տարբեր կազմակերպությունների միջև՝
17
ապահովելով նրանց միջև համագործակցությունը և տեղեկատվությանփոխանակումը
• Այլկազմակերպություններիհետմշակելնախականխող,կանխարգելող ծրագրեր` ուղղված համայնքներում բացահայտված ռիսկային գործոնների նվազեցմանը, սոցիալական իրավունքների կոլեկտիվպաշտպանությանմեխանիզմներիձևավորմանխթանմանըևպաշտպանությանը
• Սոցիալական աջակցություն ստանալու համար դիմած քաղաքացունօգնելհայտնաբերելուևօգտագործելուդժվարություններհաղթահարելուիրկարողությունըևայլն:
Այսպիսով,ենթադրվումէ,ործառայություննամբողջապեսներդնելուցհետոՀՀումկներդրվիընտանեկանբռնությանդեպքերինևսհամալիրծառայություններմատուցողպետականկառույց:Իսկ մինչայդ,թիրախհամայնքնեումգործողԽՀՀներըթե՛ իրենցկա
նոնադրությամբ, և թե՛ պրակտիկ գործունեության ընթացքում հիմնականումչենաշխատումընտանեկանբռնությանդեպքերիհետ:ՆշվածխնդրովՀանձնաժողովըորոշակիաշխատանքներէիրականացնում,միայներբԸԲդեպքումներգրավվածէերեխա:Այսդեպքերումևս,որպեսկանոն,Հանձնաժողովըհոգում է երեխայիիրավունքներիպաշտպանության,անվտանգմիջավայրիառկայության,կրթությանիրավունքիցօգտվելու,խնամակալունենալուիրավունքիևերեխայինվերաբերողայլհարցերիպատշաճապահովումը:Նմանատիպիրավիճակումեննաևբոլորդպրոցները:Հիմնականծառայություններըմատուցվումենանչափահասներին՝այդընթացքումշատքիչառնչությունունենալովընտանիքիհետ:Ի տարբերություն պետական կառույցների՝ հասարակական կազմա
կերպություններն, այսառումով, առավել ճկուն են իրենցպրակտիկ գործունեությանմեջ:Իհարկե յուրաքանչյուրհամայնքումգործողՀԿունիիրկանոնադրականնպատակները,հետազոտությանմեջներգրավվածգրեթեբոլորՀԿներըհիմնականումգործունեությունենծավալումերեխայիիրավունքների պաշտպանության ոլորտում, սակայն, իրենց դիմելիս, աշխատանքներիրականացվումեննաևնմանընտանիքիանդամներիհետ:ԵվքանիորավելիտեղյակենայլՀԿներիգործունեությունից,այնդեպքում,երբխնդիրըիրենք չենկարողանում լուծել,իրականացնումենհամապատասխանուղղորդումներ:
18
Այնուամենայնիվ, հետազոտությանը մասնակցած հասարակականկազմակերպություններից մեծամասնությունն, իրենց գործունեության ընթացքումերեխայիհետաշխատելով,առնչությունենունենումևորոշակիաշխատանքներ իրականացնում ընտանեկան բռնության դեպքերում: Այսառումով,բացառաությունենկազմում«ԿանանցՌեսուրսայինԿենտրոն»,«Կանանցիրավունքներիկենտրոն»,«Կանանցաջակցմանկենտրոն»,«Հասարակությունառանցբռնության»ՀԿներըև«Արմենիանլայթհաուս»բարեգործականհիմնադրամը,որոնքաշխատումենանմիջապեսընտանեկանբռնությանխնդիրներիհետ:Կառույցներիկողմիցիրականացվողաշխատանքների,դրանցառանձ
նահատկություններիմասինխոսելիսանհրաժեշտէնաևշեշտադրելոլորտըկանոնակարգողիրավականակտիբացակայությանխնդիրը,որիարդյունքումԸԲխնդիրնընկալվումևվերջինիսուղղությամբաշխատանքներենիրականացվումխիստտարերայնորենուչհամակարգված:Այսառումով,կարելիէփաստել,որաշխատանքներնառավելդժվարենիրականացվումկամչենիրականացվումնաևայնպատճառով,որհետազոտությանըմասնակցած կառույցներում ևս կային տարբեր ընկալումներ և դիրքորոշումներ ընտանեկան բռնություն երևույթի վերաբերյալ: Ընտանեկան բռնությանվերաբերյալտարբերընկալումներունենոստիկանության,ՀԿևՏԻՄներկայացուցիչները:Ոստիկանության ներկայացուցիչները հանդիպում ենբռնության բոլորտարատեսակներին, սակայն իրենց իրավասություններիշրջանակներումևիրենցդիրքորոշումներիցելնելով`հիմնականումաշխատումենմիայնֆիզիկականևսեռականբռնությանդեպքերիհետ,ևդրանքեն հիմնականում համարում ընտանեկան բռնության դեպքեր: Բոլոր այնդեպքերում,երբբռնությունըհոգեբանականկամտնտեսականէ,ավելին,եթեֆիզիկականև/կամսեռականէ,սակայնհանցակազմչիպարունակում,ոստիկանությունըհաշվառումէհամապատասխանմատյանումևիրականացնում «պրոֆիլակտիկ աշխատանքներ»7: Պրոֆիլակտիկ աշխատանքասելով,որպեսկանոն,հասկացվումէպարբերաբարայցերըտվյալընտանիք,զրույցներըընտանիքիանդամներիհետևայլն:Սակայնայդաշխատանքները,ոստիկաններնիրենքորակումենանարդյունավետևանտեղի,որովհետևպրակտիկփորձըվկայումէ,որայսեղանակովգրեթեորևէարդյունքիչենհասնում:
7 Այս եզրույթը (բազմաթիվ տեղերում օգտագործվել է այս գործառույթը) ևս խիստ տարընկալումների տեղիք է տալիս, և հետազոտական խումբն առաջարկում է այն առավել հստակ ամրագրել իրավական ակտերում և պարզբանել համապատասխան մեթոդական ձեռնարկներում և/կամ այլ ծառայողական օգտագործման նյութերում:
19
Դպրոցի ներկայացուցիչները հիմնականում ընտանեկան բռնությունըընկալում են երեխաների տեսանկյունից: Որպես ընտանեկան բռնությունդիտարկում են ծնողների կողմից երեխաներիանտեսման դեպքերը, կամերեխաներինմուրացկանությանդրդելը:Նմանընկալումունեիննաևխնամակալությանհանձնաժողովիներկայացուցիչները:Իտարբերությունպետականկառույցների՝ՀԿներիընկալումներնընտանեկանբռնություներևույթիմասինամբողջությամբայլեն:Այսդեպքումընտանեկանբռնությունհամարվումէբոլորտեսակիբռնիգործողությունները,որոնքտեղիենունենումընտանիքում՝ներառյալնաևտնտեսականևհոգեբանականբռնությունը: Հատկապես հասարակական կառույցների ներկայացուցիչներն անհանգստացած են ընտանեկան բռնության հարցի շուրջ, կարևորում ենբռնությանդեպքերինճիշտարձագանքը,որտեղևստարբերկառույցիներկայացուցիչներտարբերկերպենառաջնորդվում:Մասնավորապես,Ոստիկանությանհամարընտանեկանբռնությանդեպքերինընթացքտալը,այդդեպքերինարձագանքելնընկալվումէորպես«ուրիշիընտանեկանկյանքներխուժելու» փորձ: Ավելին, որպես կանոն, գործին ընթացք է տրվումմիայնայն դեպքում, երբ իրավականառումով, կարող են քրեական կամ,նվազագույնը,վարչականպատասխանատվությանենթարկելբռնարարին:Մնացածայլդեպքերում,հատկապեսուղղորդմանհարցում,Ոստիկանությանաշխատակիցներիպատկերացումներըխիստտարբերեն:ՀԿոլորտիներկայացուցիչների համար, որպես կանոն, ԸԲ դեպքերինարձագանքելըդիտվումէորպեսՄարդուիրավունքներիպաշպանությանգործառույթ,ևայսառումով,նրանքշահագրգռվածենաշխատել,ոչայնքանբռնարարների,որքանզոհերիհետ:ՀԿոլորտիներկայացուցիչներիհամոզմամբ,բռնարարիհետպետքէաշխատենհատկապեսոստիկանությանաշխատակիցները,որոնքպետքէունենանշատլուրջպատրաստվածություն,լծակներ,ընտանեկան բռնության զոհերին բռնարարներից պաշտպանելու հստակմեխանիզմներևայլն:Ըստնրանցկողմիցտրամադրվածտեղեկատվության՝ հենց այս հանգամանքով պետք է առաջինը կարևորվի Վարչությանվերանվանումըևդրանիցբխողիրականփոփոխությունները:Ընդորում,վարչությանվերանվանմանմասինևստարբերկարծիքներունեինհետազոտությանմասնակիցները:Խնդիրունենալովբացահայտելվարչությանվերանվանմանհետկապ
ված կառույցների իրազեկվածության աստիճանը՝ ստացվեցին հետևյալարդյունքները:
20
Վարչության վերանվանման մասին իրազեկվածությունը բավականինթույլէրբոլորհամայնքներում:Ոստիկանությաններկայացուցիչներնառավելիրազեկէինվերանվանումից՝հատկապեսանչափահասներիգործերովբաժանմունքը, սակայն չէին պատկերացնում գործառութային, կադրայինև/կամ այլ փոփոխությունների ընթացքը: Հետազոտությանը մասնակիցմնացածկառույցներիներկայացուցիչների՝ՀԿներ,դպրոցներ,ԽՀՀներևայլն,հիմնականմասըտեղյակչէրՎարչությանվերանվանմանվերաբերյալ:ՎարչությանվերանվանմանմասինառավելտեղյակէինմիայնընտանեկանբռնությանխնդրովզբաղվողՀԿներիներկայացուցիչները,ովքերդրականէինհամարումՎարչությանանվանափոխությունը,սակայնակնկալումէին,որդրանպետքէհետևիիրականփոփոխություններ՝հատկապեսնորմասնագետներ ներգրավելու միջոցով: Այս կառույցների ներկայացուցիչներըգնահատումէինպետությանայսքայլնայնտեսանկյունից,որպետականմակարդակումիրականացվել էդրականքայլ՝թեկուզզուտանվանականառումովկառույցինտալովայդխնդրովզբաղվելուպարտավորվածություն:Հետազոտությանհաջորդկարևորխնդիրնէրբացահայտել,թեինչմաս
նագետներենաշխատումընտանեկանբռնությանհարցերինառնչվողկառույցներում:Պարզվեց,որոստիկանությանհամակարգումաշխատումենմիայնոստիկանմասնագետներ,որոնցմեծմասնունենիրավաբանականկրթությունկամավարտելենՈստիկանությանԿրթահամալիրը:Ոստիկանականհամակարգում,չկանօգնողմասնագետներ,կամայդուղղությամբվերապատրաստվածմասնագետ,ովկունենարգիտելիքներհոգեբանությունից,սոցիալականաշխատանքիցկամայլհարակիցմասնագիտություններից:Ավելին,ոստիկաններիկողմիցորպեսառաջարկնշվումէրայդմասնագետներիհաստիքիավելացումըհամակարգում:Ըստնրանց՝մեկերկուհոգեբանի և/կամ սոցիալական աշխատողի ներկայությունը բավականինկօժանդակեր իրենց աշխատանքին հատկապես անչափահասների հետաշխատելուընթացքում (կոնտակտիհաստատում,հարցազրույցներ,հարցաքննություն,ներազդումևայլն):Պրոֆիլակտիկ աշխատանքներից բացի, Ոստիկանության համակար
գումորևէաջակցող,զարգացնողծառայությունչիտրամադրվումոչբռնարարին,ոչզոհին:Համայնքայինոստիկաններնանհաշտընտանիքներիհետաշխատանքի ընթացքում, անհրաժեշտության դեպքում, բռնություն գործադրողին«պարտավորեցնումեն»այլևսբռնությունչգործադրել՝նրանիցհամապատասխան պարտավորագիր վերցնելով: Թեև ոստիկանությաններկայացուցիչներըփաստումէին,որնշվածպարտավորագրիբովանդա
21
կությունըչկատարելուդեպքումչունենլծակներպատժիչմիջոցներկիրառելուհարցում,սակայնսաևսկարելիէհամարելառկաաշխատանքկամտրամադրվողծառայություն,որըկարելիէհետագայումկանոնակարգելևզարգացնել:Մասնագիտական ծառայությունների առումով, պատկերը մի փոքր
այլ է մնացածպետական և հատկապես հասարակական կառույցներում:Դպրոցները,ԽՀՀները, ՍԾՏԲները,խնամքի և ցերեկային կենտրոններըունենբազմամասնագիտականխմբերևկարողանումենտրամադրելայցելուներին անհրաժեշտ մասնագիտական աջակցություն: Իհարկե, ինչպեսևարդեննշեցինք,ծառայություններնուղղվածչենմիայնընտանեկանբռնությանզոհերինևբռնարարներին,ևմիգուցեհարմարեցվածչեննրանցկարիքներին,սակայնաշխատանքայինխմբերումկանիրավաբաններ,սոցիալականաշխատողներ,հոգեբաններ,ովքերկարողանումենինչոր չափովտրամադրելանհրաժեշտաջակցություն:Հատկապեսհասարակականկազմակերպություններըմասնագիտականևծառայություններիբազմազանությանհարցումառավելունակենևպատրաստված:Այսառումով,հետազոտություննառավելամբողջականներկայացնելունպատակով,մերկողմիցուսումնասիրվելեննաևՀՀողջտարածքովգործողայնկառույցները,որոնքզբաղվումենհենցընտանեկանբռնությանխնդրովևունենհամապատասխանմասնագետներուծառայություններ՝հատկապեսընտանեկանբռնությանզոհերիհամար:Մասնավորապես.
« Հա սա րա կութ յուն ա ռանց բռնութ յան» ՀԿնծառայությունէմատուցումԵրևանումևՀանրապետության5մարզերում՝Շիրակ,Լոռի,Գեղարքունիք,ՍյունիքևՏավուշ:ԿազմակերպությունըմարզայինաշխատակազմունիԱրթիկ,Վանաձոր,ԿապանևԻջևանքաղաքներում:Կազմակերպությունը հիմնադրվել է 2001թին: Հիմնադրման օրվանից
իրականացնումէծրագրեր`ուղղվածհատկապեսմարզերիերիտասարդկանանցշահերիպաշտպանությանը,նրանցիրազեկությանբարձրացմանը,հասարակականակտիվությանխթանմանը, լիդերի հմտություններիզարգացմանը,ինչպեսնաևկինիրավապաշտպաններիինստիտուտիկայացմանը:Կազմակերպություննունիարագարձագանքմանխումբ,որիանդամ
ներնենհամակարգողը,սոցիալականաշխատողը,փաստաբանըև լրագրողը: Կազմակերպությունը հոգեբանականաջակցութան կարիք ունեցողշահառուներինուղղորդումէխնդրովշահագրգիռայլկառույց:Արագարձագանքման խմբի հիմնական նպատակն է կանխարգելել ընտանեկանբռնությունըբացահայտվածդեպքերիլուսաբանմանևհանրայինիրազեկ
22
մանմիջոցով:Բացիայդխումբըաշխատանքներէիրականացնումընտանեկանբռնությանզոհերիհետ:Կազմակերպությունըզբաղվումէհատկապեսընտանեկանբռնության
այն դեպքերով, որոնք պարունակում են հանցակազմ: Նման դեպքերումկազմակերպությունը տրամադրում է անվճար փաստաբանական ծառայությունընտանեկանբռնությանզոհերին:Կազմակերպությանթիրախայինխումբըկանայքեն,կամերեխաները,
որոնցծնողներըմահացելենկամենթարկվելբռնության:Կազմակերպությունըչունիռեսուրսներբռնարարներիհետաշխատե
լուհամար:« Կա նանց ռե սուր սա յին կենտ րոն» (ԿՌԿ) ՀԿն ևս իր գործունեությու
նըծավալումէև՛Երևանում,և՛Հայաստանիմարզերում՝նպատակունենալով բարձրացնել շահառուների իրազեկվածության մակարդակը բռնության,կանանցիրավունքների,ընտանեկանբռնությանևայլթեմաներիշուրջ:Կազմակերպություննառաքելությունունիստեղծելհայկանանցհամարապահովմիջավայր,տրամադրելանհրաժեշտռեսուրսներնրանցանձնականևմասնագիտականզարգացմանհամար,խթանելուապահովելկանանցմասնակցությունըհասարակականկյանքիքաղաքական,տնտեսական,մշակութայինևայլոլորտներում: Իր գործունեության սկզբից մինչ այսօր կազմակերպություննիրականացնումէտարբերծրագրերևմիջոցառումներ,տրամադրումէծառայություններ,որոնքմիտվածենբարձրացնելուհանրայինիրազեկվածությանմակարդակը,ինչպեսնաևնպատակունիակտիվացնելկանանց`կարևորելովնրանցդերըհասարակականկյանքիբոլորոլորտներում:Շահառուներիհամարիրականացվումէմիշարքդասընթացներ,որոնքհիմնականումուղղվածենմարդուիրավունքներիպաշտպանությանը,սեռականդաստիարակությանը,առողջությանպահպանմանհետկապվածգիտելիքներիտրամադրմանը,ինչպեսնաև,ըստանհրաժեշտության,կարողէիրականացվելլեզվիուսուցմանդասընթացներևայլն:2008թվականին«Կանանցռեսուրսայինկենտրոնը»ստեղծելէ«Սեռա
կան բռնության ճգնաժամային կենտրոն» ՀԿն, որը սեռական բռնությանենթարկվածկանանցտրամարդրումէանվճար,կոնֆիդենցիալծառայություններՀՀամբողջտարածաշրջանում:«Սեռականբռնությանճգնաժամային կենտրոն»ՀԿիծառայություններիցեն`թեժգիծ (խորհրդատվությունհեռախոսով),անհատականխորհրդատվություն(անմիջականհանդիպմանպայմաններում),փոխօգնությանխումբսեռականբռնությանենթարկվածկանանցևաղջիկներիհամար,ուղղորդումհամապատասխանանհրաժեշտհաստատություններևայլն:Այսինքնհիմնականումկառույցըզբաղվումէ
23
սեռականբռնությանդեպքերիհետ,ծառայություններէմատուցումսեռականբռնությանզոհերին:Կառույցումաշխատումենհոգեբաններևիրավաբաններ,տրամադրումանվճարհոգեբանականևիրավաբանականխորհրդատվությունիրենցդիմածայցելուներին:Կազմակերպությանշահառուենհանդիսանումկանայք:Որպեսկանոն,կազմակերպությունդիմումենկազմակերպությանթեժգծիմիջոցով:Կազմակերպությունըչունիռեսուրսներբռնարարներիհետաշխատե
լուհամար:« Կա նանց ի րա վունք նե րի կենտ րոն» ՀԿնթերևսամենաառաջինկազ
մակերպություններիցէ,որըզբաղվելէընտանեկանբռնությանխնդրովՀայաստանում:Կազմակեպությունըգործումէ1997թվականիցևիրականացնումէմիշարքծրագրեր՝ուղղվածկանանցևերեխաներիհանդեպԸԲիկանխարգելմանը, ԸԲի հետապնդման մեխանիզմների բարելավմանը,կանանց վերարտադրողական առողջության և իրավունքների պաշտպանությանը,իրազեկվածությանբարձրացմանը,զոհերիպաշտպանությանը,օրենսդրական բարեփոխումներին և այլն: Կազմակերպության շահառուներնենհանդիսանումկանայքևերեխաները:Բռնությանոլորտումկազմակերպությանկողմիցմատուցվողծառայություններնեն.
• Ազգայինթեժգիծ
• ԿանանցաջակցմանևԽորհրդատվականկենտրոն(Ճգնաժամայնիկենտրոն):
1997թ.ից կազմակերպությունն իրականացնում է վստահության հեռախոսային անվճար ծառայություն, որի նպատակներն են բացահայտելԸԲդեպքերը,տրամադրելանվճար սոցիալական, հոգեբանականև իրավաբանականխորհրդատվությունԸԲիցտուժածկանանցևերեխաներին:Ազգայինթեժգիծզանգահարելուդեպքումկենտրոնիհոգեբաններըհեռախոսովիրականացնումեննախնականխորհրդատվություն:Բոլորայնդեպքերում,երբպարզվումէ,որկաանհրաժեշտիրավաբանականաջակցության կարիք,խորհրդատվությունը շարունակում է կենտրոնի իրավաբանը:Այնդեպքերում,երբպարզվումէ,որհեռախոսայինխորհրդատվությունըչիկարողապահովելխնդրիվերջնականլուծում,կինըայցելումէճգնաժամայինկենտրոն:Կենտրոնիաշխատանքներիմեջներառվածենիրավաբան,սոցիալականաշխատող,հոգեբաններևփաստաբանմասնագետներ:ԸԲիցտուժածկանանցևնրանցերեխաներինԿանանցաջակցմանևխորհրդատվականկենտրոնումմատուցվումեն.
24
• Անվճարանհատականհոգեբանականխորհրդատվություն
• Անվճար իրավաբանականխորհրդատվություն: Անհրաժեշտությանդեպքում կենտրոնի իրավաբանփաստաբանները դատական ատյաններումկարողեններկայացնել կանանցիրավունքներնուօրինական շահերը: Բացիայդ, ԸԲիցտուժածայն կանանցև նրանցերեխաներին,ումկյանքինևառողջությանըվտանգէսպառնացել,տրամադրվելէժամանակավորապաստարան,սակայնֆինանսականխնդիրներիպատճառովներկայումսայդծրագիրըչիգործում:Այսկազմակերպությունըևսչունիռեսուրսներբռնարարիհետաշխատելուհամար:
Թու ֆենկ յան բա րե գոր ծա կան հիմ նադ րա մի « Կա նանց ա ջակց ման կենտ րոն» ՀԿ: Կազմակերպությունը թերևս ներկայումս ՀՀում գործողմիակկազմակերպություննէ,որըփորձումէմատուցելհամապարփակևամբողջականծառայությունընտանեկանբռնությանենթարկվածկանանցևնրանցերեխաներին:Կազմակերպություննունիվստահությանթեժգիծ,ապաստարանիծառայություն,հոգեբանական,իրավականևսոցիալականխորհրդատվության ծառայություն: Բոլոր ծառայություններն անվճար են:Հատկապեսպետքէառանձնացնելապաստարանիծառայությունը,որտեղանվճարաջակցություն կարող են ստանալ բռնության ենթարկված բոլորկանայք: Ապաստարանից կախվածությունը բացառելու նպատակով, կանայք ապաստարանի ծառայությունից կարող են օգտվել առավելագույնըերկուամիստևողությամբ(որոշբացառություններով):Կազմակերոպությունն իրականացնում է շահառուների զարգացմանն
ուղղված կրթական տարբեր թրեյնինգներ, վերականգնողական աշխատանքներ, որի նպատակն է այցելուներին զինել ռեսուրսներով, որպեսզիապագայումինքնուրույնկարողանանլուծելիրենցխնդիրը:Կազմակերպությունումաշխատումենմասնագիտացվածսոցիալական
աշխատողներներ,հոգեբաններևիրավաբան:Այսկազմակերպությունը,ևսորևէռեսուրս չունիբռնարարիհետաշ
խատելուհամար:«Ար մե նիան լայթ հաուս» բա րե գոր ծա կան հիմ նադ րա մը սկսել է իր
գործունեությունը1996թ.ևգործումէՀՀևԼՂՀողջտարածքում:Հիմնականումմեծուշադրությունէդարձվումսահմանամերձգյուղերումտարածվածընտանեկանբռնությանդեպքերին:Հիմնադրամնունի«Մայրատուն»ապաստան,որըմինչև2տարիժամկետովտրամադրումէծառայություն
25
ներհղիկամիրենցմոտմինչևերեքտարեկաներեխաունեցողանտունկանանց:Նշվածպայմաններինչհամապատասխանողևընտանեկանբռնությանզոհդարձածկանանցանմիջապեսուղղորդումէայլկառույց:Կազմակերպությունը բռնության ենթարկված կանանց տրամադրում է անվճարմասնագիտական հմտությունների դասընթացներ՝ համակարգչային, կարուձև,խոհարարության,մատնահարդարմանևվարսահարդարման:Նմանհմտություններուսուցանելըունիբռնությանենթարկվածկանանցինքնուրույնդարձնելուևհետագայումզբաղվածությանապահովմաննպատակ:Ապաստարանի շահառու կանայքկարողենօգտվել նաևմի շարքառողջապահական ծառայություններից՝ մասնավորապես գինեկոլոգիական ևատամնաբուժական:Կառույցումաշխատումենհոգեբաններ,սոցիալականաշխատող,ման
կավարժ,ատամնաբույժ,գինեկոլոգմասնագետներ:Կառույցըևսչիաշխատումբռնարարներիհետ:Թվարկված կառույցները հատակապես ծառայություններ են մատու
ցումընտանեկանբռնությանզոհհանդիսացողկանանցևնրանցերեխաներին,ևգործումենհիմնականումաբողջՀՀտարածքով:Այսկառույցներնունենամբողջականպատկերացումընտանեկանբռնությանվերաբերյալև,ելնելովմիջազգայինստանդարտներից,փորձումեններդնելԸԲդեպքերինարձագանքելուհնարավորինսհամապարփակծառայություններ:Անդրադառնալով հետազոտությանհաջորդ, գլխավորխնդրին՝այն է՝
պարզել,թեինչպիսիհամագործակցությունէառկաոստիկանությանևթիրախհամայանքումգործողայլշահագրգիռօղակներիմիջև,կարելիէփաստել,որորևէհամայնքումընտանեկանբռնությանդեպքերիհետաշխատելուհամագործակցությանհստակմեխանիզմառկաչէ:Համագործակցությունըցանկացածկառույցիմիջևհիմնականումկրումէտարերային,բնույթ՝շատանգամներպայմանավորվածմիայնանձնականկապերով:Ոստիկանությանևայլկառույցներիմիջևհամագործակցությունըհամեմատաբարարդյունավետ տեղի է ունենում՝ կապված անչափահասների խնդիրներիհետ:Այսերևույթըկարողէպայմանավորվածլինելնաևայնհանգամանքով,որտարբերմիաջազգայինևազգայինկառույցներիկողմիցպետականուոչպետականկառույցներիհամարկազմակերպվելեներեխայիպաշտպանությանուղղությամբամենատարբերթրեյնինգներուդասընթացներ,ևՀայաստանումերեխաներիիրավունքներիպաշտպանությանհամակարգըկարելիէառավելկայացածհամարել:Համայնքումգործողպետականկառույցները`ԽՀՀ,ՍԾՏԲ,դպրոց,խնամքիհաստատություն,ցերեկայինկենտ
26
րոնևայլն,տեղեկացվածենայլկառույցներիցայնքանով,որքանովերբևէառնչությունենունեցելմիմյանցհետ:ՊետականկառույցներըհատկապեսծանոթենևորոշակիհամագործակցումենայնՀԿներիհետ,որոնքինչործրագիրենիրականացրելտվյալկառույցիհետ,այնէլոչընտանեկանբռնությանշրջանակներում:ՀիմնականումԽՀՀներկայացուցիչներըհամագործակցումեներեխայիիրավունքներիպաշտպանությամբզբաղվողՀԿներիհետ,բայց,որպեսկանոն,կարելիէփաստել,որնախաձեռնողը,դիմողկողմըՀԿնէ:ԽՀՀներիևայլկառույցներիմիջևառկահամագործակցույթունըպայմանավորողգործոնէնաևայն,որհանձնաժողովներիմեջներառված են համայնքներում գործողտարբերպետականև ոչպետականկառույցներիցներկայացուցիչներ:ԸնտրվածբոլորհամայնքներիԽՀՀներիկազմում ներգրավված էին ոստիկանության անչափահասների գործերովբաժանմունքիտեսուչներ,համայնքումգործողՀԿներիներկայացուցիչներ:Պետքէայսուհանդերձփաստելնաև,որբոլորհամայնքներումանչափահասներիգործերովբաժանմունքիներկայացուցիչներնառավելիրազեկենհամայնքումգործողՀԿներիևառկառեսուրսներիվերաբերյալ:Դապայմանավորվածէնրանով,որ,զուտընթացակարգերիցելնելով,
անչափահասներիդեպքումոստիկանությունըպարտադիրդիմումէպետական կառույցներից հատկապեսԽՀՀին, որի կազմում հիմնականում կաննաև հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ և այդպիսովստացվումէտեղեկացվածությունընաևայլկառույցներիմասին:Այսինքն,կարելիէներկայացնել,որ,այսդեպքում,համագործակցությանարդյունավետությունըկախվածէնաևԽՀՀիակտիվևարդյունավետաշխատանքից:Այնհամայնքներում,որտեղԽՀՀնայդքանէլակտիվչիգործում(ըստոստիկանների),և՛ոստիկանների,և՛մյուսկառույցներիներկայացուցիչներիհամարդժվարություններենառաջանումընտանեկանբռնությանդեպքիհետաշխատելիս:Համայնքայինոստիկաներիտեղեկացվածությանաստիճաննառավելցածրէառհասարակայլկառույցներիգործունեությանվերաբերյալ:Համայնքայինոստիկաններըհաճախունենայնպատկերացումը,որ,եթեիրենքչենկարողանումլուծելխնդիրը,ապաորևէայլկառույցդժվարությամբկկարողանադաանել:Ոստիկանությանհամայնքայինբաժիններըգրեթեերբևէ,իսկանչափահասներիգործերով բաժանմունքներըհազվադեպենուղղորդումտուժողինդեպիմասնագիտացվածՀԿ,ինչնառաջինհերթինիրազեկվածությանպակասիհետևանքէ:Համագործակցությանպակասիկամբացակայությանհաջորդպատճառըկարողէլինելնաևփոխադարձվստահությանպակասը (ինչընաևբխումէիրազեկվա
27
ծությանպակասից)Ոստիկանությանևայլ կառույցների (հատկապեսՀԿսեկտորի)միջև:ՀԿներըցանկանումեն,որպեսզի,հարկեղածդեպքում,ոստիկանությունըդիմիիրենցկառույցին՝կոնկրետհարցերովմասնագիտականաջակցությունցուցաբերելուուղղությամբ:Սակայն,Ոստիկանությունըհաճախզերծէմնումուղղորդմանայսհնարավորությունից,որիհիմքերիցմեկըհենցիրազեկվածությանպակասնէ:Այսառումով,սակայն,պետքէփաստել, որանվստահության համար իրազեկվածությանպակասը միակխնդիրը չէ:Ոստիկանությունը հաճախ չի դիմում ուղղորդմանգործառույթին՝վստահչլինելովտվյալՀԿիկողմիցիրականացվողաշխատանքներիարդյունավետությանըևհատկապեսշարունակականությանը:ՎերջինսվերաբերվումէՀԿներիպարտավորություններիևլիազորություններիշրջանակին,օրենքովսահմանվածպատասխանատվությանբացակայությանըևոստիկանությանկողմիցուղղորդվածդեպքիհետաշխատանքի«կամայականությանը»՝ ելնելով իր կանոնադրական նպատակներից, շահառուներիառանձնահատուկխմբից,տվյալպահինմասնագետներիառկայությունիցևՀԿոլորտինառնչվողայլհանգամանքներից8:Ոստիկանության անչափահասների գործերով բաժանմունքի տեսուչ
ներըմշտապեսհամագործակցումենդպրոցներիհետ,պարբերաբարայցելումեն,զրուցումաշակերտներիհետ:Այսաշխատանքըևս,ըստոստիկանությանտեղեկատվության,կրումէպրոֆիլակտիկբնույթ՝հավանականիրավախախտվարքըկանխարգելելու,տարբերվնասակարսովորություններիցետպահելուառումով:Ինչպեստեսնումենք,այստեղևսխոսքըմիայնանչափահասիկողմիցորևէիրավախախտումկատարելուկանխարգելմանմասինէ,այլոչընտանեկանբռնությանառհասարակ:Ոստիկանության կողմից համագործակցության տեսակետից անհրա
ժեշտէդիտարկելնաևառողջապահականմարմիններիդերակատարումնու ներգրավվածությունը: Ստացված տեղեկատվությունը վկայում է, որընտանեկան բռնության դեպքեր հաճախ կատարվում են հոգեկանխանգարումկամտարբերկախվածություններ (ալկոհոլ,թմրամիջոց,հոգեմետնյութերևայլն)ունեցողանձանցկողմից:Այսառումով,ոստիկանությունըհաճախխնդիրէտեսնումհոգեբուժականևնարկոլոգիականկենտրոններիհետհամագործակցության շրջանակում:Պրակտիկորեն ստացվում էայնպես,որբռնարարիհոգեկանխանգարման,ոչադեկվատվարքի,պարբե
8 Խոսքը վերաբերվում է նաև ՀԿի ֆինանսավորմանը, թե արդյոք տվյալ ՀԿն տվյալ պահին կկարողանա կամ կցանկանա իր այլ ծրագրերի իրականացման ընթացքում իր մասնագետների ռեսուրսը ներդնել ոստիկանության կողմից ուղղորդված ԸԲ դեպքի հետ աշխատելու վրա:
28
րաբարալկոհոլիազդեցությանտակգտնվելու վերաբերյալ հարևաններիև/կամընտանիքիանդամներիկողմիցբազմաթիվբողոքներիարդյունքումՈստիկանությունըդիմումէառողջապահականհամապատասխանկառույցի՝նշվածբռնարարինհոգեբուժականհետազոտմանևբժշկականօգնություն տրամադրելու խնդրանքով: Սակայն, շտապ օգնության հոգեբուժականբրիգադըկամ72ժամվաընթացքումհոգեբուժականհանձնաժողովըպարզումէ,որհիվանդիմոտբացակայումենհոգեբուժականստացիոնարհոսպիտալացմանցուցումները,հերթապահբժիշկըսահմանվածկարգով,մերժումէհիվանդինհոգեբուժականհաստատությունընդունելը9:Այսպարագայում,բռնարարը,վերադառնումէընտանիքևբռնություններիշղթաննորիցշարունակվումէ:10 Հոգեկանխանգարումներովտառապողանձինքհոսպիտալացվումեն
միայնպոլիկլինիկաներիևդիսպանսերներիհոգեբույժներիուղեգրով,իսկշտապօգնությանհոգեբուժականբրիգադներիկամհարազատներիկողմիցբերված`անհետաձգելիհոսպիտալացմանենթակաանձանց`տվյալհոգեբուժականհաստատությանհերթապահբժշկիուղեգրով11:Բուժումնիրականացվումէպետպատվերիշրջանակներումևտևումէ24օր,իսկկրկնվելու դեպքում` 36օր: Բոլորայնդեպքերում, երբ կառույցում նորհիվանդընդունելուհամարտեղևպայմաններչկան,այնուամենայնիվհիվանդնուղղորդվումէայլհոգեբուժականկենտրոնևոչմիպարագայումանհրաժեշտբուժումիցչիզրկվում:Բռնարարի մոտ հոգեկան խանգարման առկայությունը հաստատվե
լուդեպքում, երբվերջինս վտանգէներկայացնումիրկամայլանձանցհամար,սակայնինքըկամիրօրինականներկայացուցիչըհրաժարվում էբժշկական օգնությունից, տվյալ հոգեբուժական կենտրոնի տնօրենը 72ժամվաընթացքում,դիմումէդատարան`անձինհոգեբուժականհիվանդանոցայինհարկադիրբուժմանենթարկելուհամար12:Հոգեբուժական կենտրոնի ներկայացուցիչները ոստիկանության հետ
համագործակցությանհետկապվածորևէխնդրիմասին չնշեցին:Ներկայացվեց, որոստիկանությանհետտարբերհարցերիկարգավորմաննպա
9 Արտահիվանդանոցային և հիվանդանոցային հոգեբուժական բժշկական օգնության տրամադրման կարգը հաստատելու մասին N 350 կառավարության որոշում
10 Այս դեպքում ևս, պետք է փաստել, որ խոսքը գնում է հատկապես սպառնալիքների կամ այնպիսի վնասվածքներ հասցնելու մասին, որոնք հանցակազմ չեն պարունակում, և ոստիկանությունն, իրենց իսկ խոսքերով, անզոր է:
11 Արտահիվանդանոցային և հիվանդանոցային հոգեբուժական բժշկական օգնության տրամադրման կարգը հաստատելու մասին N 350 կառավարության որոշում
12 ՀՀ օրենք հոգեբուժական օգնության մասին
29
տակովհամագործակցությանառիթներբազմիցսլինումեն:Սակավաթիվեն ընտանեկան բռնության դեպքերը, որոնքառնչվում են հոգեբուժականկենտրոնիհետ.հազվադեպլինումենդեպքեր,երբհիվանդիմարմնիվրակապտուկներ,հարվածներիհետևանքներեննկատվումևանհապաղայդմասինտեղեկացվումէոստիկանություն,սակայնբժիշկնայլևսհետևողականչիլինումայդհարցիհետկապված:Ոստիկանների կողմից նշվում էր, որ ընտանեկան բռնության մասին
ահազանգ ստանալուց և դեպքի վայր ժամանելուց հետո հաճախպարզվումէ,որբռնությունըգործադրվելէալկոհոլիազդեցությանտակ:Սակայնիրավականառումովոստիկանը չունիորևէհիմքանձինհարկադիրբուժմանուղարկելուհամար:Բուժումնիրականացնելուհամարհիմքէհանդիսանումմիայնհիվանդի
ներկայացրածդիմումը:Նարկոլոգիականկլինիկայումհարկադիրբուժումկարող է իրականացվել միայնդատարանիհամապատասխանորոշմամբ,այնդեպքերում,երբանձիկողմիցիրականացվածգործողություններըպարունակում են հանցագործության հատկանիշներ:Այլպարագայում, նմանգործողությունըկարողէդիտվելմարդուիրավունքներիկոպիտխախտում:Մինչդեռանձը,որինկատմամբկանբավարարհիմքերկասկածելու,որ
կախվածությունունիթմրամիջոցներից,գտնվումէթմրանյութիազդեցությանտակուղարկվումէպարտադիրբժշկականհետազոտման:Անհետաձգելի(պարտադիր,հարկադիր)բժշկականօգնությունըցուցա
բերվումէդրակարիքնունեցողայնհիվանդին,ովիվիճակիչէ,թեկուզժամանակավորապես,առանցբժշկականմիջամտությանհաղթահարելթմրամիջոցներևհոգեմետնյութերօգտագործելուֆիզիոլոգիական,հոգեբանականկախվածությունը:Ցանկացածդեպքում,երբանձըոչիրկամքովուղարկվումէնարկոլո
գիականհետազոտման,նրանկատմամբնշանակվումէվարչականտուգանք:Այսպիսով,առաջքաշվածհարցերի շուրջ ոստիկանների և նարկոլո
գիականուհոգեբուժականկենտրոններիմոտեցումներըտարբերեն:Երբընտանիքումկաբռնությունևբռնարարըունիկախվածությունկամհոգեկանխանգարում,այսհարցերիլուծումըոստիկաններըհիմնականումտեսնումենպարտադիրմիջոցներիկիրառմանմեջ,սակայննարկոլոգիականևհոգեբուժականկենտրոններըևսոչբոլորդեպքերումունենիրավասություններանձինպարտադիրհետազոտմանկամբուժմանուղարկելու:Առողջապահական այլ հաստատություններ՝ պոլիկլինիկաներ, հիվան
դանոցներ և ոստիկանություն համագործակցությունը սահմանափակվում
30
էմիայնբժիշկներիկողմիցդեպքերիմասինոստիկանությունտեղեկությունտալով:ԸնդորումդեպքերըորևէանգամչենդիտարկվումԸԲառողջապահականհաստատություններում,այլընթացակարգերիհամաձայն,ոստիկանությունհաղորդումենուղարկումամենատարբերխնդրովհիվանդանոցտեղափոխվածանձիմասին:Այսդեպքումոստիկանությունըուսումնասիրումէդեպքըհացագործությանբացահայտմանտեսանկյունիցմիայնևիրականացնում համապատասխան գործողություններ՝ հանցագործության բացահայտում,գործիկարճումհանցակազմչպարունակելուպատճառովևայլն:Այլկառույցներիմիջևհամագործակցությաննանդրադառնալով՝կարող
ենքնշել,որ,չնայածիրազեկվածությանփոքրինչնվազաստիճանին(հատկապեսնեղմասնագիտականգործառույթներիվերաբերյալ)այնուամենայնիվ, արդյունավետ համագործակցություն է իրականացվում հատկապեսհասարակական կազմակերպությունների միջև՝ ներառյալ շահառուներիուղղորդումներ:Ընդհանրացնելով ընտանեկան բռնության խնդրի հետ առնչվող կա
ռույցներիառկայությունը, վերջիններիս կողմիցտրամադրվող ծառայություններիևհամագործակցությանառանձնահատկություններըԸԲդեպքերիհայտնաբերման,կանխարգելմանևմիջամտությանփուլերում՝կարելիէփաստել,որանմիջապեսԸԲխնդրովգրեթեոչմիպետականկամոչպետականկառույցչիզբաղվումև/կամօրենսդրորենչունինմանգործառույթ:Նշվածխնդրով(այնէլ,հատկապեսկանանցկամզոհերիաջակցությանծրագրերով)զբաղվումենմիքանիՀԿներ,որոնքոչմիայնևոչայնքանմիտվածենդեպքերիհայտնաբերմանը,որքանհենցմիջամտությանը:Ավելին,որպեսկանոն,հենցզոհերնենզանգահարումտվյալկառույցներիթեժգծերին,երբարդենանհրաժեշտէլինումլքելընտանիքըևապաստանգտնել:Այսպիսով, ԸԲ դեպքերի հիմնական հայտնաբերող մարմինը կրկին
մնումէոստիկանությունը,որնէլնշումէ,որիրավականսահմանափակումների պատճառով միշտ չէ, որ կարողանում է բացայտել բռնությունը13 ևհիմնականումկարողանումէդեպքինընթացքտալայնժամանակ,երբկաորևէկողմիցահազանգ,դիմումբողոք:Դպրոցը որպես ընտանեկան բռնության դեպքերի հայտնաբերման
կառույցկայացածչէ՝ չնայածկանմասնակիդեպքեր,երբդպրոցիաշխա
13 Խոսքը գնում է տուն, ընտանիք մուտք գործելու խնդրի մասին, երբ բռնության վերաբերյալ տեղեկատվություն ունենալու դեպքում անգամ, տան անդմաները կարող են թույլ չտալ ոստիկանին մուտք գործել իրենց բնակարան՝ առանց համապատասխան փաստաթղթի առկայության:
31
տակազմն է հայտնաբերել երեխայի նկատմամբ ընտանիքում կիրառվողբռնությանդեպքըևդիմելոստիկանություն:Բոլորհամայնքներում,որպեսկանոն,գործողպետականևոչպետա
կան կառույցներն ընտանեկան բռնության ուղղությամբաշխատանքներնիրականացնումենարդենմիջամտությանփուլում:Միջամտություննարագևառավելարդյունավետիրականացվումէ,երբընտանեկանբռնությանզոհը կամականատեսը երեխան է: Այս դեպքում, ներգրավվում են երեխաների իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող կառույցները՝ հատկապեսԽՀՀ,ԸԿԵԻՊԲևՀԿներ:Ընտանեկանբռնությանզոհհանդիսացողկանանցդեպքումխնդրով զբաղվում են վերըառանձնացվածև ՀանրապետությանողջտարածքովգործողՀԿները,իսկբռնությանենթարկվածտղամարդկանցևտարեցներիդեպքումծառայություններընվազենկամբացակայումեն:ՍԾՏԲկառույցներըմիջամտությանփուլումմիայնզբաղվումենայնդեպքերիհետ,երբկաընտանեկաննպաստտրամադրելուանհրաժեշտություն,սակայնպետքէնշելնաևայնհանգամանքը,որընտանեկանբռնությանզոհլինելուփաստըդեռևսչինշանակում,որմարդըիրավունքունիստանալդրամականաջակցությունպետությունից:Այսպիսով կարելի է եզրակացնել, որ համագործակցության ընդհա
նուր, միասնական մեխանիզմ ընտանեկան բռնության դեմ պայքարում,բացակայում է: Մեխանիզմի ներդրմանը և կառույցի ներկայացուցիչներիհամախմբվածաշխատանքինհատկապեսկարողէնպաստելիրավականդաշտիկատարելագործումը,իրազեկվածությանբարձրացումը,աշխատակիցների մասնագիտացումներն ու վերապատարստումները, ինչպես նաևհստակմոդելիընտրություննուդրափորձարկումը:Արդյունքումկներդրվենհատկապեսմերհանրապետությանհամարգործունմեխանիզմներընտանեկանբռնությանխնդրինարձագանքելուուղղությամբ:
32
ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆՆ ԸՍՏ ՊԻԼՈՏԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐԻ
ԱՎԱՆ, ՆՈՐ ՆՈՐՔ ՀԱՄԱՅՆՔ
Հետազոտության ընթացքում նախապես իրականացված քարտեզագրմանհամաձայն՝Ավան,համայնքումընտրվելենհետևյալկառույցները՝տես՝Դիագրամա1:Ընտրվելենհամայնքայինպետականևոչպետականկառույցիներկայացուցիչներիցայնմասնագետներն,ովքերունեննվազագույնըմեկտարվաաշխատանքայինփորձևընտանեկանբռնությանդեպքերիհետտվյալկառույցումառավելհաճախենառնչվում:ՈստիկանությանհամակարգիցընտրվելենԱնչափահասներիգործերովբաժանմունքիբոլորևհամայքայինոստիկանությանբաժանմունքի34ներկայացուցիչներ:Մինչբունվերլուծությաննանդրադառնալն,անհրաժեշտէհաշվիառ
նել,որՈստիկանությանտեսանկյունիցԱվան,համայնքներըներկայացվումեն,որպեսմեկհամայնք:Վարչականշրջանումգործումէոստիկանությանմեկտարածքայինստորաբաժանում,որըսպասարկումէԱվանևՆորՆորքվարչականշրջանները:Հետազոտությանընթացքումընտրվածմնացածբոլորկառույցներըհետազոտվելևվերլուծվելենըստառանձինհամայնքների՝ԱվանևՆորՆորք:ԱվանևՆորՆորքհամայնքնառանձնահատուկէվերլուծությանայդ
տեսակետից:Անդրադառնանքստացվածտեղեկատվությանը՝ըստնախապեսմշակ
վածգործիքի14:Հետազոտության մասնակիցների աշխատանքային փորձառությունը
բավականինմեծէր,ինչըհնարավորությունէրտալիսառավելշատտեղեկատվություն ստանալառկախնդիրների մասին, սակայն, միաժամանակ,դժվարեցնումէրառանձնացնելբունընտանեկանբռնությանըվերաբերողաշխատանքներիհատվածը:Համայնքներումընտանեկանբռնությանհարցերինխիստփոքրաթիվկառույցներենառնչվում,այնէլչհամակարգվածուշատտարերային:Այդկառույցներնիրենքենորակումդեպքըորպեսընտանեկանբռնություն,իրենքենընտրումայդդեպքիհետաշխատելումեթոդաբանություննուուղղությունը՝հաճախնաևկամայականչափորոշիչներով:14 Տես հավելվածներ 2,3
33
Դիա
գրա
մ 1.
Ավա
ն և
Նոր
Նոր
քում
առկ
ա և
հետ
ազո
տվա
ծ կա
ռույց
ները
34
Ընդհանուրառմամբ,ԱվանևՆորՆորքհամայնքներումընտրվածոստիկանությաններկայացուցիչներիհետիրականացվածհարցազրույցներիցկարելիեզրակացնել,որ,նրանցիցշատերնիրենցոստիկանականգործունեությանընթացքում,թերևս,առնչվելենընտանեկանբռնությանդեպքերիևխնդրահարույց ռիսկային ընտանիքների, սակայն եզրույթի իրավականսահմանման և համապատասխան լիազորությունների բացակայությանպատճառով, իրենց նախկինփորձը չեն նույնացնում, որպես ընտանեկանբռնությանհետաշխատանք:
«Մենք չգիտենք, ինչը համարենք ընտանեկանբռնություն:Որևէտեղ
չկաընտանեկանբռնությունեզրույթիսահմանումը,որիցելնելովկարողենք
ասել,որայդդեպքըընտանեկանբռնությունէևանհրաժեշտէյուրահատուկ
մոտեցումկիրառելդեպքիհետաշխատելիս:Եթեմերպատկերացումներով
առաջնորդվենք,գուցեՀՀ-ումհնարավորչիգտնելորևէընտանիք որտեղըն-
տանեկանբռնությունչլինի»:
Ոստիկանությաններկայացուցիչ
Համայնքի կառույցների ներկայացուցիչներից բոլորն ընտանեկանբռնություն երևույթը նման կերպ անվանելու իրենց դիրքորոշումներն ուպատկերացումներն ունեն, և շատ հարաբերական կարելի է վերաբերվելԸԲդեպքերինվազքանակայինտվյալներին:Տարբերկառույցներիներկայացուցիչներմիևնույնդեպքըկարողենհամարելընտանեկանբռնությունիսկմյուսները՝ ոչ: Այսինքն,առկաէընտանեկանբռնություննընկալելու,սահմանելուևճանաչելու (իդենտիֆիկացնելու) դիրքորոշումներիբազմազանություն:Փորձենքանդրադառնալհետազոտությանըմասնակցածկառույցներիընկալումներինուդիրքորոշումներինառանձինառանձին:
1. Ըն տա նե կան բռնութ յան ըն կա լում նե րը և դիր քո րո շում նե րը
Ընտանեկանբռնություներևույթիմասինհետազոտությանըմասնակցածհամայնքիկառույցներնունեինշատտարբերկարծիքներուպատկերացումներ:Դպրոցիներկայացուցիչներիկողմիցընտանեկանբռնությունըներկա
յացվումէհիմնականումերեխայիիրավունքներիոտնահարմանտեսանկյունից՝բնութագրվելովորպեսընտանիքումառկա«անառողջմթնոլորտ»,ծնողներիմիջևփոխըմբռնմանբացակայությունկամ«ցածրմակարդակ»,ծնողներիկողմիցերեխաներիկամքինհակառակտարբերգործողություն
35
ներիիրականացում,ծնողներիկողմիցերեխաներիանտեսումևայլն:Երեխայիիրավունքիպաշտպանությանտեսանկյունիցէինդիտարկումընտանեկանբռնություն երևույթընաևԽՀՀներկայացուցիչները:Այսդեպքում,որպեսընտանեկանբռնություն,հատկապեսառանձնացվումեն,երեխայիդաստիարակությունիցխուսափելու,երեխայինանտեսելու,երեխայիկյանքինևառողջությանըվնասհասցնելուդեպքերը:Ավանհամայնքումգործող համալիր սոցիալականծառայությանտա
րածքային կենտրոնի ներկայացուցիչներն ընտանեկան բռնություն համարումենընտանիքումտեղիունեցողցանկացածբռնիգործողություն,որիհետևանքովտուժումէընտանիքիանդամներիցորևէմեկը:ՆորՆորքհամայնքումգործողՍԾՏԲներկայացուցիչներըընտանեկանբռնությունհամարում են ֆիզիկական, հոգեբանական ճնշումը, սեռական բռնի գործողությունները, ինչպես նաև զրկանքները և անտեսումը: Ոստիկանությաններկայացուցիչներն ընտանեկան բռնություն համարում են հիմնականումֆիզիկականևսեռականբռնությունը:
«Մեզ հիմնականում դիմում են այն դեպքերում, երբ ընտանիքում կա
կոնֆլիկտային իրավիճակ, վիճաբանություն, ծեծ:Այլ դեպքերովահազան-
գեր գրեթե չենք ունենում: Սեռական բռնության դեպքերը հիմնականում
հանցագործություններեն,որոնցուղղությամբտարվումենհամապատաս-
խանաշխատանքներ,իսկծեծի,վիճաբանությանդեպքում,գործնավելիէ
բարդանում:Եթեչկահանցագործություն,ուղղակիզրուցումենքընտանիքի
հետևվերջ: Որոշդեպքերումփակուղիենքմտնում,զուտօրենքիտեսակե-
տիցհայտնվումենքայնպիսիիրավիճակում, որո՛չ մենքունենքդեր, ո՛չ էլ
իրենք:Օրինակնմանդեպքերում`մարդիկահազանգումեն,միջամտումենք,
պարզվումէ,որկիրառվելէբռնություն,սակայնմարդըչիցանականումհայ-
տարարությունտալ,կամդատաբժշկիուղեգրիրստանալ,գնալստուգման,
բավարարվումենահազանգելովևմերայցով,բռնարարինհանգստացնե-
լով,չենցանկանումշարունակել,ընթացքտալ:Անցնումէ1ամիս,նույնըն-
տանիքումկրկնվումէնույնպատմությունը,հետո3-րդանգամ:Ընթացքէ
տրվում,հետոբողոքըհետենվերցնում:Եվայդպեսշարունակվումէ:Միայն
խոսելըարդյունքչիտալիս,իսկմարդուվրաազդելուլծակներչկան»:
Ոստիկանությաններկայացուցիչ
Այսպիսով,թեևհետազոտությանմասնակիցտարբերկառույցներիներկայացուցիչներիկողմիցտարբերկերպէընկալվումընտանեկանբռնությունեզրույթը,այնուամենայնիվ,տրված«սահմանումներում»որպեսառան
36
ձինգործոնշեշտադրվումէհատկապեսերեխաներինկատմամբկիրառվողբռնությունը:ԱվանևՆորՆորքհամայնքներումտարբերկառույցներիներկայացու
ցիչները(այդթվում՝Ոստիկանության)փաստումեն,որընտանեկանբռնության դեպքերը խիստ սակավաթիվ են: Ընդ որում, այդ փաստը հետազոտությանմասնակիցներիմիմասըպայմանավորումէնմանատիպդեպքերիփաստացիսակավությամբ (բացահայտվածուգրանցվածդեպքերիթիվ),մյուսմասը՝ազգայինառանձնահատկություններով:Վերջինիիմաստով,ընտանիքիներսումտեղիունեցողբռնություններնօրինաչափենևպետքչէդրանցորակելորպեսընտանեկանբռնություն,ավելին,ոմանցկարծիքովնմաներևույթչիկարողտեղիունենալ«հայկականընտանիքներում»15:
«Ընտանեկանբռնությունըառավելհատուկէեվրոպականընտանիքնե-
րին,որտեղկիննուտղամարդըկարողենմիևնույնդերերնիրականացնել:Հայ
հասարակությանհամարդաայդքանէլայդպեսչէ:Մերհասարակությունում
դերերըհստակառանձնացվածենևմեզհամարնորմալէ,որտղամարդըկա-
րողէնաևգոռալկնոջվրա:Հայտղամարդիկբավականինտաքարյունենև
դժվարէգտնելընտանիք,որտեղտղամարդըգոնեհոգեբանականբռնության
ենթարկածչլինիիրկնոջը,եթեգոռալնարդենբռնությունհամարենք»:
Ոստիկանությաններկայացուցիչ
Այսպիսով,ԱվանևՆորՆորքհամայնքումուսումնասիրվածկառույցներում ընտանեկան բռնություն եզրույթն ունի տարբեր ընկալումներ և,հետևաբար, խնդրի լուծման ուղղությամբ աշխատանքների մեթոդաբանություննուբնույթըշատտարբերեն:Այնուամենայնիվ,վերընշվածկառույցներըորոշակիաշխատանքներիրականացնումեն՝ուղղվածԸԲկանխարգելմանը,հայտնաբերմանըևմիջամտությունիրականացնելուն:Անդրադառնանքկառույցներինայդտեսանկյունից:
2. Ըն տա նե կան բռնութ յուն նե րի կան խար գե լու մը, հայտ նա բե րու մը և մի ջամ տութ յու նը Ա վան և Նոր Նորք հա մայնք նե րում
Իտարբերություն այլ համայնքների, Ավան և Նոր Նորք համայնքումսակավաթիվ են հասարակական կազմակերպությունները, ինչը, ոստիկանության ներկայացուցիչների կարծիքով, բավականին դժվարեցնում է
15 Նման կարծիքի կողմնակիցները հատկապես համայնքային ոստիկանության ներկայացուցիչներն են, որտեղ առավել արդիական է ԸԲ վերաբերյալ իրազեկվածության բարձրացման խնդիրը:
37
ԸԲդեպքերիկանխարգելմանևհայտնաբերմանգործընթացները,որոշակինվազեցնումնաևարդյունավետմիջամտությունը:Համայնքումգործողկառույցներից,ընտանեկանբռնությանկանխարգելմանը,որոշդեպքերումնաև հայտնաբերմանը նպաստող գործունեություն մասամբ իրականացվում է նաև հանրակրթական դպրոցներում: Կանխարգելման առումով,նշվածդպրոցներումկազմակերպվումենորոշակիդասընթացներ,որոնք,ուսումնասիրվածուսուցչականկազմիկարծիքով,նպաստումենբռության,մասնավորապեսընտանեկանբռնությանճանաչմանըևդրանիցխուսափելումերթոդներիուսումնասիրմանը:Իրականացվող գրեթե բոլոր միջոցառումներին ավագ դպրոցներում
մասնակցումէնաևՈստիկանությանանչափահասներիգործերովբաժանմունքիդպրոցականտեսուչը:Իհարկե,դպրոցականտեսուչիինստիտուտըկարող է հանդիսանալ ընտանեկան բռնությունների դեպքերի կանխարգելման, հայտնաբերմանև միջամտության կարևորագույն օղակ, սակայնայսհամայնքումընտրվածդպրոցներումդպրոցականտեսուչիինտիտուտըսահմանափակվում է միայն ոստիկանիներկայությամբդպրոցումևկարգապահականկանոններիհետևելունուղղվածաշխատանքներով,իրավականթեմաներիշուրջաշակերտներիհետզրույցներով:Այլպետականկամոչպետականկառույց,որըկզբաղվերընտանեկանբռնությանկանխարգելմամբ,համայնքումառկաչէ:Այսուհանդերձ, այս համայնքում ևս, Ոստիկանությունը մեծ դեր ունի
և՛կանխարգելմանև՛հայտնաբերմանգործընթացներումհատկապես:Այսհամայնքումևս,համայնքայինոստիկաններնառավելհաճախականատեսենլինումընտանիքումտեղիունեցողամենատարբերխնդիրների:Ուստի,ընտանեկանբռնությանհայտնաբերմանհարցերովհաճախզբաղվումեննրանք՝անհաշտընտանիքներինհայնաբերելով,հաշվառելովևնրանցհետորոշակի«բացատրական»աշխատանքներիրականացնելով:Անչափահասներիգործերովբաժանմունքիտեսուչներն,ինչպեսնշվելէրսույնձեռնարկիընդհանուրվերլուծությանբաժնում,ներգարվվումենհատկապեսայնդեպքերում,երբընտանեկանբռնությունըորևէկերպառնչվումէերեխային:Համայնքայինևանչափահասներիգործերովբաժանմունքներիոստիկանությաններկայացուցիչներից յուրաքանչյուրնունենիրենցկողմիցսպասարկվողտարածքը,որտեղ,մշտապեսայցելություններիրականացնելով,կարողանումենհայտնաբերելդեպքերը:Այսհամայնքումոստիկաններիկողմիցնշվեց,որհայտնաբերմանհիմնականտարբերակըահազանգերնեն,որոնքբավականինշատենհատկապեսՆորՆորքհամայնքից:Հետազոտությանը
38
մասնակցածհամայնքայինոստիկաններնայսհամայնքումառկաընտանեկանխնդիրները հիմնականում պատճառաբանում են տարածքի սոցիալտնտեսական,ֆինանսականավելիվատպայմաններիառկայությամբ:Անչափահասներիգործերովբաժանմունքիոստիկաններըևսներգրավ
վածենընտանեկանբռնությանհայտնաբերմանգործում,ինչըհիմնականումիրականացվումէդպրոցականտեսուչներիմիջոցով:Մասնավորապես՝պարտադիրուսուցումիցդուրսմնացածերեխաներինհայտնաբերելուգործառույթնիրականացնելուընթացքումդպրոցականտեսուչները,որոշդեպքերում,հայտնաբերումեննաևընտանիքումառկաբազումխնդիրներ(որոշդեպքերում՝նաևբռնությանտարրեր):
«Աշակերտենքունեցել,որերկարժամանակդասիչէրգալիս,դիմելենք
ոստիկանություն: Ոստիկանները գնացել են տուն, չեն բացել դուռը, հետո
պարզեցինք,ործնողըդուռըփակումէերեխայիվրա,գնումաշխատանքի:
Բացիայդ,պարզվեց,որպարտքերունենուանհանգստանումեներեխայի
համար,որտնիցդուրսգա:Բացիայդկարելիէասել,որիրենք՝ծնողներն
ենընկնումայդերեխայիկապրիզիտակ,ինչպեսուզումէ,անումեն,դաէլ
չիկարելի:Երեխանարդենչիուզումգալդպրոց:Ծնողինբացատրեցինք,որ
դաիրպարտականություններիմեջէմտնումուեթեչկատարի,լուրջխնդիր-
ներկառաջանա,մինչևիսկ՝ծնողականիրավունքներիզրկում»:
Դպրոցիներկայացուցիչ
ՈսումնասիրելովդպրոցիդերակատարումնԸԲդեպքերի շրջանակներում՝պարզվեց,որհամայնքիցընտրվածդպրոցներըհայտնաբերմանաշխատանքներ, որպեսայդպիսին, հազվադեպ են իրականացնում, սակայներեխայի ընտանիքում առկա խնդիրները մշտապես ուսուցիչների ուշադրությանկենտրոնումեն:
«Ունենքաշակերտ,ովանընդհատունենումէրխնդիրներբոլորիհետ,
«վատտղայի»կերպարիմեջէր,ոչոքչէրկարողանումաշխատելհետը,բայց
եսզգացի,որուրիշխնդիրկաերեխայիմոտ,նաիրականումայնքանէլվա-
տըչէ,ուսկսեցիզրուցել,տեսա,որընտանիքիցէգալիսխնդիրը:Զրույցների
արդյունքումպարզվեց,որհայրըտարիներշարունակբռնությանէենթարկել
մամային,ծեծելէ,շատկոպիտմարդէեղելուերեխանայդամենինմիշտ
էլականատես է եղել: Հիմածնողներնամուսնալուծվածեն, բայց հիմա էլ
հոգեբանականխնդիրներնենշարունակվումուիրմեջկուտակվելէագրե-
սիա:Եսսկսեցիաշխատել,պատասխանատվությունդնելվրան,վստահել,ու
39
երեխանսկսեցքիչքիչզգալիրկարևորություննուկարելիէասելահագին
փոխվեցվերաբերմունքըբոլորինկատմամբ:Ծնողներիհետխոսելուցան-
կությունունեցելենք,բայցմիայնմորհետէկոնտակտըլավստացվել,քանի
որ հայրը շատբարդանձնավորություն է ու ընդհամենը միանգամ է եկել
դպրոց,ու2-րդբառըլսելուցհետոնորիցսկսեցերեխայիվրագոռգռալ,հար-
ձակվել:Դպրոցումայդքանակտիվտղանմիանգամիցընկճվեց,խեղճացավ
ումենքխնդրեցինքդուրսգալ,որհորհետզրուցենք,բայցկարելիէասել
չստացվեց:Մորհետենքշատհանդիպումներունեցել,գալիսէ,կիսվում:Այս
տղայիդեպքումեսկասեմ,որուղղակիմերզրույցներիարդյունքումհասել
ենքնրան,որպակասելէագրեսիվությունը,ակտիվներգրավվածէ«Վերջին
զանգ»իկազմակերպչականաշխատանքներին»:
Դպրոցիներկայացուցիչ
Որպեսկանոն,ընտանիքումխնդիրներիառկայությանկամդրանցբա
ցակայության վերաբերյալ ուսուցիչները դատում են երեխայի վարքայինփոփոխություններից՝ արտաքին տեսքի փոփոխություն, թափթփվածություն, ագրեսիվություն, գրգռվածություն, հասակաիցների և ուսուցիչներիհետշփմանփոփոխություն,պասիվություն,ընկճվածությունևայլն:
«Միտղաունենք,ովլուրջառողջականխնդիրներուներ,բայցծնողների
մոտէլշատանախորժություններկային:Դպրոցումականատեսենքեղել,որ
նույնիսկերեխայինվատացածկարողէթողնեինուսկսեինամուսիններով
հարցերպարզել,գոռգռալ:Հետոպարզվեց,որհայրըխաղումէ,անընդհատ
վեճերեն լինում,գալիսենպարտատերերը,վախեցնումընտանիքին:Երե-
խայիհանդեպէլերբեմնշատանուշադիրէինլինում:Եսփորձերարելեմմի-
ջամտելունրանցհարաբերություններին,սակայնանարդյունավետէեղել»:
Դպրոցիներկայացուցիչ
Այսառումով,պետքէփաստելնաև,որ,չնայածընտանեկանբռնությանճանաչմանհմտություններիսակավությանը,թե՛ոստիկանությանևթե՛այլկառույցներիներկայացուցիչներիշրջանում,այդուհանդերձ,որոշակնհայտդեպքերումկենցաղայինգիտելիքներովորոշաշխատանքներիրականացվումեն:Ուստիկրկինմիշտչէ,որխնդիրըորակվումէորպեսընտանեկանբռնությունևմիշտչէ,որիրականացվումեննպատակաուղղվածուհասցեականաշխատանքներ:Չնայած՝որոշդեպքերում,օրինակ,դպրոցիներկայացուցիչներնառանձնացնումենորոշհաջողություններ:
40
«Երբ տեսել ենք, որ ծնողները կոպիտ են երեխայի հետ, խոսել ենք
առանձին,բացատրել:Ինչպեսնշեցի,ընտանեկանբռնությանդեպքերչենք
ունենում,բայցօրինակմիդեպքհիշեցի,երբշատաշխույժ,չենթարկվողերե-
խաանընդհատկարգապահականխախտումներէրանումդպրոցում,հայրը
եկավդպրոց,ումենքականատեսեղանք,որմերբողոքիպատճառովհայրը
առաջեկավ,որխփիտղայինուսպառնալիցխոսքերասեց:Եստղայինասել
եմգնա,ուերկարզրույցեմունեցելհորհետ:Կինըհետոնշումէր,որիրոք
փոխվելէնաևհորվերաբերմունքըտղայինկատմամբ:Իսկմինչայդփոր-
ձումէրվախեցնելումիջոցովազդելերեխայիվրա»:
Դպրոցիներկայացուցիչ
Հայտնաբերման գործում, բացի դպրոցից ստացվածտեղեկատվության,կարծեսթե,այսհամայնքումանչափահասներիգործերովբաժանմունքիտեսուչներնայլտարբերակներչենունենում,ևհիմնականումսկսումենաշխատելհամայնքայինոստիկաններիհետհամատեղ՝արդենմիջամտությանփուլում:ՀամայնքումգործողմիակՀԿնէ,որ,չնայածնրան,որհիմնականգոր
ծունեությանշրջանակըսոցիալտնտեսապեսանապահովերեխաներիցերակայինխնամքիկազմակերպումնէ,ընտանեկանբռնությանդեպքիհանդիպելիս,փորձումէաշխատելնաևընտանիքիհետ:Կենտրոնընշումէ,որհիմնականումընտանիքիհետաշխատումէայնդեպքում,երբբռնությունըազդեցությունէունենումերեխայիվրա:Աշխատանքներըհիմնականումներառումենհոգեբանականևսոցիալականխորհրդատվություն,իսկառավելխորքայինխնդիրներիդեպքում՝նաևուղղորդումներ:ՆորՆորքհամայնքիՍԾՏԲն,ԽՀՀնընտանեկանբռնությանհայտնա
բերմաննուղղվածորևէգործողությունչենիրականացնում,ինչըչիկարելիասելԱվանհամայնքումգործողԽՀՀիևարդենհամալիրսոցիալականծառայությանտարածքայինկենտրոնիմասին:Ավանհամայնքումինտեգրվածսոցիալական ծառայության ինստիտուտի ներդրմամբ պայմանավորված՝բավականին լայնածավալաշխատանքներենիրականացվումընտանեկանտարբեր խնդիրների հայտնաբերման ուղղությամբ: ՀՍԾՏԿի ներկայացուցիչը նաևհանդիսանում էԽՀՀանդամ, ինչիարդյունքում հայտնաբերմանաշխատանքներիմեջներգրավվածէնաևայսմարմինը:Համալիրսոցիալականծառայություններիկենտրոնըդեպքվարողներիմիջոցովբացահայտումէյուրաքանչյուրընտանիքումհաշվառվածև/կամորևէսոցիալականծառայությունիցօգտվողբնակիչներին,ևհայտնաբերումընտանիքներումառկախնդիրները՝նաևառանցահանզանգերիառկայության:Բացահաjտմանգոր
41
ծումնշվածկառույցըհամագործակցումէԱվանհամայնքիԽՀՀիևԱվանվարչականշրջանիտարածքումգործողդպրոցներիհետ,ինչիարդյունքումտեղեկություններէստանումտարբերկառույցներից,այդթվում՝տեղեկություններընտանեկանբռնությանդեպքերիվերաբերյալ:ՀայտնաբերմանգործումմեծդերենունենումնաևՀՍԾՏԿումաշխատողդեպքվարողներիկամսոցիալականաշխատողներիկողմիցիրականացվողտնայցերը:Ուսումնասիրությունների արդյունքները, սակայն, վկայում են, որ դեռևս չլուծված էմնումվերընշվածմասնագիտականգործառույթներիրականացնողաշխատակիցներիմասնագիտականորակավորմանևնրանցքանակայինհամալրմանխնդիրները:Ենթադրվումէ,որնշվածխնդիրներիլուծումներըկտրվենինտեգրվածսոցիալականծառայությանհայեցակարգիևդրանիցբխողբոլորիրավականակտերիընդունումիցհետո,որին,մասնակիցներիհավաստմամբ,կհաջորդենմասնագիտականվերապատրաստումները,նորկադրայինհամալրումներըևայլն:Գործնականում,այսկենտրոններիամբողջությամբևարդյունավետգործելուպարագայում,հնարավորկարողէլինելԸԲդեպքերիհայտնաբերմանև/կամուղղորդմանմեկկառույցիգոյությունըևս:Առողջապահականհաստատությունները,չնայածայնփաստի,որհան
դիսանումենհիմնականհայտնաբերողմարմիններիցմեկը,ինչպեսնշվեցընդհանուր մասում,այնպես էլ այս համայնքում, որևէ գործողություն չենանումհայտնաբերելուիրենցդիմածհիվանդիխնդրիպատճառները:Հիմնականումտրամադրումենանհրաժեշտբժշկականծառայությունը,տեղեկացնումտվյալխնդրիմասին,այնքան,որկարողանանճիշտբուժումնշանակել:Բոլորայնդեպքերում,երբպարտավորենտեղյակպահելոստիկանությանըտեղեկացնումեն:ԵթեԸԲդեպքերի հայտնաբերմանգործընթացը համայնքում իրակա
նացվումէխիստանորոշուտարերային,ապաարձանագրվածդեպքերինմիջամտությունիրականացնելուտեսակետից,առավելշատկառույցներեններգրավվում: Որևէ ճանապարհով, ԸԲ հայտնաբերելու դեպքում, արդենվերը նշված կառույցները ինչոր չափով, իրենց պարտականություններիշրջանակում,իրականացնումենտարբերաշխատանքներ:Ընտանեկան բռնության վերաբերյալառաջինահազանգն,այնուամե
նայնիվ,ստանումենոստիկանությանհերթապահմասում,որիցհետոտեղեկությունը հայտնվում է համայքային ոստիկանությանտվյալտարածքըսպասարկող համայնքային տեսուչին: Ոստիկանության ներկայացուցիչըներկայանումէդեպքիվայր,ստանումառաջնայինտեղեկատվությունդեպքիմասին:Որպեսկանոն,անչափահասներիգործերովբաժանմունքըտե
42
ղեկացվումևներգարվվումէհատկապեսայնդեպքերում,երբընտանիքումտեղիունեցածբռնությանուղղակիզոհըերեխանէկամծնողներիվարքըկարողէբացասականազդեցությունունենալերեխայիզարգացմանվրա:Հայտնաբերմանևմիջամտությանգործառույթներումտարբերկառույց
ներիդերակատարմանվերլուծությունըվկայումէնաև,որՆորՆորքհամայնքիՍԾՏԲնինչպեսհայտնաբերման,այնպեսէլմիջամտությանգործառույթներումչունիդերակատարում:ՆշվածկառույցըԸԲխնդրինառհասարակառնչվումէ,երբկատվյալընտանիքին«ընտանեկաննպաստ»համակարգումներգրավելուանհրաժեշտությունևտեսուչըպետքէիրականացնիտնայցանապահովության գնահատում իրականացնելու նպատակով: Այսկառույցիներկայացուցիչներըփաստումէին,որհնարավորեննաևայնպիսիդեպքեր,երբտնայցիընթացքումհայտնաբերվիԸԲ,սակայնհենցայդխնդիրըբացահայտելունպատակովկառույցըչիիրականացնումտնայց:ԻտարբերությունՆորՆորքի`Ավանհամայնքումփորձնականծագրով
գործում է Համալիր Սոցիալական Ծառայության Տարածքային Կենտրոն,որը,ընտանեկաննպաստիաջակցությունիցբացի,այլսոցիալականխնդիրունեցողընտանիքներինտրամադրումէնաևսոցիալականբազմակողմանիևամբողջականաջակցություն:Այսուհանդերձ,թեևնշվածկառույցիկարողությունների, հարցազրույցին մասնակցած ներկայացուցիչների հավաստմամբ,դեռևսնրանցդիմումենհիմնականումընտանեկաննպաստստանալուխնդրանքով:Այսհանգամանքըկարողէպայմանավորվածլինելինչպեսնշվածծառայությաննորույթով,մասնագետներիանհրաժեշտքանակիպակասով,ներկայումսաշխատողմասնագետներիկարողություններով,այնպեսէլկենտրոնիհնարավորգործառույթներիմասինհամայնքիցածրիրազեկավածությամբ,կենտրոնիբնակիչներիունեցածնախկինընկալումներով:ՆորՆորքհամայնքիդպրոցներըմիջամտությանհարցումառնչվումեն
ընտանիքիհետայնքանով,որքանովխնդիրըվերաբերումէերեխային:Դպրոցիհոգեբանը,սոցիալականաշխատողըկամսոցիալականմանկավարժը(կախվածնրանից,թեորմասնագետնունիդպրոցը)ուսումնասիրումէերեխայիկարիքներըևփորձումբավարարելդրանք:Այնդեպքերում,երբխնդիրըկապվածէընտանիքումտեղիունեցողբռնությունների,կոնֆլիկտներիհետ,դպրոցինշվածմասնագետներըհանդիպումներենունենումնաևընտանիքիանդամներիհետ(հիմնականումծնողներիկամխնամակալների)ևփորձումլուծումտալխնդրիննաևընտանիքում:
«9-րդ դասարանում սովորող տղայի մասին եմ պատմում, ում մայրը
գերխնամքէիրականացնում:Թվումէ,թեմամանհոգեբանականխնդիրու-
43
նի,որովհետևնրանթվումէ,թեերեխայինանընդհատծեծում,խեղճացնում
են:Մայրիկիհետ,որշատխոսեցինք,գոնեընդունեց,որխնդիրկա:Մայրը
պատմեց,որտաննանընդհատմտածումէ,թեինչեղանդպրոցում,երեխան
գնումէտուն,նայումէմարմինը,որտեսնիկապտուկներկան,թեոչ:Երբ
նկատողությունենքանում,ասումէ՝եսիրավունքչունե՞մերեխայիսուշադ-
րությունդարձնելու:Մյուսերեխաներնէլենարդենծաղրումայստղային:
Տղանշատէնեղվում,մտածումէ՝ինչանելմամայիհետ:Չիուզումտուն
գնալ,ագրեսիվությունէնկատվումմոտը:Մայրնայքանէերեխայիմեջնե-
րարկելխեղճլինելու,ճնշվածլինելուզգացողությունը,որվախենումենքայդ
տղայիհամար:Հիմագոնեհասելենքնրան,որմայրիկըդպրոցիդռներիմոտ
չիգալիսդասիցհետո,հեռվիցէգոնենայում»:
Դպրոցիներկայացուցիչ
ՆորՆորքհամայնքումգործողԽՀՀն,որպեսկանոն,իրականացնումէհատկապեսխնամակալությանըվերաբերողհարցերիքննարկումը:Որպեսայդպիսին,աշխատանքներգրեթեչենիրականացվումընտանեկանբռնությանշրջանակում՝ներառյալմիջամտությանգործառույթներ:Ավելին,կառույցիցհարցվածներիպնդմամբ,բացառվումէիրենցմիջամտությունըԸԲհարցերում:Այսառումով,պետքէփաստել,որԱվանհամայնքիԽՀՀիաշխատանքներնառավելակտիվբնույթենկրում,սակայն,հենցկառույցիներկայացուցիչներիհավաստմամբ,ընտանիքիխնդիրներինմիջամտություննայնքանովէ,որքանովայնվերաբերումէերեխայիխնամքիկազմակերպմանը:
«Իրականումիրավականդաշտըփայլունհնարավորություններ էտա-
լիսմիջամտելունաևԸԲխնդրին:Մենքկարողենքերեխայիվրածայրա-
հեղվատազդեցությունունեցողծնողներինընդհուպզրկելծնողականիրա-
վունքներից, սակայն նման ծայրահեղ դեպքեր գրեթե չենք ունեցել: Ամեն
դեպքում,միշտփորձումենքապահովելխնամքիցդուրսմնացածերեխա-
ներիխնամքիհարցըևչենքբացառում,որունենքԸԲկրողընտանիքներ,
որոնցհետաշխատանքներիրականացվումեն»:
ԽՀՀ-իներկայացուցիչ
Ավան վարչական շրջանի ԽՀՀ ներկայացուցիչներն առանձնացրեցինընդամենըերկուդեպք,երբծնողներինզրկելենծնողականիրավունքներից,որն,ըստհարցվածերի,փաստումէայնմասին,որ«ծայարհեղիրավիճակներ»16չենեղել:Այնուամենայնիվ,կառույցըփաստումէր,որունենբո
16 Նկատի է ունեցվում ընտանեկան բռնությունն ու վերջինիս արդյունքում ծնողական իրավունքից զրկումը:
44
լորլիազորությունները,որպեսզիկարողանանպաշտպանելերեխայիիրավունքներնընտանեկանբռնությանառկայությանդեպքումևս:Այսպիսով,այս կառույցըևս կարող է իրականացնել միջամտությանաշխատանքներընտանեկանբռնությանդեպքում,երբհարցըվերաբերվումէերեխային:Ըստէության,կարելիէվերստինփաստել,որհամայնքումգործողկա
ռույցներիցորևէմեկն,իրավականտեսանկյունից,չունիկոնկրետընտանեկան բռնության կանխարգելման, հայտնաբերմանև միջամտության սահմանվածլիազորություններ:Ընդհանրացնելովհետազոտվածհամայնք(ներ)ումտարբերկառույցնե
րիկողմիցԸԲդեպքերումհայտնաբերման,կանխարգելմանևմիջամտությանգործառույթներիիրականացմանառկաիրավիճակը՝կարելիէփաստել,որԸԲդեպքերիհայտնաբերմանհիմնականկառույցըոստիկանություննէ,որոշդեպքերում՝նաևդպրոցները:Կանխարգելմանհարցում(որընաևենթադրումէմիջամտությանտարբերձևերումեթոդներ)որևէկառույցգերակաչէ:Վարչականառումով,ոստիկանությունը(հատկապեսհամայնքային)դեպքիցդեպքկիրառումէբռնարարին«նախազգուշացման»գործառույթ,որըևս,իրավականհետևանքիառումով,խիստանորոշէ:Իսկմասնագիտականկանխարգելիչաշխատանքներնառավելսակավենուանորոշ:ԸԲդեպքերովհամայնքումառկակառույցներնառավելակտիվենհատկապեսմիջամտությանփուլում:ԵրեխայինկատմամբառավելակտիվենդպրոցներնուԽՀՀն,ընտանիքիչափահասանդամներիկամընտանեկանսոցիալականխնդիրների լուծման ուղղությամբ հազվադեպ, բայցաչքի են ընկնում սոցիալական ծառայությունները, որոշ դեպքերում նաև համայնքումգործողհասարակականկազմակերպությունը:Այսառումով,ԸԲդեպքերինամբողջականմիջամտություն,առավելևսհամակարգվածմոտեցումկամարդյունավետմիասնականմեխանիզմբացակայումէնշվածհամայնքում:Հետազոտությանհաջորդհատվածումներկայացվումենվերըքննարկվածկառույցներիյուրահատկություններնուգործառույթներըմիմյանցհետհամագործակցությանտեսանկյունից:
3. Հա մա գոր ծակ ցութ յունն ըն տա նե կան բռնութ յան խնդրով զբաղ վող տար բեր կա ռույց նե րի և ոս տի կա նութ յան միջև
Թերևսհետազոտությանամենակարևորխնդիրնէր,պարզելթեոստիկանությանևայլպետականևոչպետականկառույցներիմիջև,ինչպիսիհամագործակցությունէառկաընտանեկանբռնությանհարցերիշուրջ:
45
Ընդհանուրառմամբ,ԱվանևՆորՆորք համայնքներում, ընտանեկանբռնության հարցերի շուրջ միջկառուցային համագործակցությունը թույլ էզարգացածկամկրում է լոկտեսականբնույթ:Այսփաստըպայմանավորված է ինչպես ընտանեկան բռնության իրական դեպքերի հայտնաբերմանսակավության,այնպեսէլտեղեկատվությանգաղտնիությանպահպանմանխնդրով: Երբեմն, նույնիսկ խնդրի առկայության դեպքում, համապատասխանկառույցիաշխատողներըփորձումենիրենքլուծելայդխնդիրը,այնքանով,որքանովայնառնչվումէիրենցիրավասություններիևլիազորություններիհետ:Ինչպեսօրինակդպրոցիտնօրինությունը,երեխայինկատմամբկամծնողներիմիջևբռնությանդեպքերիմասինտեղեկանալով,իրականացնումէհանդիպումներևտունայցեր,սակայննմանխնդիրներիառկայությանմասինմիայնծայրահեղդեպքումէտեղեկացնումոստիկանությանը:Մասնավորապես, Ավան և Նոր Նորք համայնքում հետազոտության
մասնակիցդպրոցներըգրեթեորևէկերպընտանեկանբռնությանհետկապվածհարցերով,կամերեխայիընտանիքումառկախնդիրներիվերհանման,լուծմաննպատակովչենհամագործակցումոստիկանությանորևէստորաբաժանմանհետ:Անչափահասներիգործերովբաժանմունքիոստիկաններիհետ դպրոցների համագործակցությունը հիմնականում սահամանափակվումէդպրոցականտեսուչներիկողմիցիրականացվողաշխատանքներով(որնէլհիմնականումսահմանափակվումէաշակերտներիհետզրույցներիիրականացմամբ)կամանչափահասիրավախախտումկատարածանձանցհարցաքննությանժամանակմանկավարժիներկայությամբ:ՈստիկանությանԱԳբաժանմունքիհետդպրոցի«համագործակցությունը»դրսևորվումէնաևդպրոցումտեղիունեցողվիճաբանությանկամծեծկռտուքիպատճառովոստիկանությաննահազանգելով:Այսառումով,կարելիէպնդել,որդպրոցոստիկանությունկապըհիմնականումկրումէմիակողմանիբնույթ:Տեղեկացվածության տեսակետից, դպրոցների ներկայացուցիչներն
առավել տեղեկացված են տվյալ դպրոցում համատեղ ծրագրեր իրականացրածՀԿներիգործունեությանը:ԻրազեկվածությունըխիստցածրէԸԲխնդրովզբաղվողՀԿներիվերաբերյալ:ՆորՆորքիԽՀՀումհամագործակցությունըհատկապեսհաստատված
էոստիկանությանանչափահասներիգործերովբաժանմունքիհետ,այնէլորևէերեխայիխնամակալությանհարցհանձնաժողովինիստերինքննարկելու ժամանակ միայն (քանի որ հանձնաժողովի կազմում ընդգրկված էնաևանչափահասներիգործերովբաժանմունքիտեսուչ):
46
Ավան վարչական շրջանի ԽՀՀի կազմում չկա ոստիկանությաններկայացուցիչ: Ոստիկանություն ԽՀՀ համագործակցությունը հիմնականումկապվածէհաշվառվածանչափահասներիխնամակալությանհարցերինանդրադառնալուհետդատարանում:Ոստիկանությանտեսուչները ներկա են գտնվում երեխայի վերաբերյալ քննվող բոլորդատականնիստերին:Կառույցըհասարակականկազմակերպություններիմասինտեղեկացվածէմակերեսորեն,ևերբևէդիմելուանհրաժեշտությունչիունեցել:Ե՛վԱվանի,և՛ՆորՆորքիՍԾՏԲներըորևէանգամ,որևէխնդրովոստի
կանությանհետչենհամագործակցել,առավելևսընտանեկանբռնությանհարցերիշրջանակներում:ԱվանվարչականշրջանիՍԾՏԲ–իներկայացուցիչներընշեցին, որկառույցըհամագործակցում է միքանիՀԿներիհետ՝վերջիններիսկողմիցորոշակիծրագրերիիրականացմանշրջանակներում:ԱյսկառույցներիհիմնականհամագործակցությունըներառումէհամատիրություններիևԽՀՀիհետաշխատանքները:Թերևս, ամենաակտիվ համագործակցող կողմը հանդիսանում է հա
մայնքումգործողՀԿն,որիներկայացուցիչներիհավաստմամբիրենքհամագործակցումենև՛այլհամայնքներումգտնվողՀԿների,և՛ոստիկանության,և՛ԽՀՀներիհետ:Ինչվերաբերումէոստիկանությանհամագործակցությանըայլկա
ռույցներիհետ,ապակարելիէփաստել,որայնբավականինթույլմակարդակիվրաէգտնվում:Համայնքումառկակառույցներըհիմնականում նշում են, որ ոստիկանության հետ համագործակցություննառավել արդյունավետ կլինի, եթե նրանք դիմեն իրենց կոնկրետ խնդրով:ՍակայնՈստիկանություննիրհերթինփաստումէ,որմանրամասնորենտեղեկացվածչէհամայնքումգործողկառույցներիմասին,որպեսզիդիմիիրենցորևէխնդրով:Համայնքային ոստիկաններից մի քանիսը նշեցին, որ տեղյակ են մի
քանիՀԿներիմասին,որոնքզբաղվումենկանանցիրավունքներիպաշտպանությամբ,բայցհիմնականում չենդիմելայդՀԿներին,որովհետևհետադարձկապչիպահպանվումնրանցկողմից,որիարդյունքումսկսումենչվստահելայդկառույցներին:
«Միքանիանգամեղելէ՝դիմելենքկանացիրավունքներովզբաղվող
կառույցի,սակայնհետագայումմերհետկապըչիպահպանվել,մենքայդպես
էլչենքիմացելինչլուծումստացավայդդեպքը:Որոշդեպքերէլեղելեն,երբ
դիմել ենք հասարակական կառույցներին, սակայն մերժել են՝ պատճառա-
47
բանելով,որտեղ չունենկամծրագիր չունեն:Հետևաբար,ստացվումէ,որ
ՀԿ-ներիգործունեությունըտարերային է, դոնորից կախված:Այդդեպքում
ավելիլավէմենքինքնուրույնլուծենքմերխնդիրները,գոնեայնքանով,ինչ-
քանովմենքկարողենք»;
Ոստիկանությաններկայացուցիչ
Այսհամայնքիոստիկանությանոչմիբաժանմունքումտեղյակչենթեժգծերի,ապաստարանների,հոգեբանականուիրավաբանականխորհրդատվությունտրամադրողմասնավորկենտրոններիմասին:Միակպարտադիրևկայացածհամագործակցությունըբուժհաստատություններիհետէ:Այսպիսով, հետազոտված համայնքում ընտանեկան բռնության դեպ
քերիհետաշխատանքիորևէգործողմեխանիզմառկաչէ՝բացառությամբերեխայի շահերին վերաբերվող համատեղ գործառույթների, որոնք, եթեիրավականառումովհստակսահմանվածչեն,կրումենձևականկամխիստտարերայինբնույթ:Համագործակցության մեխանիզմների բացակայությունը պայմա
նավորվածէնաևմիմյանցգործառույթներիմասինխիստանբավարարիրազեկվածությամբ: Ավելին, հնարավոր համագործակցողպետականմարմիններըչենցանկանումկրելնախաձեռնողիպատասխանատվությունը և առաջին քայլը կատարեն դեպի հնարավոր գործընկերը (օրինակ՝ ոստիկանությանը դիմելիս կամ դպրոցի մասնագետներին ներգրավելիսևայլն):Ամփոփելովհամայնքումառկամիջկառուցայինհամագործակցութ
յանառկաիրավիճակը՝կարելիէփաստելնաև,որգործընկերայինհարաբերություններիկայացմանըխոչընդուտումենոչմիայնիրավականկարգավորումներիբացակայությունը,թույլկամսակավաթիվկադրերիառկայությունը,այլև՝խնդրինհամատեղուամբողջականլուծումտալումոտիվացիայիխիստցածրմակարդակը:Այսառումով,ընտանեկանբռնությանհարցերովհամագործակցությունը,նորևհավելյալգործառույթէոստիկանությանևայլծառայություններիհամար,ինչըբացատրումէնաևառկադիմադրություննումիմյանցհետհամագործակցելունվազպատրաստակամությունը:
48
ՔԱՆԱՔԵՌ-ԶԵՅԹՈՒՆ ՀԱՄԱՅՆՔ
Հետազոտության ընթացքում նախապես իրականացված քարտեզագրմանհամաձայն՝ՔանաքեռԶեյթունհամայնքումընտրվելենհետևյալկառույցները՝տես՝Դիագրամա2:Ընտրվելենհամայնքայինպետականևոչպետականկառույցիներկա
յացուցիչներիցայնմասնագետներն,ովքերունեննվազագույնըմեկտարվաաշխատանքայինփորձևընտանեկանբռնությանդեպքերիհետտվյալկառույցումառավելհաճախենառնչվում:ՈստիկանությանհամակարգիցընտրվելենԱնչափահասներիգործերովբաժանմունքիբոլորևհամայքայինոստիկանությանբաժանմունքի34ներկայացուցիչներ:Համայնքըյուրահատուկէպետականևոչպետականկառույցների
հագեցվածությամբ: Մասնավորապես, ի տարբերություն Ավան և ՆորՆորքհամայնքների,որտեղգործումէմիայն«Շող»ՀԿն,ՔանաքեռԶեյթունհամայնքումակտիվորենգործումենմիշարքՀԿներևՊՈԱԿներ,որոնցգործունեությունըմասամբառնչվումէնաևընտանեկանբռնությանխնդրին:Ավելին,նշվածկառույցներիցորոշները,տեղակայվածլինելովայսվարչականշրջանում,իրենցգործունեությունըծավալումեննաևՀՀողջտարածքում:Տարբերկառույցներովնմանհագեցվածությունը հնարավորություն է տալիս ավելիմեծ թվովխնդիրներիարձագանքելուն՝ թեկուզանձնական կապերի վրա հիմնված համագործակցությամբ:
1. Ըն տա նե կան բռնութ յան ըն կա լումնե րը և դիր քո րո շումնե րը
ՔանաքեռԶեյթունվարչականշրջանումևսպետականևհասարակական հատվածումաշխատող մասնագետների մոտեցումներն ընտանեկանբռնությանշուրջխիստտարբերեն:Եզրույթի վերաբերյալ գիտելիքների անհրաժեշտություն է նկատվում
համայնքայինոստիկաններիշրջանում,ովքերիրենցամենօրյաաշխատանքում հաճախ առնչվում են ընտանեկան բռնության բազմաթիվ դեպքերիհետ:Ընտանեկանբռնությանմասինգիտելիքներիպակասըհաճախխոչընդոտում է ընտանեկան բռնության ճանաչմանը: Օրինակ՝ ընտանեկանբռնությունըսահմանելիսնրանցմեծամասնությունըշեշտադրելէհատկապեսֆիզիկականբռնությունըորպեսայդպիսին:
49
Դիա
գրա
մա 2
.Քա
նաքե
ռ-Զե
յթու
նում
առկ
ա և
հետ
ազո
տվա
ծ կա
ռույց
ներ
50
Հետազոտությանընթացքումպարզվեց,որհամայնքիբնակիչներիտարբերխնդիրներիհետկապվածառաջինահազանգը,որպեսկանոն,ստանումէոստիկանությանհենցայսստորաբաժանումը(այդթվում՝ընտանեկանկենցաղայինխնդիրներ,անհաշտություններ,ընտանեկանկոնֆլիկտներևայլն):Սակայն,այսհամայնքումևս,խորինհարցազրույցինմասնակցածհամայնքայինոստիկաններըդժվարանումէիններկայացնել,թեորպես«անհաշտընտանիքներ»հաշվառվածներից,որոնքենընտանեկանբռնությանդեպքեր,որոնք՝ոչ:Առկաիրավիճակըևիրազեկվածությաննմանցածրաստիճանը,ինչպես բազմաթիվանգամ նշվել է սույն ձեռնարկում,պայմանավորված էհիմնականումերկուգործոններով:Միկողմից,մինչայժմչկանընտանեկանբռնության վերաբերյալ համապատասխան իրավական կարգավորումներև/կամսահմանումներ,մյուսկողմից,բացիիրավականսահմանումներիբացակայությունից, չկա նաև ընտանեկան բռնությունը որպես իրողությունևորպեսխնդիրդիտարկելուդիրքորոշումը:Բացիայդ,համայնքայինոստիկաններըչունեննաևընտանեկանբռնութ
յանդեպքերիհետաշխատելումասնագիտականպատրաստվածությունև,ըստէության,ղեկավարվումենառօրյակենսափորձիվրահիմնվածգիտելիքներովուփորձով,որոնքհաճախպայմանավորվածեննաևմշակութայինընկալումներով,ևկրումենհասարակությանմեջտարածվածկարծրատիպերիազդեցությունը:Ընտանեկանբռնությանդեպքերիհետաշխատելիս,հարցերնայստեսակետիցդիտարկելըկարողէլուրջմասնագիտականբացթողումներիպատճառհանդիսանալ:Օրինակ,համայնքայինոստիկաններիմեծ մասը երեխայի նկատմամբմեծահասակի կողմից որպեսդաստիարակությանմեթոդֆիզիկականուժիօգտագործումըչիհամարումբռնություն:Վարչական շրջանի ոստիկանության անչափահասների գործերով բաժանմունքիներկայացուցիչներնառավելմեծթվովդեպքերենորակումորպեսընտանեկան բռնություն, քան համայնքային ոստիկանները, սակայն ունենիրենցպատկերացումներընրանքևս,ևշատհաճախընտանեկանբռնությունըորակումեն,որպեսընտանեկանվեճ,որինչիկարելի«խառնվել»:Դպրոցներիաշխատակիցներնայսհամայնքումառհասարակհերքում
ենընտանեկանբռնությանհիմնախնդրիառկայությունը:Այնհարցին,թեարդյոքդպրոցումչկանաշակերտներ,որոնցնկատմամբբռնությունէգործադրվում ընտանիքներում, դպրոցների ներկայացուցիչների ճնշողմեծամասնությունընշելէ.«Մերդպրոցումնմանխնդիրչկա»՝հատուկշեշտադրելով,որնմանդեպքերըբացառիկբնույթենկրում:Որոշդպրոցներ,այսհամայնքում,չունենսոցիալականաշխատողի,սոցիալականմանկավարժի
51
կամհոգեբանիհաստիք,որիհետևանքովընտանեկանբռնությունըմասնագիտորեն չի ճանաչվում որպես այդպիսին: Դպրոցի ուսուցիչները ևս,առաջնորդվումենառօրյակենսափորձիվրահիմնվածգիտելիքներով,ինչպեսոստիկանները:ՀամայնքումգործողՍԾՏԲներկայացուցիչներնընդհանրապեսընտա
նեկանբռնությանվերաբերյալ,որևէպատկերացումչունեն:Ավելին,նշումեն,որդաիրենցգործառույթներինբացարձակապեսչիառնչվումևպարտավորչենիմանալ:ԽՀՀներկայացուցիչներնընտանեկանբռնությունըդիտարկումենհատ
կապես երեխայի իրավունքների ոտնահարման տեսանկյունից, քանի որիրենցգործունեությունը վերաբերում էմիայն երեխաների իրավունքներիպաշտպանությանը,սակայննշումեննաև,որկարողանումենինչորքայլերձեռնարկել,եթե«շատսուր»իրավիճակէընտանիքում:Սափաստումէայնմասին,որ,չնայածունեցածգիտելիքների,ընտանեկանբռնությունհամարումեն,ոչթեմասնագիտականկամիրավականկարգավորումներումառկաիրավիճակները,այլսեփականդիրքորոշումներիուկարծրատիպերիմիաձուլումիցառաջացածիրավիճակը,ինչըբերումէերևույթիմասինմիշարքթյուրընկալումների:Այսպիսով,ակնհայտէ,որվարչականշրջանումընտանեկանբռնության
վերաբերյալիրազեկվածությանմակարդակըցածրէ,իսկնմանդեպքերիհետաշխատողկամառնչվողմասնագետներնունենմիմյանցիցտարբերվող,հաճախնաևիրարամերժմոտեցումներ:
2. Ըն տա նե կան բռնութ յուն նե րի կան խար գե լու մը, հայտ նա բե րու մը և մի ջամ տութ յու նը Քա նա քեռ Զեյ թուն հա մայն քում
Ընտանեկան բռնության բացահայտումը վաղ փուլում ունի կարևորնշանակություն՝ հետագայումմիջամտություն իրականացնելիս հաջողության հասնելու հավանականությանտեսանկյունից: Սակայն, համայնքայինկառույցներում, ըստ էության, չեն գործում ընտանեկան բռնության կանխարգելման և հայտնաբերման հստակմեխանիզմներ: Համայնքում կանխարգելման հիմնականաշխատանքներն իրականացնում են համայնքումգործողՀԿները,որոնքդպրոցիաշակերտների շրջանումկազմակերպումեն սեմինարներ, դասընթացներ, քննարկումներ, բանավեճի ակումբներմարդու իրավունքների պաշտպանության, ճիշտ ծնողավարման հմտություններիուսուցման,սեփականիրավունքներըպաշտպանելուևայլթեմա
52
ներով:Նմանատիպկանխարգելիչաշխատանքներիմեջնաևներգրավվումեն ոստիկանության անչափահասների գործերով բաժանմունքի դպրոցականտեսուչները:Այսքանովայսհամայնքումավարտվումենընտանեկանբռնությանդեմկանխարգելիչաշխատանքները:Ընտանեկանբռնությանդեպքերիհայտնաբերմանմեջներգրավվածեն
համայնքիայլկառույցներ,բայցմիևնույնէ,ինչպեսկանխարգելմանդեպքում,հայտնաբերմանհամարևս,հստակմեխանիզմներհամայնքումչկան:Դպրոցը,որկարողէրայսգործառույթնիրականացնողկարևորկառույցներիցմեկըհանդիսանալ,ներկայումսարձագանքումէմիայնիրընկալմամբ«ծայրահեղևանհապաղմիջամտությունպահանջող»դեպքերին:
«Միաղջիկաշակերտունեինք,որըսկզբումկանոնավորհաճախումէր,
հետոնկատեցինորտեսքըթափթփվածէ,երբեմնբացակայումէ:Պարզե-
ցինք,որմայրըմեկնելէարտագնաաշխատանքիՌուսաստանևերեխայի
խնամքըվստահելընկերուհուն,որըգիշերայինհերթափոխովաշխատանքի
էգնում,ևփաստորեներեխանգիշերըմենակէմնում:Կանչեցինքընկերու-
հուն,պարտավորագիրգրեց,երեխայինխնամելուիրավունքչուներ»:
Դպրոցիներկայացուցիչ
Դպրոցում իրականացվող հիմնական աշխատանքն այս ուղղությամբընտանեկան բռնության կանխարգելմանն ուղղված ծրագրերն են, որոնքիրականացվում են հասարակական կազմակերպությունների կողմից ևհազվադեպբնույթենկրում:Համայնքայինևանչափահասներիգործերովբաժանմունքիոստիկաններըևսնշումեն,որընտանեկանբռնությանդեպքիհետսկսումենաշխատել,երբկաահազանգբռնությանվերաբերյալ:Առողջապահականհաստատություններն,այսհամայնքումևս,ԸԲդեպ
քերիհայտնաբերմաննուղղվածաշխատանքներչենիրականացնում,առավելշատներգրավվածենմիջամտութայանփուլում:Ընդհանուրառմամբ, կարելի էասել, որ վարչական շրջանում ընտա
նեկանբռնությանդեպքերիհայտնաբերումնուկանխարգելումըպատշաճկերպովչենիրականացվում:Այս համայնքում ևս հիմնականում բոլոր կառույցներն իրենց գործա
ռույթներիուհնարավորություններիշրջանակներումաշխատումենհիմնականումմիջամտությանփուլում:Սակայն,շատհաճախհամապատասխանկառույցներիներկայացուցիչներըչունենդեպքերիհետաշխատելումասնագիտականհմտություններ,ուստիբազմաթիվիրավիճակներումչենկողմնորոշվում՝ ինչպես իրականացնելարդյունավետ միջամտություն: Հիմնակա
53
նումջանքերնուղղվումենընտանիքներըհաշտեցնելուն՝հաշվիչառնելովդրանպատակահարմարությունըևչունենալովիրավիճակիմասնագիտական գնահատական: Համայնքային ոստիկանության ներկայացուցիչներընշում են, որ ընտանեկան բռնության դեպքերի շարքում կան այնպիսիք,որոնքերկարժամանակհաշվառվածենորպեսանհաշտընտանիքներ:Սակայն,ունենալովշարունակականահազանգեր,այդպեսէլչենստացելարդյունավետ լուծումներ դրանց համար: Ոստիկանների մեծամասնությունըդժգոհությունէհայտնումայնառնչությամբ,որորոշդեպքերումիրենքչունենազդեցությանլծակներ,ինչպիսիքկլինեին,օրինակ,ալկոհոլիցկախվածությունունեցողներինհարկադիրբուժմանուղարկելը,ծնողներինվարչականպատասխանատվությանենթարկելըևայլն:Նմանիրավիճակներում,ոստիկանությունըչիպատկերացնում,թեինչպեսկարողէմիջամտությունիրականացնելևլուծելխնդիրը՝առանցբռնարարին«պատժելու»:
«Մի դեպքի վերաբերյալ ահազանգ ունեինք, մայրը թուլություն ուներ
ոգելիցխմիչքինկատմամբ,ուղղորդեցինքհիվանդանոց,սակայնչհամաձայ-
նեցբուժվել,խոստացավորայլևսչիչարաշահի,բայցմիևնույնիրավիճակը
պարբերաբարկրկնվումէր:Մայրընաևմարմնավաճառությամբէրզբաղվում,
Հասարակական կազմակերպությունները ևս հումանիտար օգնություն էին
տրամադրել,վերանորոգելէինտունը,ապահովելֆինանսականաջակցութ-
յուն,բայցայդամենիցհետոէլմայրըբարեխղճորեն չէրիրականացնումիր
ծնողականպարտականությունները:Հիմանույնվիճակնէ,էականոչմիբան
ընտանիքումչիփոխվել»:
Ոստիկանությաններկայացուցիչ
Անչափահասների գործերով բաժանմունքի ոստիկաններն առավելհստակենպատկերացնումիրենցմիջամտությունը,որիմեջհիմնականումնշումենտարբերկառույցներուղղորդելը,իհարկեմիայնգործումանչափահասներիառկայությանդեպքում:Միջամտությանտեսակետից,անչափահասներիգործերովբաժանմուն
քիոստիկաններընշումէինաշխատանքներիառավելհեշտլինելումասին:Այստեղ հաշվի էառնվումայն հանգամանքը, որանչափահասինառավելհեշտէ«համոզել»՝ուղղորդելայլկառույց,մասնագետիմոտևայլն:Չափահասներիդեպքում,նույնիսկեթեոստիկաններնուղղորդումենորևէմասնագիտականծառայությունտրամադրողկառույց, շատքիչդեպքերում է,որ նրանքգնումև ստանում են համապատասխանաջակցություն:Բացիայդ,անչափահասներիհամարառկաենառավելմեծթվովկառույցներհա
54
մայնքումևդրանիցդուրս,իսկչափահասներիդեպքումհամայնքումչկանհասարակական կազմակերպություններ, կառույցներ, որոնք կզբաղվեիննրանցընտանեկանբռնությանխնդիրներինաջակցությունտրամադրելով:Համայնքում գործում են բազմաթիվ հասարակական կազմակերպութ
յուններ, որոնքզբաղվում են երեխաների իրավունքներիև շահերիպաշտպանությամբ:Մասնավորապես,ՀԿներնիրականացնումենմիշարքծրագրեր,որոնքնպաստումենընտանիքներիռեսուրսներիզարգացմանը,անապահովընտանիքներինաջակցելունևայլն:Իհարկե,պետքէփաստել, որՀԿներըևսչենիրականացնումկոնկրետընտանեկանբռնությանդեպքերիհետաշխատանքներ,միջամտությունչենիրականացնումմիայնայսխնդրիդեպքում,սակայն,ունենալովմասնագիտականանձնակազմ(որպեսկանոնհոգեբաններ,սոցիալականաշխատողներ,մանկավարժներ,հատուկմանկավարժներուիրավաբաններ),իրականացնումենանվճարմասնագիտականխորհրդատվությունդրակարիքնունեցողանձանց:Բացիայդ,այսհամայնքումբավականինակտիվգործունեությունէծավալումխնամակալությանևհոգաբարձությանհանձնաժողովը:Այսհանձնաժողովիկազմումընդգրկվածեն հասարակական կազմակերպությունների տարբեր ներկայացուցիչմասնագետներ`իրավաբան,տնտեսագետ,մանկավարժ,հոգեբան,ովքերկարողանումենառավելմասնագիտականգնահատականևաջակցությունտրամադրելԽՀՀիգործունեությանշրջանակներումհայտնվածերեխաներինևնրանցընտանիքներին:Խնամակալությանևհոգաբարձությանհանձնաժողովինիստերինանհրաժեշտությանդեպքումմասնակցումեննաևոստիկանությանանչափահասների գործերով բաժանմունքիտեսուչները: Այս բազմամասնագիտական քննարկումները բավականին նպաստում են կոնկրետդեպքովարդյունավետմիջամտությունիրականացնելուն:ԱյսհամայնքումևսՍԾՏԲնմասնակցությունէունենումմիջամտութ
յանփուլում,այնէլմիայնեթեկաանհրաժեշտություն՝ընտանիքիններառել«ընտանեկաննպաստ»համակարգում:Հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչները նշում
են, նաևայն հանգամանքը, որահազանգի դեպքում վարչական շրջանիոստիկանությունը շատարագարձագանքում է, հատկապես,երբխնդիրըվերաբերումէերեխային:Ամուսնաընտանեկանխնդիրներիդեպքում,ավելիքիչենհակվածմիջամտելուն`առաջնորդվելով«հայընտանիքի»մասինավանդականպատկերացումներովևհամարելով,որհարկչկամիջամտելուընտանիքի«նեղանձնականհարցերին»:
55
Առողջապահականհաստատությունները,ինչպեսԱվանևՆորՆորքհամայնքում,այնպեսէլայստեղ,ԸԲզոհերինտրամադրումէանհրաժեշտբժշկականօգնություն:Հիմնականումբժշկինհետաքրքրումէիրավիճակնայնքանով,որքանովտեղեկությունըպետքէօգնիբուժմանկազմակերպմանը:Այսպիսով, կարելի է եզրակացնել, որ ՔանաքեռԶեյթուն համայնքում
միջամտությանփուլումառավելշատկազմակերպություններեններգրավված,ինչըհնարավորությունէտալիսխնդիրներինավելիարագարձագանքելևընտրելառավելարդյունավետլուծումներ՝առավելհաճախերեխայիմասովմիայն:Սակայնայսպայմաններումևս,ոստիկանությանևայլկառույցներիմիջևհամագործակցություննայդքանէլսերտչէ:Համագործակցությունը,որպեսկանոն,սահմանափակվումէլոկգրություններուղարկելով՝առանցորևէհետադարձկապի,շարունակականվերահսկողությանևայլն:Համագործակցությանհնարավորություններիուառանձնահատկություններիմասինառավելմանրամասններկայացվումէստորև:
3. Հա մա գոր ծակ ցութ յունն ըն տա նե կան բռնութ յան խնդրով զբաղ վող տար բեր կա ռույց նե րի և ոս տի կա նութ յան միջև
Այսհամայնքում,իտարբերությունԵրևանիԱվանևՆորՆորքհամայնքների,կարելիէնկատելառավելակտիվհամագործակցություն,սակայնմիևնույնէկառույցները,չունենհամագործակցությանհաստակմեխանիզմ:ՔանաքեռԶեյթունհամայնքիանչափահասներիգործերովբաժանմուն
քը,երեխայինկատմամբբռնությանդեպքերիհետկապված,սերտորենհամագործակցումէպետականհատվածիկազմակերպություններիհետ,ինչպիսիքենԽՀՀն,հանրակրթականևհատուկհանրակրթականդպրոցները,ինչպես նաև հասարակական կազմակերպությունների հետ: Այս հանգամանքն,անկասկածդրականազդեցությունէունեցելնշվածբաժանմունքիոստիկանների՝ընտանեկանբռնությանհարցերիշուրջիրազեկվածությանվրա:Խնամակալությանևհոգաբարձությանհանձնաժողովիբազմամասնագիտականթիմայինքննարկումներըևսխթանումենտեղեկատվությանփոխանակմանըև ինչորառումովնաևհամակարգում են մոտեցումներնընտանեկանբռնությանդեպքերիվերաբերյալ (թեև,որպեսկանոն,միայներեխայիներգրավվածությանդեպքերում):Չնայածհամագործակցությանառումովառկափոքրինչբարվոքվիճա
կի՝այսուհանդերձ,հասարակականկազմակերպություններիդիտարկմամբ,երբիրավիճակըպահանջումէձեռնարկելծայրահեղմիջոցներ,ինչպեսօրինակ ծնողական իրավունքների սահմանափակումը կամ ծնողական իրա
56
վունքներիցզրկումը,առաջանումենտարաձայնություններոստիկաններիևպետականայլկառույցներիհետ(որպեսկանոն,պետականկառույցներըծնողականիրավունքիցզրկումըկամվերջինիսսահմանափակումըհամարումեն«ընտանիքիկազմալուծում»ևչենդիմումնմանքայլի):ՀետազոտվածՀԿներիցմեկընշումէ.
«Մենքունենքընտանիքներ,որտեղտեսնումենքծնողականիրավունքնե-
րիսահմանափակմանհարց:ԽՀՀ-իմյուսանդամները՝հիմնականումպետա-
կանհատվածիաշխատակիցները(վարչականշրջանիաշխատակիցները,ոստի-
կանությանևհամաբուժարանիներկայացուցիչները),դեմենարտահայտվում՝
խոսումէ«հայությունը»:Օրինակ՝ունենքերեխա,ովկրթությունիցդուրսէմնա-
ցելաշխատելուպատճառով.գերեզմանոցումքաղհանէանում:Պարբերաբար
անդրադառնումենքայսհարցին,երեխայինվերադարձնումենքդպրոց,հետո
նորիցիրավիճակըկրկնվումէ:Մենքկողմենք,ործնողականիրավունքները
սահմանափակվի:Երեխանարդեն13տարեկանէևշատէտուժում,սակայն
բոլորմասնագետներըչէորհամաձայնեն:Մյուսկողմիցծնողականիրավունք-
ներըսահմանափակելուցհետոերեխանպետքէտեղափոխվիհաստատութ-
յուն,որտեղևսկանշատխնդիրներ՝հենցնույնբռնությունը:Չունենքլծակներ,
որոնքկարողենքօգտագործելծնողներինզգաստացնելուհամար,դրապատ-
ճառովչենքկարողանումէականփոփոխություններանելընտանիքներում»:
ՀԿներկայացուցիչ
Համայնքային ոստիկանները, որպես կանոն, իրազեկված չեն ինչպեսհամայնքումառկա,այնպեսէլ մասնագիտացվածհասարակականկազմակերպություներիմասին:Նրանքհիմնականումգործենունենումպետականհատվածի կազմակերպությունների հետ` ԽՀՀ, երեխաների իրավունքներիպաշտպանության բաժին,առողջապահականհաստատություններ, դպրոցներ,ոստիկանությանայլբաժիններ:Համայնքայինոստիկաններիցմիքանիսընշելեն,որչենտեսնումհասարակականկազմակերպություններիհետհամագործակցելուանհրաժեշտությունը,քանիորիրենքպետքէիրենցուժերովլուծենառաջացածխնդիրները:Նրանքհասարակականկազմակերպություններիկողմիցիրականացվողաշխատանքներինկատմամբչունենվստահություն,քանիորվերջիններսհասարակականհիմունքներովենգործունեությունծավալումևպարտավորություններչունեն՝իտարբերությունիրենց:Անչափահասներիգործերովբաժանմունքիոստիկաններնընտանեկան
բռնությանավելիքիչդեպքերենունենում,քանհամայնքայինոստիկանները:Այսբաժիննառավելիրազեկէհատկապեսհամայնքումգործողհասա
57
րակականկազմակերպություններիևառկառեսուրսներիվերաբերյալ:ՔանաքեռԶեյթունվարչականշրջանումհամագործակցությունըառավելլավէզարգացած՝ շնորհիվակտիվգործողԽնամակալությանևհոգաբարձությանհանձնաժողովի, որիանդամենհանդիսանում, ինչպեսարդեննշվեց,տարբերհասարակականկազմակերպություններիներկայացուցիչներ,ինչպեսնաևներկայացուցիչներհամաբուժարանից,դպրոցներից,ոստիկանականկառույցներից:Անչափահասների գործերով բաժանմունքի ոստիկանները բավակա
նինհաճախգործենունենումդպրոցներիհետ,պարբերաբարայցելումեն,զրուցումաշակերտներիհետտարբերթեմաներով:
«Ունեցել ենքդեպք, երբ ընտանեկանկոնֆլիկտիպատճառովերեխան
ինքնասպանությանփորձէարել:Դրանիցհետոմեզայցելեցոստիկանության
տեսուչըևզրույցունեցավերեխայիհետ:Շատմտերմիկզրույցէր,ինձշատ
դուր եկավ մոտեցումը անչափահասների իրավունքների պաշտպանության
բաժնիցէր:Ճիշտէոստիկանըծառայողականհամազգեստէրկրում,սակայն
փորձեցինքայնպեսանել,որմյուսաշակերտներըչնկատեն:Թվումէրորոս-
տիկանըշատպատրաստվածէ,ոնց-որհոգեբանլիներ,վստահությունըկա-
րողացավշահել,երեխայինասաց,որինչխնդիրունենակարողէդիմելիրեն,
նույնիսկհեռախոսահամարթողեց:Շաբաթականմեկ-երկուանգամայցելում
են,զրուցումեներեխաներիհետ՝շատբարեհամբյուր,ներկայանումենորպես
ավագընկեր,խորհրդատու,նկատելենք,որերեխաներըսկսելենվստահել»:
Դպրոցիներկայացուցիչ
Դպրոցիվերաբերմունքըոստիկաններինկատմամբհիմնականումդրականէ,չնայածորոշդեպքերումաշխատակիցներընաևբողոքարտահայտեցինտեսուչի`երեխաներիհետաշխատելումոտեցմանևհամապատասխանպատրաստվածությունչունենալուվերաբերյալ:
«Երեխաներնընդամենըկարգու կանոնն էինխախտել,տեսուչը շատ
կոշտմոտեցումցուցաբերեց,5-րդդասարանիաշակերտներէինշատվախե-
ցան:Սաշատվառդեպքէևլրիվցույցէտալիս,ինչուչենքուզումհամագոր-
ծակցելոստիկանությանհետ:Ոստիկանությանտեսուչըյուրաքանչյուրամիս
զանգումհետքրքրվում է,պարբերաբարայցելումեն:Ընդհանուրառմամբ
ոստիկանությանմոտեցումըերեխաներինկատմամբկոպիտէ,անընդհատ
արտառոցդեպքենփնտրում,կասկածամտորենենվերաբերվումբոլորին»:
Դպրոցիներկայացուցիչ
58
ԽՀՀներիհետակտիվհամագործակցությանմեջեննաևՍԾՏԲները:Այս համագործակցությունը, սակայն չիառնչվում ընտանեկան բռնությանդեպքերիհետ:Համայնքումակտիվ էհամագործակցությունըոստիկանությանևՀԿ
ների միջև: Ոստիկանության անչափահասների գործերով բաժանմունքիներկայացուցիչներըտեղյակենհամայնքումգործողՀԿներիևՊՈԱԿներիմասինև,անհրաժեշտությանդեպքում,իրականացնումենուղղորդումներ,սակայն անչափահասների գործերով բաժանմունքի ներկայացուցիչներընշումեն,որունենխնդիր՝կապվածանչափահասների՝ուղղորդվելուցանկությանհետ:Այնդեպքում,երբանչափահասըչիցանկանումհաճախելուղղորդվածկառույց,նրանքոչինչանելչենկարողանում:
«Մի դեպք ունենք, կասկածում ենք, որ ընտանիքում եղբայրը սեռական
ոտնձգություն է իրականացնում քրոջ նկատմամբ: Ահազանգեցինք ոստիկա-
նություն, միասին տունայց կազմակերպեցինք, պարզվեց երեխան հրաժար-
վումէդպրոցգնալ,բայցմենքլիազորությունչունենքորևէքայլձեռնարկել,իսկ
ԱջափնյակհամայնքիԽՀՀ-նորևէքայլչձեռնարկեց`չնայածդիմելէինք:Նամակ
գրեցինքքաղաքապետինարդեներրորդանգամ,նամակըուղարկելէինքաղա-
քապետարանիԵրեխաներիիրավունքներիպաշտպանությանբաժին,որնէլի
ուղարկեցինԱջափնյակիԽՀՀևվիճակըմնացանորոշ:Երեխանգրանցվածէ
մերհաստատությունումևչիհաճախում,ոչինչչենքկարողանումանել»:
Խնամքիհաստատությաններկայացուցիչ
Դպրոցների և ՀԿների միջև կապը ևս արդյունավետ հենքի վրա էդրված՝ հաճախ ՀԿները հանդիպումներ են կազմակերպում դպրոցումբռնությանվերաբերյալթեմաներով:ԹերևսայսհամայնքումՈստիկանությունՀԿԽՀՀառավել սերտ համագործակցության հանգամանքը Ավան ևՆոր Նորք համայնքների համեմատությամբ, պայմանավորված է համայնքումայդՀԿներիթվաքանակով,գործունեությանբնույթովունրանցակտիվությամբ:ԵթեԱվանևՆորՆորքհամայնքներումոստիկանությանաշխատակիցներընույնիսկտեղյակչէինՀայաստանումտարբերՀԿներիառկայությանմասին,այստեղոստիկանությունըսերտորենհամագործակցումէայդկառույցներիհետևանհրաժեշտությանդեպքումուղղորդումէդեպքըՀԿներ:Սակայնպետքէնշելնաևայնհանգամանքը,որայսհամայնքումտեղեկացվածենմիայնհամայնքումտեղակայվածկառույցների,ՀԿներիմասին:Զուտընտանեկանբռնությանհետառնչվողևսույնզեկույցիընդ
59
հանուր մասում առանձնացված որևէ ՀԿի մասին համայնքում ոստիկանությունըտեղեկացվածչէ:Առողջապահականհաստատություններըոստիկանությանհետհամա
գործակցումենմիայնառկաընթացակարգերիցելնելով:Բժիշկներըտեղյակ ենպահում ոստիկանությանը բոլոր դեպքերի մասին, որոնք կան հիվանդանոցում,ինչըչիենթադրումԸԲխնդրովհամագործակցություն:Այսպիսով,կարելիէնշել,որուսումնասիրվածհամայնքներից,թերևս,
այսհամայնքումէ,որառավելշատկառույցներկան,առավելսերտհամագործակցությունկա,սակայնմիևնույնէ,ընտանեկանբռնությանդեպքերիհետաշխատանքներնայսհամայնքիոստիկանությաններկայացուցիչներիհամարևսբարդէևշատդեպքերումանընդունելի:
60
ՎԱՆԱՁՈՐ ՀԱՄԱՅՆՔ
Հետազոտությանընթացքումնախապեսիրականացվածքարտեզագրմանհամաձայն՝Վանաձորքաղաքումընտրվել ենհետևյալ կառույցները՝ՏեսԴիագրամա3:Ընտրվելենհամայնքայինպետականևոչպետականկառույցիներկայացուցիչներիցայնմասնագետներն,ովքերունեննվազագույնըմեկտարվաաշխատանքայինփորձևընտանեկանբռնությանդեպքերիհետտվյալկառույցումառավելշատենառնչվում:Ոստիկանության համակարգից ընտրվել են Անչափահասների գործե
րովբաժանմունքիբոլորևհամայքայինոստիկանությանբաժնի34ներկայացուցիչներ:Վանաձորքաղաքնէլ յուրահատուկէնրանով,որհամայնքայինբոլոր
պետականկառույցներնունենմեկականբաժին՝բացիոստիկանությունից:ԱյսհամայնքումմիմյանցիցառանձնացվածգործումենՏարոնիևԲազումիբաժինները:Անդրադառնանքկառույցներինառանձինառանձին:
1. Ընտանեկան բռնության ընկալումները և դիրքորոշումները
Ինչպես մյուս համայնքերում, այստեղ ևս ընտանեկան բռնություներևույթիմասինընկալումներնուդիրքորոշումներըտարբերեն՝կապվածհամայնքումընդունվածնորմերի,արժեքների,պատկերացումներիուառկա կարծրատիպերի հետ: Հետազոտության շրջանակներում իրականացվածհարցազրույցներիընթացքումպարզդարձավ,որընտանեկանբռնություներևույթիմասինՎանաձորքաղաքումևսամենալայնևխորպատկերացումներնունենհասարակականկազմակերպությունները:ԸնտանեկանբռնությանմասինընդգրկունպատկերացումներունեննաևԸԿԵԻՊԲիևԽՀՀիներկայացուցիչները:Հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչների կողմից
նշվեց,որընտանիքում,տարբերանդաներիկողմիցկիրառվողբռնությանցանկացածտեսակհամարվումէընտանեկանբռնություն՝սեռական,ֆիզիկական,հոգեբանական,ինչպեսնաևտնտեսական:ԸԿԵԻՊԲևԽՀՀմասնագետներիկողմիցառանձնացվեցինհատկապես
երեխաների չարաշահման, անտեսման, անտարբերության, ինչպես նաևգերխնամքիդեպքերը՝որպեսընտանեկանբռնություն:
61
Դիա
գրա
մա 3
. Վա
նաձո
րում
առկ
ա և
հետ
ազո
տվա
ծ կա
ռույց
ները
62
Խնդրովմտահոգվածմիքանիմասնագետներնշեցին,որընտանիքումծնողի կողմից դաստիարակելու, սաստելու, նախատելու, վարքի դրականփոփոխության նպատակով երեխայի նկատմամբ կիրառվածֆիզիկականուժը(ապտակնուծեծը),ինչպեսնաևբղավելնուանուշադրությանմատնելը «մեր ավանդական ընտանիքներում օրինաչափ են և ընտանեկանբռնությունչենդիտարկվում,որնէլհանդիսանումէերևույթիշարունակա-կանության,անպատժելիությանևխորանալուուլուրջվտանգներկայաց-նողդեպքերիպատճառ»: Հետազոտված դպրոցների աշխատակիցների կողմից ընտանեկան
բռնության շրջանակներումառանձնահատուկընդգծվումենընտանիքումերեխայիիրավունքիոտնահարմանդեպքերը,ինչպեսնաևծնողներիկողմից ծնողականպարտականությունների չկատարելը կամթերի կատարելը:Հիմնականումանհանգստացնումենայնդեպքերը,որոնցպատճառովխախտվումէերեխայի՝կրթությունստանալուիրավունքը:
«Արձանագրվել է դեպք, երբ երեխան, չդիմանալովծնողիվատվերա-
բերմունքին,հեռացելէտնից:Դեպքերըգուցեքիչեն,բայցկանթաքնված
դեպքեր,որոնքչենարձանագրվում:Երեխաներիդպրոցչհաճախելըերբեմն
պատճառաբանումենսոցիալապեսանապահովվիճակումգտնվելու,գրքե-
րիհամարանհրաժեշտվարձավճարներիբացակայությանպատճառով,սա-
կայնդամիայնկաղապարէ»:
Դպրոցիներկայացուցիչ
Վանաձոր քաղաքում իրականացված հետազոտության արդյունքներըփաստեցին, որ Ոստիկանական բաժանմունքների ներկայացուցիչներիմեծամասնությունը, խոսելով ընտանեկան բռնության մասին, ընդգծում էայնդեպքերը,որոնքկապվածենֆիզիկականևսեռականբռնությանհետ:Պատկերացումներիայստեսակնէլբացատրվումէայնհանգամանքով,որ,ոստիկաններնիրենցգործառույթներիևպարտականություններիիրականացման ընթացքում, առավելապես հանդիպում են վերոնշյալ դեպքերին,իրավասություններ ունենում են միայն բռնության նշյալտեսակների հետկապված աշխատանքներ իրականացնելիս: Հարցազրույցին մասնակցածոստիկաններից ոմանք նշեցին, որ, նույնիսկ, հոգեբանական բռնությանդեպքերինականատեսլինելու,անձնապեսնմաներևույթըբռնությունհամարելուպարագայումանգամ, չունենզոհինաջակցությունտրամադրելուհմտություններ և/կամ բռնություն գործադրողինպատասխանատվությանենթարկելուիրավասություն:
63
Ինչպեսհետազոտվածմյուսհամայնքներում,այնպեսէլՎանաձորքաղաքում, ընտանեկան բռնության հետ կապված դիրքորոշումների տարբերություններնկատվումեննույնիսկանչափահասներիգործերովբաժանմունքիևհամայնքայինոստիկանությանաշխատակիցներիմիջև:Անչափահասներիգործերովբաժանմունքիներկայացուցիչներն,ընտանեկանբռնությունըդիտարկելիս, ելնում են երեխայի վրա հնարավոր բացասական հետևանքներիտեսանկյունից, իսկ համայնքային ոստիկանության ներկայացուցիչներըկարծումեն,որընտանեկանբռնություննավելի«եվրոպականտերմինէ,հարիրչէմերհասարակությանը,ևորընտանեկանկոնֆլիկտներըպետքչէհամարել ընտանեկանբռնություն»:Եթեփորձենք ընտանեկանբռնություներևույթի ընկալմանվերաբերյալ համեմատականներտանելարդեն նշվածկառույցներիևոստիկանականբաժանմունքներիներկայացուցիչներիմիջև,ակնհայտէ,որոստիկաններնավելինեղպատկերացումներունեներևույթիվերաբերյալ, ավելի կողմ են դեպքերի մասին չբարձրաձայնելուն (դիտարկելովայդերևույթներըորպեսընտանիքներումհաճախակիտեղիունեցողկոնֆլիկտներ),քանքաղաքիայլկառույցներիներկայացուցիչները:Այսպիսով,կարողենքփաստել,որՎանաձորքաղաքումընտանեկան
բռնությաննառնչվողտարբերկառույցներումընտանեկանբռնությանմասինհամընդհանուրսահմանմանևընկալման,նպատակաուղղվածաշխատանքներ իրականացնելու հստակ մեխանիզմների բացակայությունըխոչընդոտէհանդիսանումդեպքերինարդյունավետարձագանքելուևհետագածայրահեղացումներըկանխելուհամար:Ամենդեպքում,հետազոտությանշրջանակներումընտրվածկառույցները յուրաքանչյուրնինչոր չափովիրականացնում է ընտանեկանբռնությանկանխարգելմանը, հայտնաբերմաննումիջամտությաննուղղվածաշխատանքներ:Անդրադառնանքկառույցներիգործունեությաննայստեսանկյունիցևս:
2. Ըն տա նե կան բռնութ յուն նե րի կան խար գե լու մը, հայտ նա բե րու մը և
մի ջամ տութ յու նը Վա նա ձոր քա ղա քում
Ընտանեկանբռնությանդեմպայքարելուոչմիկոնկրետմեխանիզմչիգործում ինչպես հետազոտություն իրականացրած մյուս համայնքներում,այնպեսէլՀՀԼոռումարզիՎանաձորքաղաքում:Քաղաքումգործողևմերկողմիցհետազոտվածհասարակականկազ
մակերպություններիհիմնականգործառույթներըորպեսկանոններառումեներեխաներիիրավունքներիպաշտպանությունը,նրանցվարքիդրական
64
փոփոխությունը,ցերեկայինխնամքիկազմակերպումնուկրթականծրագրերիմեջներգրավելը, մի շարքհմտություններիուսուցանումնուայլևայլպահանջմունքներիբավարարումը:Սակայն կազմակերպությունները, ինչպես նաև բոլոր կրթական հաս
տատություններըշատդեպքերումիրենցհիմնականգործառույթներիիրականացումից բացի, աշխատանքներ են իրականացնում նաև ընտանիքիայլանդամներիհետ,քանիորերեխայիվարքում,հարաբերություններումտեղիունեցողցանկացածփոփոխությանպատճառնառաջինհերթինփորձումենփնտրելերեխայիընտանիքում:
«Ընտանեկանբռնությանբացահայտմանդեպքումմիանգամիցմիջամ-
տություն չի իրականացվում: Նախնականտեղեկատություն է հավաքագր-
վումտվյալընտանիքիվերաբերյալ:Նմանտեղեկատվությունկարողենհա-
ղոդելուսուցիչները,ծնողխորհուրդիանդամները,հարևանները:Այնուհետև
երեխաների գենային ուսումնասիրությունների իրականացման համար դի-
մումենուսուցիչներին:Այսպարագայումգաղտնիություն էպահպանվում,
այնպեսենիրականացնումհարցումները,որըչիվնասիորևիցեկողմին,կոն-
ֆիդենցիալությանսկզբունքըպահպանվումէ:Եսշատմեծկարևորություն
եմդարձնումտեսնելու՝արդյոքունեցելենայդերեխաներըմեծքույր-եղբայր,
նրանցժամանակինչպեսէեղելիրավիճակը:Սաէլէօգնումհասկանալու
խնդիրըմիշտէեղելայդընտանիքում,թենորէ»:
ՀԿներկայացուցիչ
«Աշակերտունենք,ումծնողներըդեռերեխայիմանուկհասակումամուս-
նալուծվել են, չնայած դատարանը չի արգելել, որ հայրը այցելի երեխային,
նադաչիարել,միայնվճարելէալիմենտները,ինչըշատչնչինգումարէր:Ես
դպրոցեմհրավիրելերկուծնողններինէլ,սակայննրանցնորմալզրույցըմիմ-
յանցհետչստացվեց,վիճաբանեցին:Տղայինմեծացրելէմորմայրը,ևհայրը
նորայսօրէուշքիեկել(նախմիչքշատէրսիրում),ևուզումէօգնելիրտղա
երեխային:Եսփորձ եմարել մերձեցնելուտղային հոր հետ, սակայնտղան
շատսառնէրընդունումհորը,իսկտատիկըևմայրըդեմէին,որհայրըհան-
դիպի,տղայինանընդհատիրենքէլէինճնշում,հորդեմտրամադրում,սակայն
դատարանիվճռով,հայրըկարողէշաբաթականմեկանգամայցելելորդուն»:
Դպրոցիներկայացուցիչ
ԸնտանեկանբռնությանկանխարգելմամբզբաղվողկոնկրետկառույցներՎանաձորքաղաքումևսառկաչեն:Որպեսկանխարգելիչաշխատանք
65
ներ,այս համայնքումևս, դիտարկվում են դպրոցներում կամխնամքի ուցերեկայինկենտրոններումկազմակերպվողքննարկումները,ոստիկանության ԱԳ բաժանմունքի դպրոցական տեսուչների կողմից աշակերտներիհետիրականացվողզրույցները:
«Իրականացվումենկանխարգելիչաշխատանքներ:Դրանքկարողենլի-
նելդասալսումներիժամանակմանկավարժականմեթոդներիկիրառմանմի-
ջոցով:Դասղեկիժամերինկլորսեղանիշուրջքննարկումներենկազմակերպ-
վում,երեխաներըկարողանումենքննարկելիրենցհուզողհարցերը:Բացիայդ,
գործումէծնողականհամալսարան,որտեղերեքամիսըմեկհանդիպումներեն
կազմակերպվումծնողներիհետ:Վերջիններսենառաջքաշումիրենցխնդիրնե-
րըևհամատեղաշխատանքովփորձումենաջակցությունցուցաբերել»:
Դպրոցիներկայացուցիչ
Հասարակականկազմակերպություններում,խնամքիևկրթականհաստատություններում երևույթի դեմ կանխարգելիչ աշխատանքներ իրականացվումէծնողականժողովներիկամառանձինհանդիպումների,երեխաներիհետկազմակերպվածընթացիկմիջոցառումներիընթացքում՝ծնողավարմանևկենցաղավարմանհմտություններիուսուցման,իրավունքներիևպարտականություններիմասինիրազեկման,հոգեբանականևխորհրդատվականայլաշխատանքներիիրականացմանտեսքով:Այլկանխարգելիչաշխատանքներքաղաքումչենիրականացվում:
«Եղելէդեպք,երբիմացելենք,որհայրծնողըալկոհոլիցկախվածությունու-
նի,աշխատանքչունիուպարապությունիցխմիչքէօգտագործում,կռիվներսար-
քումանընդհատ:Եսինքսհրավիրելեմայդհայրծնողին,խնդրելեմ,որթեթև
գույքայինվերանորոգումներիհարցումաջակցիմեզ,որպեսզիզբաղված լինի:
Հավատացեք,երբնաունենումէկարևորությանզգացում,փոխվումէիրավիճա-
կը:Հիմակնոջհետզրույցներըցույցենտվել,որավելիուշուշէխմումվերջերս»:
Դպրոցիներկայացուցիչ
«Օրինակ,կարմիընտանիք,որումշարունակառկաէինընտանեկանկոնֆ-
լիկտներևբռնություններ:Ամուսինըհարբեցողէր,վեճերնուկռիվներնանպա-
կասէին,ևկինիրերեխաներիհետգիշերումէրայստեղ,հեռացելէրտնից:Մենք
ընտանիքներիհամարնախատեսվածսենյակներչունենք,բայցերեխայիսենյա-
կում3ամիսպահեցինքայդմայրիկին,որովհետևթաքնվումէրամուսնուց...»:
Խնամքիհաստատությաններկայացուցիչ
66
Ընտանեկանբռնությանդեպքերիհայտնաբերմանմեջ,որպեսկանոն,առավելշատկառույցներեններգրավված:Որպեսհայտնաբերմանկարևորկառույց՝Վանաձորքաղաքումհանդիսանումենդպրոցներնուխնամքիևպաշտպանությանգիշերօթիկհաստատությունը:Այսկառույցներումընտանեկանբռնությանդեպքերի,երեխաներինկատմամբբռնության,վատվերաբերմունքի,անտեսմանկամայլուղղակիկամանուղղակիազդեցությանբացահայտումըհիմնականումիրականանումէերեխայի,անհրաժեշտության դեպքում ընտանիքների կարիքների գնահատման, ինչպես նաև հենցերեխաներիհետանհատականկամխմբայինաշխատանքներիիրականացմանընթացքում:Երեխայիագրեսիվկամգերակտիվ,անտարբերկամխուսափողականվարքըմասնագետներիհամարազդակէհանդիսանումընտանիքումտեղիունեցողբռնությաներևույթներիհայտնաբերմանհամար:Երեխայիշուրջկատարվողբոլորիրադարձություններնուերեխայիշահերի,պաշտպանությանհետկապվածխնդիրներնայսհաստատություններիուշադրությանկենտրոնումենևնրանցկողմիցիրականացվողաշխատանքներըտեղափոխվումեննաևընտանիք:Տնայցերիմիջոցովմասնագետներըհնարավորությունենունենումև՛երևույթիհայտնաբերման,և՛իրավիճակիխորուսումնասիրման:ՎանաձորումգործողհասարակականկառույցներնուԽՀՀնիրենցբուն
գործունեությունը չեն համարում ընտանեկան բռնությանդեպքերի հայտնաբերմումը, սակայնհամայնքիառավելփոքր լինելընպաստում էնրան,որայս կառույցի ներկայացուցիչներնավելի լավ են ճանաչում համայնքիխնդրահարույց ընտանիքներին և կարողանում են հայտնաբերել նմանատիպդեպքերը:Ոստիկանությունըայստեղևսկարծեսթեհայտնաբերմանամենաակտիվկառույցնէ:Այսհամայնքումևսհամայնքայինոստիկանները,յուրաքանչյուրնիրտարածքում,բացահայտումէանհաշտընտանիքները, հաշվառում ևպարբերաբարայցելությունների և զրույցների միջոցովփորձումլուծելխնդիրները:Անչափահասների գործերով բաժանմունքի ներկայացուցիչները ևս
իրականացնումենհայտնաբերմանաշխատանքներ,սակայնանչափահասներինվնասհասցնելըկանխելուկամնրանցկողմիցհավանականիրավախախտվարքդրսևորելըկանխելուտեսանկյունից:Ընտանեկանբռնությանդեպքերիմասինոստիկանությունըտեղեկանում էնաևայլ հաստատություններիկողմիցահազանգի,տուժողիկամնրահարազատիբողոքդիմումիմիջոցով:
67
Առողջապահականհաստատություններնայսհամայնքումևսներգրավվում ենաշխատանքների մեջ միջամտությանփուլում:Այսինքն, կարելի էասել,որհայտնաբերմաննուղղվածհստակմեխանիզմներքաղաքումառկա չէ, սակայն համայնքի յուրահատկություննայն է, որավելիփոքր էևմասնագետներըխնդրահարույցընտանիքներինավելիլավճանաչելուարդյունքումավելիհեշտևհաճախակիհայտնաբերումներենիրականացնում:Հետազոտության շրջանակներում Վանաձոր քաղաքում հարցազրույց
ների մասնակցած կառույցների մեծամասնությունում մասնագետներն ընտանեկան բռնության հետկապվածդեպքերի հետաշխատելու հնարավորությունհիմնականումունենումենայնփուլում,երբարդենկախորմիջամտությունիրականացնելուանհրաժեշտություն:Այսինքն,բոլորկառույցներիաշխատանքներնուղղվածենմիջամտությանփուլին:ԻնչպեսնշումենԸԲզոհերիհետաշխատողորոշ մասնագետներ,«Վաղփուլերումերևույթիկան-խարգելմանհավանականությունընվազէթեկուզևմիայնայնպատճառով,որմար-
դիկիրենցշուրջըևիրենցհանդեպիրականացվողբռնությանդեպքերնընտանիքում
թաքցնումենկամհաճախորպեսբռնությունչենընկալում:Երեխանչիգիտակցում,
ործնողիկամընտանիքիայլանդամիկողմիցճնշվելը,ծեծիենթարկվելը,անտես-
վելըևայլերևույթներ,համարվումենբռնություն:Կանայք,ովքերտարիներիվեր
ապրումենարգելքների,վախի,ծեծիմթնոլորտում,հարմարվելենվիճակին,ևհիմ-
նականումգտնումենցանկացածպատճառաբանություն՝արդարացնելուբռնության
հանգամանքը»:
Դպրոցների, ՀԿ ներկայացուցիչների կողմից նշվեց, որ ընտանեկանբռնության հետ կապված խնդիրներին միջամտելու, աջակցություն տրամադրելուընթացքումհաճախակիենլինումդեպքերը,երբաշխատանքներիկիզակետումհայտնվումէբռնությունգործադրողը:Հիմնականումբռնությունգործադրողիզբաղվածությանապահովումըևնրահետխորհրդատվականաշխատանքներիիրականացումըորոշխնդիրներիլուծումէհանդիսանում,սակայնբռնարարներիհետաշխատողկառույցներկարծեսթեչկան,ևխնդիրներըմնումենչլուծված:
«Ինչ վերաբերում է բռնարարի հետաշխատանքներին, ապա եղել են
դեպքեր, երբվերջինիսառաջարկել ենդպրոցումաշխատել` որպեսդռնա-
պան:Այստեղկարևորվումէբռնարարինմերտեսադաշտումպահելըևու-
սումնասիրելը»:
Դպրոցիներկայացուցիչ
68
ՍԾՏԲն այժմ կոնկրետ աշխատանքներ չի իրականացնում՝ ուղղվածընտանեկան բռնության կանխարգելմանը, հայտնաբերմանը և միջամտությանը,սակայնՎանաձորքաղաքումևսնախտեսվումէստեղծելհամալիր սոցիալական ծառայություններիտարածքային կենտրոն՝ ինտեգրվածսոցիալականծառայություններիհամակարգիներդրմանհամատեքստում,որըկարողէխնդրինլուծումտալ:Վանաձորումնախկինումիրականացվելէհամալիրկենտրոնունենալուփորձնականծրագիր,ինչըներկայացուցիչներիկարծիքովհաջողվածփորձէեղել:Լոռու մարզիԸԿԵԻՊԲիներկայացուցիչներըփաստում էին ընտանե
կան բռնության դեպքերի բազմաթիվ լինելու հանգամանքը, սակայն ընտանեկանբռնությանդեմպայքարիմասինօրենքիբացակայությունը,ըստնրանց,թույլչիտալիսլիազորություններունենալբռնությունգործադրողիդեմ,երբչկաորևէօրենքիխախտում:
«Գիտեք,մեզառաջնայինպետքէ,որուղղորդմանկոնկրետմեխանիզմ-
ներ լինեն, որ դրանք իրավական հիմք ունենան, օրենքով սահմանվեն, որ
մշակվածուրիշմեխանիզմներինմանօդումչմնան:Մեզպետքէ,որընդուն-
վիընտանեկանբռնությանմասինօրենքը,որովհետևեթեմիբանըօրենքով
հաստատվածչէ,մենքայսպեսառանձին-առանձին,տարբերկառույցներով
ինչէլանենք,միևնույնէ,մերցանկալիարդյունքինչենքկարողանալուհաս-
նել,որովհետևմենքհիմաէլմերծանոթությանշրջանակներումհամագոր-
ծակցումենք,բայցեթեայդծանոթությունըչլիներ,ի՞նչկանեինք»:
ԸԿԵԻՊԲներկայացուցիչ
Այսկառույցիներկայացուցիչներըմիակնէինհետազոտությանընթացում,որնշեցինիրենցկողմիցիրականացվողայնպիսիգործառույթներ,ընդորում հաստատված իրավականփաստաթղթով, որոնք, որոշ դեպքերում,կարողենվերագրվելնաևընտանեկանբռնությանը:Դրանցիցառանձնացվեցինհատկապեսհետևյալկետերը.
• բաժիննիրականացնումէընտանիքի,կանանցևերեխաներիպաշտպանությաննուղղվածքաղաքականությունըմարզերում
• մշակումևիրականացնումէընտանիքների,կանանցևերեխաներիպաշտպանությաննուղղվածծրագրեր
• ուսումնասիրումէկյանքիդժվարինիրավիճակումգտնվողերեխաներին և նրանց ընտանիքներին և կատարում նրանց կարիքներիգնահատումևայլն:
69
ԸԿԵԻՊԲնևսընտանեկանբռնությանհետկապվածհարցերումհիմնականումմիջամտությունիրականացնողկառույցէ,ընդորումհիմնականումորոշումներկայացնող:Այսկառույցըփորձումէաշխատանքներիմեջներգրավելցանկացածդեպքիհետառնչությունունեցողբոլորկառույցիների ներկայացուցիչներին: Հատկապես անհրաժեշտ է համարում ոստիկանությաններկայացուցչիառկայություննանչափահասներիհետկապվածցանկացածաշխատանքիրականացնելուընթացքում:Պետքէնաևնշել,որկազմակերպություններիցորոշներըշահագրգռված
չեն ոստիկանության բաժանմունքների ներկայացուցիչներին ներգրավելմիջամտությանաշխատանքների իրականացմանը, քանզի ունեն մտավախություն,որզոհըևբռնությունգործադրողըվստահությանևանկեղծությանբարձրմակարդակչենցուցաբերի,քանզիոստիկանիկերպարնընկալվումէորպես«պատժողանձ»:Սակայնորոշհաստատություններէլզգումենոստիկանիներկայությանևպաշտոնովպայմանավորվածազդեցությանանհրաժեշտությունը:
«Դեպք է գրանցվել, երբ տատիկը բռնություն է ենթարկել թոռնիկին:
Վերջինսուներ լսողականևայլառողջականխնդիրներ,իսկտատիկնան-
հանդուրժողբնավորությունուներ:Տատիկիհետզրույցներ,աշխատանքներ
են իրականացվել:Այժմ նրանց հարաբերությունները կայուն բնույթ ունեն:
Տատիկիվերաբերմունքըփոխվելէ:Կառույցումբռնարարիհետաշխատում
են,հոգեբանականզրույցներենիրականացվում,այնուամենայնիվվերջին-
ներիսհետաշխատանքըիրավապահմարմիններիպարտականություննէ»:
ՀԿներկայացուցիչ
«...նմանդեպքերումմենքփորձումենքայնպեսանել,որոստիկանությունը
չմիջամտի,նույնիսկ,եթեդրակարիքըկա:Նրանցտրվումէրմասնագիտական
աջակցություն,խորհրդատվություն:Բաննայնէր,որամուսինըսթափվելուցհե-
տոդառնումէրլրիվուրիշմարդ:Եսինքսխոսելեմամուսնուհետ,բացատրել,
բայցալկոհոլօգտագործելուցհետոիրավիճակընորիցնույննէրմնում»:
Խնամքիհաստատությաններկայացուցիչ
ՈստիկանությանԼոռումարզայինվարչությանՎանաձորքաղաքիԱնչափահասներիգործերովբաժանմունքներիևհամայնքայինոստիկանությանբաժանմունքներիաշխատակիցներըևսներգրավվածենընտանեկանբռնությանդեպքերիմիջամտությանփուլին:Հետազոտությանարդյունքումպարզդարձավ,որընտանեկանբռնությանդեպքերորպեսայդպիսինսահ
70
մանափակթվովենհանդիպում,ոստիկանությունում:Այստեղևս,համայնքային ոստիկանության կողմից հաշվառվում են անհաշտ ընտանիքներիդեպքերը՝ որպես ընտանեկանկենցաղային բնույթի դեպքեր: Նմանատիպդեպքերումընտանիքներնայսհամայնքումևսհաշվառվումենևմեկտարիգտնվումոստիկանությանաշխատակիցներիհսկողությանտակ:Նրանցհետ Վանաձորում ևս իրականացվում է պրոֆիլակտիկ աշխատանքներ,որըսահմանափակվումէայցելություններիևընտանիքիանդամներիհետզրույցներիիրականացմամբ,անհրաժեշտությանդեպքումկատարվումենզգուշացումներ՝պարտավորագրերվերցնելումիջոցով:
«Դեպքերենքունեցել,որհորևտղայիմիջևէեղել,հայրըխմածգալիս
էտուն,տղայինասումէգնասիգարետբեր,տղանչիգնում,արդենկռիվէ
դառնում,ծեծումէերեխային:
Կամհոգեկանհիվանդը,ալկոհոլիկըգալիսէտուն,կռիվներէսարքում
ընտանիքում:Այսդեպքերիվախճանըկարողէշատվատլինել,բայցմենք
բացիորպեսանհաշտընտանիքհաշվառելուց,պրոֆելակտիկբնույթիաշ-
խատանքներտանելուցուրիշբանչենքկարողանումանել»:
Ոստիկանությաններկայացուցիչ
Ոստիկանության անչափահասների գործերով բաժանմունքի աշխատակիցները միջամտության փուլում ներգրավված են հատկապես անչափահասներիպաշտպանություննիրականացնելուտեսանկյունից:Ոստիկանությանայս բաժանմունքն ուշադրության կենտրոնում էպահում անչափահասներին,անհրաժեշտությանդեպքումիրականացնումէհաշվառումևնրանցնկատմամբիրականացնում«դաստիարակչականաշխատանքներ»:Ոստիկանությանայսբաժանմունքըևս,ընտանեկանբռնությանդեպքերիինչպես կանխարգելմանն ու հայտնաբերմանն ուղղված,այնպես էլ միջամտությաննուղղվածկոնկրետմեխանիզմներչունի:Այնդեպքում,երբԸԲդեպքը պարունակում է հանցագործության հատկանիշներ, ոստիկանությաներկուբաժանմունքնէլհստակպատկերացնումենիրենցգործառույթները: Այն դեպքում, երբ հանցագործության հատկանիշները բացակայումեն,միջամտությունըդեպքինչունիհստակություն:Առողջապահական հաստատություններն այս համայնքում ևս միջա
մտում են դեպքին միայն որոշակի բժշկականաջակցություն տրամադրելով:Տարբերություննայլ համայնքներիհետայն է, որայստեղ, մարզայինառանձնահատկություններից ելնելով, հնչեղություն չստանալու նպատակով,բժշկականմիջամտությանդիմողներըավելիքիչեն:
71
Այսպիսով,Վանաձորքաղաքումևսբոլորնշյալկառույցներումհստակծրագիրևգործառույթներչկանընտանեկանբռնությաներևույթիկանխարգելման,հայտնաբերմանևմիջամտությանուղղությամբ:Սակայնկառույցներնայսհամայնքումառավելսերտենհամագործակցում,ինչինառավելմանրամասնկծանոթանանքներքևում:
3. Հա մա գոր ծակ ցութ յունն ըն տա նե կան բռնութ յան խնդրով զբաղ վող տար բեր կա ռույց նե րի և ոս տի կա նութ յան միջև
Ընտանեկանբռնություներևույթիբարդուոչմիանշանակընկալումըդեռևսկառույցներինթույլ չիտալիսկողմնորոշվելու,թեերևույթիառկայությանդեպքերումխնդրինառնչվող կառույցը կոնկրետինչպեսպետք էգործառնի:ՀՀԼոռումարզիՎանաձորքաղաքումիրականացրածհետազոտության
արդյունքումպարզդարձավ,որվերոնշյալկառույցներիներկայացուցիչներնիրապեսծանոթենմյուսհաստատություններինևհամապատասխանգործառույթներին,սակայնայդծանոթությունըբավարարչէ,որպեսզիընտանեկանբռնությանխնդիրների լուծմանն ուղղվածարդյունավետև համակարգվածաշխատանքներիրականացվեն:Նշվեցինմիշարքդեպքեր,երբընտանեկանբռնությանզոհիհետտարբերկազմակերպություններտարբերմեթոդներովենաշխատել,ինչնէլանընդհատերկարաձգելէխնդրիլուծումը:ԸԿԵԻՊԲի Կանոնադրությամբ սահմանված է, որ «...բաժինը համա
գործակցումէմարզիհամայնքներիխնամակալությանևհոգաբարձությանմարմինների,սոցիալականծառայությանտարածքայինմարմինների,ոստիկանությանանչափահասներիգործերովզբաղվողբաժանմունքների,ուսումնական հաստատությունների, առողջապահական հիմնարկների, հասարակական կազմակերպությունների, երեխաներիխնամքևպաշտպանությունիրականացնողևայլհաստատություններիհետ»։Այսինքն,բոլորայնդեպքերում,երբկաընտանեկանբռնությանդեպք,բաժինըլիազորվածէխնդրիլուծմաննուղղվածքայլերմշակելուընթացքումհամագործակցելգործողվերոնշյալկազմակերպություններիհետ:Եվիրապես,հետազոտությունըցույցտվեց,որնշյալբոլորկառույցները,հատկապեսերեխայինվերաբերվողմիշարքհարցերում,համագործակցումենայսբաժնիհետիրենցգործառույթներիիրականացմանընթացքում,սակայնընտանեկանբռնություններիդեպքումպատկերնայլէ:Ընտանեկանբռնությանդեպքումբաժիննինքըչունիշատ գործառույթներ, որոնք պետք է իրականացնի: Ավելին, եթե նույնիսկ
72
փորձումէառկախնդրինլուծումտալևհամագործակցելայլկառույցներիհետ,միևնույնէհամայնքումչկանանհրաժեշտմասնագետներուկառույցներ,որտեղկարողէուղղորդվելդեպքըևստանալլուծում:
«Աղջիկը19տարեկանէ,ընտանիքումբռնությունըանընդհատշարու-
նակվում է`ֆիզիկական,հոգեբանական, չարաշահում:Աղջիկըդիմել էբո-
լորկառույցներին,որհեռացնենիրենիրընտանիքից,որովհետևընտանիքի
անդամներնէլենդաուզում,սակայնաղջիկըգնալուտեղչունի,իսկեղած
կազմակերպությունները հիմնականում աշխատում են կամ մայր դարձած
աղջիկներիհետ,կամերեխաների:Հիմաուրգնաայսաղջիկը:Ոչմիկառույց
կոնկրետաջակցությունչիտրամադրում:Միայնուղղորդումեն»:
ՀԿներկայացուցիչ
ԸԿԵԻՊԲն համագործակցում է Ոստիկանության անչափահասներիգործերովբաժանմունքիհետ`համատեղաշխատանքներէիրականացնումերեխաներիվրաբացասականազդեցությունունեցող,հակասոցիալականվարքագիծդրսևորողծնողների(կամնրանցօրինականներկայացուցիչների) հետ, մասնակցում էխնամակալությանև հոգաբարձության հանձնաժողովներիայննիստերին,որտեղքննարկվումեներեխայիհետկապվածհատուկդեպքերը:ԱյսհամայնքումԸԿԵԻՊբաժնիևոստիկանությանմիջևառկահամա
գործակցության մեջ կարևոր էայն, որ դեպքերի վերաբերյալ հետադարձկապըմիշտպահպանվումէ:ԻնչպեսփաստումէԸԿԵԻՊԲներկայացուցիչը,ոստիկանությունուղղորդելուդեպքերհամեմատաբարավելիքիչենպատահում,շատավելիհաճախտեղիէունենումՈստիկանությանԱնչափահասներիբաժանմունքիկողմիցուղղորդումդեպիիրենցծառայություն:
«Հետադարձկապըմիշտէլկաբոլորկառույցներիհետ:Եթեմենքինչ–որ
միդեպքփոխանցումենքօրինակոստիկանությանը,հետոանպայմանմերու-
շադրությունը,կապըպահպանումենքայդընտանիքներիհետ:Նույնըլինում
էնաևհակառակդեպքում:Երբևէխնդիրներչենեղելայդհամագործակցութ-
յուններիընթացքում»:
ԸԿԵԻՊԲներկայացուցիչ
Կրթականհաստատություններում,երեխաներիխնամքիևպաշտպանությանգիշերօթիկհաստատությունումերեխայիհետկապվածցանկացածդեպքիմասինտեղեկացնումևխորհրդակցումենԸԿԵԻՊԲիհետ:
73
Այսինքն, այս կառույցների միջև հիմնականում համագործակցությունըտեղիէունենումերեխաներիխնդիրներիլուծմաննուղղվածաշխատանքներիընթացում:Հասարակական կազմակերպությունների հետ համագործակցության
առիթներկրթականևխնամքիհաստատություններըհիմնականումունենումենայնդեպքերում,երբդպրոցըմիջամտումէերեխայինկազմակերպություն ուղղորդելու հարցում կամայն դեպքերում, երբ ՀԿի շահառունտվյալ հաստատության սան է:Խնամքի հաստատության ներկայացուցիչները նշեցին, որ ընտանեկան բռնության հետ կապված դեպքերը հիմնականումփորձումենլուծել՝օգտագործելովանձնականհեղինակություննուհնարավորությունները:Ոստիկանությանհետհամագործակցությանմասինխոսելիսնշվեց,որհնարավորինսփորձումենոստիկանինչներգրավելընտանեկան բռնության դեպքերին, որպեսզիխնդիրնառավել հնչեղությունչստանա:Նույնիսկնշվեցմիդեպքիմասին,երբընտանեկանբռնությանզոհինպահելենհաստատությունումանվտանգություննապահովելուևբռնարարիցթաքցնելունպատակով,ևայդընթացքումոստիկանությանըչենտեղեկացրել,որպեսզիդեպքըչդառնահամայնքումքննարկմանառարկաևավելիչվնասիընտանիքին:Սա,կարելիէասել,փոքրհամայնքինյուրահատուկ առանձնահատկություն է, երբ փորձ է արվում հասարակությանկողմիցանընդունելիերևույթըթաքցնել,հետագայումտվյալանձինպիտակավորելուցխուսափելուհամար:Ոստիկանիհետհամագործակցությունըհիմնականում լինումէհաստատությունումկարգուկանոնի,երեխաներիմիջևվիճաբանությունների,անվտանգությանպահպանմաննպատակով:Հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչների կողմից
տարաբնույթ կարծիքներհնչեցին՝ ոստիկանների հետհամագործակցության վերաբերյալ: Հետազոտության արդյունքներով, ՀԿ ոլորտի ներկայացուցիչները գոհունակություն հայտնեցինՏարոնի բաժանմունքի հետ համագործակցությունից: Նշվեց, որ ցանկացած դեպքում, երբ ընտանիքումբռնությանխնդրիհետաշխատելուընթացքումոստիկանությանաշխատակիցների անհրաժեշտություն է զգացվել, ոստիկանության նշված բաժինըպատրաստակամաջակցելէ:Նշվեցիննաևմիշարքդեպքերիմասին,երբոստիկանությանանչափահասներիգործերովբաժանմունքիաշխատակիցներըտվյալհասարակականկազմակերպություններենուղղորդելերեխային կամ ընտանիքին՝ նախապես տեղեկացված լինելով հաստատությանկողմիցիրականացվողգործառույթներին:
74
«Ամուսինները բաժանված էին, կինը երեխաների հետ ուրիշ տեղ էր
բնակվում,բայցամուսիննանընդհատհետապնդումէրկնոջը,ումիօրայդ
կնոջտնիցքիչհեռու,աշխատանքիցտունգնալիսհարձակվումէկնոջվրա
ուդանակիհարվածներհասցնում3անգամ,կինըսկզբիցբողոքումէ,գործ
էհարուցվում,սակայնբողոքըհետէվերցնումևկարճվումէգործը:Բայց
դրանիցմիքանիօրհետոկինընորիցդիմումէգրում,որովհետևանընդ-
հատահազանգերէստացել,սպառնանքներ,որկսպանիևայլն:Կնոջնօգ-
նությունտրամադրելուհամարմեզմիՀԿէրդիմել,մենքէլնրահետկցել
ենքմիոստիկան,ովաշխատանքիէտարելբերելայդկնոջը,որտղամարդը
չմոտենար:Հիմագործըվերաքննիչդատարանումէ»:
Ոստիկանությաններկայացուցիչ
Սակայն, Վանաձոր քաղաքում համագործակցության հետ կապվածպատկերըխիստտարբերէոչմիայնանչափահասներիգործերովբաժանմունքիևհամայնքայինոստիկանության,այլևտարբերերկուբաժիններիանչափահասների գործերով բաժանմունքների միջև: Ինչպես նշվեց, համագործակցությանտեսակետից,առավելակտիվգործընկերէհամարվումՏարոնիբաժնիԱԳբաժանմունքը:ԲազումիբաժնիԱԳ,ինչպեսնաևՏարոնիբաժնիհամայնքայինոստիկանությաններկայացուցիչներիտեղեկացվածությունըընտանեկանբռնությանդեպքերումաջակցությունտրամադրողՀԿներիմասինցածրէ,ուստինույնպիսիննէնաևհամագործակցությանակտիվությանաստիճանը:ՀԿներըհամագործակցումենԸԿԵԻՊԲի,ԽՀՀի,դպրոցների,մանկա
պարտեզների,առողջապահականհաստատությունների,այլՀԿներիհետ:Կան ՀԿներ, որտեղ անչափահասների շեղվող վարքի կանխարգելմաննպատակովանընդհատյահանդիպումներենունենումոստիկաններիհետ,սակայն ընտանեկանբռնության հետկապվածոստիկանի կողմիցաջակցությունՀԿներկայացուցիչներըստանումենմիայնտնայցերիժամանակ,երբ անչափահասների գործերով բաժանմունքից ներկայացուցիչ է ներգրավվումմասնագիտականխմբիմեջ:Առողջապահականհաստատություններիհետբոլորկառույցների,այդ
թվումոստիկանության,ներկայացուցիչերըհամագործակցումենկապվածիրենցշահառուիառողջականխնդիրների՝բժշկականաջակցությունստանալովմիայն:Հարցազրույցներին մասնակցած յուրաքանչյուր մասնագետի կողմից,
ընտանեկանբռնությանհարցերիշուրջհամագործակցությանկարևորութ
75
յունըառկակառույցներիմիջև,կարևորևանհրաժեշտհամարվեց:Ավելին,հետազոտությանմասնակիցներընշեցինմիշարքխնդիրներ,որոնքխոչընդոտումենընտանեկանբռնությանդեմաշխատանքներինուհամագործակցությանզարգացմանը:Նշենքդրանցիցհետևյալները.
• Սեփական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանությանվերաբերյալհասարակությանտեղեկացվածությանուգիտելիքներիպակաս
• Ոստիկանությանիրազեկվածությանցածրաստիճան՝ԸԲխնդրովզբաղվողայլպետականուոչպետականկառույցներիվերաբերյալ
• Մի շարք հաստատություններում ընտանեկան բռնությանխնդրովզբաղվողկառույցների,այդթվում մասնագիտացվածՀԿներիվերաբերյալիրազեկվածությանբացակայություն
• ՀՀումԸնտանեկանբռնության մասին օրենքիև հասկացությունըսահմանողիրավականակտիբացակայություն
• Օգնողմասնագետներիսահմանափակքանակ• Ընտանեկան բռնության խնդիրներով զբաղվող կոնկրետ կազմակերպությանբացակայություն
• Հոգեկանառողջության,կախվածություններունեցողևայլբնույթիբռնարարների նկատմամբ (այդ թվում՝ հոգեբանական բռնությունգործադրած) «սանկցիաներ» կիրառելու լիազորության բացակայություն
• Չափահասզոհերինաջակցությունցուցաբերողկառույցներիբացակայություն:
76
ԱՄՓՈՓՈՒՄ
Այսպիսով, ամփոփելով հետազոտության արդյունքները, ուսումնասիրված թիրախ համայնքներն՝ իրենց ենթակառուցվածքներով և բնութագրերով,կարելի էփաստել, որՀայաստանիՀանրապետությունումընտանեկանբռնությանխնդրովհստակպատասխանատուորևէպետականկամ ոչպետական կառույց գոյություն չուներ մինչև 2013 թվականը: Այսառումով, թերևս փորձ է կատարվել իրավիճակը շտկել Ոստիկանությանհամակարգում՝2013թինՔրեականհետախուզությանգլխավորվարչությանանչափահասների կողմից կատարվողհանցագործությունների բաժինըվերանվանելով«Անչափահասներիիրավունքներիպաշտպանությանևընտանեկանբռնությանդեմպայքարի»վարչության:Այսուհանդերձ,նշվածանվանափոխությանըդեռևսչենհաջորդելոլորտիիրավականկարգավորումները և ստորաբաժանման գործառութային ու անվանական ամբողջականփոփոխությունը՝ներառյալվերընշվածվարչությանտարածքայինստորաբաժանումները:Պետքէփաստելնաև,որԸԲխնդրովառավելակտիվզբաղվելուզբաղ
վումենհատկապեսհասարակականկառույցները,որոնք,սակայն,ֆինանսականուծրագրայինկայունությանտեսակետիցխիստերերունեն:Ավելին,նշվածկառույցներնունենհստակուղղվածություններ՝դեպիկանայք,խիստհազվադեպ,նաև՝դեպիերեխաները:Բացիայդնշվածկառույցներնունենայլառանձնահատկությունևս:Որպեսկանոն,թվարկվածկառույցները միտված են ոչ միայնև ոչայնքանդեպքերի հայտնաբերմանը, կամկանխարգելմանը,որքանհետևանքայինմիջամտությանը:Ավելին,հաճախհենցզոհերնենզանգահարումտվյալկառույցներիթեժգծերին,երբարդենանհրաժեշտէլինում«վիրահատականմիջամտություն»:ԹեևտարբերՀԿների,դպրոցիանձնակազմիկողմիցիրականացվող
փոքրաթիվնախաձեռնությունների,նորներդրվողկամարդենգործողսոցիալական ծառայությունների ջանքերի, այնուամենայնիվ, ընտանեկանբռնության դեպքերի հիմնական հայտնաբերող մարմինը, թերևս կրկինմնումէոստիկանությունը՝որպեսհամայնքիհետառավելհաճախառնչվողկառույց:Կանխարգելմանհարցում(որընաևենթադրումէմիջամտությանտարբեր ձևեր ու մեթոդներ) որևէ կառույց գերակա չէ:Այսառումով,Ոստիկանությանպատասխանատվությաննէմնացելնաևդեպքերիկանխարգելմանխնդիրը:Իդեպ,հենցՈստիկանությունն էլ բարձրաձայնում է, որիրավականսահմանափակումներիպատճառովմիշտչէ,որկարողանումէ
77
հայտնաբերելբռնությունը,ևհիմնականումկարողանումէդեպքինընթացքտալայնժամանակ,երբկաորևէկողմիցահազանգկամդիմումբողոք:Նշվածխառնաշփոթ,հաճախսպոնտանիրավիճակըտարբերկառույց
ներիկողմիցընտանեկանբռնությանմասինտարբերպատկերացումներիուընկալումներիարդյունքէ:ՎերլուծությունըվկայումէնաևԸԲվերաբերյալտարբերկառույցներումառկացածրիրազեկվածությունը,ինչնիրհետքնէ թողնում նաև համագործակցության պատրաստակամության վրա: Այսառումով,ելնելովԸԲդեպքերիհայտնաբերման,կանխարգելմանևմիջամտությանփուլերումտարբերկառույցներիդերակատարումից,խիստտարբերպատկերացումներիցուդիրքորոշումներից՝ հանգումենքնաևնրան,որբոլորհամայքներումբացակայումէհամագործակցությանընդհանուր,միասնականմեխանիզմընտանեկանբռնությանհարցերիշուրջ:Համագործակցության մեխանիզմի ներդրմանն ու գործարկմանը խո
չընդոտում են հատկապես հասկացությունը սահմանող իրավական կարգավորումներիբացակայությունը, նեղմասնագետներիբացակայությունը,գործող անձնակազմերի մասնագիտական պատրաստվածության ցածրմակարդակը:Այսուհանդերձ,համագործակցությանըխոչընդոտողգործոններիցպակասկարևոր չէնաևընտանեկանբռնությունըհայտնաբերելու,կանխարգելելուևվաղմիջամտությամբդեպքերիթիվընվազեցնելումիասնականոգուբացակայությունը՝խնդիրըհամատեղջանքերովլուծելուանհատականուխմբայինմակարդակովմոտիվացիայիպակասը:Այնուամենայնիվ, հետագազարգացումներիկանխատեսմանտեսանկ
յունից,կարելի էգնահատել,որ շատդրականէ,որ չնայածհետազոտվածհամայնքների որակական ու քանակական բնութագրերի տարբերությանը՝պետքէնշել,որմիևնույնժամանակհամագործակցությանանհրաժեշտությունըտեսնումենբոլորկառույցներում(այլխնդիր,որչենտեսնում,թեինչպեսդաանել),խնդիրըհամարումենարդիական,ցանկանումենօրենքումհստակկարգավորումներ՝ընտանեկանբռնությանհետկապվածխնդիրներըլուծելու,ինչպեսնաևկոնկրետլուծմանմեխանիզմներիներդրմաննպատակով:Սաայնկարևորխթաննէ,որըթույլէտալիս,եզրակացնելու,որարդ
յունավետմեխանիզմիներդրմանպարագայում,հնարավորկլինիունենալփոխադարձ համաձայնությամբ աշխատող կառույցներ, մասնագետներ,միմյանցհետգործակցողպետականևհասարակականսեկտոր:Ստորևներկայացվումենվերլուծությանարդյունքումստացվածեզրա
կացություններն ու համագործակցության, գործընկերային մոդելի ստեղծմանընպաստողառաջարկությունները:
78
ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
1. Հայաստանումընտանեկանբռնությանհարցերովզբաղվողմասնագիտացվածպետականկառույցչիգործում,ինչպեսնաևդեռևսընդունվածչէորևէիրավականակտ,որովկկարգավորվիոլորտը:Այսպայմաններումընտանեկանբռնությանհարցերովզբաղվումենմիշարքկառույցներ՝փորձելով լրացնելմիմյանց,հաճախնաևկրկնելնույնանունգործառույթներ`ՀՀոստիկանություն,ՀԿոլորտ,ՏԻՄ:
2. Շահագրգիռտարբերկառույցներտարբերընկալումևդիրքորոշումունենընտանեկանբռնությանհարցում.ոստիկանություննընտանեկանբռնությունդիտարկումէֆիզիկականևսեռականբռնությունները,ՀԿների,որոշՏԻՄիներկայացուցիչներիհամարտնտեսականևհոգեբանականբռնությունը,որտեղիէունենումընտանիքում,ևսվերագրվումենընտանեկանբռնությանը:Ոստիկանությանհամարընտանեկանբռնությանդեպքերինընթացքտալըկրումէընտանեկանկյանք ներխուժելու երանգ, ՀԿ ոլորտի ներկայացուցիչների համարդեպքերին արձագանքելը հիմնվում է մարդու իրավունքների պաշպանությանսկզբունքիվրա:
3. Ոստիկանության համակարգում ընտանեկան բռնության դեպքերնառավելհաճախհայտնաբերվումենհամայնքայինոստիկանությանբաժանմունքիկողմից:Նրանքառաջինօղակնենընտանեկանամենատարբեր կոնֆլիկտներն ուխնդիրները բացահայտելուտեսակետից:Ավելին,սահմանվածկարգովվարումեննաևնմանխնդրահարույցընտանիքներիհաշվառմանմատյանևաշխատանքներիրականացնումնրանցհետ:
4. Օրենսդրականառումով,բացակայումենայնպիսիհասկացություններիսահմանումներն,ինչպիսիքեն՝կանխարգելիչաշխատանքներ,պրոֆիլակտիկաշխատանքներ,բացատրականաշխատանքներևայլն:
5. ԱԳբաժանմունքները,որպեսկանոն,ԸԲդեպքերինառնչվում,հատկապեսորևէկերպփորձումենմիջամտել,երբդեպքիմեջներգրավվածէերեխա՝անչափահաս:Սույնստորաբաժանումներիներգարվվածությունը,սակայն,ենթադրումէծնողներիվատվերաբերմունքիազդեցության արդյունքում անչափահասի հավանական իրավախախտվարքըկանխելուգործառույթ:
6. ՀԿներնառավելհաճախզբաղվումենկանանցևերեխաներինկատմամբ կիրառված դեպքերի հետ, ընդ որում, եթե կանանց դեպքում
79
ահազանգողըհիմնականումհենցիրենքեն,ապաերեխաներիդեպքում,ահազանգըՀԿներըստանումենտարբերկառույցներից,մասնավորապես՝դպրոցներից,ԽՀՀներից:
7. Ընտանեկան բռնության դեպքերի հետ ինչոր չափովառնչվող կառույցներըհստակչենպատկերացնումիրենցգործառույթներիշրջանակը, հաճախ դա հիմնավորելով միասնական իրավական ակտիկամհամակարգողկառույցիբացակայությամբ:
8. Պետականկառույցներիմեծմասի,հատկապեսոստիկանությանաշխատակիցները չունեն ընտանեկանբռնությունը ճանաչելու համարանհրաժեշտգիտելիքներուհմտություններ,դեպքերիհայտնաբերման ու միջամտության ժամանակ սովորաբար առաջնորդվում ենկենցաղայինգիտելիքներով:
9. Ընտանեկանբռնությանդեպքերիհետաշխատանքիհամարանհրաժեշտգործիքակազմդեռևսմշակվածևներդրվածչէ:
10. Իրավական միասնականակտի և համակարգող կառույցի, մարմնիբացակայությունըխոչընդոտումէընտանեկանբռնությանդեմպայքարովզբաղվողկառույցներիմիջևհամագործակցությանինստիտուցիոնալացմանը:
11. Ոստիկանությունայլ կառույցների միջև համագործակցության որևէձևավորվածմիասնականմեխանիզմայժմչիգործումորևէհամայնքում:
12. Ոստիկանությանևայլկառույցներիմիջևհամագործակցությունըհամեմատաբարարդյունավետտեղիէունենում՝կապվածանչափահասներիհետ,այնէլմասնակի՝միայնեզակիկառույցներիմիջևհաճախհիմնվածանձնականկապերիփաստիվրա,երբտարբերկառույցների ներկայացուցիչներնարդեն ծանոթ են միմյանց ուաջակցությանանհրաժեշտությանդեպքումկարիքչի լինումպաշտոնականգրությանևընթացակարգերիպահպանման:
13. Բացառությամբայնդեպքերի,երբգործումէանձնականկապիառկայությանհանգամանքը,թիրախհամայնքներումգործողկառույցներըոստիկանությանըհամարումենհամագործակցության,տեղեկատվությանտրամադրմանհամարփակկառույց,ինչըխոչընդոտումէոստիկանությանևայդկառույցներիմիջևարդյունավետհամագործակցությանձևավորմանը,իսկոստիկանությունըՀԿներինհամարումէհասարակական հիմունքներով գործող, ոչ կայուն կառույցներ, ինչիպատճառովչենցանկանումհամագործակցելՀԿներհետ:
80
ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
1) Ի րա վա կան կար գա վո րում ներ
Անհրաժեշտէապահովելոլորտիիրավականմիասնականկարգավորում:ԱնհրաժեշտությունէԸնտանեկանբռնությանվերաբերյալօրենքիըն
դունումը:Սակայն, մինչՕրենքի ընդունումն,անհրաժեշտ է իրավիճակայինլուծմանճանապարհովապահովելտարբերգերատեսչություններիպատասխանատվությունըկանոնակարգողիրավականակտիկիրարկումը:Այսիմաստով,առաջարկվումէ՝ՀՀԿառավարությանորոշմամբժամա
նակավորապեսկանոնակարգրելբռնությանայստեսակիարձագանքմաննուղղվածհիմնախնդիրներըևպատասխանատուկառույցներին՝նշելով,թեորկառույցըհատկապեսորգործառույթիհամարէպատասխանատու:Իրավական կարգավորումները հստակորեն պետք է ենթադրեն նաև
ապագայումտվյալկառույցիկողմիցկիրառվելիքաշխատանքայինգործիքներինախագծում,մշակում:Խիստցանկալիէ,որպեսզի,մինչևմիասնականօրենսդրությունունե
նալըգործնականումփորձարկվածլինենենթադրյալաշխատանքայինգործիքները:Փորձըցույցէտալիս,որհաճախենթաօրենսդրականակտերիևաշխատանքայինգործիքներիմշակմանուդրանցփորձնականկիրառմանընթացքումենբացահայտվումՕրենքովկարգավորմանենթակամիշարքիրավահարաբերություններ: Ուստի, այս առումով, անհրաժեշտ է հետամուտ լինելգործառնական (ենթաօրենսդրական)իրավականակտերինախագծմանևաշխատանքայինգործիքներիմշակմանաշխատանքներին:
2) Հա մա գոր ծա ցութ յան մե խա նիզմ ներ
Մինչ միասնական օրենսդրության ընդունումն ու կիրառումը, առաջարկվում էներդնելՀՀումհնարավորինսգործող, կիրառականուղղորդմանմոդել:Այսառումով,առաջարկվումէբոլորայնդեպքերում,երբկամասնա
գիտական աջակցություն ցուցաբերելու կարիք, ոստիկանները տուժողինուղղորդենհամապատասխանծառայություններմատուցողՀԿներևպետականկառույցներ:Ոստիկանությանուղղորդմանմեխանիզմներիտեսակետից,առաջարկվումենհետևյալնախնականտարբերակները:
81
1. Ոս տի կա նութ յու նը ստանձ նում է ԸԲ ո լոր տը հա մա կար գե լու քաղա քա կա նութ յուն ու գոր ծա ռույթ: Այս դեպ քում հնա րա վոր գոր ծառույթ ներ կա րող են լի նել.
• ԱԳբաժանմունքումվերապատրաստված23մասնագետներիկողմիցդեպքիգրանցում
• Անմիջապես ոստիկանություն դիմելու և ոստիկանության շենքումգտնվելու դեպքում, զոհին առաջնային խորհրդատվության տրամադրում
• Դեպքիուղղորդումհամայնքիինտեգրվածսոցիալականծառայությանդեպքվարողին
• Դեպքվարողիհետհավանականհետագաուղղորդմանկառույցներիքննարկում
• Դեպքվարողիհետուղղորդվածիհետագաիրավիճակիճշգրտում,հետադարձկապիպահպանում
• ԸԲդեպքերիհաշվառում,վիճակագրությանվարում• Բռնարարիհետաշխատանք
2. Ոս տի կա նութ յու նը ստանձ նում է ԸԲ դեպ քե րում զո հի պաշտ պանութ յան գոր ծա ռույ թը
• Դեպքըստանալունպես(դրսիցկամհամայնքայինոստիկաններիմիջոցով)՝ վերը նշված վերապատրաստված մասնագետների կողմիցտնայցիկազմակերպում
• Զոհիպաշտպանությանանհրաժեշտության գնահատումևպաշտպանությանմիջոցներիընտրություն
• Զոհին ապաստարանտեղափոխելու անհրաժեշտության դեպքում,բռնարարիմեկուսացում,զոհինոստիկանությանբաժին,ապանաևապաստարանուղեկցում
• Դեպքիմասինհամայնքայինսոցիալականծառայությանն(ապագայումինտեգրվածսոցիալականծառայություն)իրազեկում
3. Ոս տի կա նութ յու նը ստանձ նում է ԸԲ դեպք բա ցա հայ տե լու և միջամ տե լու գոր ծա ռույթ՝ որ պես ա ջակ ցող կա ռույց
• ՈստիկանությանհամայնքայինբաժանմունքըբացահայտումէդեպքըևփոխանցումԱԳևԸԲկանխարգելմանբաժանմունք
• ԱԳբաժանմունքիվերապատրաստված23մասնագետներըվերլու
82
ծումենստացվածտեղեկատվությունըևկատարումտնայց• Իրականացնում են առկա իրավիճակի նախնական գնահատում ,ճանաչումենբռնությանառկայություննուտեսակը
• Տրամադրումեննախնականճգնաժամայինխորհրդատվութունընտանեկանբռնությանզոհինևընտանիքին
• Զոհինկամզույգերինհրավիրումենոստիկանությանբաժին,իրականացնումճգնաժամայինխորհրդատվություն
• Նեղմասնագիտականհմտություններիանհրաժեշտությանդեպքում,զոհին ուղղորդում են համապատասխան ծառայություն մատուցողկոնկրետկառույց,այդթվում՝ՀԿ
• Անհրաժեշտությանդեպքում,զոհինուղեկցումեննշվածկառույց:
3) Են թա կա ռուց ված քա յին բա րե լա վում
ԸԲդեպքերին,ըստանհրաժեշտությանարձագանքելուևխնդիրնամբողջականլուծելունպատակով,անհրաժեշտէպետականորեններդնելնորկառույցներ, ինչպիսիք են կացարաններն/ապաստարան ու կոնկրետ ԸԲդեպքերովզբաղվողմասնագիտականվերականգնողականկենտրոնները՝նեղմասնագիտականանձնակազմով:Խիստցանկալիէազգայինմակարդակովքաղաքականությունմշակողուքաղաքականությանիրագործումըհամակարգողմիասնականմարմնիներդրումը:Հաշվիառնելովմերերկրիտնտեսականքաղաքականիրավիճակը,ինչ
պեսնաևֆինանսականորոշակիխնայողություններկատարելուանհրաժեշտությունը՝առաջարկվումէդաշտումգործողևոլորտումփորձունեցողՀԿներինկամմասնավորայլկառույցներինապահովելպետականդոտացիա:Որոշակի առումով, պատվիրակել մասնագիտական վերականգնողականծրագրերի, ինչպես նաև ապաստարանների պահպանման ծառայություններըՀԿներին՝ապահովելովնրանցպետականֆինանսավորմամբ:Նշվածիրավիճակայինլուծումըհնարավորությունկտանործառայություններդնելուհամարանհրաժեշտծախսերիհամեմատությամբկատարելլուրջխնայողություններ,ոլորտումմասնագիտացածՀԿներինապահովելֆինանսականկայունությամբ,իսկպետությանը՝նշվածֆինանսականհոսքերնուծախսայինարդյունավետությունըհսկելուլիազորությամբ:Կարևորագույնխնդիրներիցմեկը,սակայն,որկարողէլուծվելայսիրավիճակայինմոտեցմամբ,Ոստիկանությանևպետականուոչպետականմարմիններիգործառույթներիկանխատեսելիություննուերկարաժամկետհամագործակցությանհիմքերիստեղծումնէևփոխադարձվստահությանձևավորումը:
83
4) Կադ րա յին հա մալ րում և կա րո ղութ յուն նե րի զար գա ցում
Ոստիկանության(ինչպեսնաևայլպետականծառայողների)անձնակազմիվերապատրաստմանհարցըթերևսմնումէօրհասական:Իրականացվածբարեփոխումներնունախաձեռնություներըչենկարողհասնելհաջողության,եթեներդրվածհամակարգնումեխանիզմներնաշխատեցնումենոչպրոֆեսիոնալները:Այսառումով,գործնականորենխիստանհրաժեշտէ.
• Ոստիկանության համակարգը համալրել հոգեբան, սոցիալականաշխատող մասնագետներով (եթե ոչ հաստիքային, ապա նվազագույնըկոնսուլտանտիկարգավիճակով)
• ԸԲդեպքերովհնարավորառնչվողանձնակազմինվերապատրաստելհատուկբռնությանայստեսակիհետաշխատելուուղղությամբ(ԱԳԲ, համայնքային ոստիկաններ, ինչպես նաև դեպք քննող հետաքննչականանձնակազմ)
• ՀՀ ողջ տարածքում գործող ԱԳ ստորաբաժանումներում վերապատրաստելնվազագույնը2աշխատակից՝անմիջապեսթեժկետերումաշխատելուհմտություններիուղղությամբ(աշխատակիցներիցմեկիկինլինելըպարտադիրէ)
• Պետական սոցիալական քաղաքականության փոփոխման արդյունքում ինտեգրված սոցիալական ծառայություններև դեպք վարողպաշտոն ներդնելու դեպքում, իրականացնել ոստիկաններիևայս պետական ծառայողների համատեղ վերապատրաստումներ՝բռնությանայստեսակինարձագանքելու և համագործակցությանկայացմանուղղությամբ:
Վերապատրաստումների երկրորդ փուլի անհրաժեշտությունը ևս այսօրտեսանելիէ՝իրավականակտերիընդունումիցհետոկամդեռևսդրանցնախագծմանընթացքում,որոնքպետքէներառեննաևհնարավորաշխատանքայինգործիքներիմշակումը:Այսառումով,անհրաժեշտէվերընշվածանձնակազմերինվերապատ
րաստելնաևնախագծվածգործիքներըգործնականումկիրառելուհմտությանուղղությամբ:
5) Հան րա յին ի րա զե կում և կան խար գե լիչ աշ խա տանք ներ
Ընտանեկանբռնությանդեմպայքարումկարևորվումէհանրայինիրազեկմանաշխատանքները՝ինչպեսընտանեկանբռնության,այնպեսէլդրադեմպայքարումներգրավվածկառույցներիվերաբերյալ:Այսառումովառաջարկվումէ.
84
• Տեղեկատվականնյութերիտպագրություն,այդթվումպաստառներուայլպարագաներ
• Տեսահոլովակներիպատրաստումուհանրայնացում• Քարոզարշավներինախագծում,ռազմավարությանմշակումուիրագործում
• Ոստիկանությանկողմիցիրենցկառույցիգործառույթների,անհապաղ միջամտությունպահանջող դեպքերի ներկայացում,տարբերֆորմատներիդասընթացներիիրականացում
• ԸԲևՈստիկանությանդերակատարումըխորագրովհեռուստահաղորդաշարերիպատրաստում
• ԶԼՄների վերապատրաստում՝ ԸԲ դեպքերը լուսաբանելու յուրահատկության,էթիկականնորմերի,չվնասելուսկզբունքիուղղությամբ
6) Տե ղե կատ վութ յան փո խա նակ ման հա սա նե լիութ յուն ու մատ չելիութ յուն
Ընտանեկան բռնությունների դեպքերին արագ և արդյունավետարձագանքելու նպատակով, խիստ կարևորվում է տեղեկատվությանփոխանակման,հասանելիությանուվերջինիսմատչելիությանհարցը:Հատկապեսայսհարցումկարևորվումէոստիկանությանդերը,ովհաճախդեպքիմանրամասներիվերաբերյալամբողջականտեղեկատվությունկրողմիակմարմիննէ:Այս առումով, անհրաժեշտ է շարունակել սույն ծրագրի ընթացքում
հիմքդրվածթիմայինքննարկումներիուբազմամասնագիտականմոտեցմանավանդույթը:Անհրաժեշտէդեպքիհետկապվածկլորսեղանքննարկումներ կազմակերպել բոլոր ներգրավված կառույցների միջև՝ ՏԻՄ, ոստիկանություն, հասարակական կազմակերպություններ և այլն: Ավելին,առաջարկվում է յուրաքանչյուր համայնքումստեղծել (թեկուզ՝ ոչֆորմալ)համակարգող խորհուրդ, որի ենթակայության հարցը կլինի համայնքումԸԲ դեպքերի վաղ բացահայտումը, հնարավոր կանխարգելումը կամ միջամտությանուղղությանհաստատումը:ՏեղեկատվությանփոխանակմաննմանլուծումըկբարձրացնիինչպեսԸԲմասինքաղաքացիներիիրազեկվածությանմակարդակը,այնպեսէլհամայնքիթիմայինոգինուհամագործակցությանպատրաստակամությանաստիճանը:
85
ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ
Հա վել ված 1ՑԱՆԿՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆԸ ՄԱՍՆԱԿՑԱԾ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐԻ
Հա սա րա կա կան կազ մա կեր պութ յուն ներ
1. « Կա նանց ռե սուր սա յին կենտ րոն»ՀԿ2. « Հա սա րա կութ յուն ա ռանց բռնութ յան»ՀԿ3� « Կա նանց ի րա վունք նե րի կենտ րոն»ՀԿ4. Թու ֆենկ յան բա րե գոր ծա կան հիմ նադ րա մի « Կա նանց ա ջակց ման կենտ րոն»ՀԿ
5. «Ար մե նիան լայթ հաուս»բա րե գոր ծա կան հիմ նադ րամ6� « Շող»ՀԿ Վա նա ձո րի և Եր ևա նի մաս նաճ յու ղեր7� « Հայ Օգ նութ յան Ֆոնդ»ի Ե րե խա նե րի ա ջակ ցութ յան կենտ րոն հիմ-նադ րամ
8. « Նա գա շեան մա նուկ նե րի տուն»ե րե խա նե րի ա ջակց ման կենտ րոն9. «ՍՕՍ ման կա կան գյու ղեր»հայ կա կան բա րե գոր ծա կան հիմ նադ-րամ
10. «Ա ռա վոտ»բա րե գոր ծա կան հա սա րա կա կան կազ մա կեր պութ յուն11. «Օր րան»Բա րե գոր ծա կան ՀԿ Վա նա ձո րի մաս նաճ յուղ12. « Խաչ վող ու ղի ներ»ՀԿ13. « Փոք րիկ Իշ խան»ՀԿ 14.« Վորլդ Վիժն Հա յաս տան»մի ջազ գա յին բա րե գոր ծա կան կազ մա կեր-պութ յուն, Եր ևան ՏԶԾ
Կր թա կան հաս տա տութ յուն ներ
1. Հան րակր թա կան և ա վագ դպրոց ներ2. Հա տուկ դպրոց ներ
ՏԻՄ
1. Քա ղա քա պե տա րա նի/մարզ պե տա րա նի Ըն տա նի քի, կա նանց և ե րե-խա նե րի ի րա վունք նե րի պաշտ պա նութ յան բա ժին
2. Խ նա մա կա լութ յան և հո գա բար ձութ յան հանձ նա ժո ղովներ
86
3� Սո ցիա լա կան ծա ռա յութ յուն նե րի տա րած քա յին բա ժին ներ4. Զ բաղ վա ծութ յան տա րած քա յին կենտ րոն ներ
Ոս տի կա նութ յուն
1. Ան չա փա հաս նե րի ի րա վունք նե րի պաշտ պա նութ յան և ըն տա նե կան բռնութ յան դեմ պայ քա րի վար չութ յուն
2. Ան չա փա հաս նե րի գոր ծե րով բա ժան մունք ներ3� Հա մայն քա յին ոս տի կա նութ յան բա ժան մունք ներ
Պե տա կան այլ կա ռույց ներ
1. « Զա տիկ»ե րե խա նե րի ա ջակ ցութ յան կենտ րոն ՊՈԱԿ2. Խ նամ քի և պաշտ պա նութ յան գի շե րօ թիկ հաս տա տութ յուն ներ
Ա ռող ջա պա հա կան հաս տա տութ յուն ներ
1. Հա մա բու ժա րան ներ2. ՀՀ ԱՆ « Նար կո լո գիա կան հան րա պե տա կան կենտ րոն»ՓԲԸ3� ՀՀ ԱՆ «ՆՈՐՔ հո գե բու ժա կան կենտ րոն»ՓԲԸ
87
Հա վել ված 2
ՈՒՂԵՑՈՒՅՑ
ՈՍՏԻԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԾԱՌԱՅՈՂԻ ՀԵՏ ԽՈՐԻՆ ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑԻ
Խորինհարցազրույցինպատակնէպարզել,թեինչպիսիաշխատանքներ
ենտարվում ոստիկանության կողմից կապված ընտանեկան բռնությունների
դեպքերիհետ:Ինչպիսինէհամագործակցությունըայլշահագրգիռօղակների
հետևինչպիսիխնդիրներենառաջանումկապվածհամագործակցությանհետ:
1. Խնդ րում եմ մի փոքր ներ կա յաց րեք Ձեր փոր ձը ոս տի կա նա կան հա մա կար գում
− ԽնդրումեմնշեքՁերկրթությունըևմասնագիտությունը:Ինչպիսի՞վերապատրաստումներեքանցելայսբաժանմունքումաշխատելիս:Որքանո՞վէինարդյունավետ,օգտակարդրանք:Ինչպիսի՞վերապատրաստումներիկարիքունեք:
− Քանի՞ տարեկան եք, որքան ժամանակ եք աշխատում համակարգում,որքա՞նժամանակեքաշխատումայսբաժանմունքում,ո՞րնէՁերպաշտոնըայսբաժանմունքում:
− Ինչպե՞ս եք վերաբերում այն հանգամանքին, որ այս բաժանմունքը վերակառուցվել էև վերանվանվել էԱնչափահասների իրավունքներիպաշտպանությանևընտանեկանբռնությանդեմպայքարիբաժանմունք:Ինչպե՞սեքվերաբերումնրան,որնորգործառույթէտրվելբաժանմունքին:Ինչպիսի՞ փոփոխություններ եղան բաժնում, բաժնի գործունեության մեջկապվածայդվերակառուցմանհետ:Որքանո՞վկարնմանվերակառուցումանելուկարիքՀայաստանում:
− Որնեքհամարումընտանեկանբռնություն:− Որո՞նք են Ձեր հիմնական պարտականությունները: Այդ պարտա
կանություններըունե՞նիրավականհիմք,ո՞րնէդա:Եթեչունենիրավականհիմք,ապաինչպե՞սէկարգավորվումՁերգործունեությունը:
− Քանի՞հոգիէաշխատումայսբաժանմունքում:Քանի՞բնակչիեքայսհամայնքումսպասարկումԴուք:
88
2. Խնդ րում եմ նկա րագ րեք, թե ինչ պես եք ի րա կա նաց նում ըն տա նեկան բռնութ յուն նե րի բա ցա հայ տու մը, կան խու մը, կար գա վո րու մը, մի ջամ տու մը
− Ընտանեկանբռնություններիորքա՞նդեպքէպատահումմիջինումամիսը/տարին:Ովքե՞րենհիմնականումբռնությունգործադրողներըևովքերենտուժողները:Բռնությանինչպիսի՞տեսակներենհանդիպում:
− Ընտանեկան բռնություններին վերաբերող դեպքերում ինչպե՞ս եքիրականացնումձերմիջամտությունը:Ինչպեսեքբացահայտումընտանեկան բռնությունների դեպքերը: Ընտանեկան բռնությունները կանխելունուղղվածինչպիսիաշխատանքներեքտանում:
− ԸստՁեզպե՞տք էպահել գաղտնիության սկզբունքը ընտանեկանբռնություններիդեպքերում,եթեոչ,ինչու՞: Եթեայո,ապաինչպե՞սևի՞նչխնդիրներենառաջանումկամկարողենառաջանալգաղտնիությունըպահելիս:Եղելենդեպքեր,երբբողոքներեքստացելտուժողիցկամմեկայլանձիցկապվածտուժողիվերաբերյալտեղեկությունտարածելուհետ:
3. Խնդ րում եմ ներ կա յաց րեք, թե ինչ պես եք հա մա գոր ծակ ցութ յուն այլ կա ռույց նե րի հետ ըն տա նե կան բռնութ յուն նե րի հետ կապ ված դեպ քե րում
− Ինչպիսի՞ ծառայություններ կան այս համայնքում ընտանեկանբռնություններիկանխման,միջամտության,տուժողիևբռնությունգործադրածի հետաշխատանքներին ուղղված: Ինչպե՞ս կգնահատեքայդ ծառայություններիորակը:Ինչպե՞սեքհամագործակցումնրանցհետ:
− Տեղյա՞կեքարդյոքՀայաստանումկանթեժգծեր,ապաստարաններընտանեկանբռնություններիպոտենցիալ,կամփաստացիզոհերիհամար:Ինչպե՞սեքհամագործակցումնրանցհետ:Նրանքհամագործակցումենոստիկանությանհետ,եթեայո,ապաինչպես,եթեոչ,ըստՁեզինչու:
− Ո՞րկառույցներիհետեքհամագործակցումՁերպարտականությունների կատարման շրջանակներում, մասնավորապես ընտանեկան բռնություններիհետկապվածդեպքերում՝ոստիկանությանայլբաժիններմՏԻՄ,ՀԿներ,դպրոցևայլն:Ինչու՞մէկայանումայդհամագործակցությունը,հետադարձկապը:Խնդրումեմնկարագրեքհամագործակցությանմեկկամմիքանիօրինակ/դեպք/իրավիճակ,երբԴուքեքդիմելայդկառույցներին:Որքանո՞վէրայդհամագործակցությունըարդյունավետ:Ի՞նչսպասելիքներունեիքայդ համագործակցությունից:Որքանովայդ սպասումներըարդա
89
րացվեցին:ինչպեսեքհետևելկամհետևումՁերկողմիցուղղորդվածաձինկատմամբիրականացվողմիջամտությանը,ինչպեսեքտեղելանումարդյունքների,խնդրիլուծմանկամչլուծմանմասին
− Ունեցե՞լ եք ահազանգերայդ կառույցներից կապված ընտանեկանբռնություններիդեպքերիհետ՝ՀԿ,ՏԻՄ,դպրոց,մանկապարտեզևայլն:Այսկառույցներըտեղեկացնու՞մենոստիկանությանընմանդեպքերիվերաբերյալ:Եթեայո,ինչպիսի՞նէհաճախականությունը,դեպքերիբնույթը,եթեոչ,ըստՁեզինչու՞:Խնդրումեմնկարագրեքհամագործակցությանմեկկամմիքանիօրինակ/դեպք/իրավիճակերբայդկառույցներըդիմելենձերբաժանմունք:Որքանո՞վ էրայդ համագործակցությունըարդյունավետ:Ինչպես եքդուքտեղեկացնումՁեզուղղորդածկառույցինևտեղեկացնումեքարդյոք
− Եթեչեքհամագործակցումորևէկառույցիհետ,ապախնդրումեմնշեք ինչու, որո՞նք ենՁեր մտահոգությունները համագործակցության վերաբերյալ:
− Ընտանեկան բռնությունների կանխարգելման ուղղված ինչպիսի՞աշխատանքներեքտանում՝հանրայինիրազեկում,հանդիպումևու՞մհետեքհամագործակցումայդաշխատանքներնիրականացնելիս՝ՏԻՄ,դպրոց,ՀԿևայլն:
− Ընտանեկան բռնությունների հետևանքով տուժողի հետ ինչպիսի՞աշխատանքներեքտանումևու՞մհետեքհամագործակցումայդաշխատանքներնիրականացնելիս՝ՏԻՄ,դպրոց,ՀԿևայլն:
− Ընտանեկան բռնություն գործադրողների հետ կապված ինչպիսի՞գործընթացներենկազմակերպվումևումհետեքհամագործակցումայդաշխատանքներնիրականացնելիս՝ՏԻՄ,դպրոց,ՀԿևայլն:
4. Ինչ պի սի ա ռա ջար կութ յուն ներ ու նեք ըն տա նե կան բռնութ յուն նե րի հետ կապ ված Ձեր աշ խա տանք նե րի, ոս տի կա նութ յան և այլ կառույց նե րի հետ հա մա գոր ծակ ցութ յան բա րե լավ ման հա մար
− Ընտանեկանբռնություններիհետկապվածհամայնքիայլկառույցների հետ համագործակցությանարդյունավետությունը բարելավելու համարինչպիսի՞հեռանկարեքտեսնում,ինչպիսիառաջարկներունեքայդկառույցներին:
− Ինչպիսի՞ մասնագետների կարիք ունեք ձեր բաժնում, բաժնի գործունությանորոլորտներում,որաշխատանքներիհամար,մասնավորապեսհոգեբանի,սոցիալականաշխատողիևայլ:
90
Հա վել ված 3
ՈՒՂԵՑՈՒՅՑՀԱՄԱՅՆՔԻ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐԻ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉՆԵՐԻ ՀԵՏ ԽՈՐԻՆ ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑԻ
Խորինհարցազրույցինպատակնէպարզել,թեինչպիսիաշխատանքներ
ենտարվումոստիկանությանհետցկապվածընտանեկանբռնությունների
դեպքերիհետ:Ինչպիսինէհամագործակցությունըոստիկանությաններկա-
յացուցիչներիհետևինչպիսիխնդիրներենառաջանումկապվածհամագոր-
ծակցությանհետ:
Հարցազրույցպետքէվարել՝
− ՏԻՄ-իհոգաբարձուներիևխնամակալությանհանձնաժողով− Մարզպետարան/քաղաքապետարան/թաղապետարանԸնտանիքի,կանանցևերեխաներիիրավունքներիպաշտպանությանվարչություն
− ՀԿ− Դպրոցներ− Զբաղվածությանտարածքայինկենտրոններ− Առողջապահականհիմնարկներիներկայացուցիչներիհետ
1. Խնդ րում եմ ներ կա յաց րեք Ձեր փոր ձա ռութ յու նը− Խնդրումեմներկայացեք,որկառույցնեքներկայացնում,ինչպաշ
տոնունեք:Որքանժամանակեքաշխատումայսկառույցում:Որոնքենձերհիմնական պարտականությունները: Այդ պարտականությունները ունենիրավականհիմք,որնէդա:
2. Խնդ րում եմ նկա րագ րեք, թե ինչ պես եք ի րա կա նաց նում ըն տա նեկան բռնութ յուն նե րի բա ցա հայ տու մը, կան խու մը, կար գա վո րու մը, մի ջամ տու մը
− Ո՞րհամայնքում/ներումէձերկառույցըաշխատում:ՈվքերենՁերշահառուները,որհամայնքիցեննրանք:Ընտանեկանբռնություններիդեպքերումհիմնականումովքե՞րենձերկառույցդիմում:Ի՞նչծառայություններէտրամադրումձերկառույցըընտանեկանբռնություններիհետկապված,ի՞նչծրագրերեքիրականացնում,որոնքենայդծրագրերինպատակը՝կանխարգելումը,զոհերիպաշտպանությունը,բռնությունգործադրողիհետաշխատանք:
− Նկարագրեքխնդրումեմ,թեինչպիսիդեպքերիհետեքաշխատել/
91
աշխատում՝ինչպեսեքտեղեկանումդեպքերիվերաբերյալ,ինչպիսիգործողություններեքիրականացնում,ինչպեսեքարձագանքում,որքանովեքմիջամտում:Ընտանեկանբռնությանինչպիսի՞տեսակներենհանդիպում:
− Ձեր կառույցում ինչպիսի՞ մասնագետներ են աշխատում՝ օրինակ՝սոցիալականաշխատող,հոգեբանևայլն:Ովքե՞րենհիմնականումաշխատումընտանեկանբռնություններիդեպքերիհետ:
− Ընտանեկան բռնություններին վերաբերող դեպքերում ինչպե՞ս եքիրականացնումձերմիջամտությունը:Ինչպեսեքբացահայտումընտանեկան բռնությունների դեպքերը: Ընտանեկան բռնությունները կանխելունուղղվածինչպիսիաշխատանքներեքտանում:
− ԸստՁեզպե՞տք էպահել գաղտնիության սկզբունքը ընտանեկանբռնությունների դեպքերում, եթե ոչ, ինչու՞; եթեայո,ապա ինչպե՞ս և ի՞նչխնդիրներենառաջանումկամկարողենառաջանալգաղտնիությունըպահելիս:Եղելենդեպքեր,երբբողոքներեքստացելտուժողիցկամմեկայլանձիցկապվածտուժողիվերաբերյալտեղեկությունտարածելուհետ:
3. Խնդ րում եմ ներ կա յաց րեք, թե ինչ պես եք հա մա գոր ծակ ցութ յուն ոս տի կա նութ յան հետ ըն տա նե կան բռնութ յուն նե րի հետ կապ ված դեպ քե րում
− Ինչպիսի՞ ծառայություններ կան համայնքում կապված ընտանեկանբռնությունների կանխման, միջամտության հետ: Ինչպե՞ս կգնահատեք այդծառայություններիորակը:Տեղյա՞կեքարդյոքՀայաստանումկանթեժգծեր,ապաստարաններընտանեկանբռնություններիպոտենցիալ,կամփաստացիզոհերիհամար,ինչպեսեքնրանցհետհամագործակցում:Նրանքհամագործակցու՞մենձերկառույցիհետ,եթեայո,ապաինչպե՞ս,եթեոչ,ըստՁեզինչու՞:
− Ո՞ր կառույցների հետ եք համագործակցում ընտանեկան բռնություններիհետկապվածՁերպարտականություններիկատարմանշրջանակներում՝ոստիկանություն,ՏԻՄ,ՀԿներ,դպրոցևայլն:Որքանո՞վէհամագործակցությունըարդյունավետ:
− Տեղյա՞կ եք, որ ոստիկանությունում գործում է Անչափահասներիիրավունքներիպաշտպանությանևընտանեկանբռնությանդեմպայքարիբաժանմունք:Ինչպե՞սեքվերաբերումայնհանգամանքին,որայսբաժանմունքըվերակառուցվելէևվերանվանվել:Ինչպե՞սեքվերաբերումնրան,որնորգործառույթէտրվելբաժանմունքին:Որքանո՞վկարնմանվերակառուցումանելուկարիքՀայաստանում:
92
− Որնեքհամարումընտանեկանբռնություն:− Երբևէդիմե՞լեքոստիկանությանայդբաժանմունք՝կապվածձեզ
ահազանգածընտանեկանբռնությանհետ,եթեայո,որդեպքերում,ինչպես,ինչպես եք հետևում գործի հետագա ընթացքին, եթե ոչ,ապաինչու: Ինչսպասելիքներեքունեցելերբդիմելեք,որքանովենարդարացելձերսպասելիքները:
− Ընտանեկանբռնություններիդեպքերիհետկապվածերբևէոստիկանությունըձերկառույցդիմե՞լէ,եթեայո,ապաի՞նչհարցով:Ինչպե՞սէտեղիունեցելհամագործակցությունը:Խնդրումեմնկարագրեքմիքանիդեպք:
− Ինչպիսի՞խնդիրներիեքհանդիպելոստիկանությանհետհամագործակցությանժամանակ:
4. Ինչ պի սի ա ռա ջար կութ յուն ներ ու նեք ըն տա նե կան բռնութ յուն նե րի հետ կապ ված Ձեր աշ խա տանք նե րի, ոս տի կա նութ յան և այլ կառույց նե րի հետ հա մա գոր ծակ ցութ յան բա րե լավ ման հա մար
− Տեսնում եք արդյոք այլ կառույցների հետ համագործակցությանանհրաժեշտություն, եզրեր, մասնավորապես ոստիկանության բաժանմունքներիհետ,եթեայո,ապաո՞րգործընթացիժամանակ՝կանխարգելում,միջամտություն,տուժողիհետաշխատանք,բռնությունգործադրողիհետաշխատանք,եթեոչինչու՞:
− Ընտանեկան բռնությունների հետ կապված ոստիկանության հետհամագործակցությանարդյունավետությունը բարելավելու համար ինչպիսի՞հեռանկարեքտեսնում,ինչպիսի՞առաջարկներունեքոստիկանությանը,այլկառույցներին:
93
ՀՀ-ում ներառական կրթության իրականացման
SUMMARY OF SURVEY OF THE COOPERATION BETWEEN
THE POLICE AND COMMUNITY ENTITIES ON MATTERS OF DOMESTIC VIOLENCE:
Pilotcommunities:CityofVanadzorintheLoriMarzoftheRepublicofArmenia,andKanaker-Zeytun,Avan,andNor-NorkCommunitiesintheCityofYerevan
AssessmentofthecurrentsituationincombatingdomesticviolenceinthecontextofcapacitybuildingofthePolice
SocialJusticeNGO
2014
94
CONTENTS
ACRONYMS ����������������������������������������������������������������������������������������������������� 96
EXECUTIVE SUMMARY ���������������������������������������������������������������������������������� 97
INTRODUCTION ���������������������������������������������������������������������������������������������� 98
GOAL AND OBJECTIVES OF THE SURVEY �������������������������������������������������101
SURVEY METHODOLOGY ����������������������������������������������������������������������������102
SUMMARY OF KEY FINDINGS ���������������������������������������������������������������������103
95
Acknowledgments
The non-governmental organization “Social Justice” extends its gratitude to the OSCEOfficeinYerevanforsupportingthe“Developing a Partnership Model of Police in the Area of Domestic Violence”project,underwhichthissurveywasconducted.Theorganizationisalsogratefultothesurveyparticipantsforfacilitatingtheprocessofobtaininginformation.
96
Acronyms
ARF ArmenianReliefFund
DPRFWCDivision for Protection of theRights of Family,Women, andChildren
DV Domesticviolence
GTC GuardianshipandTrusteeshipCommission
JCU Juvenile Case Unit
LSG Localselfgovernmentbody
NGO Nongovernmentalorganization
POMD PublicOrderManagementDepartment
SNCO State non-commercial organization
TASS TerritorialAgencyofSocialServices
TCISS TerritorialCenterofIntegratedSocialServices
TUSS TerritorialUnitofSocialServices
97
EXECUTIVE SUMMARY
TheSurveywasconductedunder the“Developing a Partnership Model of Police in the Area of Domestic Violence”project,whichisimplementedbythe Social JusticeNGOwith support from theOSCEOffice inYerevan.Thesurveywasconducted inAprilMay2014 in thecommunities included in theproject,namelytheAvan,NorNork,andKanakerZeytunadministrativedistrictsoftheCityofYerevan,andtheCityofVanadzor.
Theprojectgoal is,byintroducingapartnershipmodelinthecommunities,todevelopthecapacityofthePoliceDepartmentforProtectionoftheRightsofMinorsandPreventionofDomesticViolenceandoftheJuvenileCaseUnits,andtofacilitateareductionintheincidenceofdomesticviolence.
Theprojectobjectivesare:
• To raise the community’s awareness on the renaming of the PoliceDepartment for Protection of theRights ofMinors andPrevention ofDomestic Violence, as well as the philosophy and functions of thesubdivisions;and
• TodevelopthecooperationbetweenthePoliceandgovernmentalandnongovernmentalentitiesinthecommunity.
Thesurveyfindingssupporttheconclusionthatthereisnopartnershipmechanismforcooperationbetweenentitiesdealingwiththeissueofdomesticviolence,butrepresentatives of all the entities have an understanding of its importance andnecessity. In addition to analyzing the situation, representatives of the entitiesreviewedunderthesurveypresentedtheirvisionforimprovingcooperationinthisfield.Therecommendationsreceivedmostlyconcerntheneedforadoptingalegalactaddressingthesekeyissuesanddevelopingappropriatepracticesonitsbasis,whichwillstreamlinetheactivitiesandthescopeofthecooperation.
Asaresult,theprojectisexpectedtodevelopandtopresenttothePoliceoftheRepublicofArmeniaacommunitypartnershipmechanismforrespondingtodomestic violence�
98
INTRODUCTION
The analysis of domestic violence as a social problem should cover theawarenessofandthepublicdiscourseontheproblem,aswellasitsregulationthrough international and domestic legal platforms. The problem certainlyhasexistedthroughoutthedevelopmentofmankind,butuntilrecently, itwasviewedasaprivatelifematter,apathologyormishapofindividualsorfamilies.The perception of domestic violence as a sociallydestructive phenomenonwas formulated and evolved in the context of the development of tools andarrangementsforprotectionofhuman,includingwomen’sandchildren’srights,aswellasaphenomenonthatrequiresanadequateresponsethroughcriminaljusticeinstrumentsandhumanrights.
Althoughthelegalregulationandscopeoftheterm“domesticviolence”canvarybetweencountries,thewidestandmostcomprehensivedefinitionofthetermcanbefoundintheCouncilofEuropeonPreventingandCombatingViolenceagainstWomenandDomesticViolence.AccordingtotheConvention,domestic violence shallmeanshallmeanallactsofphysical,sexual,psychologicaloreconomic violence that occurwithin the family or domestic unit or betweenformerorcurrentspousesorpartners,whetherornottheperpetratorsharesorhassharedthesameresidencewiththevictim.17
Taking origin fromwomen’smovements that emerged inWestern countries,thefightagainstdomesticviolenceisgraduallybecomingasocietywideandstructuralproblemthatinvolvesissuesofprotectionofhumanrights,includingchildren’sandwomen’srights,touchingupontherelationshipbetweenfamilyandsocietyasawhole,aswellasvaluesandtraditions.Thislatterisapparentlythe factor the perceived importance of which has caused Armenia not todevelop,sincethecollapseoftheSovietUnion,aclearconceptoffamilyandfamily relations, including especially a commonmechanism for finding factsof domestic violence and somehow combating it. Furthermore, there arepresentlynogovernmentlevelentitiesthatwouldsomehowberesponsibleforaddressing theproblemofdomesticviolence,supportingvictimsofviolence,and/orcompilingofficialstatistics.
17 http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/conventionviolence/convention/Convention%20210%20Armenian.pdf
99
A number of studies have revealed divergent perceptions of the term“domestic violence”by variousmembersof society.Onestudy, inparticular,found that 38% of the survey respondents18 thought that domestic violence is only about battering and infliction of bodily injuries, i.e. physical violence,whileanother14.3%believedthatitincludes,inadditiontophysicalviolence,alsopsychologicalviolence,suchas intimidationandthreats.Another25.7%believedthatdomesticviolenceincludesnotonlyphysicalandpsychological,butalsosexualviolence.18.4%statedthatdomesticviolenceincludesphysical,psychological,andsexualviolence,aswellasstrictcontroloftheadultfamilymembers’exerciseoftheirrighttofreedomofmovement.3.3%mentioned,inaddition to theaforementionedmanifestations, also strict control of financialmeansofanadultmemberofthefamily.
Anoverviewoftheinternationalexperienceinthefightagainstdomesticviolenceshows that integrated systems and comprehensive mechanisms have beendevelopedandstrengthenedgradually,resultinginthecreationofappropriatestructuresatthenationalandcommunitylevels.
Tothisend,itmustbenotedthattheRepublicofArmeniahasalreadyinitiateda process of strengthening entities responsible at the level of governmentinstitutionsforcombatingdomesticviolence.InFebruary2013,theRepublicofArmeniaPoliceChiefdecidedtoupgradetheJuvenileCaseUnitoftheGeneralCriminalDepartmentoftheRepublicofArmeniaPolicetoadepartment,thenameofwhichnowexplicitlyrefersto“domesticviolence.”WhatusedtobetheJuvenileCaseUnitwas renamed toDepartment forProtectionof theRightsofMinorsandPreventionofDomesticViolence.ThiscircumstanceservedasabasisforassessingthecapacityandresourcesofthisDepartment,includingthefunctionsandpeculiaritiesoftherelevantsubdivisionsinvariousadministrativedistricts.
Asaspecific typeof violence,domestic violencehasattracted theattentionoftheoryandpracticeexpertsfromavarietyofdisciplines.It isdealtwithbylawyers,socialworkers,sociologists,andcriminologists.Tothisend,domesticviolence requires not only a systemic approach, but also the attention of amultidisciplinaryexpertgroup,aswellastheappropriateinstitutionalandmultidisciplinaryintervention.Hence,itbecamenecessarytostudytheexistenceand18 The survey was conducted by the Proactive Society NGO in 2011 with the support of the
OSCE. The survey covered 2,695 participants (age 14 and above) in Yerevan, Armavir, Lori, Shirak, and Aragatsotn.
100
peculiaritiesofthecooperationbetweenvariousentities,includinggovernmentalandnongovernmentalentities,andmunicipaland localentities in relation toissuesofdomesticviolence.
The goal of this survey is to present the existence and peculiarities of thecooperationbetweengovernmentalandnongovernmentalentitiesdealingwithmattersofdomesticviolenceinthetargetcommunities.
The analysismay assist decisionmakers and policymakers in choosing aneffectivemodelforcombatingdomesticviolenceandimplementingstructuredandpartnershipactivities.
101
GOAL AND OBJECTIVES OF THE SURVEY
The goal of this survey is to study the existence and peculiarities of thecooperation between the police and governmental and nongovernmentalentitiesinmattersofdomesticviolence(“DV”)inthepilotcommunities.
Inlinewiththesurveygoal,thefollowingobjectiveswerepursued:
• Todetermineandidentifytheexistenceandpeculiaritiesofgovernmentaland nongovernmental entities dealing with domestic violence in thepilotcommunitiesandofspecialistservicesofferedbythem;19
• Todeterminetheexistenceandpeculiaritiesofcertainservices(socialpsychological, medical, legal, and the like) offered to victims andperpetratorsofdomesticviolencebysuchentities;
• To determine the existence of specialists dealing with DV in thesubdivisionsofthepoliceandothermunicipalentities;
• To determine the awareness level among the police and staff ofgovernmental and nongovernmental entities at the municipal levelabout the renamingand functions of theRepublic ofArmeniaPoliceDepartment for Protection of theRights ofMinors andPrevention ofDomesticViolence;
• TodeterminetheexistenceandpeculiaritiesofcooperationbetweenthepoliceandotherentitiesworkinginthetargetcommunitiesinthefieldofDV;
• To determine and identify the obstacles to this cooperation (legal,professional,technical,andthelike);and
• TodeterminetheexistingpotentialforintroducinganddevelopingcleararrangementsforcooperationbetweenthepoliceandotherentitiesinthefieldofDV.
19 To make the presentation of the survey findings more comprehensive, this aspect of the work covered specialized entities operating throughout the Republic of Armenia, which are discussed in greater detail below.
102
SURVEY METHODOLOGY
Inviewofthesurveygoalandobjectives,thefollowingmethodsofinformationcollectionwereutilized:
1.Review of the existing literature and nationallevel surveys and theirpublications;
2.Expertinterviewswithpolicymakersinthissector;and3.Indepthinterviewswithsectorspecialists,includingthefollowingentitiesandstructures:
–ThePoliceoftheRepublicofArmenia,namelytheJuvenileCaseUnitandthecommunitypolice;–TheGuardianshipandTrusteeshipCommission;–TheDivisionforProtectionoftheRightsofFamily,Women,andChildrenatthemarzpetaran/municipalityundertheStaffoftheMinistryofLaborandSocialIssuesoftheRepublicofArmenia;–StakeholderNGOsofferingservicesinacommunityorthroughouttheRepublicofArmenia;–Publicgeneralschools(includingmiddleandhighschools),aswellasspecialschoolsoperatinginthepilotcommunities;–RegionalEmploymentCenters;–Territorialunitsofsocialservices;–Territorialcenterofintegratedsocialservices(“integratedsocialservices”);–Boarding institutions for child careandprotection (the selected institutionswerethoselocatedinthetargetcommunities);–Daycarecenters;and–Healthcareinstitutions.
4.Reviewofthelegalactsregulatingthesector.
103
SUMMARY OF KEY FINDINGS
60interviewswereconductedduringthesurveywithrepresentativesoftheRepublicofArmeniaPolice,NGOsactiveinthesector,localselfgovernmentbodies,educationandcareinstitutionsoperatinginthetargetcommunities,andotherstakeholders.
During the initial “mapping”stageof thesurveyand in thesubsequent fieldwork,ittranspiredthattherearenospecializedgovernmentalentitiesdealingwiththeissueofdomesticviolenceintheselectedcommunities.Theactivitiesof governmental entities dealingwith the issue of DV in those communitiesoften overlap in their clear regulations and practices, contrary to the nongovernmental entities (especially NGOs) dealing with the issue. Therefore,beforediscussingtheindividualcommunities,ageneraloverviewoftheentitiesdealingwithdomesticviolenceinthetargetcommunitiesispresentedbelow.
In an attempt to determine the existence of organizations, centers, and/orinstitutionsdealingwithdomesticviolence,aswellastheirprojectsandservices,itwasfoundthat,priorto2013,Armeniadidnothaveaspecificgovernmentalentity in charge of combating domestic violence. From February 2013, theJuvenile Case Unit of the Republic ofArmenia Police was restructured andrenamedtoDepartmentforProtectionoftheRightsofMinorsandPreventionofDomesticViolence (hereinafter, “theDepartment”).Hence, it ispresumedthattheDepartmentisinchargeofpreventingdomesticviolence.AlthoughtheDepartmentcurrentlycollectsinformationondomesticviolenceandcompilessomestatistics,itistheonlystructuralunitthatactuallyperformsthiswork(thereisstillnolegalframeworkregulatingthisfield,andthenamesoftheterritorialsubdivisions of the Department have not changed yet). The assessment ofprofessional capacity further found that, parallel to the name change of theDepartment (prior toor following thenamechange), therehavestillbeennoprofessionaltrainingcoursesorstaffingchangesorthelike.Accordingtotheinformation obtained, the name change of the subdivisions and subsequentchanges in functionswill becarriedoutafteranew legalact regulating thesectorisadopted.Inthemeantime,theactivitiesoftheexistingInspectorsforJuvenileCasescontinuetoberegulatedbyOrdinance633oftheRepublicofArmeniaMinisterofInteriordatingbackto1996.
104
AfterthenamechangeoftheDepartment,thefunctionssomewhatchangedonlyintheDepartment,butmostlyintermsoflabelingthereportedcasesasdomesticviolence, rather than thepreventionand identificationof domestic violenceorthe necessary interventions. The territorial subdivisions of the Departmenthavenotchanged in termsofeither thenameor the functionsof respondingtocasesofdomesticviolence.TheanalysisofthecollectedinformationshowsthattheDepartmentgavetheminternaloralinstructiontosetasideappropriatejournalsandtoregistercasesofdomesticviolencetherein.RepresentativesoftheJuvenileCaseUnitofthePoliceparticipatinginthesurveystatedthattheyfile quarterly reports to theDepartment on the number of cases of domesticviolence.However,itshouldfurtherbenotedthatthecaseslabeledas“domesticviolence”arenotidentifiedunderclearcriteria,andwheneveracaseislabeledas domestic violence, no special activities are carried out. It means that theDepartmentreceivesgenericreportsoncasesfromtheadministrativedistricts,basedonwhichit“classifies”thecasesofviolencecarriedoutinafamilysetting.
Thefollowingtableshowsthestatisticsofcasesofdomesticviolencerevealedin2013.
NumberofCasesofDomesticViolence 580
Bycohabitant 19
Byhusbandagainstthewife 394
Bywifeagainstthehusband 2
Byparentagainstthechild 22
Bychildagainsttheparent 57
Table 1. NumberofCasesofDomesticViolence,2013(source: theDepartment)
Therewasanotherimportantfindingrelatedtotheobjectiveofdeterminingtheexistenceof organizations, centers, and/or institutions dealingwith domesticviolence: presently, the entities within the Police which, in addition to theDepartmentanditssubdivisions,dealwiththeissueofDVandareoftenmoreactiveinthatfield,arethestaffofthePublicOrderManagementDepartment
105
of the Police and the respective community police officers.Moreover, theseactivities are clearly regulated.20 In case of two or more calls for servicewithinayear, thefamily isregisteredbythecommunitypoliceofficers intheappropriatejournalandremainsunderscrutinyofthecommunitypoliceofficersforayear.Acommunitypoliceofficervisitsthefamilyatleastonceamonth,tryingtounderstandtheproblemandtoprovidesomesolutions.Normally,whenthereisaminorinthedysfunctionalfamily,thecaseisreportedinwritingandtransferredtotheJuvenileCaseUnit,afterwhichtheUnit is inchargeoftheactivities.ThisisperhapsthereasonwhytheJCUpoliceofficersreceivefewercasesofdomesticviolencethanthecommunitypoliceofficers.However,whatis also important is that not all cases of unaccommodating families can belabeledasdomesticviolence.ItisasimplefactthatthereisalreadyanentitywithinthePolicethatdocumentsthevariousdomesticissuesthatoccurinthefamily,includingthecasesofdomesticviolence.However,theactivitiesthatareimplementedarenotstructuredanddonothaveaspecialistpreventivefocus.
None of the bylaws of any governmental entity operating in the communitiescontainprovisionsonaddressingcasesofdomesticviolence.Theterm“domesticviolence”couldonlybefoundintheConceptPaperonIntegratedSocialServices,which has not been approved by theGovernment, but is followed in theAvanTerritorialCenterofIntegratedSocialServices.Importantly,ifdomesticviolenceisviewedasatypeofviolence,thentheterritorialunitsofsocialservicesshouldbethegovernmententitiesresponsibleatleastforsupportingthevictimsofdomesticviolence,because,according to jointdecree34Nof theMinisterof LaborandSocial Issuesand theMinisterofTerritorialAdministration (dated11 June2006,“OnApprovingtheModelByLawsofTerritorialAgenciesofSocialServices”),theobjectiveofaTASSistosupportcommunitymembersthatareindifficultsituationsoflifebyextendingsocialsupporttothem.Moreover,undertheRepublicofArmeniaLawonSocialSupport,avictimofviolence isconsideredaperson that is inadifficultsituationoflife,whoshould,therefore,beentitledtothesocialservicesandcounselingsupportstipulatedbythelaw,including:
− Rehabilitationsupport;− Monetarysupport;
20 Paragraph 18(d) the Procedure of Organizing the Activities of Local Inspectors of the Republic of Armenia Police adjunct to the Government approved under the relevant decree of the Republic of Armenia Government refers to “regular and continuing legal infractions in the field of familydomestic relations,” which is viewed as an “dysfunctional family.”
106
− Inkindsupport;− Provision of temporary shelter (provided to children that are in difficultsituationsoflife,aswellastohomelesscitizensandvictimsofviolenceintheformoftemporaryshelterandsolutiontotheirsocialproblems:temporaryshelterisprovidedforadurationofupto60days);
− Organizationofcare;and− Provisionoflegalsupport.
However, as noted above, this entity does not, due to a variety of reasons,perform the functions stipulatedby its bylaws.Among the reasons reportedbythesurveyrespondentswerethelackorscarcityofhumanresources,theabsenceofmechanismsforenforcingthelaw,andthelackoffunding,tonamea few.On the other hand, theRepublic ofArmenia has adopted a policy ofintroducingasystemofintegratedsocialserviceswithaviewtoimprovingtheeffectivenessofthesocialprotectionsystem.Itwouldfacilitatetheprovisionofhigherqualityservicesandtheapplicationofawholenewsetofmethodsandtechniquesfor impactingthesocialsituationof thebeneficiaries,basedonacompleteassessmentandidentificationofneed.Theintegratedsocialservicesareexpectedtoengagesocialworkers(whowouldalsobethecasemanagers),psychologists,andlawyers,whichwouldhavecompetencesandresponsibilitiesfortakingactionincasesofdomesticviolence.Theintegratedsocialserviceswillpresumablyhave the following functionsandreplace theactivitiesof thepresentTASSs:
• Assessmentofthesocialneedsoftheclient;• Protectingtherightsandlawfulinterestsoftheclient;• Actingasanintermediarybetweentheclientandvariousorganizationsinaspiritofcooperationandinformationsharing;
• Developing, together with other entities, prevention programs aimed atreducingtheriskfactorsidentifiedinthecommunitiesandthepromotionanddevelopmentofarrangementsforthecollectiveprotectionofsocialrights;and
• Helpingcitizensthatapplyforsocialsupporttorevealandutilizetheirabilitytoovercomethedifficulties,etc.
Thus, it isexpected that,once the integratedsocialserviceshavebeenfullyimplemented,theRepublicofArmeniawillhaveagovernmentalentityprovidingintegrated services for cases of domestic violence, among others. In the
107
meantime,theGTCsworkingatthetargetcommunitiesmostlydonotdealwithcasesofdomestic violence in termsofeither theirbylawsor theirpracticalwork.TheGuardianshipandTrusteeshipCommissionsbecome involvedonlywhenachildisinvolvedintheDVcase.Eveninthosecases,theCommissionnormallylooksaftertheprotectionofthechild’srights,theprovisionofasafeenvironment, the exercise of the right to education, having a guardian, andother matters related to the child� All the schools are in a similar situation� The servicesaremostlyprovidedtominors,dealinglittlewiththefamily.
Unlike the governmental institutions, the nongovernmental organizationsare more flexible in their practical work. NGOs operating in the individualcommunities certainly have their statutory objectives. Virtually all the NGOscoveredbythissurveymostlyoperateinthefieldofprotectionofchildrights,butwhenrequested,theyalsoworkwiththefamilymembers.AstheyaremoreawareoftheactivitiesofotherNGOs,theymakereferralswhentheycannotaddress a problem appropriately. Nevertheless, the majority of the NGOsparticipating in the survey,while focusing theirwork on the child, dealtwithandsomehowaddressedcasesofdomesticviolence.TheonlyexceptionsaretheWomen’sResourceCenterNGO,theCenterforWomen’sRightsNGO,theWomen’sSupportCenterNGO, and theSocietywithoutViolenceNGO, andpartiallyalsotheArmenianLighthouseCharitableFoundation,allofwhichfocusdirectlyonissuesofdomesticviolence.
Whendiscussingtheactivitiesofvariousstakeholdersandtheirpeculiarities,it is necessary to highlight the absenceof a legal act regulating the sector,which causes the problem of DV to be viewed and addressed in a highlysporadic and uncoordinated manner. Another reason for the limited to noengagementinthisfieldisthedifferenceinthelevelofunderstandingofandattitudes towards the phenomenon of domestic violence among the variousstakeholdersparticipatinginthesurvey.Theperceptionsofdomesticviolencevarybetweentherepresentativesofthepolice,theNGOs,andtheLSGs.Thepolice representatives encounter all the forms of violence, but given theircompetencesandtheirattitudes,theymostlyaddressonlycasesofphysicalandsexualviolence,whichiswhattheyusuallyconsidertobethecasesofdomesticviolence.Whenevertheviolenceispsychologicaloreconomic,orphysicaland/orsexualbutwithoutelementsofcrime,thepolicesimplyregistertheincident
108
in therelevant journalandcarryout“prophylactic”activities.21 The latter are usuallyunderstoodasregularvisitstothefamily,conversationswiththefamilymembers,andsoon.However,thepoliceofficersthemselvesconsideredtheseactivities ineffective and irrelevant, because experience had shown that thismethoddeliveredvirtuallynoresults.
The school representativesmostly viewed domestic violence from the child’sstandpoint. They would view cases of child neglect by parents or of parentsinducingtheirchildrentoengageinbegging.RepresentativesoftheGuardianshipand Trusteeship Commission shared this perception. The NGOs’ perceptionsof domestic violence varied considerably and completely from those of thegovernmental entities. NGO representatives believed that domestic violenceincludedalltypesofviolentactionsthatoccurinthefamily,includingeconomicandpsychologicalviolence.Therepresentativesofnongovernmentalorganizationsinparticularwereconcernedabout the issueofdomestic violence.Theybelievethatrespondingeffectivelytocasesofviolenceisofutmostimportance.Buttherepresentativesofdifferentorganizationshaveadopteddifferentpracticesinthisfield.ForthePolice,followinguponcasesofdomesticviolenceandrespondingtosuchcasesisperceivedisanattemptat“intrusionintosomeoneelse’sfamilylife.”Moreover,thecasesarenormallyprocessedandfollowedthroughonlywhenthelegalprovisionsallowacriminaloratleastadministrativesanctiontobeimposedontheperpetrator.Intheothercases,theperceptionsofthepoliceofficersarehighlyinadequate,especiallyinmattersofreferral.FortheNGOrepresentatives,respondingtoDVcasesisusuallyseenasafunctionofprotectinghumanrights;to thisend, theyare interested inworkingmorewith thevictims thanwith theperpetrators. TheNGO representatives believe that the police officers shouldmostlybe inchargeofworkingwith theperpetrators,and that theyshouldbeverywellpreparedandgivenleverageandstrongtoolsforprotectingdomesticviolencevictimsfromtheperpetrators.AccordingtotheinformationprovidedbytheNGOrepresentatives,thisisexactlythereasonfortheneedtofocusontherenamingoftheDepartmentandtheensuinglegalamendments.However,thesurveyrespondentshaddivergentviewsontherenamingoftheDepartment.
ThelevelofawarenessofvariousstakeholdersconcerningthenamechangeofDepartmentwasassessed,andthefindingsaredescribedbelow.21 The understanding of this term (this function has been referred to in many places), too,
is subject to much ambiguity; the survey team suggests clearly defining it in legal acts and explaining it in the relevant methodological manuals and/or other official internal documents.
109
Awareness of the name change of the Department was rather poor in all thecommunities.Thepolicerepresentatives,especially thoseserving inthe JuvenileCaseUnit,wererelativelybetterawareoftherenaming,butfailedtounderstandthefunctional,humanresource,and/orotherchangeprocesses.Themajorityofthe representativesof theotherentitiescoveredby thesurvey (NGOs, schools,GTCs,andothers)werenotawareofthenamechangeoftheDepartment.Therepresentatives of theNGOs dealingwith the issue of domestic violencewererelativelybetterawareofthenamechange,andtheyconsidereditamoveintheright direction, butexpected it tobe followedbygenuinechange,especially byattractingnewspecialists.Therepresentativesoftheseorganizationsappreciatedthegovernment’smoveinthisareaasapositivestep,albeitapurelynominalone,whichwouldimposeacertainresponsibilityonthisentityfordealingwiththeissue.
Anotherimportantobjectiveofthesurveywasdeterminingwhatspecialistsarecurrentlyemployedby theentitiesdealingwith issuesofdomestic violence. Ittranspiredthatthepolicesystemisstaffedbypoliceofficersalone,andmostofthemhavelegaleducationoraregraduatesofthePoliceEducationalComplex.Thepolicesystemdoesnothaveeithersupportprofessionalsorpoliceofficersespeciallytrainedwithknowledgeinthefieldsofpsychology,socialwork,orrelateddisciplines.Moreover,thepoliceofficerssuggestedincreasingthenumberofstaffpositionsforsuchprofessionals.Theybelievedthatthepresenceofoneortwopsychologistsand/orsocialworkerswouldconsiderablyhelptheirworkinrelationtominors(establishingrapport,interviews,interrogations,impact,andsoon).
Otherthantheprophylacticactivities,thePolicesystemdoesnotprovideanysupportordevelopmentservicestoeithertheperpetratorsorthevictims.Whenworkingwithunaccommodatingfamilies,thecommunitypoliceofficers“require”theperpetrator,whennecessary,tostopexertingviolencebygettingthepersontosignan“obligatorynote.”Althoughthepolicerepresentativesnotedthat,incaseof failure tocomplywith thecontentsof theobligatorynote, theyhaveno leverage to imposesanctions, itcanactuallybeconsideredanactivityorservicethatcanbefurtherregulatedanddevelopedinthefuture.
As to thespecialistservices, thesituation issomewhatdifferent in theothergovernmental entities and especially in the nongovernmental organizations.Theschools,GTCs,TASSs,carecenters,anddaycentershavemultidisciplinaryteams that enable them to provide the required specialist support to their
110
visitors.Clearly,asstatedearlier,theservicesarenotspecificallytargetedatvictimsandperpetratorsofdomesticviolence,andareperhapsnottailoredtotheirneeds.However,someoftheteammembersarelawyers,socialworkers,andpsychologists,whichcanprovide,tosomeextent,thenecessarysupport.Thenongovernmentalorganizationsareparticularlystrongandwellpreparedtoprovidethespecialistsupportanddiverseservices.Tomakethesurveymorecompleteandcomprehensiveinthisfield,wehavestudiedalltheorganizationsthatdealwith the issueofdomesticviolenceanywhere inArmeniaandhaveappropriatespecialistsandservicesespeciallyforvictimsofdomesticviolence.Thefindingsaredescribedbelow.
The Society without Violence NGOoffersservicesintheCityofYerevanandfivemarzes(regions)ofthecountry—Shirak,Lori,Gegharkunik,Syunik,andTavush.ThisNGOhasregionalstaffinthetownsofArtik,Vanadzor,Kapan,andIjevan.
TheNGOwasfounded in2001.Sincecreation, ithas implementedprojectsaimed especially at protecting the interests of youngwomen in the regions,raisingtheirawareness,promotingpublicactivity,developingleadershipskills,andfacilitatingthedevelopmentoffemaleadvocatesofhumanrights.
The NGO has a rapid response team comprising a coordinator, a socialworker,anattorney,ajournalist,andapsychologist,whoisnotalwaysattheorganization, but joins themultidisciplinary teamwhen necessary. Themaingoaloftherapidresponseteamistopreventdomesticviolencebycoveringandraisingpublicawarenessontheidentifiedcases.Besides,theteamworkswithvictimsofdomesticviolence.
The organization deals especiallywith domestic violence cases that containelements of a crime. In those cases, the organization provides free legalservicestothevictimsofdomesticviolence.
Thetargetgroupoftheorganizationiswomen,orchildrenwhoseparentsdiedorsufferedfromviolence.
Theorganizationdoesnotofferanyservicestoperpetrators.
The Women’s Resource Center NGO,too,isactiveinboththeCityofYerevanandtheregionsofArmenia.It implementsprojectsintheShirak,Syunik,andLori regions with a view to raising the awareness of the beneficiaries. The
111
mission of the organization is to create a safe environment for Armenianwomen,toprovidetheresourcesnecessaryfortheirpersonalandprofessionaldevelopment, and topromoteandsafeguardwomen’sparticipation inpubliclife inpolitical,economic,cultural,andotherspheres.Fromthebeginningofits activities till now, the organization has implemented various projects andactivities,andprovidedservicesaimedatraisingthelevelofpublicawarenessandactivatingwomengiventheirimportanceinallwalksofpubliclife.Anumberof trainingcourseshavebeen implementedfor thebeneficiaries,mostlywithafocusontheprotectionofhumanrights,sexualeducation, theprovisionofhealthrelatedknowledge,and,whennecessary,languagetrainingandthelike.
In2008,theWomen’sResourceCentercreatedtheSexualViolenceCrisisCenterNGO,whichprovidesresourcesandservicesaroundthecountrytowomenthatweresubjected tosexualviolence.Theservicesof theSexualViolenceCrisisCenterNGO includeahotline (counselingby telephone), individualcounseling(directmeetings),amutualhelpgroupforwomenandgirlssubjectedtosexualviolence,referraltotherelevantinstitutions,andthelike.Thus,theSexualViolenceCrisisCenterNGOmostlydealswithcasesofsexualviolenceandoffersservicesto victimsof sexual violence.TheNGOemployspsychologistsand lawyers. Itprovidesfreepsychologicalandlegalcounselingtothevisitors.Thebeneficiariesof theNGOarewomen.As a rule, they contact the organization through thehotline.Theorganizationdoesnotworkwiththeperpetrators.
The Women’s Rights Center NGOwasperhapsoneofthefirstorganizationsto address the issueof domestic violence inArmenia.Theorganizationhasa crisis center that employs a lawyer, a social worker, a psychologist, andattorneys, which provide psychological, legal, attorney, and social servicesto the visitors. The beneficiaries of the organization aremostly women andchildren. In theareaofdomesticviolence, theorganizationhasanumberofactivities,includingawarenessraising,victimprotection,legislativereforms,andthelike.Theorganizationalsohasahotlineforvictimsofdomesticviolence.The organization has implemented a shelter project for victims of domesticviolence,buttheserviceisnolongeravailableduetofundingproblems.Thisorganization,too,doesnotworkwiththeperpetrators.
The Tufenkian Charitable Foundation’s ‘Women’s Support Center’ NGO ispresentlyperhaps theonlyorganization inArmenia,which tries toprovide
112
comprehensive and complete services to victims of domestic violence. Theorganizationhasaconfidencehotline,ashelterservice,aswellaspsychological,legal,andsocialcounselingservices.Theshelterservice,inparticular,shouldbehighlighted,asitprovidesfreesupporttoallwomenwhosufferedfromviolence.Theservicesoftheshelterareusedmostlybymiddleaged(25to45yearsold)womenand, ifnecessary, theirchildren.Toprecludeshelterdependency, thewomencanuseitsservicesforamaximumperiodofthreemonths.
Theorganizationperformsvariouseducationaltrainingcoursesaimedatvisitordevelopmentwith the aim of equipping the visitorswith the knowledge theyneedinordertosolvetheirproblemsontheirowninthefuture.
Theorganizationemployssocialworkers,psychologists,achildpsychologist,andalawyer.
Thisorganization,too,doesnotworkwiththeperpetratorsatall.
The Armenian Lighthouse Charitable Foundationstarteditsactivitiesin1996andoperatesinthewholeterritoryoftheRepublicofArmeniaandtheNKR.Itmostlyfocusesonthecasesofdomesticviolenceprevalentinvillagesneartheborderline.Thefoundationrunsthe“Mayratun”shelter,whichprovidesservicesforuptotwoyearstohomelesswomenthatarepregnantorarecaringforachildundertheageofthree.Itimmediatelyreferstootherorganizationsthewomenthatdonotmeetthesecriteria,buthavesufferedfromdomesticviolence.Theorganizationprovidesfreeprofessionalskillscoursestothewomenwhosufferedfromdomesticviolence,includingcomputercourses,sewing,cooking,pedicure,andhairdressing.Theaimofthesetrainingcoursesistomakethewomenwhosufferedfromdomesticviolenceindependentsothattheycanfindemploymentinthefuture.Thewomenwhoarebeneficiariesofthesheltercanalsobenefitfromanumberofhealthcareservices,especiallygynecologicalanddental.
Thefoundationemployspsychologists,asocialworker,ateacher,adentist,andgynecologists.
Thefoundation,too,doesnotworkwithperpetrators.
Theaforementionedorganizationsdeliverservicesprimarilyforthevictimsofdomesticviolence.Mostof themoperatethroughouttheterritoryofArmenia.Theyhaveacompleteunderstandingofdomesticviolenceand,basedonthe
113
international standards, are trying to introduce comprehensive services forrespondingtoDVcases.
Thenextandchiefgoalofthissurveywastodeterminewhatcooperationexistsbetweenthepoliceandotherstakeholdersoperatinginthetargetcommunities.Nocommunityhadacleararrangementof cooperation inaddressingcasesofdomesticviolence.Thecooperationbetweenentitieswasmostlysporadic,oftendependentonlyuponpersonalconnections.Thecooperationbetweenthepoliceandotherentitieswas found toberelativelymoreeffective in respectoftheproblemsofminors.Itmaybeduetothefactthatvariousinternationalandnational organizations have organizeda number of training courses forgovernmentalandnongovernmental stakeholdersonawide rangeof topicsrelatedtochildprotection,andthechildprotectionsystemmaybeconsideredratherwellestablishedinArmenia.Thegovernmentalentitiesoperatinginthecommunities(theGTC,theTUSS,schools,careinstitutions,daycenters,andothers)areinformedabouttheworkofotherentities,becausetheyhavedealtwitheachotherinthepast.ThegovernmentalentitiesareparticularlyfamiliarwithandcooperatewiththeNGOsthathaveimplementedprojectswiththem,butnotinthefieldofdomesticviolence.TheGTCrepresentativesmostlycooperatewiththechildrightsprotectionNGOs.However,theinitiativeisnormallytakenby the NGO. The cooperation between the GTCs and other entities is alsodriven by the fact that the GTC membership comprises representatives ofvarious governmental and nongovernmental organizations operating in thecommunities.TheGTCsinalloftheselectedcommunitieshadmembersthatwere inspectors of the JuvenileCaseUnit of the Police and representativesofNGOsoperatinginthecommunity.However, inallofthecommunities,therepresentativesoftheJuvenileCaseUnitweremoreawareoftheNGOsoperatinginthecommunityandtheresourcesavailablethere.Thereasonisthat,simplybyreasonofthecurrentprocedures,thepolicehavetorefercasesofjuvenilestogovernmentorganizations,suchastheGTC,someofthemembersofwhichareNGOrepresentatives,and in thisway, theyalsoobtain informationaboutother entities. In otherwords, the effectiveness of this cooperation dependson the active and productive functioning of theGTC. In the communities inwhichtheGTCisnotveryactive(accordingtothepoliceofficers),thepoliceofficersandtherepresentativesofotherentitiesfacedifficultieswhendealingwithcasesofdomesticviolence.Thelevelofawarenessofcommunitypoliceofficersabouttheactivitiesofotherorganizationsisgenerallylower.Community
114
policeofficersoftenbelievethat,whentheycannotsolveaproblem,anotherorganizationwillhardlybeable todoso.ThecommunitypoliceunitsalmostneverrefervictimstospecializedNGOs.JuvenileCaseUnitsdosorarely.Thisisprimarilyaconsequenceofthelackofawareness.Anotherpossiblereasonforthelackorabsenceofcooperationisthelackofmutualtrust(whichisdue,amongother things, to the lackofawareness)between thePoliceandotherentities(especiallytheNGOsector).TheNGOswouldlikethepolicetocontactthemwhennecessaryfortheprovisionofspecialistsupportinspecificmatters.However, the Police often refrain from this referral possibility, which is due,amongotherthings,tothelackofawareness.Tothisend,however,itshouldbenotedthatthelackofawarenessisnottheonlycauseofthemistrust.ThePoliceoftenfail torefer,becausetheydonot trust theeffectivenessandespeciallysustainability of theNGO’s activities.The sustainability concerns aremostlyrelatedtothescopeofNGOresponsibilitiesandcompetences,thelackofanylegalprovisionsontheirliability,andthe“arbitrary”natureofactivitiescarriedoutinrespectofcasesreferredbythepolice,astheseactivitiesaredrivenbythespecificNGO’sstatutoryobjectives,theparticulargroupofstakeholders,theexistenceofspecialistsatagivenpointintime,andothercircumstancesrelatedtotheNGOsector.22ThePoliceinspectorsoftheJuvenileCaseUnitsregularlycooperatewith the schools. They visit the schools and talk to the students.According to the information from thepolice, thisactivityhasaprophylacticnatureandisaimedatpreventingoffendingbehaviorandkeepingthestudentsawayfromharmfulhabits.Clearly,thisprocessfocusesonpreventingjuvenileoffence,ratherthandomesticviolence.
Theroleandengagementofthehealthcareauthoritiesisalsorelatedtotheissuesofcooperationwithand lackof trust in thepolice.The informationreceived shows that domestic violence is often perpetrated by personswho have mental disorders or various dependencies (on alcohol, drugs,psychotropicsubstances,and the like).To thisend, thepoliceoftenneedtocooperatewithpsychiatricunitsandnarcologicalcenters.Whathappensin practice is that, based on numerous complaints by neighbors and/orfamilymembersabouttheperpetratorhavingamentaldisorder,inadequatebehavior,orregularalcoholintoxication,thepolicerequesttherelevanthealth
22 It also has to do with NGO funding, and whether a particular NGO can and would like to contribute the resources of its staff in managing a DV case referred to it by the police, whilst having to implement other projects.
115
careinstitutiontoperformpsychiatricexaminationandtoprovidetreatmenttotheperpetratorconcerned.However,thepsychiatricambulancecrew(orthepsychiatriccommissionactingwithin72hours)usuallydeterminesthatthepatientdoesnothaveindicationforpsychiatrichospitalization,andthedoctorondutyrefusestoadmitthepatientintoapsychiatricinstitutionundertheestablishedprocedure.23 Inthesecases,theperpetratorreturnstothefamily,andthechainofviolencecontinues.24Personswithmentaldisordersarehospitalizedonlybasedonwrittenreferencesbythepolyclinicandoutpatientwardpsychiatrists.Personssubjecttourgenthospitalization,whichwerebroughtinbypsychiatricambulancecrewsorrelatives,arehospitalizedbasedonwrittenreferencebythedoctorondutyattherelevantpsychiatricinstitution�25 The treatment is administered with government funding andlasts24days.Incaseofrelapse,thetreatmentlasts36days.Wheneveranentitydoesnothaveplacesandconditionsforadmittinganewpatient,thepatient isreferredtoanotherpsychiatriccenterandisnotdeprivedofthenecessarytreatmentunderanycircumstances.
Iftheperpetratorisconfirmedtohaveamentaldisorderandtoposeadangertohim/herorothers,buttheperpetratororhisproxyrefusethemedicaltreatment,thepsychiatriccenterdirectorshallgotocourtwithin72hours,requestingcourtauthorizationforcompulsoryinpatientpsychiatrictreatmentoftheperson.26
Representatives of the psychiatric centers did not report any problems ofcooperationwiththepolice.Theystatedthattheyoftengettocooperatewiththepoliceforsortingoutvariousissues.Theysaidtherehavebeenveryfewcasesofdomesticviolence,whichwererelatedtoapsychiatriccenter:theyreportedhavingrarelyseencasesofpatientswithbruisesandtracesofbeating,butsaidthat,wheneversuchcasesareidentified,theyareimmediatelyreportedtothepolice,afterwhichthedoctordoesnotfollowup.
The police officers stated that, after receiving calls for service related todomesticviolenceandreachingtheincidentscene,theyoftenfindoutthatthe
23 Government decree 350 on Approving the Procedure of Providing OutPatient and InPatient Psychiatric Medical Care.
24 In this case, too, the problem is related especially to such threats or such infliction of injuries, which do not contain elements of a crime, and the police claim to be powerless.
25 Government decree 350 on Approving the Procedure of Providing OutPatient and InPatient Psychiatric Medical Care.
26 Republic of Armenia Law on Psychiatric Care.
116
violencewasexertedunderalcohol intoxication.However, thepoliceofficershavenolegalgroundsforreferringsuchpersonsforcompulsorytreatment.
Such treatmentcanbe initiatedonlybasedonanapplicationby thepatient.Compulsory treatment in a narcological clinic may be administered only bya relevant court order, when the person’s conduct showed signs of crime.Otherwise,suchpracticecouldbeseenasagrossviolationofhumanrights.
Iftherearesufficientgroundsforsuspectingthatapersonhasdrugdependencyorisunderdrugintoxication,heorsheshallbereferredforamandatoryhealthscreening.
Urgent(mandatory,compulsory)medicaltreatmentisprovidedtodrugaddictionpatientsinneedofsuchtreatment,ifthepatientisunable,eventemporarily,toovercomethephysiologicalorpsychologicaldependencyonusingdrugsandpsychotropicsubstanceswithoutmedicalintervention.
Wheneverapersonisreferredfornarcologicalscreeningagainsthisorherwill,anadministrativepenaltyisimposedontheperson.
Thus, the police officers and the narcological and psychiatric centers havedifferentviewsontheissuesraised.Whenviolenceoccursinthefamily,andtheperpetratorhasadependencyoramentaldisorder,thepolicebelievethatsuchissuesshouldbesolvedmainlybyuseofcompulsorymeasures,whilethenarcological andpsychiatric centers do not always have the competence toreferthepersonformandatoryscreeningortreatment.
Astothecooperationwithotherentities,despitethesomewhatlowerlevelofawareness (especially on the strictly specialist functions), there is effectivecooperation,especiallywithnongovernmentalorganizations,includingintermsofthereferralsofbeneficiaries.
Tosumuptheanalysisoftheexistenceoforganizationsdealingwiththeissueof domestic violence and the peculiarities of their services and cooperationduring thevariousphasesof identifying,preventing,and interveningwith theDVcases,itcanbestatedthatvirtuallynogovernmentalornongovernmentalentitiesdealdirectlywithorhavethelegallyprescribedfunctionofdealingwiththeproblemsofdomesticviolence.Theseproblemsareaddressed(especiallyunder projects for supportingwomenor victims) by a number ofNGOs, buttheireffortsareaimedmoreoninterventionthanontheidentificationofcases.
117
Moreover,thevictimsthemselvesusuallycalltheNGOhotlineswhentheyneedtoleavethefamilyandfindshelter.
Thus, the Police remains themain entity in charge of identifyingDV cases.However, thePolicereports that, inviewof legal restrictions, it isnotalwaysabletoidentifytheviolence,27andthatitcannormallyprocessacaseonlywhenacallforserviceisreceivedfromeitherparty.
Schoolsarenotakeyactorinidentifyingcasesofdomesticviolence,althoughtherehavebeenfewcasesoftheschooladministrationdiscoveringacaseofdomesticviolenceperpetratedagainstachildandcontactingthepolice.
In all the communities, the existing governmental and non-governmental organizations normally deal with the domestic violence at the interventionstage.Theinterventioncanbeswiftandmoreproductiveifachildisthevictimor witness of domestic violence. In this case, the organizations responsiblefortheprotectionofchildren’srights,namelytheGTC,theDPRFWC,andtheNGOs,arebroughtin.TheissuesofwomenwhosufferfromdomesticviolenceareaddressedbytheaforementionedNGOs,whicharepresentthroughoutthecountry.Formaleandelderlyvictimsofviolence,therearefewtonoservices.At the interventionstage, theTUSSentitiesonlydealwithcasesthat involvetheneed toextenda familyallowance.However, the fact thataperson isavictimofdomesticviolencedoesnotnecessarilyimplyentitlementtomonetaryassistancefromthegovernment.
Thus, it can be concluded that there is no common or unified arrangementfor cooperation in matters of domestic violence. The creation of such anarrangementandthemobilizationofstakeholderrepresentativesinthiseffortcan benefit especially from improvements in the legal framework, increasedawareness,staffeducationandtraining,aswellas theselectionandpilotingofaclearmodel.Asaresult, itwillbepossibletoconceiveandput inplacearrangementsthatcanbeeffectiveinrespondingtotheproblemsofdomesticviolence in Armenia�
27 This is related to access to a home or a family, when, in spite of the information on violence, the household members may forbid the police officer from entering into their house without an appropriate document.
118
Տպագրված է «ԱՍՈՂԻԿ» հրատարակչության տպարանումԵրևան, Սայաթ–Նովա 24 (գրասենյակ)Ավան, Դավիթ Մալյան 45 (տպարան)
Հեռ.` (374 10) 54 49 82, 62 38 63Էլ. փոստ՝ [email protected], էլ. կայք՝ www.asoghik.am