Dünya'mız, Ay ve Yaşam Kaynağımız Güneş

1) Dünya, Güneş ve Ay’ın Şekil ve Büyüklüklerinin KarşılaştırılmasıGüneş, Dünya’mızın ısı ve ışık kaynağı olması nedeniyle

büyük önem taşır. Dünya’mızın uydusu olan Ay ise bize en yakın gök cismidir.

Dünya’mızın şekli bir portakalın şeklini andırır. Bu özel şekle “Geoit” denir. Dünyamız ortasından şişkin üst ve alttan basıktır. Güneş’in şekli küreye benzemektedir. Ay’ı ise bazı geceler görememekteyiz fakat bazı geceler ise yuvarlak olarak görmekteyiz.

Güneş Dünya’dan büyük, Ay ise Dünya’dan küçüktür.

Cisimler arasındaki uzaklık azaldıkça daha büyük görürüz. Bir cismin büyüklüğü gözlem yapılan yer ile aradaki uzaklığa bağlı olarak farklılık gösterebilir. Güneş bize Ay’dan çok uzak olmasına rağmen Ay ile aynı büyüklükteymiş gibi göründüğüne göre Güneş, Ay’dan oldukça büyük olmalıdır. Güneş’le Ay’ı genellikle aynı büyüklükte algılamamızın nedeni bu cisimlerin Dünya’mıza farklı uzaklıkta olmalarıdır.

Neler Öğrendik ?

Şeklim küreye benzer.

Dünya’nın ısı ve ışık kaynağı olup

Dünya ve Ay’dan çok büyüğümdür.

Dünya’ya çok uzak olduğum içinDünya’dan

bakıldığında Ay’la aynı

boyuttaymış gibi görünürüm.

Şeklim küreye benzer.Güneş’ten küçük

Ay’dandaha büyüğüm.

Şeklim küreye benzer.Dünya’ya en yakın gök

cismi veDünya’nın uydusuyum.

Güneş’ten ve Dünya’dan daha

küçüğüm.

2) DÜNYA’MIZIN KATMAN MODELİ

SU KÜRE

HAVA KÜRE

TAŞ KÜRE

ATEŞ KÜRE

AĞIR KÜRE

GÖZLEMLENEMEYEN KATMANLAR

GÖZLEMLENEN KATMANLAR

Dünya’mızın KatmanlarıKara katmanının yüzeyinin sıcaklığı canlıların

yaşayabilmeleri için uygun bir seviyedir. Ancak yanardağlardan çıkan lavlar ve yer altından gelen sıcak sular bize yerkabuğunun altının yüzeyinden farklı olduğunu gösterir.

Dünya’nın yapısını açıklamak için katman modeli geliştirilmiştir. Buna göre Dünya’mız hava küre, su küre, taşküre, ateş küre ve ağır küre olmak üzere beş katmandan oluşan bir modelle temsil edilmektedir. Bu katmanlardan hava küre, su küre ve taşküre, Dünya’mızın gözlemlenen katmanlarını oluşturur. Ateş küre ve ağır küre ise gözlemlenemeyen katmanlarıdır.

Katman modeline göre Dünya’mız dıştan içe doğru birbirini kuşatan katmanlardan oluşmaktadır. Bu katmanların her biri küre şeklindedir ve her katmanın kalınlığı ve özellikleri birbirinden farklıdır.

Dünya’nın yapısını, fiziksel özelliklerini, tarihini, oluşum süreçlerini inceleyen bilim dalına Yer bilimi (Jeoloji) denir. Yer bilimi ile uğraşan bilim insanına ise Yer bilimci (Jeolog) adı verilir.

A) Hava Küre (Atmosfer) Dünya’mızın etrafını saran gaz karışımından

oluşmuştur. Gözlemlenen katmanlardan biridir. Dünya’mızın etrafını sararak su küre ve taş küreyi kuşatan bir yapıya sahiptir.

Canlıların yaşayabilmeleri için gerekli gazları barındırır. Aynı zamanda Dünya’yı Güneş’in zararlı ışınlarından korur. Güneş’ten gelen ısıyı tutarak Dünya’mızın uygun sıcaklıkta kalmasını sağlar.

Hava olayları (dolu, kar, yağmur vb. olaylar) atmosferin yeryüzüne yakın kısımlarında gerçekleşir.

Bu bölgede canlılar için önemli olan oksijen bol miktarda bulunur. (Hava kürenin %78’i azot, %21’i oksijen gazından oluşmuştur.) Hava kürede yerden yukarıya çıkıldıkça sıcaklık ve oksijen azalır.

Atmosferde bulunan ozon tabakası sayesinde Güneş’ten gelen zararlı ışınlar tutulur.

B) Su KüreDünya yüzeyinin yaklaşık olarak %71’i sularla kaplıdır.

Su küre, canlı yaşamı için gerekli olan su ihtiyacının karşılanması bakımından önemli bir katmandır.

Su küre, yerüstü ve yeraltı sularından meydana gelir. Okyanus, deniz, göl, akarsu ve buzullar yerüstü sularını oluşturur. Göl ve akarsuların, yağmur ve kar sularının toprak tarafından emilerek birikmesiyle yeraltı suları oluşur. Su kürede yer alan suların bazıları, tatlı su kaynaklarını bazıları ise tuzlu su kaynaklarını oluşturur.

Su Küre

C) Taş Küre (Yer Kabuğu)Canlıların yaşadığı katmanı oluşturur.

Gözlemlenen üç katmanından biridir. Yer kabuğu çok incedir. Dağların olduğu yerde kalın, okyanus diplerinde ise incedir. İçine inildikçe sıcaklık artar.

D) Ateş Küre (Manto) Yer kabuğunun hemen altında bulunur. Manto

olarak da adlandırılır. Bu katmanın sıcaklığı yerkabuğu ilekarşılaştırıldığında çok yüksektir. Bu katman çok sıcak olupbüyük oranda erimiş demir, magnezyum ve kalsiyum içerir.Bu maddeler magmayı oluşturur.

Sürekli hareket hâlinde olan magma yer kabuğundaki çatlaklardan ve kırıklardan lav püskürterek yeryüzüne ulaşabilir. Bunun bir sonucu olarak yanardağlar ve volkanlar meydana gelir.

Magmanın hareketleri neticesinde, yer kabuğunda bulunan kıtalar, birbirlerine yaklaşır, uzaklaşır ve yanal hareket yapar.. Bu hareketlerin sonucu olarak da yer kabuğunda gerilmeler ve kırılmalar meydana gelerek depremler oluşur.

Yer hareketlerini ve depremleri inceleyen bilim dalına Deprem Bilimi (Sismoloji) denir. Bu bilimle uğraşan bilim insanlarına Deprem Bilimci (Sismolog) adı verilir.

E) Ağır küre (Çekirdek)Ateş kürenin altında bulunan yerin

merkezine kadar inen katmana ağır küre adı verilir. Ağır küre, Dünya’nın en sıcak katmanıdır. Dünya’nın gözlemlenemeyen katmanlarından en kalın olanı olup bu katmana çekirdek de denir. Yoğunluk ve ağırlık olarak en ağır elementler bu katmanda bulunur.

Dünyanın Katmanları

Gözlemlenebilir Katmanlar

Hava Küre (Atmosfer)

Çeşitli gazların karışımından

oluşur.

Canlının yaşaması için

gereklidir.

Yer küreyi sarar.

Su Küre

Yer altı ve yer üstü sularından

oluşur.

Birçok canlı yaşar.

Dünya’nın dörtte üçünü oluşturur.

Taş Küre

Kayaçlardan oluşur.

Üzerinde canlılar yaşar.

Dağlar, ovalar, tepeler bu

katmandadır.

Gözlemlenemeyen Katmanlar

Ateş Küre

Taş kürenin altında yer alır.

Erimiş madenler bulunur.

Yanardağlardan çıkan lavlar bu katmandan gelir.

Ağır Küre (Çekirdek)

Ateş kürenin altında yer alır.

Dünya’mızın en sıcak katmanıdır.

Dünya’nın merkezini oluşturur.

3) DÜNYA’MIZIN UYDUSU AYAy, Dünya’mızın etrafında dolanan en yakın gök

cismidir. Bir gezegen etrafında dolanan gök cismine uydu denir. Ay da Dünya’mızın tek doğal uydusudur.

Dünya’mızdan oldukça küçük olan Ay, üç farklı hareket gerçekleştirmektedir. Bunlar;1- Ay’ın kendi ekseni etrafında dönme hareketi: Ay’ın kendi ekseni etrafında dönme süresi ile Dünya’nın etrafında dolanma süresi aynı olduğundan Ay’ın hep aynı yüzünü görürüz.

2- Ay’ın Dünya etrafında dolanma hareketi: Ay kendi ekseni etrafında dönerken aynı zamanda Dünya’nın da etrafında dolanır. Ay, Dünya etrafındaki bir tam dolanmasını yaklaşık 29 günde tamamlar.

3- Ay’ın Dünya ile birlikte Güneş’in etrafında dolanma hareketi: Bu dolanma hareketi Dünya’nın dolanma hareketi ile eş zamanlı olup 365 gün 6 saatte tamamlanır.

Ay’ın her üç hareketi de belirli yörüngelerde gerçekleşir. Yörünge, bir gök cisminin hareketi esnasında izlediği yol anlamına gelir.

Ay’ın EvreleriAy’ı farklı gecelerde farklı biçimlerde görürüz. Bu

değişim Ay’ın şekliyle ilgili değil farklı görünmesiyle ilgilidir. Ay’ın şekli her zaman için küreye benzer.

Ay, Güneş gibi bir ışık kaynağı olmayıp Güneş’ten gelen ışığı yansıtır. Ay’ın Dünya etrafındaki dolanımı sırasında ışık alan kısmı değişir. Bu ise Ay’ın Dünya’dan farklı biçimlerde görünmesine neden olur. Ay’ın görünümündeki bu düzenli değişimlere Ay’ın evreleri denir.

Ay’ın evreleri düzenli olarak meydana gelen bir doğa olayıdır. Her evrenin özel bir adı vardır. Bu evreler; Yeni ay, İlk dördün, Dolunay ve Son dördündür.

Ay’ın EvreleriYeni Ay

Ay’ın Dünya ve Güneş arasına girdiği ve Dünya’ya bakan yüzünün ışık almadığı evredir. Güneş tutulması haricinde Ay’ın bu evresi Dünya’dan görülemez.

İlk DördünAy’ın görünen yüzünün sağ

tarafının aydınlandığı evredir. Yeni ay evresinden bir hafta sonra Ay, yarım daire yani “D” harfi şeklinde görülür.

Ay’ın EvreleriDolunay

İlk dördün evresinden yaklaşık bir hafta sonra Ay’ın görünen yüzünün tamamının görüldüğü evredir.

Son DördünAy’ın görünen yüzünün sol

tarafının aydınlandığı evredir. Bu evrede Ay, ters “D” harfi gibi görülür. Dolunay evresinden bir hafta sonra gözlemlenir.

Ay’ın Evreleri

Yeni Ay

Ay, Güneş ve Dünya arasındadır.

Ay, bu evrede geceleri

görünmez.

İlk Dördün

Yeni Ay evresinden bir hafta sonra

görülür. Sağ tarafı aydınlanmış

görünür.

Dolunay

Ay’ın bu evrede görünen yüzünün tamamı aydınlık

görünür.

Son Dördün

Dolunay evresinden bir

hafta sonra görülür. Sol tarafı

aydınlanmış görünür.