^dtr/oy^' y -gq

/^dtr/oy^'

y --—

-gq

[w-jAcraj

DE IOANNISCALVINI, MAGNI QVON-DAM GENEVENSIVM ML

NISTRI, VITA, MORTBVS,rebus gcfti s ,flludij s ,ac de-

nique morte

HISTORIA.JD REVERENDISSIMVM ARCHIE*

pifcopum & Comitem Lugdunenfem , per llte-

ronymum Bolftcum,Medicum Lugdunen-

fem defcripta:

ET N VNCExgallicoeius Parifijs impreffb exern-

plari Latinereddita.

COLONIAE,ApudLudouicumAiectorium&hsredcs

Iacobi Soteris.

^ANireiO). L X X X

i petiw. i.

Xouit Dominus pios detentatione eripere,

iniquos vero in diem Iudicij referuare crucian-

dos;magisautemcos,qui poftcarnem inconcu-

pifcentise immnnditijs ambulant, dominatio.-

nemque contemnunt,audaces,fibi placentes, fev

ctas nonmetuunt introducere ,blafphemantes.

T\

REVERENDIS*SIMO IN CHRISTO PA-TRI ET DOMINO, D. PETROde Efpinaco Archiepifcopo ac Comiti Lug-

dunenfijFrancia^Primati/alutem&om-

nemtelicitatemexoptat Hiero-

nymus Bolfec Me-dicus.

RATORES,

qui clari vnquam

fuerunt,eloquentiam,atquedtcendt

facultateminfuorum cltentum de-

I

fenfione,quam in reorum accufatio-

ne exerere maluijfe vtdentur. Et Qi-

ceronis quidem,quas in accufando

confumpftt,non alu ad nosexomnibus etus oratiombut

atlionibufueperuenerunttquamquibut Verrem, ciuem

Romanum,quiinexplebili auarttta& tntolerabUtlibidi-

ne Prouinciam Sictliam adminislrauerat,eftperfecutuSi

Etfurdo maledtcendum etiam non effe,vulgo taclatum

prouerbiueft,quodveldeabfenteveldevita funclo aque

potesl intelligi. Atque huc etiam pertinet,quod non mi-

nus vulgo dicitur,ntmirum,vt pojifuneraatque mortem

taudes. Quorum hoc poslremum tamenbene expenfum

non eamvim habet,quod omnes omnino homines poil

mortem laudari debeant ,fedquodeos,qui praclaras tf

laudabiles acltones in vitafuntfeclati , ob eas tamen vi-

uoscelcbrm mmm conueniat, nonmodo adulattomst

A i. 6UM

W I

Ioannxs Cajstjittjstff ^uT^oyon. inbtr Rccardie AZjSog/t). Ja

:

Ii.01,QtSoiyrrxt,tu^>Su.GenevA j^^Vfc. 37. May cyeflbrpetv, u. oi&tt 'h%yrttven.morbett-

$erfr pte£ CalvMmm. cjti! j|^t fen^l&fyoPCits mpften. i

9itrunt 3jntJ«ss* yrrivwbtfi7>ie $nt Calvim ^c|^ ^c

°Ars s

'.CtiitKfa-/:.

REVERENDIS*SIMO IN CHRISTO PA-TRI ET DOMINO, D. PETROde Efpinaco Archiepifcopo ac Comiti Lug-

duncnn\Francia:Primati,falutem&om-

nemrelicitatemexoptat Hiero-

nymus Bolfec Me-dicus.

RATORES, qui clari vnquam

fuerunt^eloquentiam^atquedicendi

facultateminfuorum cltentumde-

fenftone,quam in reorumaccufatio-

ne exerere maluiffe videntur. Et Ci-

ceronis quidem,quas in accufando

confumpfit,non alu ad nos ex omnibus eius oratiombm

aflionibufueperuenerunt,quamquibus Verrem, ciuem

B,omanum,quiinexplebili auaritta& mtolerabiltlibidi-

ne Proutnciam Sictliam adminislrauerat,eflperfecutus*

Etfurdo maledicendum etiam non effe,vulgo taclatum

prouerbitiefi,quodveldeabfenteveldevita funclo aque

potesl intelltgi. Atque huc etiam pertinet, quod non mi-

nus vulgo dicitur,nimirum,vtpojifuneraatque mortem

taudes. Quorum hocpoiiremum tamenbene expenfum

non eamvim habet,quod omnes omntno bomines poft

mortem laudari debeant ,fedquodeos,qui praclaras ejf

laudabiles acltones in vitafuntfeclati , ob eas tamen vi-

uoscelebrari mtnm conueniat, mnmodo adulatiomsy

A 1 6UM

4 • DEDICATO.cuiiuhocJpeciemprafeferret,eui/anda caufa 'fedquoi

extttujimfque fu expeclandiu, qutfinis optts coronarefo-

leat , atque efficere, vt qud, bene quisfeu male aujptcatus

fuerit,approbationemaccipiant. Qua commcmorare vo-

lui,quodnon defuturos certo fciam,qui bis,quxsdtxt,ra-

tiombuspermoti boc meumftudtumreprchenfuriftnt,&

vitie daturi,quodvttiofas loannis calumi Geneuenfts M«-

nislri acliones plurimas,poftqua effe deftit.detegere&

in apertum proferre voluerim , multoque altter quamjbeodortu Bez~a faciat eitts dfcipulus & fuccejjorm ea

frafationc, quam Magislri commentario tn Iofuepraft-

xit,deeitu vita atque moribtts narrattoncm contexue-

rim. Veruntameninpromptubabeo, qua contra male-

dicos & imquos hofce iudtcesme defendaactucar, Pla-

tonisfententtam, Oui vitiorumfordtbus tmmerfus,bonm

mbilominus vir cenfeatur& virtutibus ornattu,ac prop-

tereainfublimem honoris gradumfubleuatusfu , hune

maiori Rempub.clade afftcere,acpltuineam detrimenti

inferre, quam altoquin ahosin magno numero ad mhil

Vttles ac pemitiofoscHues ,quos improbos effe agnofcunt

omnes, neque alio loco babent.Nam antmo atque cogtta-

tione reuoluens incredibdemcalamitatem}ac deploran-

dam mifenam Francia , &finitimts Prouincijs tllata.tn

quibm vixaltquis credat,quantus numerusfit rudtum

ftmpliciumque hommum, qui magna animi leuttate at-

que tnconflantia a verafatrtlaque Ectlefufe obedtentia

mifert fubtraxerunt ,prifcorumque Patrum doilnnam

deferuerunt,vt Caluintfefecia manctparent ac dtuouc-

rent,nugaci impudentis iheodori Beue garrulttateat^

quemcndactjsdecepti, trafuerfumqneaclt,qmeum om-

net

EPISTOLA5

nes Deipropbetas, Apofiolos,&Domini no/lri Ieftt Chrt*

fttdtfctpulos,atquehorum fucceffores,veros, fmceros at-

quelegutmos Ecclefttdoliorcs vtttt fancitmonta,atque

honeftate, ommque vtrtutugenere/uperajfe , nugactter

contendtt,contmere me diututs nonpotut,fed ftlentium

abrumpert coaclusftim , vt eodem z*elo atquefpmtuflui

me Anno 1552. incitabat, vt prafcns pre/emt tn eo,que"

ip/i Geneua coegerat, ccetuatqueconcilto paUm reftile-

retn , etiamnunc permotus& infiigatusmanutn cala-

moadmoucrem & He^A me obutum obrjcercm, etttfque

mendaciaconfutarem, quibustn magnum dmn<zgicn&

frAtudtctum , & ad Eci lefia, domus Dei emdcntem rui -

nam,qni mabf.oftfcmus Sathana mintfterfuit,eum fytt-

cerutn acprtcel.etem Detferuum fuiffe afferere ac pr£-

dtcarecftaufus. Deum autemtefiem appcllo,non tv.e m-

uidia,prtuatoque aduerfus quemquam tllerum odiotnci-

tatumadfcnbendum accedere ,&Caluim qttam enor-

miavuta& quatn tnftgnis vtta, turpttudofuerttccntra

BenAm expltcanda mtht fumpftffe ,fed Dtuini honoris

yerttattfquevtndtcandtt z,elopartim,parttm commifcra-

itone permotum,quam ex ftmpltctum homtnum ,

quos

mtferedeceperunt,ruma,atque tnterttu capiebam. lam

hoc quoque eundem teftor Deum ^nthilme boctraclatu

compiexum,quodcontra meam confcientiam fcnptum

ejfemtbt cotifcius ftm,fedqu& fcrtbo , emnia veritate

mti , & vel ex tabulu ac tcfttmonijs ea mc manu tpftus

Calutnt confcrtptis defump/iffe , vel rcferentibusrriax;-

nu auciorttatu vtris cognoutjfe ,vel meu oculif covjprxif

Je,manuque palpafft. Etmeum qmdcmeratcotjiiium

facere,vt multu atite antiu hoc opu{ctilum tn manusbo-

A 3minum

o EPISTOLAtninum lucemque veniret , niji omnibus modis prohibi-

tusjmnefque mihi vtx praclufa fuiffent.Antiquumenim

Dei ipftufque veritatis hoslem apparet omne fuumfiudium tn eo pofuijfe , conatus

,potentiamque fuam

omnem ineo exerutjfe, vt me a propo/tto retraheret,

</ut magna aduerfum me aduerfariorum coborte con-

citata quaft vim intulit , coegttque tllud huc vfquefup-

prtmere.Caluiniand vero etiamfefta dediti ,acmanci-

patiprater eas,qudsvit& meajiruxerunt coUocaruntque,

infidias atque tdndtculas,contmenter miht belium moue-

runt, mouentque etiamnum,quibus hoc dant operam, vt

tneminutdtam atque odium omniumquotquot funt ho-

tninumpertrahant,nonfolumperacres contra me con-

fcriptastnueftiuas,per variosaduerfum melatratus mor-

fufque,per multipUcesimposluras , quarumjibipojfefio-

nemacquiJiuerunt,artemquepubliceprofitentur,verum,

etiam cum magno ipforumprobro ,admodumcfofordidc,

literis clamtefteque confiftis, atqueadfugs confjederatos

tnifits,quales mihi exbibitt, mecumquefrequenter com-

wunicatafuere. Quodft Dei dextera proteftus confirma-tufque nonfuiJfem,quiJingularifuaprouidentia injtgnes

pietate,fide,ac cbaritate vtrosadmeumauxiliumpr<epa-

rauitfteri aliter nonpotuijfeplane certus fum,quin ca-

iamitatibus htfcetnmentmis abundanter ingruentibus,

dejperattonis baratbro totus tnuoluerer atque abforbe-

rer.lnter omnes autem,qui afflifto mtht magno folatio,

angutfijs preffo , atque necefitattbus conjirtfto auxilio

fuerunt ,multumtu<tClementu & libcralttatiobliga-

tum conslrtftumque tenert mefentto,agnofco , diferte-

queprofiteor.Sednea propofito difcedam t cum huncde

Caluini

DIDICATO. 7Calumivita, mortbus, ac morte ltbellum,aperqua mul-

tit Domtms amtcifque meis rogatus&folicitatus,ad Dei

Opt.Max. honorem , adparentem mendactorum eivfque

mtnilfrospudoreconfundendos,veros autem fideks con-

firmandos,qutue mtferefeducltfunt,ft hac eosgratta dtg-

netur Deus,m viam reducendosjjoc tempore in lucem e-

mittere decreuiffem, cuicommendare acdedtcarerefli-

us,velpoJfem vel deberem nullus nnhi occurrit,quam tu

Heuerendtftme Domtne,qui tnter Francia noftra Paflo-

res & generunobtlitate & doiirnia laude exccllis, ac

Dcigloru , Ecclcfujjreftaurands z.e!o abundas,esque

mirabtliter incenfus. Ouapropter,Ckmrmtftme Domi-

ne> boc a me tblatum leuiden/e munus confueta bcneuo-

lentta [ufctptas,tuoque fauoreprofcqttaris,obnixe rogo,vt

fultum acfuflitatum eo fauoru tut prajidio lucem ajpi-

cere& inmanns hominum venire, aduerfarijque ac ho-

fies Dei veritatifque magis percelli vehementiufque pu-

dore confundiftcpofitnt. Quprum nos audaciam , teme-

rarios aufus, tnquietas mentes atq^ftudiaper magni Dei

infinitampotettam,fapientiam,tusltttam,bonitatemque

repreffabreuteuerfaque oculu nofiris conjpecturosjpem

cqnctpto.C&teru beneuolentia me tu<t,ReuendtJiime Do-

mine,fubmijfe acfincerecommedans, Deumprecorjon-

ga te vitafanum diutiftme dtgnetur , omnefque tibife-

itcitates, atque corporisfimul ac animibona,com-

modjue adaugeat atque multipltcet. Lug-

dunx xxvi lunij, Anno M. D.

LXXVII.

PRAE-

8

PRAEFATIO ADLECTOREM.

AT I O, le&or beneuole,il*

luftreexcellensque donum(Ihominieft praetercaeteraa-

nimantia collatum,ad cuius norma,

cogitationes fuas omnes, defideria,

aclionefque in hac corrupta rerumnatura dirigat gubernetque. Quamquiduccmdcferit,vtperegrinasopi*

niones fe&etur, extemplo feduclus,

in infinitas ftultitias tanquam auias

viasad omnishumanitatis expertes

cogitationes, &rftudiaquafi beluina

abripitur.Quod,qui rerum naturas

hominumquc a&iones fcrutari fo-

lent,homines fapienrcs , in ijs potif-

fimum fic euenire redte obfcrua-

runt, qui, vtfe&is fc peculiaribuse*

manciparent , ac plane aftringerent,

rationisvfum,St,qu£ vereeft,fcien*

tiam

LECTOREM. ?

tiam abiecerunt. Hi quippein tanta

csecitatem prolabuntur , vt faculta*

tumomnium,propinquorum,ami*corumquc^atqueadeofamx&exiiH*

mationisfuse ia&uram minoris fici-

ant,quam fuisvt fedtis fectarumque

magiitris quicquam derogari detra-

hiue patiantunhi infuper ca?co 6c

indifcretozeloadfe&as,quibusfunt

addic1i,fouendas,magiitrofqueiu-

os,quosnon vthomines,fedtanqua

Deos colunt obferuantque, exaltan*

dos,tam propenfoitudioferuntur,

vtaddirioradefignanda, quam An-tiochusvnquam Epiphanes,autali*

us quis magis etiam impius perpe*

trarit,perduci fe,pertrahique ilnant;

velut dumarces atqueoppida inua*

dere, templa&r monafteria fpoliare,

demoliri,incendere,aurea argentea-

que vafa,&dicatadiumo cukuior-

namen*

10 PRAEFATIQ AD

namenta diripere, virtutibus atque

do&rina praecellentes virose mcdiotolleremullareligioneabfterrentur*

Qua?meres mouit, vthunc tra&a-

tum ederevoluerim, excuius le&io*

ne inftrui omnes poiTent, quantum,qui adCaluini fe docTrinam contu-

lerunt3eumquefunt,acfiverusDei

minifter. & Propheta aliquis effet,

amplexi, areCtaveritatis femitaab-

dudlifint atque deflexerint. Quam-uis autem cercum hoc habeam,exhuius kdix fchola exfurre&urumftatim aliquem , qui refponfurus

ad inftar illius Paffauantij aut Ma*tagonis de Matagonibus fannis meexcipiat; ego tamen fcommata eo-

rum,rifus ?fannas,impofturas,nihili

facio, prorfufque contemno; &,fi

vitam ac facultatem largiatur De-us,futurum fpero, ne refponfum,

&quod

ISCTOAEAf. II

&r,quodaiunt, replicam defiderent.

Intereahocexiguo labore meo, le-

clorbeneuole,quodtuo commodofacias , vtere. Deum Optimum Ma*ximum rogo, vt fuo tibi au-

xilioadef?e,acfancl:oteipi*

ritu illuftrare dig-

netur.

ERRATA ET OMISSA.

P\g.llin.\olege tanûam.pag.^ljin.z^.lege quotquotjiint *-

imfemiUt.pa.i>6.ltn.i0.lege Gudielmo Farello.pag.qo.Un.6.

lege a quibtu nulUspag 4,6.Un.z. lege ducentumuiralt coacto.pag.

jfi.lin- 19 dele ita.pag.49.lm ylt.lege D. Dauid.pag.^Jin.2^.le*

ge ambitionisfas~im.pag.6iJin 9.deleJe.pag.6iJtn.fin.pro decla*

rare lege ojlenderepag 69.I1». <.deU10t.tb1d.Un. 11 .lege vttam.pag

j%.lin.ÛgeyaltnJfe.pag.7Ûn.ptn legeyiritcognita.pag.ji.lmt

10 Xege.melttu .pag,y6.lm.i.4elt ei.ibid. lin.e. dele.ftatim.ibid.lin.

ij.Ugeeittt.pa.iOplin.i.pr» dt Tege tx.pag.\i^.Un.\6Je$e tnbit-

latton.eorum-pa.117 Jin.z.lege emanarent.ib1d.ltn.i4.Jegt edndZ.

pag.\zo Itn.ijtgtdoftumpag. \i\.Un.x*Jtgtfpirituum ApoTia*

fia.ptg. ii6.linti!.ltgtfidusi*.pag 1i7.lin.10. Itgt aditmgit.ibid.

Un^ylt.UgttHtntum.

CxteraHiligensLe&orfuo rnarte haudgrauatim leftituercpoterit.

Authoris ad Le&orem,

Umdudum latuiy&filuifatu:Exeo tandem:

St loquorintrepidus, Bez* commenta reuincens

Falfa,quibusfanclum Cbnslt deturbat ouile.

Hitere doclrina Patrum veterum optime leclor.

Pelle nouos impottores, qui toxica melle

Fucato ibducunt.Cur vincit opmio verumZ

IOANNIS CAL-VINI> MAGNI QVON-DAM GfcNEVENSIVM MJNI-

Jirt,vita, mores, resgefta, doflrina , ac denique

morstdefcrtptaper Htcronymum Hermes

Bolfec, Mcdicum Lwdn*nenfenu

C A P V T I.

N7ER omnes illas miferias,

quas poft primi parcntis noftrt

Upfurfl mtndatij pater, au&or*que peccatiin orbem inuexit,he;-

i'ehs nnljo non a:uo maximas

femperuirbasdcdir,grauifsimafquefedi:iones

atque difcordiasconcitauit. Quod fcedumoc

hornbilejperniciofifsimumquc monftium,

quiaexfuperbo fdftu, atquci^norantiaproe;-

natum eft,idcirco haereticus vtnufque virij,ta~

qu5 aproximis propinquis ad fe dcriuati,quafi

h.Trcs fuccedir. Quotquotenim fuciunt vn-

quam,&eti:unnum funtha?reticimaiorcm fi-

bi fjftu fuperbioque turgidi , ciim probitatis

tum virtutislaudem,quam qua pracditi reuera

iint,femper vcndicantj vfque e6 , vt& cartcros

omnes a fecta abhorrentes non fblum con-

temptu & vitupeno, veium capitalietiamo-

£ v-v dio

18 VITA ioAxmsdio dignos exiftimentyitque infeclentur; tan-

ta Vero etiam i^norantiarctfcitatc funt orTufi,

vt fax tantummodo opinioni,quam animo

femel fuoquecercbro imprefierunt^mordicus

8dha?rcfcentes,diucIliabean6pofsint,neque

vlhs rationibus ad verx fcientia? veritatifquc

luccmintuendamrcduci.Etnulloquidem notemporejOCca(ione,autoportunitatemenda-

tij hic parenSjpacilquc&tranquilIitatispubli-

ca?hoAisobnixecontenditfempcr,animorum

inter homines vnionem turbatam diueilere,

puramq;& fynccram ipfius veri cognitioncm

tencbris inuolutam occultare. Ncctamenhic

ego diuerfas lJhiIofophorum,&eorum,qui res

naturalesperfcrutari voluerunt,fcc~tas,neque

varia idololatriae gcnerainterGentes ipfoau-

cloreintrodu&acommcmorabo^fed eastan-

tum, qua? inter Chrillianae religionis cultorcs

cxiplo ortse acpropagatcefunt,fe£tasattinga.

In Iudaeorum populo , Egefippus vctus admo-

dum ckrcligione Chnfhana cgrcgie imbutus

auitor,fcriptum rcliquit,feptem interfediuer-

fas feCtas cxtitifle,Efienorum videlicet,Gahle>

orumjHemerobaptiftarumjrvtesbuthenorum,

Samaritanorum, Sadducceorum & Pharifaro-

rum,qui omnes, vt opinione,ita etiam odio in-

terfedifsiderent.Poftquam verolexEuangcli-

carecepta fuit,eiufdcm Sadiansemfiinc~tu,ma-

iori

C A IVINL 1}

iorietiam frequcntia hoeretici pafsim prodiere^

exortiquefunt;ex quorii numcroidem Ee;e-

fippus fuille teftatur EpifcopUtii quendam,

Theobutum nominc,quipnmus Chrifuanos

committerc,6cEccle(ne quictem falus propo-

fitisthehbus,vanifque opinionibus introdu-

clis turbare aggrcflus eft. Secuti deinde iunt,

quicontra Jti.»/nap DEI VERBI , &candem,quam cum patre habct,ceternitatcm haerefim

in^cxernnf^quorumaljjclare&aperttjalijob-

fctireatque rcctediuinamin Chnfto naturam

pcrncgarunr.Horum duccso! Antefignanifue-

reCcrmrhus, Artemus, Paulus Samofatenus,

&poftillos Arrius.Deinde qthda Carpocratcs,

eiufquegreirales,qui interChriflianosomnia

intcromnescommuniaeile oportere,atque a-

deo etiim vxorts, tradiderunt- fed ijdem quc-

que carnalium deuderiorum,voIuptatumque

errrenem (icentiaiH confuuoncqueinucxerut,

quam etiam fedlam per /\nabaptifhs noftro

hoctempore Sathanas reiufcitauit.Tertio E-

bion , ciulq- focij Mofaicarum ctiam carremo-

niaruminEuangclicalcge neccfiariam obler-

uationem eflc docuerunt,quoddogma mag-norum in Ecclefia motuiicauia extitit.QUarfci

fuitEafilidis, M.Arcionis,Marietis feCt?,qutde

caufapeccitiratiocinantcs,duoefie pnncipia

contranjinccr(c,cadjniqucco^tcrna coodu-

B 2, faunr»

lO VITA IOAXXIS

ferut,bonum &malum,iucem atcjue tenebraS;

tum Stoicam quandam ncceisitateminomni-

bushumanisactiombus bonismahfue confti-

tuerunt. Quintus ex ordinePeiagiuscum fua

haerefi prodijt,quibonisopenbus rrcntifque

fineDei gratialaiutem vitamqueatternam ho-

minem acquircre,fibique procurarc poflecon-

tendit. Ibi tumdcmde magicis artibus imbuti

prxftigiatorcsquamplures &Saihana? manci-

piafelc vnaingefierut,quiidiotas&minusper-

ipicaces,preJbgijs&impofluris (uis magna ire-

qucntia icduCtos a Chnfti fide auerterunt.

Quos mgens deinde aliorum phanaticorum

caterua (ecutaeft,c]ui varias,qua!cs (untdefpi-

ntus fancti proccisionc,dc lanclorum inuoca-

tionc,deno{lra pro ddunctorft animabusin-

tercclsione,atque (urTragijs,deque fimiiibus a-

Jijs controuerfijs,quaritiones crroncafqueopi-

nionesdifTeminarunt.

C A P V T II.

^\ETE,RVM noflrohocaeuo cu-

aem illum Dciaduerfarium ,& pacis

fatqucChriftiana:concordia?hoftem

appare-t pra;cipuaspoti(simafque ex

ijs,quas recenfuimus,ha'refibus, falfifquc dog-

maubus,quanam olim coniutatafuereac damnata, qualiin vnammafiamconflatasin Gcne-

uenfeoppidum,ruriusinuexifle,idcjueIoannis

Cal-

C A LV INI. II

Caluini Nouiodunenfis opern atque ftudio,

hominis,fi quiiqunm vnquamaliusfuit, fuper-

bJ,aiTOgantis,ambitiofi,crudelis,'vincIi6tajcu-

pidi&denique valdeimpcritj-ficutverismcvi-

uifque rationibus deinceps dcmonftrafurum

fpcrojquamuis deeffe non ignorem,qui alitcr

opinenturatquefentiant-ijnimirum,quiThe-

odoriBexa:,Caluiniin eadem ciuitatead fal-

fam eiusdo&rinam propa^andam fucceflons,

mendaciac fucata friuojaoue earrulitate cir-

cumucntiatquedcccptidoctrinam eius minus

ddigenterexpendcrunt. Subdolus enim atquc

impudens bic,!oquacif simuf quc nugator in ca

luj pre_fationc,quamCaluinicommcntarioin

Iofue pra:mifit,vitam,mores,rcsgcRas, mor-

tem,dcniquc huius fui anteceflons dcfcribcns,

eum quem magiflrum, amicum parentemque

fuumnomxnatjfupcromncsomninohomincs

inomrii fandtitatisatqucfcienuarlaudecxtol-

lit,cuehitquc- & in narrationis fuae progreflu

afrirmare boc videtur, valde Deu Caluino fuo

obnoxium efleatqueobligatum,tanquam bonoris gloriceque dniinxhoc tempore fingulari

vindici.&relicionis Chriftiariacvriico aflerto-

ri,quo G fuifletdeftirutus,in fummum Dcus a-

mittendx fua: glori«,& religio, nc f unditus de-

leretur,vcnifkt difcrimen. Hscc poftquam cgo

conmieiua&execrandasblafphcmiaslateccr-

B z ncrcin

21 VITA IOANXIS

neremperFranciavicinaf^ueProuinciasfpar-

gi,&credi pafliro,fidernque atqueauthorita-

tcm lam obtinuiflc, non hnemaximodiumilionoris prejudicio,Oeique filij Domini noftri

1 lu Chrifti iumma iniuria contcmptuquc,

pJurimorum quoque idiotarum,quiueminus

cauti eflent, miiernmo cxitio, vt oui fallaci-

bus huiufmodi &fubdoIisimpofluriscircum-

Uenticaptiquef-m&arEcclefia? matrisqregem

catematimdcfererent,&adfec7tam, atque er-

roneam Caluini doftrinam fe adiungerent,

hunclibellumin Iucemedidi,vtc5arum facere,

quis& quahs ifte Caluinus fuerit, quantum-uue abeirarint,falf ique flnt, qui ob eam,quamdeeiusvirtute,mommfan&itate,doc"trinxque

pra?ftantij opinionem conceperant, leuitate

quadam,incon(ideratoque&imprudentizelo

cius fe&am & doCmnam ficfuntamplexi,vtfe

ei quafi deuouerent& afhingcrcnt. Ergo reie-

cta m ahud opus,quod propcdiem poft hoc fe-

quetur,vitaipfiusBeza:,&qucmadmodumlaf-

ciuus poeta peiomnis gcnciis vitia& turpes vo

Juptatcs volutarus,rci<eute Doclor ia&us ad

diuina lcripturam , oc,qux intcrcoeteras diffi-

ciIimaeft,&maxiir)iniory!cnti,D.PauliadRo-

manos Epiflolam interprctandam accefierit,

liisinquamin aliudopus di!atis,nunchonori-

fkoiiiiititulos, quibusiuumBez: parcntem,

mzgi-

CALVINL 1$

magiilrum,amicum affecit falfoque exorna-

uit,detrahere, acfimulomnia his,qua»*a Ecza

aifinguntur, contraria in ipfo haiiile com-monftrarc conabor : Deum tcilatus, omnef-

queccelefus reeniciues&quotquot laniiudi-

cij funt homines,nihi] me neque na ,neque in-

uidentia, maleuolentiaueconcitatum,tranf-

ueifumqueaclum,vclpra!terveritatem,velco-

traconicientiam dic~turum icriDturumue;exi-

fhmareautem,fecus ii faciain,& diutius hoc

opuiculum fuppnmam , diuini beneficij im-

memorem , etiam conicientia: rcludtaturuni

fuifie. Antehaccnim diuef},quodemcndati-

onis reformationifquc alicmusfpes me,nefa-

cerem,retraxcnt • qua iruflrari me,6cin dcteri-

usresmagis acma^isindies prolabi& veritate

mendacio obnubilari cum animaduerterem,

diutumo dcfidcrio meo fatisfaceretandc con-

fcicntiavrgente iumcoa&us.

CAPVT III.

INfignis lllePhiloiophusPlatOjqui

exccllentibus a Deo Opt. maximoingenij dotibus cxornatusfuit,Rc-

nub. conftituit,cui timorem atque

verccundianipr^iccit.ckprafclarcquidcm-niii

enim ad cuftodiam ciuitatishicufhxles inuigi-

I lent,modcfu'am tucri admodum eft diiiictle.

Naiimuiatquoilli vel indormifcut,vel ie planc

1j 4 iubdu-

(*8 VITA IOANKIS

fubducunt,omnia pcfiumcunt,& vnufqifif-

quea re&a icmitaaberrans,rationis terminos

egreditur • ita quidem, vt cum barbarifsimis&omniumimmaniisimisjimmocumipnsd^mo-nibus

3(i mendacia pallianda , veritas obfcuran-

da feuiupprimenda fit,certare atquecontcn-

dercpofsint.Atvero Theodorum hezam pu-

dorem atcjue verecundiamproculafeomnemexterminafie ,cum ex alxjs eius fcriptis reluceat,

tum in ea pra?ratione,quam diximus,clariisime

ipfusdeclarauitjin cjuaexdiametrocum ven-

tatepugnantia,perfuadere tamen contcndit,

magillrumque iuum,parentem atque amicum,

quainn ca?lum laudibus efTerre conatur,non

aliteracfiomnesretrohomines in omnivirtu-

tum atcjue doclrinarum genere poftie longe

reliquerit.Intercarteras vcro dotes,quasipfi af-

fingit, admirabilem illimanfuetudincm &be-

nignitatem attribuitj&adignofccdum ,aqui-

bustafuseiletjfupra modum facilem iuiiieprcj-

dicat.-quamuis animo valde iracundo,&malig-

no fueritj&itaquidem obitinatemaligno,vt

quas femelcontra qucm irasconccpif]et,nun-

quam deponcrct. Teihmonio eife poteft de

Michaele Villanou.mo Medico,cui SeruCto

cognomenetiam fuit, hifbria,homine arro-

gantifsimo et in folen tifsimo- quod,qui eo \ fi

in Charlieu funt,vbi fub annumcircner 1540.

apud

C A L V I N J. ~*9-> iS^

apud Riuoire cft commoratus, teftari poilunr.

lndeex Charlieuobea,qua?iilicftoiide&in!0-

lenter defignaucrat, migrare coa&us in Del-

phinatum concefsit. Ex cjuo loco ad Caiui-

num Geneua:commorantcm,(luichocanno

1546. )litcrasfcripfit3&vna hbrummanu de-

icriptum,cum triginta epmolis luis mifit,in

qurbus Caluinum de erroribus, quos ex cius

dcdo&rinaChriftianainftitutionu/nalijfque

hbris colIegeratjCtim nonleuicius&quod pro-

fitebaturdogmatisnotaadmoncbat.Quamc-

iusreprehenhonem iniquisfimcferensimmor-

tale aduerfus Seruetum odium concepit Sc

necem ei macninatuseft.Nam hoceum animo

iuiflelitera: fidcm faciiit,qu:isldibusFebrua-

rijs eode ipfoanno ad Petrum Viretum Lau-

iar.na? tum commorantem manu fua fcriptas

dedit,quarum ha?c fuitinfcriptio: Eximio Domini

noiln Iefucbntfiferuo Yeiro Vtreto^Lau/annenfts Ec-

leftt Pasleri, Symmifttcbdnfttmo. Intcr cxtera au«

tcrn cju:e iniilacpiftola dc Serueto funt, hc^c

fcribit etiam : Seruetus cup-.t buc vcnire.feda m? ac-

cerfuus. Ego auteni nur.quamcommitt*m>vtftdtm me-

am eatenusobslrtclam habeat. lamemm confittuium

babeoft veriut ,nunquampati,vt faluus excat. Hscci-

ne,rogovos, verba iunt hQmmisvfqueadedmanfuetijvfqueadcobenigiiijvlquc adco ad

condonandas iniuriasfacilis?Dciplancvolun-

B 5 tate

16 VJTA 10ANTS1S

ta te accidit, cjuod hsec epiflola ad raeas manusdelata fit,quamegomuitis admodum hono-ratis vifis ixpe^ftcndi,&etiamnum,vbieadem

£t, noui. Casterum parum fbrct vcrbis euma.

Chriftiana pietateaiienisvfum fuiiic,fi non e-

tiam erledum ea iuum fortita efTcnt.Nam omnes poficamodos perueftigauit, quibus homi-

ni nocerc, necemquc procurare pofict-c^ icrip-

flt idcircb adR.Dominum Cardinalem Tur-

nomum,coipfo temporc Rcgis perGalHam vi-

ces gerenteriijSeruetum de ha-refi acculans-Vnde Cardinabs in rilum vchcnjenter iolutus;

Hzrcticus,aicbat,hic haereticum accufat.Has

quocjueliteraSj&iijihijC^pIunbusalijsilluflril-

sirai Cardinalis Sccretarius DominusdeGau-reoftendit.SedeodcmquoquetemporcaCal-

uino inflicjatusGuiJieimus Trie , ae eadcm rc

jLugdunum atquc Viennam Iiteras mifit, ra-

£tum quehinc el 1 , vt in carcerem Scructus abri-

perctur,ex quo tamen ipie poftea elapius eft,

C A P V T 1 1 1 1.

jlfV apfus ieitur Viennse ex cuftodia' n • • i r r • •

'

| SeruetuSjindequc rugji leproripies

% Anno 1553. mItaliam,idqucGenc-

i,tteriiabuit.Eratautem dies Do-minicus is, cjuo Geneuam ingrcflus cft,nequc

cogitabat illic I ubfift.ere,(ed mctu Caiuini pro-

gredi

CALVINI. 57

grcdi,ni{ifecuritatcm fibi eodieperfl:atiua&

pnuilegia ciuitatis fuifletpolhcitus- Sedhsec

Qiiidem priuilegia Caluinus nihiimora.tus,(i-

mulac ccruordc aduenruin vrbcm Seructiia-

cl:us6i},Nicolaummininrum fuum acciifato-

reiri iubmifit,quiipfuminius vccarc^crpouri

die Antonium iratrem fuum,qui pro miniftro

cautioneinterponeret,fubornauif;atcueade6

tanto feruore tamque ardenti (lueho ipie,ciuf~

quc iocijncci eius procurandse inftiterunt,vt

viuuslcntoigneexunustumfuerit, cumhumsade6 manfucti,adeo cidcondonandasoiTenfas

facilis paren tis,msgiftri,& amiciTheodori Be-

zx permagno deiiderio& voluptate.Non fum

neicius hJCjtne idcm refponium relaturu,quod

Caluinus lpie ad [c purgandum attulit in eo li-

bello,quem cotra errorcs Serueti pofteius ne-

cemconlcriDiiu.Namcuanimaduertcret.rnul-

toshacccede^quxGcncUiefaCtaeflet^oflenfos,

eo,ouod no ita pridem librum in luccm err.ifii-

fet,in quo5Hcrcticos eilee medio tolledos,per-

negauerat , vb inuidiam declinaret , librurn,

quemdixi, contra Sertietierrorcsconfcripfifj

Scabinos , Magiftratum atque Iudiccs Ge-neucnics, fcque ipfum feuera? huius anihfad-

uerfionis auchorcs efle,pcrnegans. Nequs

enim Geneuen fcs , fed Ecclefias TigunnBcrncnkm & BaGk'enfem capitalcm contri

Seme-'

£* VITA JO^NNfX

Seruetum fcntentiam fcripfifle, Geneiienfef-

que,{kipfeaffirmat,executoreslata*abil]isEc-

clefijslententia; tantummodo extitiile- quodvaldehiuolum & manifeftefalfumefle,exco

ipiolibrodeprehendaslicet,inquointerca:te-

ra mortis fupplicium per Tigurinas Ecclefias

ipfl Scrusto decretum efle afleruir.Nam,vt cu-

iuiSjinquit^conftare pofsit,me verum dicerc,li»

teras hic Procerum Tigurenfium profera,quar,

vtbreuesfimus,tcflimoniocfieque3nt,&ca:te-

rarumomnium,qujeeiufdem argumenti iunt,

Ioco.Sic Caluinus.At, qui iibrum hunc de Scr-

ueti mortc & erroribus euoluit, &diligenter,

quas producit,Tigurcniium contra Seruetum

literascxaminat,mhilineisreperietgrauius,ne-

que quod de eius nece dictum videri poflct,

qu^m boctantummodo, quodfequitur; Vt-

jirumfil videre,quemtd9temerit4tcfn Hominubuiusco-

trceatk. Anlnc vilamortis fententia? Non hsec

ide6lcribo,qu6dca?dern turpifsimi monflro-

fifsimique heretici,qualis Scruetus fuit,impro-

bem.Isenimomnium,quotquotviuuunt,pef-

fimusfuit&indignusplanc, quiin hominumfocietate verfarctur,efl;que hoc mihiin votis

«juammaxime;vtquotquotfunteius extermi-

natoSjEcclefiamq- viperis peflibusq; huiufmo

di purgatam vidcre pofsimus. Scdhuiufcerei

caufa hoc vrgeudum putaui,vt Sathana:afium

ob

CiiriNi. j?

ob oculos ponerem ,qui,vt (implices ,rudes,<5e

nimium credulos decipere pofjcr,clcg<mtc no-

bis praftigiatorem fuicitauit,quem iic inftru-

xitjVthominem improbi(simumalias,imma-

nifsimumque&vindi£t£cupidifsimum,fpeci-

ofistitulis,tanquamiummebenignun"i,cieme-<

tem,&inc6donandisiniunjsfjcilem extolie-

ret,ornaret,tingeret. Sed maiiciofiipfius ingc-

nijex eadem ad Viretum epiftola manifeftum

etiam extatindicium aliud, his verbis expref-

ium. Vnumpraterieram, Petrum Ameum Cb.irtulari-

um teneri meacaufa m carcereiam vlira qumdecim iv-

es.Nunc crudelitatit accufor a qmbufdam,quoivluontm

tamobflmatoantmoprofequar. Rogatusfum t vtmevC'

Itm deprecatorem tnterponere. Keguui , me id fadu-

rumjonec mtbicofiet, quibus me Calumnijs grauauertt.

Htaccine hommis maniueti,clemenus,bcnig-

nijiniunarumimmemoris ac faciiis ad ignoi-

cendum >qua!emfacer ille Propheta Beza de-

Jcripiit,verba f unt& iententicc

;

C A P V T V.

ED nimium his immorati fumus,

vltenus porro progrediendum eft

n| in vica aCtiombufqueCaluinicon-* templandis,quem probitatismoru-

quc& dodrinaj laudibusKeza tantopere cx-

tuht.iiiusitaque mores primum aciionciquc

fpectemusjdemde qucedoctrina fucnt,videbi-

C 3 mus.

5© VITA lOAmilSmus.Nihil iam de natiuitate dicam, qux in an-

num 1509. incidit,quo NouiodumPicardiasin lucem editus cft; nequeetiam commemora-bo depatreeius Gerardo Cauuinoaliud, nifi

impium honiinemkii(ie,&:inDeurn maxirac

blalpherhum,quod de illo teftimonium pra*ci-

puiahquotciues Nouiodunenfes interrogati

perhibuerunt,Notariufquelega!isinpublicas

tabulas retulit, quarum exempium cuidam

Barte]jer5DominiiSenamfqueGcneuenfisSe-

cretario,Nouiodunum huiufce rei gratia,vt

in vitam atque mores Caluinini inquircret,

&, qualis adolefcens fuiilettexplorarct,prxa-

puemiflo,(jfumpertitus.Quod ego teiumoni-

um puhlicum apud hunc vidi, &in ipiiufmet

manibusinfpexi,&idcirco,vtremverif5imam,

commemorare poiium. In quo qmdcm tefti-

monio etiam hoc erat adie&um, Caluinum,

cumcuratumiiJic bench"cium,& aliud Sacelli

cuiufdam facerdotium obtineret,Sodomitici

fceleris conuiclum in vita: diicrimen veniflc,

vtigni,qua?huiufmodi fcelerisordinaria & le-

gitima efc poena , concremaretur; Caeterum E-pifcopi vrbis comiferatione poenam modcra-

tam, vtcauterio candens eius hurnero lihum

inureretur. Quo probro confufus, neque ta-

Iem ignominiam ferens , vtrunque Jicclefia-

fticum beneficiumin paftorem Nouiodunen-

fcm

lemtranftulitj&ab co certa pccunia; fummiacccpta,in Germaniam,dcindein Italiam pro-

feclui efr,fortuna?,u* cjuam fibi propitiam inue-

nire poflet,fe pcrmittcns.f llic tum Ferraria iter

faciens,a Ferrarienfi Duceeleemofyna dona-

tuscft. Ca?terum filentio praetcrircnolo No-uiodunodi(ccdentcm,cognomineimrnutato,

Caluinum fe pro Cauuino vocitaffe,fiueim-

prudentcm,fiuc confulto&deinduftria,fuis

cjuia lioc nomen mbribus conueniret, qiubus

rnalignum illum & vindi£ta: cupidilsimum

Calumum exprefsit,cuiluuenalis,curnineum

xiij. §atyram fcnbcrct , hunc verfurn tribuit,

At vtndicla hnum,quo nonfelicm rllam.Sed fuit eti-

am,cum fe Carolum deHcppe autHap-pe oppid6appeIlaret,&in om-

nibusiiteris fubfcri-

beret.

CAPVT

3<s vita WAumsC A P V T v r.

| G N eftvero nobis m hoc amarno

^^4^U;f itmere lubliitendum>adeiusinGe-

1-^^21 ncuell crn vrbemingr s;iTiim, cjui in

--., annum circitcr 15:57. incidit, pro-

' grediamUrjfubtiJcseiusmacbir^iatiooes ccftu-

dia fpe&aturi. Hic in feditioforuo) & ad rcs

nouas procliuiurn Miniih*orum,auorum ipfe

fimilis erat, ordinem cooptatus , llatim poft,

cceterjts in eadem vrbe lYliniftris coliegis iuis

Guuie!mo,Fneilo &altericuidarri Courault

diem Dominicumin Vencris,<Scilliusinhunc

ferias transiercndas ef]e,ccenamque oane fcr-

, mentato, non autem, ficut-hadenus vbique

coniueuiilet, azymo adminiftrandan?5quod

magnum id ad Papatus exitium momentumallaturum enet,expofuir,pcriuafitque; ita vtei

vterqueeius focius eodem,quoipfe,fpirituagi

tatusfhtim aficnfcrit,iunctique {imul libcl-

lum fupphcem,quo vtrunque poftularetur,Sc-

natuiporrexcrint: Scnatus autem,antequam

quicqua decernerctur,id ad Bcrnenfes vicinos,

fuofque focios & foedcratos rcferendum ccn-

fuerunt. Mifsi nuncij funt,& refponfum /uit,

nihilfacileinnouandum vidcri,nequeantiquas

confuetudines tcmerc infringcndas, quodadnibilaliud,quamad non neccflarias orfenfio-

nes fine fructu aliquo excitandas valeat j nihil-

ominus

C A LVINL 35

orriinusdaturosfeoper5,propcdievtSynodus

Lauianna»advtrunquehunearticu!umdi(cu-

tiendumcoeat- vbi quicquidconcludatur dc-

cernaturquc,hoc obieruadum effc. Hoc refpo-

ioacceptotrcsiriMininri Fareilus, Caiumus& Counuli a S;natu vocati fucrc,vbi lecus

j^emetifium literis amicc rogati /unt , Ber-

nenfium Dominorum confho acqtiiefccre,ni-

ltilquo rJouare vellent. Caluinus lmprob.ni

fententiamfuam non fcrens,&omnes idcirco

vias rationefque, quemadmodum voti com-posfieri poi]er,pcrfcrutatus,cum vtroquc iuo

coileg.idcltbcrar^quitandcm, turbarum inteif

ciu'cs& dilcordsarum femina fpargcnda,ple-

bemquc , fatis alioqui ad.i^ditiones pronum,

aduerius Syndicos,gubernatorcs,& minons

ConcilijProcerescommouendj,'htuurit)cer-

ta ine ircri,m ciufmoili vrbisatqueciuium dif-

cordia ,dum nemo contra /e obijcerct, hoc,

quodconftituif]ent,confequifeatqueexcqui

poile.

C A P V T V I r.

| Nrer?.:i acciditjVtmenfeFt-^vu.itio

pf-^.j Anno i5^7..quidaLegicr 1'tkhaur,

I &alijdn$ffciti& lafciui aliquot a-i » dolelocntes , ciuium n.ij, quodpcrvrbem,clic quodamex pileisfloicuioiumloco

C por-

$4 VITA 10AHTS1S

porrumgeftantes vagabundi difcurriflent,3d

carcerem traherentur. Hos Farellus in carcere

inuifens duris admodum verbis obiurgat,mul-

tifque iniurijs onerat- cratenim homo fupra

modum iracundus, immoderatiquc&intem-

perantisingenij, cuiusrei, qui illo aliquanda

xfi funt , teftcs efle poflun t. Proceres vero cummatunus fecum,'quoda captiuis adolefcenti-

busdefignatumerat,exiuuenili leuitatecom-

rniflum eile expenderenc, verbis feiio admoni-

tosatque obiurgatos relaxarunt. Hanc mini-

ftn occafionem vociferandi,&pro concione

in magiftracuminuehendicupidearnpuerunt.

Inter cxteros Couraultgladiatorie fe ln iug-

geflu lattans , infinita ln eos conuitia atque

probra coijciebat. Decimo die Martij, qui erat

Dommicus, quo etia frequcns Senatus couo-

catuserat,Ruiis Caluinus proconcioneinh^c

vcrba prorupit : Scnatus feu Concilium,quod

habendum eflet , Diaboli concilium efle,plu-

raque alia probra fedaque conuitia inipfos

ProceresDominofque euomuit,feditioni ac

tumultiufic viam ftcrncns. Hxc ego quafi ad

vcrbumexhbro Rubro,qui in Curiaciuitatis

aflcruatur , exfcripta recito , exemplumque

eius,fiquis cupiat infpiccre , ctiamnum ,vbi

iit,fcio. Uuod^cimofV1arujallata?funtaBer-

nenfibusDonums litcrajad Geneuenfes,qui-

bu$

C A L V I N L ||busnunciabaturSy.nodum,dequa anteaper-

fcripfiflcnt,ad vltimum eiufdcmmenfisdiem

Laufannas indidta.Quaelitera: Farello& Cal-

uino,eam ob caufam iii curiam a Senatu voca-

tis,lecl:a:funt, ijfque vt ad eam irent manda-

tum fuit;quosetiam,nefic ampliusinconcio^

nibus pubiice magiftratum profcinderent ae

probris onerarent ,amice obteftati funt : fed (I

quos vitijs obnoxios, quorum vitaeflet im-

proba,noflent,eos,poftquam quod ipforiim

inunens eflet , rraterne iecundum Euange-

licam dodrinamincrepaflentjficqjillicorrigi

nollcnt , ad magiftratum deferrcnt;qui offi-

ciofuo non deiuturus , ied pcenisaiege prc-

iciiptisdelinquentcsatqucnoxioscocrciturus

eflet. Quse illorum exbortationes atque pre*

ccs non tantum apud Farcllum, Calumum &Courault, miniftros babuerunt ponderis, vt

debacchari&aducrfus Dominosfuos vocife-

rarijcofqucmaledictisprofcinderedefiftercnt.

Tandcmitaqucminas addiderunt,grauefque

ijs,ni defifterent,poenasinterminattfunt:fed

jbocquoque fruftrafuit, &ne quidem edittis

ilIis,minilqucterreriautamaledtcendoabduci

potuerunt. Omnium veromaxime Courault

lnfolentibus admodum mordacibufque ine-

os vcrbisinucctus,ebriofos porcos appellabat,

immo vero maioribusiniurijs profcindebat.

C a CAP,

$6 VITA TOAXXISCAPVT VIII.

lufdcmmcnfis vicefimo fexto dic ele-

cluscxfenatUjquiadSyncdiiLaufan-

penfem LegatusGencuenfium nomi-

nc proflcilceretur,Ioanncs Philippi-

nus,addita,pro ieduobufqueminiflris,Fareilo

&Calumo,qui,vtdi£tiim eft,ad Synodum eti-

am abirciutsi ruerant, pecunia. Qui,tametn*

Laulannam quidem vencrint5fuperbiatamen

fafiuque turgidi , nuncjuam aliorum mini-

fcrorum congrcgationi intereflc voluere ; ita

qaidem,vt ocioie intra extracjue oppidum ob-

crrantes,ne lemel quidem in eorum coetu com-

paruerint. Iudiccntiam hicaequi,&fanirerum

tftamavores,auo huiufmodi homines fpiritu

sgitati fucrinr. Dominico die,feptimo fcilicet

ApriliSj Courault pro concionemulto etiam

petulantius in ipfos Dominos vociferando de-

bacchatus,&in bsecverba prorumpens,Syndi-

ci,inquiebat,noftriccrcospcdcshaber- &pau-1 •: 6 Y,;iihil aliudexiftimare Syndicos fibique

d regrio Dei perfuafum habere,quam ranaru

regrjum dic.Liufdem menfis decimonono die

a j5crnenubJiter.rnliat:efuerunt,quibusroga-

bantGeneuenfes3dare operamveUcnt , ncnb

Ecciefiarunfl fuarum ritibus difcedcjvnt ; !cd

ca?remonias& ftatuta,in fuperioriLausr.nncn-

h Synodo ordinata, icquercntur. Farellus&

Calui-

CALVIXI. $J

Caluinus vocati ad Senatum,nderan t,ci: ni hxlitera? legercntur,quosdeinderogare non ue-

ftiterunl, ne quid nouave, /ed ijl.dem pianc,

cjuibus Bemenfes£ccle(iae5ritibusvti veilent,

quippequos Gencucnfis Refpub. obfcruatu-

ramfecfkt pollicita. Ac quoniam noa difsi-

mulabantjindicijlque eluggeitu quibufdam,

dum verba ad popuium facerent,non le paritu-

ros fatisinnuebant,additasaiiae precesfunt,ro-

gatiquc,tanmmbiduopbft,xxj.Apri!isdie,in

folenniPafchaefefto (Annigratiasxxxviij.ini-

tium hoceiat ) a nouandisrtbus abfhnercnt.

Quodli faccrent,daturosfe opcram poilicitt

funtvtineaSynodo,qureTiguri antePcJrecb

ften celebranda eiler,eorum ratio,eiufq-,quod

ipCpoftulaflent,haberetur.

CAPVT IX.

0,quem dixi,xix.Aprilis die ad Pra?fe-

closde Gez&Tcrnicr ha?c rcjata res

fefl,& cum eis dc ca communicaium,

qui,inca:rcmonijs&cceneadmiijiflra-

tione vna cademque peromnia ra cio vt obfer-

uaretur,neucaliquamutatio fierct, daturos le

operam funt poLHciti.Et quidem qubd eo ma-

ncCouraulcpoftamicaSj&imgulariexafiectu

profec"tasobtcftationcs,quibus fapc tuni ipie,

tum eius quoque focij follicitati iuerant Jprc-

C 3 tiseti-

38 VITA 10AKNIStis etiam feueris illis,nem magiftratum inuehe-

rentur,neueepprobrijshuc &iniurijsinccfle-

rentamplius^edi&isjmaioriquam vnquamin-

fblentiaineosdeclamauerat,cocionandi offi-

cio,atque munere ei tum interdixerunt. Et eo-

dem die is,quem vocant Galli le grand Saultier

Farellum oc Caluinum in fuis quemque sedi-

bus etiam conuenit,ex Senatus fententia man-datoque,vtni?alio,quam Ecclcfiaj Bernenfes

confueuiftent,modocoenamexhiberent,&ne

quicquam innouare vellent,rogaturus.Cui di-

ferte rotundifque verbis parituros fe,&qua:

Bernenfesordinaflent,obferuaturospernega-

runt; idque illorum refp.Onfum ipfeadSena-

tum retulit. AtCourauitcontra,quam eipri-

dic mandatum fuerat,in Pafchar Vigilijs,xx.A-

prilisdie,adS.Seruatiumfuggeftuconfcenfo,

maiores in rnagiftratum, quam vnquam iniuri-

as & contumelias effudit.Ob quam contuma-cem rebellionem in carcerem abdudtus eft.

Quod fimulac Farello & Caluino fuiflet rc-

nunciatum , ad Senatores in curiam ingrefsi,

inter alia nimis quam arroganter & perau-

da&er prolata verba,qua? Chiiflianam mo-

deftiam minime decebant , Farellus pleno

ftomachoin hos fermones prorupit-Factum

ab illis nequiter atque lmprobe , ficut cflent

etiam nefarij , improbi, $C iniqui ,quorum

confi-

CALVINL $9

confilio , atque opera in vincula coniectus

Courault efiet,quiue hoc fattum approba-

rent.Quas tantas miurias &contunulias,li-

cet in ipiius Concihj confeflu m praScnces

Dominos protuliflent , rogatr nihilominus

iterum funt humamfsime , Berneniibus vt

Dominis morem eererent: Scditerum llhex-

prefle negarunt & domum quifcjue luam re-

uerfifunt. Nihilominus Proceresmetu valde

confternati,ne,fi aliter, quam confueuiflent

3c Bernenfes foedcrati atque focij corum vel-

Ientprobaflentque,coenaadminifl:raretur,c6-

fufionis turbationifque inter ciues fomcn-

tum hoc atquecaufa eflet, etiamtertio mag-

num Saultier ad Farellum & Caluinum n i-

ferunt , vt hoc ab eis contendcret^ Sed con-

ftanter rotundeque etiam tcrtio recufarunt.

Oeterum Dominis ncque hoc fatis fuit , fed

cum omnes fibi vias mcundas ccnfuiflcnr,

quibus a ciuitate , cui pra?crant, tumultuni

aucrterent , & ad Berncnfium fe voluntatem,

quo adfaciorumin fuis quoque Ecclefijs n-

tum conjforrnaritesjrn eorum amicitia pcrfifle-

rcpoflcnt • l)OC etiam qujrtumconfilium coe-

perunt,vtDominum Ludouicum Dicsbachi-

um,apud Bernenies nobilitate geRcris clarum,

admodumq- honoratu & magnaj audontatis

C 4 virum

4© VITA loAxmsvirum,qui tum for efubmendiem GeneuamingrciTuserat,adireni..Quem,pof}qu3m ei Ber-

ru nfium fitens de ijfdem rctinendis ritibus ex-

Fibmfknt,& fimul proteruam obflinatamque

miniftrorurn fuorum,Farelli&Caluini,rebel-

Jionem,anu!lishoc precibus impetran poiiet,

expo!uilTent,rogarunr,dignaretur lple quo-

quead hancincasremcnijsconcordiameosex-

ftortari,&,nequam tumultuandiciuibus vici-

Bifqueiubfannandi occafloncm dare vellent,

commonefaccrc.Quid miniflri autcm Farellus

Caluinufquc,tanuiKviriau&oritaticef)cruc?

minime hoc quidem ; ied ncque Domini de

Diesbach ratione vlla habra , cerre no maiori,

quam qui hoc antea follicitarant,in obftinati-

one fua pei ftiterur,nihil fe fa&uros plane pro-

fefsi. Atque cccum tibi prarclarum & illuflre

eius, quam Beza inter lan&um diuinumque

Paulu:n,&fuumparentem,mngiftrum , ami-

cum Caiumum inftituit,comparatiomscxem-

plum,argumcnturr,que. Etillius quidem haec

vox ert-quiscnnturbaturintervoSj&egonon

vror? Hicautem vniuerfam videt Ciuitatem

commoucri propter cam,quam introducere

nirebatur confuetorum rnuum mutationem;

quarindeinterBcrnenics & Gcneuenfes pro-

Uenircinimicicia?poflcnt,huiusocu!is propo-

nuntur,ncque quicquammouetur fic tamai;

ied

C A L V I N J. ^T

fcd manct totus mcxorabns , orjfltnatufqtie

pufiftit.Quidefl,finon Didbolicaharc cft &irtfemalisbfjftinjrtiofVeftiunijqUicun^uecriis

vmbonrj&Cordatijiudiciumoppello.

CAPVT X.

Anc duorum miniftrorum tan^manimi duritiem & obftinatam coti-

.umaciam poftquam Sfndki atque

'HiagiftTatusperipexrflentjiuiefie muncris credrdcrut, ne qua mUtatioin cosha^quae

poftridieadmmiftr.ida era^jfarrcmohijsfieret^

prouiderc,&,Q,uc hincexoriripoflet,orf< nfioa

mobuiamrre,ideoqucc'oncionandi prounci-

ampcrvrbem,&quaniumG.neuctium iecx-

tcnderct iunidiCtio , illis aderrr/tam,cuidam

Henrico Mario,ytis poftridie^pfo Pafcfoaz le-

ito,& concionaretur,& cuenam diftribucret,

mandarunt.De quoFarellusetCaiuinus eer-

tiorcs rcdditi, Maiium hunc domi fuae ^on-

uencrunt , & infinitis in cum probris ccnie-

clis,qu€maiTOgantem,temerarrum, fupeT-

bum vocitabant , tahtumqui officium tarr-

tamque funciionem accipere & yU rj ire u*

fus fuiflet , non folum duris verbis incrcpa-

runr,verumciec"tum inluperextrafidcliumre-

formatiiHiusFuagelij coerum cxcoiwumra-

runt,6canathematcpercei!ucrunr,kuvio 1 >ei

C S iudicio

41 VITA IOAKtilSiudicio, &,quam comminabancur, fempiter-

m damnatione, hoc fi munus fufcepifkt, pro-

pofitis.Quibus tam atrocibus minis perculfus

miferhic[Vtarius,pollicetur,minime fe fadtu-

rum,nequefecit;'poflndiecnim non eftreper-

tus,cumfevelabdidifletaliquo,ve!peregrcex-.

tra vrbem profeclus eflct. Farellus autem &Caluinus,quod edi&o prohibiti fuerant,hic in

Riuo,illeadS.Seruatium fuggeflum conicen-

dunt,at coenam non diftribuunt. Vnde graui-

ter vrbana vicinaque plebs,quaeadcoenam par-

ticipandam conuenerat,oftenfa , tumultuari

coepit. Quin vtfeditionemconcitatent,con-

traque magiftratum & gubernaiores plebeni

commouerent,miHeillos opprobrijs,milleco-

tumelijs inceflerunt,artificio,fi,quod res efl,fa-

tendumfit,vereDiabolico,&exodiorum,dif-

Cordiarum tumultuuqucparcntis,antiqui ho-

ftis,officina produ&o eiufque vafricicm redo-

Jente.Theodorus Beza quidem.in ma^ifln fui,

parentis &amici gratiam in ea,quam diximus,

perbella pi«efatuvne fccus multo de hacre lo-

quituiy:otamcjiiehancHifloriam,cuiusmeau-

thenticum exemplum vidifle,&ettamnum,vbi

extet,c\ vndercpeti queat,nouifle , affirmarc

poftum,pra?tcrit,fimplicitcr profcriptum nar-

rans, &cauiam addens,quia in ea vrbe, quce

tumultu , turbisjfadtionipus mire diuifa , & iu

cma

C A L V I N J. 4J

qua tanta omniu rcrum confufio eftct,coenam

dif penfare recufaikt.Sed hic cius prcetcxtus ni-

mis eft lcuiter tin&us atquc adumbratus,quip-

pecumfatisconftet,hoseiuscona:us,hucico-

pum,hocpr:ecipuumdefidcrium fuiflc,vtca>

nam fermentato pane miniftrandi nouummoremintroduccret.Quod dcfiderium fuum

animo poftca femper cjuafi ocdufum cccul-

tumque tenuit , donec proximis hifce annis,

quandoper aliquot Francije loca concionari

(uxletix hominibusindultumfuit,manifefte

declararet,aquotemporc,ipfoau<ftore,inillis

locis,in hanc vfquehoramficcapcrminiftros

dilpenfatur-eandemquenouamrationemGe-

neuamreuerfuSjintroduxiflet, nifi Gcncuen-fihus dehberatum conftitutumque fuifiet,a

Bernatium Jicclcfiarum confuetudine coere-

monijfque non dilcedcix.Quolicctcmimocf-

fent, caucre tamen non potuerunt, quo mi-

nusmulta Caluinus pro arbitrio mutaret in-

nouaretque,contraquam apud Bcrncnks mvfu & confuetudine eflentj tam crat ad mu-tandasnouandafque rcs proprnfus. Hxcrnpla

fint; quod IVlcrcurij dkai feftum efle voiue*

rit,vfqucdum concionifinis cfkt impofuus:

quod Kerncnfes r.on fcqtiuntur,qui idcir-r

co cjucfi illudcntcs Mcrcurij huncciicm,feftum

Ca!uini ptr iocum appcllant: d. jocl

ati-

44 VITA IOAXmSNatiuitatis Domini noftri lefu Chrifti, Cir-

cumafionisjAnnuntiationiSjAfccnfionisfefta

abrogauit,qua? Bcrnenfes in fuis prouincijs ob-

feruant,&abomnibusobferuarimandat,pce-

niscontratranfgrefforcs, Cjui per iiiorum pro-

uincias atquc dominia opus tum exerceant,co-

'ftitutis;qualescontraGeneuaHjs,quiofficinas

tabernafqueoccluicrint,nequeopus iilis die-

bus exercuerint,mfljguntur,quos etiam carce-

ribusmancipa^:tcrri6,qcPconftituit,nehocip-

fo Natalis Domini fcfto,vel Geneua^vel in pa-

roecijs Geneu2eiubiec?tis ccena diftribucretur,

iedDominico,qui hanc proxime,vcl precede-

ret,vcl fequeretur,quod ctiamnum hodie fic

obleruant omnesEcclcfia^qua^CaluinOjeiuf-

cjueReligionimordicusadha:rent- Bernenfes

contra antiquafuam confuetudinem retinct:

Iam quart6,eftncabjilointrodu&um,cpGe-

rteua? primo Dominico die,qui menic Septebri

occurrit,coena porrigatur,q> neque Eernenies,

neque Cantoncsrcliqui,aquibus facrificium

cftabrogatum ,fcquuntur. Silentio prarterco

eam,qua?eft|inSaci\imcntoBaptifmi,inca?rc-

monijs diuerfitatcm,plurefc]ue alias ineptias,

quarumprimusinuentoridcirco haberi volu-

it,vt maiorcartcrisexccllentiorque vidcretur,

fequefupra alios efferre poflct5nimirum qui

inilituentoidinaritquemukamelius,quamin

alijs

C A L V I N 7. 45alijslocisalij,quifcetiam reformatx Religio-

nis eife profiterentur , ordiriaiTent. Hinc eft,

quodparcecias Bcrnenfiumanguftas popinas,

miniftros Caupones appellare confueuerit.

Quod tum faciebat pra*cipue,cum vel in fami-

haricolloquio, velpcr lirerasGeneua aliquos

ptraliere niterctur.Cuiufmodime cius literas

vidiflepalamprofiteri poilum,quas DominodeFallais,cumis Argcntoraticilet,deftinaue-

rat.Bn tibiautem eius verb z.Si,ait,cogitas,tibiquc

in ariuno eil,in bos Sabaudufimsfecedere,meum csl co-

filiumjietn Bemenfium proumciafulfAtas,vbinonfuntt

m(i male ordinats, popim& miniiirt vtplurimum Cau-

ponesfed Geneuamfite conferas>quam adinflar Hieru-

falem aliqua^irii docinna & multarum virtutumfple-

dore clartjitmu mirijtce exornatam htuebtrisancredibi-

legaudunn confolattonemque es percepturus. Vtcon-cludamergo,mdiora aggreiluseftBeZa, quamcfficcrc& prxftare dueat,'qui fccxiftimauitho-

minibus per fuas nugas poilc,tanquam incan-

tatio«esaliquas,fonuminduccre,vel tenebras

corum ocuiis orTundcrc,ventatemque compo-fitis adfallendum verbis obfcurare.

cC A P V T XI.

Ognoicenda vcro iunt,quxcirca ip

lam Caluini profcriptionem conti-

j;erunt,c3qucex libroRubro,in quc

earelatataiunt,depromemus.Poftri-

dic

4<? VITA JOANmSdie^afcha!,xxii.^prilis,CoiKilioducentum-

virali, coaclto,rclatudeFarello &Caluinoadplenum eft,qua.m illi frequentericilicetadmo-

niti,qiumamicis farpeprecibus folicitati fue-

rint,<juibuscontemptis,non foluminexorabi-

les,feaobft;inati,rebclles atcjue edi&orum Se-

,natus pcr intolcrabilcm contumaciam tranf-

greflfores permanferint,vt hjec a nobis funt pau

lo ante expolita.Sed MagifterHenricus Ma-riu>,quem diximus,qu:eadipfum pertinebant,

_&qiusil!nniurias,quafueminas intentaflent,

minimeetiamdrfsirhulabatj Qubus omnibus

diligcnter ponderatis inhoc ducentumuirali

Conciiio atq^coetu deliberatum conclufum-

quefui:,vt FareIlus,Caluinus & Couraultus

propter fummam obflinationem &contuma-ccm arrogantiam vrbe , dominioque Gene-

uenfi exccdcrent&inexiliuirent^coeremonia;

autem vfu & confuetudine per Bernenfium

Ecclcius recepta: &in poftrema Laufannenfi

Synodo comprobatasin Ecciefia Geneuenfi e-

tiam&huic fubditisparoecijs nihil immutatas

obferuaretur. Poftero die in pleno Senatu,(iue

generali,quale tuhabitu fuit,Concilio decre-

tum,ratavthaherentur,qua?pridieducenturn

viri dcliberaffent. Farellus autem & Caluinus,

qui fe in ardes fuas abdiderant, profcriptio-

nis huius fua: nuncio acccpto, & certiores

reddi-

C A l VI

N /. 47redditi,plebem contra ipfos valde concita-

tam,cl.imvrbeexceh'erunt,& fuga fibi mag-

naceieritate confuluerunt. Hxc vera &fyn-cera Caluiniana: profcriptioniscaufaeft.Quis

cnim nonplus fldei accommodandum magi-

ftratui , ijfque tabulis cenfeat , cjuas ex huius

mandato pubiicus & Ordinarius Secretarius

confeciffet, quam priuato alicui homini,a-

more& ftudio eius,de quoteflimoniumfcri-

bcre velit, nimium incenfo? prefertim , Ci e-

ius cjuocjue priuati vita & mores nota noncareant^ Sed huiushominis vitam, res gefbs

acmores amplc & ad viuum propediem de-

fcripturum me, quod ante quoquefum pol-

licitus,(pero,bonam abonis fyncerifque viris,

abalijseido£trina:planeimmcrfis malam pro-

culdubio gratiam initurus. Nunc quemad-modum Gcneuam reucrfus fir,dicendum

,qua

rem Beza aliter etiam & contrario,quam

gefh eft , modo dcfcnbit,quod quidem

optimi grauefque viri non ignorant. Narnliteris,quas ad primarios Geneucnhs Rei-

publicae viros frequentes magna cum lmpor-

tunitate fcripflt , direxitque , nomcn ta-

men multorum,qui apud Germanos in

exifhmatione erant , tanquam ab eis fcrip-

tx eflent , ementitus , & caute atque lujti-

literexcogitatiSjhuiufcemodiartibustantum

pro-

4$ VTTA TOAKtfTS

profflouit.vtcavuroimporaHiicatevi5;iGcne«»

ueni ,dinquircndwmreuocandumquecum

fu »smtferi i ,\ nde^quod czidchocciusre-

ditu fcnbit,contraao4aiirui^c0tenttamGeuc-

ujmeumreu im ^confenfumqueeiuSjDeriu

chcio,ni(i huic vocationi pareret, propofito,

extotquendumfuifiejnugaefuntjlogifuntjat-

que fabul e,ad .i- cipiendumincaut0S& nimi-

um credulo! fittiplicefque idiotas excogitatarj

qualesnui>;ationesinflnitasahasintermiicet,vt

parentcnv,miaciftrUm &amicum luumlaudon-

d )

.aoilat;nimiium,quodArgcnt6rati tan-

quim thefaurus altquisa doctis receptus fit;

nuod Theotagi im eum magna o.mnium ad-

mtrati incillic fit profeflbs; quoclintcr pnrci-

puosThcoiopos ,qui ad V Vormatienfe & lia

tifborienfe,lmperia!iacomi :ia,proficifceretur,

Gmniimi,quiperGermaniafuntj,Tlieologo-

rumc iculoacfuifragijs dclccTtus fic;ita quod

^4elaticthonctiamtuncnoahter,quamThe-

ologum cognominuK-rir, fingulan hoc cum.

honoredignatus:quod Scnatus Argcn:oi\. e-

fisa^reHIumdirmlerit:quodOuitatis iuivdo

natum prjebenda; reditus retincre voluennt,

quos profefsionis falarium ipfiattrihuerant:

quodhoctamen .lbomnicupiditatc -alienilffi-

mus ficcrerecu f aii",nccjuc,vtvclquinumdc-

narius\^exeisiibikruarct^beGimpetrurepo

tUCrklC.

C A L V I N I. 49tuerint. Et millc iimiles ineptias ad'incautos

& fimplices inefcandos capiendofque mter-

miicet,quas ego prxtcreo • Scd ei nonnihil im-

moranlibct,quodtantacumimpudentiaaffir-

mat exemplo S.Pauli fuis ipfius expenfis bccle-

lixipium inieruiuifTe. Namfccusferemhabe-re,norun t omnes, quibqs ipfe no tus fuir,quiue

cumeoGencujcfuntveriati.Principiocentum

coronatiannuiipfius faiahum crant. Demdeatypographis,quorumin imprimendis (uiso-

penbusopera vtebatur,in iingulas fiuepaginas

iiue folia eius monetse bmos aiTes auferebat.

Tertio jpauperifm pecuhum atque ioculi cius

fideicommi(sicrant;ineosautebona!pecuniae

iummejinferebatur.Napr;eterquatermiIienos

Francos,quos vno tempore NauarraReginj,

lam vita funcii,Franciici primi quondam Rc-gis ioror,eo miierat , etiam ipla Ferraria? Dux(atis amplam aham iummam,tum plures alij

nobiles viri atque foeminzeiuam quique con-

ferebant: nondeerant&mercatorum collati-

oneshocn"nefa<Lta?,vtlanihciumilJic,artelanei

panniconficiendnnGcncuamintrodu&.vn-

ftitueretur. Huncemmrumorem Caluinus ad

iniidiandum pccuniarjeamqucad ieattrahcn-

dumcommoclumatqucaccommodatum lon-

ge lateque fparlerat. Quar:6,Geneucee viuis

excefsit quidam,cui non.cn P. Dauid, Hanno-

O meniis

50 VITA ICMNNISnienfis, qui Geneuam religionis illius ftudio

commigrarat.CVtpriturus autem bis millecoro-

natos pauperibus teftameto reliquit ,executo-

ribus huius fuae voluntatis defignatis Hanno-nienfiquodamjvlaldonallum eum vocabant,

&alteroSainc~i-Andrea, quivelerat tum, vel

breui pofl Geneuenfis minifler eft factus, &Caluino-cui,cum eflet peculij pauperum admi*

niftrator& quafi quxftor,tradita comilTaque

fuere duo ha?c coronatorum millia. Ex qua

fummaquingentiinterfummeintimos eiusa-

micosdifhibuti fuere^Vireto viginti quinquc,

Farelloviginti,&fu£qu£queport.iones,que

dixiMaldanallo,Sain£t-Andree/,alijfq;adnu-

merata?; quid vero mille quingentis actum , &in quos vfus expenfi iint, quis facile dixerit?

explorare hoc fane nullus poterat. Vndc pau-

perummagna?qucrclaeexaudiebantur,fcd qui

paulo libcnorem vocem ederent profcvipti fta-

tim &Geneua excederefuntcoa&i,tanquani

quiLibertini,velatheifuif]ent- vulgariaenim

haec erant cnmina his impingi obijcique folita,

quiDominumeum,quomodoCaluinumvo-cabat,quauisinreor]endiflentc6triftailentqj.

Ceteru ex cuiufdam Nicolai de Fer egregio fa-

cinorefatisdetccl:a,&inIucem prolata eiusa-

uaritiaeft,nequceabonos prudctescj; virosla-

tere ampliustum potuit. NamhicAntuerpiae

bonis

C A l V I N J. j i

bonis cedens,creditoribus triumillium libra-*

rum delufisjCUii) Geneuaprofugiflet,C'aluino

Jeadiunxit,eiqueremomnem fuaque negotia

piene expokut , coniilium rogans, quidnamtaciendum fuaderet , (i eum creditores fui

Geneuamvfqueinfequeremur-Caluinuscon.

filium d.;t, immObilia bona ex hac pecunia

vxon,duabufque fuis filiabus vtccpararet: Sic

emm pradufum ereditoribus viam iri quicqul

abipfoauferendi,cuiusfuumnihilinucnirent.

Maritos deindcillisqua?reret, qui contracre-

ditoresinfctlantesauxihociTepofTent.Acqui-

euit confilio Nicolaus- vtque plus fidei,fauoris

atque gratice Geneti£ obtincrct,munus infignc

mukorum coronatorumbono huicDominoCaluinoorTert,quitantusbonorumfluxorum

Conteriipt6r,minime eos tamen fpreuit,fcdcu-<

pide arnpuit. Dcindc vt altera filiarum fratii

iuo Antnonio CaluinO nuheret, opera dedir.

Qiiidhicdicis ; Vidcfnefatis,q\iemadmodum

vcnerabilis hic Dominus caduGas & fluxas o-

pes,quodilliThcodorus Bezaelogiurn tnbu-

ltjContemnendasduxerit? Veruntamen quo-modo poterit hic Caluini laudum tantus buc-

cinatoroccultum tenere faclum adolefcen-

tis ilhus prouincialis,qui Cakiirfi miniftct

fadu infcclique argenti ad quater millenos

JFrancos ab eo furto abftulit& proftigjtfNahi

D »U

.&ii

51 VITA IOvINNI*

&isrumorintra&extra vrbem diuulgatus ita

fuit, vt inorc omnium effet. Et ipfc honoris

fui caufa, pecuniam hanc apud fe depofitam,

iparfit poftea ab ijs exteris,cjui Gencuam habi-

tatum venerant vel venire cogitafTent:fit ita

fane,ficfTe potefl; fed admodum tamen hoc

mirumfuit,quodquamuisamicioperamfu3m

offerrent,pcrmitteretamen,vtquifquam euminfequeretur,nunquam voluit

jquia metueret

forfan,ne comprehenfus puer & redu&us ea

proferret,quarad eiushonorem parum face-

rent.Hincgrauisfufpicionata,neabufus pue-

ro fuerit; fufpicibnern enim adiuuat,quod

Nouioduniab eo perpetratum fupra memo-rauimus.Guius tamen rei iudicium Deo relin-

quam,qui,erit tempus,cumtenebris obrutas

fecretafqus res in luccm prbferet.

C A P V T XII.

||s| D illud. redco,quod Thcodorus

Beza in fua illa praefatione pronun-

ciaf,fc,fi minimam ambitionis ali-

cuius fignificationcm,qu£ in fuo

magiftro,patre &amico Caluino refediffet,

quis edcre notareque pofiet , manus daturum,

&damnariambitionis pafiurum;cdamigitur

&ocuhs fubijciaplunma, eaqueminimeieuia

ambitionis argumenta. Imprimis ignommio-fam illam poenam profcram

,quam lpfi perfol-

uerc

C A L V I N I. 5 j

ueredebuitquidam Petrus Amcau,quemnu*dum,indufio tantummodo tectum ,cum tacda

ardenteinmanu,quiamale dcipfo locutusef-

fet,advcniam rogandamfupplicem venireo-

portuit. Qua: autem de eo locutus fucrat , alia

Honfuerunt,nifi quoddomifuce ccenans cumamicisaliquotfuis,illismirum inmodum do-

dtrinam Caluini efrerentibus,! ifc ipfa verba re-

gereret : Nimmmvos huicbomim trtbuitu , & minut

benefacitis, quodeu vfqueadeo efferatis. Vos eumfuprx

•mnes Propbetas , Apoftolos , & ,qui vnquamfueruntt

Doflorescolltcatu: Sed non eft isfane ,quem ejfe vultu,

qutppequi cum bonisfanifquefentemijs^quasprofert^u-

amfatit cornutas& frtuoiat nonnunquam commifcet.

Refpondeat mihi (interrogare enim hoc li-

bet)hic Theodorus Beza, velquidoclrinasfe

Caluinideuoueruntjipfipcnitus addi£h,mi-

felline hominis incarcerationem follicitare,

tantaqueobftinatione procurare atquevrge-

re, vtcxemplaiinml&anrrogationedamnatus

infamaretur,taediferique habituper ora vulgi

traduceretur3aminine demiisi &humilisindi-

ciumefr,eiufque hominis,qui gloriam fluxos-

que honores afpernetur? an vero cuidens ambi

tionis faflusjinanemqucglonammifcre aucu-

pantisar^umentumeft? Dicere pofTent, non

hoc efle fa&um Caluino follicitante ncque vr-

gcntCjVtqui fummec!cmes,bcnignus,&ad (i-

D 3 biil-

54 VITA IOAKKISbiiilatas iniurias codonandasmirefuerit fact-

lis fernpcr,niu\rem lc aiiter habcreex eius literis

conftaret,quasIdibus Febxuarijf Anno 1546.

ad Viretumiiit,exquibusqua'da(upraexfcHp«

fi,&eafde,cum opus erit,fua ipfius manu exara-

tds exhibcre queo^ha.' ioRe abunde teftatum f a-

ciimt,Caluinum,vtcapcretur,authoremiui{]e,

rieque hanc illi noxam cpndonare,necjj dmnit-

ti,nifihacpoena5quadixi',Cai]igatum voluiile.

Quse hajc ambitio? tantane &tam barbara ar-

rogantiain minifhum vcrbi Deicadere potcft,

vt vetet,nolitcjue permitterc,defe quemquam,<juodientiat,libereeloquif£thocquidemar-

gumentum,fi non iatis virium habet ,ad ambi-

tiofum eius animurn couincendum,dicant mi-

hi rurfus,humilifne &abiecli animi vanamquegloriam fugientishocfignum iit, qiiodfuief-

tfgiemn"eri,publicca;pcrvrbcmerigi,excollQ

ctiam ftolidulorum quorudam ,tam virorum,

cjuam fceminarum,a quibus tantii non vtDeus

cirhabituSjgeilari patientcrtulerit-eilneetiam

.

riochumilitatisabiectionis &vana:gloriaiCo-

temptusegregium fignurn?NegetBeZ3,alijq;

fedta?focij conicio harc Caluino ia&a cile,at

ego Deum teftem appello ,contra veritatem 6c

reclamantcco(cientia,il quidemfaciant,ncga-

rc. Quippe cum vulgare& publicuro hoc Ge-

ncuaseflet^pafsimqucfieietjfuitqucpeibonQs

aliquot

C A L V I N I. 55

aliquotmagniquenominis & authoritatis vi-

ros vcrbis idcirco reprehfnfus. Sedfuit etia per

literasadmonituSjCumipicdamnailetjdeijCiq;

mandafletSan£torum,Mana!virginis,&ipfi-

u{metChriPuimagines,minimedecere,neque

honorivcrtipofle,fuam quodcarumloco eri-

giinpublico&excollo geftarifineret: Iefue-

nim Chrifti inagis ,fi qux erigcda geftandaque

fit,hunc honorem mercri.Ad quas literas nihil

refpondit,nifihoc tantum,(icuiidcirco aegre

iit,eum fc prohibere non poflc5quin inuidia.

rumpatur.Tcrtiuvanagloria&ambitioneoc-

cupatianimiargumcnuieft,o,quod corrigi,re-

prehendijtuorum errorum admoneri ,opinio-

nefuamconfutarinollet,neq;fcrrepofTet.Cla

rum huius rei inter castcra hoc exemplum reci-

tabo.Fucrat Dominico quoda die ad prandiu,

fiue cpululu, quod in eius gratiam eratappara-

tum,percuiuidamextra vrbem paraeciasmini-

ilxuinuitatus,vbietiamali]aliquot eiusamici,

qui Rchgioncm lllam c6plexi,Gcneuam comi-

grarant,vocati aderant. Intcr prandendu fa£tu

efr,vtdec!ettioneminifVorum fermoeflet.De

quaquiquodaTholofanuscofilianus&exiu-

ris cognidoncprudentiaq-magnacratlaudcm

c6iecutus,DominuscleS.Germano liberc fua

fententiatudixit,{ibivideriapopulominiflm

eligciiduconfUtuendu q, vemre.Que fermone

D 4 Cai-

55 VITA JOAVJNIS

Caluinus,qui hac fuam efle authoritatemvo-

lebat vfurpabatC|Uc,eos minifterio admouere,

qui fibi probarentur& quos jpfe vellet,graui-

teraccepit,&perfummamindignationemfur-

gitdemenfa^nulloquealio veroo prolato, e-

quum fcumulampofeitj&eveftigiojnihilmo-

i-atus,domumreuertitur, omnihoc epuliap-

paracudcferto,ipfifquecouiuis m fumma per»>

turbatione rehctis.PoflridieDominum hunc

S.GermanijVtconfiftoriOjCinodad proximumIouisdiemindidtu erat,fcfifteret,citari iulsitj

quimoIefteadmodumferens,iic.fetra£hri,&

ad confiftorium , tanquam mccchum aliquem

vcl adulterum,quales illic caufam dicerc foleret,

euocari,adBaronemAusbonnenfem,quipri-

us Epifcopus Montifalbani fuerat,curforem

fuum cum litteris mittit. Qui flmulac Gene-

uamefietingreflus,Caluinumftatimadijt,nc-

que potuit tamen vllis,quantumuisamicisac

hlandis fcrmonibus,neque intimo ex affeclu in-

terpofmsprecibus*durumeiuscoremolliri , a-

deoque ad di&um louis diem Dominum de

S.Gcrmanoadcauiamdicendam venire inco-

fiiloriumoportuit.Aconfiftorialibusautemin

curiam ad minoris Concilij Senatores remiflus

eft,qui,tantuabcftvtpoenameidecernercnt,vt

mulcomagisreueritifint,beneuoletia:& amo-

risfigoacxhibuciint& cum honorc dimifium

roga-

C A IFJNI. 57rogauerint, in priftina vitse (ux ratione, qua

multisiliuftreprobitatisexemplupr;eiret,pcr-

feucrare porro vellet.Quod poftquam Galui-

nusrefciuit,parumabfuit,quinpraranimi do-

lorecontabefceret.At Baro Ausnonnenfisdo-

mumreuertitur,malecrgaCalumum afteclus,

ncquecohiberefe potuit,vtnonapud Gallias

nobiles,quiReligioniseiusftudioiniftampro-

uinciam vcnerant,hoc quereretur. Ex quoru

numero DorhinideFallaisSororiusiplum co-

uenit & magno ftomacho fic eft adorfus; nc

tantum in pofterum fumeret &liccrefibipu-

taretjtamindignishominesnobilesmodis tra-

cl:aie,&taquafiexinnmaplebeellentprofuo

arbitratuauconfiftorium pertrahere^nam hocillum ignorare,ncque pofIc,ncque deberc,om-

nem honorem , omnem authoritatem,quam

Geneuarconlecutus eflet,obtineretque,eo pre_-

(idio & fauore,quoillumnobiles ex Francia

viri dignarentur,&quem ip(iimpenderent,mti

acconfiftcre. Vndeanimo tam acerbam iram,

tantumqueindignationisCaluinus concepit,

vtadaliquotfeptimanasconcionibusabftme-

rct,ncqueadhasantercucrlusiit, quarn com-minarcntur falarium ipfi ademptum in alium

fe tranflaturos,fi pcrgcret munus fuum dciere-

re.Quart6,iudicent,quibus mens fana eft,qua-

lenam ambitionis & airogantixargurrentum,

D 5 quo-

5* VITA IOANmsquouefpirituagitatusfuerit,qui velad Berne-

ici-,veladalialocaitcrhabens,in comitatu fuo

viginti quinque aut trii?inta in equis omncsiciopetis egregie infiru<5tos circuducebar. San-

ptmk Petrus atque Paulus,caeteriquc Apofloli

tali cum apparatu per prouincias profecii funt,

cum Euangelium orbiannunciarent? Kxcufa-

bithocrnrkisBeza, feuquisaliuseius difcipu-

Ius,qua(iinuitoCaluinola£lumfit,cuidi(pli-

cuent,&quitantum fibihonorem defcrrinon

concupiucrit- delcitumautemefTea multis ad-

uenis,bonis viris,qui fingula.n eum rftcCtuamo

reque profecuti,taiiari ofncijs &honore,quemipfumpenderent, non poterant, nequein eo

iionorando modum tenere. Et fic eft fane-

pluriniim3iorem,quam quo dignuscflet, ho-

noremimpenderunt, octanquamidolumco-

Juerunt.Refpondeoautem, prudentia: fuifict

&modefti:eChriitiana:,reijcere, &ncquaquaadmittere fuperrluosilios,&nimis grandes tri-

umphos.Nequeenim Apoftoli folum &difci-

puh Domini nofln , fed pagani etiam atquc

cthnici repudiarunt fugerimtque,imo vcro ab

iiuiufcemodi hononbus & fluxi mundi gloria

omnino abhorruerunt. EtcpdifplicuifleCal-

uino aiunt,planccertum apud me eft,nifi Ma-giftcrPetrus Viretusalijq;monuiilent,Bernc-

iium Primoribuspompam atque gIoriam,qua

efle-

CAIVJNL 5JefTercbatur,nimiam vifam,ipfifquc forduille,cj>

iocoetiadecIarabant,cum'Gcneuen(em Papa

nommarcnt,Caluinum non contcntum co co

mitatu,maiorem ctiam turmam fuific circurn-

du&urum;hoc modo il,quod diiplicuiiJea-

iunt,intclligant,noneoihncia$.

CAPVT XIII.

Vinto,vtambitionem eiusctia ma-gisin confpectu hominum profera-

•nuSjCjuiseilyUitCjuis vnquam habi-

tus fuit ieu concinator feu dodormodcftus,&g!oria?non (jniuljrus conteptor,

cuiusaudita? huiufmodi voces fint,quales bu-

iusfrequentcs funtaudita??publice enim pra

concionc ip has voccs non raro prorumpebat;

EgOjinquicnSjProphetafum-egoDeiSpiritu

habco;cgoaDco miilusium; egoerrare nonpoilum;&cgo iierrOjtues Deus,quime,ppter

peccata kuiufcc populiin eiroremittis&dcci-

pis.quomodoculoquitur,vcrbaiua icriptacj;

tancjfidci articulam aliqueaccipi,credi5fubfcri

biianc voluit. QuiproximeApoilolos & dii-

cipulosChriftifccutiiunt5priiciPatrcJ,fique

icripturce librum interprctati effent,hanc fere

modeftiam tenucmt,vt qua? fcripiiilent,ad m-diciu Ecclefla: rcmitterent;hoc profefsi,h con-

uenietiafacrislitcrisfcripfii]e,feniifleQ;reper-

tieflcntjiumvtrecipcrenturapprobarcntr.rc};,

iion

€o VITA IOAtimSnon vtipforum fcripta,fedficut Dci verbum:

;finautem,continu6reiecl;a&explofadamna-

retur,qu£ nimisleuiterdiuinze fcripturacadmi»

nicu!is,&exprefsisteftimonijs non iatistulta

,ptuliiTent,edidii]entq;.AfnTmareegopoftali-

osmagnjeeruditionis,pietatis,&authoritatis

novulgaris viroshoc poiTum ,S. Auguftinum,

ouimuitum fudauit,magnifque Iaboribus in-

ngnes in Biblia& tam am plos,quam quifqua,

qui vel prcceflcre,vel fecuti funt,commentari-

osedidit, hunc tamcn , dum fuos recognofcit

errores,Rctra#ationum libris in Iucem emiisis,

Deific gloriam irhigis illuftnifTe, Hcclefiarque

jedificium amplius coftabiliuiile ,ctrto fic pro-

bitatii Cux finceritatifque Chriftiana?edito te-

ftimonio,quamreiiquisfuis omnibus&libris,

&fcriptior.ibus. AtnofterVencrabilisdo&or

Caluinus,Bezam Haudias,tam /uit abfolutus,

tamperfecl:us,nul!um vterrorem vnquamad-miferit,agnotierit

3autretra&arit. Adijcia hoc

etiam,nondefuific,qui Paulo pradferrent, &maioris,qium tantum Apoftolum, facerent,

tam Geneuenfes ciucs , quamillic commoran-tes aduenas. Exemplum efto

,quod in oppido

Thonon cuidam nimis mifere Caluino adha>

rcnti,cumin multorum ccetu hatc ipfa vcrba

protulifiei^DominusmcusCaluinusPauloeft

doelior,p!uraque ex Dci fecrctis,quam ad quse .

vnquam

CALVIKL 6t

vnquamillepenetrauit,rimatuseft,ignomini-

ola idcircomul&a irrogatafit.Sed multo eti-

am clanuseiusambitio enituit,detetftaquefu-

itineoccctu, quem indixerat & in tempIoS.

Pctri Veneris ante natalcm Domini Gencuac

Anno 1552. congregarat. Quo temporcccrti-

orfactuSjEcclcfiasTigurinam & Bafilienfem

fe fuam de prejdefunatione doclrinam non ap-

probare , antcquam is nuncius ,qui a Dominis

harum ecclefiarum cum literis ldcirco Geneua

mifius fucrat,aduenifiet,omnes taintra,quam

cxtraGeneuam,qui venirepofient,miniftros

c6uocat,efficitq;,vtdo&rinahaiK&quicquicL

dc prejdeftinatione arterna damnatoru,corum-

que,quifaIuandiefient,abipfofcriptum exta-

ret,hi fic coa£ti fuo calculo atque fufiragio

probarent. Seddehac cius doctnna, Deoap-probatitc,pofl vidcbimusj nunc,in qua verfa-

mur,deeius ambitione filentio pra»terire nondcbeo, vafram cius & fubtilem machinatio-

nem,qua tum vfus eft,cum quendam ,cui Brul-

leo nomcn& patria Ofiunum ,in vitam rcuo-

care cogitaret molireturque;vt fancliatque

glorion Dei Prophetae miraculorumque pa-

tratoris nomen fibi& famam pararet.Hiftoria:

taliscit.ls,quemdixi,i;ruleusGftuno Gene-

uam vigentis lllic Religionis ftudiofus demi-

grarat j & cum inops efiet,atquc pauper, vter-

quc

6\ VITA JOAlfSIS

qu.ipfe & vxorCaluinigratiam aucupaban-

tur,vtcicommendatipeculijpauperum,cuiui

iplelocuiosgeftabat, eleemofynarumque fie-

rent participes .Eis Caluinus vita; fubfidia be-

nigne poliicetur,.alijfque in rebus fe adiuturu

promittit,fiipficontra. fuamoperam fibinon

ncgarentadnm quandam,quam per eos fieri

veliet: fed opuseflefide &magna taciturnita-

te.Vicilsim aute llii ad hoc, quod itibere vellet,

promptos ie orlerunt. Et quemadmodum a

Caluinocdo&usinflrudltufq; (ucrat, miferhic

Brulieus morbum fimulat, &fe inledhim ab-

iyc\{. {Vliniftriproconcione populo commen-dant,Vtprecibusiuuarenf,&eJcemofynispau*i

pertati fuccurrerent. Nondiu p6ft perfonam

mortuiinduitj&quidcmmortuum iefimulat.

HicCaluinusciamadmonitus,quafitameom-

niurn rerumignarusjdeambulatum prodit; fed.

comitatus promore fuo magna caterua ami-

corum,quiipfifingnlariterconiu&i &fummcintimi el]cnt,fihe quibus vix pedem domo crTe-

rebat.Poftquamauteeo ventumcffet,vbicla-

morcs & eiulatus vxoris,qua»mifellam &defo-latam aliquam mulierem egregicexprimebar,

exaudiret,quidnamhocefletfa(citatusdomii

ingreditur;vbiingenuaipfe,&reliquacaterua

prouoluitur, precibufque a-lta vocc profufif,

Deumobteftatur,potentiam fuamvt declara-

re,&

CALVIKIL <f<

rej&mortuohuicvitamrcftituerCjglorinii-que

fuam fic vniuerfo populo dcclararc veilet, (i-

mulquemanifeflum faccrc,feCaluinum,p< .

liarem fibique gratum leruum elTe,&.\ k d

Euangelij fui minifterium aique Lccich •

formaiionem fipgulatiter & vere vocani.

Poflquas preces ad mortuum approptinqu »t,

& milcri hominismanu dpr/rekenfa , m L>u

&

filij eius Domini noftri lcfu Chrifti homine

imperatjVt fe erigeret,Deiquc iic gratiaro rrjarii-

fellam faceret. Rcpetit itevum faepiufque cof-

dem fermones voce etiam altius eleiuta. Quidfit? ncque audit , neque loquitur, ncque fe

commouet mortuus , iufto enim Dci iudicio,

qui fucos mendaciaque deteftatur,is, qui !e

mortuum miiulabat,vereefle mortuus repertus

eft-& vxor,quicquid eum agitarct,quomodo-

cunque cum impelleret, neque vocem extor-

quere,neq;vt fe cornmoueret,erficerepotuit;

fcd totus frigebat,rigebat totus.Quo animad-

uerfo plorarc,vIulatus ferio edcre, &ex animo

caepitvxor,<5cinCaluinuminueiia,impoic >

rem eum,ficarium ,Iatronem5quimaritum i

teremiflet,appellans,cx ordine rem , quomodoeratgefta,claraalta^ue vocc expofuit. Quaecuneque admonitionious vllis pmoucn ,neq^ mi-

nis iatis tcrreri poflet,vt tacerct,Caluinus c.pud

maritumortuuea reli£ta,il!inc fe fubduxit,in

vulgus fpargem mcerorc ex mariti obitu delira

idconue

<$4 VJTA IOAXXISkleoqueexcufandam,&hocilli indulgendurri

efle.Certum hoc eft,conuentum cum ea dein-

de,vrbevtexcederet,&eft ipfa Oftunum re-

uer(a,nup fitque poftea Miniftro,quem Coul-

dreum vocabant. Negentautem hoc,quantu

vc!mt,Caluinimancipia,exploratum&cogni-

tufatisfustjVeritalcjuereifatis probata, immopcripfammcc vxorem confirmata, qua? nihil

niinus erat, quam mente capta- vt qua?nihil

loquereturabfonum,nequequodaiiatione a-

Iienum eflet.Sed nos,quantarlagraritambitio-

ne,&vrana*glori£cupidicate,dicereprofequa-

mur.Scribebatfuhindeliteras&opuicula,iuas

ipfiuslaudes meisegregfe cumulans,nihilque

conJ,qu;ead honorem gloriamquefuam am-phhcandam facere poilentjpretermittens.Sed

hemaftutiaSjhasipfeliteraSjharcopufcuIajtan-

quam G alioau&ore fcripta eflent, fic edebat,

vtfubalieno&ementitonomine,perquefub-

dolam hanc& occultam fraudem famam ip-

fe fuamlonge lateque propagare illuflriorem-

queinterhominesfacerepofiet.Caluniamefle

hancaliquisdixerit,nifi probare queam pcre-

ius epiftolam quandam,quam Ma^iftro Petro

Vireto Laufannenfi mimftro direxit. Nam cu

talesliter<e&opufcula,quasnomencuiuidam

Gelafij,qui etiam Dominus de Saule cogno-

minabatur,pre/ereI?ant,fed&aliainfuperaIio-"* rum

C A L V I n r. €irum ctiam nomine inlucememiiTa, irfVircti

manusperucnifTent&is ftylumCaluini,cuius;

frequcntcs iitcras accipiebnt, optime agnof-

cerer,multumnonfolumadmiratus,fed&haC

ciustantaambitionenuriiKefuitofTenfus,ne-

qucfaccreminuspotuit,qu^mvt(uam de luc

praxiagendiquemodo,fententi;i,&quidfmi

de ea videretur,per li tcras cxponeret:cui Calui-

nus rcfpondit,caufas alieuot commcmoran*valde fnuo!as,& leues,quibus motus hoc face-

rctjVtalteriusnomenemcntitus dignitatcsfu-

aj&in BcclcfiammcritacxtoiIcrct,laudclc]ue

cclcbrarct-fuumconfilium cfiiyantundem fa-

ccreadhonoivslaudefqueFarclh& Viretieti-

amprocurandas,promoucndjfquc, vt fjc eo-

rumauthontasfbbi!iretur,atqueauctacrefce-

ret,^ui quafi tmco!umn<ceficnt,qua?Dei ho-norem & Religioriis CKriftiana reformatio-

nem fuftincrent.r-Leliter.e cum multis alijs in

ipfius Vireticonclauiatque fcrinijs Laufannje

tumrcpcrtarfucre,cum lcrnenfl prouinciaex-

cefsifiet,& mifsione vel ab ipfis Berncnfium

Primoribus, vela LaufanncnfiprajfeclOj vci£

populo,ne pctita quidem,ncdum impetrata,vt

commericam ignomininm euadcrer,magna it*

ftinationc protugiflet.Quo temporc haec cius,

&aliaeplus minus quadraginta epiftolarad £er

ncnfcs proceres allatar,ciicjuc traditxfuere, tK

E cjui-

66 VITA lOiNNISiquibus, illi incredibiles Caluini fociorumcjut

eiuscautelas,praxes,machinationes,iniignera

vafriciemjinnumerosdolos,afhafquemultipli-

ces cognouerunt, admiratiq, vehemctcrfunt,

ac contra tam ambitiofos homincs magnamindignationcm conccpcrunt,qui fuiexaltandi

nouos femperfubtilef^uemodos,&rationcs

imaginari nuncjuam iBtermitterent.Dcnique,

vtfincmfaciam,poteftncarrogantiamaior>&

ambitiomjgis putida vfcjuam reperiri, quamca fuit,cuius coram Synaicis& Ser^atu Gene-

ucnti xvj. Ocfcobris, quidies Iouis eratAnno

1553. rnanifeftum fpecimen edidicf Cum ra-

fponfurus cuidam fcripto,quod Dominuf

Trouillctus triduo aote exhibuerat,icipfum

magnificentifsimc iaclans , & Melanclhoni

longe prcferens , Philolophum cum magis

quamTheologumnominandum dicerct, ad-

Jerctque inter duas ipfum fellas natitarc , in

Thcologia fcilicet non fatis folidum,& (1 quis

omnia pcnitius introfpiciat,multo fe tamcn

inferiorem. Sed non erat hoc in(olens illi,

quippe quiin priuatis etiam colloquijs ,&ccetibus pra: fe omnes alios , tam prifcos

3quam

noitritemporis do£torescontemnere,c\:prae-

terBuccrum praeccptorem (uum,nullo cxtc-

ros omncs loco habere folebat. Ad ha:c cuns

in fuis opcnbus fcriptur* aliquem locum ex-

plican*

C A L V I N L 6jplicandum fumpfitj&do&ommj qui anteacundem interpretati funtjfententiasrecenfuitj

tum vidcas eum has vt nullius momcnti om-nes rcijcere ,ad /uam autcm cum ventum eft,

iammagnificum illudatque arrogans, EGOVERO,audiaslicet, vr. exipfius in cpiftolamad Hebrsos proemio, ne piurihus indicandisinhercam ,cernere quiuis noteft.Quod fi por-roinque^ncidcU,aquofitaliquadorcprehcn-

iusj&cuiusaculeosienferitjhucitapronernit

in imumque detrudit , tanquam fi indignus;

ut,quem ip/s tantus vir intueri debeat, fre-

quenter imperitum,f*pe beftia, nunc ftultum,

tumebrioium veletiam canem mortuum vo-citans

5bellas en tibivoces,quibuslibroseius

plenos ac rcfertos confpiciaj. EtTheodorutBcza tamenin omnicum humilitatis,.benig-

nignitatis, clemcntise laudc cxcciluilTe vidcri

vult,eumque miriiice abhis virtutibus extol-

Jcreconatur,ininhgni illa fua prsfitionc af-

hTmans,natunondumeife,qucmipfe vitupe-rarit vmjua , aut calumniatus fit. Quod vt Dciclle iudicium volo,ita non pr6hibeo,quir*bonietiam &cordati viri fentcntiam pronun-cient;nosenim iamfatis incius ambitione ar-

gumentisconuincendaimmoratifumus.

E 2 CAP,

6% VJTA lOAKmsC A P V T X I 1 i r.

VNC diceredcfobrietateeiung-

grediar,quam fummis eftert laudi-

bus,vtbiduum integrum ab omnieum cibo nonnunquam abfhnuifle

inlaudeeiusponat,cuiusipfcoculatustefliscf-

fepofsit.Addit hoc cjuoquc , nunquam eur»

totovitartempore inviucndi modo,moribus,

do&rinavariafle,fedeandemfemperrationem

fccutum efle. Quamtantam taeflrotisiocula-

torisimpudentiammirarifatis nonporui,qui

quod nigrum fir,efle album perfuadcrc vult,<Sc

angelum Sathana: in lucis angcium transfor-

marenititur.ncquemirortamenjfolenneenim

&propriumhoc,quiex patrc mendacij prog-

natifuntjfiliorum munuseft,atquc officium.

Sedlongealiterferestamen habet,efrquema-

nifcflum,quotquothuius Religionis fe&ato-

res Geneuam demigrarant nobilesopulenti-

quehomines,nuIlumeigratius officium prce-

ftare potuifle,ad eius fibi fauorem &amicitiam

conciliandam nullam faciliorem viam habuif-

ie,quamapparandisillilautis conuiuijs atque

epulis,fiue prandium eflet,fiueetiam cccna.Cer

tabantcjueinterfe,alterquealterumfuperarein

eo oppipare traclandononfcrculorumtantu

copiajfedlautitia^fedfumptuapparatuqjdeli-

catiorcjContendebat.Vnde fa&um,vt altiliurn

&de-

C AIV / N J. €9

Sc delicatarum rerum prccio multum fic au-

&o,cxhac,aduenarum Gallorum prafertim,

gula,ingluuie,helluatione,qui cjuicquid obfo-

nijdelications in forum venale allatum cflet,

auferebantftatim, vtduplexorTenfio oriretur,

duplexcjucin populo mufsitatio audita fit.Ali-

osoftendebat Chnfhanos homines patriaid»

circo cgreflos , vt fanclius religiofiufque fub

Euangelijprofelsionc viuerent,tantoperclu-

xuiventriquededitosaddKftofqjCernerc. Alij,

ijque paupcrcs , neccflarijs ad vitarrebusdefu-

tuti,multum indignabantur, quodcum ipfi

omnibus rcbus indigcrcnt, in epulis D«Calui-

noparatisnihildeei]c,fedprofufcomnia&re-

dundanterac fupcrflua multa exhibcri confpi-

cerent.Hicrurfus refpondcbuntdcdititijeim,

tonoilli virominime grata huiufmodi fuifle,

maluiiTequeminoremlumptumficrijexbenig-

iioautem,quemergaipfumomnesgercrent,a-

nimo affcctuque profec~ta cife- quippe qui hoc

modo,cumaliternonpoflent,honorem,quem

ip(idcfcrrcnt,&amorem,quoprofequeientur,

teftatum facereac declarare fatagerent.Rccle

quidchoc,ni{iboni,finccri,acvenpaftons,at-

quc vcrbi Dci miniftri officium eflct,luxum&itigluuienimifcj; magnificos inepulis appara-

tus reprimcrc,rcfccare, nequccisfrequcntcm

intcrefle:non folum,ne :.pprobare vidcatui1

;

E 3 verum-

yo VITA lOAHMSverumetiam ne pauperes& tenuis fortunseho-

*

mines contriftetoffendatque. Verum fecus ta-

men fe multo rem habcreex viris optimis &fi-

dedignisfatiscognouimus. Namapud fedo-

mioptimiquiquccx: delicatifsimi boheiuspa-

lato referuabantur, aut fane" fuere prcfentati:

iVino autem quo vtebatur, nullum erat in tota

vrbe deiicatius. Nam lioc ln fingulos annos cu

randum erat , comparabatque fibi ex vineto

domini dc Flechierc de Concife iuxta Tho-non,nihi! penfihabito,quamhoccarum effet.

£t quado ad quemquam amicoru , tanto eum/auoredignatus, pranfum ibat, velccenatum,

fuum vinum in argentca lagenula c6 ferendum

crat,quod Domino ciufque palato tantum

/cruabatur.Quid ? quod piftorem haberct,qiu

^ingulari modo panes ei , ciufque ori fapidos

pinfcret-exnobi!ifsimorarina:nlorc,aquaro-

facea,faccaro, cynamomo& anyfo maccrato,

& bis dcinde coclo:&hic panis,per fingularcm

cxcellentiam panis DOMINI, puta Caluini,

vocabatur. Hoc Bcza & deditifsimi Caluini

difcipuli,quantu!n voknt,negent, mihi fatis

cft , Bernenfium Primorcs teftimomum per-

hibere poffc,qui hoc luxu, in quem diligen-

ter inquificrant, graiiiter oifenfi fucre, maxi-

me,cum neque hoc ignon>rent,in quant.i co-

piaexomnisgtncris condimcntis, cxliquidis,

&

CALVINL 71

& ficcis exHifpania & Lufitani,.i,qU3: pofltnt

repcriri,cxquifitifsima ad cum a perquam mul-

tis muneris loco perferrentur,quorum ipfc

maiores maflas abfumerct,quam ficci panis

nonnulli pauperum. Neccfllanc, quodBeza

veritatem tcnebrisoftufis occultet,aut difsi-

mulando extenuet: Mendacia cnim brcucs pe-

des habent , & idcirco prae lafsitudine facilc

concidunt,neque!ongumcurfumfacereque-

unt:at vcritas, quajtemporis filiacft, tandcm

•liquando fe prodit,& cmicat, eorumquc

oculos,qui tencbris obuolucre nituntur,

pcrrumpit pcrfringitque. Idcirco dc cius fo-

orictatc nihil dicamamplius,hoctantum,do-

clorcm vnquam aliquem , & verum ac fin-

Ccrum paftorcm Euangelij taffl dclicate Sc

ex animi fui fcntcntia habitum,nequc fcrip-

tum nequc «uehtum efle,quidquid tandcm Be^

£» fcnbat,

C A P V T XV.

VANTVM AD EIVScafhtatern contincnthmque

dc ca nihil cgo

.rmare , neque ne-

^acare pofsim ; noc ioium.

7» VITA lOAKXJSrnufsitatcsfrtquentcrauditos.Prarter cum fer-

rooncm,quidc Prouinciali adolefcentc erat,

qucmmulta ei furto abftuliflc jfupiadiximus,

mulri,quos iudicio vo luifle conftat, longc ali-

ter,quamdeco Btza fcnpfir,!udicarunt; nonquidcm forfandt txtrcmiscius dicbus^quan-

dograuitertortus,cummorboconfli^tabatur;

fedeo temporc, quonobilis matrona oppidi

MougiSjmarito^quem Laufannse relinqutbat,

non falutatOjGf ncuademigrauit,c|u6 maritus

venirc non crat aufus. I: t an tc hoc tcmpus cti-

lamexploratum habeo,matronasinfufpicio-

pem vocatas , de quibus vulgo mufsitabatur,

^usefarpe&valdefjmilianteripfum domifuac

conueniebant fine arbitris, nifi forte cumin-

fantc,qucm manu fecumducercnt, &BibIio-

rumvolumine,quodfubaxillisgcreict- quac (i

inqucmcognatorumnutamicorum per viam

incidiflent,rogarenturque,qu6 itcrhabercnt,

refponhimalacrcsdabant,ircfcqua?fitumfan-

cltum liunc hominem,fcrupulum vtillis quen-

dam eximeret,f cu vt dubium lllis quoddam fol

ueret,&manebant apud lllum longo tempo-

re.Singulariterautem eratftrmode cuiufdam

nobilis viri vxore,qua?in prouincias has rehgi-

onis iftius ftudio commigrarat^nominiob cer-

tascaufas parco, domicilium autem habebat

tionproculGeneua^uafimcdiuminter hanc

&

C A L V I N I. 75

&liberas terns apud Saconnay,interritorio

Gcz3ipfaiuuencula,blandula,bellula,eleganti

forma,atquealacris. Ad quam Caluinus fre-

quentcr,& valde quidcm trcqucnterdiuerte-

bat,vtcoenaret;pcrno<itabat vcioetiammari-

toabfenteadomo,&pcrcgrccxtraprouinci-

am profc&o.flt fciocgo,n6runtetiam alijfa-

mu!am,qua?Dominarillituminferuicbat,iura-

tamdctexi(Tc,&eiTefaflam,veitigiafein lecto

herar(ux'dupiiciaoflendifle,ctialimaritus pc-

rcgrcabeflet. AtqucCaluinusillicca nocte &cuenaratj&doimicrat^famulaautcm nimium

loquax ob hos fcrmoncs primu increpita,dcia

de domo ctiam exa£ta cft. Scd hoc cgo in me-

diorelinquojicnefitjanfecus^tantumdicam,

mquobonoscordatofqueviros mihiaflenfu-

rosexiftimo,mcmimflcipfumdebuifle,idque

exequi,quodPaulus adTheflalonicelescap.v.

admonuit,abomni mali fpecie abftinete,in-

quiens.Vnum prseter csetera valde certum&multisetiamcognitum,pr£tcrirc non dcbeo,

de Dominn nimirum luliana de Brcderode,Ia-

cobi de Burgundia Domini de Fallais,cuius fu-

pramcntioetijm (a£h eft,coniuge.HicNobi-

lis,aquotemporcGeneuamintrauit,imbecilli

fcmpcrvaletudincfuit,& fub mcdicorum cu-

ra. Qucm Cauinus nonnunquam inuifens matronam lolandameius vxorem farpeficeftallo-

E S cutus.

74 VITA IOAmtlScutus. Quid facies, inquiens , hoc hominetam malc afle&o ? nunquam crit, tibi vt fer-

uitium cxhiberc queat j me fi audias , mori

ipfum fines • & quantum abcft , vt mortuus

fit? Quem fi mori contingat, nos inter nos

coniuges crimus. Indignata hoc fcrmonc &valde oifenfa Domina , marito fuadet , Ge-neua relidfa , ad Bernenfes vt abeat

,perfua-

detque,nam fic fecit. Ulaautem ctem hoc te-

ncre non potuit,fed muhis bonis& honoratis

viris narrarcconfueuit, &egonarrantem,cummaritus pr«fcns eflct , audiui. Cseterum hocnotandum , eorum ,

qui Geneua: , vel quo-

ufcjue corum iurisdiciio porrigerctur , coitt>

morabantur, ncminem de Caluino mufsita-

re, aut quicquam queri aufum , cui non vel

exilium , vcl mors ftatim parata efient: Mil-

Jc enim aflus , rnille cautcla: ipfi in promptu& ad manum crant, quibus hoc aufos, vt Ce

adueifus eos tueretur, impctebat. Nam eos

rumore in vulgus fparfo , homines cflc im-

probos , atheos, Libertinos,perduelles

,pa-

triae hoftes atque proditores , fic cxagitabat,

vt vel mortem iphs , vel cxilium procuraret.

Cuius rei exempla aliquot recenlebo , nonmagis mihi

,quam alijs multis fingulari pru-

dentia viris,qui diligentcr cius praxin , &,quo vtcretur , aftum notarc , & obfcruare

con-

CAZVl^h 75confueuerunt. De Caftahone , Carblo, lcr*

nardo Ochino , & de Pctro Morando , ni-

lnl dicam,quorum ipfe prsefentiam tolera-

rc non poterat,qui nullum neque magiftrum.

admitteret , neque focium j fed dicam ali-

quid de quodam elecmofynario , Rcginas

quondam Nauarrae , cui Montoufeto no-

men. Hic metu Regis Nauarri,qui aduerius

eum odio incitatus ob rcligionem crat , fcu,

vt melus dicam , ob do£irinam Lutheranam,

quam ma'gno feruore tuebatur profitcba-

turque,cum ncquc in G^llia , neque in Na-uarne regno fatis fe tutum efie & fecurum

arfhmaret , cum bona venia Rcgin# fua» he-

ra: , & cum eius confilio Gcneuam commi-grauit

,quo adpaupcrum loculos peculium-

Cjue ipfa paucis ante dicbus quater millc

Francbs ad e^enorum miferiam , egeftatem-

que fublcuandam miferat. A Rcgina autem

commendatitias ferens gratus fuit propter

hcram , & benigne a Caluino slijfque fuf-

ceptus eft- fcd cum Caiuinum diJigcntcr ob-

fcruaret,notaretquein diitrihuendis elcemofy-

nisquaisfide veriarctur,&quam parum inde

paupcnbus fubueniretur,tenere fc non potuit,

quin hoc queftus adcos referrct,quos fibi ami-

cos crcdcbat.Eueft.igio ad Caluim hoc aures p-

latucft,quimult05{ibiita,dcuotc$habebat,vt

evpio-

y6 VITA IOAIWIS

cx ploratoruro loco ci feruirent, & fuggererett

admonerentcjuedeomnibusrebusjquejpervr-

bem ficrent,& qui de ipfo fermoneseflcnt.Bo-

nushicigiturMontoufetusab omnib. ftatim

defcrtuseu\cicjueCaluinus ob id ftatim male

vo!uir,commendationifc]uenulla amplius n-tionchabita,amicifimul&fuhfidiaipfum de-

ftituunt.InangufticisiHttsrcdacl:us,prolixeper

literasde omnibus rcbus Rcginam heram iu-

am ccrtiorem rcddit,quemaamoduGencucn-

fes fe miniftri gererent ,& Galuinus» lm primis;

tum,qux ad paupcrum indigcntiam fubleuan-

dam mitterentur fubfidia , cjuomodo ipfe di-

fpenfaret;adextremum,adRegina:opemcon-

fugienSjCuius fauorcm5gratiam,fubfidia, &li-

beralitatemimplorat. Nccmuitopoft certum

illahomincmad quofdam,qui inter aducnas

Gencu& commorantes prartercarteros elari c-

rant, vcluti adeum, quemdixiDominumdeFallais,ad Magnificum Megrettum atcj; alios

cumliterismifit,admonens,Caluinum vtob-

ieruarcnt,metuendum enim,nenouus aliquis

hypocnta fit,impofiorquc,fumos quiChrifti-

anis vendat j nam non ignorare fe quaro mala

fide in elcemofynis diftribucncis verfaretur.

Diuulgatura ftatim pcr vrbem inter cxteros

hoc fuit. Et Oluinus cum diu ignorarc hoc

non pof]ct,fimulacrcfciuit,fufpicatus ilatim,

imo

€ A I V I N 7. 77imopropcccrtusexMontoufctihoc delaiic-

ne prouenire, quem non dubitabat Regtnae

herafua: huiufmodi fuggcfsiile,fubtiiem od-

modum fraudem imaginatus eft, qua iram Re-

gina»mitigaret,fufpicionemquc hanca feauelr-

teret.ScribitigiturbinasadeandcmDomtnam

fequentino£teliteras,quarum altcrz valdc c-

rantlenes,luimiIes,gratijs&comitateplcn<Y,m

quibusrogabat,ncfidem adiungere vellet,vel

fermonibuSjVelfcriptisiitciis quorundam ma-

ledicorum,qui,cum turpiter vtuerent & Libcr-

tini effent, ob rigorem 8t difciplinar feucnra-

tem, qua in tllorum vitijs reprehendedis & cor-

rigendis vteretur,ipfi maie vcllent,ataueidcir-

cofalfoconfittiique crimtnibusin odiumno-bilium Dominorum &matronarumperliteras

prarcipitare conarcntur- Futurum vt breui in-

telligat,quanto cumzelo,& verbum Dci , &Ecclefix ncgotia ipfe adminiftret. Hasliteras

fic fcriptas,claufas,diligentercjueobfignatas in

veftis fux facculum abuiderat. Alterar autem li-

teraevehementeserant, fupcrbas,amarulentar,

mordaceSjinquibusmiriseam modts perftrin-

gcbatjimpiam vocans,Libertinam,hypociyru,

Anabaptifbrum fautricem, quacdomi liurcia

retineret infi^nes duos harreticos , Q< un tinum&Antonium Pocque,&vnacu vxoribusalc-

retjfuamverOjquaminDeuhabcret^fiduciarn

tantam

78 VITA IOAHXIStantam eflc,eamque confcientiam,qua fuften-

taretur,vtha:c hbi propugnacuIumeflent,&

murusaheneus contraomnes mundi potefta-

tes,ncque ie hac fretum Regum Reginarumq^

&quiin mundo eflent Principum iram,odi-

um atqucintentatas fibi minas quicquam per*

timeicere; dicam amplius,terribili Dei iudicio,

quodm cius caput breui redundaturu eflet, ter

rercaufuseJft, Vixcredo reperirimortaliuquc-

ouam pofle,qiuntauis etiam dignitatc cx-

ecllat,qui tales,tamignOminiofas, tampro-

caccs, etiamad vilifsimumhomuncionemda-

re vel vellct literas vel poflet. Has ipfe fic fcri-

ptas,& manu fua titum, vfita to fibi more, fub-

iignatas,nondum tamen claufas , manefa&o

plurimis fimul congregatis poft concionem

oftendtt,intercosautem erat etiamhic Mon-touietus. Vnriaerantdeillis variorum iudicia.

Prudentiorestantamaudaciammirari fatisno

poterat,& tam illuflri Domina: tam acerbas li-

teras fcribcre,imprudens fa clum iudicabant:

Alijincogitantesminuf<^ueconfidcrati,valdc

laudabant,tanquamcx Chriftiana conftantia

& magnanimitate profeclum. Quatus hiceft,

aiebant,qui viros etiam Principes& magnates

nihil vencuSjVeritatem neq^apud hosdilsimu-

lat? Poftle&as autcm, Magdalenac templum,

ybi fuerat concionatus,egretfus cft,&duobus,

C A l V 1 N h J9<jui,cum lcgeretur, prarfentes fueranr,videnti-

bus obfignat,inquc veftis fuac receptaculum ad

•lteras ilias lenes I ubmiflc atque comitcr fcrip-

tas adiungit. In ipfo momento,qui aRegina

rmfiusfucrat3illi defignatusfuit ,

qucmacccr-

fcnsprioresillas,quas diximus,perbcnigne &peramanter fcriptasci porrigit,commendat-

quCjroganSjipfimetReginaeinmanusvttrade-

ret^quodfe faclurum isrecipit,5c poflquam c-

rat pranfus,iter ingreditur.Itaque qui aderantj

pofteriorem amarulentamillam,quam prxlegi

audierat,hanciplameiTe,quamtabclIariusac-

ccpiflet,planefuntarbitrau.Atquehocpado

bonus prudenfquchic vir fimul Reginac iuca-

tis literis,& emen tita; humilitatis fpecie illuditj

fimul os eis occludit,qui ex Iiteris a Regi-.

na miisis peruerfam de feopinio-

nemconciperepo-

tuiflcnt.

CAPVT

8o vita joAiwisCAPVT XVI.

C\Eterum hic aftus laterediu non potuir^eftcjue tam fubtilis machjnatio

onmultopofthac occafione dete-

cfo,^uodmiferMontoufetus magis

€tiam omni fluore prafidioque deflicutus,ma-

ioriq; aduerfumfeodio concitato,Geneujin

relinquerecoa&usfuit,&adheramfu,imrcdi-

re,quamuiscertum fibiinde periculum immi-

neret,mori nimirum femel eiigens,quam in

pcrpetuismiferijs & anguftijs languidum diu

iupeiefle.ReueriusigiturReginsecoram & ad

longum exponitjGeneuenfium viuendi ratio-

nem,illorumniores & vitam graphicc depin-

gitrreSj&pauperibuslargita aafcriptaque bo-

na,inquos vfus vertercntur, quemadmodumdifpenf arentur, multis verbis enarrat. Rcgina,

cui eleemofynarij fui intcger & fincerus ani-

mus fatis crat exploratus,cum infuper certa ef-

fet,cumnequeftolidum,omninoqueft.upidu,

neque vafre aftutum efTe,literasci exhibetin-

fpiciendas,quas ad fe Caluinus poflremo fcrip-

fcrattum,cumcercum e6 hominem deflinaf-

ictjQuas cumvideretex diametro contrarias

efle&omninodiucrfasabillis, quarum Calui-

nusexcmplumoftenderatG^neuar,legeratcjue

multis coram afhntibus,quas d<ximus fuiflc

afpemmas,arrogantia,fuUu,iniurijsaccontu-

mclijs

CALVIXL St

flnefijsp!cnas,Regincehoc indicat & defignat

ctiamjquijCumlegerentur,pra:fentesadfhtif-

fent.Quocirca, vtremipfam cxa&e cognofce-

ret,certum rurfus hominemilla Geneuam rc-

mittit,vnacumliterishis Caluinifuauibusta-

quam cx melle& faccarocompofitisjadiunxit-

que fuas ad honoratos quofdam viros Gene-

usecommoranteSjquos Montoufetus affirma-

ratpracfentestum fuifle,cum Caluinus eas le-

geret,c|uasfe.Regina: miffurumpraife ferebat.

Abit,reditque tabellariuSjrefponfum ferenSjci,

quod dixerat IV1ontou(etus,confentaneum.

Vnde non folum Regina Caluino minus tri-

buerecoepir,(quemdemcepsnonalium,quatii

vafrum aliquem veteratorem & malitiofum

hypocritam a?ftimabat) verum quotquot cti-

am haseiusfraudesintclligercnt,alienoab illo

animofiebant;quorumaliquidcfertaGeneuaf

inBernenfium prouincias aemigrarunt,mul-

tum eius vafricie offenfi,vt qui indies Diaboli-

cxfuz malignitatis , & infernalium fraudium

nouaexcmplaederetjprodigiofacj^tcflimonia

proferret.Ex quorum numero vnumcgo ad-

modum illuflie recitabo, fed peruulgatu tame,

&omnibusGeneuenfiumBerncniiumqucprimoribus optime cognitum ,dc Domino Amy-otto Perrino 1

, illuflri fane 6i maxime infigni,

iummxquc authoritatisinea Republica viro,

E vbi

8i VITA IO;!NNI£

vbi ex praicipurs Senatoribus fuit Sc fupremui

rci militaris Prsefe&us. Quem talem tantUmq;

viru,cum animaducrteretCaluinus intcrcedere

peria?pe\fuifqucconfiIijsaduerfari,conatu(cjUc

irritos facere,deeoe medio tollendo occulta

confilia machinari,&inire ccepit. Valde au-

temconuenientempra>textumratus,fidepro-

ditionecontravrbem fufpedum redderepof-

fct,commodam& oportunam aliquam defi-

derij fui perficiedi rationem fedulo inueftigat.

Quod dum agit,Caldinalis Bellayus Roma re-

dies ,Geneua tum forte iter fccit, ad Regem in

aulam contendens. Geneuenfestotiin hoee-

ranr,quomodoeumhonorarent,&pro moreciuitatisoptimum&nobilifsimum, quodha-bcre po{]ent,vinum folennibus lagenis prsefen-

tantcSjOmniaei humanitatisofficia cum qua-

ta poflent magnihcentia exhibuerunt. PohV

eius di(ceffum cum in aulam peruenifiet,Cal-

uinus vt confilia fua & animoconceptumfa-

cinus pro(equeretur,confingitliteras, tanqua

a Cardinale,vel ab alio,eius tamen intimo ami-

co fcriptas,quibusGcneuenfes certiores red-

debatjRegem bono erga Rempub.animo elTc,

&ad eam fccdereatque amicitia fibi coniun-

gendam valde propcnfo ; confilium ideirco

iuum efle, vt ex fuo corpore legatum mitte-

rent,quifoedusdmicitiamquehancReipublieej

nomine.

nominefolieitaret.Miferi , &parum confide-

raticiuesmagnaJeuitatcfidemftatimhuicnu-

cioadhibent,&tanta renon amplius ponde-rataeligunt,quicum Regedehoc tradiaturus

ad aulam legatus proficifceretur- & quidemAmyottum Perrinum tanquam interomnes,

ilcutreueraerat,maxime eloquentem & ido-neum. Caluinus valde tatus atque hilaris fic

rcmcecidiflc, &huncele&um efle, perfuafif-

fimum habcbat,nunquam{uturum, vtPerri-

nus ialuus rcucrtcrctur ,ob eas , quas contra

hancciuitatemRex,&quicirca Rcgem crant

Gonfiliarijjinimicitiasgercret; velutiinquamex Francia fncinorofi omnes

, quales eiTent

decodorcs5 de(pei'ati,faI{arij,iniquinummu-

larij& denique Apoftata: tanquam intutifsi-

mumafylumconrugcrcnt. Etprofc&o Perri-

num Montmourcncius FranciarConefbbilis

toruum admodum eftintuitus, quiaduentus

eiusqueciietcaufa,qj'ciusmandatum,quaclega

tionis capita cum intcllexiflet, ferocrter ad-

modum relponfum dcdit , itultum eum &temeranum eflcjiret, rcnuntiaret egregijsfuis

Dominis Gencucnfibus , vcnirent nudi, in-

dufijstantu tedii,&hiqueoincoIIuminicc"to,

& Cic fead pedcs Regis (uppliccs proijcerent,ac

mifericordiam ems potius implorarent,quam

;tanta cum arrogamia & faftu eius amicmam

F i *tquc

V

84 rrT j ioAmiis

atque fcedus ambirent. Quibus verbis alijfque

seque,aut magisetiam atrocibus Perrinus vc-

hementereftconfternatus^edfubftititnihilo-

minusperaliquotdies in Francia, priafquar^

Geneuamrepeteret.

CAPVT XVII.

NTERE A infelici illi Perrino

non poteratin metem venire,erat-

queignarus prorlus, qua? in ipfura

faba cuderetur, quarue tenderentur

retiaperliteraspafsim,fubfociorumeiufdem-

quefecla:Parifrjs,alijfqueinoppidis commo-rantium nomine miflas

;quarum fentetia erat,

aduigilare & excubias agere vellent-Eorum lc-

gatum enim de tradenda Regi auitate cumConeftabileconfilia clam inire.Cuiusargumc-

ti plures quidem alias poft alias ad diuerfos,qui

Geneuam commigrarant, tanquam a diuerfis

per Franciam fcripta? efient,Gencuam perue-

iiere-qucecummetum illis incutcrent, tumira

magnam Perrinum fufpicionem immicitiafq;

conicceruntjatquepaucis poftdiebus reinfe-

£ta,Geneuamrur(usipfe quoqucredijt. Tumalianurfusfubornata?litera?,quafiperegreveni-

rent,&avarijs, quiper Franciam Religionem

illamfedtarentur,fcriptceei]ent; namillorum

nomenprjeferebant,ad magnificum Megret-

tum,

CAIVIKL $5

tum,&adalios allata: funt, quibusconfirma-

batur Perrinum Regi pollicitum , fe vrbem ei

traditurum , habere ad cam rem paratos &Duces,& milites,qui fimulato , quafi in Sabau-

diaminftituiilent,itinere,certa&coftitutano-

cte per pactas inftru&aique infidiasin vrbem

introducendi eftcnt.Quo falfo de tradenda&occupandavrbe rumorefic fparfo,exFrancia

aduena:,quiGeneua:commoiabantur,cumin

magnam iufpicioncm coniecli valde fuarum

rerum dubijei]ent,eccefupcruenerunt ahxli-

teraexeademofficina,exqua&priores,adip-

fum quoq; Dominum Amyottum Perrinum

a. Prariide Sabaudia? PeliiTono , cuius nomine

fubfcript£erant&fubfignata*,quarumbsece-

ratfcntetia : Domine Praefe&e voluitRex,mi-

hiquemandauit, vticriberem & admonerem

te,ndem ipfine falleres, promiilaqueferuares,

qui in fummoteapud Sabaudos loco idcirco

eonftituet. Tabellarius, quod eratinftru&us,

non immemor, ad domum Perrini venit eo

tempore,quodomieumnon efTefatis fcicbat.

Vxorem ergo allocutus eiliterastradit,rogas,

maritovteasrcdderet,&nequaquaalteri-Lau-

fanna reuerfurn,quoieprofe£turumagna ce-

leritateaiebat,rcfp6fum repctiturum. Quibus

literis lectis magnopcre perculfus , &minimcvelinfidias,velproditionem,qu3efibiiuborna-

F J vlentur,

86 VITA lOAHmSrentur,fufpicatus,re<ftaad Caluinum conten-

dit;vbicafuetiammagnificum Megrcttum of-

tendit,&cumilliscommunicatdcliteris,quas

accepifiet,confi!iumque rogat-Deum teftatus,

ignorareie,yndeea:venirent,nequecumquo-

<juam hominum commcrcium huiufmodi re-

rum habere.Caluinus,qui auclor eflet, folus

confciusjblandis eum verbis confolatuj,in De-um oculos fpcmque fuam figat,cique fe com-mendet,hortatur,poft.aliquotfortedies ccrti-

oraauditurum;faltemtahellarij,quiliteras at-

tuliiTet,reditum expeclaret.Perrinushoc con-

4m'umfecutus,eiquefidens,neminiliteraspra>

terea exhibet,kd in fecretum locum conclauis

iuireponit. AtCaluinus fuarumrerum, quas

agebar,minime negligcns,&nequaquam tar-

dus,pofthoram circiter,iolus finearbitrisdo-

mieum fua: conuenit , literasiterum fibiexhi-

beri rogans, efTc fententiam (nam hoc fimula-

fcat ) quam in cis diligentius expendere& peni-

tius infpicere cuperet. Perrinus proditionern

nc fufpicatus quidem ,in conclaue eum intro-

ducit,extrahitque literas ex fecretiori illo loco,

in quem eas repotuerat • hiic Caluinus diligen-

ter notans, poftquam paululum quid legiilet,

redditliteras,dumumqucrcuertitur,ncq-mo-

ram aliquam interponit/Sccalamo arrcpto no-

uaseffingir,eidemagnificoMegrct:oinfcrip-

tas,

C A l V I N I. $7

Sasjeasveronobilicuidam cxFraciaviro attri-

buit,quibusMegrettudeproditionecertiore

reddebat,quae efiet per Prxfc&um vrbi s Perri-

numadornata,hortabaturque,SenatuiGenc-

uenfiindicaret,vtvigilijs cuftodijfque ciuita-

temmunirent. namcerto venditam,atqueno

proculindeper Sabaudiamin infidijscolloca-

tos,qui in eam irrueret.Eodem vefpcre hae litc-

ra» Megretto funt reddita* ;qui valae perculfus

repentenulia mora,nulladeliberationc inter-

pofita,Ca!uinum ndir, eicj; has literas oflendit.

Caluinus totus comoueri vifus (fic enim fimu-

Jabat)excci1uru fe vrbc ad fines Bemefium auc

pafiIicfiumprofitebatur,queMegrettusbono

animo elTc iufsit,promifitque hoc fc, quicquid.

cflet,ad Senatupoflridierelaturum,atq; fe Pcr-

rino oppofiturum. quod magno cufludio&

£elo etiam fecit.Nam varias aaSyndicos& Rji*

norisC6cilijSenatoresliterasattulit,quas^di

uerfisfuisamicisperFranciam,ficcnimaiebat,

accepifiet,addesy*etiaipfiPerrinoaFori Voco-

nijin SabaudiaPraefidePelifiono deeaderc&

dc «pmiffb^ quo Regi tcncretur,miflas,quas pri-

dieD.Caluinoiibiqjlcgendas ipleexhtbuiflct.

Eueftigio magnus apparitor ad acccrfcndum

Caluinu,vtinScnatumvenirct,ejn;n}i(rns],neq-

loneeilliabcundufuitjCuisadportascuri^cuc

tu exp.ectans excubarctinprcflus icitur in au>a

T j Sc

88 VITA lOAtWXS .

& Senatorum confefTum,rogatufquenum vi-

diflet has Prafidis Chambenj literas ; vidiflc fe

refpontlit,hocinfuperaddens,etiamquoloco

cas recondidiflet nofle,itaque allaturum fe eas,

11 Dominis vifum fic cflet,placeretquc manda-

rehoc Pracfe&o Amyotto Pcrrino, vt claues

£ui conclauis traderet , fibique adiungerent

deindcexfuoca?tualiquos, quifecuvnaircnt.

Placuit,itaque literaftalim allata*fuere,&in

icnatu le&a?, ftatimcjue Perrinus infclix mirc

confufuscon^ernatufque,fimulaclc&a;fuere,

incarceremabreptus,arcl;amqueincufl:odiam

detrufusefl.Quirumortotamvrbcm comple-

uit,funtque mirabilcs inter ciues exterofque ler

moncs tum auditi. Amicis vero & cognatis in-

tercedentibus,cum fuidefendendi poteftas fa-

clacfl'et,inter ccctera innoccntiae argumenta

declaratum Senatui fuit, nunquam fa&urum

Perrinum,talesvtliterasCaluino&Megretto

infpiciendas cxhiberet, ci 6 culpx afflnis , ac

proditionis fibiipii confcius fuiflet. Quodtantum apud Senatumvaluit,vtIiterasadPe-

Jiflonum prarfidem mittcndas efle decreuerit,

ad hoc,num cius &ab ipfo mifla?,necne,eflent,

cxplorandum. Quiluasefle literas conftanter

negabat^neque fe vel mandantc vcl approban-

teatqueconfciofcriptas. Sic mortis pcricuio,

cjuodipu" imminebat,mifcr Perrinus ereptus

fuit,

CA LVItil. 8?

fuit,neque dubium eflc potcrat,il.ratagema va-

/ri,& verfipellis alicuius miniftri hoc fuifle,Iicet

nomine fuo digitbqucdefignarinondum tumclare poflet. Ac Perrinus cjuidem vinculis &carccrefoIutus,libertatique& priftinis hono-

ribus eft reftitutus , fupremumque ei vrbis Pra:-

fe&iimperiumefi: prorogatum. Quamuisau-tem au&oresinfidiarum,quinam eifent,ad ple-

num &clare non conftaret; (tanto cum aftu&tam fecretecautimque fubornata fuere) tame

in Caluino eiufque focijs fufpicio vehemens

ha?fit&ex eorum officina profe<ftas efle gra-

uifsimarerant coniedurar.Ex cjuo ingratitudo

Galuini perfpici poteft,& benefic-ij immemoranimus,&quam is male gratus Perrino eflet,

quieiuscaula,vtabexilio reuocaretur, labores

moIeftiafuenonminimasfuftinuerat,&Argen

toratum ipfufmct ad eumaccerfendum &re-

ducendum profc&usfuerat. Vxorifane Perri-

niiuuencula',iracund.x,audaciqueanimusnon

defuit,fi facere potuiflet,Caluino necem idcir-

c6procurandi,quempub!icealtaclaraquevo-

ce probris inceflens,pcrfldum proditorem,ma-

lignum,improbumque inclamabat,at Senatus

eam compefcuit,fCriumquegraui pcenacofli-

tuta madatum dedir,ne contra Caluinum& e-

ius vel honorem,vcl perfonam quicquam mo-lireturageretque.

F 5 CAP

90 VITA IOi4NNJ5CAPVT XVIII.

CAluinus nihil remittesdeodio,quod

aduerfusPerrinumconccperat,vte-

ratinexorabilisj&iniuriaruacmali^)

pofititcnacifsimuSjOmnesinuefuga-

remodospergit,quibusvel necemeiprocuret,

velvrbe faltemexigat, CjCin exiiium extrudatj

tempus autem oportunum,quomalignofuofatisfaeere defidcrio commodc pofTet, attente

femperobferuabat;intercaoperamdanj:,exip-

fo Senatu quofda adfuas partes vt pofletper-

trahere.EtaIiosquidemmunenbus,expaupe-

rumpeculioclamelargitis,,allicicbat;cxquoru

numero fuit Lambertusquidam9reifamjliaris

anguftia preflus,cuihoccxprobratum aliquo-

ties fujfie conftat, quodex pauperum loculis

de ferico thoraces gereret.Alijs pecuniam mag.*

nis fummis ad mercimoniaexercenda mutuamdabat.NamquamuisBexa yaldeeum eqenumfuiffcvidcrivelit,affirmetque-tamen,vtdec*-

teris fileam,quendam Claudium de Paon phar-

macopolam farisnotumeffcaliquandiumutu*

•sabipfo quingentas librasfumpfiffejquibus

ver6hocconditionibus5melatct!Alio$fpeho-

norum,atque fauorisj&graticepollicitatione

1acl:anscircumdiicebat.Vndenihilinc6cilio&

Senatu tra&abatuivquodperhoshomincsfibi

fic obftriSos noncognoiceret,nullaerantof-

ficia,nulli dignitatum gradus ad quos gratos

opfUttttf

CALVltfl. 91

deditfofque fibi promouerc, (uffragia quafi in.

manufuahabens,n6poflet.Ethicqiudevnus

modus fuit,quo fibi viam ftcrncbat ad ca,quse

animo concepi(let,facile perficiend a : I cd ex al-

terapartecurabat hocctia,&pcr fubtilesfuas

praxesconfecjuebaturjVtexteroruplurirnijqui

Gcneuacommigrarant,Franci,Eelg«feuFian-

dri, Angli,aut Itali etiam,ciuitate donati,ius ci-

uiumc6fcquerentur,adinifsi.f. per minuscon-

ciliumtantumod6,nonrogatis ncqjapproba-

tib. Ducentuuiris. Hinc inter vctcres& nouos

huiufmodi reccnter afcitos ciues quereia: fre-

quentesnatar funt atque audita-.Quastamcn

querelascontenere iamaduenar&infititii po-

terant,&faciebantetia,quinumeto,potenna,

opibus antiquos natofq; ciucs etiafuperabant.

Quibus vtfe fortius obijcere poflent,laque-

usillisquah iniec-ius efi:, falfo rumorc excita-

to acmalitiofe pcr vrbem jparfb; iscrat, ve-

tcres incolas &natos ciucs confpirare aduer-

fus aduentitios,deque his femel vna nocle tol-

lcndis confiiia occulta inire;qua occafione

cupide arreptaaductitijcccpcre quafiexcubi-

asagcre,&idcirc6armati pcrvrbem noclurno

tffpore incederc,itatamen,vtin comitatufuo

etiamaliquotcx vctcribus inquilinis habcrerit

fingularitcr Caluino addiciis acdeuctis. In-

tcrcxtcrqs CottinusBaudicJionius erat, ex fa-

milia,

92 VITA JOJNNISmilia,exvultu,ex rapinis alijfque facinoribus

iatis notuSjVt cum aliter defcribcre non videa-

turoperxprctiuin-hicnodc quadam,&qui-*kmintempefla,inFrancorumcomitatu,qui

armatipcrvrbcmgradiebantur,vnaerat.Quo

per vicos diuulgato conuenprunt ftatim mag-«o numero ciuesnati, eofque repertos verbis

adorf),(ciicitatifunt,cjuidinanimo haberent,

&quaau£toritate hocfacerent,quod fktur-

matim & armis cindfci nocle intempefta vica-

tim ragarentur.Rumor&tumultusper vrbcm

ingenserat,parumqucaberat,quinarmis cor-

reptis fanguis funderetur. Ad quem tumultura

cx quatuor Scabinis fiue Syndicis Henricus

Haubcrt Pharmacopola (non enim cius do-

mus longe aberat ab co loco , vbi exoricbatur)

accurrit,&apprehcnfoSyndicaIi fuo fceptro

fedare adnifus eft;fedparum promouit,nul-

Jumque ncquc ipfius auctoritas , neque exhor-

tationes apud lllos locum inuencrunt,donec

AmyottusPcrrinusfupmusGeneuejreimilita-

risPraefecl:usfuperucnirer,quicernesfeditione

magisincaIefcere,animofque contra fe etiam

amplius hinc indc inflammari,Henricum Hau-

bertSyndicuappellat,vtproau<ftoritate,qua

fungeretur,tumultum,feuereimperando,com-

pclccretjin quofeisvalde tepidum & pufilla-

nimem oflcndit,quippe rcccns ad hunc hono-

ris

CJIF/NI. ?i

ris gradum vocatus,ncque fatis initruc*tus,que-

admodum alij imperio metuque cocrccn de-

berent.ExtradoicriturexmanueiusSyndicaU

baculoPerrinusPrajfe&usextoilitvehementer

vocem j altc^ue exclamat,obedire illos magi-

ftratui oportere,hocq; fa?pe repetit ,& magnavoceeosobiurgat,rogatq;,numagnofcerent

huncbacu!um,&magifhatui,quieoreprefen-

taretur,obtempcrarcinanimu mducere pof-

fentf Vic"ti aucloritateviri,exhortationibus,

incrcpationibus,6cpaulatimdilabiitur,&do-

mum fe quifq- conferut,eftque hoc pa&o hic

tumultusatqjfeditio fedata.Nonmultopofr,

quam dilapfi omnescflent fubmediamno&equatuorSyndici,&vnarehquiminorisConct

lijprocercsconuocati,adCuriam venerut,vbi

narratHaubertus ordine rem omne,quomo-dogefta erat, &quce ipfe viderat,Dominum

Amyottumcollaudans, quinifi intercefsifTer,

magnam casdcm fuifle futuram. In deliberatio-

nem vocata reseft,&inquiiitio in feditionis

authores,vtadpoenam quercrentur, decretaj

Sed ea ipfa noclc & mane etiam Caluinus Henricum hunc Haubert Syndicum mille dolis ag-

'

greflus , miraque perfuadens ,eo induxit , vt in

Concilio, quod flatim poft habendum erat,&cui Perrinus per lua quardam priuata

,qua^ tum

forteinciderant^ncgotia interefle non pote-

rat,

94 VITA lOAVIXIS

rat,mu!tonliterquamno&urnoconciIiofecif*

fet?dehac ipfare ioqueretur. NamdePerrino

qu;itusef},quodviex manibus Syndicale fibi

fceptrum extorfifIct,cum hac vcrborum info-

lenna ,inutds , non foium ipfo , (ed & Deo,&quieumSyndicumconftituifient,id fefadtu-

rum tamen eiTe. Amici Caluino additliisimi,

qui in Senatu crant,cum ad eam rem fubornati

&foIlicitatief]ent,currum & ipfi impulerunr,

vtrueretjPerrinufojUeprjecipitareturjquiabe-

rat,ignarus prodi tionis& infidiarum,qux fibi

ftruebantur.Di&arautem variaj contra abfen-

tem fentewtiarinSenatUj&eoufq- res produ-

£ta3vtconcludcrctur,ipfum non folumconfci-

um,verumaudioremetiam fuiffenodturniilli-

ustumultus&feditionis,nequeefTede nihilo,

quodrumoredeexuliluis toilendis ferebatur;

demumnegotiumintimorum Caluiniamico-

rumopera canta efl dexteritate geftum atquc

folicitatum,vt muiti eo ipfo dieex ciuium libe-

ti$ comprehenfi&inter ho$ duo viri iuuenesy

alijque,qui noclurno tumultui inter-

fuerant,ipforum fodales,incar-

ceremabrepti fue-

rint.

CAPVT

CALVIHI. J<CAPVT XIX.

Myottus Perrinus clam moriitus,

quaeipfi infidia: flrueretur,nihil mo-ratus,in fines Bemenfium feccdit,

Geneuarelicwjfequunturquecxem

plumeiusDominus PetrusVvandel,l5althafa-

res,alijquehorumcognati,&inter fefidifsimt

araici,con tra quos Caluini fautores,qui potif-

fima concihj pars erant ,ipfo infhgantc Calui-

no , occulta alebant odia. Et reperti flatim

quamplurimiteftes fuere,qui coniurationcm

deexuiibusemedio tollendis factam eflcatfe-

uerarent. Quofalfo colore& impoftura pcr-

multiadolefcctes,ciuiumliberi,abduOiincai~

cerem funt, aquibuspartim tormetorum cru-

ciatu,partim fubtilibus machinationibus,par-

timetiablanditijs&magnificisjpmifsis confef-

fionemcxtorfcre,coiurationem factam5quin-

imoPerrinum, Vvandelm &Balthafarcs eius

effecapita. Poft quacofcfsionem in caloreillo

atq- impetu, nihil morati hos ipfos adolefccn-

tesabreptosextremo ftatim fupplicro affecerc.

Quiomnesin fupplicij theatrocofututi,Dco

tefteinuocatopafsim^ fitebaturimmeritohejc

fepatijdequib.accuiareiurcoficlaefTeomni*,

&,qedidiflentc6fersionepartimtormetoruni

mio cruciatUjpartimfalfiSjpmifsisextorta.Qu^

eu eflent ad Perrinu3VvendeUu, & Kahhalares

aliof-

9* VITA I04NNISaliofque,qui Geneua excefTerat per!ata,acl Ber-

nenfium hdcm confugientes,corum le mdicio

pcrmi/erunt,ficaufacccidiflcnt,&culp2ehuius

atnnescfle,cuiusGencuaiin(imu!arentur,con-

ui&i eflent,omncm mox poenarn ,quam hidc-

creuiflen t,fubire parati. Et hi quidem Dominiquaefuone fupcr toto hoc negotio habita,

poftquam ad ipfius rei veritatem penetraflent,

per iiteras mjfsifque legatis Geneuenfes ferio

adhortati funt,temperaretabhuiufmodi ma-

chinationibuSj&nimium crudelibus exemplis,

^uibus,praeterquam quod cum Dei illa proxi-

morumcjue iniuria coniun&a eflent, vicino-

rumetiam odium & offenfionem fibi confla-

rent.Atnullisconfi!ijs,nulliscxhortationibus

impctrarchoc a Geneucnfibus Bernenfes po-

tucrun t,vt ab incepto defiftere vellent,qui plu-

res indiesad vincula , ad fupplicia nihilominus

rapiebant; quosijfdem,quibus priorcs illos,

technis tormentifcj; ad ea,qua; prafcripfiflent,

qua»uevoluifTentconfitenauminduc1:os,ada-

cl:ofqueneciftatim,fimulacc6fefsieflent,tra-

diderunt,Deuminoccnti* fua» teffcem fmplo-

rantes,& publice ac pala, partim dolos& tech-

nas,partim tortorum tormentorumquediri-

tatcm proponentes,atqueaccufantes, quibus

abillishas confefsiones falfas,&veritati fuif-

que confcientijs repugnantes dicuifTentextor-

fiflent-

C A l V I N L < >7

fifTentque;nimirum,vt qua: ad ignomini am,

dedecus,&detrimentum Perrini, Vvandeli. \8c

Balthafaru vergerent,faterentur,quos inn o-

centeSjeiqueculpeyjuamipfisimponercntyrji-

nimeaffineseflejpublice profitebantur, prc>-

nunciabant,declarabantq;. Quxcum ficgeft\ \

ef)c,cert6cognitum perfpcltumq; Bernenfes'

haberentj Perrinum & alios Geneua profugos,

fuos citaes cffcclos,&ab huiufmodicrimini-

bus,qua»per impofluram & calumniam ipfis

imponerentur,immunesdeclaratos,infuamfi-

dem&clientelam fufceperunt,adpatientiam

eosinfuper cxhortati(unt,vtbonoanimo ef-

fent,quictiquefubipforum patrociniovitam

traducerent.Cuius reilocupletes fatis teftes ip-

fi Bernenfium proceres efle poffe,&non gta-

uatim quoquemihifuturos,affifmare audeo.

Quoniam Beza autem in eleganti llla fua pra>

fatione in gratiam commendationemque ma-

giftnjpatns,&amiciiui,inpra?iudicium vcro,

dedecus,&ignominiamPerrini,&quicumeo

tumGeneua excefierantjlViecaliternarrat, 8c

contrario planemodo;exeis,quxillotemporc

Geneua? accidcrunt,duo recitare aggrediar,ita

vulgonota,vteanemo,nifiomniurnmortali-

umimpudetifsimus,inficiasirepofsit.Pnmum

erit dc adolefcenteillo Bertelier,quiperean-

dem impofturam& calumnjam ,qua& carterij

Q quos

$8 VITA 10AXH1Squc )s dixi,in vinculis tenebatur. Hic cum cflet

generoji & conftantis animi,&iudices atque

m iniftri,fuadente &inftigante Caluino,miie-

rc js tantaque calumnia oneratos captiuos fpe-

c iofis verborum aucupijs lenocinijfque irreti-

fe,& illaqueare fatagerent,nulla neque ad per-

fuadendum compofita oratione, neque fub-

dolis pollicitationibus vllis , quibus eius animu

aggrefsi nitebantur permouere,atque fle&ere,

aa quicquam contra reclamantem confcienti-

am vel faciendum,veldicendum induci potuit.

Ideoque quseftionibus fubditus & atrociter

tortuseft,nectamen nequein equuleo exten-

tus neque fidiculis arclifsime conftri&us ,qua-

uisex faxorum ad pedes appenforum ponde-

re,funiculis,quibusmanuscolligataeerant,ter

<juaterueruptis,frangitamenautvinci,neque

skonftantia deduci fortis eius animus potuit.

Quo confpe&o mifere difcrutiebantur ani-

mi.Et intereos quidam,cui nomen Amblar

Corne,excandelcens:Tibi,aiebat,aut confi-

tendumhoceft,aut totiesfid\culis extenderis,

donec brachia pedefq; a reliquo corpore auel-

lantur.nam exiftimas obftinatione tua Do-minoste vincere pofle ? At cum nihilominus

iuuenis nihil defuaconftantiaremitteret,ne-

«jueadduci poflet, vtfalfum quid,confcien-

tiareclamantejfaterecurj addolum confugi-

unt.

C A L V 1 N I. 99unt.is crat,vtadolefcentis captiuimater, quae

faeua , horrenda & crudelia exempla,qualia

Geneua: edebantur, deteftata , ad Catunges,

quim Sabaudizefinibus fmit,commigrarat,ac-

cerferetur. Legationem fufcipit liic Amblar

Corne,minorisconcilij Senator vehemens&acer Caluini difcipulus, vt ad foeminam pro-

fe&useam Geneuam perduceret,faluti& ho-

nori filij confulturam. Matri ille verba dare

norat,blandis fucatifque fermonibus ac falfis

promifsiseiusanimumcaptanSj&exDominis

hociIJipromrttens,filiumnonfolumavinculis

abfoluuim,fedadhonoresquoque & officia

promotumiri,moda,quodpoflularentDo-mini,aperteacnudefaflus reum fe efleagnoi-

ceret,&ab Amyotto Perrinoalijfque,quiGe-

neua profugerant follicitatum , focius con-

iurationis ab ipfis infututa? vt effc vellet, quodvtficeret , adduci non potuilfe ; rogatus af-

fereret.Hax fola efle, quaeDominiillum con-

fiteri cupercnt,quodfi faceret,vinculis eximi,

& honoribus augeri poffe. Capta dulcibus

& fraudulentis fermonibus fimplex ac credu-

la mulier Geneuam venit , & reclia ad ear-

cerem progrefla, filium reperit luxatis mem-bris admodum debilitatum , cui Domino-rum voluntatem & confilium exponit,qui

in carcere ipfum potius mifere exftinguere

G % con*

too VITA IOANNIS

confhtuiflent3qua ab eo vt fe vinei fineret-hor*

taturmiferafiliu3obteftaturque

3vtDominoru

voluntatiacquiefceret,acconfitcretur3quanp-

fum confiteri vellent3quamuis falfa efle ipfe n-

bicofcius eilet. Hunc enim modum in liberta-

temfe vendicanditantum fuperefle3quo non

folum vinculis eximi3verum ad honores etiam,

officia& dignitates peruenire pollet^ quemad-

modii fibi totius Concilij nomine& mandato

AmblarCorneefTetpoIlicitus. Hisadiecit mi-

feralachrymas3&piasdeinde preces

3iuiipfius fi

mifcrerinollet,miferereturfaltemmatns3quse

ipfoeviuisfublato,defolataforet fine liberis,

fine auxilio , finc folatio vllo , confideret fi-

bi Concilij nomine factis pollicitationibus,

fibique confuleret. Frangitur^pijs bis matris

lachrymis atque precibus fortis adolefcentis

animus,pariturumque ie recipit. Quod illa

ad AmblarCornc3a!iofqueSenatoresfimul ac

retulifletjCoado finemoraconcilio3rurius ea-

dem,quseprius3interrogant.Refpondetille,&

audaCterconfitetur3poliicitationibus

3quajma-

trifa&areflent3planeconfifus.Vixdixerat

3con-

fefsioqueperNotariosexceptafuerat3fentcn-

tia etiam lata3&reusefle mortis pronuncia-

tus3eodemque ipfo die capite plexus eft . Quod

miiera&dolenlsmaterconfpicata,fecusquarn

fperarat,&quam ei cocilij totiusnomine qui-

aam

CALVIHI. 101

damexipfisDominuspollicitusfuerat,euenif-

fe,videns,inquamjfiliummortefublatum,&fe

proprij fanguims proditricemjnecifcj,- filij cau-

fam effeapud animuvolucns3pra!ma*rore,tri-

ftitia,pudorejfuiqueipfiusodio,vixafeipfamA

nus abftinere potuit. Tancjuam mente capta

autem furiofaquc mufier Geneuafhtim egref-

fa3querimonijfcjue &gemitibusaerem vocife-

rando complens,diicurrit ad Bernenfes,Tygu-

rum,Fnbure;Uj&adaliaHeluetiorumoppida

proficifcituij&exponitaccufaTquedetcflabilc

&inhununumalcptttratumfacinus,au£t,ori-

bus tamen Geneuenfibus Dominis ,& impri-

misfuadeteAmblarCorne,iilorum adprodi-

tionemhuiuimodi inftruendam lcgato &co-miflario- vindi&amdeindecontra Geneuam,aDco,&Cantonumprimoribusexpofcit.Ne-

gcthocTheodorusBeza,quantum volet,aut

cjuiuisalius;atBernenfes &aliorum in Heluc-

tiaoppidorum proeeres optimieiufcereiteftes

efie poterunt. Adeo enim boc Geneuenfium

facinoreirritatijtammale contraeos animati

fucrc,vt parum abfuerit,quin vnanimes huiuf-

modi hominum colluuiem pcftemque fundi-

tus delcre conftituerint, pvx fumma ver6 in-

dignationeinhanc voccm prorupcrint: Dig-

naminfelicem hanc vrbcm cfk,cjua:furiditus

cucrfa in lacum Lemanum tota immcrgeretur.

G ; At

102. VITA 10ANXISAt Friburgenfium aduocatus, quiinitio prae

cajterisin vindi&am tanti fceleris exardefcere,

Zeloque iuflitia» cocitatior effe vifus eft,muncre

placatus, non folu deifto feruore fuo ipfe mul-

tum rerhifit , fed ca:terorum etiam procerum

iracundiam mitigauicEtCaluinus interea &adeiusingenium erTormati,eiufque defiderio

iubferuientes relicjui Miniflri pro concione

miferisfupplicioficafTecTtisatqueexulibus eti-

aminfuItabant,ineofque magnis clamoribus

debacchandi nullum finem faciebant, nefari-

os,fiIiosDiaboli,improbos,pcrduelles,acpa-

tria2proditores,hoftefque(qualibus iniuria-

ium emblematis illorum conciones exornat*

erant)appellantes. PerFranciam deinde alia-

queloca pafsim fcribebant, feal Religionis,re*

iormationifque hofhbus quibufdam fingu-'

lari Dei beneficio liberatos,qui de omnibus i)S

exulibus,qui Euangelij caula Geneuam com-

migrarat , certa quadam no&e e medio tollen-

disconiurarat.Nequetamen fucis coloribuf-

que hanc calumniam C\c obumbrare potue-

runt,vt non etiam appareret Confpiceretuique

apluribus fani perfpicacifqueiudicij viris,etiam

ijs, qui Euangeliii lllud profefsi,eius ftudio Ge-

neuam habitatum venerant.QuemadmodumSpifamij quoque necis caufa & occafio tan-

dem deteda,planequecognita eft,etfinequeei

colo-

C A L V I N 7. IOj

colores deeflfent , ad inuidorum calumni.ato-

rum malitiam,neea cerni poflet,obfufcanciam,

cjuajfiti.Caneruminnoccntiam mifere oocifo-

rum,&eorum etiam,quifuga vitam feruarunt,

euincit,&contrac]uafuis inimicorum calum-

nias iatis tuetur, cjuod Bernenfium proceres,

fapientia& prudentia clari virijhos benignein

fidem & patrocinium fufceptos m fuas vrbes

admiferint,vt pacatam illic,tranquillam,c]uie-

tam vitamipforumfubditi atqueciues ageret.

Caluinusautem indignifsime bocferens,do-

los & technas animo verfare dies no&efquenon ceflabatjCjuo fuis mendacijs colorem ob-

ducere poflet,veritatis vt aliquam fpeciem,cju(|

de occifis fugitiuifcjue effinxerat , retinerent.

Contigit igitur Geneuae res alia memorabilis

aCaluino eiufque focijs fubornata^cu-

ius hifloriam fecundo loco,ficut

pollicitus fum , rc-

citabo.

G 4 CAPVT

(,' :,

VITA loAiamsC A P V T XX.

Doiefcens quidam ex familia Alba-

mDucis co tempore, quois Regis

Hilpaniarum vice Mcdiolanenlem

Prouinciam ^ubcrnabat,Geneuamhabitatum venit. Decuius aduentu Galuinus

certicj)rredditus (nibilenimerateoru,queGe-

uaefierent,tam minutum,quodnonftatim per

fuosexploratores re!ci(ceret)adie accerfitum

ipic vfna cum alijs ciuldem , cuius adolefcens e-

rat,nationis,admodumdiligenterfolicitant,vt

exploratorem fe ab Albano Duce fubmiflum

eflefimulare vellet,cuiishocin mandatis de-

dilTet3vt& Geneuenfis vrbis fitum diligcnter

fpecularetur,& cum Praefeclo Amyotto Perri-

no,Vvandelio&vtroqueBalthafarede trade-

da vrbe negotium conficeret, quod hcro fuo

fuiflent polliciti.HijCum eo tempore in Berne-

(ium prouincijsdomicilia habcrcnt,fimul acde

noua haccalumnia certiorcsfa&i funt, adeos

inoppidumftatim fccontulerunt, & fupplici

libello exhibito , fubornatum exploratorem

Bernameuocaripoftularunt,vtillic fe ludicio

(iftenSjtpfiscoram probarct,dequibus cosab-

fenscriminatus iuerat. Ad Berncnfiumpoftu-

lationem,exploratorpercuftodes,nontamen

nimium rigidos,adcosperducluseft; pcrviam

autem,quideum facere dicereue vellent,appri-

mein-

CALVIKL fof

meinftru£tus fuit,fignaque ciindicata funt,'

perqua?fingulos,quibuscaIumnia ftruebatur,

internofccret.Nihilillc, interrogatus, eorumpra»rcrmttit,de quibusprobefuerat edo&us,

dicerc- led cum'defignandi finguli iili forent,

fignorum,qua; dataerant, non latis memor,aberrat.Namcumrcfpondiflet,&vidifle feil-

losalias,&probe cos;nitos habere; produdtos

iam , Amyottum Perrinum monftrare iuflus,

cum duo eflent Balthafares , altcrum horumdefignat,& Amyottum pro Vvandelio acci-

pit.Hx cjuo pro lua prudentia (ufpicati ftatim

iunt,&animaduertcruntBernenfes,fallaciam

cfTe atque fraudem,dolo & machinatione Cal-

uinifuorumquefociorum fubornatam &coh-ftru&am. Itaque Geneuenfium commiflarijs

cum fuo exploratore,vnde vcnerant,rcdireiuf-

fis,per calumniam falfo delatos abfbluerunt,

potcftateijsfacl:a,vtdomum quifquefuam ab-

iretliber.Negareforfanhoc Thcodorus Bcza

poflct cum fuis,nifi fubmiflus illc calumnia-

torcumGeneua paulo poft dilccdcns habitw

difsimulato&barba canaad mcntum affixa,in

Italiamredire cogitarct,hisquica]umniapa!si

fuerant impigre perfequentibus apud Luie-

num comprehenfus &ad Bernenfes redudtus

fuiflet;vbi tumlibcre,&omnemrcmp!ene.at-

quepa!am,ficut eratgefta,confefluseft;quo-

G 5 modo

10$ VITA IOAXNISmodo nimirum,per quos,&curfubornatus n>iflet,indu&ufque ad illos calumniandum,quos

neque nouerat,neque laefus a quoquam fuerat.

Cuiuscofefsionisteftimonium,publicumque

inftrumentum communicari fecum , fibiquc

perSecretarium Bcrnenfium dari, quos dixi-

mus>falfo accufati rei poftularunt ; neque hoceisnegatum eft.quodilli publicum teftimoni-

umadfuaminnocentiam comprobandam.cuinimicorum,quoruminde fraudes atque doli

luceclariusconlpiciebantur, fumma infamia,

multispofteaoftcnderunt. Dicantmihi nunc,

quidnamde huiufmodi fraudulenter& mali-

tiofe excogitaiisartibus machinationibufque

fentiat? fed ij folum dicant,quorum fanum ad-

huc fincerumque iudicium eft.Nam qui Calui-

nianx fe&ae alligati funt eiqueplane fe deuo-

ueruntacconfecrarunt,quodipfuminomni-

busetiamalijsfeclislocum habet,hisfolemnc

eft,& proprium,qua?cunqueafuis fectarum magiftrisdefignantur&fiunt,eavtratahabeant,

approbent,laudent,magiftrofqueexcufent,&

quantum pofsmt,defendat ; denique vt patria;

exitium mferrijdomicilia ac bona fua diripi,fa-

miliam proximofquecognatos & amicos op*-

primi,a?quiorianimoferant,quafeclaealiquid

iua:decedere,magiftrifque fuisdedecusaut ig-

nominiam irrogari. Memini ego miniftro*

Calui-

CALVIXI. 107

Ca!uinianos,cum ab eis quaefitum efiet,qua

confcientiatanta mendacia tantafque calum-

nias contra proximos excogitatas luo com-probarecalculopoflent- adDeigloriam id&adimpiorum Euangelij hofhum,quireforma-

tioni fe opponerent,euerfionem afe ficrire-

fpondifle.Nam efle hocin Geneuenfi Ecclefia

certum,&conflitutumquafi dogma^vbi Dei

gloria ageretur, mentiri, &mendaciumdein-de veritatis fpecie fucare atque adumbrare

non modo lickum elTe , fed & nonnunquamneceflarium.

CAPVT XXI.

CAluinus ad nouandas res natus& val

de propenfus,vtquietem publicam

turbaret,ad aliud excogitandum ac-

cingitur.Nam miniftris Bernenfium,

perillas nimirum prouincias,quasad imperiii

luum adiunxerant,proponit,eifque fuggerit^

vt bonoru omniu Ecclefiaflicoru ,que; Abba-

tes,Epifcopi,Canonici,Priores,Pafl:orespofYe-

diflent,omnium demum bcneficiorum,que fa-

cerdotibus anteReligionis mutationem attri-

buta fuiflentjfibicommitti adminiftrationem

difpenfationemquepoftularent.Namida?quu

efie;quippecuinAdisApoflolorum exemplu.

extet,fcriptumquelegatur,recensbaptizatos

Chriflia-

108 VITA lOAHmSChrifh'anos,&ad Ecclefjam adiun&os pretia

agrorum,qu# vendidifTent ad Apoftolorum

pedes attuHffe,&per eos dcinde pro fuacui-

que neceisitate diftributa effe. Quo exem-plo Caluinus fe etiam,cjuaf Ecclehaftici ante

habuifTent , bona quafi in fuam domum de-

riuare,adminiftrationemque inuadere poflc

putauit.Bernenfes autem ad hos fermonesfur-

dijipfis domum rcmifsis,feuere vetant,neca de

re verba vnquam amplius faciant , fed ad fu-

am quifquefun&ionemconcionandique mu-nusredeat. At veroCaluinus quamuis debacarcedeie&us &fpefuafruftratus,non quiefcit

tamcn,fed Magiftro Petro Vireto ,Laufannc-

{i,alijfquerccensfubiugata^terra?Miniftrisfug-

gerit,necef)ariarn Miniftro excommunicandipoteftatem efie,fine qua nimiru malos faifof-

queChnftianosa bonis&finceris fegregandi

AUthoritate minifterium vilefceret , Deiqueverbum in contemptum veniret. Idcumin il-

lorumconfiftoriis expofitum fuiflet,perom-

nes illarum ditionum claiTcs eligcndos certos

aliquosefTe,deliberatum &eoclufum fuit,qui

adhanc rem irnpctrandam atque efflciendam

fuppiicem Dominis libellum porrigerent. Scd

cum fapienter, quid Miniflri poftularent , &quanti hoceilet ponderis,quod fibi permitti

concediqueveilent,anudfeinconcilioDomi-

ni

CALVINL lopniexpcnderent,dehacrejciufquemagnitudinc

vnus de lllis verba faciens,demonftrauit con-

clufitquetandem,mult6 praflarc fubinquifi-

tionis rigoreinHifpania,quamapud Berneq*

fes commorariatqueviuere,tantafi iemel fVU-

ni(hispoteftasfieret,vt, quoshberet, cxcom-

niunicarepoflent.RefponfumqueidcircoIVti-

niftris eftjQuseillis mandata eflet coricionan-

dipopulumqueinfHtuendiprouincia,huicfe-

dulo incumberent- hanc vero rem miffam fa-

Cerent,neque de ea loquerentur in pofterum.

De quo Caluinuscertiorfoclus,vteratinquie-

toingenio, 8c in propofitoiuo pcrfequendo

obAinatuSjVTgeteo etiam magis iVliniftros,&

coram&perliteras,nullumquc vrgcndi fineni

facit,donectantumpleroJqueexacui{fet,&in-

flammaflet,vt profiterentur,miniflerio defun-

gifcmalle,quamhac excommunicandi pote-

ftate deftitui. Dicebantcnim , nihil hocaliud

efle,quamEuangelium contaminare& ccena

prophanare,fi ea promifcue bonis fimul& ma-

lis, & nonminusijs, qui vitijSobnoxij,quam

qui virtutibus dediti eflent , exhiberetur. At-

que idcirco Bernam iterum reuerfi eiufdem

argumeti altcrum libellum fupplicemprejen-

tarunt:Etrefponfumiterumefi 9aduocatoex

totiusconcilij fententia edicente- abiren.t,&

quod ipfis mandatum. efla concionandi po

puUm

IIO VITA IOAtiNIS

pulumque inftituendi munus exequerenturj

neq- , vt huius rei caufa reuerteretur, opus eflfe.

nam Dominos nunquam ,quod poftularent,

concefluros,neque per fuas ditiones excom-municandivllamvnquam aliam rationempo-

teftatemqueadmifluros,quam qux periudicis

fceptrum ficret,qua improbos &fceleratos ille

profuis quifque criminibus puniretac plecle- -

ret^cuius rei caufa gladium accepiflent.At Cal-

uinus cotra,qui ab eo, quod animo femel con-

cepiflet,rupequauisdurior,&immotus magis,

deducinon poterat,Viretum aliofque Mini-

ftros fibi addiclos deuotofque porro incitat,

bonipaftorisofficium efle inculcans, non fo-

lum in pafcua larta oues deducere,verum folici-

tumetiamefle,nequa fcabies gregem infeftet,

&fiquamfcabiofam ouem confpiciat,a reli-

quo grege feiungere,vt non grex totus inflcia-

tur.Hisadijcitjhterasadfcex varijsFranciarlo-

cis,oppidis atque caftris perlatas efle,quibus

multi fibi miniftros verbi Dei mitti poftula-

rent.Quannftillataillis noua opinio Miniftro-

rum audaciam multum confirmauit,auxitque

plurimum,adeo,vtquidam,interquosetiaipfe

Viretus fuit,tertio& quidem fuo ipforum no-

minetantummodojCum Bernam idcirco pro-

feclieflTent,arrogater,&obftinate cotendere,

& hanc excommunicadi , malofque a ccena re-

r -"«•nd»

e A l V I N I. 1

1

1

pelledi poteftate a Dominis extorquere admfi

fint,quanifiabipfisimpetrarent5n6feChriftt

Natiuitatis fefto,quod inftaret,coenam admi-

niftraturos,fed minifteriu etiam deferturos mi-

nabantur. Qua tanta proteruia &arrogantia

mirum in modum offenfi Domini,proicribcn-

dosignominiofe,&cum infamiae quada nota

efte aecrcuerunt,dimittendofq- cu literis, quas

ad Prafe&os fuos finguli perferrent,quaru hec

eflet fentetia,vt le&is literis eos,qui attuliflent,

Miniftrospublice pertubarfonum & ignomi-

niofe profcriptos ftatim denunciaret. Stngulis

dat<e huius argumenti fuere , claufa» diligen-

ter,&fignat£: quas ferebat,ignarifuo feiugu-

logladiumadferre^quod in maximamillis vi-

tuperationem,probrum ,atquedcdecus ccdQ-

bat. Nam fimulac reuerfi domum fuere,om-

nes publice,vt imperatumerat, &cum igno-

minia profcripti funt , vno Vireto excepto,

qui clam de eo per intimos amicos admoni-

tus , recla Geneuam contenderat , minimc

delatis ad Prajfectum Laufannenfem literis.

Qui , Vireti hac fraudc cognita , Primori.

bus aliquot ciuitatis comitatus , domum eius

adit, omniaque fcrutatus,&imprimisconcla-

ue,plurimas reperit ad Viretum manu ip-

fius Caluini fcriptas literas,per quas va-

rixdc fubtiles machinationes , vaferrima: ar-

tes

III VITA IOXNNIS

tcsdetec1;aefuere,aCaluino primum excogita-

ta?, fed ad quas Vireti opem , auxiliatricem-

que manum expetebat ; inter caeteras au-

temetiam illaierant,quibusincitauerat Vire-

tum ad excommunicandi illam poteftatem

poftulandam,aut,nifiefietconfecutus,ad mi-

nifterium deferendum.Reperta etiam Amboi-(lanaillamachinatioatque coniuratio contra

Francifcum II,Francorum Regem ; fed& mil-

lealia?nouationes, quarum author efieatque

inceptorCaluinus moliebatur,inuet#fuerut.

Ex his epiftolis bina: & cjuadraginta Bernen-

fibus Dominis pra^fentatae, & mirum in mo-dum ex earum le£tionc bffen fifuere ; ex q uibus

quam maligno fpiritu agitaretur Caluinus

quantaqueeiusiniquitaseiletjCognofccrent.

Quem Theodorus Beza nihilominus laudibus

in coelu ferre , & fuper omnes alios leni admo-

dum animofui{fe,benigno,tranquillo, paci-

iico perfuadere conatur, ratus cum ftoli-

dis ouibus,vel inconfidcratis vitulis,

quos facile decipere que-

at, fibi rem

cflc.

CAPVT

CilFJNf. 1 1 1

CAPVT XXII.

D extremos eius annos veniamm,

videamuf^ue^quam vanjsante obi-

um morbis afmctus conlumptui-

que fuent.Scribit Bez.>,phthyii,co»

lica,afthmate icu refpirandi difficuitate ,ca lcu-

lo,podagra , harmorroidibus vexatiim fuifle,

prseter fibi familiarem hemicraniam & acrcf

capitisdo!ores.,quibus plerunqjtorquebatur.

Ln tibi varia &diucria, qua? iimul in ipfum in-

grutrunt , morborum genera &cum cjuibus

valde miiere per multos aonos, lmo vero vfquc

dum fpiritum cxhalaret,confli&atus fuit ;Cer-

tum &expreflumdiuinaj aduerfuseum irxm-

diciumac teftimoniu.Quodfiquis,multose-

tiamfancloshominesjdumin hac vitaefient,

diramuIta,&incorpore,&in bonisperpeflos,

alleget,&deIobfatiscognitumomnibusexe-

plum proferatjRefpondebo, fic Deo vitum fu-

ifle , vt tanquam illuftre patientiae exemplumfuturus in bonis hic atque corpore affligereturj

fed ad fiduciamin nobis ftabiliendam confir-

mandamque,nuquamfeiuftum,fibiexamino

acvererTdentern deferturum,omnibuseudem

Iob calaraitatibusliberatum ,omni felickate,

&multisrurfus magnifque muneribus cumu-

laffe. Quod S. IacoBus cap. 5 epiftolx fuse Ca-

nonicae pulchre in he^c vcrba exphcauu jSuffe-

H reo»

l?4 VITA r<MNNl*renu3,inquiens,Iobaudiftis,&finemDomim

vidifus,hoc eflyexitum atque finem ,quem cius

aflhctioniDominusimpofuit-Etviaiftis,in-

quit,quoninm mifericors cftDominus & mi-

Jerutoi-.Quibus verbis fententias nobisDaui-

tlis proponerc&inmemoriam reuocareApo^

ftolus voluiflc videtur, qua? funt^. Pfalmo,

quibusfuoexemplo adDeum laudandum,ti-

mendurn,eique fidendum,eius gratia& benig-

nitateergabonos,feueritatecontramaIospro-

pofita,inuitat,OcuhDomini,inquiens,fuper

iuftoSj&aureseiusinpreceseorum- vultusau-

tcm Domini iuper tacientes mala, vt perdat de

terra memoriam eorum. Clamaueruntiufti&Dominus exaudiuit eos , & ex omnibus tri-

bulationibusliberauit eos:luxtaeft.Dominus

lns,quttribuIato funtcorde,&humilesfpiritu

faUiabit: Multxtribulationes iuftorum, &deomnibus his liberabit eos Dominus.Et fequi-

tur:Morspeccatorumpefsima,&quioderunt

iuftum,delinquent. Sic prioris ad Corinthios

epiftolajcap.io.D.PaulusDeifilijs &elec~tis,fi

inhccmundoincalamitates&miferiasincide-

reipfoscontingatjCertamliberationemfelice-

queexitumpromittit:Fidelis,inquies,Deusefr,

qui rton patictur vos tentari fupra id,quod po-

tefus,fedfacietcumtentationeprouentum,vt

pcfsitis fuftincre.Sed ad Caluinum noflrum,&- -- ad

adgriuifsimosciuSjvarioiquemorbos, quibiis

mifcreadextremum vfque fpiritum excrucia-

tusfuit3reuertamur;quem prattereo«

fquos I c-

ia referente commemorauimus,co quoque

morbigencre ..ffliclum conftat, quo iufto Dei

iudicio duoidam mani feftos & apcrtos Dzi

hoir.es ,quidiuinum horiorem atque gloriam

inuaferant,fibiquevfurparant3vexatos puni-

tolquelegimus^iscftpcdiculans.nam&hiver-

mes totum eiuscorpus peru*fcrunt,& fcctidif-

fimo3!cviru!enti{>imo vicerccirca vereda,ver-

mibus hasfic fcedc vlceratas pjrtcs mifcrrime

Corrodentibus,pcrcuflus eft.Sic quondam Ho-noritfs (ecundus Vvandalorum K.ex,poflquam

Ecdefiam Orthodoxam arinos octo pcvfecu-

tus fueraTjpcdiculari tandem morboconfump-tuscft;Sic Arnulphus lmperator3

CaroliCraf$i

fucccffor,magnus templorum viofator, vafta-

torquc; SicMiximianus immanilsimUs Chri-

ftianoru hoftis, Sic Antiochus Hpiphanesho-

mofurnme nefjrms,impius&maomui vetefa-

tor}qui templ-o Hicrofolymitdnonefaritexpi-

latoad vcriDeicontemptu Iouism illo fimuUthru fbtuit& :rexit,Siccrudelis Hcrodes,qui

Innocetes pueros fiiftulit,(ibi& Dcihonorc&titu'u yfurpauit, fic intf,hiomhes riefarij& fcc-

Ieratia vermibtis corrofi3fcxtin&i funt.Sic de-

mu plutesalij hypdefftarDeiq-, hofteSjCjuipra*-

H i textu

jiC FITJ IQAKXIS

tcxtu& colore fan&itatis atque zeli affump-

to,ventatem oppugnauerant,iufto Deiiudicio

& vindi&a in hacvita a pediculis grauifsime

vexati,&avermibusmifere corrofipofl: longu

& diuturnum cruciatu exterminati funt, mor-

teque extin &i,<3c poft h-anc in alteram illam 16-

gemiferrimam mortem ad asternas illas infer-

nales poenas ln perpetuum cruciandi funt pra:-

c?pitati.ln quos illud Pfalniiftae verifsime qua-

drat:Duplici contritione afflixitillum. Quo-modofane dupiici confummatione Caluinus

dici pafeftconfumptus.Nam quicquid fcribat

Beza,cjuantumuis fe iIIis,quimortem eiusim-

pie tradu£taj vitaj amplum fatis tefhmonium

tulifie cenfent,opponat, & Galumum fiiio-

rum Dei morteexhac vita excefsiiTc, conten-

dat, venfsimum tamen eft,quod grauifsimos

dolores&afperrimoscruciatus,'quibus Deiin

illum feuera grauifsimaque manu ingruente

excruciabatur,non ferens,Da:monibus inuoca-

tis,iurans,ex«cras&blafphemansmiierexpira-

uerit.Cuius illi teflimonium perhibuere, qui

dccumbenti ad extremum vfque halitum mi*-

mftrarunt.Idcirco neget,quantum volet Beza,

ncgentquealij, fatis (ic fe rem habere cxplora-

tumcftymohocetiam^quoddiem atquc ho-

ramdetefhtus fn& execrarit,qu.uv5 v;;quam

ftudijs vel fcriptionibus impen3iflet,cum.ex

CALVINI. 117

vlceribus totoquecorporegrauifsimi fcetores

emanarunt,obquorumgraueolentiam & fibi

ipfi grauis,&, quac eum circunftabat,familiae

erat.Quamcaufam fuifleetiamhi eius dome-flici narrarunt,quod vifitari fe nollet. Ga?te-

rum Theodorus Beza aliud quid recitat, quodad magnum etiam,Magiftri fui,amici atque pa

rentiSjCaluiniencomium & honorem perti-

nuiiT<rcenfet;idegofilentio prgterire nonde-

beo,fcilicet,cum permorbudomi detineretur,

&idcirco conciones ledionelque neceflario

intermitteret,otiofum tamen minime deledif-

fe,feddomietiamfuse laborifedulo incubuii-

fe, &eo quidem tempore poftremam fuam In-

ftitutionem Latinam fimul& Gallicam ,& au-

fpicatam,& abfolutam ab ipfo efle. Vbi non e-

ritabfonum,fiquis Bezam intcrroeet, quarna

illa fuerit poftrema Inflitutio ab iplo tum ccep

ta&abfoluta. Nonenim eftnobis nifi prima

ilIaconfpe&a,quamdiuante&compoluerat,

& in lucem emiferat. Quas fi tam erat bene , a^

deoque abfolute fa&a fcriptaque,nihil vt in ea

defideraretur,quodfuit opcra!pretium,toties

cundem formare &rcformare? Entibi autem

inaperto mendaciodcprchenfus tenetur,quo

affirmauerat,mae,ift.ium fuum & parenteCal-

uinumita extreme & abfolute doclum fnifle,

Bunquam vt fententiam aut dogma a fe prola-

H 3 tum

Ii8 VITA 10AHX1Sturnautfcriptumretradtauent,correxcritqu£

Oterum aftumCaluinicofidcra : rcprehenfus

quippe & htfrefeos notatusab ijs,qui in cius

Inftitutionibus primse & /ecundae editioms,

cr.iilosuuserrores fallafcjueiententias multas

oftendtrantjipfcerrorcs in librisfuis admifios

primumcorngebat,3crum, fupprcfsispriori-

buccxcmplaribuSj&alijsinlucemcditis nouis,

illos,aquibuserat rcprehenfus jtjiiiuecenfura

interpofita, erroris eum harnfcofque damna-ucrant, laceflens,cis fe audacler opponcbat,

mend.Kes,impoftores, calumniatoies vocani,

&adillameditioncmappellans,exquaerrores

/uilulerat.Perquam impofturam abloluti ali-

cuius & irreprenenfibilis docioris,qui nihil a fe

/criptumdiciumueretra&aflet,qualisvi-

deri habcrique ab omnibui cupie-r

bat,nomen fibi&opinio-

nem parare cona-

liatur.

CAPVT

CALVItfl, itj

CAPVT XXIII.

ED deCaluinivita,malignoinge-

nio,impofturis,deeiufdemimmen-

fis doloribus, quibus ante obitum

potenti & iufta Dci dextra miicre

excruciatus fuit,dequc cius animam agcntis

impatientia atque defperatione fatis fupercjue

ha&enus di&um eft;fequitur,vtdc doctnna

iam,&quantailleiinceritatein facra icriptura

tra£tandaverfatusu*t,diipiciamus.Illumenirn

Bcza in prarfatione fua fupcr omnes omninofancltos Patres doclorefque tam veterc5,quam

noflri feculi,qui vnquam fcriptis do&ri-

naque cxcelluiile leguntur , extollit , tan-

quam qui omnes poft. fe longe reliquerit,

cumrcsmulto fccusfetamcnhabeat. Namexomnibus ,qui vnquam cxtiterunt , hxreticis

(deillis Ioquor,qui religionem Chnftunamprofefsi fuere , & zelo fe Dei agi iac~iarunt)

qui fimilia feccrit, & de Dco msgs abiurde

&impie locutus fit, atque fciiplcrit,nemi-

nem fuifle credo^idque fecifle eum autper tur-

pem ignoratiam,autDiabolicam maliciam,aut

vtracj; ignorantia fimul & malitia trnnsucrfum

aclum ludico .Cum enim maligno,advindi-

£iam valdepropenfoj&improboanimofuiile

iatis ha&enusa nobis prohatum,adcoque cer-

H 4 tum

IIO VITA TO^NNTStumiit;quisdicatvcredi6um,(apienti3

>atque

Dei ruumque diuinarum pura,incorrirptaquc

cognitione imbutum efie poiuifle , (criptura

contra tefHmomum perhibentc,In malignam

animam lapienttam noningredi? Neque ta-

men,iamcnimaliquid deeius doctrina dicen-

durn,inficiasco, doquentem hommem fuifie,

in!inguarumtognitioneverfatumfuifie,vidif-

ii. iT.ulta,Iegifie&fcnpfifieetiammulta;fcdad

veram diuinarum fcripturaium & finceram

cognuionemintellc&urrque ipfum penetiaf-

fe,hoc eft,quod plane pernego. Ex ijs,quac de

•liuina prouidemia,de praifcientia & prardefti-

tiauonc fcripfit, quis rccti fanique iudicijcft,

qtunonclareper<piciat,Manetis Perlat harre-

iin5aquoM.<nichajinomefuntfortiti,reuexif-

/e,qui omnia non modo bona

,

(ed mala etiam

exarterno qimdaDei, decreto necefianopla-

Berieri aficuerarunt. Quod licetijfdcmplane

v s bis Caluinus non dicat,ij(demque terminis,

tanrundemtamen ipfumdicere me demoflra-

tunimdeincepsconfido.Vbinotare hoc con-

ucniT,fathanae hunc dolum efie,vt veteres olim

damnataspraxesh£refcfq;relu(citaturu$,poft

Lpfa aliquot tcmporum Ipatia ,ambitio(os &•rrbgantef homines inquirat 6Vinftruat

,per

qurs eafdcm rurius difieminet ; transformet

tutem ,& tegat ahjs verbis, ahjfque colonbus

obdu-

C'A'LV1VIL mohdu&^profc.raT,neagnofcantlir,vt fimpli-

cibusincautiique5ncabillisabhorrcanT,faciii-

us imponai. H his cjuidem facile lmponerc

potcit;atdotTi&tapienteshomines,ianctic}ue

ipinv us numine afflati itatim,iicet ad fucum ia-

ciendum alio colore tincras,agnoicunt tamen,

viniicerrei)ciunt,e<flcaciteicjuc conuellere n6-

runt. Quod Conftamini mr.gni temporefic

euenii]eco!,ftat,circaannurn Uorniniplusmi-

nustrecenteiintum vicefjmum odtauumjqua-

do Anus,presbyter Alexandnnus,perhuiuf-

modi Sathanicum aftum atque dolum dam-

natam diu ante,& m Epifcoporum iynodis

reiectam Ebionis,Artemij&Pauli Samofate-

ni faliam & erroneam docrrinam renouauit.

Quippc latere hoc Alexandrum Alexandrix

Lpilcopumdmnon potuit, cjui ArioDei ve-

ritatiiquehoftisDiaboliinftrumento acmini-

ftro venenum Ebionis,ahorumc]ue propagan-

te &difteminante , cjuamuis alijs veibis pallia-

ret, ftatim hoe agnouit, detexit, vicinofque

Epifcopos,vtcauerent,admonuit. SicCalui-

nus noftro feculo Manetis ha^reiim eftoffam e-

ruit,&in conipc£t.um,alio tamen ornatucir-

cundatam cin&amuue protulit. Quamuis e-

nim fatalem neceisitatem no nominet,nequec

cumdeeaiermoneminftituit,tam clans apcr-

tifciucverbisvtatur,(itaenim nimium ie pro-

H 5 deret

II* VITA tOAXKlScleret,fuiiTetque ab vniuerfa ftatim Ecclefia re»

pudiatus) mhilominus m hominum aclioni-

bus necefsitatem,Laurentij Valla» fententiarn

probans laudanfque ,conftituit. Qua de re i

n

propriodeDei prouidentiaopere,quod poft

JioCjOeo approbante,propediem fequetur,co-

pioie tra&aturum me fpero. Cum fcnbitau-

tern,defcnditque Adam Deiordmatione &a>tcrno dccreto ln pcccatum neceftario cflc pro-

lap(um;cum Adac poflerosc]Uofdam,cjuifal-

uentur,cflc ele&os,aiios fempiterna: moi ti de*

ftinatos,docet,&diucrfitatis huiufce primam

praecipuamque caufam eflc Dei voluntatem

afleuerat,fententiam quandam D. Auguftmi

cxeius fuper Gencfin libro adhoccompro-

bandum allegans,qua,qua»cunque lunt,fiunt-

que, eorum omnium folam Dei voluntatem

caufam exifterc,ille aflerit ; huiufmodi cum de

Deodocet,nonneDcum fumme vituperat &traducit? Quis enim ade6 durus & inhuma«?

nus pater eft,qui vt necet,vt laqueo perimat,vi-

tamqueadimat,idcircofiliumgenerat? Odo-clrinamimpiam.Dcum fcripturamillein locis

pronunciat deteftari peccatum& prohibere,

nequedamnatomm perdinone atque puniti-

onedeIec"hri;vtquispercat,abipfiusvoluntate

alienum eflc- ab ipfo non efle, quod Ifrael fc

pcrdhuraeatj&filiomm numcro cxcidat-ex*

probrare

CAIVJSJ. T»?

probrareautemeis,c]uodnon inrermiferit fz-

ctrequ«cunqueopumum,lKnignilsimum,&

milencordilsimumparenrem profi-iorum la-

luteprarftareconueniat.HacdeDcofcrjptura

pncdicatrCaluinus autcmhunc tambcnignu

parentcm quofdam ldcuco, vt perdtret atque

damnaret creaflc&in hunc mundum prudu-

jciifeaffirmat. Hanccineigitur docfrinam auc

manifcftaex ignorantia,aut Diabolica malitia,

aut ex vtrsque timu' profeehm dleanimad-

ucrtimus?! im Auguftino um fan&o Pautaf-

fingerc,quafiil]edixtrireorum,qua-in mundofiunt,omniumDci vountatem loiam cauiam

eile,czcagrandifquevelienorantiaeft,vclma«

linoia impoftura.Qu,.menirn lanctifsimi Pa-

tnsfententiam producit,,^ fi^nificatur,tor&

tamdiucrfa animanrium gcneiacilc vo;a'i;iu,

pilcium,quadrupedu,rcptihu,omni(que,qu;e

inrebus crcatiseit,,condrionis arquc ordims,

aliam rationem dari non p >i?e,quam cjuod lic

codi,crearicj; Deus noluciijt,&fic illi plactieritj

cum hoc feripturadicat,ficut Dcop)acuir,(i-

cut voluir,ita cuncla tam in coelo,c]uam in ter-

ra iadta ci]e& produdta. Cafus v.erp rcbthio-

nis& malorum ipirituum, ApofLha:,pcCt atj

&tranfgrefsioms Adam , corunque cnmini-

num,qua? mali quoudic perpctrant,autho-

rcm pcum facere, ua ouidcrfiftvt cius yplunt $

&£tcr-

I»4 VITA /OjINNIS

& arternum decretum harum omnium rerura

caufacfleafleratur-quameftcrafla ignorantia

& quanta cum Dei ignominia coniun 6ta,con-traque diuinum honorem cjuam euidens eft

blaiphcmia? Quodvnquam fenfifie autdice-

revoluifleoptimum pijfsimumque do&oremAuguftinum quis crcdat ? Hinc itaque luce

meridiana clarius Caluini i^norantia &Dia-bolica elucet malicia. Quem plurimas,fiquis

aduertat,diuinac fcripturas fententias mirefic

contortas inuertere, contraqueverumgenui-

numque fenfum interpretarirepcrietjquasego

tamen in id , quod dixi,quodque propediem

!n lucem emittere opus decreui, reijcio &re-

feruo.Nunc vcro dcinceps,quatais IefumChri

ftum Dci filiu Dominum &redemptorem no-ftrum ignommia& profero affccerit,videamus.

CAPVT XXIII I.

|VO autem tantummodo, nefim

prolixus & auditori lectoriue mo-leftuSjin medium adferre decreuj,rc-

'iiquis alteri operi referuatis.Primu

critdcco,quodEpiflolamad Hebraos cxpo-

nensfcripfit,adquintum caput prarcipue,vbi

D.Paulusinorationis,quamCnnitusparu*i

ante,quam Iudaeis in manus tradcretur,in monte Oliuarum ad patreni direxit , mentionem

incidens,Etexaudituscfl,ait,proiuareucretiaj

quo-

CALVIXl. i»5

«juomodo in vcteri & vulgata cditione Iegi-

tur. Caluinus autem communem interprcta-

tionem in Ecclefia ab omni antiquitate ap-

probatam rcijciens , hanc vocem 6uAa'6<|ouj

metum& dubitationem cxponit,mamfeftoi

fiueimprudensfiuemalitio(eerrores commit-tens. Prim6

5lefum Chriftum Dominum no-

ftrum adeo terribili,ait,mortis terrore concuf-

fum,vtquafiindefperationemincideret,anxi-

us &folicitus,neamorte abforberetur&dc-

glutiretur.Nam his vocibusLatine fcribcns v-

fumefle, qui librum habent, videre pofiunt,

quod Galliccexprefsiti/j' a englouty. Maiorcmin Chnftum eiufquc dignitatem , blaiphe-

miam vel Ebionem,vel Artemium,vel PaulumSamofatenum , vel horum fe&atorcm Arium,

velipfum denique Mahometem vnquam pro-

tuliffenon reperio.Namimprimis Chrifu di-

uinitatem inhciatur, conuellitque,talem eumnobisexhibens,qui finem fuum lgnorauerit,

neque fccurus planeque certus fuent,Dei fe fi-

lium efic,qui vitaj&necis fuar potiftatem plena

obtineret.Anvero ignorabatCaluinus,qua?i

Chriftoanteadiclafucrant,quaeueinEuangc-

lijIoanxiiscap.io.referuntui?Proptereadiligit

me pater,quia pono animam meam , vt iterum

iumam eam.Nemo tollit ea a me,fed cgo ponofam a mcipfo.poteftaterjn habco ponendi eam,

&po»

H6 VJTi JOAXtiirS

&p<tteftatem habeoiterum umendiearn^oc

mandatum acccpiapacrc mco.Optaremego,Vt hicmileraCaluini m mcipi i,nimisei milcrc

addiita ac deuota,c6 !idcrarevelienr,quonam

p.icto Doirinus nofter lelus Chiiitus,ne a

motteabfoftreretuf^hfBfitafe ac metuere potu-

critjCum vcrus & DeuSj&romocflct, qui ne-

quccurinhuncmundum venerat,ciuiam vn-

quam ignorauit,&quem neque, quo mortis

gcncrc tolienduseflet, neque modus , inftru-

nicnt;i,authorc$,incitatores,imoneiocusqui-

dem&hora,vbi& .juandjpaflurus eflet, vn-

quam Luuere.Pr.eterea iicaput noftrum,quod

fidci , ac Tpei noftrar,eiufque certttudini$ atque

fidentia?,quam m diuinis nos haberc pfomifsis

conucni r,fons eft,0rig6,atcjue perfe6tio,(i hse-

{itauit,!lcxhorruir,vacillauitquc,quidno$de-

biiia eius & infirma membra,quantam in no-

lnif dubitationem refi&cte, quamparum fecu-

roscertoiqucefleopoi•.ere:? AtVero kfaias a-

Jiquis meaius, & quidcm viuus difleOus , ita

hunc tamen cxtrcmum & maximum dolo-

fcm tulit, ac ii nullum ncquc malum , nequc

poenam perfentiiccret. Ananias, Azuiis,Mi-

iael adolcfcentes, in ardentem iornacem mif-

fijtantum abfuit, vteiulantes animum ipem-

que abieccrint,metuerinrqu'e,nein mcdijsflam

misamortedjg;uaivu;uravteUaml«iudesDeo

atque

G A l V I N t. Ufatque hymnum dccantauerint. D.Stcphanui

Japidibus obrutus non modo non eft turbatus,

ncquetimoreconcidit,iedproijs,quilapides

in ipfum confertim ia&abant,nccifqueeius au-

thores erant, Deum deprecatus eft. Marceiti-

nuscum rrarreDioclctianiiuflu multis confi-

xus fentibus,quafi dolores morterr.que ridens,

lartushunc Piaimum decantabat: Eccequar*

bonum & quam mcundum habitare tratrcs in

vnum. Dcnique infiniti alij non Chrifliani

modo,&devitaajternafecuri,verumetiamge-

tiles magno animo mortem contcmpferunt*

HtioieDeiflliusomnesmortales macnanimi-

tate &conftantia longe fupcrans,ade6 quide,

rt ne ad miilefimam quidcm eius,quasin ipfo

fuit,magnanimitatisatqueconftanti3epartcm

pertingcrequifqiidm vnquam potuerit,illcnt

n animum,quod Caluinus aif,defponderit,&

in adeo foedum,abieclum,extiemumquc timo-

rem prolapfus fitf Nimium hoc ignominio-

fumeftdeDei fiiiofentirevelloqui. CaJterum

Galuini fummam ignorantiam malitiamue

agc hic contemplemur.Qui ad confirmandant

opinionem fuam vfitatamGrsecae huiusvocis

eoAot^e/uif mterprctationem im mutatjqu^ oro-

niu Grejcae linguoc peritorum iudicio metu,cau

tione\reueratiamatq;pictatedenotat,hoceft,

cuItUjofficiumquejCi) Deo pnmu,tum parentib,

&

liS VITA lOAKKlS& demum honoratis & m dsgnitate afiqua

conflttuusviris debemus. Lftvbi& hanc cius

vocis hgnificationem,vtabolficio & ratione

diicelsionem deijgnet,i epenas; nequc repericf

tamen,vbii^normniotum huiulmodialiquem

(eu rimorem feumetum,quiex ammi puiillani-

iriitaceobimminens aliquod ptncuium profi-

cifcatur, fed vbi honeftum ex amore & reue-

rentia naturr timorem pouus fignificet, quoergaquenquam ob eius dignuatem atqueex-

ceilcntiam plcrumque arficimur. Quodex vo-

ce €uAoc£ir, quaj homioem religiolum atquc

veiecunduus denotat, magisetiarn fit peripi-

Cuum.Calumus autemnopro honefto huiuf-

moditimorc,!' dm peiorem partedetorquenss

pro horrore atque trtmore acccpit,quoquis

obineujtabileahquodpenculum qu t\ defpc-

rabundus concutuui\cui quidem,anxium at-

queatrum,epitheta dari coniueuerunt,qua-

lemmChnfloIduDominonoftro h >rrorcm

fuiife nemo ianciorum Doctorum vnquamadmifit.Sed alterum etiam infignem errorem

xn iua verfione committit, pr.cpofitionem <&£ommno aiiter quam G>*a:oedoc4i viri omn

,

interpretans : Neque rnim znfet pro eqp

quod a fignsficat,vel ab,vfurpatu vl quam repe-

nas.Vbiiiqu!smihiobijciat,n6inueniriquo-

«jue,vbi(pro)ncftmvuigataverhaneiignifi-

cet,

CilFINf. II?

ect;huic primum refpondeo, prarftarcmulto,

latiuique efie,cum vocabulorum vfum,qui tc-

poreconfirmatusfit, &abccclefia receptus,re-

tinere,qulm temcre nulla neccfsitate efflagita-

tcficimmutarc acdetorquere,vtcontraDeie-

iuiquehlijIefuChrifh honorem atque glori-

am viurpentur. Deinde fi Caluinus tanta fuit

eruditionepra?ditus, quantamilh Beza affin-

git,annon ocjpinterpretari,pro veliuxta,pof-

fe, ohfcruarc potuit, ficut ocjpl^lVi; "aatctf ,ex

ajquis viribus verfumlegimus? quid vetct lgi-

tur,vt non hoc etia loco uwd rp dCAolCfa? per(ex

vel pro)rcddatur? Adhaec, fi CjIuuio hunc io-

cumgenuino fenfuirefutucreftudio fuit,quid

cft, quodtanta temeritate& audacia ad tex-

tum adijciat pronomen hoc , fuo? Ait enirn

exauditum fuiflea(uotimore,quamuis mini-

meficquide,fedabfquepronominchoco6JT?r,

tantum cc^ <fi AfAotJ&j*?, pro rcueretia,Grarcut

codexhabeat. Nimisfortafsis vrgere hunclo-

cu videbor,&diutiusimmoratuscffe,fedhoc

feciprarcipue,vt Caluinihuius,quem Beza fu-

peromnes,qui fuerunt vnquam,omnium tcm-

porumdoctoseuexit,autinfcitiam,autmalig-

nitatem ,aut fimul vtraque cuincercm,ac darc

fpe&andam exhiberem. Addicant fevero de-

uoueantCjue,qui volent,Ca!uini dodrina?,eiuf-

que h*rcfin propugnent , cgo reieram,qux ex

I fcrip*

IfO VITA IOAKXISfcripfcurafacraj&fanclorum patrum ac vete-

rum Doc"torum,qm S.Apoflolis proxime fuc-

cefierunt,fentehcijsfuperhasIefuChrifupre-

ces,& Apoftoli htfric ad Hebrseos locum , col-

le&ahabco.Anteomniaverohocnotare con-

uenit,eamChrifhorationem nonefle pereos,

«piaudierunt prarfentefquefueruntjinfcripta

relatam.Sunt enim ha:c eefh.&A Domino no-

flro IefuChnflo verba h-sec in mOnte Oliua-

rum prolata,quo non nifi tres ex fuis dif-

cipulisadduxerat,reliquisGethfemanireli£tis.

Et hi tres tamen longc ab eo femoti,quantum

ia&us eft lapidis, &grauietiam fomno prefsi

erant.Itaque fpintusfan&us , cuiusinfhn&u

&infpirationenon perfalfos,fedveros fince-

rofque verbi Dei mmiftros hxc fcripta habe-

mus,inilmerenosperhancorationem,&ma-

nifeftam nobis facere voluit ChrifHIefu Dc-mini noftri dignitatem,magniflcentiam,excel-

lentiam.Qui,vtcodem cjuinto capite epiftolat

ad Hebrseos fcriptum legimus, in chebuscarnis

fuacjhoceftjveftitus fubftantia & natura hu-

mana,ab hominibus nihili hahitus,aludans

vero etiam tanquam improtus aliquis acla-

tro traclatus , preccs fupphcationefque ad

eum,qui poflet illum faluum facere a mor-

te,cum clamore valido & lachrymis obtulit.

Non profugit ergo in procul rcmotas terras

&6a

CAlVItfl. tjl

noninfyIuas,autdeferta loca,autin obfcur*

ie antra abdidit , neque angelis miniftris iuic

mandauit,vtfeconatiDUsimmicorumfuorurn

opponcrentjillisvelcsecitatc percufsis,veicon-

fuhs,vclplane eucrfis ; fed ad Deum patrem

iuum con uerfus , illii orauit ,& non ex abic&o

aliquo,muIiebri, pufillanimi , horroris& an-

xietatis , ne a morte abforbcretur,pleno ti-

more,verum morti multomagis, quam ab<e»

ternoadredimendum genushumanum ordi-

natam efle nouerat,fe genero(eorlerens,in hxoverbapronipit:Paterfipofsibileeft,tranfeati

me calix ifbrjvcrimtamen , (i non poteft hic ca-

Iixtranure,ni£i bibam illum .fiatvoluntas tua;

Vbi fpiritus fandtus nos inftruit, duas in Ieiu

Chrifto Domino noftro naturas,diuinam &humanam,fuifle

,quarurfl hsec corporc con-

£tans,necefsitatibusnaturalibus obnOxio,&rationalianirna,ac1:iones omnes naturales ef-

ficiebatjOmniaad huius naturarconferuatio-

ncm neceilaria appetens amplectenfque ; ab'

alijs autem eidcm naturaaducrfii atquecon-

trruijs rebus abhorrens;quales funt aifliduo-

ncs, paisiones , cruciatus, & denique morsj

qua? ipfam naturam humanam deftruit #£

diiioiuit; cma ergo homo crat , mortemipfc

exhorru!t.Qj.io;acm Spiritus fan&uscrrorem4

Euriucecis.apud ConiiuKJnopolim Abbatis,-

l 2 CO^

i3* vita ioAnmsconfutarc voluit,qui tertius poft Manctem& Apollinarem , de fcfu Chrifto docendum&defendendum fibi fumpfit ,non humanum,fed ccelefte illum corpus habuifle

,quod ad m-

ftarfolaris radijpervirginis corpus pertranfic-

rit , ita vt nequaquam tamen eius fubftantiae

particepseffkeretur^imaginarium <k phanta-

fbcumDominonoftro&nullipafsioniobno-

xium corpus fic attribuens. Aduerfus quant

hsereticorum opinionem , vt oftewdat Chri-

ftum & vcrum hominem , & verum Dcumluiffe , hanc eius orationem in fcripturam

facram rcferri Spiritui fan&o vifum eft , ex

qua conftare poffet ,duplicem in eo voluntatc

fuifle,humanam aIteram,quamortem rcfuge-

rit,& diuinam, fecundum cuius prasfcriptura

ratio directa ad Deife voluntatem conforma-

bat.Rurfus,quam huius innocetis mors necef-

fariaeflet,quanifiintercedcnte humananatu-ra imperfe£ta permanfiffet , &finefpc aliqua

refurredionis,declarare Spintus fan&us hocfermonc etiam voluit.Etidcirco; fi pofsibile

cft,aiebat. at cum pofsibile non cflet, Deo fe

totum permittitrefignatquc,quemnunquam

deferuit,&acuiusvoluntatenunquam difccf-

fitjficutenim vnaeftvtriufquepotcntia,eadc-

qucfapientiapatrisatquefilijjitavnavtriuique

eademque voluntas eft.Atque h#c quidem ve-

ra&

CALVINI. I$J

ra&legitimahuiuslociexpoiltio ef^cum prif-

corum & orthodoxorum patmm doftrina

confentiens,quam veri&legitimiEcclefifle fi-

lij fequuntur. Caluini lllam alteram fequan-

tur,qui fe ad falfam cius do&rinam hauefimq;

adiungere , cique fe confccrare volen t.

CAPVT XXV.

AM aliusinfuperiniignis locuscft,

inquonimis clare juamille infciti-

am malitiamqueprodidit. Nam ca>

tcras,quarum plurimg funt,contra-

rias&interie pugnantes fententias,quodab

alijs obfematiecollecljaecjue fint,ex eius libris re-

petereluperfedeo-atdehoceiuscrroreanemi-

ncfcriptumquidquamexifl:imo,quiefl:deIefu

Chrifti ad inreros defcenfu.Hic cnim fidci arti-

culusnonminus momenti atque ponderis ad

Chrifti cxccllentiam potcntiamque compro-

bandamhabet,quam alijilli, qui deeius funt

natiuitate,rc/urrecl:ione,&incoclumaiceniio-

ne.Quodlicetitaii"t,Caluinustamen,velSata-

n!camalitia,velnimisitupidainfcitia,vel vtra-

queex caufaoccultareillum & {upprimercco-

natuseft.UIa vero femper fuit Damnonis mali-

tia,vtin omncs partes & occafiones intentus

fedulovigilaret,Dei&filijeiusDomini noftii

I 3Iefu

IJ4 VITA IOjINNIS

lefuChrifti gloriam&honoremquemadmoi<dum obfcurare poflet ; ad quam rem tan-

quam inftrumcnta quaedam 6t adminiftros

nullo non aruo homines fuperbos aliquot,ar-

rogantei , ambitiofos excitauit atque adhi-

buit, cxcogitaui fuggcrenique eis peregii-

nam aliquam & abfurdam interpretationem

addamnatasiarn olim per fan&os & Ortho-floxosEpifcopos harcfcs rurlum introducen-

das. Sic Arij linguam exacui t, vt fubtiliter dif-

/erere,proponere,atque fuadere eundem erro-

rem poflet,quem£bion, Artemius, & Paulws

Samefatenus contra filij candem,quamcumpatrc habct,iubftantiam prius diflemmaue-

rant-cautctamep,alijsvocibus cxcogitatisat-

ue fubftitutis,quibus iam olirn cognitum

amnatumquc Ebionis & fociorum cius vi*

rus,nc agnofci poffet,tegerctur.Nulla igitur

Arius huius diclionis u<pio?etp&vQJ,quod eft,

eiufdem fubftantia:, mentione facia , Deumaiebat non efTe patri coa?tcmum , fed patrem

antc verbum fuille,quamqur-m vcrbum (fic e-

nim ipfe loqucbatur) ifinovrai^ efiet , hoc

eftexrebus non exiftentibus- quafidicerc vcl-

let,quod ex rebus creatis non eftet. Quibns

verborum inuolucns tacite lefu Chrifti di-

uinitatem negabat. Ca:tcrum hanc cius falla-

ciam 8c impofturam Alcxandcr Alexand«ai

Eoifco-

j

CALVINL tli

Epifcopus il:itimagnouit,agnitamquedarM*

ntuit-quod dictum anobis etiam antea eft. Dchinc Sathan cjucndam Pliotinum , cjui- crat

preibyter, fufcitauit,c]Uivt falfatn docrrinam

luairijCjuamcopitabatin Ecclcfiaferere, fuco

tfpergcret,nouocjuecoioi'cobduclam aiia for-

ma confpiciendam exfiiberet , Arianos fimui

&On!iodoxos reprehendens non minusho-

rum,quam iliorum doclriham damnabat, &interea tamen Ebionis ciufquc fcclatorum

hjcrefim ex Orco rcuocahat : Nam di&ioRcm

Ao>oV in Euangelio loanriis, dccretum & prr-

dcfhnationem humanaredemptionis,& vitx

seterna? per Hominem cx Virgine natum refti-

tutionem intcrprctabatur.Scd Hic,vna cum er-

ronea hac & f alfa intcrpretationc a Baftlio An-

cyrano , in Galatia Epifcopo , cft confutatus.

Denique vetus eft hoc Sathatiae ftratagema,

harreticos femper aliquos excitare , cjui falfis

fcripturse facra intcrpretationibus honoremChrifu Domini noftri obfufccnt , erroref-

cjue in Ecclcfiam introducant • Quod no-

fho etiain tempore in Caluino expcrti fu-

mus,qui cuni mttltis iocis ,tum praecipue hac

falfa verfionc , dum illud , Dcicendit ad in^

feros , ipfe , Pofiius cfl in fepulchrb , rcddi-

dit , lefu Chiifti glorice multum dctraxit.

Cumautemidcircoaquodarafub annumDomini

Itf VITA JOvlNNJS

xnini r tfi. rcprcl.cn fuscf1et,quihaneci nimis

focd <m& vitiofam battologiam exprobrabatj

fufrtcif)eenim,quodin fymbolo prarcefsiffet,

mortuusefl & fepultus,nequeper harc verba,

pofituseftinfepu!chro,idemrcpetereopusfu-

ifle-eius rei cauia Catechiimos lftius editionis,

quo(cunquepoiui',fupprefsit,&dehocChri-

fti Domini noftri delcenfu mentionem nul-

lam m eis rc!iquir,qui (ub annum 1562. impref-

fi fuere,vt enormes illas iuas pnonbus cdttioni-

businfertasfententiasaboleret.Quofa&oma-

lam &Diabohcam fuam mentem,malumani-mum in apertum protulit,non abfimilis illi,qui

pollvulnusalteri infli&um pugionem magnaceleritate abfcondit , manumque citilsimere-

tra&aminfinum recondit,ne videaturis ellc,

qui vulnus inflixerat. Sedbene habet,-extant

ctiamnum & reperiri pofiunt vetera prioris

cditionis Catechifmiillius excmplaria,in qui-

bus Miniftrum hoc modo puerum interro^are

repenas.Quid cfr5quoddeeius adinferos def-

cenfu adie<ftumeft:Et refpondet puer, nimi-

rurr> hoccft,quodnon tantummortcm natu-

ralcm fuftinuit,qux efl fcparatio corporis& a-

nimar,(edquodanimaquoquceiusmirabilibus

augufbjs conftri<£t.a conclufaque fuerit, quas S.

Petrus dolores mortis appellat.Deinde Minif-

terprofcquitur,Obquamnam hoc rationem

&

CALVINL IJ7

&quomodofactumfitinterroganS;Adquod

puer-idcirco videlicct,quia ic Deo prejemabat

fifr,ebaiCjue,vtei pcccatorum nominc fatisia-

ccretjneceflaiiumfuiilcjVthornbilcs has con-

fcicntias angufuas experiretur non lecus,ac(i

derehctus a Deo efletjimo vci o,quafi Deus illi

iratusfuiilct,atquc iniiloabyflo confhtuturn

excJamaiic-Deusmeus,Dcusmcus,vtqir.dme

dei^liquifh^EtpauIopofthocinfuper odsun-

gat^ Neceflc iuifle, vt fic iilum Deus affiigcrcr,

vtimpleretur,quod pcr Efaiam fuerat praidi-

^um- quod nimirum Dci manu proptcr pcc-

cata noilrapcrcuflusfit.Nosautem,vtha:cc6-

futemus,a poflrema eius iententia ordiemur,

qua afhrmat, idcirco Chriftum afflictum fic,

tractatumqueefle,vt,quje Efaias praedixerat,

adimpleretur- vbicraflam fuaminfcitiam pro-

dit,quod faciunt ctiam, ineoquc ipfum imi-

tanturalijcius ieCtatorcs,dummultosex Eua-

geliofimilcs locos- Hocautem fa&umeft,vt

impleretur,quod di&um efr,ipfi vcrtunt expli-

cantque:Hoc©bhuncfincm fa<ftumcfl,vtad-

implerctur &c. Noflc autcm ipium oportuit

obfcruaflequc,vocem,vt,nonfcmperide,quod

Gall!S,afin,fignihcarc, tanqunmhnalemcau-fam rcddat, ob quam aliquid fa&um tit- icd

nonnunquam etiam earum rcrum , qua: prardi-

&a:iunt,aut qua: pofUuturje finteuentu,6V,

I 5 v *

138 VITA loAumsvt fic loquar, fubfecutionem ea denotari at-

que exprimi.Sicut exem pli caufa,quod Pfal.50.

legimus,Pcccaui&malumcoramtefcci,vtiu-

ftificcris, non quidem , ob hunc finem atque

caufam,vtiufhficeris,egopeccaui,f<:d poftvel

cxmeopcccato,fubfecutumefi:,vttua lufhtia

appareretj&quameficsin promifsis tuiscon-

ftans&h*deJiJ,Contraquam hominesde tciu*-

dicabant,manifeftum neret,cum nimirumilli

arbitrarentur, quod ob meum peccatum medeferturus efTes,& a te repulfurus,ficut, qui mepraecefterat,Sau!em abieceras&a tcrcpuleras,

Similis apud Paulum in Epiftola ad Roroa-

nosquintocap.locuseft- Lcx fubintrauit, vt

abundaret deliclum • quod non (ic accipicn-

dum cft ,quafi eo fine& ob eam caufam lex in-

grcfia dataquefiCjVtpeccatum magis abunda*

rct,fcd (ic eucnit , vt poftquam data lex cft,

dclidlum etiam msgis, quam prius,crcfceret

augereturque. Ad eundem plane modum de

Chrifto leiu dicendum cft, quodpafius mul-

tafit,&invita fua fecerit,perProphetasante

crrdt&a , non qUidem eius rei gratia & ob

eum finem, vt Prophetiasadimplcrentur-fcd

eucnit,fac~tumq;fic cft,vta SantlisProphetis

denunciat«prifcdicKones,per ChiiftumVn (uis

pafsibnihus emfcjue rebiis gcftis adimplcreh-

tur- Vki dtias rcs,qua:in pafsione Domihi 00-

ftri

C A l V 1 N 1. 159

ftrifimulreperiunturnotareatque difcerc nos

conuenitjCjuarum S. Petrus fecundo Adtorumcap.mcminit;qua?funtdefinrtumDciacdcrer-

minatum conulium , dcindc eius pracicientiaj

qua.'duointerfe difterunt.Quafdam enimres

Dcus injetcrno fuoconhlio definierat decrc-

ueratque,qualeeft, quodfc-Ghriftus per cru-,

cem humiiiaturus eilet oc mortem perpeflu-

rus^aliasautem prcuidcrat, vtquidem omnia

futura illi praefentia funt, iniurias nimirum,

blafphemia?3calumnia5,quas Juda?i filio iuo il-

laturi cflent. Hosautcm seterno decreto in fuo

confilio non ordinarat pra»deftinaratc]ue,fed

prarfciucrat tantummodo,feu pra?uidcrat.Pru-

denterautcm htfcduo diftinguenda veniunr,

Dccretum liuc confilium a Deo ordinatum &definitum,eiufquepr;efcientia.Quorumexeo

diftcrentiam intelligere poflumus,quod fofe-

phoIacobifilioaccidit,vthochiftorL.Gene-

ieosenarrat.Fratresille iuos poftmortcm pa-

tris turbatoi & metu follicitos , nc memormiuiia: cfiet, quam ab eis accepiflet , btande

atqueleniteralloquitur-Nolitetimcrc,Hoce-

nimexDeiordinatione&definrtoconfiliofu-

it,quodin Acgyptum ego vcncrim,vbiil!cme

exakare, &innoc dignitstis gradu collocarc

dctcrminauit. Et hoc quidem dccrctum dcfl-

nitumque Dei confilium fuit; At neutiquarn

140 VITA IOAWSISiliud quoque, quod in eum fratres ficuirent,

crudelitatifque in illum exemplum ederent,

quodtamen prsruiderat.Quod vero Caluinus

docct , ciufque fectatores obftinate tuentur,

Dcum determinalfe,decreuifTe ac przdeflinaf-

fe Ada:lapfum,quomodo czteras res omnes»

quajcunquein mundocommittuntur&fiunt,falfaopinioeffc,& iam olim ab Ecclefia dam-nata.Quamcunqueenim cxcufationem, prae-

textum,furTugiumCaluinus eiufque compli-

cesqu^rere atque ohijceretcntent,negareno

pofTunt,ficcumloquuntur,hocfe quoque di-

cere,Deumpeccati authoremefTc. Sednacde

rc vberior tradatio in eo opere fequetur,quod

Deobeneiuuantepofthocme editurumrecc-

pi.Iam Caluinus etiam auda&er in Domininoftri honorem & gloriam perhoc impingit

&b!afphemuscft,quodcailli attribuat, quse

in eo ncque fuerunt vnquam,ncquc effc potue-

iunt,{yndcrefim,temorfum,compuncl:ionera

& coarctationcm confcientiac: Namoptimefibiconfcius,&defuaintegritatcatqueinno-

ccnria certus, confidenter Iudzos appcllans:

QuiSjinquir,veftrumarguetmedepeccato-&

ahbi rurfus : Vcmt Princeps huiusmundi , tan-

quam me meaque opera exploraturus,&m mcnon muenit quicquam,quod arguat. Sed tem-

pu$ci%vtlo^uamurdceiufdemDon«ininoft.ri

Iefu

CALriNI. 141

Iefu Chriftiad inferos defccnfu, qui cx prceci-

pui$ Catholica* fidei articulis vnus eft,non mi-

nus glonam Chrifti illuftrans,quam illi,quibus

refurrexifleeum &in cctlum afcendiile credi-

rnusacprofitemur.

CAPVT XXVI.

E quo Chriftilefu Domini noftri

animaeadinfcros defcenfu Prophe-

ca Dauid fic vaticinatus eft Pf al. 15.

Nonderelinquesanimammeam ln

inferno,nec dabisfanclum tuum videre cor-

ruptionem.Qua:verbaB.Petrus Adt.2.dele(u

Chnfto accipit atque exponit , cuius anima,

cum ad inferos defcendif]et,detineri m locis

profundisiubpoteftate Principis tenebrarum

nequaquampoterat^fed poftquam pra?dicaf-

fet & manifeftam fccifiet fuae diuinitatis po-

tentiam,gloriofeadcorpusredijt,aflumptaque

rurfuscarne,quae in fepulchro iacebat ,reiur-

rexit,prxfentibusfepulchricuftodibus,&Die-

monibuSjipfaoue morte inuitis.De hoc eodem

ad inferos deicenlu , & quemadmodum his,

quiillicdctinebantur,pradicarit,idemPetrus

in priori fuaCanonica epiftola cap. 3. fcribit,

quodlefusChriftus Dominus nofter mortu-

usfecundum corpus & viuensfpiritu, fpiriti-

buSj qui erat in carcere,veniens predicauit.hoc

eft

f 4% VITA IQATSmScft

?ijs,quierant fub poteftate mortis & Diav-

boh. prcdicauit , inquam , incredulis , & iu-

ftis, & lilis quidem,qui Noe tcmpore incrc-

duli fuerantmon vteosconuerteretad fidem;

fed de incredulitate coui&osafpere redarguit

Sc increpauit: iuftosvcro, eos fcilicet, qui ad

poenas peccati OrigiriaJis pendendastantum-

modoin iimbo detinebanturjConiolatus eft,

& gloriae fecit participes. Etcap.^.mulro eti-

am ciarius tcftimonium de bac Chrifti apud

rnferos prxdicatione idem Petrus protulit.

Loquens enim dc impijs, qui pios iuftofque

calumniabantur, quod a pcccatis fe vitijfque

rcprimcrcnt acreuocarentjRationem^inquir,

ei reddent,qui paratus eft iudicare viuos &

mortuos. Proptcr hoc enim & mortuis euan-

gelizatum eft , vt iudicenturquidem fecun-

aiim homincs m carne, viuant autemfecun-

dum Dcum in fpiritu. Qiio fignificare vo-

kut,quod Iefus Chnftus praedicatione fua

apud tnicros fa<5faiudicem ie viuorum atque

mortuorum declarauit , manifeftauitque in

co nimirum,quod impij in carne !

, fecundum

quam vixerunt^iudicati fint&damnati-iufti

aucem proptcr fpiritum,quem diuino mu~

ncre in via ducem fecuti funt , vitam aeter-

rum adipifcantur. Fateor rem hanc intelle-

ikn admodum efle difficilem3fed prseftar,

cunj

CALVIUL 145

cum non intelJitjas, hoc ipfum ingcnuc pro-

fiteri,quam malc interpretando Ielu Chnfti

gloriam obfcurarc aut deprimere, & fcriptu-

ram a eenuino in alienum fenfum detorque-

re , idcjue oitentandi mgenij cauia ,oeue quic-

cjuam ignorafle, fed vt omnibus numerisab-

foluti,&Deifpiritu infigniter &pcrfe<3cdo-

tati atcpae illujflrati doctores efle vidcamur.

Qualem Caluinum fuiflc Thcodorus Peza

nugacibus fuis ineptijs & nimis apertis mcn-

dacijs,per fummam impudentiam, & fron-

tcm erubefcere nefciam,perfuadete contcn-

dit. Atque poflcm cgo mulca alia fcripturx

loca , a Caluino in. fuis operibus minus bene

verfa , Si peius etiam expofita proferre, (^d

cum plerique dodi Sc ingenioii viri ca iam-

dudum attigerint, & quendam breui pro-

,diturum fatis fciam , cjui cius errores atque

infcitiam copiofc Cc demonftraturus , & de-

mum,nc nimium ego prolixus ledorique

moleflus fim , huic lioello finem imponam,per quem mihi propofitum fuit in apertum

proferre , atquc efriccre , vt orbi vniucrfo

paterent , 8c cognofci ab omnibus poflent,

vita , mores , Sathanicae impoftura: atquc

fraudes , demum mors Caluini, qua iurans,

blafphemans, exccranfcjueDeum,d,

{ extrcma

ewmf

144 VITA I04NNIScum defperatione cxtinctus ex hac vita mi-

gnuit.Quaecaufa fuit,vt oftium occluderent

&adeuminuifendum neminem admitterent,

ne vidciicetoccafio rudibus & mifere fedu&is

apenendi oculos fuos hinc daretur, qui eius

ciottrma capti ,cique nimium addi£li,contra-

rium,quam quoderant perfuafi,cernereatquc

inflruiiic potuiflent. Nuncfinem impono &claudo hoc opufculum , humiles & finceros

Deieiufque Ecclcfue Cathoheas filios exhor-

tans.hunc vt tractatum noftrum fibiefle anti-

doton velmt,applicenrque tanquam prarfer-

uans ahquod pharmacum contrapeftiientem

& venenatam Caluini do£tnnam,Theodort33ezrincpti)S tectam &fucatam,cuihoc ftudi-

umeft,vt (piritum tenebrarumin angeium iu-

cis,&iupumin agnum transformet,atque ex

mulo i.iephantem faciat.Deum autem precor,

vtrudes&idiotaf,mifcre arec?ta falutis femita

abduc~ti,& Dcjmonis fraudeerroribusimmerfi,

oculos mentis fua;apenant,videantquc,quan-

tumare&a regiaqueviadeflexerint,&quem-

admodum,cui mordicus adhasrent,fc&amdics

magis ac magis euanefcatypforum vero,qui fe-

cla:Principesfunt&capita,canatusatqueftu-

dia,non modo felici fuccefludeftituantur,fed

contraipforum vota fempercedant^qucdma-

RifeftumfatisindiciumeflepoteftjDeum,qui

illo.

C A l V I N r. 145

illorumconatus femperirritosreddit,profpe~

rum eis iucceiium negans,mmime quoque ha-

rumnouationumauthorem eflcDicantcnim

mihi^Dux Bipoiuinus cum fuoequitatuGer-

manico,queminrranciamadcam flamma ig-

niquevaftandamdiripicndamque,hoctamen

prctextu ,quaiii ReIigioniiuccurlurus,intro-

duxerat,quem exitum habuit? Heluetij &Ge-neuenfcs,aTheodoroBcza folicitatiinducti-

que,vtLugdunum &Lugduncnfem Piouinci-

am inuaderent9quo deuenernut i Matilconcn-

feoppidum & Lrancice ciuicatcs aha:, aftu ab

eisintercepta-,quidcft,quodin eorum impcrio

i&poteftatenon permanferunt,(iaDeoiactu

eftjVtineorum potcffcatem venircnt^ Cat*cl-

nau,Renaudie,&Vilemougis,eatenqueconiu-

rationis focij, cjui authore atquc inftigatorc

Caluino in nccem adolelcentis Regis confpira-

rant,quemfua!Coniurationis(uccei]uminue-

nerundconatusquoeuaht?Ccrteeucntus,fce-

dufqueeorumexitus&morsignominiofaam-

plum fatisteftimonium perhibuit^aDeonon

fuiflemifioSjliCLitlehumiilum ad tollcndum

Achab&oirmcm cius progeniem intcrnecio-

nedeJcndumJibcr^.Reg.cap.^.comnumorat.

Poltrotus, qui luaiorc Thcodoro Bcza apud

Aurciianum,no^ilcm,£cncroium,&ftrenuurt

Piincipcm ? Francilcum Lotharingum5Gujfics

K Duccm

!4<* VITA IOAVWISDucem per fa»dam proditionem ex infidijsag-

greflusocciditjfiDeuscihuius confilij auctor

iuit,cur non euafit faluus, ficutDcus Aioth,

qui Hglon Regem Moab interfecerat,eripuiflc

inlib.fudjcum^.cap.lcgitur^Dcnique pacis&

public£tranquillitatisillishofhbus,quicontra

Kegnum ipfiufqueRegisfui,cuiex facramen-

to,quoeierantobftricii,obedientiam&flde-

litatem debebant,vitam nefane coniuraucrat,

cjuafau{lusD.Bartholom^i,Annograti£ei573.

fcflusdiesilluxitfAhfit vcr6,vtprooemm£jltis

bonis &innocentibus tum illatam necem,eam-

quefhagem,qua?diaboli fraude atque malitia

per certa Francia? loca oppidaue nimis quamcrudelitcr edebatur: hoctamen conflateratqj

libere profitebor,quicquid fiue fentiant,fiue

fcnbant nonnulli, Caluinianam fe&am pro-

fefsi,neque illis vicifsirri,quifidem fallant &fan&e promifh non prafftent,officiumque de-

ferant,quajpromiferis feruanda effe. Quodre-ftat.omnes ego,qui Dei fpiritu aguntur,cuiuf-

uis etiam ftatus fint atquc ordinis , rogatos at-

queobtefhtos volo,vtafsiduopioque ftudio

Deumfeduloprecentur,vtverosisdo<5t.oresle-

gitimofque paftores,qui falutis viam fincere

monftrentj&abomnibus Ecclefiasagrum er-

roribus abufibufque repurgent,Ecclefice fua;

donare dignetur,Regi (juoquc noflro cxterif-

<juc

C A L V J N l 147

queRegibusacPrincipibus omnfbusfan&umiuum fpiritum largiatur,fapientiamque ad di-

uinameius,a?qui(simamque voluntatem cog-

nofcendaminftillet,eiquevtobedire,acinof-

ficiojin Dei timore, veracjuereligione fubdi-

tos continere qucant , fua gratia afsiftat at-

queadiuuet.CuiDeo,creatori,redemp-

tori &faluatorinoftro, fit glo-

ria , honor atque laus

in omne-xuum.

Amen.

W I N I &

i

* i •

^dtr/oy^' y -gq

Documents

Transcript of ^dtr/oy^' y -gq