DS. B038: 4824. - historicalpapers.wits.ac.za · aou kan wye en aou kan lei, dan aou dit...
Transcript of DS. B038: 4824. - historicalpapers.wits.ac.za · aou kan wye en aou kan lei, dan aou dit...
DS. B038: 4824.
bewerklng wan die gronda.
I . Hit 10 H t «x die n .turallaT~ *aa, a .„r J , n k |1 |
prcgraa.l.Ta natural* .a t hull, grood t .M llk go.d bawark
1 goed ib dltp ploeg;
Oabrulk hall* kuna nla oor die alganaan?— Hae, ni« alnasl
nla. « • « d a w 1* progra.alara naturalla .a t t a i n l . gabrulki
■aar dlt 1 . oaar mini dl» n u t . Tan hdn wark nla b.Wolllt ate
•a dla land. >ard vera.arlooa an dla anlg.ta rada waaro. hul
nog l . t . kr-J 1 . In dl* f i t d l . produkta opkon d.n la d l.
wroua an d l . klndara daar an bulla akrap an akoffal ao'n
blot J la an dan k*y hul la tanalnata nog lata, naar dlt la nla
M a t d l . grond bahoorllk ba.ark word nla. Dan wll , k 00g ltt,
" " dl<r « " r»a la haateaal groot g .no.g T.ndag Tlr d l . taan-
vov d ig . bnolklngi ak bawaar d .t vlr dl. t .a .o o r d lg . bavolklng
1 . daar ganoag land, . a d i t n .t allaan bahoorllk ba.ark word.
* . « , naruurllk, Indian dlt nla bahoorHk ba.ark word, dan aal
«a»r nla gana g land . . . . nla. *1 hul «aar nat 'n M atjla
akrap an nla »lt d l . l .nd toy w .t d l . land kan oplawar. dan
aal hull, noolt ganoag laud ha. laar d l . rra i . -ho. tan OB,
danr dl. to.«t.nd warbatarf* Wal, ona hat gahotr wat dla
danonatratora nou doani d a w waa 'n gaklaorda man hlar gawaaa
•at rood gakom hat, hy . . . •« d a .o n .t r a t , g „ . „ , u l r hJ m
nlk . go.d g .do.n n l . , « .k naan hjr . . . *n nl.lukklng g. . . . . .
* » • '» nlalukklng gawaaat.. Hy hat nla ay
Plig gedoen ni© on hy hat boa alag gadra.
MR. CLARK: Yaa# ha waa diaohragad.
©S. BOSS: Hy waa ontalaaa. Haar ak aaan dit la waxkaard
o» oatura 11a af klaurllnga .an t . a f l a. damon.tr.tora, In my
opinla mm t dla danonatratora wit manna waaa. Sk naan nou nla
bapaald nla, dat *n nan .a t hlar In and anlga kapaaltalt kom
'n nan t «aaa .a t wan »n kollaga Icon; nla *n man .a t
groot boak-kannla; naar ok M an hy .oat «n p rak tl ... b o n
boer woes, In man wat weet vat gedaan behoor to word op boere-
plaso; dit is dia aoort van maa wat It ay oplnie hiar behoor
ta wees otn as demonatratear op te tree* Sc dna la daar nog
'n punt van groot belang; ale ween dat in vorbsnd aet dia uit«
breiding van dia idee van demonatrateura, daar hiar op dia gram
van Mtsieahoek *n aoort van pr<» f plaea moe t wees. tear ia
baje wan die proaf ataales gewees vat mialukkinga vaa geweee jfy
ondar one blaake bo*re# maar hiar ia die posies ie andere, an
ek man die natural hat ao*n praa f plaaa nat ac nodig, Indian
nie ?*eer nie, aa one aia blanka bevolkingj a a daar hiar *n proaf
plaaa aou kan weea wear die volk behoorlik sou kan gewya word
wat hulls moer doen, aa daar goaia vee eou aancehou word, an
as die 70lk daar aou kan koro o» goeie hengate te kry vir hulle
merries an goeie bulie vir hulle koele, an as daar op die plaaa
iemand wet praktieae ondervinding aou kan^ wees, iemand wat hul
aou kan wye en aou kan lei, dan aou dit uitstekende gevolge het.
Bk twyfel daar nie aan nie, maor die uitwsrking sou uitetatekend
wees. Bk aa dit— wat help dit aa die demonatrateur hiar net
eenmaal in die maand kom ora die menae te help en te wye wat
hulle moat doent Die menae kry daar maar min voordeel uit.
Maar aa daar *n proaf plaaa aou weea, dan sau die menee altyd
in ataat weee om in aanraking te kom met die peraoon wat
daar ia en hulle aou altyd raed en advlea kan geniet. Bk hoop
die *ommissie eal dit in ernstige ocrweging neem en sal aan*
bevelinpe meek om hier *c proef ataeie op die grena opge-
rig te kry, Bk meen dit aal aan allea beantwoord.
Nou met betrekking tot private erve wear aonmige van di
meee progressive naturelle nou begin vir in ta g a a n ™ dit
la *n baje goeie teken en dit ia net in die laaete tien of
twaalf Jaar dat hulle begin het iete in daar die opelg
te doen en dat hulle die idee begin te kry om private lande
ta kry. Daar ia nou baja vat bagin ta voal dat dlt dla baata
la om grond ta ha wat aan hul aalf toabehoor• In dla varlada
hat hulla hulla landa noolt omhaln; hul plant dla landa an
dlkwlla kom dla baaata an trap allea plat; natuurllk varloor
hulla baja op dla manlar; an om dla rada ataan ak vt>or indi
v id u al be sitting an nla voor gamaanakappa Ilka baalttlng nla*
Boondien, aa hulla ladlvlduala baalttlng hat, dan kry dla par*
boon fn gavoel van aalfatandlghald. fin dlt 1a altyd goad,
viral onder *n naala aooa ona hlar raae ta doan hat* Hy voal
dan hy 1a daar vaa an nlemand andara hat lata daarmae ta doan*
Hlamand andara hat lata ta aa oor ay alandom* Dlt la In ay
oplnle aan van dla groot atappa wat aal halp om dla volk op
ta haf* want ak voal, dla taanwoordlga toajtand van gamaan** .
skappallka baalt la aan ran dla moalllkhaXday wat In dla pad
ataaa, wat 'n atrulkalblok la om dla volk op ta haf* Dla
aoalala poalaala an dla daur makaar wocm van dla volk la wat
In dla pad ataan* Wal, dlt la 'n moalIlka problaam om ondar
daar dla cnatandlghada dla rolk op ta haf* Maar aa hulla aan*
maal ao Tar lean kom dat alka hoof fn atuk grond aal hat wat
aan homaalf aal toabahoor, dan akap ona daar dadallk *n batara
poalaala an dan la dla grond ryp vir wardara voorultgang*
Wat batraf dla kwaaala om tulna ta maak an daar dla
naturalla ta laar wat ta doan# daar la *n groot aantal akola
nou an alka akool hat *n atuk grond wat toagamaak la an op dla
atuk grond hat hulla tulna aangala, *aar dlt la totnegtoa
•n mlalukklng gawaaa; daar la nog maar nat *n paar tulna
waarln gawark word; maar In dla maaata tulna doan hulla
glad nlka nla; an daarby kom dat dla manlar van bawarklng
nla ao la nla dat dla klndara lata laar; ak aa dlt la nood*
aaakllk vir hulla am ta alan wat dla blanka manaa doan; maar
om nat ailaan vargadarInga ta bou an dan wag ta gaan—» dlt
help glad nie . Daar behoor fn blanke pereoon te weee wet
gedurig in eanraklng net hulle sal wee*; dit ie beslla nodig
• a one 'n aukaea van die ding wil maak. Bk ae dit— mena moet
hulle tehandel aa 'n troep kinder a en dit la dia enigete manier
om ieta tot atand te breng*
Dan wil ak graan 'n paar woorde ae in verband met die1
aanplanting van borne; ak aa dat Wltsleahoek kan verander word ii
'n Paradya an in *n ideale plak; dit la werkllk *n plak net
groot moontlikhede in daardla opaig* Daar la baje geleent-
hede hier an borne te plant op die hellinga van die befcge*
Bona aal hier pragtig groei— wat hier la groei werkllk mooi;
^ #aar daar word hiar glad nika gadaan nia; hier en daar aal ona
*n populier boom aantref; maar ander borne plant hul aiantllk
tot aal n ia . Hiar an daar aal mena miaklen *n plak kry wear
' o peraoon 'n paar blue gin bone by dia ataaie geplant hat;
maar wat betaken dit? 2k moedlg dit ooral aan wear ek die
gelaantheid kry, want ak ken alan «fif| one aou hier pregtlge
plantaalea kan veatig; by Mont-au -aouroea by voorbeeld
aou ona dia grootata aukaaa kan he met plantaalea. Borne eou
daar aeker bieaonder goed aard. Ploag an aaal kan manaa
daar nia an daar die plekke kan healmaal beplant word mat
borne en die koete aou maar aln wees. Dit eou volatrek nie
nodig wee a om die borne voortdurend op te p a a ~ aet die
borne In an op die manier aal daar in tlan Jaar tyd pragtlga
plantaalea aangeleg word, plantaalea wat die Hoak eal veralar
an wat in die einde 'n groot an nuttig bate aal weea vir die
beolking.
Dan wat betref die verapoeling wan grond; ek meen die
grond het in die laaate Jere baje agteruit gegaan; daar word
altyd geploeg en daar word altyd ult dia aarde uitgehaal,
maar daar word noolt ieta teruggeaet nia; an dan trap die wee
die land ult en daar la nika om die verapoeling teen te hou.
Dan frff" die reena en ooral ward altfca gespool; die grond word
weg gespoel; die gevolg ia dat dla gronde, viral op die hailing*
baje awak ia an dla anlgate grond wat ncg goad la ia by dia
rivier. Sooa ak gaaa hat, aa daar nia 'n verandering kan nie,
dan ken ak nia aian nia hoe dia volk kan vooruitgaan, want oor
dla algemeen ia dia volk hlar baje arm. ^aar ia net 'n paar
wat *n apan beeate beait, maar die neeate van hul woon onder
armoedige kondieaiee alhoawel ek eeker voel dat hulle veel
beter kan af weea.
Dan wil ek nog graag *n paar wooide ee oor^ die kweaale
van die ooretooking van vee. Hier la nia aodanige veel vee, en
tog ia dit vir Witaieahoek nag te veel wat hier ia , Dia ver-
beterlng wat hlar gemaak kan word ie om beter vee aan te hou en
om minder vee^ aan te hou# Vandag la die vee wat hulle hier
het van baje awak gahalta an dit ia maer min ward, Vir *n paar
pond kan mena hier *n apan vaa koop. Menae wat hier kom om alag
oaae te aoek kan dit nia kry nia— wat hulle hier vind ia te
ewak an ta malr vir hulle vere/fiatea, Dia vee hier betekan
nika nia, en ek ween in hierdle opaig kan daar bepaald 'n
varbeterlng gemaak word wat die naturelie tot groot bate aal
weea,
Dan la daar nog '□ punt waaroor ek ieta wil ae; daar la
lata wat Witaieahoek baje nodig het, en dit ia 'n mediee dokter.
Om hier 'n mediee dokter te kry beteken hy aal 'n traktement
van die Reger lng abet kry, 'n traktement waarop hy aal kan
beataan. In die verlede het ona hier ctoktera gahad, maar
hulle het weggegaan, hulla hat nia hier 'n bestasn kan maak
nia. Dla volk ie te arm om in etaat ta weea vir doktera tej
betaal en doktera kan nie a liea vir nlka do an nie . *n ^aauto
I moet baje alek weea, hy moet byna dool weea voordat hy na
*n dokter aal gaan om hebandeling te kry. *aar tog meen ek
dear most hler een of moor doktera wees, want cna het hier 'n
groot natural]? bevolklng, manne, vroue on kind; ra, wat wandag
ftotaal aonder medleae hulp en mediese raed is .
Bn dan behoor ona later ook *n hoapitaal bier te kry;
dit la net ao nodlg vlr die welvaart van ona bevolklng; mlakien
kan dlt op 'n klelne akaal begin word, maar daer behoor ieta
gedaan te word on in die dringende behoefte te wooraien. Bk la
wan oordeel ona behocr bier *n hoapitaal te kry waar bleaondsre
en dringende gevalle kan behandel word* Aa daar vandag hler
ieta voorval, aa daar 'n ongeluk gebeur wat medleae blip verela,
dan bob t ona 'n dokter ait tiarrlamith laat haal, of andera moet
one die paejent na Herrlamlth vervoer, en dikwlle la dlt on*
moontllk; die afatand la lang en die pad ia nie t e goed nie.
In die reentyd ia dit byna onmoontlik. En aa ona 'n man na
Harrlamlth atuur, dan beteken dlt, dat die vrou oan die man en
die famille van die man hler agtergelaat moet word ; dlt ia
natuurlik baje laatlg. U aal lnelen dat die meaieae kweaaiea
onder die meee belangryke kweaalea in die land la, en ek hoop
dat die Kommieaie in ataat aal weee aanbevellnga te aaak wat
ona In daardie opeig aal kan help • A1 ecu ao'n hoapitaal ook
op klelne akaal begin word seen ona dat dlt van die grootate
hulp vlr die naturelle bevolklng aou weee; en 'ndokter, aal
U]rf aelf erken, la een van die grootate noodaaaklikhede onder
beatasnde oust and lghede, Aa dit aou kan gedoen word dan aou
dlt aeker gooot tevredenheid onder ona bevolklng gee; menae
aou dan bahoorllk verpleeg en vereorg kan word in plaaa van
aooe teenwoordig die geval ia te moet ly en dlkwila te Sdee
moet beawyk sonder medleae hulp en raad .
Dlt la die enigate punte wat ek voor die Kommisaie wil
It , maar ek aal bly wee a om vrae te beantwooxd.
m hr . j . j . r dss j r . •>4830*
MHR,J,J, BOSS JR.: Sk weet u tyd is kosbaar, maar ek is
Jammer dat ek nie die geleentheid gehad het ora *n skriftelike
verklaring pp te trek* ek het eers gister kennie gekry, dat ek
Tandag hier moet kom om getuienis af te Is . Ek wil net »n paar
woorde se in verba&d met naturelle opToeding en in Terband met
die Tooruitgang wat daar in die laaete tyd gewees was.
One in die Vrystaat ie baje trots op die Tooruitgang vat
plaas gerind het in naturelle ondervyB en naturelle oproeding^-
▼iral in die laaste sewe jaar. Vanaf die Eegering die toelae
gegee het totTandag toe is daar sonder twyfel groot Tooruitgang
gewees) die toelae is meer as verdubbel in die tyd en dit het
ons in staat gestel om meer te doen en om groot Tordering te
maak, maar daar is net *n paar puntjies vaarop ek die aandag
Tan die Kammissie v/il yestig®
Voordat ons d&ardie toelae gekry het, het elke Kerk in
die dorpe sy eie sendingsskool gehad, maar sedert die tyd is al
die skole in die dorpe yerenig en nou het ons op elke lokasie
en op elke dorp «n Terenigde sendingsskool. Hulle staan onder
diey Terenigde beheer ran die Sendings Genootskappe en ons
Tind dat daar die reeling uitstekend beantwoord.
Die enigete uitsondering is hier waar hulle onder die
Raad staan, Maar ons Toel dat dit wens el ik is dat ons skole
sendingsskole sal wees, want ons toftk dit sal beter toesig gee
•n die hsle atmosfeer van die skole sal gesonder wees, Sk is
nie Tan plan on ook aaar die minste refleksies te maak op
die manier waar op die Raad die skole beheer— ek het daar niks
op aan te merk nie . Die Kommandant hier, Meneer Clark, was
Toorsitter gewees Tan die Raad, maar sy hande was so TOl,dat
hy dit onmoontlik geTind het om die skole self te besoek,en
ekmeenhy sal maar al ts bly wees as die skole hier oor dieselfde
kam kan geskeer word as die ander skole in die Vrystaat*
Mr. CLARK: Ik sal seker bly wees.. . .
Mnr. ROSS JR. Saar is *n poging gemaak deur die Hederduits
HSR.ROSS JR.4831*
Gereforaeerde Kerk om die akole oor te neem, en die Raad hat so
rer gekom om dit toe te staan, maar ona ia nou op die dooia punt
gekom en ona kan nie rerder kom nie. Die Kerk ia ao Tar gakoai
met die akole dat hulle bereid is am die rerantwoordelikheid op
hulle ta neem, maar daar ia baje Kerk akole en geboue nodig am
die akole ta huiaTOB. Op die oomblik ia die heel poaiaaia maar
tamelik onbevredigend. Daar ia akoofc geboue nodig en dit
ia waar one op die dooia pant gekom het* Die Kerk ia gewillig
om allaa op hulle ta neae*- hulle ia aelfa bereid om die geboue
op ta rig , maar hulle yoel dat die volk behoor by te dra tot
die geboma vat nodig ia yir akole. Dit is die punt waar one
op die oomblik by ataam*
Die Reserve Raad het toegestem dat uit die plaaalika
belaating gadeelte aal bataal word rir rente en tedempaie vir
sulke skoolgeboue, maar alhowal daar in die verlede nooit moei-
likhede geweea waa oor bydrae vir opvoedings doeleinde dour
die Reaer-re Raad en alhoewel hulle dit in die rerlede altyd ge-
doen hat, vind ona nou dat hulle nie meer geld kan toestem
Tir oproedkundige doeleindes uit hulle belastinga ontvangste,
Dit ia *m §lotselinge Terandering want in die laaate tien jaar
het dit herhaaldelik gebeur dat die Raad geld gestem het Tir
doeleindea Tan onderwya Tan sodaniga aard. Ona het noudia
kweasie by die Departement van Baturelle Sake Toorgele, m^ar
die antwoord op die repreaentaaiea vat ona gemaak het het nou
gekom en hulle verklaar ook, dat die Raad nie geregtig is nie
om die geld vir sodanige doeleindea ta etem, en one weet nou
totaal nie vat aal moet gebeur— one etaan nou by die dooie punt.
Miekien aal die KoaniaBie in ataat wees om iats rir
ona tot atand te bring in daardie opsigj miakien kan die
Kommieaia aanbeveling maak dat dit nodig ia am geld te stem
aodat daar Bonder oponthoud iota gedoen aal word. Want waar
. ROSS JB. 4832.
gaat andere die geld vandaan kom? Op die oomblik kan nie-
mand lets doen, want die Raad la nie in ataat om ta help*
Maar menae vra nou waarom die Raad nie geld kan atem nie*
Die geld wat in belaating betaal word word tog bedoel vir
die ontwikkeling van die Reserve en alhoewel dlt adaklen geag
kan word dat die naturelle deur die belaating bydra vir
opvoedlng an onderwya la dlt nog nie genoeg nie* Ona seen
dat die Read die behoorllke liggaam is om tot aas hulp te
kom met ona onderwya moeillkhede.
Den kan ek dit ae * dear la verbeaende ontwikkeling
in verband met onderwya op die platteland en in die laaate
pear jeer ie daar w>(onderlike vooruitgang geweea wat betref
tile verhoudlng tuaae die baae, die boere teenoor die
werkvolk op die plaae. Dlt la opvallend ao geweea. Aa
*n mena vroeger vir die boer aou gepreet het oor die oprlgt*
ting ven 'n akool op die plaaa, dan aou die jk boar in die
meeste gevalle totaal onwlllig geweea het om dit te doen, aa
dan sou daar moeillkhede geweee het, maar die poaleale is
nou totaal verander en daar la baja boere vandag wat op
hulle ale daarvoar la om skole op te rig en op hulle plaae
te bou aodat die naturelle onderwya kan kry. Die groot
ding wat die veranderlng teweeg gebreng het la dat die
menee meer Ingellg ie op die iaak en die groot ding vandag
la dat die boer nie alleen gewilllg la ora naturelle oproed*
lng te verdra, maar aelfa om dlt aen te moedlg. Menae begin
in te elen dat aa daar akole op die p laae la , dat die volk
dan op die plaae aal bly, tenminate dat dit daar baje toe
aal bydra om die menae op die plaae te hou • Aa die volk
weet dat hulle baae hul die reg gee on *n akool op die plaaa
te bou, dan noedlg dlt vir hulle aan en dit gee tevredenheld.
Die getulenla wat ona bet la dat daar baja menae ia wat daav
eera aterk op teen waa om akole op die plaae toe te laat,
maar wat daar nou aterk voor ia . Dit ia die ondervinding
wat ona byna ooral op die p latteland kry ea natuurlik dit
help baje vir ona om voorultgang te mask met die naturella
onderwya. Ona vind ook dat die verandering it gevoelena
in darrdie opaig ?a baja boter verhouoicg akep tuaee base
en dienaera, en ons aeen dat dit *n groat faktar ia cm die
volk op die plase te hou, want tot nogtoe ia die stroora maar
altyd dorp toe geweeaj
8ENATCF 7.4BT NIITRRKj ’’ at ai die rede?— Die reda , aooa
hulle ae ia dlt " op die dorp het eic gel^entheid om my kind
In die akool te aet en hier op die plana hat ek dit nia".
Wei, ona weet dat dit vrieger ao waa, maar dit net nou toafa
varander in die laaate tyd.
Ia dit die enJ gate rede?--Fel, die volic op die plaaa
hoor van die voorregt® wat die naturelle op die aorpe ge~
niet; hulle voel hulle ia ontetoke van die voorregtejf en
genotte wat die manse op die dorpe beait; dit is bapaald
'n ba,1a arnatige ooraaak vir die dorp-toa atroora. Ona hat
klagtea vandag dat die toelae van dia Sager ing nie vol«*
doende ia nie om toelae te gaa aan al dia akole wat op plaa#
moet opgerig word. Oaa aou op die oomblik minsceua 50
akole op die plaaa kan oprig aa ona genoeg fondse aou kry,
Maar ona voel ona kan dit nie doan nie we^ns gebrek aan
geld. Ona ia bav1e Jammer, want ona voel dat die fiegarlng
in die begin die ding aangewo^dig hat, maar nou la die
toelae geatop en die gevolg ia dat on8 tot stilstand gekom
get en daur is nie kona om verder vocruitgang te mask. Dlt
ia warklik jammer want ona voel dat die verbouding tuaae
jboere en naturelle baje bater geword >iet tengevolge van
die oprigtlng van die akole e dit aou betreurenawaardig
weea aa dit tot atilstand aou kom.
Ons aou bly weea aa dit onder dla asndag van die Ragerlng ji
aou kan gabrang word. Kan dia Korawissia aanbevelinga maak
oraa ons in ataat ta atel dla akola op die plaaa In atand ta
bout Dit la baje gaaonder om dla kindera op dla plaaa
opvoeding ta laat kry; aa bulla op dla plasa bly dan la
bulla nia ao bloot gaatal aan al dla attrakalaa an al dla
verleldinga van dia dcrpe an ons mean dat op daardla maniar
baja goad gadoan kan word.
SBNATCR VAR HIEKERK: Kan 0 vir ons aa wat la dla
poaleala in verband mat tegnlesa opleiding?— Wei, ona wil
baja graag In daardla rlgting ultbrei, aaar daar ua ook moel*
likhada — ona bat nia die nodiga fondaa nia*
Hat U akola waar tagnlasa opleiding gagee word?— Ja,
ona bet aen skool waar goele induatrlele opvoeding gagaa
word* Daar word meldea opgelel en die werk waa baje
nuttlg, maar ona bet nie fondaa nie om dasrdle ding te onder*
steun. Tegnlesa onderwya ia ieta wat abaolutit noodaaaklik
la en ona voel ona sou graag In daardla rlgting ultbrel*
Ona voal ona behoor die naturelle nie net alleen aka*
demies onderwys gee; ona behoor hulle meer Induatrlele
kennia te gee, maar ongelukklg , ona hande la geblnd. Dit
la baja jammer want ons realiaeer dat bloot akademleee on*
derwya vir die naturelle nie altyd dla baste ding la nie;
aa die naturelle near praktlea ontwlkkel aou kan word, dan
waet ona dat hul van baje meer waarde aou weea aa wat
bulla nou la; daar la gevalle waar hul aodanlge opvceding
ontvang ,maar ona meen daar behoor mear in die opaig ge-
doan ta word, en dit aou tot nut weea van die natural aowel
at van die witman in Suid Afrlka.
Hier by dia Sendinge Staaie ia in die laaate jare
*n induatrlele skool gestig, maar ona hande la nou geblnd
omdat ona hulle nie onderateunlng kan gee nie. Dit ie *n
grock grief hier. Ona wil induatrlele onderwya graag
MKR. ROSS JR. 4835.
aanmoedlg naar ona sit mot die rnoelllkheld dat one fondse
dlt totaal onmoontIlk vlr ona maak,
¥00 RSITTBR: Wat vlr vra la daar vlr naturalla wat op*
gelel la} boa vardlen hulle nulla inkomate later?— *n groot
peraenfcage van hulle wat atandaard 6 berelk het gaat na
die oplaldlnga akool an word opgelel aa cndervyaera, of bulla
gaat na die induatrlela akool. an aa ona aulke lnduatrlela
akola aou bet dan sou daar baje van bulla opganeea kan word.
Maar la dear geleentbeld vlr aulke menae on wat
bulla geleer bet later toe te pea?— Jaj daar la baje van
bulle wat later In wlnkela gaat wark, en daar la wear
andar van bulle vat klerke word; ona vlnd daar la ope*
nlnga vlr aodanlge naturalla. Bealgbeldamenee vlnd dat
naturalla vat kan leea en akryf baje near werd la vlr bulle
aa naturalla vat glad nla kan leea en akryf.
la dlt u ondervlndlng?— Jaj en dan vlnd ona ook dat
daar baje boere la wat aa "gee vlr ona *n rou kaffer, *n
kaffer wat nla akool toe geweea bat) ona kan beter vet
boa ooreeg aa aet dla geleerde natural". Ona waet dat daar
baja boere la vat ao redeneer. Mlaklan la ona akool ale*
teem varantvoordellk dat by nla opleldlng gehad bet nla vat
bom aeer nuttlg aal maak op 'n plana. Maar daarteenoor ataat
dat daar andar boere la wat aa "gee vlr my 'n natural wat
opvoedlng gehad het— by la van meer nut vlr ay wark” . Bk
aaan die evenwlg eal homeelf beratal. Maar natuurllk, ona
waat ook daar la ge valle van nature Ik wat aeker opvoedlng
genlet het en wat nou aeen hulle la te goad om hande wark
ta doan. . Maar dlt aal verander want bille aal leer om
in te alen dat dlt onmoontllk la vlr ledereen oa klerk
te weea of om onderwyaer te word en In die elnde aal bulle
aeer nut tig an meer praiuktlef word. Dlt aal ona alaaal
erken . dat a a naturelle bahoorllk opgevoad word, dan aal
hul van groter nut vlr Suld Afrlka veea.
• 4836 •
Messrs. Host and Clark.
CHAIHMANi You mention £2 per beast as an alter
native for the mhhadi. Would you aay that £2 per beast is a
fair amount here?- Yea. (Mr. Clark): 1 think that la a fair
amount.
Does the amount which 1 paid by way of mohadi vary?*
It might, in some inatanoea. It might vary up to £3 p r beast,
according to the atate of the market, but you can aey that £2 ia
about the average.
You are no doubt aware that, in Natal, it is fixed
by the oode?- Yes, I know that.
And, therefore, it takes no aooount of the value cf
the beaat. It is always laid down aa £5?- Yea, I understand
that, but it ia not ao here.
Jut here you have advanced so far that they take
into aooount the value of the beaat at the particular time?- Yes.
Now you express the view that mohadi enoouraged
thrift. It haa been argued before ua that mohadi frequently
had the effeot of getting a young Native into debt for the whole
of his life and, therefore , preventa his eoonomio progresst-
Hy experlenoe here haa been that when a bridegroom's father
is In very poor circumstances, the mohadi oat tie have to be
tendered and It anticipates *fetxlnK*iagxikJtx*aaut the bridegroom
leaving hia home and going to Johannesburg to work and sending
money to his father. What I mean is this, that before going
to Johannesburg to work and earn the money, the bridegroom ,
through hia father, says that he w ill pay ao many oattle.
The additional point la raiaed that he does not
earn all the oattle at onaoe and, therefore, the debt hangs
round his neok like a millstone?- Y«a, 1 kno that that is so.
I know of Natives who have bean married for thirty yeara and
who still owe money on aooount of their mohadi. ---
And you still think that it encourages thrift?-
Yes, 1 do.
I'esart. Ross and Clnrk
It la at111 univereelly praotiaed, even by Christian
Hatlvee. -there have been iaolsted oases where Native* have
cot paid lobolo, but the oua tom ia that, even if they do merry
acoordlng to Cnriatian rltea, mohadl la given. (Da. Foss):
Ek geloo HC8 nie dat deer een geval ie veer daar nie bruidskat be*
— - tael word nie; hulle d> en dit gevoonlik in die gehelm; hulle
trou in die £erk»mear hulle betaal teg bruidakat,
Waarora doen hulle dit in die geheimf** hulle meen dat
dit in atryd 1* met die krletelilr nuvelik ; on* mot dig dit nie
aan nie* Die *ederdultee *erk moedig dit nie aan nie*
DR. POURIE Hear u le nie daar op teen nlet*-Nee«
HR. LUCAS: Why?- V eil, beoauae we regerd it ae
a heathenieh custom.
CHAIRMAH: Why do you aay that?- Well, 1 want t*
•ay thia, that, peraonally, I do not think it la a very bad
ouatom. I am not oppoaed to it that a man, if he marrlea in
the Church, should psy mohadi all the saroa, but I never aak
any qua ation about it .
Dit. FOUR IS: Dit le u per soon like boudlng, maar vat
le die houdlng van dia &erk# vat ee die Kerk?— Die Kerk mo dig
dit nie aan n ia . Die Kerk ea dit la 'n *eldenee gebruik, vant
in dia eInde 1■ dit tog koop*
VOCR SITTER: le dit eientllk koop?— Ja, eeker.
Ia dit nia die geval nia dat by al die Bantu raaae
die beeete moat bykom om enig oontrakt ta eeelt— lee , ek meen
dit ie koop . Bn 'n man ee nek het my vrou gekoop en ak kan
nie my m dogtere vir nika veg gee nia'*, en die vrou op hear
beurt ea "ae daar nia bruldekat vir my betaal vord, dan meen
dit dat ak mindervaardig la*
Juis, maar 1* dit nie goad nie om die gebruik in etand
te hou?— Om die gevoonte in etand te hou ie heidene; ek veet
van volk vat hulle hele leve lang In akuld ia en in moeilikheld
la on aa hullo dogtera trou aa hullo grodt is , dan m at hullo
hullo verkoop om hullo akuld to betaal.
Do you hold that the aoolal custom la a had one?*
(Mr. Clark): I am not prepared to aay that. (Rev. Mr. Ross):
I say this, that for the young people It may he an enoourage-
ment to go to work, beoauae the young people know that If they
want to get married they require oattle and In that reapeot
there is no doubt that the custoai tends to make them work.
MR. M03TSRT: But the queatlon is this, is it not,
that even If he has paid the full amount of raohad 1, he haa
not yet paid enough and, In 30 yeara1 time, he may be oalled
upon to pay more atill?- Bo, onoe he haa paid his 20 or 30
head of oattle, he haa finiahed.
Ye a, that may be, but ia there not a tendency, even
later on, always to aak him for more oattle?- (Mr. Clark):
It la only in oasea where a husband has been cruel to his wife
and where ehe goea back to her father's heme. Then, if
her husband wanta to get her baok, tie haa to pay one or more
head of oattle. But you generally find that the full dowry
is not paid. They pay ten head of oattle and the balance
remains unpaid until some later date -- if ever it is paid
at a ll .
CHAIRMAN: In the Tranavaal we have the teleka
system, where the father impounda the wife i f he haa not been
paid the full amount of dowry. Is that syetem in foroe
among the Baautoe aa well?- Hot that I know of. There
is another point. The question haa often cropped up here.
T*.'e have a good many oaaee where a girl is seduced and the
usual oustomary payment here for seduction is three head of
oattle. In Baautoland it ia six head oattle, and we
very often have oaaea where a claim ia made for th« payment
of this kind of fine for seduction. How, if seduction
takea plaoe and the seduoer wanta to marry that girl afterwards,
Collection Number: AD1438
NATIVE ECONOMIC COMMISSION 1930-1932, Evidence and Memoranda
PUBLISHER: Collection funder:- Atlantic Philanthropies Foundation
Publisher:- Historical Papers Research Archive
Location:- Johannesburg
©2013
LEGAL NOTICES:
Copyright Notice: All materials on the Historical Papers website are protected by South African copyright law and may not be reproduced, distributed, transmitted, displayed, or otherwise published in any format, without the prior written permission of the copyright owner.
Disclaimer and Terms of Use: Provided that you maintain all copyright and other notices contained therein, you may download material (one machine readable copy and one print copy per page) for your personal and/or educational non-commercial use only.
People using these records relating to the archives of Historical Papers, The Library, University of the Witwatersrand, Johannesburg, are reminded that such records sometimes contain material which is uncorroborated, inaccurate, distorted or untrue. While these digital records are true facsimiles of paper documents and the information contained herein is obtained from sources believed to be accurate and reliable, Historical Papers, University of the Witwatersrand has not independently verified their content. Consequently, the University is not responsible for any errors or
omissions and excludes any and all liability for any errors in or omissions from the information on the website or any related information on third party websites accessible from this website.
This document is part of the archive of the South African Institute of Race Relations, held at the Historical Papers Research
Archive at the University of the Witwatersrand, Johannesburg, South Africa.