Drought monitoring and forecasting by Bashkim Kastrati
-
Upload
global-water-partnership-central-and-eastern-europe -
Category
Environment
-
view
122 -
download
2
description
Transcript of Drought monitoring and forecasting by Bashkim Kastrati
Dialogu Kombëtar për thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014
NDRYSHIMET KLIMATIKED i a l o g u K o m b ë t a r p ë r T h a t ë s i
MONITORIMI DHE PARALAJMËRIM I THATËSIRËS
Dr. Bashkim KASTRATI+377 (0) 44 25 65 52
[email protected] HIDROMETEOROLOGJIK I KOSOVËS
UNIVERSITETI I PRISHTINËS
Konsiderohet se në kuadër të fatkeqësive elementare natyrore,
katër grupe janë kryesore:
- Përmbytjet 40%
- Ciklonet tropikale 20%
- Tërmetet 15%
- Thatësirat 15%
- Tjera 10 %
Në vendet e pa zhvilluara humbjet në njerëz janë për 10 herë,
ndërsa ato ekonomike për 100 herë më të mëdha se në ato të
zhvilluara.
Dialogu Kombëtar për thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014
Çka është thatësira?Sipas “Shoqatës Meteorologjike Amerikane”, “Thatësira është periudhë jonormal e zgjatur e motit të thatë, e cila është e mjaftueshme për tëshkaktuar mos balancin hidrologjik”.
Dallohen disa lloje të thatësirës:
Thatësira Meteorologjike - është përcaktuar si deficit i reshjeve për një periudhë të caktuar kohore.
Thatësira Agrometeorologjike - e shkaktuar nga mungesa e ujit në shtresën sipërfaqësore të tokës.
Thatësira hidrologjike - paraqitet me rrjedha të reduktuar të ujit në lumenj, dhe nivelet e ulëta në liqenet dhe puset e ujit nëntokësor.
Dukuria e thatësirës po bëhet gjithnjë e më e “zakonshme” në të gjithë botën (zhvilluara dhe pazhvilluara). Deri tani, shkencëtarët nuk kanë gjetur një metodë të besueshme për parashikimin e sajë.
Edhe pse paraqitja e thatësirës nuk mund të parandalohet, ka mënyra që efektetnegative në njërëz, bujqësi dhe ekonomi të zvogëlohen.
Monitorimi dhe analiza e parametrave meteorologjike, hidrologjike dhe hidrogjeologjike në një farë mënyre mundëson përballimin e vështërsive.
Shkaktarët e paraqitjes së thatësirës
Faktorët kozmik (aktiviteti diellorë/emetimi i energjisë nëatmosferë), faktori orbital etj.
Faktorët klimatik (Qarkullimi global i ajërit/ngritja e temperaturës në shtresat pran tokësore të atmosferës shkakton shpërndarjen e parregullt të elementeve tjera klimatike si: reve, reshjeve, erërave etj mbi një teritor të caktuar.
Faktori antropogjen (mënyra e gabuar e përdorimit, punimit, ujitjes së tokës, prerja e pyjeve shkakton ndryshimin e albedos nësipërfaqen e tokës duke shkaktuar ndryshime lokale dhe regjionale në procesin e shpërndarjës së reshjeve, zjarret/lirimi i CO2 etj.
Faktorët e brendshëm/Gjeofizik (aktiviteti vullkanik, raportitokë ujë, zhvendosja e pllakave tektonike etj.
Dialogu Kombëtar për thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014
Si ta dallojmë paraqitjen e thatsirës?
Procesi i tharjes së tokës (në vendet ku ka reshje)
Ulja e sasisë së reshjeve (në raport me mesataren shumëvjeçare)
Shpërndarja e pa barabartë hapësinore dhe kohore e reshjeve (në raport me periudhat paraprake).
Deviacionet natyrore nga normalet stinore.
Dialogu Kombëtar për thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014
KUSHTET KLIMATIKE NË KOSOVË
Klima si gjendje mesatare e proceseve atmosferike mbi një vend, për periudhë të caktuar kohore, paraqet faktorë të rëndësishëm në jetën dhe veprimtarinë e njeriut.
Kosova shtrihet në brezin e mesëm të gj.gj.v, i nënshtrohet ndikimit të klimës mesdhetare, kontinental dhe faktorëve lokalë klimë formues.
Dialogu Kombëtar për Thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014
Pellgu lumorë Drini
Bardhë
Ibri Morava
Binçës
Lepenci Gjith
Stacionet hidrometrike 13 8 3 3 27
Stacionet meteorologjike 1 1 - 1 3
Stacione klimatologjike 2 2 - - 4
Puse për RBD - 1 10 6 17
Shimatës për RBD 23 28 9 1 61
Rezeruar për RBD 1 3 1 - 5
Tabela 1. Stacionet monitoruese sipas pellgjeve
MONITORIMI
Stacionet hidrometrikeStacionet meteorologjike Shimatësit manuel (Klasik)
RRJETI I STACIONEVE MONITORUESE
?
?
??
?
Dialogu Kombëtar për Thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014
Stacionet e kualitetit të ujit Stacionet e ajrit
RREZATIMI DIELLORË
Mesatarja vjetore e rrezatimit diellorë në orë, për Prishtine dhe Ferizaj
0
500
1000
1500
2000
2500
Prishtinë Ferizaj Diferenca
2193.51823.5
370
10.5
1.4
0
2
4
6
8
10
12
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Vj.
Vlerat mesatare ditore të orëve me diell në Prishtinë
ERA
Tabela 3. Shpejtësia mesatare e erës gjatë periudhës 1990-2010
Trëndafili i erërave për Prishtinë
Vendi I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Vj
Prishtinë 1.2 1.4 1.8 1.7 1.4 1.1 1.2 0.9 1.0 1.3 1.3 1.2 1.3
Nr. Stacioni I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Vj
1 Kopaonik -3.6 -5.1 -3.1 1.0 7.3 10.9 12.3 13.0 8.6 4.8 0.1 -2.8 3.6
2 Mitrovicë -0.9 1.6 4.4 9.7 15.0 18.5 20.5 20.3 16.2 10.9 6.3 1.1 10.3
3 Podujevë -1.0 0.4 3.7 9.2 14.3 18.3 20.4 20.5 15.8 10.7 5.1 0.9 9.9
4 Prishtinë -0.6 1.2 5.5 10.5 15.2 18.8 21.1 21.0 15.8 11.1 6.2 1.4 10.6
5 Kamenicë -0.1 1.9 5.2 10.4 15.6 19.1 20.7 20.5 16.2 11.1 5.7 1.0 10.6
6 Lypjan -1.4 0.3 4.0 9.8 14.2 18.1 20.3 20.3 16.1 11.6 6.0 1.4 10.1
7 Gjilan -0.5 1.7 4.9 10.3 15.1 18.6 20.3 19.8 16.0 10.9 5.8 1.2 10.4
8 Ferizaj -0.6 1.1 5.1 10.4 14.7 18.7 21.2 20.7 15.7 10.9 5.4 1.4 10.4
Mesatarja: -1.1 0.4 3.7 8.9 13.9 17.6 19.6 19.5 15.1 10.3 5.1 0.7 9.5
TEMPERATURA
Tabela 4. Temperaturat mesatare mujore dhe vjetore 1950-1998
Kopaonik Mitrovicë Prishtinë Ferizaj
Tabela 5. Temperaturat minimale absolute
(1961 – 1990)
Kopaonik Mitrovicë Prishtinë Ferizaj
Tabela 6. Temperaturat maksimale absolute
(1961 – 1990)
28.4 40.0 39.2 37.7
3.VIII.1986 25.VII.1987 6.VII.1988 26.VII.1987
-31.07.III.1987
-29.0
13.I.1985
-27.2
13.I.1985
-28.1
13.I.1985
10.0°C
11.9°C
9.0
9.5
10.0
10.5
11.0
11.5
12.0
12.5
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
T °
C
Mesatarja shumvjeqare
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Vj.
2011 2012 2013 2001-2013 1950/1999
Temperaturat mesatare vjetore në Prishtinë 2001 - 2013
Temperaturat mesatare mujore dhe vjetore në Prishtinë 1950 - 1999
10.6°C
+ 1
.3
Tabela 7. Temperaturat mujore maksimale dhe minimale absolute në Prishtinë (1961 – 1990)oC Dita Viti
oC Dita Viti
I -27.2 13 1985 16.7 31 1990
II -24.5 19 1985 21.2 26 1990
III -15.2 9 1987 26.0 24 1977
IV -5.3 11 1968 29.0 10 1985
V -1.8 2.0 1970 32.3 30 1969
VI 0.5 8 1962 36.3 27 1982
VII 3.9 2 1964 39.2 6 1988
VIII 4.4 29 1981 36.8 15 1963
IX -4 30 1977 34.4 15 1987
X -8 28 1988 29.3 1 1965
XI -18.4 30 1989 27.6 1 1990
XII -20.6 28 1966 20.0 19 1989
max -27.2 39.4data 13.I.1985 24.07.2007
1950 - 381 mm
2002 – 810.3 mm
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55
Res
hje
t m
m
Vitet
Sasia e reshjeve në Prishtinë 1949 - 2013
Sipas të dhënave historike klimatologjike, viti më ithatë në Prishtinë ishte 1950 - 381 mm
Prizren – 458 mm (1953)
Pejë – 588 mm (1982)
RESHJET
Dialogu Kombëtar për Thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014
0.0
20.0
40.0
60.0
80.0
100.0
120.0
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
R =
mm
Muajt
Sasia mesatare mujore e reshjeve:
Prishtinë, Prizren, Pejë
Vitet
R >300 < 500 mm
(Prishtinë)
1950 381
1951 462
1953 482
1956 498
1967 463
1982 490
1992 439
1993 402.1
1994 461
2011 402.5
2013 409
Tabela 8. Vitet më të thata në Prishtinë
Nr. Stacioni Dimër % Pranverë % Verë % Vjesht % P.vegje. %
1 Kopaonik 149.9 20.1 175.0 23.3 225.9 30.1 199.1 26.5 100 424.0 56.5
2 Leposaviç 111.0 19.5 154.0 27.0 148.0 26.0 157.0 27.5 100 299.0 52.6
3 Mitrovicë 118.1 20.9 134.8 23.8 142.4 25.1 171.0 30.2 100 297.0 52.4
4 Podujevë 134.0 20.4 154.8 23.5 184.1 28.0 185.1 28.1 100 360.4 54.8
5 Orllan 149.0 21.6 183.0 26.6 155.0 22.6 201.0 29.2 100 349.0 50.7
6 Prishtinë 132.1 21.8 152.0 25.0 147.3 24.3 174.9 28.9 100 316.1 52.1
7 Kamenicë 125.7 22.3 137.3 24.5 139.8 25.0 157.8 28.2 100 290.6 51.9
8 Novo Bërd 103.3 16.1 179.5 28.2 122.0 19.2 232.5 36.5 100 305.1 47.9
9 Gjilan 131.7 21.8 145.9 24.2 156.5 25.9 169.8 28.1 100 333.1 55.2
10 Korbuliq 224.0 24.8 253.0 28.0 195.0 21.6 231.0 25.6 100 459.0 50.8
11 Ferizaj 140.7 21.7 168.7 26.0 160.9 24.8 178.4 27.5 100 333.5 51.4
12 Kaçanik 225.0 26.2 231.0 26.9 176.0 20.6 226.0 26.3 100 397.0 46.3
Mesatarja 145.4 21.7 172.4 25.7 162.7 24.3 190.3 28.3 100 347.0 51.7
Tabela 8. Vlerat mesatare të reshjeve, sipas stinëve dhe gjatë periudhës vegjetative
Mesatarisht gjate vitit janë 93.1 ditë/shi (maji 12.4 dhe më së paku
janari 3.5 ditë 41.6 dit me reshje bore dhe 65.2 dit/shtresë bore
Gjatë periudhës vegjetative mesatarisht bien 347 mm (51.7 %)
• Sasia mesatare vjetore e reshjeve gjatë periudhës 1949-2013
• Prishtinë - 598.7 mm
• Janar 1964 – 1.0 mm reshje
- SHKURT- 2014 – 2.1 mm (saia më e vogël e regjistruar e reshjeve)
Mesatarja/shkurt 1949 – 2013 = 36 mm
- PRILLI - 2014 – 236.5 mm (saia më e lartë e regjistruar).
Kopaonik - 169
Mitrovica - 20.3
Podujeva - 45.5
Prishtina - 44.1
Kamenica - 43.2
Gjilani - 38.8
Ferizaj - 48.9
Dit/ reshje bore
• 34.9
Prishtinëdit/shtresë bore
• 44.1
Prishtinë I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII vj
1950/1998 6.0 3.7 6.6 10.6 13.0 9.3 8.6 8.1 10.0 8.1 9.3 8.6 102
2014 10.0 5.0 15.0 19.0
Mesatarja mujore dhe vjetore e ditëve me shi 1950 1998
Numri i ditëve me reshje dhe shtresë bore në Prishtinë
1950 -1998 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Vj.
r 8.4 8.9 6.3 2.3 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.5 3.7 6.7 34.9
sh 9.3 8.3 5.8 3.7 - - - - - 4.0 6.2 6.9 44.1
2014 r 1 0 0 1
sh 1 0 0 2
09/05/2014
19/04/2014
14/51 AM
08/02/2014
19/04/2014
11 AM
Është implementuar projekti: “Adaptimi në ndryshimet klimatike nëBallkanin Perëndimor për pellgun Drini/Buna, (Kosova, Shqipëria, Maqedonia, Mali i Zi), donator GIZ Gjermane.
Janë vendosur 2 stacione hidrometrike dhe tre stacione klimatologjike me qasje në kohë reale (GPRS)
Dialogu Kombëtar për Thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014
Meteo stacionet
Pejë
Junik
Prizren
Hidro stacionet
Bistrica Pejës (Grykë R.)
Drini Bardhë (Gjonaj)
Pejë
Meteo dhe hidro stacionet
Prizren Junik
Bistrica e P – Gryka e Rugovës Drini i Bardh – Gjonaj
Tabela 2. Prurjet mesatare mujore dhe vjetore të lumenjve kryesorë të Kosovës
Dialogu Kombëtar për thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014
PRURJET E UJIT
Lumejt I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII mes
Vërmicë 80.3 101.8 74.9 86.6 87.5 50.1 28.3 12.7 27.4 33.0 54.3 79.2 59.7
Ereniku 22.2 22.1 18.6 18.9 14.3 7.1 2.2 1.5 1.9 4.0 12.1 22.9 12.3
Bistrica Deqanit 2.3 2.4 3.1 6.9 11.5 8.0 3.3 1.8 2.0 2.9 3.6 2.8 4.2
Bistrica Pejës 3.6 3.8 5.7 13.5 17.5 7.5 3.5 2.0 2.5 2.8 4.6 4.1 5.9
Bistrica Prizrenit 6.5 4.1 5.6 6.3 8.4 5.6 2.9 1.8 1.8 2.0 4.7 3.4 4.4
L.Istogut 7.3 5.7 4.7 5.1 4.2 3.5 1.9 1.2 1.5 2.0 3.4 3.2 3.6
Klina 2.6 3.2 2.5 2.3 2.1 0.9 0.5 0.2 0.7 0.5 1.0 1.5 1.5
Mirusha 2.4 2.7 2.5 1.9 1.6 1.1 0.4 0.2 0.3 0.4 0.6 0.6 1.2
Plava 4.2 4.9 5.5 8.6 12.2 7.6 3.1 1.4 1.5 2.0 2.9 3.7 4.8
Tolluha 4.8 4.9 4.6 4.2 3.2 3.2 3.6 1.8 2.0 2.3 3.9 3.3 3.5
Drenica 2.5 3.5 3.8 1.5 1.1 1.0 0.8 0.2 0.2 0.2 0.8 2.6 1.5
Sitnica 19.0 28.1 24.6 18.2 15.3 9.2 4.7 3.1 3.2 3.9 7.8 16.8 12.8
Llapi 5.6 8.4 10.9 6.2 8.3 2.4 1.4 0.9 0.8 0.9 2 5.9 4.5
Nerodimka 3.2 3.9 2.7 2.5 5.6 6.3 1.9 2.4 4.9 6.1 5.4 5.4 4.2
Morava B. 10.3 18.7 21.1 16.6 11.4 5.7 2.5 1.3 2.3 2.3 3.3 10.3 8.8
Kriva Reka 5.3 8.3 9.2 7.8 5.6 5.3 1.7 0.9 0.8 1.4 2.9 3.9 4.4
MENAXHIMI I INTEGRUAR I THATËSIRAVE
Dialogu Kombëtar për thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014
Integrimi konceptual
- Meteorologjik
- Hidrologjik
- Bujqësorë
- Socio-ekonomik
• Integrimi horizontal mbi të gjithë sektorët e prekura nga thatësira, ndër të tjera:
- Menaxhimi i burimeve natyrore
- Shëndeti i popullsisë dhe zhvillimi i sajë
- Zhvillimi rural dhe urban
• Integrimi vertikal
- Lidh politikën dhe planifikimin ku për bazë ka zgjidhjen e problemeve lokale, komunale, kombëtare, dhe ndër kombëtare.
• Integrimi i veprimit në të gjitha fazat e ciklit të menaxhimit të rrezikut.
• Integrimi i njohurive tradicionale dhe teknologjisë moderne.
• Integrimi i programeve dhe aktiviteteve ekzistuese kombëtare dhe ndërkombëtare.
Një bazë shkencore me prova dhe informacione për të propozuardërhyrjet dhe zgjidhjet.
• Një kornizë gjithëpërfshirëse e politikës në dy nivele: kombëtare dhe rajonal për të trajtuar thatësirat.
• Një marrëveshje ndër-institucionale ku uji, toka, çështjet e bujqësisë dhe ekosistemet të trajtohen së bashku
• Një bashkpunim kombëtar dhe rajonal për thatësirën duke përfshimonitorimin, paralajmërimin e hershëm dhe ndimën reciproke:
PËRFUNDIME
Dialogu Kombëtar për thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014
FALIMINDERIT PËR VËMENDJEN TUAJJu garantoj se do ti përgjigjem pyetjës tuaj,
por nuk ju siguroj nese e kam atë tani… !