1

Droge voeten in Feijenoord

Floodrisk reduction van Rotterdam Feijenoord

L. Birdja

A. van Drunen

V. Oskam

S. Sauer

2

Droge voeten in Feijenoord

Floodrisk reduction van Rotterdam Feijenoord

L. Birdja

A. van Drunen

V. Oskam

S. Sauer

3

I Voorwoord Dit rapport is geschreven voor het project “veiligheid” binnen de studie Watermanagement van de Hogeschool Rotterdam. Zonder de voortreffelijke begeleiding meneer P.C. van Beek en van mevrouw M.M. Rutten, hadden wij nooit tot dit rapport kunnen komen. Wij zijn hun dan ook veel dank verschuldigd. Wij als studenten hebben het een leuk en uitdagend project gevonden, de deadlines waren lastig maar nu aan het eind van het project kunnen we zeggen veel meer kennis en inzicht te hebben in overstromingsrisico’s. Als u voornamelijk geïnteresseerd bent in de overstromingskansen van de wijk Feijenoord kunt u dat vinden in hoofdstuk 1. Floodrisk assessment. De mogelijke reductiemogelijkheden worden behandeld in hoofdstuk 2. Floodrisk reduction advies. Vincent Oskam, 22 mei 2011, Waddinxveen,

4

II Inhoud I Voorwoord ............................................................................................................................................. 3

Samenvatting ........................................................................................................................................... 5

III Samenvatting ....................................................................................................................................... 5

IV Inleiding ............................................................................................................................................... 7

1 Flood risk assesment ............................................................................................................................ 8

2 Onderzoek en analyse ........................................................................................................................ 11

Stakeholders ...................................................................................................................................... 12

Andere steden ................................................................................................................................... 16

Betonnen dijk ................................................................................................................................ 16

Flood early warning system ........................................................................................................... 17

GOG ............................................................................................................................................... 18

Sump pump ................................................................................................................................... 18

Afweging van opties .......................................................................................................................... 19

3 Floodrisk reduction advies ................................................................................................................. 20

Stedenbouwkundige aanpassingen ................................................................................................... 21

Bescherming van de industrie ........................................................................................................... 23

Evacuatieplan en flood early warning system ................................................................................... 27

Voorstel vervolgonderzoek ............................................................................................................... 30

Evacuat .............................................................................................................................................. 32

4 Conclusie ............................................................................................................................................ 32

A Bijlage 1: Longlist aanpassingen ......................................................................................................... 34

5 Samenvatting

III Samenvatting

6

Feijenoord is een Rotterdamse wijk ten zuiden van de Nieuwe Maas en ligt direct langs het water.

Het gebied wordt niet beschermd door de dijkring en is dus relatief gevoelig voor overstromingen. De

kades liggen redelijk hoog, daardoor is het overstromingsrisico op dit moment nog niet onacceptabel

hoog voor een buitendijks gebied. Door de vele bijstandswoningen en oude bebouwing blijft de

economische schade beperkt. De huidige klimaatvoorspellingen verwachten echter een toename van

overstromingskansen, het risico van overstromingen in Feijenoord nemen dan ook sterk toe.

Feijenoord is een wijk met grote ontwikkelingskansen, in de buurt van het water, relatief dicht bij het

centrum en uitzicht op de Nieuwe Maas. Op dit moment ligt er al een herinrichtingsplan klaar voor

de wijk Feijenoord, Adviesbureau H20 adviseert om in de huidige plannen rekening te houden met de

verhoogde overstromingskansen in de klimaatscenario’s. Het verhogen van het maaiveld en het

geven van een bouwvoorschrift, dat huizen tot een bepaalde hoogte floodproof maakt, kan het risico

voor Feijenoord sterk reduceren. Het huidige uitzicht en de aantrekkelijke woonomgeving blijven dan

bewaard. Het plaatsen van dijken rondom Feijenoord zou veel geld kosten, ruimte kosten en de

aantrekkelijke waarde van Feijenoord verloren laten gaan.

Een overstroming in Feijenoord is op tijd te voorspellen, bewoners zijn op tijd te waarschuwen via

bijvoorbeeld een sms alert en te evacueren naar het binnendijks gebied dat op korte afstand ligt.

Schade aan woningen en infrastructuur wordt dan tot het minimum gereduceerd door bouwkundige

aanpassingen. De aanwezige industrie zoals Unilever en Hunter-Douglas kunnen een eigen afweging

maken. Het risico op een overstroming accepteren zoals het is, het gebied verlaten of technische

aanpassingen realiseren zoals een betonnen muur om het bedrijfsgebied of waterkerende deuren.

7

IV Inleiding Het grootste gedeelte van Rotterdam wordt door dijken beschermd tegen overstromingen. Sommige

delen liggen echter buiten het door dijken beschermde gebied. Van oudsher zijn deze gebieden

echter redelijk veilig omdat zij meestal relatief hoog liggen. Met de opkomst van klimaatverandering

en de verhoogde economische en maatschappelijke waarde van deze gebieden, worden de risico’s

van overstromingen in deze gebieden groter.

Feijenoord was de eerste uitbreidingswijk van

Rotterdam en is gebouwd tussen 1870 en

1880. Stedenbouwkundig is het vooral

getekend door de spoorlijn (Rotterdam-

Dordrecht) die dwars door de wijk loopt.

Vandaag de dag wonen er ongeveer 8200

mensen in de wijk. Op dit moment ligt er een

herinrichtingsplan klaar. Veel van de sociale

huurwoningen in de wijk zullen plaatsmaken

voor nieuwbouw.

http://www.portfeijenoord.nl/

Uit eerder onderzoek blijkt dat de wijk

Feijenoord niet gevrijwaard is van

overstromingsrisico´s.1 In de huidige

klimaatscenario’s zijn de gevolgen nog

beperkt en zal er, bij overstromingen met een

kleine herhalingstijd, geen ernstige schade

worden aangericht. Met het oog op de

verwachte klimaatverandering zullen de

risico’s sterk toenemen.

Dit rapport behandeld de mogelijke

aanpassingen die getroffen kunnen worden om de risico’s te reduceren.

Hoofdstuk een behandeld de overstromingsrisico’s zoals geïnventariseerd in het Floodrisk

assessment. In hoofdstuk twee is het onderzoek en analyse van de wijk en maatregelen uitgewerkt

en hoofdstuk drie presenteert het advies van Adviesbureau H2O. In hoofdstuk vier staat ten slotte de

conclusie.

1 Birdja, L. Drunen van, A, e.a. (2011) Natte voeten in Feijenoord, flood risk assesment

Figuur 1 - Onderzoeksgebied Tretjakova, D. Projectgebieden (N@tSchool)

8

1 Flood risk assesment

9

Deze samenvatting gaat over het rapport ´Natte voeten in Feijenoord, het floodrisk assessment van

Rotterdam Feijenoord´ dat door Adviesbureau H20 is geschreven.

In het rapport wordt er geïnventariseerd naar overstromingen in het gebied Feijenoord. Op basis

hiervan is een inschatting gemaakt van de eventuele verzekerbaarheid van overstromingsrisico´s en

preventieve maatregelen om de overstromingsrisico´s te verlagen.

Op basis van kans maal gevolg is er een risicoanalyse gemaakt waarbij eerst het gebied werd

geïnventariseerd en vervolgens middels literatuuronderzoek de overstromingskansen in beeld zijn

gebracht.

De wijk Feijenoord bevat relatief veel goedkope woningen en lage inkomens. 74% van de woningen

in de wijk zijn portiekflats. Ook zijn er industrieterreinen te vinden als Unilever en de Hunter-Douglas.

Als er in de Maas 3 m + NAP wordt bereikt, zal er water over de kade heen komen en op de straten

te komen staan.

Vanaf 2,27 m + NAP zal er voornamelijk in het noordwesten schade optreden aan vloeren en behang

in de woningen.

En vanaf 3,37 m + NAP zullen ook andere woningen onder water komen te staan en zal er ook

meubilair beschadigd worden.

Echter volgens de modellen komt een dergelijk overstroming eens in de duizend jaar voor.

Bij een overstromingsdiepte van 3,50 m + NAP zullen er veel woningen onder water komen te staan

waarbij schade is aan de vloer, behang en het meubilair. Daarnaast ondervindt de industrie ook

(indirecte) schade aan water. De productie zal maar beperkt kunnen draaien en er is geen

mogelijkheid meer om te bevoorraden. De industrie zal te maken krijgen met hoge economische

schade.

Een overstroming van deze diepte komt in de huidige modellen echter gemiddeld maar eens in de

10 000 voor.

Op basis van deze huidige klimaatmodellen zal er relatief weinig schade optreden in de wijk.

Diepte Huidig 2050 G+ Veerman 2100

327 T=1000 T=100 T=10 337 T=4000 T=250 T≈17 Figuur 1 – Herhalingstijden voor inundatiediepten bij verschillende klimaatscenario’s Bron: Veerbeek, W. Presentatie: Floodrisk assessment in unembanked areas in the Netherlands.

Figuur 2 – Inundatie bij 327 cm+NAP Bron: ESRI ArcGIS http://med.hro.nl/rutmm/gebouwen_rdam_dsv_Clip.shp en http://med.hro.nl/muinp/gis/case1.zip

Figuur 3 – Inundatie bij 337 cm+NAP Bron: ESRI ArcGIS http://med.hro.nl/rutmm/gebouwen_rdam_dsv_Clip.shp en http://med.hro.nl/muinp/gis/case1.zip

10

Figuur 4 – Overstromingsdieptes voor verschillende scenario’s Bron: Tekenaar Sauer, S. op basis van gegevens van Veerbeek, W. Presentatie Flood risk assesment in unembanked areas in the Netherlands.

Werkelijker wordt het scenario met het oog op de klimaatverandering en zullen er vaker

overstromingen voor komen. Zo zal de overstroming van eens in de 10 000 toenemen naar 250 jaar

voor het 2050G+ scenario en 10 jaar voor het Veerman 2100 scenario.

Hierdoor zal er grote schade ontstaan, doordat veel woningen onder water komen te staan en ook de

industrie zal ernstige schade oplopen.

Naast de schade aan de woningen is er ook sprake van schade aan de infrastructuur. Zo zullen

elektriciteitskastjes onder water te komen staan en kan dit het net plat leggen totdat de schade aan

de individuele kastjes wordt hersteld. Ook zal de bestrating schade oplopen, hoewel dit niet in de

categorie ernstig hoeft ingedeeld te worden. Een overstroming zal ook schade aanrichten aan de

spoorlijn die door Feijenoord loopt. Wissels en andere elektrische apparatuur zullen niet tegen een

overstroming bestand zijn. Er wordt niet verwacht dat de rails veel schade op zullen lopen van een

kortdurende overstroming.

Daarnaast is er ook sprake van indirecte schade bij overstromingen.

Zo kan er sprake zijn van biotische-, maatschappelijke- en esthetische schade.

Met het oog op de klimaatverandering zal er dus wat moeten gebeuren aan de

overstromingsveiligheid binnen de wijk. Op dit moment is dat echter nog niet acuut nodig. Wel kan

het raadzaam zijn voor de industrie om zich te verdiepen in floodprotection / floodproof

maatregelen, omdat de industrie het meeste risico loopt door de hoge kosten van een overstroming.

11

2 Onderzoek en analyse

12

Stakeholders De betrokken, belangen en bevoegdheden. Uitgelegd wordt wie de betrokkenen zijn en wat hun belangen en bevoegdheden zijn ten

aanzien van overstromingsrisicobeheer.

Primaire stakeholders: primaire stakeholders zijn van redelijk tot groot belang voor een organisatie of project.

Betrokkenen Belangen Bevoegdheden Adviesbureau H2O Ervaring opdoen met overstromingsrisicobeheer in

buitendijkse gebieden, specifiek de wijk Feijenoord. Adviseren van de gemeente Rotterdam over de aanpak van overstromingsrisicobeheer in de wijk Feijenoord.

Provincie Zuid-Holland De inwoners van de provincie een schone en veilige leefomgeving bieden.

Adviseren van het waterschap en de gemeente over hoe om te gaan met overstromingsrisicobeheer.

Gemeente Rotterdam Een succesvol systeem opzetten, waarmee de buitendijkse gebieden in de gemeente beschermt worden tegen hoogwater nu en in de toekomst.

Het starten van uitvoeringsmaatregelen in het kader van overstromingsrisicobeheer.

Waterschap Hollandse Delta Het waarborgen van een optimaal watersysteem, waaronder het voorkomen van wateroverlast.

Het aanpassen van het watersysteem om hun belangen te realiseren.

Rotterdam Climate Initiative Rotterdam in 2025 voor 100% klimaatbestendig. Geen/onbekend.

Secundaire stakeholders: secundaire stakeholders zijn belanghebbende die geen direct belang hebben bij een organisatie of project, maar wel van invloed kunnen zijn.

Betrokkenen Belangen Bevoegdheden Europese Unie Actief beleid voeren op het gebied van

hoogwaterbescherming. Dit beleid is vastgelegd in de Hoogwaterrichtlijn.

Beleid opstellen voor overstromingsrisicobeheer.

Huidige en toekomstige bewoners van de wijk Feijenoord

Woongenot behouden en geen wateroverlast in de woning ervaren. Daarnaast ook de mogelijkheid tot evacuatie bij kritieke situaties.

De bewoners hebben het recht om veilig te wonen in het kader van overstromingsrisico’s.

Bedrijven als Unilever en Hunter-Douglass Het ongestoord voort kunnen zetten van de bedrijfsvoering, zonder overstromingsrisico’s.

De bedrijven hebben het recht op een veilige bedrijfsvoering in het kader van overstromingsrisico’s.

Openbare vervoersbedrijven; NS en RET De continuïteit van persoonsvervoer waarborgen. Geen/onbekend. Brandweer Het kunnen waarborgen van (brand)veiligheid. De brandweer heeft het recht op de mogelijkheid tot

het bieden van (brand)veiligheid.

Figuur 5 Stakeholders

13

Stakeholders

Een stakeholdersanalyse is opgebouwd uit personen, organisaties en bedrijven die invloed

ondervinden (dit kan zowel positief als negatief zijn) of van invloed zijn op het overstromingsproject.

De analyse hebben wij uitgevoerd om te kunnen bepalen welke bedrijven/organisaties/personen

betrokken zijn bij het project Veiligheid in Feijenoord. Hierdoor kunnen wij bepalen met welke

aspecten (zoals randvoorwaarden, wensen en verplichtingen) wij rekening dienen te houden bij het

opstellen van de maatregelen voor het overstromingsbeheer in Feijenoord.

De conclusie die wij uit de stakeholdersanalyse kunnen trekken zijn:

Als primaire stakeholders hebben wij te maken met voornamelijk overheidsinstanties;

Als secundaire stakeholders hebben wij te maken met zowel lokale als Europese betrokkenen;

14

•Hoge waterstadnen in de rivier de Maas en de Noordzee vergroten de kasn op wateroverlast.

•De voorspelde klimaatverandering in de toekomst veroorzaakt nog meer wateraanvoer bij Feijenoord, o.a. door zeespiegelstijging en meer neerslag.

•Bodemdaling vergroot de kans op wateroverlast.

•Verstedleijking heeft als gevolg meer verhard oppervlak en minder ruimte voor infiltratie en berging van regenwater.

•Bedrijven als Unilver en Hunter Douglas vormen grote risico´s.

•Het verhogen van de infrastructuur die naar de dijkring leidt.

•Ruimte voor de rivier creëren stroomopwaarts van Rotterdam zodat de voorspelde waterstanden lager uitvallen.

•De oudere bebouwing aanpassen op mogelijke overstromingen in de toekomst.

•Stoepen verhogen zodat het minder snel de huizen in kan lopen.

•Evacuatieplannen opstellen en deze actief onder de bewoners brengen, zodat deze weten wat ze te doen staat bij overstromignen.

•Buitendijks gebied.

•Feijenoord staat onder invloed van water vanuit de lucht, de grond en vanaf de zijkanten door de rivieren.

•De oudere portiekflats hebben een lage tot geen drempel, waardoor deze sneller overstromen.

•Bedrijven zoals Unilever en Hunter-Douglas hebben waarschijnlijk een groot gedeelte van de machines direct op maaiveld staan, zonder bescherming door drempels e.d.

•De treinrails die door Feijenoord loopt is niet verhoogd of aangepast op mogelijke overstromignen.

•Weinig onverhard gebied in Feijenoord belemmerd de infiltratie en berging van regenwater.

•Maeslantkering beschermd het gebied tegen hoge waterstanden in de Noordzee.

•De nieuwere portiekflats hebben een drempelhoogte die bij overstromingen het water langer buiten kan houden.

•De dijkring ligt dichtbij Feijenoord en is goed te bereiken via de huidige infrastructuur.

•De elektriciteitsverdeelhuisjes zijn gelegen in hoger gebied en hebben een hoge drempel.

Strength Weakness

Threats Opportunities

Figuur 6 swot

15

SWOT

De SWOT-analyse (Strengths, Weaknesses, Opportunities & Threats) brengt de sterktes en zwaktes

van het plangebied Feijenoord in kaart. Een andere veel gebruikte term is sterkte- zwakteanalyse.

Deze SWOT-analyse hebben wij uitgevoerd om op basis van de gevonden gegevens onze visie te

bepalen. Door het analyseren van het plangebied door middel van een SWOT-analyse, voorkom je

dat er sterke punten negatief worden beïnvloed of dat je bedreigingen voor Feijenoord over het

hoofd ziet.

Uit de gemaakte SWOT-analyse kunnen wij de volgende conclusies trekken:

De bescherming van Feijenoord wordt op landelijk niveau gewaarborgd door de Maeslantkering;

Op lokaal niveau is er in de huidige situatie geen bescherming tegen hoog water;

De zwakke punten van Feijenoord ligging vooral op bouwtechnisch gebied, zoals portiekflats die niet floodproof zijn en de treinrails is ook niet ingericht op hoog water;

De kansen voor Feijenoord liggen voornamelijk op bouwtechnisch gebied, zoals het aanpassen van de infrastructuur en de bebouwing;

De bedreigingen voor Feijenoord zijn vooral de verwachte klimaatverandering, maar ook de bedrijven Unilever en Hunter Douglas vormen een bedreiging.

16

Andere steden Bij het inventariseren van mogelijkheden om de overstromingsrisico’s in Feijenoord te reduceren

hebben wij een aantal flood risk maatregelen van andere steden geanalyseerd die interessant zijn

voor de wijk Feijenoord.

Betonnen dijk

Antwerpen wordt tegen water uit de rivier beschermd door een betonnen muur langs de rivierwal.

Doorgangen zijn toegankelijk, maar afsluitbaar door een grote stalen deur.

Figuur 7 Flood wall Antwerpen Bron: V.Oskam veldbezoek 2011

We denken dat dit een effectieve oplossing is voor het bedrijvengebied in Feijenoord.

Voor de bescherming van de wijk achten wij dit niet geschikt, omdat dit het uiterlijk van de wijk sterk

tekort doet. Daarnaast is het goedkoper een kleiner gebied te omdijken.

17

Flood early warning system

In België wordt de hoogte van rivieren op meerdere punten en tijdstippen uitgelezen. Een

computersysteem analyseert al deze meetgegevens en kan een verhoogde waakzaamheid of

overstromingswaarschuwing afgeven.

Figuur 8 Flood early warning system België Bron: http://www.overstromingsvoorspeller.be/

Omdat Feijenoord goed te evacueren is, maar moeilijk tegen overstromingen te beschermen lijkt het

ons zinvol een dergelijk systeem toe te passen op het huidige meetsysteem van Rijkswaterstaat. Een

waarschuwing op basis van een BOS (Beslissings ondersteunings systeem) kan de wijk Feijenoord

laten evacueren.

Hierbij kunnen moderne waarschuwingstechnieken onderzocht worden, zoals een sms alert voor alle

inwonenden.

18

GOG

België wordt beschermd tegen hoogwaterstanden in de rivier door Gecontroleerde Overstromings

Gebieden (GOG). Door de hoogwatergolf af te vangen in een geselecteerd en afgeschermd gebied,

kan het stedelijk gebied beschermd worden.

Figuur 9 GOG België Bron: http://redactie.radiocentraal.org/2008/Red081213_Schelde2.jpg

Dit is een theoretische optie voor geheel Rotterdam. Door een hoogwatergolf af te vangen in een

stroomopwaarts gelegen gebied, nog voordat het Rotterdam bereikt, kan het hoogwater in

Rotterdam worden gereduceerd.

Sump pump

Een simpele maar effectieve maatregel die in Vancouver, Canada wordt getroffen is het beschikbaar

hebben van zogenaamde “sump pumps”. Deze dompelpompen kunnen de kelders na een

overstroming leegpompen naar de straat. Daar kan het water door het riool worden afgevoerd.

Figuur 10 Sump pump (dompel pomp) Bron: http://www.nachi.org/images08/sump-pump-submersible.jpg

19

Afweging van opties Feijenoord zal in de toekomst te maken krijgen met een grotere kans op overstromingen. Om

Feijenoord veilig te stellen tegen het gevaar en de economische schade van de overstromingen,

moeten er maatregelen genomen worden. Wij als adviesbureau hebben onze bevindingen en

oplossingen opgesteld en die tegen elkaar afgewogen.

In bijlage 1, Hoofdstuk A vindt u een lijst met alle afgewogen opties.

Niet geadviseerde opties:

Balgstuw

Een opblaasbare balg langs de kade of belangrijkste economische waardes. Door de balg op

te blazen kan het water gekeerd worden, maar blijft het karakteristieke uitzicht op de

Nieuwe maas behouden. Een balgstuw is echter erg duur in aanschaf en onderhoud.

Feijenoord verlaten

Als de aanpassingen om Feijenoord veilig bewoonbaar te houden te ver oplopen kan de

laatste optie zijn om Feijenoord onbewoonbaar te verklaren. Feijenoord is een interessante

woonwijk met grote herontwikkelingskansen, investeringskosten zijn dus waarschijnlijk terug

te verdienen in de verkoop van woningen.

Aanleggen van dijken

Een dijk biedt veel bescherming tegen water. En reduceert de kansen op overstroming.

Echter zal het karakterestieke havenbeeld verdwijnen omdat men tegen een dijk aan kijkt

Opvanggebied

Een opvang gebied is in Feijenoord niet effectief. Water als gevolg van een hevige regenbui is

goed af te voeren naar het vele oppervlaktewater in de omgeving. Een overstroming uit de

Nieuwe Maas is niet te bergen binnen Feijenoord. Het kan een optie zijn dit stroomopwaarts

te onderzoeken.

Geadviseerde opties:

Ophogen van het maaiveld

Dit reduceert de kans op overstromingen. Nadeel is dat dit veel geld kost en alleen mogelijk

is als de bebouwing verdwijnt.

Waterproof bouwen

Door gebouwen dusdanig aan te passen of te ontwerpen dat het water tot een acceptabele

overstromingsdiepte niet naar binnen kan stromen, of geen schade aan kan richten, wordt

het risico van overstromingen beperkt.

Maken van een evacuatieplan

Het is niet veilig voor bewoners in een gebouw te blijven als de straten onder water staan,

ook als het gebouw zelf waterproof is aangepast. Het zal nodig zijn de bewoners te

evacueren. Op een overstroming in Feijenoord zal relatief vroeg geanticipeerd kunnen

worden, een evacuatie is dus goed mogelijk.

Implementeren van een flood early warning system

Door de meetgegevens van Rijkswaterstaat te koppelen aan een BOS (Beslissings

ondersteunings systeem), kunnen de bewoners op tijd gewaarschuwd worden om zich klaar

te maken voor een overstroming en evacuatie. Bijvoorbeeld door een sms alert.

20

3 Floodrisk reduction advies

21

Stedenbouwkundige aanpassingen

In Rotterdam is het nieuwbouwproject Port Feijenoord sinds kort in werking getreden. Het doel van

dit plan is om de wijk Feijenoord te vernieuwen met nieuwbouwwoningen en er zullen ook

renovaties plaatsvinden. Daarnaast worden voor een aantrekkelijker woonomgeving ook mooie

pleinen en parken toegevoegd. Op deze manier ontstaat er een aantrekkelijk woon-en leefklimaat

voor de huidige bewoners.2

Adviesbureau H2O wil echter dit plan combineren met maatregelen die genomen moeten worden

om de wijk tegen overstromingen te beschermen.

In het huidige en 2050 scenario komt 4 m boven NAP bijna nooit voor. In 2100 Veerman scenario

komt dat eens in de 500 jaar voor.

Als de drempelhoogte op minimaal 4 m + NAP wordt gesteld, dan zal de schade beperkt blijven. Zo

zal als er sprake is van 4 m + NAP of hoger, er alleen schade optreden aan de vloeren en het behang.

In het plan Port Feijenoord worden er woonblokken gesloopt en nieuwe woningblokken komen

hiervoor in de plaats. Ook zullen er woningen gerenoveerd worden.

In figuur 11 is er te zien wat het plan inhoudt en waar de veranderingen komen.

2 Port Feijenoord, het nieuwbouwproject voor Feijenoord en kop van Zuid, http://www.portfeijenoord.nl/

Figuur 11 Strategie woningvoorraad Feijenoord, bron: Sumarti Sauer

22

Ons advies luidt voor de nieuwbouw woningen zich gelijk aan te passen voor de klimaatverandering,

zodat zij ‘waterproof’ zijn.

Zo zou er bij het begin van de nieuwbouw gelijk een verhoging van het nieuwe blok kunnen worden

toegepast waardoor je als het ware terpwoningen krijgt. Dit zal uiteindelijk op 4 m + NAP moeten

komen.

Daarnaast kunnen de huizen gelijk gelegd worden met een stenen vloer. Tevens moeten de inwoners

geadviseerd worden de muren hoog te behangen of niet te behangen.

Ook kan de functie van de begane grond veranderd worden; om inboedel te beschermen kan de

begane grond aan functie worden aangepast en deze als bergingsruimte worden gebruikt. De

inboedel van een bewoner blijft beschermd en zal het meer veiligheid bieden op het wonen op

hoogte.

Ook kunnen de deuren voorzien zijn van een schot, waarbij het water buiten de deuren blijft en zal

wateroverlast beperkt blijven.

Door deze aanpassingen toe te passen, zal de schade bij een overstroming van 4 m + NAP gering

moeten zijn.

Omdat er ook woningen gerenoveerd worden, kunnen zij ook enkele aanpassingen overnemen zoals

die hierboven zijn genoemd.

Dit zullen kleine investeringen zijn en uiteindelijk veel kosten besparen bij een overstroming.

Zo kunnen bij renovaties ook de vloeren opnieuw worden aangelegd met een stenen vloer. En kan

behang vervangen worden door een gewone muur. Ook kunnen de deuren van de woningen

voorzien zijn met een schot (zie figuur 12).

Daarnaast kunnen in beide situaties de stoepen en trappen worden verhoogd naar deuren. Dit is een

oplossing waarbij je niet het water van de straat afhoudt, maar wel buiten de woning.

Echter bij hogere waterdieptes zal dit gevaar kunnen leveren, omdat dit het ‘badkuip’ effect kan

creëren.

Figuur 12 Een deur waarbij een schot kan geplaatst worden, bron: Handleiding veldonderzoek, N@tschool.

23

Bescherming van de industrie In de wijk Feijenoord bevinden zich 2 grote industriecomplexen en een treintunnel die net als iedere

andere bebouwing een risico loopt op een overstroming in het buitendijks gebied. Een overstroming

op een industrie gebied geeft vaak grote gevolgen. Het kan leiden tot economische verliezen omdat

processen binnen het industriële complex gestopt moeten worden. Ook brengt een overstroming

vaak grote materiële schade met zich mee. Reparaties en vervanging van de inboedel kost veel geld.

Het is belangrijk dat de industrie beschermd is tijdens calamiteiten. Voor de spoorweg geldt

hetzelfde. Bij het onderlopen van de tunnel wordt de verbinding tussen infrastructuur verbroken met

alle gevolgen van dien. In dit hoofdstuk komen er oplossingen aan bod die de industrie en de

spoorweg (zie figuur 13) kunnen beschermen tegen overstromingen.

Figuur 13 Terreingrenzen van industriegebieden binnen Feijenoord bron: risicokaart.nl

24

Figuur 14. Industrie gebied Unilever bron: Google Earth DigitalGlobe

Aan de Nassaukade in de wijk Feyenoord bevindt zich het industrie complex van Unilever (figuur 14).

Het is een multinationale onderneming op het gebied van voedingsmiddelen. Het complex wordt

omgeven door hoge muren en staat dicht langs de kade.

Unilever kent een aantal grote ingangen die kwetsbaar zijn bij hoog water.

Om Unilever veilig te stellen bij de ingangen. Is een mogelijkheid geautomatiseerde stalen deuren te

plaatsen die bij een aangekondigde overstroming dicht zullen schuiven. Het veilig stellen van de

inboedel is een noodzaak om het complex veilig te stellen.

Zoals in figuur 14 te zien is, wordt er ammoniak opgeslagen en wordt deze veel gebruikt voor de

koelinstallaties3. Vrijkomen van Ammoniak in het water kan tot milieu schade leiden4.

Naast het plaatsen van stalen deuren. Is het mogelijk om een van afstand bestuurbaar regelsysteem

3 Unilever en koeling. Rene van Gerwen. Bron: http://www.koudeenluchtbehandeling.nl/wp-

content/files/12335p26-29.pdf 4 Ammoniakbeleid. Fractie Drents Belang. Bron:

http://www.drenthe.info/dvs/fileadmin/user_upload/conversie/04245.00/53574011.PDF

25

te installeren. De werknemers kunnen bij hoogwater evacueren maar de machines gewoon door

laten draaien en stop zetten wanneer men dat wenst.

Hunter Douglas is een bedrijf die bouwproducten produceert. In dit complex bevind zich het

hoofdkantoor en de meeste magazijnen worden gebruikt voor opslag (figuur 15).

Het complex kent veel gebouwen en veel grote ingangen, waar het water zich gemakkelijk doorheen

kan worstelen. Ook dit kan leiden tot grote schade van de inboedel. Een mogelijke oplossing hiervoor

is om de ingangen goed aan te passen om water buiten te houden. Voor de huidige toekomst

scenario’s zal dit een goede investering zijn voor bescherming van de opslag.

Figuur 15 Hunter Douglas bron: Google earth Digital Globe

26

Figuur 7 Flood wall Antwerpen Bron: V.Oskam veldbezoek 2011

Langs de westzijde van de wijk Feijenoord loopt de spoorweg van de NS. Het vormt tevens de grens

tussen de Kop van Zuid Entrepot en Feijenoord (figuur 1). Deze spoorweg loopt richting het noorden

verder in een treintunnel die een verbinding legt tussen Rotterdam centraal en Breda. Het

onderlopen van deze tunnel heeft veel negatieve gevolgen. Reizigers kunnen niet forenzen wat tot

economische schade kan leiden voor bedrijven. Ook geeft dit schade aan de tunnel zelf. Het leeg

pompen en renoveren kan veel tijd en geld kosten.

Een oplossing om water buiten te houden is het bouwen van dijken langs de spoorlijn. En

aanliggende perrons bereikbaar maken via een trap. Bij station Zuid is dit al het geval (figuur 4) maar

kan altijd nog na onderzoek, nog verdere aanpassingen genieten. Maar niet alleen het deel langs

Feijenoord moet beschermd worden. Het doortrekken van de dijk tot de dijkring van Rotterdam

geeft de beste bescherming om water buiten de tunnel te houden.

De oplossingen die gegeven zijn voor beiden industrie complexen en de infrastructuur, zijn niet

onderzocht op bruikbaarheid voor de verschillende complexen. Er is niet onderzocht of er werkelijk

schade op zal treden. Onderzoek en grondige analyse uitvoering van overstromingsrisico’s voor het

complex is niet mogelijk geweest, omdat men hier ons geen toegang toe verschafte naar die

informatie.

Voor bedrijven in het buitendijks gebied bestaat er volgens het bestemmingsplan een andere

regelgeving5. Initiatiefnemers zijn zelf verantwoordelijk voor de opgelopen schade en de veiligheid

tegen een overstroming. Zij dienen zelf maatregelen te nemen. Ons advies voor de bedrijven

industrie en Infrastructuur is: dat zij de overstromingsrisico’s laten onderzoeken door een

adviesbureau, en een kosten baten analyse opstellen. Vervolgens kan men maatregelen nemen.

5 Bestemmingsplan Feijenoord (juni 2009). Gemeente Rotterdam en ds+V. bron:

http://www.rotterdam.nl/DSV/Document/Bestemmingsplannen%20in%20procedure/Feijenoord/Feijenoord/feijenoordd-bestemmingsplan.pdf

27

Evacuatieplan en flood early warning system

Om de bewoners van Feijenoord veilig te stellen, moet er een evacuatieplan beschikbaar zijn. Adviesbureau H2O heeft daarom een evacuatieplan uitgewerkt om vervolgens deze aan de bewoners van Feijenoord en de gemeente Rotterdam te kunnen tonen. Een evacuatie houdt het volgende in: Het verplaatsen van personen van een gevaarlijke plaats naar een veilige locatie vanwege dreiging of het plaatsvinden van een gevaarlijke gebeurtenis. Bij een overstroming betreft het de verplaatsing van personen naar een locatie buiten het mogelijk te overstromen gebied. Binnen het bedreigde gebied kunnen personen ook worden opgevangen op hoge gronden, in hoge gebouwen of in hoogwatervluchtplaatsen. Een evacuatie bestaat uit vier fasen, namelijk de voorspelling en besluitvorming (deze worden bepaald door hoogwatervoorspellingen), het waarschuwen van de bewoners, de respons van de bewoners en ten slotte de daadwerkelijke evacuatie. 6 Feijenoord is een buitendijks gebied, de grens is in het bruin weergegeven en de wijk Feijenoord in het rood in figuur 1. Adviesbureau heeft een vaste evacuatieroute gesteld die in figuur 2 te zien is die men zal moeten volgen tijdens een dergelijke evacuatie. Hierin is een centrale hoofdweg (in het rood weergegeven) vastgesteld die makkelijk te bereiken is voor de bewoners van Feijenoord en leidt uiteindelijk de bewoners naar het binnendijkse gebied, deze grens is in het bruin weergegeven. Deze route zorgt ervoor dat men veiliggesteld wordt buiten de gevarenzone (buitendijks gebied). Daarnaast wil Adviesbureau H2O ervoor zorgen dat de bewoners voortijdig mobiel bericht worden wanneer er een evacuatie zal moeten plaatsvinden. Dit zal uiteindelijk door de gemeente Rotterdam moeten worden geregeld. Soms kan een evacuatieplan mislukken. Men kan in een benarde positie verkeren als men de evacuatieroute niet kan bereiken. Het gebruik van boten en eventueel helikopters kan een optie zijn om deze mensen alsnog veilig te kunnen stellen.

6 Rijksoverheid – Helpdesk water

http://www.helpdeskwater.nl/onderwerpen/waterveiligheid/management/overstromingslexicon/lexicon/evacuatie/

28

Figuur 16. Ligging Feijenoord in het buitendijks gebied. Bron: www.risicokaart.nl

29

Figuur 17 Evacuatieroute

30

Voorstel vervolgonderzoek Algemeen

H2O heeft onderzoek gedaan naar mogelijke maatregelen om de veiligheidssituatie in de toekomst te

kunnen waarborgen voor het plangebied Feijenoord. Een overzicht van de maatregelen wordt

hieronder weergegeven.

Ophogen van het maaiveld;

Aanleggen van dijken;

Verlaten van het buitendijks gebied Feijenoord;

Verhogen van stoepen en trappen die naar de deuren leiden;

Functieverandering doorvoeren voor de begane grond;

Waterproof bouwen;

Balgstuw aanleggen;

Evacuatieplannen opstellen;

Infrastructuur optimaliseren en verhogen;

Back-up plan met boten.

De maatregelen zijn gebaseerd op het uitgevoerde veldonderzoek, de literatuurstudie en analyses

van het plangebied; de SWOT-analyse en stakeholdersanalyse.

Vervolgonderzoek

H2O adviseert om de haalbaarheid en rendabelheid van de maatregelen verder te onderzoeken in de

vorm van een consortium. Het consortium zal worden gevormd door gespecialiseerde bedrijven,

waarin H2O de rol van consortiumleider zal aannemen. H2O kan deze rol het beste vervullen

vanwege de kennis van overstromingsbeheer en het plangebied Feijenoord.

De bedrijven die H2O adviesbureau adviseert staan in tabel XX volgende pagina.

Werkwijze

H2O zal ervoor kiezen om het consortium vorm te geven volgens de projectmanagementmethode

PRINCE-2. Deze methode heeft verschillende voordelen voor gemeente Rotterdam, welke de rol van

opdrachtgever zal vervullen. De belangrijkste voordelen zijn:

Regelmatig rapporteren en terugkoppelen van de voortgang naar de opdrachtgever;

Constante waarborging van de zakelijke rechtvaardiging van het vervolgonderzoek;

Kwaliteitsborging door middel van een kwaliteitslogboek en kwaliteitsreviews. Gemeente

Rotterdam wordt hierdoor op de hoogte gehouden en de kwaliteit van de op te leveren

producten wordt getoetst.

Gemeente Rotterdam wordt zeker gesteld van een volledig en informatief consortium, doordat de

PRINCE-2 methode wordt gevolgd.

H2O is een doordracht onderzoeksbureau en in combinatie met de vakkennis zeer geschikt om dit

consortium uit te voeren in opdracht van gemeente Rotterdam.

31

32

Evacuatie

4 Conclusie

33

Overstromingsrisico reducerende maatregelen als een dijk of balgstuw zijn zeer prijzig en laten de

aantrekkelijke kenmerken van de wijk Feijenoord verloren gaan. Het is mogelijk de wijk te

herontwikkelen als een aantrekkelijke woonwijk aan het water. Door in de huidige plannen voor de

herontwikkeling van Feijenoord rekening te houden met de toename van overstromingsrisico’s, is

het mogelijk relatief goedkoop het risico van een overstroming te reduceren.

Als huizen hoger worden gelegd of tot een zekere hoogte floodproof(overstromingsbestendig) zijn

blijft de schade aan woningen door overstromingen beperkt. Schade aan infrastructuur is ook te

voorkomend oor deze hoger aan te leggen of overstromingsbestendig te maken. De kans blijft

bestaan dat Feijenoord eens in de 100 tot eens in de 50 jaar geëvacueerd moet worden.

Overstromingen in Rotterdam zijn goed te voorspellen en het is mogelijk via moderne middelen,

zoals een sms alert, de bewoners op tijd in te lichten en te evacueren. De dijkring ligt dichtbij en de

kosten voor een evacuatie van de minder dan 10.000 bewoners zal lager zijn dan alle technische

maatregelen die anders nodig zouden zijn.

De aanwezige industrie, zoals Unilever en Hunter-Douglas, kan een eigen economische afweging

maken. In het gebied blijven en het overstromingsrisico accepteren, de industrie verhuizen of de met

technische maatregelen het overstromingsrisico reduceren. Unilever moet in elk geval zekerheid

garanderen dat bij een overstroming de ammoniak voorraad niet kan lekken omdat dit grote

ecologische en gezondheidsproblemen mee kan brengen. De spoorlijn kan worden beschermd met

een betonnen dijk, met waterdichte deuren bij de overgangen.

Zeer hoog risico hoog risico Acceptabel risico

Figuur 18 Situatie nu in 2050 Figuur 19 Situatie in 2050 na voorgesteldeaanpassingen

34

A Bijlage 1: Longlist aanpassingen

oplossing Geschikt (waarom) Niet geschikt (waarom)

Evacuatieplannen Een overstroming kan op tijd worden geanticipeerd. Door bewoners op tijd te evacueren wordt de kans op mortaliteit bijna nul.

Evacueren is duur en veroorzaakt economische schade.

De Flood Air Brick7 De flood Air Brick is een baksteen dat water niet door laat maar lucht wel, het bevat een semi permeabel systeem

Het kan een persoonlijke keuze van huiseigenaren met kelder zijn dit toe te passen.

Er zijn weinig ruimtes in Feijenoord die luchting nodig hebben onder het overstromingsbeschermingsniveau. Kelders zijn leeg te pompen met “sump pumps”.

Alarmsysteem met sirenes en/of sms alerts

Mensen zijn op tijd voor te bereiden op een overstroming en evacuatie. Op die manier kan een evacuatie ordelijk gebeuren.

Flood early warning system. Een systeem dat overstromingen kan voorspellen.

Door de rivierafvoeren en meteorologische voorspellingen te analyseren kan een overstroming relatief ver van te voren worden geanticipeerd.

Bebouwing verwijderen

Onbewoonbaar gebied loopt geen risico.

Het gebied heeft economische en esthetische waarde, groter dan de aanpassingen die vereist zijn.

Muren bouwen langs de kades

Een muur op de kades houdt ook water tegen bij een hoog peil

De muren moeten zeer diep geplaatst worden wat erg duur is, daarnaast verliest de wijk haar uitzicht op water en esthetische waarde.

7 Air Brick http://www.airbrickcover.co.uk/ bezocht op 22-06-2011

35

Sum pump Een dompelpomp in de kelder die het water uit een ondergelopen ruimte pompt na een overstroming.

Kelders zijn snel droog na een overstroming.

Er zijn weinig kelders, het kan een persoonlijke keuze van huiseigenaren zijn een sum pump aan te schaffen.

Ondergronds water reservoir

Een ondergronds reservoir aanleggen dat groot genoeg is om een hoogwatergolf van de Nieuwe Maas af te vangen is haast onmogelijk en zowel economisch onhaalbaar.

Lifelines beschermen tegen overstromingen. Bijvoorbeeld elektriciteit, gas en leidingwater floodproof maken.

Het openhouden van deze lifelines minimaliseert de herstelkosten na een overstroming. Ook de industrie zal dan minder verliezen maken.

Voldoende oefening van het evacuatieplan

Het evacuatieplan oefenen kan een evacuatie efficiënter laten verlopen.

Oefenen van een evacuatie kost veel tijd en planning. Daarnaast loopt de industrie indirecte schade op.

Ophogen van het maaiveld

Een effectieve manier om de kans op een overstroming te verkleinen. Met de huidige plannen voor de herinrichting goed toepasbaar.

Balgstuw Een zeer dure en gecompliceerde oplossing.

Waterproof bouwen Door huizen overstromings geschikt te bouwen of aan te passen kan de schade van een overstroming terug gebracht worden.