1

Slatkovodno ribarstvo

Dr. Sc. Dragan Mikavica, redovni profesor Ribarstva

(drugo, dopunjeno izdanje - autorizovana predavanja)

Banja Luka 2018.

2

Slatkovodno ribarstvo kao naučna disciplina i značaj kao

privredne grane

Slatkovodno ribarstvo kao naučna disciplina bavi se proučavanjem

istorjata razvoja slatkovodnog ribarstva, sistematikom i ekologijom

ribljih vrsta,

ekologijom vodenih ekosistema u kojima žive ili se gaje populacije

ribe, anatomijom, morfologijom i fiziologijom riba,

proučavanjem embrionalnog i postembrionalnog toka života riba,

proizvodnjom hladnovodnih i toplovodnih vrsta riba kroz razne

oblike akvakulture,

proučavanjem i eksploatacijom ribe sa prirodnih akvatičnih staništa,

ribarstvom na otvorenim vodama sa posebnim osvrtom na

ihtiofaunističku regionalnost,

transportom ikre, žive predkonzumne i konzumne ribe, preradom

ribe, zdravstvenom zaštitom i bolestima riba tokom proizvodnog

procesa i još mnogim drugim problemima vezanim za ribarstvo

Najstariji pisani podaci o ribarstvu potiču iz mlađeg paleolitika

3

Gornji ili mlađi paleolitik je- mlađe kameno doba koje je bilo u

vremenu od prije oko 40 000 do 10 000 godina i naziva sei leptolitik.

To je vremenski period u kojem se javlja čovjek - Homo sapiens

sapiens

To su bili podaci koji su uglavnom bili vezani za eksploataciju i lov

ribe u prirodnim uslovima

Ulov ribe sa prirodnih staništa nastavio se dalje, a prva knjiga o

akvakulturi koja se odnosi na uzgoj ribe napisana je u Kini, prije

2.500 godina

U knjizi su istaknuti značaji akvakulture, u smislu obezbjeđivanja

hrane za stanovništvo i njenom ekonomskom značaju

Kina je i danas jedan od vodećih proizvođač ribe u svijetu sa preko

40% svjetske proizvodnje šarana i drugih toplovodnih vrsta riba

U novije vrijeme, u srednjem vijeku, u periodu renesane (14 i 15

vijek) pojavljuju se prvi podaci o nauci o ribama – Ihtiologiji

U tom periodu, a posebno kasnije ribarska i ihtiološka istraživanja

se intenziviraju, a za prvo gajenje šarana u Evropi smatra se

područje Donjeg Dunava i to je bilo prije oko 1.600 - 1.700 godina

Značajna je pojava Dubiša, koji je u Njemačkoj prvi razradio

prirodni mrijest šarana

4

U to vrijeme najviše toplovodnih (ciprinidnih) ribnjaka bilo je u

Češkoj i Slovačkoj

Uticaj na mađarsko ribnjačarstvo imao je Oto Herman, a na našim

prostorima, značajan uticaj na razvoj ribarstva imao je Šusta

Početak proizvodnje salmonidnih (pastrmskih) vrsta riba datira od

prve polovine XVII vijeka

U Njemačkoj, u Hanoveru, Jakoby je uspio oploditi ikru potočne

pastrmke, a u Francuskoj isto to učinili su Gehin i Rëmi (1840)

Francuska akademija nauka, (1885) izgradila je prvi reproduktivni

centar u kome se vještački mrijestila, embrionalno i larveno razvijala

pastrmke

Ovakav način uzgoja brzo se proširio na veliki broj zemalja u

regionu a i šire, a poseban doprinos reprodukciji salmonidnih vrsta

riba daje Vrasski (1857) koji je došao do zaključka da je oplodnja

mnogo uspješnija ako se ovaj postupak provede van vode

Ova metoda sastojala se u istiskivanju polnih produkata polno zrelih

jedinki pastrmke, ženki i mužjaka, u suvu posudu a zatim mješala uz

dodavanje manjih količina vode

To je bio potpuno kontrolisani mrijest (reprodukcija) koji je bio

široko prihvaćen širom svijeta

5

Značaj ribarstva kao privredne grane je veoma veliki i to sa više

aspekata, od kojih su dva aspekta najznačajnija;

jedan od njih je proizvodnja hrane animalnog porjekla, a drugi je to

da se kroz proizvodnju ostvaruju komercijalni efekti

Standard življenja ljudi u razvijenim zemljama svjeta mjeri se

prema potrošnji ribe u ishrani

kod nas je ta proizvodnja i potrošnja ribe relativno mala i iznosi oko

3 kg godišnje po glavi stanovnika

na oko 1.150.000 stanovnika u RS godišnje se proizvede oko 4,5-5,0

tona ribe

U razvijenim zemljama svjeta (Norveška ili Japan) potrošnja ribe je

daleko veća i obično iznosi preko 60 kg po glavi stanovnika u toku

godine

Najznačajnija proizvodnja ribe, pored klasičnog načina uzgoja može

da se ostvari i produkcijom konzumne ribe na prirodnim

lokalitetima

To se može postići formiranjem reproduktivnih centara za ribu

(specijalizovani tip ribogojilišta)

6

U tim reproduktibvnim centrima bi se reprodukovala riba

(mrijestila) i uzgajala do predkonzumne veličine, a zatim bi se u

živom stanju prebacivala na definitivne lokalitete uzgoja konzumne

ribe

Kod nas bi se ribarski mogle iskorišćavati i nakupine vode

(šljunkare, meliracioni kanali, hidroakumulacije i sl.)

Brojne hidroakumulacije mogu da se iskoriste za tov ribe u

kavezima, a mogu se koristiti i recirkulacijski sistemi uzgoja ribe,

geotermalna područja itd.

Sve je to malo ili nikako iskotišćeno a bi to povećalo postojeći nivo

proizvodnje ribe i bilo bi korisno i sa ekonomske tačke gledišta

Mora se imati na umu da je riba jedan od rijetkih animalnih

proizvoda koji se može izvesti na tržište EU, ali se moraju poštovati

sve zakonske odredbe i standardi u proizvodnji koji su prihvatljivi

razvijenijim zemljama svijeta

7

Uzgojne vrste u toplovodnim i hladnovodnim

uzgajalištima ribe

Proizvodnja ribe može se ostvariti u ambijentu toplovodnih

uzgajališta (ribnjaci) ili u ambijentu hladnijih voda (salmmonidna

ribogojilišta)

U toplovodnim ribnjacima vodeća uzgojna vrsta je šaran (Cyprinus

carpio, Linnaeus, 1758)

Prema količini ljusaka razliku se nekoliko tipovan šaeana koji se gaji

Ljuskavičavost šarana postiže se raznim selekcijskim metodama

Četiri su osnovna tipa šarana koji se gaji

Ljuskavi šaran (Šupner), veleljuskavi šaran (Cajler), maloljuskavi

šaran (Špigler) i Goli šaran

Ljuskavi šaran (šupner)

8

Veleljuskavi šaran (cajler)

Maloljuskavi šaran (špigler)

Goli šaran

9

Šaran sei najčešće se uzgaja u polikulturi sa drugim toplovodnim

vrstama riba

Značajnije toplovodne vrste riba koje se nu polikulturi gaje sa

šaranom su bbijeli i sivi tolstolobik (Hypophthalmichthys molitrix,

Richardson, 1845 i Hypophthalmichthys nobilis, Richardson, 1845) i

bijeli amur (Ctenopharyngodon idella, Valenciennes in Cuvier &

Valenciennes,1844)

U toplovodnim ribnjacima još se uzgajaju linjak (Tinca tinca,

Linnaeus,1758), štuka (Esox lucius, Linnaeus,1758), som (Silurus

glanis, Linnaeus, 1758), patuljasti somić (Amiurus nebulosus, Lesueur

1819), smuđ (Sander lucioperca, Linnaeus, 1758) i još neke

toplovodne vrste riba

Sivi tolstolobik (Hypophthalmichthys molitrix)

10

Bijeli amur (Ctenopharyngodon idella)

U hladnovodnim (salmonidnim) ribogojilištima postoje dva pravca

uzoja i to jedan koji se odnosi na uzgoj jedinki do predkonzumnog

uzrasta i drugi koji se odnosi na uzgoj ribe konzumnog uzrasta

Do predkonzumnog (manjeg) uzrasta uglavnom se gaje potočna

pastrmka (Salmo trutta, m. fario Linnaeus, 1758), mladica (Hucho

hucho, Linnaeus, 1758), jezerska zlatovčica (Salvelinus alpinus,

Linnaeus, 1758), potočna zlatovčica (Salvelinus fontinalis, Mitchill,

1814) itd.

Ovim vrstama i ovim uzrastom ribe uglavnom se poribljavaju

odnosno revitalizuju salmonidne vode

Među tim vrstama riba je lipljen (Thymallus thymallus, Linnaeus,

1758)

Drugi pravac salmonidne proizvodnje odnosi se na uzgoj konzumnih

(večih) jedinki i to isključivo dužičaste pastrmke (kalifornijska

pastrmka - Oncorhynchus mykiss, Walbaum, 1792)

11

Konzumne jedinke dužičaste pastrmke (kalifornijska pastrmka)

služe u ishrani, kao izvanredan izvor animalne, lako svarive

bjelančevine

Potočna pastrmka (Salmo trutta m. fario)

Lipljan (Thymallus thymallus)

Dužičasta pastrmka (Oncorhynchus mykiss)

12

Ekološke karakteristike akvatičnih (vodenih) ekosistema

Svaki organizam, pa tako i ribe, uključene su u akvatične ekosisteme

različitog nivoa gdje su podvrgnuti uticaju ekoloških faktorta

Ekološki faktori uzgojnih voda mogu se podijeliti u dvije grupe;

abiotski faktori (uticaji nežive sredine na ribe) i biotski faktori

(uticaji žive sredine na ribe)

Najznačajniji abiotski faktor vode je fizičko-hemijski sastav, dok su

biotski faktori značajnije izraženi u toplovodnim uzgajalištima i

predstavljaju uticaje žive materije na tok proizvodnje

Najveću količinu vode na zemlji zauzimaju slani ekosistemi mora i

okeani, oko 75%, a ostali dio su slatkovodni ekosistemi, a samo manji

procenat slatkovodnih ekosistema iskorišćen je za proizvodnju ribe

Prema pH vrednosti (kiselost i bazičnost vode) sve vode se dijele u 3

kategorije; slani ekosistemi, slatke vode i bočate vode (vode koje

prema pH vrednosti čine prelaz od slanih ka slatkim vodama)

Hidrološki režim je više karakterističan za tekućice i odnosi se na

količinu vode

Količina vode može da bude protočna, slabo protočna ili stajaća

13

Značajniji parametri fizičko-hemijskog sastava vode su

temperatura, količina rastvorenog kiseonika, količina organske

materije u vodi, pH vrijednost vode, količina azota i azotnih

jedinjenja u vodi, količina herbicida, pesticida i teških metala i

drugih štetnih supstanci koje narušavaju kvalitet

Hladnovodne ribe (dužičasta pastrmka i ostale salmonidne vrste)

uzgajaju se u uslovima niže temperature vode (10-16 ºC), dok se

toplovodne ribe (šaran, amur, tolstolobik, som, smuđ, linjak i još

neke vrste) uzgajaju na većoj temperaturi (iznad 15ºC)

Dotovljavanje pastrmke (npr. u kavezima) može da bude uspješno i

na temperaturi većoj od 16 ºC, ukoliko u ostali parametri u

granicama vrijednosti potrebnih z uzgoj salmonidnih vrsta riba

U mulju toplovodnih ribnjaka, posebno u ljetnom periodu ne bi

smjelo biti gasovitih supstanci

Pastrmska ribogojilišta (salmonidna ribogojilišta) koja se bave

klasičnim načinom proizvodnje, uglavnom se lociraju na izvorišnim

područijima rijeka koja imaju zadovoljavajući kvalitet vode

Toplovodne vrste riba proizvode se u ribnjacima, koji mogu biti

locirani nizvodno od izvorista i imaju nešto slabiji kvalitet vode

Količina rastvorenog kiseonika u vodama u kojima se proizvode

hladnovodne vrste riba (dužičasta pastrmka) je 8-10 mg/l vode, dok

14

je količina O2 manja u vodi u kojoj se gaje toplovodne vrste riba

(šaran) količina kiseonika u vodi prosječno iznosi 5-6 mg/l vode

Bez obzira o kojoj uzgojnoj vrsti ribe se radi najbolje je da to bude

voda neutralne sredine pH vrijednosti - oko 7.5, što ukazuje na

kiselost, odnosno bazičnost vode

Voda u kojoj se gaji riba trebala bi da bude prozirna

Amonijak je spoj azota i vodonika i u normalnim uslovima u vodi

ribnjaka se nalazi u kojičinama koji su u tzv. tragovima

Fosfati su soli i esteri fosforne kiseline i oni bi u vodi trebali imati

minimalnu zastupljenost ili da su prisutni u vodi u tragovima

Nitrati su soli azotne kiseline i to su krajnji proizvodi oksidacije

masnih azotnih jedinjenja

Njihovo prisustvo u velikim količinama može uzrokovati vrlo

značajno narušavanje fizičko-hemijskog sastava vode, a nitrati su

manje prisurtni u vodi hladnovodnih ribogojilišta

15

Osnovni pokazatelji potrebnog kvaliteta vode u uzgojne sezone

sadržaj kiseonika

(mg O2/l)

Hladnovodna

ribogojilišta

Toploviodni

ribnjaci

Prozirnost bistri djelimično prozirni

Kiseonik 9-11 i vi{e 4-9

Ugljen dioksid do 2 do 2

Amonijak do 0,1 do 0,8

Fosfati do 0,05 do 0,5

Nitrati do 0,7 do 10,0

Željezo (gvožđe) do 0,2 do 1,0

pH vrijednost

vode

7,0-7,5 (6,8-8,4) 7,0-7,5 (6,8-8,4)

Temperatura vode u °C 8-17

do 27, 28

Drugu grupu faktora koji utiču na kvalitet vode čine biotski faktori

(uticaji žive materije)

Biotski faktori imaju znatno veći uticaj u toplovodnim ribnjacima u

odnosu na hladnovodna ribogojilišta

Sve jedinke vode, bez obzira u kojem sloju vode se nalaze zovu se

akvatični organizmi, a s obzirom koju zonu topčovodnog ribnjaka

naseljavaju dijele se na pelagične i bentoske organizme

Pelagijska zona obuhvata područja vode koje nije u blizini dna

ili same obale

16

Pelagijal (središnja zona)

Bentos je ekološki prostor na dnu vodenih ekosistema toplovodnih

ribnjaka, a životnu zajednicu bentosa čine biljni i

životinjski organizmi – fitobentos i zoobentos)

Oragnizmi iz ovih životnih zajednica predstavljaju važnu prirodnu

hranidbenu komponentu ribama u uzgoju

Zona vodenog dna toplovodnog ribnjaka (bentos)

17

Prirasli organizmi dna čine sesilni bentos, a pokretni organizmi dna

čine vagilni bentos, a prema veličini bentos se dijeli na makrobentos,

mezobentos i mikrobentos

Pelagični organizmi žive u vertikalnom stubu vode od dna do

površine, a na samoj površini vode ili ispod same površine vode

graničnom sloju vode prema atmosferi žive organizmi koji pripadaju

životnoj žajednici neuston

U ovoj životnoj zajednici su prisutni neki vodeni insekti koji opstaju

na površini vode zahvaljujući maloj masi tjela i napetosti vode prema

atmosferi

Vodeni insekt (neustonski organizam)

Ispod organizama iz životne zajednice neuston, po vertikalnom

profilu vode žive organizmi iz životne zajednice plankton

18

Planktonski organizmi nemaju dobro razvijene organe za kretanje

kroz vodu pa se pasivno kreću u površinskim slojevima vode (lebde)

Planktonski organizmi se dijele u 2 grupe i to fitoplanktonski (biljni)

i zooplanktonski (životinjski) organizmi

Svi planktonski organizmi u uzgajalištima ribe se pojavljuju

sezonski, a njihovo prekomerno prisustvo u vodi je štetno (cvjetanje

vode), u odnosu na populaciju ribe koja se gaji, jer prekomjerno

cvjetanje direktno utiče na smanjeni nivo kiseonika u vodi

Fitoplankton ribnjaka obuhvata više grupa algi među kojima su za

ribnjake značajnije zelene alge (Chlorophyta), plavo-zelene alge

(Cyanophyta) i žuto- zelene alge (Chrysophyta)

Zelene alge (Chlorophyta)

Kod njih je fotosintetski pigment lokalizovan u hromatoforama i

zelen je, a značajne su za ribnjake jer mugu biti potrošači kiseonika

neophodnog za ribe koje se gaje ali i korisne za povećanje opšte

bioprodukcije ribnjaka

Ove alge žive pojedinačno a najčešće u kolonijama i javljaju se u

kasno proljeće ili ranu jesen

Ove alge javljaju se i kao končasta masa (žabokrečina)

19

Zelene (Chlorophyta)

Plavo- zelene alge (Cyanophyta)

Ove alge najčešće se razvijaju u plićim regionima ribnjaka i to

najčešće u toplije vrijeme godine i ukoliko dođe do njihovog

masovnog razvića, karakteristična pojava je tzv. cvjetanje vode

Tada se površina vode uz obalu prekrije skramom zelenkaste boje,

neprijatnog mirisa i na tim lokalitetima voda je gusta i zamućena, a

plavo-zelene alge žive pojedinačno, a rjeđe su to kolonijaklni oblici

Plavo-zelene alge (Cyanophyta)

20

Žuto-zelene alge (Chrysophyta)

Chrysophyta obuhvata žuto-zelene alge koje ukoliko se pojave u

značajnijem broju izazovu promjenu boje vode (mrka, tamnija boja)

i voda izgleda kao da je zagađena

Žuto-zelene alge (Chrysophyta)

Posebnu grupu fitoplanktonskih organizama ribnjačarskih voda čine

plivajuće, bičaste alge (Euglenophyta) i to su jednoćelijske alge koje

žive pojedinačno i plivaju sa jednim, dva ili nekad i tri biča, a

pretežno su zelenkaste boje

Žive u manjim, plićim vodenim ekosistemima, koji sadrže organsku

materiju

Euglenophyta

21

Pyrrophyta su alge sa nejednakim bičevima i ove alge poznate su i

pod nazivom dinoflagelate

Boja tijela im može varirati, od zelene do smeđe, a i ove alge mogu

izazivati "cvjetanje" vode

Pyrrophyta (dinoflagelate)

Zooplankton čine organizmi relativno jednostavne građe i to su ili

jednoćelijske životinje ili su to organizama koji su krupniji (desetak

mm)

U zooplankton se ubrajaju i razvojni stadijumi različitih crva,

mekušaca i viših rakova

S produkcijske tačke gledišta zooplanktonski organizmi veoma su

značajni kao prirodna hrana ribama u uzgoju

Pripadnici zooplanktona mogu se svrstati u 4 glavne grupe: Protozoa,

Rotatoria, Cladocera, Copepoda.

22

Jednoćelijski organizmi (Protozoa)

U ovu grupu ubrajaju se manji jednoćelijski organizmi

(nanoplankton), među kojima je trepljasti oblik papučice

(Paramecium)

U uzgajalištima ribe postoji više vrsta ovog roda i masovno se

razvijaju u plićoj vodi, brzo se razmnožavaju i uglavnom služe kao

prirodna hrana mlađim toplovodnim ribama koje se uzgajaju

Žive ili pojedinačno ili u kolonijama, a neke (rjeđe) vrste su

parazitarni oblici

Paramecium caudatum

Rotatorije (Rotatoria)

Rotatorije (Rotatoria) su beskičmenjaci mikroskopske veličine kod

kojih se na prednjem dijelu tijela (glavi) nalazi korona trepalja

(cilijarna korona), na zadnjem delu stopalo, a između ova dva

krajnja dela je trup

23

Najveće rotatorije dosežu dužinu od 3 mm, a rotatorije čine vrlo

značajan dio zoolanktona ribnjaka i njima se uglavnom hrane

toplovodne ribe iz manjih uzrasnih kategorija (mlađ)i

Rotatorija (Rotatoria)

Vodenbube (Cladocera)

U ovu zooplanktonsku grupu ubrajaju se nešto veći niži račići iz

klase Brachiopoda

Ti račići mogu narasti nekoliko mm i tijelo im je obavijeno

hitinskom ljušturom

Imaju razvijen drugi par antena u obliku grana i ovim antenama

vodenbube (račići) se kreću

Osnov su prirodne hrane ribama u uzgoju, posebno u proljetnom

periodu i to je prirodna hrana odraslijoj mlađi ali i odraslijim

jedinkama šarana

24

Ovi organizmi intenzivno se razvijaju u toplijem periodu godine i

karakteristična vrsta vodenbuba je račić Daphnia pulex

Vodenbube (Cladocera) - Daphnia pulex

Veslonožci (Copepoda)

Veslonožci su četvrta, karakteristična grupa zooplanktonskih

organizama ribnjaka, ali veslonožci naseljavaju sve tipove drugih

voda

Cyclops je jedan od najčešćih rodova slatkovodnih kopepoda i

obuhvata oko 400 vrsta

Tijelo im je segmentisano, a završava se viljuškasto

25

Brojni su u toplovodnim uzgajalištima ribe u ljetnom periodu, ali se

masovno javljaju i u rano proljeće i jesen i u to vrijeme važna su

prirodna hrana ribama kao i drugi organizmi zooplanktona

Veslonožac (Copepoda) - Cyclops

Organizmi životne zajednice bentos

Posebnu životnu zajednicu vode po vertikalnom profilu čine

organizmi dna koji pripadaju životnoj zajednici bentosa

Riječno dno im služi kao stanište (mjesto boravka) i kao mjesto

izvora hrane, razmnožavanja ili je to mjesto koje služi kao sklonište

od neprijatelja

Hranljive cestice i kiseonik organizmi bentosa pasivno prikupljaju,

što im omogućuje strujanje vode

26

Organizmima bentosa prirodno se hrane odraslije jedinke

toplovodnih vrsta koje se uzgajaju u ribnjacima

Organizmi bentosa uglavnom su nepokrtetni ili slabo pokretni i

vezani za podlogu ili se ukopavaju u podlogu

Pokretni bentoski organizmi su vagilni organizmi, a oni bentoski

organizmi koji su učvršćeni za podlogu su sesilni organizmi

Bentos čine i biljni i životinjski organizmi dna

Po veličini bentos može biti mikrobentos i makrobentos (sitniji i

krupniji oblici bentosa)

Fitobentos čine neke vrste jednoćelijskih i višećelijskih algi, kao i

neke vrste makrofitske vegetacije ribnjaka

Zoobentosu pripadaju neke vrste mekušaca (Mollusca),

maločekinjaša (Oligochaeta), pijavice (Hirudinea), rakova

(Crustacea), vodene grinje (Hydrachnidae), razni insekti (Class

Insecta)

27

Zoobentos ribnjaka

Četvrtu životnu zajednicu vode čine organizmi nektona (npr. ribe i

rakovi) i drugi organizmi koji imaju dobro razvijene organe za

kretanje kroz vodu

Petu životnu zajednicu toplovodnih ribnjaka čini makrofitska

vegetacija koja je podjeljena s obzirom na to gdje se nalazi u 3 grupe;

plutajuća vegetacija, nadvodno bilje i podvodna vegetacija

1. Plutajuća vegetacija

U ovu biotsku grupu se ubrajaju mnogobrojne vrste lokvanja kao i

neke vrste vodene paprati

Njihov korjenov sistem je slobodan i nalazi se u vodenom stubu, a

samo u nekim slučajevoma korjen je pričvršćen za dno rinbjaka

Glavni predstavnici ovog bilja su bijeli lokvanj (Nymphea alba) i žuti

lokvanj (Nyphar luteum) i mali lokvanj (Nymphoides peltata)

28

Bijeli lokvanj (Nymphea alba)

2. Nadvodno bilje

Ovaj tip vegetacije susreće se u priobalnim regionima ribnjaka, a

kod ovog bilja korjen je u vodi a stablo i listovi su vani

Najvažniji predstavnici ove grupe su trska (Phragmitis communis),

rogoz širokolisti i uskolisti (Typha latifolia i Typha angustifolia)

Trska (Phragmitis communis)

29

3. Podvodna vegetacija

Ovaj tip vegetacije čine biljke kod kojih je njihovo čitavo stablo pod

vodom

Može se razviti kod plićih ribnjaka i onemogućiti potrebne

fotosintetske procese

Predstavnici podvodnog vodenog bilja su: drezga meka (Myri-

ophyllum spicatum) i drezge (Ceratophyllum demersum i Cerato-

phyllum submersum)

Drezga meka (Myriophyllum spicatum)

30

Sistematika riba

Ribe pripadaju kičmenjacima iz vodene sredine (Verterbrata) i to

organizacionom tipu ili filumu živoptinja - hordatima (Chordata)

S obzirom na specifičan tok embrionalnog razvića ribe pripadaju

grupi ANAMNIA jer u oplođenoj jajnojnoj ćeliji nemaju

ekstraembrionalnih organa (amnion, alantoiz, horion) koji

učestvuju u razviću embriona

Ribe su vrlo raznovrrsni i brojni kičmenjaci koji se nalaze unutar

brojnih klasa, od kojih su 4 značajnije:

Fosilne ribe (Acanthodii), ribe oklopnjače (Placodermi), hrskavičave

ribe (Chondrichthyes) i ribe sa koštanim skeletom (Osteichthyes)

Fosilne ribe (Acanthodii) su živjele prije 450 miliona godina i često ih,

na osnovu fosilnih iskopina nazivaju "bodljikave jegulje"

Osnovna karakteristika akantoda je je prisustvo robustne fiksne igle

za podršku peraja

Fosilne ribe imale su izduženo okruglasto tijelo s velikom glavom i

oštrim bodljama poredanih u redove duž tijela

Karakteristične su vrste roda Climatius

31

Climatius sp.

Placodermi su izumrla klasa oklopnih praistorijskih ribe i poznati

su na osnovu proučavanja fosila

Ove ribe živjele su od silurske do kraja devona perioda

Period Silura trajao je od prije oko 450 miliona godina do prije

oko 420 miliona godina, a devon je geološko razdoblje i iz ere

paleozoika od prije 415 miliona godina do prije oko 360 miliona

godina

Njihova glava i grudni koš bili su pokriveni zglobnim oklopnim

dijelom, a jedna od najvećih vrsta oklopnih riba je iz roda

Dunkleosteus i bio je dug oko 6 m

Dunkleosteus .

32

Hrskavičave ribe (Chondrihtyes) obuhvataju ribe redova Selachii

(ajkule, morski psi), Batoidea (raže) i Holocephali (ribe

cjeloglavke)

Velika bijela ajkula Tigar ajkula

(Carcharodon carcharias) (Galeocerdo cuvier)

Morski pas modrulj Crnovrhi grebenski morski pas

(Prionace glauca) (Carcharhinus melanopterus)

Raža drhtulja (Torpedo marmorata)

33

Cjeloglavke (Holocephali) su također hrskavičave ribe , a jedine

preživjele vjeloglavke pripadaju redu Chimaeriformes

U ovom redu sukarakteristične vrste, zec riba - himera (Chimaera

monstrosa) i pacovska riba (Hydrolagus colliei)

Chimaera monstrosa Hydrolagus colliei

Ribe sa koštanim skeletom (Osteihtyes) su četvrta karakteristična

klasa riba koja je podijeljena na dvije podklase: zrakoperke

(Subclass Acinocterigii) i resoperke (Subclass Sarcopterygii)

U okviru podklase Acinocterigii su košljoribe - Teleostei

Košljoribe obuhvataju najveći broj recentnih (živućih) vrsta koje se

nalaze unutar brojnih redova, familija i rodova, a tim ribama

pripadaju i sve uzgojne vrste riba u toplovodnim i hladnovodnim

uzgajališzima

Košljoribama pripadaju dužičasta pastrmka i šaran koje su uzgojne

vrste

34

U drugoj podklasi koštanih riba (Subclass Sarcopterygii) nalaze se

karakteristične jedinke, celekanti i ribe dvodihalice

Celekanti su veoma stare ribe, a jedini preživjeli je celekant latimeri

Ribe dvodihalice prisutne su u Australiji, tropskim predjelima

Afrike i Južne Amerike

Celekant - Latimeria Riba dvodihalica- ceratodus

35

Morfologija, anatomija i fiziologija riba

Morfološke i anatomske karakteristike objašnjene su na primjeru

košljoriba (Teleostei), odnosno kod uzgojnih hladnovodnih

(pastrmka) i toplovodnih (šaran) vrsta.

Neki karakteristični podaci o morfologiji, anatomiji i fiziologiji dati

su i za druge vrste riba.

Oblik tijela riba prilagođen je kretanju kroz vodu

Ribe najčešće imaju vretenasti oblik tijela što im omogućava mali

otpor vode i veliku brzinu kretanja

Vretenasti oblik tijela je vrlo uočljiv kod pastrmke ili smuđa koje

predstavljaju izrazite grabljivice i u prirodnim uslovima i moraju

stalno i brzo plčivati i loviti livati

Ribe mirnih i gusto obraslih voda, npr. šaran su lateralno spljoštene,

a ribe dna, poput soma, su jače ili slabije dorzo-ventralno spljoštene.

Pastrmka - vretenast oblik tijela

36

Šaran - lateralno-spljošten oblik tijela

Osnovna podjela tijela ribe je na glavu, trup i repni dio i ta tri djela

ribe nisu anatomski oštro ograničena

Glava se proteže do kraja škržnih poklopaca (operculum), a trup se

longitudinalno proteže od škržnog poklopca do početka podrepne

peraje

Peraje riba (pinnae) su kožni nabori poduprti koštanim žbicama, a

služe za pokretanje i održavanje položaja tijela

Peraja riba (pinnae)

37

Parne peraje odgovaraju ekstremitetima viših kičmenjaka

Prsne peraje (pterygia pectoralia) su simetrično smještene s obje

strane tijela iza škržnih poklopaca

Trbušne peraje (pterygia ventralia) su smještene ispod trbuha ili su

omaknute prema naprijed

Leđna peraja - dorzalno peraje (pinna dorsalis), kod različitih vrsta

riba može biti različito dugo ili čak podijeljeno

Šaran ima veoma dugu leđnu peraju, linjak ima kratku i malu leđnu

peraju, smuđ i grgeč imaju dvostruku leđnu peraju

Šaran - duga leđna peraja Linjak – kratka i

manja leđ]na peraja

38

Repno peraja (pinna caudalis) zajedno s kompletnim repom

omogućava pogon ribe

Analno peraje - podrepna peraja (pinna analis) je kod nekih vrsta

riba (som) vrlo duga

Pastrmske ribe imaju između leđne i repne peraje kožni nabor bez

koštanih žbica, ispunjen masnim tkivom; tzv. masna peraja (pina

adiposa)

Pastrmka - masno peraje

Koža riba se bitno razlikuje od kože kopnenih kičmenjaka i sastoji se

od tanjeg gornjeg sloja (epidermis kože) i dubljeg donjeg sloja

(dermis kože)

Uslijed nedostatka potkožnog tkiva, koža je čvrsto povezana s

podlogom i samo na nekim mjestima (dijelovi trbuha, škržni

poklopci, područj oko peraja) je pokretna

Epiderma (gornji sloj kože) je prozirna i ne orožnjava

39

Površina kože je prekrivena sluzi koja koju čini glatkom i smanjuje

trenje pri kretanju jedinke kroz vodu

Jedno od važnijih svojstava sluzi je da veže i obara mulj što ribi

olakšava disanje

U dermisu kože (donji sloj) se nalaze pigmentne ćelije koje ribama

daju boju (hromatofore)

Boja kože riba zavisi i od koncentracije kiseonika u vodi, a pri većoj

koncentraciji kiseonika u vodi boja kože je tamnija, dok je pri

hipoksiji boja kože svetlija

Koža riba

Koža riba pokrivena je krljuštima- ljuskama, a kod koštanih riba

krljušti ili ljuske nastaju u dertmisu kože iz koštanih ćelija -

osteoblasta

40

Krljušti su građene od od dva sloja, gornjeg koštanog i donjeg koji

čini vezivno tkivo

Na taj način građene su koštane krljušti i takve krljušti se nazivaju

elasmoidne

Kod pastrmskih vrsta riba krljušti su okruglog oblika (cikloidne

krljušti)

Kod večine ciprinidnih riba (šaran) krljušti su češljastog oblika i

nazivaju se ktenoidne krljušti

Cikloidne i ktemoidne krljušti

Na krljuštima se uočavaju zone prirasta, a zone prirasta

predstavljaju mjesta zastoja kalcifikacije koštanih elemenata, tokom

godine i to najčešće u zimskom period

41

Krljušti trogodišnjeg šarana (priraštajne zone)

Kod riba postoje usni i analni otvor

Usta riba riba su različito smještena i razliite su veličine

Ribe grabljivice (npr. štuka) imaju velika usta, šaran koji traži

hranu u mulju ima usta koja se produžuju

Štuka - velika usta Šaran - "produžena usta"

42

Analni otvor riba se nalazi ventralnoj (trbušnoj strani) i smješten je

ispred analnog peraja ribe

Šaran (analni otvor ispred analnog peraja)

Skeletni sustav koštanih riba građen je od koštanog tkiva koje grade

dva tipa kostiju, kožne ili pokrovne i hrskavične ili zamjenske kosti.

Skelet riba

43

Lubanja je tropibazalnog tipa (očne orbite blizu, tj. odvojene samo

tankim septumom).

Donja čeljust je za lubanju pričvršćena hiostilički.

Hrskavičave kosti nastaju zamjenom hrskavice koštanim tkivom.

Kožne kosti nastaju iz dermisa kože.

Lobanja se može podijeliti na nervni i škržni dio.

Nervnu lobanju (Neurocranium) čine zatiljna (occipitale), tjemena

(parietale), čeona (frontale) i nosna (nasale) regija.

Škržnu lobanju (Splanchocranium) čini pet pari škržnih lukova i

čeljusni luk.

Čeljusni luk čine gornja i donja čeljust.

Neurocranium, splanchocranium, čeljusni luk

44

Peti škržni luk (kod većine vrsta) je jako reduciran i tu se mogu

nalaziti ždrijelni zubi kao kod nekih toplovodnih vrsta riba koje se

gaje (linjak, šaran) i koji predstavlajju, dopunski mehanizam za

žvakanje

Ždrijelni zubi šarana

Škržne lukove pokrivaju škržni poklopci – operkulumi.

Osnovna funkcija kičme je sprečavanje skraćivanja tijela prilikom

mišićnih kontrakcija.

Građena je od koštanog tkiva (kod košljoriba), te se na njoj razlikuju

trupna i repna regija

Leđni kičmeni pršljenovi koji se sastoje od tijela (centrum) i nervnih

lukova završavaju leđnim trnastim nastavkom

Trupni pršljenovi nemaju donjih lukova već nastavke na koje se

nastavljaju rebra.

45

Tijelo kičmenog pršljena je udubljeno s obje strane – AMFICELNI

PRŠLJENOVI

Udubljeno tijelo pršljena (amficelni pršljen)

Dva su tipa rebara KOD RIBA i Oba tipa su pričvršćena na tijelo

pršljena.

Pluralna idu između mišića, a dorzalna su intramuskularna i to su

međumišićne košćice koje nastaju od vezivnog tkiva

Neke ribe imaju i gornja rebra (losos).

Kostur udova čine kosti peraja riba

Kod riba je pravilna segmentacija mišića s dvostrukim W

rasporedom miomera i miosepti i razlikuju se bijeli i crveni mišići

riba

Bijeli mišići se kontrahiraju anaerobno pa za energiju koriste

glukozu pri čemu nastaje laktat – mliječna kiselina.

46

Crveni se mišići kontrahiraju aerobno, za energiju koriste masti, a

nastaje CO 2 .

Mišići riba (bijeli i crveni mišići)

Spoljašnje disanje košljoribe vrše škrgama (branchia)

Škrge i škržni luk

47

Kod kičmenjaka škrge su endodermalnog porjekla i to su unutrašnje

šktge koje predstavljaju kao posebn nabore kože, a obrazuju se od

prednjeg crijeva

Škrge su smještene u škržnoj duplji i prekrivene škržnim poklopcem

(operculum)

Škržna šupljina, sa svake strane glavenog regiona pokrivena je

škržnim poklopcem

Škrge su presvučene jednom veoma tankim i propusnim dijelom kože

U unutrašnjosti škrge su spojene sa posebnim venama gdje cirkulše

redukovana krv

Kod košljoriba, sa svake strane tijela iza glave razvijena je škržna

duplja u kojoj leže škrge

Košljoribe imaju 4 para škrga i svaka škrga se sastoji od lučne

osnove (škržni luk) i taj dio nosi dva niza finih škržnih listića

(primarne lamele)

Primarne lamele imaju jako polumesečasto nabranu površinu i ti

polumesečasti nabori nazivaju se sekundarne lamele

48

Bogato su snabdjevene krvnim sudovima i predstavljaju

respiratornu površinu preko koje se vrši razmjena gasova

Škržni luk daje oslonac škrgama i kod hrskavičavih riba je

hrskavičav, a kod košljoriba je koštan

Duž njega se pružaju dovodni i odvodni krvni sudovi koji nose

redukovanu krv iz tijela u škrge i odvode oksidovanu krv u tijelo

Mehanizam disanja ribe zasniva se na cirkulaciji vode preko škrga,

a cirkulacija vode se postiže dizanjem i spuštanjem škržnih

poklopaca

Voda ulazi kroz usta riba, iz njih dospeva u ždrielo, a odatle preko

škržnih otvora ulazi u škržnu duplju

U respiratornom epitelu sekundarnih lamela izvrši se razmena

gasova, a zatim se voda kontrakcijama škržnih mišića preko škržnih

otvora izbacuje u spoljašnju sredinu.

49

Škrge košljoriba i tok vode prilikom disajnih procesa

Probavia hrane kod riba, manjim intenzitetom započinje u usnom

region

U ustima riba postoji jezik koji je slabo pokretan i on je sluzava

mišićna tvorevina

Kod šarana, na zadnjem dijelu škržnog skeleta nalaze se ždrijelni

zubi

Ribe se hrane raznim izvorima hranjive materije i ta hrana prvo

dospjeva u usnu duplju

Nakon usta i ždrijela hrana dospjeva do jednjaka, a zatim u region

želudca

Kod riba, želudac nije jasno odijeljen na kardijačni i pilorićki dio

50

U većini slučejava hrana se ne razgrađuje u želucu pomoću enzima

nego se razgradnja i apsorpcija događa u crijevu.

Nakon želudca hrana dospjeva u crijevni sistem, gdje se vrši

resorbcija hranjivih čestica u krv koja ih raznosi po organizmu

Crijevo koje se nastavlja na želudac je u karnivora kratko a u

herbivora dugo

Crijevo biljojedih (duže cijevo) i mesojedih riba (kraće crijevo)

Dužina crijeva, kod pastrmke koja je karnivora vrsta kraća su nego

kod šarana koji je herbivora vrsta

U čeljustima riba su zubi, a zubi kod većine vrsta riba su okrenuti

prema nazad i uglavnom služe za pridržavanje hrane.

51

Ribe ne mogu žvakati hranu jer bi im to blokiralo protok vode kroz

škrge.

Jetra riba je nepotpuno podijeljena na desni i lijevi režanj, a imaju

žučni mjehur i gušteraču

Gušterača je podijeljena na endokrini i egzokrini dio

Kod većine riba postoji žučni mjehur gdje se pohranjuju sekreti

jetre.

Uloga jetre je još i pohrana glikogena (životinjski rezervni šećer)

Gušterača je mala i povezana sa žučovodom, a gušterača i jetra mogu

biti spojene u hepatopankreas.

Slezena se nalazi u zavoju duodenuma (početni dio crijeva)

Slezena je tamnocrvena piramidalna struktura koja se nalazi iza

želuca ili je s njim povezana.

Nema digestivnu ulogu već sudjeluje u stvaranju krvnih ćelija ili

njihovoj razgradnji

Riblji - plivaći mjehur nastaje kao leđna izbočina jednjaka i proteže

se između probavila i bubrega duž cijele leđne strane trbušne

šupljine i ispunjen je gasovitim supstancama, a bogat je krvnim

sudovima

52

Riblji, plivajući mjehur (položaj u tijelu ribe)

Riblji mjehur ispunjen gasovitom supstancom

U sistemu krvotoka riba postoji pulsirajući porgan - srce i srce riba

je smješteno iza zadnjeg para škržnih lukova, a sastavljeno je od

jedne komore i jedne pretkomore

Kroz srce riba prolazi samo venozna (redukovana) krv koja se

'pročišćuje' u škrgama

53

Venozna krv se sakuplja u venoznom sinusu (dio srca), a nakon toga

dolazi u tanku i slabu pretkomoru i u jaku mišićnu komoru

Komora, jakim kontrakcijama, ubacuje krv u uzlaznu aortu (aorta

ascedens)

Početni dio uzlazne aorte, građen je od elastičnih i glatkih mišićnih

vlakana bijele boje, naziva se arterijska lukovica (bulbus arteriosus)

Funkcija arterijske lukovice je amortizovanje i naglo ubacivane krvi

iz komore

Oksidovanu krv (krv obogaćena kisikom) iz škrga odvode škržne

arterije i krv se kreće samo u jednom krugu i to je jednokružni

krvotok

Iz srca izlazi trbušna aorta

Započinje proširenjem, aortinom glavicom, a kasnije se iz trbušne

aorte odvajaju 4 dovodne škržne arterije koje vode vensku krv u

škrge

4 odvodne škržne arterije nose arterijsku (oksidovanu) krv u glaveni

krug, circus cephalicus, te u parne korijene leđne aorte

54

Limfni sistem kod riba dobro je razvijen ispod kože i u mišićima

Srce i krvotok riba

Mozak riba kao dio nervnog sistema je relativno slabo razvijen i

na njemu se razlikuje veliki mozak, srednji mozak i zadnji mozak.

Veliki ili prednji dio mozga većinom je vrlo mali, dok je mali

mozak ili zadnji dio mozga naročito velik kod onih vrsta koje se

brzo kreću.

Kod riba ovaj prednji dio mozga ima mirisnu funkciju i na

prednjoj strani su mirisni režnjevi koji primaju signale iz nozdrva

preko dva mirisna nerva.

Srednji mozak je povezan za čulima.

55

Mali ili zadnji mozak služi za održavanje ravnoteže i

orijentacije u prostoru i upravlja tonusom muskulature.

Građa mozga kod pojedinih vrsta riba je različita što umnogome

zavisi od načina života ili ishrane.

Čulni organi kod riba dobro su razvijeni.

Čulo dodira naročito je razvijeno na perajima, na obodima usana

i brkovima

Čulu dodira po građi stoji vrlo blisko čulo koje se nalazi u „bočnoj

liniji“ koja kod mnogih vrsta riba ide od glave pa sve do repa.

Pomoću ovog čula riba se orijentiše o pravcu i jačini strujanja

vode i o približavanju nekom čvrstom predmetu.

Ribe imaju dobro razvijene reflekse za održavanje ravnoteže, koji

su smješteni u unutrašnjem delu uva, a pored ravnoteže, uvo služi

ribama za primanje izvesnih zvukova na koje ribe reaguju.

Čulo ukusa smejšteno je u usnoj šupljini, ali nije samo na nju

ograničeno i na ukus reaguju usne, kao i koža glave i brkovi oko

usta.

56

Čulo mirisa je različito razvijeno, a ribe imaju dobro razvijeno

veliko oko.

Kod vrsta koje žive blizu površine vode postoji odlična sposobnost

za osećanje boje.

Mozak riba

Organi bočne linije riba

57

Bubrezi su na leđnoj strani tijela iznad plivaćeg mjehura

Gornji dio bubrega pronephros je limfoidni organ a donji dio

opistonephros je funkcionalan

Mokraćovodi se proširuju u mokraćni mjehur i otvaraju se iza

analnog otvora, pa ne postoji kloakalni prostor

Otvaraju se na mokraćnopolnoj papili, prvo polni pa mokraćni otvor

Amonijak i urea , tj. amonijačni ostaci izlučuju se 6 puta više preko

škrga nego preko bubrega

Morske ribe imaju manju količinu soli u krvi, nego što je u morskoj

vodi zahvaljujući osmoregulatornim procesima

Kod slatkovodnih riba količina soli u krvi je veća nego u okolnoj vodi

pa H2O putem osmoze ulazi u tijelo, te se mora pojačano izbacivati

Urinarni sistem riba (zadnji dio tijela)

58

Reproduktivni sistem je sistem organa koji organizmima služi u

svrhu razmnožavanja ili reprodukcije.

Organi koji pripadaju reproduktivnom sistemu se nazivaju polni

organi.

Polni i mokraćni sistem su kod riba odvojeni.

Testisi kod mužjaka i jajnici kod ženki su parni organi (gonade) i

nalaze se sa svake strane tijela, uz stjenku trbušne šupljine.

Testisi su bjeličasti, a jajnik je najčešće žućkast i zrnaste je građe.

Kod mužjaka riba, koji su polno zreli iz testisa ističe spermalna

tečnost – mliječ, a kod polno zrelih ženki, na presjeku jajnika

vide se jajne ćelije (ikra)

Polni produkti riba izlaze preko mokraćno-polnog otvora

(urogentalni otvor) koji se nalazi sa donje trbušne srane, sa zadnje

strane tijela

Kod mužjaka postoje parni sjemenici, a sjemenovodi se spajaju u

zajednički sjemenovod i sjemenici se otvaraju na mokraćnopolnoj

papili

Kod ženki se nalaze parni jajnici produženog (longitudinalnog)

izgeda

59

Jajovodi se otvaraju posebnim polnim otvorom iza analnog a

ispred mokraćnog otvora

Kod riba oplodnja je vanjska, a ženka polaže ikru koju mužjak

prelije sjemenom tečnošću.

Sjemenici riba (mužjak)

Jajnici - ovarijumi riba (ženka)

Endokrini sistem riba je u osnovi sličan kao kod viših kičmenjaka, ali

je po broju endokrinih tvorevina bogatiji

60

Ribe još posjeduju urofizu, Staniusove korpuskule, a utvrđeno je da i

pseudobranhije imaju neke endokrine aktivnosti

Urofiza je endogena tvorevina i može se naći samo kod viših

košljoriba i zo je mali ventrikularni produžetak kičmenog stuba,

bjeličaste boje

Sve funkcije urofize nisu ispitane, ali se zna da učestvuje u procesima

osmoregulacije

Staniusove korpuskule su parne bijele grupe endokrinih ćelija, smje-

štene na površini bubrega i njihovi hormoni učestvuju u

metabolizmu kalcijuma i osmoregulaciji

Pseudobranhije, kod vrsta riba gdje postoje, leže na unutrar

operkuluma, crvene su boje i po građi slične škrgama i ovaj organ

ima direktnu vaskularnu vezu sa okom i snabdijeva ga sa O2

Položaj endokrinih organa kod riba

61

Razmnožavanje riba

Ribe su po pravilu jednopolne jedinke i u rjeđim slučajevima

hermafroditne vrste (jedinke koje istovremeno imaju i muške i

ženske polne organe)

Neke vrste riba razmnožavaju se partenogenetski, bez oplodnje jajne

ćelije i to je razviće iz neoplođenih jajnih ćelija

Partenogeneza (babuška)

Jedan od oblika razvića riba je ginogeneza i ginogeneza označava

poseban način razvića jajeta, koje je oplođeno spermatozoidom, ali je

njegova funkcija ograničena samo na aktivaciju razvića oplođenog

jajeta

Novi organizam se razvija zahvaljujući nesljednom materijalu jedra

jajne ćelije pri čemu spermatozoidi, npr. šarana prodiru u ikru,

stimulišući njen razvoj, mada doklasične oplodnje ne dolazi

Ipak, većina riba ima biseksualnu reprodukciju, a jedinke imaju

62

razdvojene polove

Oplodnja jajne ćelije je u vodenoj sredini (spoljašnja oplodnja)

Ribe obično polno sazrijevaju u trećoj ili četvrtoj (rjeđe) godini

života, a mužjaci polno sazrijevaju nešto ranije od ženki

Pored ishrane riba u uzgojnom ciklusu veliki uticaj na polno

sazrijevanje ima i temperatura vode

Toplovodne vrste riba (šaran) polno sazrijevaju u proljetnom dijelu

godine kada je tempertura vode iznad 15 stepeni celzijusovih, a

hladnovodne ribe u polno sazrijavaju zimskom periodu kada je

temperatura vode oko 9-10 stepeni celzijusovih

Kod riba koje dostignu polnu zrelost često se ispoljava polni

diformizam pri čemu se, po izgledu razlikuju mužjci od ženki

Jedna od karakteristika je razlika u veličini između ženki i mužjaka.

Ženke šarana imaju zaobljen abdominalni dio (trbuh), a mužjaci su

izdženijeg oblika tijela

Kod polno zrelih mužjaka dužičaste pastrmke izdužena je donja

čeljust

63

Ženka i mužkjak šarana

Ženka i mužjak dužičaste pastrmke

Zbog velikog uticaja temperature i svjetlosti, vrijeme sazrijevanja i

mrijesta ima sezonski karakter

Zbirna količina jajnih ćelija riba naziva se ikra i ikra se za vrijeme

mrijesta izbacuje se odjednom

64

Ikra (jajne ćelije)

Razlikuje se 6 stadijuma zrelosti jajnika (ženke) i sjemenika

(mužjaci):

1. I stadijum

Polno nezrele ribe imaju jajnike i sjemenike u obliku tankih traka i

ne jedinke se međusobno ne razlikuju

2. II stadijum

Polne žlijezde su vrlo male, a ikra se može vidjeti samo pod lupom

Jajnici ženki su prozračni i bezbojni, dok su sjemenici mužjaka

najčešće bjeličasto-ružičaste boje

3. III stadijum

Počinje sazrijevanje te dolazi do naglog povećanja gonada

Ikra je žučkaste boje i vidljiva golim okom, a iz presječenog

sjemenika još ne izlazi mliječ

4. IV stadijum

Ribe su polno zrele, rast ikre je završen i ona ima okruglast oblik

65

Sjemenici su meki, mliječno bijele boje i pri slabom pritisku na trbuh

iz njih izlazi mliječ.

5. V stadijum

Za peti stadijum se kaže da je »tekući«, jer i pri najmanjem pritisku

na abdomen, ikra i mliječ cure napolje

Gonade zauzimaju gotovo cijelu trbušnu duplju, a u sjemenicima se

stvara tečnost za razrjeđenje spermatozoida, dok je ikra providna.

6. VI stadijum

Ikra je izbačena, a mliječ je istekao te gonade imaju izgled praznih

vrećica

Boja jajnika je purpurno crvena, a sjemenika crvenkasto smeđa, dok

je polni otvor zapaljen

Nakon kraćeg vremena, gonade opet prelaze u II stadijum

Gametogeneza je prva faza ontogenetskog razvića u toku koje od

prvobitnih (primordijalnih), nediferenciranih germinativnih ćelija sa

diploidnim brojem hromozoma nastaju haploidni visoko

diferencirani gameti (polne ćelije)

Proces nastanka spermatozoida (muški gameti) naziva

se spermatogeneza i odvija se u muškim polnim žlezdama, testisima

Razviće jajnih ćelija je oogeneza ili ovogenaza i vrši se kod jedinki

ženskog pola u jajnicima

66

Spermatogeneza se vrši u semenim kanalićima muških polnih žlezda

(testisa) riba

Započinje na stupnju embriona i nastavlja se neposredno

Spermatogeneza se odvija kroz tri faze: razmnožavanje

(proliferacija), rast i sazrevanje ćelija

U fazi razmnožavanja iz prvobitnih klicini ili germinativnih ćelija (iz

epitela testisa) mitotičkim diobama se obrazuju ćelije koje se

nazivaju spermatogonije

U drugoj fazi (faza rasta) spermatogonija uvećavaju svoju zapreminu

(rastu) i diferenciraju se u primarne spermatocite.

Broj hromozoma se u primarnim spermatocitama ne menja

(diploidan je), ali se zato menja količina DNK

U toku faze rasta vrši se replikacija DNK (udvajanje) tako da

primarne spermatocite imaju duplo veću količinu DNK u odnosu na

spermatogonije

Sazrevanje (treća faza spermatogeneze) vrši se kroz mejozu I i II

67

Mejoza I je redukciona dioba u kojoj se diploidna ćelija podijeli na

dvije ćelije sa haploidnim brojem hromozoma

U mejozi II se svaka od dvije haploidne ćelije podijeli na još dvije

Primarna spermatocita se dijeli mejozom I pri čemu nastaju

dvije sekundarne spermatocite sa haploidnim brojem hromozoma

Sekundarne spermatocite se zatim dijele mejozom II i nastaju

spermatide koje imaju haploidan broj hromozoma)

Znači, od jedne diploidne primarne spermatocite mejozom I i II

nastaju četiri haploidne spermatide. Oogeneza ili ovogeneza je

obrazovanje jajnih ćelija kod ženki

Oogeneza se tađer vrši kroz tri faze: proliferaciju, rast i sazrevanje

ćelija koje se odvija kroz mejozu I i II

U fazi proliferacije od prvobitnih klicinih ili germinativnih ćelija

epitela jajnika, mitotičkim diobama nastaju oogonije (ovogonije –

ishodične ćelije) sa diploidnim brojem hromozoma

U fazi rasta od oogonija postaju primarne oocite

68

Nakon ove faze nastupa faza sazrijevanbja oocita

Mejozom I primarne oocite se dijele na dvije haploidne ćelije koje su

nejednake veličine : krupnu sekundarnu oocitu (sadrži skoro svu

citoplazmu) i sićušnu polocitu (prvo polarno telašce ili primarna

polocita)

U mejozi II se obje ove ćelije podijele i to tako što od sekundarne

oocite opet nastaju ćelije nejednake veličine: krupna ootida i

sitna polocita II

Polocita I se podijeli na dvije polocite II i tako je krajnji rezultat

mejoze da od jedne primarne oocite nastane krupna ootida, koja

predstavlja jajnu ćeliju (funkcionalna ćelija) i tri nefunkcionalne

polocite.

69

Gametogeneza (spermatogeneza – lijevo i oogeneza – desno)

Jajna ćelija

70

Spermatozoid

Oplodnja jajne ćelije

Veličina jajne ćelije kod šarana je 1,4-1,5 mm, dok je kod salmonida

(pastrmke) veća - oko 4 mm, a boja ikre je specifična za svaku vrstu

ribe pa je kod pastrmki žuto-narandžasta, a kod šarana zelenkasta

Jajna ćelija stvara jednu membranu homogene mase sa radijalnim

kanalićima, poznatu kao membrana pelucida, a na njoj se nalazi

otvor – mikropila

71

Prilikom oplodnje, kroz mikropilu spermatozoid ulazi u jajnu ćeliju

Ako se ikra nalazi van vode, mikropila ostaje duže otvorena (kod

šarana oko 2 časa) , dok se u vodi zbog bubrenja veoma brzo zatvara

Mliječ mužjaka se sastoji od sjemene tečnosti i spermatozoida

Pri odabiru mužjaka za mriješćenje uzimaju se jedinke čiji je mliječ

gusta i bijelaq, dok je sivkast i vodenast mliječi slabog kvaliteta i

potiče od mladih, starih ili prezrelih mužjaka

U 1 mm3 kvalitetne sperme šarana ima 25 miliona spermatozoida, a u

istoj zapremini mliječa pastrmke oko 10 miliona

Spermatozoidi su u mliječu nepokretni, sve dok ne dođu u dodir sa

vodom i tada počinju da se pokreću, ali dužina pokretljivosti je

različita, a spermatozoidi šarana pokreću se oko 2 minuta, a

dužičaste pastrmke svega 87 sekundi

Nakon prodora spermatozoida u jajnu ćeliju, dolazi do oplodnje,

poslije čega počinje embrionalni razvoj.

Oplodnja jajne ćelije je klasičan način sjedinjavanja jedara iz jajne

ćelije i spermatozoida

Radi se o vanjskoj oplodnji (oplodnja u vodenoj sredini)

72

Po ulasku u jajnu ćeliju spermatozoid rotira za 180 stepeni i kreće se

prema centralnom dijelu ćelije

Sa pokretanjem muškoga nukleusa kreće se i ženski nukleus

Zatim se oba nukleusa spajaju u jeno jedro i nastaje diobno vreteno

Počinje proces mitoze i od jedne ćelije nastaju dve ćelije

Životni ciklus riba, nakon oplodnje jajne ćelije je podijeljen u 6 pe-

rioda: embrionalni, larveni period, period mladunaca, juvenilni

period, odrasli i stariji stadij života

Rbe su u pravilu jednopolne jedinke (mužjaci i ženke), ali sreću se i

rjeđi hermafroditi (jedinke-ribe koje istovremeno imaju i muške i

ženske polne organe) i postoje ribe koje su živorotke i ikrašice

Partenogenetsko razmnožavanje riba podrazumjeva razvoj

organizma iz neoplođene jajne ćelije.

Ginogeneza označava poseban način razvića jajeta, koje je

oplođeno spermatozoidom, ali je njegova funkcija ograničena samo

na aktivaciju razvića jajeta

Novi organizam se razvija zahvaljujući nasljednom materijalu jedra

jajne ćelije

Ovakva razviće sreće se u populacijama srebrnog karaša ili babuške

73

Mriješćenje je akt izbacivanja polnih produkata riba kada dolazi i do

sjeddinjavanja polnih ćelija (gameta -spermatozoida i jajnih ćelija)

Zbirno, jajne ćelije predstavljaju ikru riba.

Kod riba je prisutna vanjska oplodnja, tj oplodnja u prirodnim

uslovima, u vodenoj sredini.

U tom slučaju polno zrela ženka u vodi izbaci jajne ćelije (ikra) koju

nakon toga polno zreli m,užjaci preprskaju mliječi i na taj način se

izvrši oplodnja

Matica predstavlja polno zrelu jedinku, a polni dimorfizam

predstavlja pojavu jasne morfološke razlike između polno zrelih

mužjaka i ženki.

Polna zrelost riba koje se gaje (pastrmka i šaran) nastupaju u trećoj

godini života, ali se u vještačkom mrijestu koriste polno zrele jedinke

veće starosti jer daju kvalitetniju ikru (jajne ćelije) i ikru koja daje

zdravstveno otpornije jedinke u kasnijoj fazi proizvodnje

Prva faza ontogenetskog razvića (razviće od oplodnje juajne ćelije do

smrti jedinke) je embrionalni razvoj

Embrionalni razvoj podrazumjeva period života od oplodnje jajne

ćelije do pojave samostlnog oblika života

74

Embrionalni period riba se karakteriše endogenom ishranom na

račun žumanceta - vitelusa (hranidbena komponenta u jajnoj ćeliji)

Egzogena (vanjska, dodatna ishrana zastupljena je nakon

embrionalne faze razvića

U kompletnom toku embrionalnog razvoja riba razlikuje se

embrionalni period u užem smislu, gdje se razvoj zametka odvija u

unutrašnjosti jajne ćelije i predlarveni i predlarveni period, u kome

se izvaljeni - slobodni embrion još uvijek hrani vitelusam.

Prema tome drugi dio embrionalnog razvića su predlarveni i larveni

stadij

Tokom uže faze embrionalnog razvića riba postoji 8 harakterističnih

etapa

I etapa

Za prvu etapu embrionalnog razvića riba je karakteristično bubrenje

oplođene ikre - jajnih ćelija

II i III etapa

Oplođena jajna ćelija se dijeli i formiraju se embrionalne tvorevine,

dolazi do gastrulacije i obrastanja žumanceta od strane embriona,

IV etapa

U IV etapi (organogeneza) embrion se izdužuje, a na njegova dva

kraja počinje formiranje glave, očnih jabučica i repa, dok se na

sredini embriona vide začeci pršljenova

75

V i VI etapa

Počinje odvajanje repa i pokretanje embrona, a tokom VI etape, u

embrionu počnje da se formirase krvotok, što je znak da je došlo vrijeme

izvaljivanja (izlazak zametka iz jajne ćelije)

VII i VIII etapa

U VII etapi se odigrava valjenje zametka iz jajne opne, obrazuje se

pokretni usno-škržni aparat i završava razvoj diferenciranja

neparnih peraja

Ovim se završava embrionalni, a počinje predlarveni i larveni period

života riba

Embrionalni period razvoja ribe (etape užeg embrionalnog razvića)

Na tempo razvoja embriona najveći uticaj ima temperatura vode i

ukoliko je ona viša, embrion se brže razvija

76

Kod šarana je to temperatura iznad 15 stepeni celzijusovih, a kod

pastrmke to je temperatura od 9 i više stepeni celzijusovih

Zavisnost između visine temperature i broja dana kroz koji se

embrionalni razvoj odvija najčešće se izražava u "stepen-danima"

Pored temperature, na razvoj ikre utiče i svjetlost, kao i količina

kiseonika u vodi

Direktna sunčeva svjetlost koči razvoj ikre, posebno salmonidnih

vrsta riba (pastrmka), dok je kod ciprinidnih riba (šaran) usporava

Ribe se razvijaju do odraslih jedinki preobražajem ili metamorfozom

Jajna ćelija, predlarva; 3. larva; 4. mladunac

Ukoliko se u vodi ne nalazi dovoljna količina kiseonika, iz jaja se

77

razvijaju neotporne i sitne larve

Izvaljene ribice-larve još uvijek imaju žumančanu kesu iz koje se

hrane, posebno izgrađen krvni sistem, kao i specijalne organe za

disanje

U području usta larvi šarana nalazi se specijalna lepljiva žlijezda,

pomoću koje se larve pridržavaju za bilje i predmete u vodi i na taj

način se štite od propadanja u mulj

Larve salmonida (pastrmke) po izvaljivanju ostaju nepokretne, sve

dok se gotovo cijela količina vitelusa ne utroši

Tada sve larve isplivaju na površinu vode, uzimaju vazduh i njime

pune riblji mjehur

U toplovodnim ribnjacima larve se gaje u rastlišnim bazenima, zatim

u mladičnjacima i na kraju u tovilištima gdje se proizvode konzumne

kategorije

U salmonidnim ribogojilištima larve se gaje u nadkrivenim bazenima

mrestilišnog objekta, a zatim u mladičnjacima in a kraju u

konzumnim bazenima

U narednom periodu razvića (postembrionalni period) spoljna građa

juvenilnih organizama je slična građi odraslih jedinki, a dolazi i do

diferenciranja pola, iako polni organi još uvijek nisu razvijeni

78

Nakon embrionalnog perioda života formira se mlađ različite dobi,

dolazi do razvoja gonada - polnih žlijezda, testisa (mužjaci) i

ovarijuma (ženke)

To su već predkonzumne jedinke i u tom periodu života su polno

nedozrele

Period odraslog organizma počinje nastupanjem polne zrelosti i tek

tada ribe imaju sve karakteristike potpuno formiranog organizma

U posljednjem periodu ontogenetskog razvoja riba - starosti, rast jedinki se

kontinuirano usporava ili prekida, a jedinke postepeno gube i moć

razmnožavanja i na kraju organizam umire

Toplovodni ribnjaci

Uzgajališta toplovodnih vrsta riba obično se nazivaju ribnjaci, dok su

uzgajališta pastrmke salmonidba ribogojilišta

Ribnjak je poljoprivredno dobro u kojem se intenzivno

uzgajaju toplovodne vrste ribe

Rinnjaci koji imaju zaopkružen i potpun tok prouzbodnje, od

mrijesta (reprodukcije) polno zrelih jedinki, preko larvenih oblika i

mlađi do konzumne ribe nazivaju se punosistemski ribnjaci

79

Šaranski punosistemski ribnjak (Mošorin)

Pored punosistemskih tibnjaka postoje i specijalizovani ribnjaci u

kojima se proizvodi samo jedna uzrasna kategorija toplovodnih vrsta

riba i to su polusistemski ribnjaci

Na ribnjacima punosistemskog tipa razlikuju se faze mrijesta, uzgoja

mladunaca (jednogodišnjeg i dvogosišnjeg) i faza uzgoja konzumne

ribe (dvogodišnja i trigosišnja konzumna riba)

Ribnjal predstavlja uređeno i ograđeno zemljište i u tom području

može se regulisati hudrološki režim, odnosno dotok vode i u njemu se

može gajiti riba

U ribnjacima se najčešće gaji šaran kao jedina vrsta i to je

monokultura ili se šaran gaji zajedno sa drugim toplodnim vrstana

riba u polikulturnom obliku proizvodnje

80

Najčešće vrste, koje se gaje u polikulturi sa šaranom su amur

tolstolobik, som, štuka, linjak itd.

Šaran Amur Tolstolobik

Som Štuka Linjak

Predistražne radnje, potrebna dokumentacija za

izgradnju ribnjaka i hidrotehnička rješenja

Prije nego što se opredijeli za izgradnju ribnjaka potrebno

je da se obave is tražne radovi , odnos no da se uradi

s tudi ju o ispunjenos t i prirodnih uslova za podizanje ribnjaka na

tom lokalitetu

Osnovni istražni radovi podrazumevaju s p it ivanje kval i teta vode

za vodos nabdjevanje r ibnjaka , ispi t ivanje pedološkog

81

sastava tla, propustqivosti i konfiguracije terena i analizu

dugogodišnjeg hidrološkog stanja u pogledu količine vode

I s t r a ž i v a n j e k v a l i t e t a v o d e p o d r a z u m e v a

i s p i t i v a n j e f i z i č k o - h e m i j s k i h k a r a k t e r i s t i k a v o d e i

s a g l e d a v a n j e v r i j e d n o s t i p a r a m e t a r a t o g k v a l i t e t a

k o j i m o r a b i t i u s k l a d u s a p o t r e b n i m

v r i j e d n o s t i m a z a u z g o j r i b e

Pored toga moraju da se ispitaju i drugi abiotski faktori, kao i

mogući antropofeni uticaj na budući ribnjak

Istraživanja kvaliteta vode treba provoditi u višegodišnjem

period ili za to dobiti podatke od verifikovanih ustanova

Istraživanje pedološkog sastava i propustqivosti terena se obaviti u

odnosu na kvalitet podloge ribnjaka i vodopropusnost tla

Ova istraživawa obavljaju stručna lica, odnosno ustanove

registrovane za pružanje takvih usluga.

Treba naglasiti da su to uglavnom ispitivanja koja relativno

malo koštaju i uukupnoj investiciji čine neznatni dio troškova, a

garantuju sigurnost u budućoj investicionoj gradnji kompletnog

ribnjaka

82

Istraživanja hidrološkohg režima vode, za duži period tokom cijele

godine neophodna su za konstatovanje teoretskih pokazatelja

izmjena svježe vode na cijelom ribnjaku

Ovi podaci se lako dobioju od hidrometeoroloških stanica u području

buudućeg ribnjaka

Prije nego što se krene sa izgradwom ribnjaka, pored

predistražnih radova neophodno je obaviti još niz aktivnosti ,

a to se prije svega odnosi na prikupljanje neophodne

dokumentacije

Konačnu dozvola i saglasnost za izgradnju ribnjaka daje

Vlada (Ministarsva poljoprivrede i vodoprivrede)

Prvo je neophodno dati prijedlog o izboru lokacije budućeg ribnjaka

na osnovu predistražnih radova

Nakon toga je neophodna izrada investiciona studija o izgradnji

ribnjaka (Studija izvodljivosti), što radi nadležna naučno-

istraživačka ustanova

Pored toga potrebno je Rješenje o regulisanim imovinsko pravnih

poslovima, Saglasnost opštine na čijoj teritoriji se gradi ribnjak,

Mišljenje vodoprivredne inspekcije i dobijanje vodoprivredne

saglasnosti i dobijanje pozitivnog mišljenja od strane Zavoda za

zaštitu prirode

83

Još je potrebno obezbjediti urbanističku i teehničku dokumentaciju,

izraditi glavni projekt ribnjaka i priložiti sve ostalo potrebno za

dobijanje konačne saglasnosti Ministarstva poljoprivrede i

vodoprivrede.

Prilikom izgradnje ribnjaka, pored analize podloge (utvrđivanje tipa

zemljišta i vododrživosti) neophodno je iznaći adekvatna

hidrotehnička rješenja

Osnovni hidrotetehnički objekti svih ribnjaka su nasipi i grlenjaci za

upust i ispust vode

Postoje odbrambeni i pregradni nasipi ribnjaka

Odbrambeni nasip štiti ribnjak od mogućih poplava i gubitka vode iz

ribnjaka

Pregradni nasipi dijele velike vodene površine na pojedinačne vodene

površine

Izgradnjom ustava ili brana pregrađuje se prirodni tok vode i na taj

način se povećava stub vode u koritu dotoka ili se formira

akumulaciono jezerce

I oko akumulacije potrebno je izgraditi nasip

84

Dovodnim kanalom sa tog područja prirodnog toka doprema se voda

do ribnjaka i ta količina vode se dimenzionira prema potrebnoj

količini u odnosu na uzgojne površine ribnjaka

Dovodni kanali se grade tako da voda upušta slobodnim padom

Dovodni kanal vode kojom se napaja ribnjak

Pored dovoda vode u ribnjak uloga kanala je primanje viška vode

Ako je kapacitet dovodnog kanala mali i ne može istovremeno puniti

sve uzgojne bazene tada se izgrađuju tzv. Zapornice pa se uzgojne

površine pune redom, jedna za drugom

Na ribnjacima postoje upusti i ispusti vode

Upusti se grade na najšipim dijelovima ribnjaka i čine ga upusna

cijev za vodu iz dovodnog kanala

85

Ispusti se grade na najnižem dijelu ribnjaka i nalaze se također u

nasipu, između ribnjaka i odvodnog kanala

Voda se iz ribnjaka ispušta polagano, tako da se riba u bazenima

može povući u kanale dna uzgojnih bazena ili u područja koja se

nazivaju izlovne jame

Ispuštannje vode regulišu zapornice, otvaranem zapornica

Odvodni kanali također se grade na najnižim tačkama terena ili se

kopaju duboko da mogu primiti svu vodu koja se ispušta uz ribnjaka

Ukoliko nema gravitacionog dovođenja i odvođenja vode (punjenje i

pražnjenje) neophodno je da se voda koriste pumpe

Objekti punosistemskog šaranskog (toplovodnog)

ribnjaka

1. Matičnjak

Matčnjaci su bazeni u kojima se drže polno zrele jedinke

To je manji dublji ribnjak u koji se nakon odabira jedinki koje se

gaje, u jesen ili u rano proljeće stavljaju ribe koje borave u njima do

polne zrelosti, neposredno do prije mrijesta

86

Površina matičnjaka je obićno 1-1,5 ha, gdje je vertikani profil vode

(dubina) oko 1,5- m

Neki ribnjaci imaju više matičnih bazena u koje se stavljaju polno

nedozrele jedinke, polno zreli mužjaci i polno zrele ženke

2. Mrestilite

Mrestilište ribnjaka je objekt u kome se vrši kontrolisani mrijest i

ukoliko je potrebno koriste se predgrijači napajanja mrestilišta

zagrijanom vodom

To su manji objekti sa određenom konfiguracijom podloge koja često

ima kanal radi lakšeg izlova polno zrelih jedinki koje se mrijeste

3. Rastilište

To su bazeni ribnjaka koji saluže za uzgoj larvi koje se prenose iz

mrestilišta

Obično su veličine od 0.1 – 2,5 hektara

Rastilišta se koriste za gajenje riblje mlađi, najčešće do 30 dana

starosti

4. Mladičnjaci

87

Mladičnjaci ribnjaka služe za uzgoj jednogodišnjeg mlađa.

Ponekad se mladičnjaci koriste i za uzgoj odraslije mlađi za potrebe

trogodišnjeg ciklusa proizvodnje

Mladičnjaci, obično imaju površinu 3-15 ha, a veće površine se

slabije mogu kontrolisati

Dubina mladičnjaka može da varira (0,8-1,5 m)

Dubina od 1,50 m treba da čini oko 30 % mladičnjaka

5. Tovilišta

Tovilišta služe za uzgoj konzumne ribe , a zovu ih još i uzgajališta

U njima se gaji odraslija riba ili u dvogodišnjem ili trogodišnjem

turnusu i to u polikuturnom tipu uzgoja

Njihova veličina je takva da su veća od mladičnjaka, ali da ne prelaze

70.80 ha

Pogodne površine tovilišta su 45-50 ha, sa prosječnom dubinom vode

od 1,8 m

Takva tovilišta se mogu isprazniti vodom za oko tridesetak dana, ali i

za toliko vremena napuniti vodom

88

6. Zimovnici

Zimovnici su uski i duboki ribnjaci sa jakim protokom vode u kojima

se riba skladišti i čuva

To su manje površine (0,1-1 ha) sa prosječnom dubinom 1,5-2,1 m u

kojima se voda može izmjeniti za desetak dana

Punjenje i pražnjenje zimovnika vodom obavlja se za petnaestak sati

Intenzitet i pravci uzgoja šarana

Prema intenzitetu uzgoja uzgoj ribe može biti: ekstenzivan,

poluintenzivan i intenzivan

Ekstenzivan sistem uzgoja šarana bazira se isključivo na prirodnom

hranjenju ribe

Ovakav sistem ima pozitivan edekat na kvalitet vode

U ribnjacima sa poluintenzivnom sistemu riba se nasađuje gušće i

proizvodnja se bazira u na prirodnoj ali i dodatnoj ribljoj hrani

89

U tim ribnjacima vrši se gnojidba koja stimuliše razvoj organizna

ribnjaka koji su prirodna hrana ribama u nuzgoju

Intenzivan uzgoj se provodi dodatnom peletiranom ribljom hranom,

krmnim smjesama, a prirodna hrana je zanemariva

Intenzivnim uzgojem dobijaju se najveći prinosi mase ribe po jedinici

proizvodne površine i to iznad 2.500 kg/ha

Na našim ribnjacima prisutan je dvogodipnji i trogodišnji ciklus

proizvodnje

Ukoliko je dvogodišnji ciklus proizvodnje onda se u prvoj godini

obavlja mrijest i uzgoj jednogodišnjih mladunaca, a u drugoj godini

gaji se konzumna riba

Trogodišnji ciklus podrazumijeva da se u prvoj godini mrijesti riba,

uzgaja jednogodišnja mlađ, tehnologijom gušćeg nasada, u drugoj

godini gaji se mlađ dvogodišnjeg uzrasta, a u trećoj godini proizvodi

se konzumni šaran

Dvogodišnjim sistemom uzgoja može se dobiti šaran individualne

mase do 1.500 g

Proizvodnja šaranske ribe može biti monokultura (uzgaja se samo

jedna vrsta ribe) ili polikultura gdje se sa jednom vrstom ribe (šaran)

uzgajaju i druge vrste (tolstolobik, amur)

90

Radi boljeg iskorištenja proizvodnog potencijala ribnjaka ribe se

najčešće uzgajaju u polikulturi

Polikultura se ostvaruje kombinacijom raznih vrsta riba i težinskih

kategorija iste vrste u skladu sa raspoloživom količinom hrane

Pri tome treba paziti da nema međusobne konkurencije i negativnog

uticaja jedne na drugu vrstu ribe što se naziva kompeticija

kompeticijski odnos znači da je jedna vrsta ugrožena od druge u

odnosu na jedan ili više ekoloških faktora

Uzgojem riba u monokulturi ne koriste se svi potencijali ribnjaka i

rijetko se koristi, znatno manje u odnosu na polikulturni uzgoj

Proizvodnja šarana u polikulturi realizuje se prema varijantama

nasada, a u odnosu na dugogodišnje rezultate proizvodnje i

produktivitet ribnjaka

Pri tome tačno se zna broj vrsta i uzrast toplovodnih riba koje se gaje

sa šaranom

91

Mrijest šarana

ŠARAN SE U NAŠIM USLOVIMA MRIJESTI OD KRAJA

APRILA DO POLOVINE JUNA, kada je temperatura vode iznosi

više od 18 stepeni celzijusovih

Mrijest šarana može da bude prirodni ili slobodni mrijest,

polukontrolisani mrijest i kontrolisani mrijest

Za mrijest šarana prirodnim načinom koristi se dvije metode:

metoda grupnog mrijesta (staročeška metoda) i mriješćenje u

manjim grupama ili Dubiševa metoda

Metoda grupnog mrijesta u velikim ribnjacima najstarija je metoda

mrijesta šarana i ona se najviše koristi u ribnjacima s dosta

vegetacije koji su do mrijesta bili isušivani

U takve rubnjake se nasađuju polno zrele jedinke šarana

Ova metoda se bazira na prirodnom mrijestu unaprijed sastavljenih

grupa matičnih (polno zrelih) jedinki šarana

Punjenje mrestilišta ribnjaka treba obaviti kroz sita ili šljunčane

filtere

Na 1 ha vodene površine najčepće se nasađuje 6 do 12 matičnih riba

(polno zrele jedinke, mužjaci i ženke)

92

U ribnjake manje površine, od 0,5 ha obično se nasađuju dvije ženke

i četiri mužjaka

Prije nasada maticama se provjerava zdravstveno stanje, provode se

antibakterijske kupke, a matice se hrane dodatnom hranom sa

lijekovima

Mriješćenje šarana protiče bez intervencije uzgajivača

Prirodni način mrijesta šarana je puno manje zastupljen u odnosu na

kontrolisani način mrijesta ove vrste

Prednost prirodnog mrijesta šarana je što se mrijest realizuje u

potpuno prirodnim uslovima

Prije prirodnog mrijesta šarana provode se agrotehničke i

dezinfekcione mjere u uzgajalištu koje je tome namjenjeno

jedna od tih mjera je gnojenje ribnjaka što pospješuje razvoj drugih

akvatičnih organizama nižih sistematskih kategorija (plankton)

To je prirodna hrana larvama šarana nakon mrijesta

Pored toga potrebno je provesti i sanitarno-dezinfekcijske mjere koje

utiču na eventualnu pojavu nekih oboljenja ili mortaliteta jedinki

Nedostatak ove metofe (prirodni mrijest u grupama) je što uzgajivač

nikada tačno nezna broj mlađa koji uzgaja

93

Redovno. svakih 5-7 dana tokom ovog orirodnog mrijesta treba

kontrolisati kvalitet vode, količinu potroševe dodatne hrane, prirast

jedinki, zdravstveno i kondiciono stanje mlađi

Drugi način prirodnog mrijesta jeste mrijest šarana u manjim

grupama (DUBIŠEV MRIJEST)

Ovaj mrijest se može opisati kao mrijest u manjim bazenima

zatvorenog tipa, u sredini koja je skična kao i u prirosbim uslovima

Dubiševi bazeni

Prirodna mrestilišta ovog tipa se najčešće grade u obliku

pravougaonika, ali mogu biti i kružnog oblika i pojedinašna

mrestilišta su veličine od 50-70 m2

Ako se nrijeste 4 nužjaka i 2 polno zrele ženke, površina Dubiševih

bazena iznosi 150-250 m2

94

U tim bazenima obično postoje uzvišenja i udubljenja, a dno je

obraslo mekom travom

Nivo vode u tim bazenima treba da pokrije dno do oko 30 cm, a u

bočnim kanalima mreszilišta dubina vode treba da iznosi oko 50 cm

Lateralni kanali služe za plivanje matičnih jedinki

Dubina vode u tim bazenima ne smije varirati jer u suprotnom šaran

se neće izmrijestiti

Dubišev mrijest se u našim uslovima odvija u maju rijeđe nešto

kasnije, a mrijestilište se puni vodom neposredno prije nasada matica

Temperatura vode treba da bude iznad 18 ºC

Fizičko hemijski sastav vode treba prekontrolisati i vrijednost

pojedinih parametara treba da je u granicama koje odgovaraju

uzgoju toplovodnih riba

Ukoliko su svi preduslovi za mrijest zadovoljeni mrijest šarana može

da se obavi narednog jutra i taj mrijest traje oko pet – osam sati

Proizvodnja započinje odabirom polno zrelih jedinki koje se žele

mrijesti i to je odabir na osnovu jasnih morfoloških razlika u izgledu

polno zrelih mužjaka i ženki (polni dimorfizam)

95

Polno zrela ženka šarana sa zaobljenim abdomenom

Polno zreli mužjak sa izduženijim tijelom

Ženke odlažu oko 200.000 jaja, a oplođenost ikre je oko 75%

Ovisno o temperaturi vode, inkubacija oplođene ikre traje 4 do 5

dana

Izvaljane larve su prozirne dužine oko 5 mm

Četiri do pet dana nakon valjanja, larve isplivaju na površinu i

uzimaju kisik i poslije toga slobodno mogu plivati

96

Nakon 7-8 dana od pojave larvi one se izlovljavaju i mogu da se

prenesu u nanredne proizvodne bazene (rastilišne bazene)

U Dubiševim bazenima nakon pojave larvi razvili su se planktonski

organizmi koji su prirodna i jedina hrana larvama šarana

Prirodna hrana larvama šarana (zooplanktomski organizmi)

Jedan dan poslije mrijesta ženke šarana se izlovljavaju i u živom

stanju se vraćaju u matične bazene ribnjaka

Izlov matica obavlja se u noćnim satima, rano ujutro prije izlaska

sunca ili za vrijeme oblačnog dana

Na kraju se Dubiševi bazeni prazne i pripremaju za narednu

proizvodnu godinu

97

Prirodni mrijest šarana

1. Uzgojni bazen 2. Nasad matica 3. Matice u bazenima 4. Izlovljavanje

matica nakon mrijesta 5. Prikupljanje larvi

Kontrolisani mrijest šarana

Kontrolisani mrijest šarana je najefikasniji način mrijesta gdje

je potpuni uticaj čovjeka na tok reprodukcije

Osnov uspješnosti kontrolisanog mrijesta šarana postiže se pravilnim

postupcima u odnosu prema polno zrelim jedinkama (maticama)

koje se mrijeste

98

Matice, polno zrele jedinke šarana, mužjaci i ženke prije mrijesta

drže se u matičnim bazenima ribnjaka

Poželjno je da se te matice drže u manjim bazenima ribnjaka i to u

gustoći nasada koji iznisi 100 do 300 jedinki /ha

Te matice umaju poseban režim hranjenja i sa hranjenjem se

počinje tek na proljeće, kada temperatura vode rasze iznasi 12

stepeni celzijusovih

U zimskom periodu, kada je temperatura vode ispod 12 stepeni

celzijusovih matice se ne hrane

Većina ribnjaka praktikuje hranjenje matica žitaricama i količina

žitarica kao dnevni obrok iznosi oko 2% mase ribe koja se hrani

Izbor matica za mrijest podrazumjeva analizu tempa rasta,

sposobnost iskorišćavanja hrane, otpornost na bolesti i otpornost u

odnosu na kvalitet vode i na ostale karakteristike koje su vidljive na

mladim jedinkama koje potiću iz mrijesta odabranih matica

Prije mrijesta odabrane maTICE PRVO SE RAZVRSTAVAJU

PREMA POLU, a nakon toga utvrdi se njihovo kondiciono stanje

Odabrani mužjacl i ženke često se drže se odvojeno

Ženke, zbog razvijenih jajnika imaju naduven trbušni dio, a analni

otvor odvojen je od polnog

99

Neposredno prije mrijesta koža oko polnog otvora zarumeni i

nabrekne

Kod mužjaka su prsne peraje, a nekada i glava blago hrapavi, trbuh

je tvrd, a analni i polni otvot nisu razdvojeni kao kod polno zrelih

ženki

Pored toga oblik tijela ženki je ovalalan, a kod mužjaka tijelo je

izduženo

Polno zreli primjerci šarana (ženka i mužjak)

Polni otor mužjaka i ženki

100

Matice se drže u matičnjaku i najbolje je da se matice izlovljavaju u

jesen, a mrijeste se narednog proljeća

Tako izlovljene matice prezimljavaju u bazenima koji su duboki i

dobro obskrbljeni kiseonikom i svježom vodom

Na proljeće se matice nasađuju u manipulativne bazene ribnjaka i to

oko 25 jedinki/ha, a odabrane matice prenose se u živom stanju u

mrestilišni objekat

U vrijeme mrijesta potrebno je da temperatura vode u mrestilištu

bude kao i temperatura vode gdje su matice ranije bile

Nakon toga temperatura vode u mrestilištu se postepeno povećava,

obično za 0,5-1 stepen dnevno do potrebne temperature od oko

dvadesetak stepeni

Prije mrijesta, radi potpunog satrijevanja gonada matice se

hipofiziraju i nakon toga bez problema iz tijela matica cure polni

produkti

Prenos matica u mrestilište vrši se vrlo pažljivo

te jedinke se izlove u i u živom stanju prenose iz matičnog

bazena u mrijestilišne objekte i to najčešće u tzv.

„nosiljkama“

101

Izlov matica

Prenos matica (polno zrelih jedinki) u nosiljkama u mrestilišni objekat

Prije mrijesta matice se anesteziraju

Anesteziranje se provodi u manjim bazenima (oko 100-150 litara

vode) i u tim bazenima može se anestezirati 6 ili 7 matica

Kao anestetičko sredstvo, na našim ribnjacima najčešče se koristi

sredstvo sa oznakom MS 222 u koncentraciji 10 mg/100 l vode

102

Ubrizgavanjem hipofize u tijelo polno nedozrelih matica koja se

mrijeste postiže se konačno sazrijevanje polnih produkata

Hipofiza je endokrina žlijezda čiji koja luči brojne hormone, a među

njima su i hormoni koj itiču na sazrijevanje polnih celija

(folikulostimulirajući hormoni)

Prvo se provodi postupak vađenja hipofize iz potpuno polno zrelih

primjeraka, a vađenje hipofize se vrši bušilicom u čeonom glavenom

dijelu polno zrelih jedinki

Vađenje mozga sa hipofizom treba provesti vrlo pažljivo

Uzimanje hipofize iz čeonog regiona šarana

Hipofiza je dio mozga (međumozga), pa se vađenje bazira na vađenju

mozga sa hipofizom

103

Nakon vađenja hipofize sa mozgom, pumpicom se usisa mozak sa

tekućinom i sluzi, a onda se hirurškom pincetom vadi hipofiza

U bočicu od oko 150 ml acetona dodaje se stotinjak hipofiza i to

odstoji desetak sati

Poskije toga slijedi novi postupak tretiranja hipofize

Hipofize (njih stotinjak) stave se novi veći rastvor acetona (300-400

ml) i to odstoji 6 sati

Poslije toga se hipofize stavljaju u treću kupku koja je ista kao i

druga, a nakon toga hipofize se suše, najčešće filter papirom u

tamnoj prostoriji

Osušene hipofize, do hipofizitanja jedinki za mrijest drže se u

tamnim bocama i tako pripremljena hipofiza je aktivna duži period

(par godina)

Matičnim jedinkama šarana koji se mrijesti hipofiza se može

aplicirati svježa ili preparirana u vidu vodenkaste suspenzije

104

Ukoliko se daje (aplicira) kao vodenkasta suspebzija, sušenoj hipofizi

koja se usitni ili izmacerira prvo se doda nekoliko kapi vode

Ta masa se i dalje usitnjava, a nakon toga potpuno usitnjenoj hipofizi

dodaje se fiziološki rastvor koji se odvojeno pravi i koji čini 1 l

destilovane vode sa 6,4 g NaCl

Za hipofiziranje se koriste igle koje injektivnim putem ubrizgavaju

hipofizarni rastvor u tijelo matica

Ubrizgavanje hipofize

Ubrizgavanjem hipofize u krvotok polno nedozrelih jedinki šarana

postiže se polna zrelost bez obzira na vanjaske uslove sredine

105

Kada se utvrdi potrebna temperatura vode u mrestilištu pristupa se

prenošenju matica u mrestilište i matice se stavljaju u bazene s dobro

aerisanom vodom

Hipfiziranje se obavlja u skladu s polom, masom jedinki i

temperaturom vode

Hipofiziranje ženki obavlja se u dva navrata, a mužjaka jedanput

Potreba konzervisanih hipofiza ženkama variraju od 2,8 – 3,5 mg/kg

mase

Zajedno sa hipofizom ženkama se daje i tekućina u kojoj je hipofiza

Na 1 kg mase, u prvom navratu daje se 0,2 ml tekućine, a u drugom

navratu 0,3 ml

Druga doza hipofize ženkama se aplicira 12- 24 sata nakon prve

Nakon druge doze hipofize ženkama, kroz polni otvor može da curi

ikra i tada se pristupa ušivanju poln0og otvora, kako se ikra ne bi

rasipala

106

Ušivanje polnog otvora može da se obavi hirurškim koncem i iglom

Odšivanje zašivenog polnog otvora ženki prije cijeđenja ikre

Mužjaci se hipofiziraju jednokratno

Ukupne potrebe ženki za hipofizom variraju od 2,5-3,5 mg/kg mase

tijela, a potrebe mužjaka su upola manje

Neposredno prije mrijesta odabrane matice treba ponovo

anestezirati

107

Anasteziranje matica šarana

Koristi se isti anestetik (MS 222) i može se koristiti više puta tokom

24 sata

Nakon anesteziranja matice se prenose na mrestilišni sto i obrišu se

radi lakše manipulacije jedinkama u živom stanju

Posebno se obriše region genitalnog otvora i podrepna peraja jedinke

Brisanje (sušenje) matica ženki šarana

108

Mliječ polno zrečlh mužjaka šarana se može uzimati na više načina

Jedan od načina je da se mužjak drži u kosom položaju iznad suhe

posude u koju se masiranjem abdomena istiskuje mllječ

Drugi način je da se iz tijela polno zrelih mušjaka mliječ uzima

pipetom

Istiskibanje mliječi iz tijela polno zrelih mužjaka masiranjem abdomena

Uzimanje mliječi pipetom

109

Držanjem mliječi na nižoj temperaturi (16 stepeni) spermatozoidi u

spermalnoj tečnosti (mliječi) pokretni su i aktivni 24 sata, a na još

nižoj temperaturi spermatozoidi su pokretljivi i duže

Ženke koje su hipofizirane potpuno su spremne za mrijest i kra curi

iz polnog otvora

Često se iz jedne polno zrele ženke koja se mrijesti dobije 500.000-

800.000 pojedinačnih jajnih ćelija

Ikra se izvaga, a obično 1 kg ikre ima oko 700.000 jajnih čelija

Ikra se iz ženki istiskuje na sličan način kao i mliječ mužjaka,

masiranjem abdomena, ali ni mliječ ni ikra ne smiju doći u dodir sa

vodom

Istiskivanje jajnih ćelija (ikre) iz tijela polno zrele ženke šarana

110

Nakon što je istisnuta ikra dodaje se mliječ mužjaka i pristupa se

mješanju polnih produkata (inseminacija)

Matice iz kojih su istidnute gonade što prije se vraćaju u matične

bazene ribnjaka

Dodavanje mliječi mužjaka (spermalne tečnosti) na istisnute jajne ćelije

Obično se na 1kg ikre dodaje mliječ dva mužjaka

Dobro izmešanoj smjesi mliječi i ikre (pažljivo mješanje guščjim

perom) dodaje se oplodna tečnost (10 l vode + 40 g NaCl + 30 g

amonijum karbamida ili uree)

Mješanje smjese se kontinuirano nastavlja najmanje 60 minuta i tako

se sprečava jače grudvanje i ljepljenje ikre

111

Mješanje polnih produkata šarana

Količina oplodne tečnosti je tolika da neznatno pokrije smjesu i ta

količina obično je 2 cm iznad smjese i to pospješuje oplodnju koja

nastupa odmah nakon dvadesetak sekundi

Postupak kompletne oplodnje traje oko 5 minuta, a zatim slijedi faza

bubrenja oplođenih jajnih ćelija

Bubrenje pospješuje i specijalni rastvor za bubrenje

Ljepljivost ikre se može otkloniti ako se ikra tretira sa taninom

(rastvor vode od 10 litara i 15-16 g tanina)

Taj rastvor se doda na oplodnu tečnost i smjesa se stakno mješa, a

poslije se odlije oplodna tečnost, smjesa se ispire i zatim se

odljepljena oplpđena ikra i koja je ispirana stavlja u inkubacione

aparate

112

Ispiranje ikre sa taninom (smanjivanje ljepljivosti)

Najčešće upotrebljavani inkubacioni aparati su Zuger aparati

Inkubacioni aparati za oplođenu ikru šarana (tip Zuger aparati)

113

Inkubiranje ikre šarana u 150 litarskim inkubatorima

Ti aparati umaju dotok svježe vode sa donje strane i obično imaju

zapreminu 9 litara

Ikrom se pune do polovine, a najvipe do 3/4 zaprenine inkubacionog

aparata

Neki ribnjaci se koriste i veći inkubacioni aparati, zapremine do 200 l

Embrionalno razviće šarana traje kratko, oko 4 dana, a razvojem

embrija šarana potrene za kiseonikom se povećavaju

Nakon stavljanja ikre u inkubator neophodno je regulisati dotok

svježe vode sa donje strane inkubacionog aparata

114

To je obično dotok vode koji obezbeđuje protok svježe vode hroz

inkubator od oko 2 l/min

Od poletka nasada u inkubacionom aparatu potrebe za kiseonikom

postaju veće i mora se uspostavljati intenzivniji dotok svježe vode

Ikra se u struji vode u inkubacionom aparatu pokreće gore dole i

ukoliko je protok jači može se desiti da sa vodom izađe i ikra

Mortalitet ikre tokom boravka u inkubatoru nije veći od 20%

Razvojem ikre (embrija) boja ikre se mijenja, od zelenkasto-žute,

smeđe i potpuno tamne

Tokom boravka u inkubatoru provode se hupke koje

podrazumjevaju treturanje ikre protiv gljivičnih oboljenja i to

farmaceutskim antifungidnim sredstvom koje se upotrebljava prema

uputstvu

Izvala jedinki može se provoditi i u koritima mrestilišta

Kada se u inkubatoru pojave prve izvaljene jedinke one se pažljivo

izvade i rasporede po svilenom pletivu iznad korita

115

tada se uspori ili prekine dovod vode u inkubatoru u trajanju 5-8

minuta

Konačna izvala se dešava na svilenoj mrežici

Nakon što se izvade izvaljene larve ponovo se uspostavi i pojača

dotok vode što uzrokuje bolju pokretljivost larvi od dna prema

površini

Nakon 4 dana larve su dovoljno razvijene i već počinju plivati, jer su

napunile riblji mjehur koji je hidrostatilki aparat

Istovremeno, više od polovine broja larvi može uzimati dodatnu

hranu

NaJJEDNOSTAVNIJA DODATna hrana je žumance, koje se

prokuva i usitni.

Jedno jaje je dovoljno za dva dana za 100.000 larvi, a dalji uzgoj

podrazumjeva proizvodnju šaranske mlađi

116

Kuhano jaje nije potpuna hrana pa se može davati samo nekoliko

prvih dana

Uzgoj larvi u rastilištu

Gajenje mlađi toplovodnih vrsta rtba počinje veću mrestilišnim

objektima ribnjaka

Nakon mrijesta pohavljuju se larveni oblici lpji se nakon mrijesta

gaje u rastilišbum nazenima ribnjaka

Rastilišta su obično manji uzgojni objekti, veličine su prosječno 1

ha/1,5 , a dubina vode je 50-70 cm, tako da se mogu kontrolisati

Priprema rastilišta za prihvat larvi podrazumjeva predhodno

provođenje agrotehničkih i dezinfekcionih mjera kao i gnojisbu

rastilišnogbazena

To znači da su rastilišta prije upusta vode vila na suhom, da su bila

dezinfikovana krečom u količini od 1,500-2.000 kg/ha (sehidratisani

kreč) i da su pođubrena sa oko 4 tone organskog đubriva (stajnjaka)

po hektaru

Đubrenje je neophodno radi razvoja organizama nižih sistematskih

kategorija koji su prirodna hrana larvama u uzgoju

117

Upust vode u rastilišta treba da bude 7 dana prije nasada larvi i to na

takav način da voda predhodno pređe preko šljunkovitog ili

pjeskovitog filtera, radi eventualnog ulaska divlje ribe u rastilište

Prenošenje larvi iz mrestilišta do ribnjaka (rastilišni bazeni ribnjaka)

obično se vrši u polietilenskim, plastičnim vrećama sa vodom i

dodatkom kiseonika

Etilenske vreće u kojima se prenose larve šarana

U rastilište se obično nasadi oko 500.000 – 800.000 komada larvi

šarna na jedan hektar i to je optimalnmo, ukoliko larve tu ostaju do

kraja gajenja

Ukoliko u rastilištu ostaju tridesetak dana nasad je veći i iznosi i do

2-2,5 miliona kom./ha

I pored visoke zastupljenosti prirodne hrane u rastilištu larve treba

šarana treba početi dodatno prehranjivati

118

Ta početna hrana obično sadrži visok procenat bjelabčevina (riblje

brašno – 60&), zatim sadrži i sojino mlijeko (30%) kao i žumanac

(10%)

Prvih 7- dana u rastilištu na oko 100.000 larvi daje se samo 25 g ove

smjese, a ova količina se nakonn toga svakodnevno povećava 20-30

%

Poslije još 7 dana u smjesi hrane žumance se zamjenjuje pšeničnim

ili kukuruznim brašnom i petnaestog dana daje se 2 kg te smjese na

oko milion jedinki

Ovoj smjesi hrane dodaje se vitaminski i mineralni premiks

Hrana se stavlja na hranilišne stolove ili u obične lavore

Hranilišni sto

119

Uginuće larvi (mortalitet) u rastilištu je velik i iznosi oko 50% u

odnosu na početni broj

Prilikom nasada larvenih oblika šarana potrebno iz mrestilišta u

rastilište je voditi računa da se larve šarana prilagode temperaturi

vode u rastilištu

Ujednačavanje temperature vode u kojoj su izvaljene (voda

mrestilišta) i temperature vode rastilišta postiže se polaganjem vreća

sa larvama u površinske dijelove vede u mrestilištu i to tridesetak

minuta

Tokom boravka larvi u rastilištu, rastilište treba konstantno

nadzirati i pratiti kvalitet vode, prirast, potrošnja hrabe, zdravstveno

stanje jedinki itd.

Za tridesetak dana boravka u rastilištu (već tad larve poprimaju

izgled mladunaca) individualno imaju masu 1-1.5 g.

Nakon larvenog stadijuma slijedi uzgoj mladunava (jednomjesečni

uzrast, jednogodišnjaci, dvogodišnjaci)

120

Uzgoj šaranskog mlađa )jednogodišnjaci i dvogodišnjaci)

Svi pripremni radovi na prihvatu jednomsjesečne mlađi (odraslije

latve) baziraju se na tome da se u mladičnjaku stvore što bolji

proizvodni uslovi

Ti uslovi podrazumjevaju primjenu agrotehničkih i dezinfekcionih

mjera, kao i gnojidbu (đubrenje)

Prva radnja koja uključuje pripremu odnosi se na plitko zaoravanje

i usitnjavanje tla uzgojnog bazena, jer sitnjenje može pospješiti

biohemijske procese

Predhodno je uzgojna površina dobro isušena i na taj način postiže se

bolja mineralizacija tla i istovremeno se obezbjeđuju minerali za rast

ribe

Mehanički obrademo tlo

121

Dobroj pripremi doprinosi i neophodno zakrečavanje uzgojnih

površina

Obično se koristi 2.000-3.000 kg/ha hidrantnog kreča ili oko 500

kg/ha živog kreča

To doprinosi i blagoj bazičnoj sredini tokom uzgojnog perioda, što

pogoduje jedinkama koje se gaje

Ukoliko je voda u uzgajalištu zamućena količina kreča se može

povećati

Dezinfikovane uzgojne površine ribnjaka (krečenje)

Prije upuštanja vode u uzgojni bazen potrebno je izvršiti gnojidbu

Đubrenje (gnojidba) se provodi jer je na taj način obezbjeđena

prirodna hrana ribama u uzgoju odnosno obezbjeđen je

razvoj akvatičnih organizama nižih sistematskih kategorija kojima

se šaran hrani tokom uzgojnog ciklusa

122

Đubrenje se provodi organskim i mineralnim đubrivom, ali se više

upotrebljava organsko (stajsko đubrivo)

Često se koristi stajsko gnojivo u loličini 800-1.000 kg/ha

Gnojivo se razbacuje po cjeloj povrpini, a nakon toga se opet plitko

zaore

U nekim zemljama svijeta (Jugo-istočna Azija) uzgoj ribe i

ptica – plovki vrši se istovremeno

U takvim slučajevima uzgajališta se ne đubre jer patke i slične

ptice svojim prisustvom obezbjeđuju prisustvo đubreta

Pored organskog đubriva, uzgojilišta se đubre i sa mineralnim

đubrivom

Ta đubriva se koriste u obliku fosfora i azotnih supstrata

Ukoliko se đubri sa mineralnim đubrivom uzgojna voda se đubri sa

količinom koja obezbjeđuje da se u 1 litru vode bude 0,3-0,5 mg

fosfora i ukoliko se koriste ta mineralna đubriva u uzgojilište se

unose u više navrata

Kod nas su uzgojne vode bogate sa kalijumom i njegova količina u

vodi je zadovljavajuća tako da se uzgojojilišta ribe ne moraju da

đubre radi toga

123

Đubrenje se vrši u odnosu na katergoriju zemljišnog dna

Najveće količine mineralnog đubriva (super-fosfat) daju se ako je tlo

siromašno, a manje količine tog đubiva daju se ako je dno

uzgajališta pjeskovito

Nakon svih pripremnih radnji vrši se upust vode i to 7-10 dana prije

basada iz rastilišta

I ovaj put upust vode treba izvršiti preko gustih rešetki jer se na taj

način sprečava ulazek nepoželjnog zajedno sa vodom

Povrpina mladičnjaka je obično 5-15 ha, a dubina vode u njima

varira od 0,8-1,5 m po vertikalnom nivou

UKOLIKO MLAĐ ZIMUJE U TIM BAZENIM (DVOGODIŠNJA

MLAĐ) POTREBNO JE DA U TIM MLADIČNJACIMA DUBINA

VODE BUDE 1,5 M BAREM NA 30% BAZENA

Da bi se ribnjak obezbjedio vlastitom mlađi treba ga graditi na takav

način da oko 20% površine ribnjaka čine mladičnjaci

Nasađivanje mladičnjak je vrlo precizan posao

124

Ukoliko se želi proizvesti jednogodipnja mlađ za dvogodipnji turnus

proizvodnje konzumne ribe onda se mladičnjak naseljava sa oko

20.000.35.000 kom./ha

Ua proizvodnju krupnijeg, trogodišnjeg šarana mladičnjak se

baseljava gušće (40.000.60.000) kom/ha

Nakon 4-6 sedmica vrši se izlovljavaju iz mrestilišta specijalnim

mrežama

Kada se mladunci šarana (larveni oblici polako poprimaju izgled

mladunaca) naviknu na uzimanje dodatne riblje hrane, treba je

davati na hranidbenim stolovima ili na ozbnačenim mjestima

Ishrana mladunaca može se vršiti i iz specijačnih hranidbenih

čamaca ili putem hranilica

Označena mjesta hranjenja

125

U hrani za mladunce sada je najviše ugljiko-hidrata – kukuruz

(35%), a pored kukuruza u ribljoj hrani nalazi se pšenično brašno,

soja, ječam, a dodaje se i proteinska komponenta

Količina dnevnog obroka se određuje na osnovu mase ribe u

mladičnjaku, planiranom tempu rasta, koncentraciji O2 u vodi i

temperturi vode.

Količina dnevnog obroka obično iznosi oko 4-6% ihtiomase u

uzgojnom bazenu

Hranidbu treba provoditi svakodnevno

Kontrolnim ribolovima može se provjeriti brzina rasta i zdravstveno

stanje jedinki, a što je najvažnije mogu se dobiti i podaci o ukupnom

broju tei mladunaca

Kontrolni ribolov mrežom „sačmaricom“

126

Neki ribnjaci imaju bazene gdje prezimljuje jednogodipnja mlađ

(zimovnici) i od njih se naredne godine dobijaju šarani koji imaju

veću masu

Jednogodišnji mladunci mogu uzimati i iskorišćavati hranu i na

nižim temperaturama vode, pa se i u tim zimovnicima prehranjuju

Preporučuje se da se jedan zimovnik koristi za nasad mlađi iz jednog

mlasičnjaka

Zimovnici su dublji bazeni, prosječno veliki oko 1,5 ha, a njihova

dubina je oko 1,5 m po vertikalnom nivou

U zimovnike se upušta voda pri kraju proizvodnog ciklusa u cijelom

ribnjaku

Takvi zimovnici se naseljavaju sa oko 100.000-200.000 komada/ha

jednogodišnjeg šarana

U zimovnike stalno treba da dotiče svježa voda koja sadrži dosta

kiseonika

Jedna kompletna izmjena vode u zimovnicima treba da bude za 15

do 20 dana

Najčešći uzroci uginuća jednogodišnjeg šarana tokom boravka u

zimovnicima je kondiciono i zdravstveno stanje jedinki ili loš kvalitet

vode

127

Uginuće jednogodišnje mlađi u zimovnicima je oko 15-20%

Uzgoj konzumnog šarana

Konumni šaran može da se gaji (rjeđe) u monokulturi ili proizvodnja

konzumnog šarana može biti realizovana u polikulturi sa drugim

vrstama riba (češće)

Konzumna riba može se gajiti u dvogodišnjem ili trogodišnjem

ciklusu proizvodnje, a nekada se gaji četverogodišnja riba sa znatno

većom masom tijela

Ipak, rentabilnije je proizvoditi ribu u dvogodišnjem turnusu

Za ovakvu proizvodnju, u proljetnom periodu u tovilišta se nasađuje

jednogodišnja mlađ šarana koja je zimovala na ribnjaku i koja ima

masu iznad 100 g, sa bi se na jesen dobili primjerci sa oko 1.2oo g

Nasađivanje u tovilištu je oko 1.500-2.000 kom/ha, a gubitci su oko

20-25%

Na ovaj način dobija se prinos mase od 2.000-2.500 kg/ha

128

Dvogodišnji šaran

Pripreme za prihvat traju tokom zime, kada se dešava tzv odmor

zemljišta

Nakon toga pristupa se dezinfekcijskim i meliorativnim mjerama

Primjenjuje se krečenje ribnjaka, gnojidba, košenje, oranje,

izmuljivanje dna (posebno lovnih jama

Tokom „odmora“ materija na dnu ribnjaka se razgrađuje i

mineralizuje

Na taj način tlo se regeneriše, a većina štetnih organizama ugiba

Isušivanje je važno radi kontinuirano dobrog biološkog stanja

ribnjaka

Krečenje ribnjaka je dobar vid dezinfekcije

129

Krečenje tovilišta kao velike površine provodi se upotrebom

traktorskih rasipača i krečenjem se postižu veoma značajni učinci, a

pored dezinfekcije krečenjem se reguliše pH vrijednost tla, osigurava

Ca u tlu i vodi, ubrzava se razgradnja organske materije itd.

Krečenje se vrši i radi eventualne pojave biljne vegetacije, povećanja

prozirnosti vode, obnavljanje dijela kiseonika u vodi itd.

Kreč se koristi u 3 oblika; živi i gašeni kreč (CaO i Ca OH2) i

vapnenac (CaCO3)

U ribnjacima s dubljim slojem mulja koristi se živi kreč u količini od

ok 500 - 700 kg/ha

Ribnjaci sa manjim slojem mulja koriste manje količine živog kreča

Ukoliko se za zakrečavanje ribnjaka koristi gašeni kreč ili vapnenac

njihova količina za tu svrhu je veća

Prirodna hrana šaranu i drugim toplovodnim ribama u uzgoju je

posljedica gnojidbe ribnjaka, organskim i mineralnim đubrivima

Tovilišta se gnoje sa oko 1.000 kg/ha

Istovremeno se dodaje azot i tu u obliku uree, amonijumsulfata ili

amonijevognitrata u količini od 100-150 kg/ha, kao i fosfor u obliku

superfpsfata u količini os oko 100 kg/ha

130

Dopunska gnojenja ribnjaka provode se svakih petnaestak dana

tokom cijele uzgojne sezone

Kao dopunsko gnojivo često se upotrebljavaju mineralna gnojiva u

količini 100-200 kg/ha

U tovilištu voda mora da bude na zadovoljavajućeg kvaliteta, a

parametri koji određuju fizičko-hemijski sastav (pH, O2), organska

materija, amonijak, temperatura) moraju da budu u granicama

potrebnim za uzgoj toplovodnih vrsta riba

U tovilištu se mora pratiti zdravstveno stanje jedinki, što se

obezbjeđuje stalnim nadzorom veterinarske službe

Pored dvogodišnjeg primjenjuje se i trogodišnji turnus proizodnje

šarana i ostalih toplovodbih vrsta različitih uzrasnih kategorija i to se

realizuje u polikulturi

Osnovni cilj trogodišnje proizvodnje je da se dobiju pojedinačni

primjerci veće mase

Kombinacija nasada tovilišta sa mladuncima realizuje se prema tzv.

varijantama nasada što zavisi dugogodišnjeg produktiviteta ribnjaka

Prije nasađivanja tovilišta, mlađ se sortira i zdravstveno pregleda

Mlađ se u tovilište prenosi u živom stanju i to u posudama koje imaju

perforirano dno i te posude nazivaju se kible

131

Kibla sa ribom

Da bi se tačno utvrdio broj mlađi kojom se naseljava tovilište,

potrebno je prebrojati svaku kiblu

Tokom proizvodnje u tovilištu vrše se u kontrolni ribolovi, koji se

najčešće vrše mrežama „sačmaricama“, koje se nasumice bacaju po

površini vode tovilišta

Ulovljenim primjercima se prekontroliše individualna masa i

zdravstveno stanje

132

Hranjenje šarana tokom uzgojne sezone

Potencijal ribnjaka ne može osigurati kompletne potrebe za

prirodnom hranom, pa se ribe u toplovodnim ribnjacima

prehtanjuju dodatnom hranom

Kao dodatna riblja hrana najčešće se koriste razne žptarice ili

krmne smjese

Žitarice se daju u obliku brašna ili cijelog zrna koje može biti

obrađeno ili fermentisano

Krmne smjese mogu se davati kao tjesto. granulirane ili peletirane

čestice

Kao dodatna hrana šarana u uzgoju obično se daju žitarice

Hranidbeni koeficijen predstavlja odno prirasta mase ribe i

potrošnje grane

Razlikuju se apsulutni i relativni hranidbeni koeficijent

Apsolutni hranidbeni pokazuje taj odnos bez utroška prirodne

hrane, a rečativni hranidbeni koeficujent uključuje i prirodnu hranu

Na visinu hranidbenog koeficijenta utilu brojni abiotski i biotski

faktori na ribnjacima, a prije svega fizičko.hemijski sastav vode

133

U proljeće, porastom temperature vode, šaran postaje aktivnija i

počinje sa uzimanjem dodatnehrane.

U jesen, padom temperature smanjuje se aktivnost i hranidbena

komponenta šarana ima vrlo malu vrijednost ili se šaran u tom

periodu prestaje hraniti

Hranjenje sitnije mlađi dodatnom hranom vrši se sitnijom,

granuliranom hranom a hranjenje odraslije mlađi mlađi se vrši sa

krupnijom peletiranom krmnom smjesom s 27-30% bjelančevina.

Dnevni obrok dodatne hrane se određuje prema broju nasađenih

riba, planiranom tempu rasta, koncentraciji rastvorenog kisika i

temperaturi vode.

Uobičajni dnevni obrok, u toplijem period uzgojne sezone bi trebao

da iznosi oko 4- 6% ihtiomase, u najtoplije vrijeme tokom uzgojne

sezone

Preporučena tablica hranjenja dodatnom hranom za mladunce

Mjesec tolom uzgojne sezone Procenat u odnosu na ihtiomasu

jun Oko 3%

juli Oko 4%

august Oko 4-6%

Septembar Oko 4%

Oktobar Oko 3%

Novembar Oko 1%

134

Hranjenje se može vršiti ručno iz čamaca, hranjenje ribe na

označenim mjestima ili pomoću hranilica

Hranjenje ručno, iz čamca

Hranilica za uzgoj (hranjenje) šarana

Konzumnom šaranu dodatna hrana se može davati jednom dnevno i

to je najbolje raditi u prijepodbevno vrijeme kada process fotosinteze

povećava koncebtraciju kiseonika u vodi

135

Davanje hrane treba obustaviti u kasnom jeenskom ili ranom

zimskom peridu godine kada temperature vode naglo pada ispod 15

stepeni celzijusovih

Konzumni šaran neće uopšte zahtjevati hranu, ili vrlo malo će

zahtjevati ukoliko je temperature vode previsoka

Preporučene tablice hranjenja dodatnom hranom za konzumnog

šarana slične su kao i kod mlađa šarana

Kontrola posmatranjem i nadzor bad uzimanjem hrane treba

obavljati 3-4 sata nakon što se hrana da.

Ako je riblja hraba do tada pojedena količina te hrane bila je mala ,

ali ako sde konstatuje ostatak hrane to je bilo previše, a obično se

provede još jedan nadzor i to nakon desetak sati

Provjera intenziteta uzimanja hrane provjerava se lopatom koja sa

dna kupi ili ne kupi hranu, jer hrana šarana može pasti na dno

Da bi se utvrdio prirast šarana i potrošnja hrane ba ribnjacima se

provode kontrolni ribolovi

Ti ribolovi se provode nasumice bvacanjem mreže sačmarice po

uzgojnom bazenu, a veličina okaca nreže mora biti prilagođena

veličini ribe koja se kontroliše

136

Kontrolni ribolov (bacanje mreže “sačmarice”)

Pokusne ribolove treba obavkati svakih 15-20 dana, počev od 1. juna,

a pored mreže “sačmarice” za kontrolni ribolov potrebna je precizna

vaga i plastične posude sa vodom za ribu

Ribu je najbolje loviti i kontrolisati na hranilištu

Obično se ulovi oko 200 komada koji se prekontrolipu i taj broj se

pokazao kao dobar pokazatelj stanja prirasta ribe i utroška hrane

Prilikom kontrolnih ulova treba imati jasne podatke od predhodne

kontrole

Npr., u uzgojnom bazenu je 1.500 jedinki (kom./ha)

137

Predhodnikom kontrolom (prije petbaest dana) prosječna masa

jedinki bila je 300 g, a ukupni utrošak dodatne hrane bio je 200

kg/ha

Sadašnjom kontrolom utvrđeno je da prosječna individualna masa

kontrolisanog šarana 400 g

Utvrđen je dnevni prirast od 6,6 g po jedinki šarama i ako se to

pomnoži sa brojem jedinki koje su nasađene (1.500 kom) dobije se

ukupni dvebni orirast mase od 9 kg/ha ili ukupno za 13 dana 135

kg)ha

Relativni hranidbeni koeficijent je bio 1,48

Estrudirana hrana za šarana (hemijski sastav hrane)

138

Izlov konzumne ribe i zimovnici

Izlov konzumne ribe vrši se najčešće u jesenjem periodu, a to je u

našim uslovima najčešće sredina novembra

Pripreme za ulov konzumne ribe podrazumjevaju pripremu raznih

mreža, sudova i drugog ribarskog alata potrebnog za izlov

Istovremeno se pripremaju bazeni - zimovnici čija je osnovna uloga

za smještaj žive ribe

Zimovnici su odvojeni od zimovnika gdje su mladunci i oni se

predhodno odmuljavaju i čiste

Nakon izlova ribe iz konzumnih bazena, riba se klasira (po veličini),

a zatim se transportuje do zimovnika

Preporučuje se da se u posebne zimovnike lageruje riba iste vrste

ribe i istog uzrasta

Na svaki metar kvadratni može da se stavi 15-20 kg ribe i tokom

boravka u zimovnicima konzumna riba gubi oko 10% mase

Tokom zime, kada riba boravi u zimovnicima potrebno je osvježavati

i intenzivirati dotok svježe vode ,a to se postiže aeratorima

139

Aerator

Dezinfekcija zimovničkog objekta prije punjenja vodom

Ponekad površina vode u zimovnicima zamrzne i tada je potrebno

probijati led

Prilikom izlova konzumne ribe voda iz uzgojnih bazena se lagano i

postepeno ispušta

Najpovoljnije je vršiti izlov pri ispustu vode (pri grlenjaku) i na tom

mjestu se rormira tzv. riblja jama

140

Izlov se, najlešće vrši povlačnim mrežama, nakon čega se riba iz vode

izvlači na elevatore i sortira se, a sortirana riba se odvozi u

zimovnike

Ukoliko se u ulovu pojave sitniji primjerci, oni se izlovljavaju i

prebacuju u mladičnjake (ne zimovnike), gdje mlađ prezimi, još

raste i koristi se za vlastiti nasad, slijedeće godine.

Izlov ribe povlačnom mrežom

Transport izlovljene ribe elevatorom

141

Šema izlova ribe i smještaj u transportno vozilo

Razvrstavanje ribe je neophodan posao, ukoliko je u pitanju

polikuturni uzgoj

Pri tome se riba doprema na stolove na kojima se razvrstava, a

nakon toga riba se vaga

Nakon toga riba se otprena u zimovnike ili na tržište, a proces

proizvodnog procesa se završava kada se obavi sortiranje ribe

Nakon izlova ribe proizvođač može imati uvid u zdravstveno stanje

izlovljene ribe

Ektoparazite, ukoliko ih riba ima mogu se odstraniti primjenom

antiparazitarnih kupki

142

Razvrstavanje mješovite populacije uzgojnih vrsta (polikutura)

Klasifikovani šaran

143

Salmonidna ribogojilišta

Punosistemsko ribogojilište Jezero

Za razliku od toplovodnih vrsta riba koje se proizvode u ribnjacima,

hladnovodne vrste riba proizvode se u salmonidnim ribogojilištima

Salmonidna ribogojilišta mogu da budu punosistemskog tipa i tada u

sastav ovih salmonidnih ribogojilišta ulaze svi proizvodni objekti,

odnosno u njima je zaokružen proces proizvodnje od mlađi do

konzumne ribe

Dužičasta pastrmka proizvodi se do konzumne veličine, a ostale vrste

do predkonzumnog uzrasta i ovim vrstama se vrši poribljavanje

salmonidnih regiona

Konzumni uzrast podrazumjeva individualnu masu jedinke

dužičaste pastrmke iznad 220 g.

144

Dužičasta pastrmka u ribogojili[tu

Dužičaste pastrmka (konzumna veličina)

Potočna pastrmka (predkonzumni uzrast)

145

Proizvodnja pojedinih uzrasnih kategorija dužičaste pastrmke može

da se realizuje i u neponosistemskim salmonidnidnim ribogojilištima

specijalnog tipa, kao što je npr. mrjestilište (reproduktivni centar) ili

kavezni sistem uzgoja gdje se predkonzumne jedinke dotovljavaju

Mrestilište Klašnik – Banja Luka

Tipična punosistemska salmonidna ribogojilišta uglavnom se lociraju

na izvorišnim područjima rijeka, a manje se takva ribogojilišta grade

nizvodno, kao što je punosistemsko salmonidno ribogojilište na

srednjem dijelu toka rijeke Plive (Jezero kod Jajca)

Rentabilna proizvodnja dužičaste pastrmke na oko 1 ha

punosistemskog salmonidnog ribogojilišta je ukoliko je količina vode

1,5-2 m³/sek svježe vode, odnosno da svježa voda tokom 24 sata bude

146

izmjenjena najmanje pedesetak puta u svim proizvodnim objektima

ribbogajališta

Ta voda mora imati fizičko-hemijski sastav u granicama potrebnim

za uzgoj hladnovodnih (salmonidnih) vrsta riba

To prije svega treba da bude količina rastvorenog kiseonika u vodi

oko 10 mg/l, da temperatura vode bude postojana tokom cijele

godine i neznatno varira oko 9 – 10 stepeni celzijusovih, da bude

neutralne pH vrijednosti i generalno da bude zadovoljavajućeg

kvaliteta

Salmonidna ribogojilišta od toplovodnih ribnjaka razlikuje se ne

sqamo po kvalitetu vode već i po tehnologiji proizvodnje i

hidrotehničkih rješenjima

Punosistemsko samonidno ribogojilište treba se graditi na lokaciji

koja treba imati prostor za sve potrebne uzgojne objekte i

administrativni prostor sa laboratorijama i prostor za skladištenje

riblje hrane

Na toj lokaciji treba da postoji putna (transportna), energetska i

komunalnu infrastruktura

Gajenje dužičaste pastrmke može da se vrši na 3 načina: intenzivan,

ekstenzivan i poluintenzivan način

147

Kod nas je uglavnom zastupljena intenzivna proizvodnja u

punosistemskim ribogojilištima

Intenzivna proizvodnja podrazumjeva maksimalno iskorištavanje

lokacije, svih objekata i primjenu savremenih i tehnoloških rješenja

Ekstenzivan način uzgoja bazira se isključivo na produkciji prirodne

hrane, što nije slučaj sa većinom salmonidnih ribogojilišta

Pastrmka u uzgoju uzima samo dodatnu hranu i ovaj oblik

akvakulture je isključen

Poluintenzivan način salmonidne proizvodnje je također je manje ili

nikako zastupljen u salmonidnoj proizvodnji

.

Objekti punosistemskog salmonidnog ribogojilišta

Salmonidno ribogojilište čine slijedeći objekti:

1.Vodozahvat

Svaki pastrmski ribnjak bez obzira na veličinu poseduje objekat za

kaptiranje vode, odnosno vodozahvat

Vodozahvat može biti postavljen na više načina:

148

Češći oblih klasične kaptaže odnose se na skretanje vode iz izvorišta

ili riječnog toka ribogojilište i to kao poprečna građevina

Postoji i vodozahvat (kaptaža) sa crpnim postrojenjem, ali je to rjeđi

način vodozahvata za ribogojilište

Dimenzionije vodozahvata mora bati tako da obezbjede dovoljne

količine vode koja je potrebna za efikasno funkcionisanje

ribogojilišta

2. Sistem dovodnih kanala

Dovod vode od vodozahvata do bazena za uzgoj ribe obavlja se preko

sistema dovodnih kanala ili cjevovoda

Obično se projektuju betonski dovodni kanali sa izvorišta u

ribogojili[te i taj kanal je sa vertikalnim bočnim stranicama

Dimenzije kanala se određuju na osnovu hidrauličnog proračuna

Dovodni kanal ribogojilišta Ribnik (sa izvora)

149

3. Predtaložnik

Ukoliko se želi izgraditi ribogojilište savremenog tipa potrebno je da

među objektima budu predtaložnik gdje voda boljeg kvaliteta dolazi

sa izvora u ribogojilište.

Predtaložnik je objekat koji je najčešće postavljen na kraju

dovodnog kanala

Osnovna uloga predtaložnika je da voda koja se kroz glavni dovodni

kanal kreće velikom brzinom relativno malo umiri, a u isto vrijeme

istaloži neorganske materije kao što su pjesak, šljunak i druge

nečistoće koje se mogu pojaviti u izvorišnom regionu

4. Filter

Filter za prečišćavanje zamućene vode obično se postavlja

neposredno pored predtaložnuka, a uzvodno od zgrade mrestilišta

5. Odvodni kanal

Kod pastrmskih ribnjaka postoji mogućnost snabdevanja uzgajališta

prelivnom vodom i ta voda se prihvata odvodnim kanalima i

sprovodi dalje ili direktno odvodi u taložnik preko glavnog odvodnog

kanala

Odvodni kanali takođe služe da prihvate otpadnu vodu prilikom

pranja proizvodnih objekata na ribnjaku

150

6. Taložnik

Otpadna i iskorišćena voda odvodnim kanalom se odvodi do

taložnika

postavlja se na kraju kompleksa hidrograđevinskih objekata

Taložnik se gradi kao zemljani, betonski ili obložen kamenom

Isticanje otpadne vode iz taložnika obalja se preko ispusne građevine

koja obezbeđuje potpuno pražnjenje taložnika

Proizvodni objekti na salmonidnom ribogojilištu

Proizvodni objekti na ribnjaku su mrestilište, rastilište- mladičnjaci,

matičnjaci i i tovilišta

Mrestilištem se naziva objekat visokogradnje u kom su smješteni

predviđeni sadržaji za reprodukciju ribe zajedno sa mrestičišnim

bazenima i inkubacionim aparatima

151

Unutrašnjost mrestiliušta sa mrestilišnim bazenima

Inkubacioni aparati (Zuger aparati)

U mrestilištu, nakon završetka reprodukcije (mrijesta i

embrionalnog razvića) mlade ribice ostaju oko mjesec dana, a nakon

toga proizvodnja dužičaste pastrmke nastavlja u vanjskim

nenadkrivenim bazenima ribogojilišta

Mrijestilišni objekat se projektuje sa dobrom provjetrenošću, kako

bi u mrestiliptu konstantno bio svježi vazduh

Ostali objekti (mladičnjaci, matičnjaci i iovilišta ) predstavljaju

armirano betonske tvorevine pravougaonog ili ređe kružnog oblika u

152

kojima se proizbode predkonzumne i konzumne jedinke dužičaste

pastrmke

Između pojedinih bazena za uzgoj postoji prostor (staza) kojom se

kreću radnici ribogojilišta, a širina ove staze treba da omogući

njihovo kretanje

Na vršnom dijelu ribogojilišta nalaze se matični bazeni koji mogu da

budu jedinstvena cjelina ili su ti bazeni pregrađeni i u tim cjelinama

se drži polno zrele ženke i polno zreli mužijaci

Neka ribogojilišta u matičnim bazenima drže odbojeno plno zrele

jedinke (mužjake i ženke), a posevbu natičnjaci služe za držanje

polno nedozrelih jedinki

Matični bazeni moraju da budu snabdjeveni vodom najboljeg

kvaliteta i radi toga se nalaze (lokacijski) na vršnom dijelu

ribogojilišta

Matični bazeni imaju kamenitu podlogu ili su to betonski bazeni, a

njihova veličina kreće se od 300 do 500 m2

Na svaki metar kvadratni tog bazena može da se drži 3-4 polno zrele

jedinke ili 8-10 komada polno nedozrelih jedinki

153

Matični bazen (Salmonidno ribogojilište Ribnik)

Protok i kvalitet vode u tim bazenima (matilni bazeni) treba da je

zadovoljavajući jer dalja proizvonja zavisi od kvalitetnog matičnog

materijala koji koristi ovu vodu

Iza mrestilišta i matičnih bazena nalaze se mladičnjaci i uzimaju

15% veličine cijelog ribogojilišta

Mladični bazeni grade se longitudinalnom tipu i njihova dužina se

kreće 15 - 20 m, širina 1,5 - 2m, a dubina vode u njima je 70 - 80 cm

Dno tih bazena treba da je nageto da bi se voda na prirodan način

mogla spustiti i da su ti bazeni slobodni za čišćenje, dezinfekciju i

izlov predkonzumne ribe

I ovi bazeni su locirani u gornjoj polovini ribogojilišta, a dovod vode

ute mladičnjake obično je preko rešetastih struktura

154

Uzgojni bazeni za mlađ dužičaste pastrmke (Ribnik)

Zaštitne rešetke na ispustima rastilišnih bazena (Ribnik)

Najveći dio površine punosistemskih salmonidnih ribogojilišta

zauzimaju tovilišni bazeni (65 - 70% procenata površine

ribogojilišta)

Ovi bazeni se grade po longitudinalnom tipu, ali su znatno duži od

mladičnjaka, obično su dugi 40 m, široki 3,5 - 4 m i duboki od 80 -

150 cm

Tovilišni bazeni snabdjevaju se vodom iz dovodnog kanala najčešće

prelijevanjem vode čime se postiže bolja aeracija

155

Staza na rastilištu (Ribnik)

Tovilišni bazeni (prvi tip) – Ribnik

Tovilište (drugi tip) - Ribnik

156

Tovilišni bazen sa knzumnom ribom (dužičasta pastrmka)

U sastav ribogojilišt ulazi i upravna zgrada gdje se nalaze

administrativni objekti i labaratorije

U tom laboratorijskom prostoru kao osnovno sredstvo za rad je

svjetlosni mikroskop ili stereoskan mikroskop

Potrebno je da su u laboratoriji bude binokularne lupe i disekcioni

pribor

U labaratorijama se vrše kontrola proizvodnog procesa, posebno

eventualnog oboljenja riba

Vanjski proizvodni bazeni ribogojilišta grade se od betona i oni mogu

da se grade u nizu ili su to paralelni bazeni

Postoje dva osnovna tipa gradnje tih bazena, u nizu i paralelni bazeni

157

Ukoliko su u pitanju bazeni koji se grade u nizu, onda je u njih

obezbjeđen ravnomjeran dotok svježe vode

"Potrošena" voda dospjeva iz njih i usmjerava se u taložnik, a zatim

i u centralni tok rijeke iz koje je izvršen vodozahvat

Kada su u pitanju paralelni bazeni dotok vode je takav da se voda

prelijeva iz vršnih u naredne bazene i na taj način poboljšava se

aeracija ( kiseonički režim)

Neka salmonidna ribogojilišta imaju specijalne manipulativne

bazene

158

Šema pastrmskog ribogojilišta sa bazenima u nizu

Šema pastrmskog ribogojilišta sa paralelnim bazenima

159

Vještački mrijest dužičaste pastrmke

Proizvodnja dužičaste pastrmke ali i ostalih hladnovodnih vrsta riba

započinje procesom vještačkog mrijesta u mrestilištu ribogojilišta

Mrestilište objekat

Mrestilišna zgrada, Izvorište i dovod vode u mrestilište, Vanjski, betonski

bazeni za uzgoj tromjesečne mlađi, Mrestilišni bazeni

Vještački mrijest je metoda koja se primjenjuje jos iz 18-og vijeka

(područje Njemačke i Francuske) i ta metoda je prenesena u sve

zemlje svijeta

160

Ta metoda se sastoji u kontrolisanom postupku istiskivanja polnih

produkata iz polno zrelih jedinki ženki i mužjaka

Nakon izbora polno zrelih jedinki slijedi sjedinjavanje njihovih

polnih produkata što predstavlja čin oplodnje jajne ćelije sa

spermatozoidom

Poslije nastupa period embrionalnog razvića, pa uzgoj mlađi

(predkonzumna riba), a proce proizvodnje se završava produkcijom

konzumnih jediinki dužičaste pastrmke

Prirodni mrijest dužičaste pastrmke realizuje se u zimskom periodu

(najčešće je to vremenski period nvembar-januar), a to se dešava i

prilikom kontrolisanog mrijesta

Posebnim selekcionim metodama mrijest se može realizovati i kasnije

Iako su primjerci dužičaste pastrmke polno zreli sa 3 godine, dobro

je da se za mrijest upotrebe primjerci stari 4 -5 godine, jer oni daju

najkvalitetniju ikru i od te ikre se dobijaju najbolji proizvodni

rezultati

Početak proizvodnje dužičaste pastrmke odpočinje od momenta

odabira polno zrelih jedinki iz matičnih bazena ribogojilišta

Odabrani primjerci polno zrelih ženki i mužjaka se razlikuju (polni

dimorfizam)

161

Polno zrele ženke imaju zaobljeniji abdomen, a mužjaci izduženu

donju čeljust

Starije polno zrele ženke su duže od mužjakai imaju zaobljen

abdominalni region

Odabrane polno zrele jedinke se u živom stanju iz matičnih bazena

prebacuju u mrestilišni objekat gdje se iz njihonih tijela istiskuju

polni produkti (spermatozoidim i jajne ćelije) i ti polni produkti se

sjedinjavaju

Pono zreli primjerci dužičaste pastrmke - ženka i mužjak

Pregled zrelosti matica prije mrijesta

162

Prces sjedinjavanja polnih produkata (mrijes) kod dužičaste

pastrmke sličan je kao taj proces kod šarana

Nakon što su matice (polno zreli primjerci) odabrane matice

prenesene u mrestilište slijedi provjera njihove potpune polne zrelosti

To se postiže na taj način sto je jedinkama lagano masira trbuh i pri

tome se konstatuje da li polni produkti (lagano izlaze, cure) iz gonada

Ukoliko se konstatuje da određeni broj jedinki nije polno zreo, takve

jedinke se isključuju iz mrijesta i u živom stanju vraćaju u matične

bazene

Na polnu zrelost jedinki, pored genetskih predispozicija utiču neki

ekološki faktori i to je grupa abiotičkih faktora među kojima su

svjetlost i temperatura i vode

Smanjenje intenziteta svjetlosti direktno utiče na ubrzavanje

sazrevanja polnih produkata

Svjetlost utiče na nervni sistem odnosno na hipofizu, koja kao

endokrina žlijezda i ona djeluje na sazrevanje gonada

Drugi značajni ekološki faktor je temepratura vode i za mrijest

dužičaste pastrmke potrebna je temperatura vode od 8-10 0C

163

Ako temperatura vode varira ona može uticati i na prekid mrijesta, a

na mrijest utiču i metereološki uslovi, promjena intenziteta protoka

svježe vode itd.

Ukoliko se konstatuje da su odabrane jedinke u završnoj fazi

dozrelosti gonada one se (prvo ženke pa mužijaci) prenose u

plastičnim posudama iz matičnih bazena u mrestilišni objekat

Plastične posude u kojima se prenose imaju zapreminu od oko 200 l

Prije mrijesta upotrebljava se anestetičko sredstvo

Kad se jedinke iz većih posuda prebace u manje posude u njih se

doda oko 15 l vode i doda se anestetičko sredstvo

Anestetičko sredstvo se primjenjuje radi toga da se matice umire i da

se sa njima lako manipuliše

Kao anestetičko sredstvo koristi se farmaceutski preparat l kao

anestezije šarana - MS 222 (1 g sredstva na 10 l vode), ali se u ove

srhe može koristiti sredstvo pod nazivom Kuinaidin, tekućina smeđe

boje s brzim djelovanjem (0,01-0,02 mk/l vode).

Nekada se koristi i sredstvo 2 fenoksietanol koje je tekuće bezbojno

sredstvo koje se može upotrebljavati u koncentraciji do 0,5 mj/litru

vode

164

Upotreba ovih sredstava je u zavisnosti od količine vode i mase ribe

koja se anestezira, a upotreba je u skladu sa upustvom

Najčešće se i anestetičkom sredstvi matice drže oko 15-20 min

poželjno je da se anestezira nekoliko jedinki istovtremeno i da se

prate se kroz proces oporavka

Riba se često ne hrani predhodna 12-24 sata prije anestezije

Anestezirane jedinke dužičaste pastrmke

Mrijest se obavlja „suhom metodom“ i to je mrijest koji

podrazumjeva da ni mliječ mužjaka ni jajne ćelije (ikra) ženki, prije

oplodnje ne dođu u kontakt sa vodom

Mrijest dužičaste pastrmke odvija se u dužem zimskom vremenskom

periodu, i to na način kako potpuno polno dozrijevaju odabrane

jedinke

165

Vještački mrijest vrši se u mrijestilišnom objektu i to na

mrestilišnom stolu gdje treba da bude više priručnih posuda za rad i

manipulaciju ribom, kao i flanelska krpa pomoću koje se otklanja

voda i razne nečistoće sa ribe koja se mrijesti

Radnici na ribogojilištu istiskuju prvo jajne ćelije iz polno zrelih

ženki, a zatim se na masu jajnih ćelija istiskuje spermalna tečnost

koja sadrži spermatozoide polno zrelih mužjaka

Odabrane ženke, koje imaju mek trbuh, genitalni otvor crvenkaste

boje i na lagani pritisak na abdomen curi ikra

Te ženke se drže iznad plastične posude u kosom položaju

Jedan radnik jedinku drži jedinku za glaveni region, a drugi u je drži

u oblasti regiona repa

Laganim masiranjem trbuha počinju da se istiskuju jajne ćelije

(ikra)

Istisnute jajne ćelije lagano cure uz ivicu posude koja je postavljena

ispod jedinke

166

Istiskivanje jajnih ćelija

Istisnute jajne ćelije

Nakon što su istisnute jajne ćelije polno zrelih ženki pristupa se

istiskivanju spermalne tečnosti polno zrelih mužjaka

Postupak istiskivanja spermalne tečnosti (spermatozoida) obavlja se

na identičan način kao i istiskivanje ikre

167

Isdtiskivanje spermalne tečnosti na istusnute jajne ćelije (ikru)

Oplođenje jajnih ćelija ikre) sa mliječi mužjaka

Za oplodnju jajnih ćelija obično se koriste dva polno zrela mužjaka,

a 1 kubni cm spermalne tečnost sadrži mnogo spermatozoida

Spermalna tečnost se prelijeva preko ikre (jajnih ćelija) i na taj način

vrtši se proces oplodnje

168

Istiskivanje polnih produkata treba ponavljati dok gonade ne budu

prazane

Poslije istiskivanja spermalne tečnosti, smesa ikre i spermalne

tečnosti se lagano meša (oko 5 min.)

Mješanje smjese istisnutih polnih ćelija

To je iz razloga da se spermalna tečnost ravnomjerno rasporedi oko

svake pojedinačne jajne ćelije

U tu smjesu dodaje se voda koja utiče na pokretljivost (aktivnost)

spermatozoida

Postoji i aktivirajuća oplodna tečnost, ali se na većini naših

ribogojilišta koristi samo voda

169

Ioplođeve jajne ćelije (ikra) kra se zatim ostavi da miruje, petnaestak

minuta

Nakon toga slijedi ispiranje ikre od preostale spermalne tečnosti i

drugih nečistoća

Kod dužičaste pastrmke nema problema sa ljepljivosti ikre pa se ona

i ne tretira nikakvim sredstvima u ove svrhe

Ispiranje ikre

Odmah nakon oplodnje dolazi do bubrenje i uvećavanje zapremine

jajnih ćelija

Ukolčiko ikra nije u normalnoim stanju, grudvičava je ili

zakrvavljena ili blijedičasta, odstranjuje se, a matice koje daju takvu

ikru isključuju se iz mrijesta

Proces oplodnje se dešava na taj način što spermalna tečnost

"obavija" pojedinačne jajne ćelije, a samo jedan spermatozoid

170

prodre u unutrašnjost jajne ćelije i oplodi je i to je oplodnja u

vanjskoj, vodenoj sredini

Spajanjem jedra spermatozoida i jajne ćelije ponovo se uspostavlja

diploidan broj hromozoma čime jei proces oplodnje završen

Poslije završenog mrijesta polno zrele jedinke (matice) se vraćaju u

matične bazene

Predhodno, matice se stavljaju u protočne bazene radi

odstranjivanja anestetičkog sredstva

Poslije se kupaju (dezinfekuju) u rastvoru malahnitnog zelenila

Ovo sredstvo se koristi protiv parazita, gljivičnih i bakterijskih

infekcija i kod odraslije ribe ali i kod tretiranja jajnih ćelija

Tek nakon ova dva postupka matice se definitivno vraćaju u matične

bazene gdje su bile i prije mrijesta

Dobro je ako se oplođene jajne ćelije, u fazi bubrenja okupaju u

nekom antibakterijskom sredstvu, a to je često eritromicin sulfat

Radi sprečavanja virusnih oboljenja ikra se može kupati u nekon

antivirusnom rastvoru

To sredstvo može biti jodogal i upotrebljava se prema uputstvu

proizvođača, a često je to 50 mg na 1 l vode, 5 min.

171

Smjesa ikre se ponovo mješa i tek poslije ovih kupki i ponovnog

mješanja ikra je spremna za prebacivanje u inkubacione aparate,

gdje se odvija prva daza embrionalnog razvića.

Nakon 48 sati od oplodnje ikra je vrlo osjetljiva, posebno na

treskanje i nije požečjna nikakva manipulacija ikrom

Inkubacija oplođenih jajnih ćelija (ikre)

Oplođene jajne ćelije, predhodno dezinfikovane stavljaju se u

inkubacione aparate, a to su najčešće Cuger inkubacioni aparati koji

se koriste za inkubacioni period razvoja relativno manje količine ikre

To je rani embrionalni razvoj oplođene ikre

zapremina Zuger aparata je oko desetak litara (može biti i nešto više)

i u njih stane oko 50.000 kom. oplođenih jajnih ćelija

Vejsovi inkubacioni aparati su veći , do 100 litara i u njih može da

stane i do 500.000 komada ikre

Iako postoje razni oblici Cuger inkubacionih aparata zajedničko im

je da sa donje strane imaju dotok svježe vode koja podiže ikru koja

se inkubira i oplakuje je i sprečava njeno gomilanje

172

Zuger aparati

U Cuger aparatima se ikra inkubira, odnosno inicijalno razvija

embrion do pojave tamnih mrlja na jajnim ćelijama a to su oči, a

zatim se najčešće prenosi na ležnice u mrestilišnom objektu gdje se

završava embrionalno razviće

Tamne mrlje na jajnim ćelijama koje se inkubiraju (oči)

173

Kod staklenih inkubacionih aparata (Zuger i Vejsovi inkubacioni

aparati) neophodna je cijev koja prolazi sredinom aparata i služi za

odvod mjehurića vazduha koji u inkubator dospjeva sa vodom

Voda u inkubacioni aparat dolazi sa donje strane, obično preko

postavljene mrežice i postavljena ikra ne propada u dovodnu cijev, a

količina vode koja dolazi u inkubator mora biti takva da ne pomjera

ikru

Vazduh je štetan za ikru koja se inkubira jer se može zalijepiti za

ikru i podići je sa sobomn

Prije prihvata ikre inkubacioni aparati, takođe se dezinfikuju

Dezinfekcija je često sa sredstvom koje se naziva omnisan i to je

dezinficijens koji djeluje na bakterije, gljivice, alge i sl.

Inkubacioni (najčepće Cuger aparati) se napune vodom (3/4) i u njih

se lagano položi oplođena ikra

U inkubacione aparate usmjeri se dotok svježe vode sa donje strane i

to je kod Cuger aparata oko 3-4 l/min.

Ikra se u inkubacionim aparatima ne smije pomjerati

Nakon što je ikra stavljena u inkubator, ikubatori se poklope, a i

inkubacija se dešava u mračnom prostoru

174

Inkubacija oplođenih jajnih ćelija u inkubacionim aparatima traje

do faze početka organogeneze kada se na jajnim ćelijama jasno

uočavaju tamne mrlje koje predtavljaju začetak očiju

Nakon pojave očiju na jajnim ćelijama ikra iz inkubacionih aparata

prebacuje se na ležnic mrestilišnih bazena

Ponekad se cijeli tok embrionalnog razvića dužičaste pastrmke koji

traje tridesetak dana (kod šarana je to 4-5 dana) može realizovati u

mrestilištu, na ležnicama mrestilišnih bazena

Stavljanje oplođene ikre na ležnice

Ukoliko je embrionalno razviće na ležnicama mrestilišnih bazena

ikra treba da je raspoređena u jednom sloju i to tako da je nivo vode

iznad ikre oko 5 cm

Dno ležnica je perforirano, tako da nakon izvale larve ribica mogu

propasti u vodu ispod ležnice

175

Svježa voda također treba stalno da oplakuje ikru i količina svježe

vode koja se upušta u mrestilišni bazen mora biti u količini koja ne

pomjera oplođene ćelije koje se inkubiraju

Količina svježe vode, koja dotiče u mrestilišni bazen obično iznosi 10-

20 l/min, a zavisi od kapaciteta ležnica i dimenzija mrestilišnog

bazena

Mrestilišni bazena sa ležnicama i raspoređenom ikrom

Količina nasada (broj jajnih ćelija) na ležnicama iznosi 30.000-50.000

komada po 1 m kvadratni ležnice i zavisi od niza ekoloških faktora,

posebno temperature vode i O2 u vodi

iz mase jajnih ćelija koje se inkubiraju mogu se odstraniti uginule

jajne ćelije i druge nečistoće

Desetak dana nakon oplodnje ikra je osjetljivija na pomjeranje i

potrese

176

Prilikom inkubacije ikre, u trenutku kad se pojave tamne mrlje na

jajnim ćelijama (oči) ikra se može da se transportuje jer je u to

vrijeme manje osjetljiva na pomjeranje

Ikra se, radi odstranjivanja uginule od žive kupa u rastvoru

kuhinjske soli (1:9 sa vodom) jer tada uginula ikra pliva po površini,

pa se lako može odstraniti

Ta uginuča ikra postepeno gubi prvobitnu narandžastu boju i

postaje blijedo mliječna i tako se lako se može uočiti i odstraniti

Gljivice (saprolegična oboljenja) javljaju se na uginuloj ikri ali mogu

preći i na živu ikru

Kao preventivno antisaprolegično sredstvo koristi se rastvor

malahnitnog zelenila i koristi se također prema uputstvu proizvođala

Malahnitno zelenilo se piroko koristi u akvakulturi kao

antiparazitsko sredstvo protiv gljivočnih i bakterijskih infekcija i

ikre, ali i odraslijih jedinki

Ova kupka se koristi odmah nakon oplodnje i svaki treći dan do

izvale

U svrhu sprečavanja saprolegičnih oboljenja ikre može se koristiti i

blagi rastvor formaldehiduma

177

Uništavanje bakterija, posebno opasne bakterije Brucella

salminicidae vrši se poslije pojave očiju (tamnih mrlja na jajnim

ćelijama)

Koristi se rastvor sulfomethiolata (rastvor 1:5.000, 10 minuta)

Dužina kompletne inkubacije (inkubacioni aparat, ležnice) traje

tridesetak dana, pri temperaturi vode 8-10 stepeni celzijusovih

Na dužinu inkubacije utiče niz ekoloških faktora, među kojima

temperatura vode, intenzitet svjetla, kvalitet matica itd.

Nakon što se na ležnicama desi izvala, larve propadaju kroz dno

ležnica (dno je kao sito) i dospjevaju na dno mrestilišnih bazena

Larve leže na boku i još uvijek kao hranu koriste ostatke žumančaste

kese iz jajne ćelije

Larve propadaju na dno bazena i tu borave dok ne proplivaju,

odnosno dok se ne napuni hidrostatički organi (riblji mjehur)

Žumančasta kesa larvenih oblika je već gotovo potrošena i to je

moment kada treba početi sa dodatnim prehranjivanjem

Nakon 10-15 dana od izvale tzv. Predlarvi preobražaj u definitivnu

larvu je završen,a time je završen embrionalni razvoj

178

preobražajem larvenih oblika (metamorfoza) razvijaju se u odrasle

(adultne) jedinke

Larveni oblik dužpčaste pastrmke

Brojanje jajnih ćelija

Za brojanje jajnih ćelija postoji više metoda, ači se najčešće

primjenjuje gravimetrijska metoda brojanja jajnih ćelija i brojanje

pomoću

Gravimetrijska metoda odnosi se na procjenu mase ikre i ovo je

tačna metoda koja se najčešće primjenjuje

Težinski se izvaže količina do 1.000 kom. jajnih ćelija, a zatim se

preračuna na cijelu masu ikre

Branstenov brojač ima oblik plastične lopatice sa ležištima za jajne

ćelije

179

Ta ležišta se napune jajnim ćelijama, a izbad se odstrane suvišne

jajne ćelije i to se radi sve dok se ne izbroji kompletna masa ikre

Proizvodnja mlađi dužičaste pastrmke

Poslije embriobalne faze života nastupa postembrionalni dio života

gužičaste pastrmke, a početak predstavlja period života

predkonzumne ribe – mlađi dužičaste pastrmke

Proizvodnja mlađi dužičaste pastrmke zavisi od niza ekoloških

faktora u kojima je locirano ribogojilište i u zavisnosti od uticaja tih

faktora proizvodnja se odvija u 4 faze:

gajenje mlađi do 30 dana starosti, gajenje mlađi do 3 mjeseca

starosti, gajenje mlađi do 9 mjeseci starosti, gajenje mlađi do 12

mjeseci starosti

Gajenje mlađi do 30 dana starosti odvija se u natkrivenim

mrestilišnim bazenima, a sve ostale faze proizvodnje mlađi dužičaste

pastrmke odvijaju u nenatkrivenim, vanjskim bazenima

salmonidnog ribogojilišta

Početak proizvodnje mlađi počinje od trenutka kada kroz periferno

dno ležnica propadaju, iz jajnih ćelija larveni oblici dužičaste

pastrmke

180

Larve nakon propadanja u vodu kroz perforirano dno ležnica leže na

bokovima na dnu mrestilišnih bazena

Još uvijek, kao hranu uzimaju preostali dio hranljivog sadržaja

U tom trenutku larveni oblici su vrlo osjetljivi i ne smiju se

prebacivati u druge objekte ili na druga mjesta

Kada larve potroše žumančasti sadržaj i proplivaju, odnosno napune

riblji mjehur vazduhom. počinju da se privikavaju na uzimanje

dodatne hrane

Kao vještačka dodatna hrana larvama se daje sitnija granulirana

hrana sa velikim postotkom proteina i ona je obogaćena sa

mineralima i vitaminima

Takva hrana se vrlo često daje, obično svakih petnaestak minuta

Krupnija (peletirana riblja hrana daje se konzumnoj i matičnoj ribi

Granulirana (sitnija) i peletirana (krupnija) riblja hrana

181

Količina hrane daje se u skladu sa ukupnom i induvidualnom masom

ribe, kao i na temperaturom vode

To je najčešće oko 1% od ukupne mase ribe, pri temperaturi vode 8-

10 stepeni celzijusovih

Količina dnevnog obroka za mlađ i odrasliju dužičastu pastrmku

(preporučene vrijednosti)

Dužina

ribe u

cm

Masa

ribe u

g

Broj

dnevnih

hranjenja

Hrana na dan

Hrana na

ribe u gr.

U % tjeles

ne te`ine

Hrane na

ribe u gr

U % tjelesne

`e`ine

Hrane na

ribe u gr.

U % tjelesne

te`ine

6°C 11°C 16°C

2,0 0,11 10 0,0036 3,20 0,011 10,0 0,0173 16,0

3,0 0,32 8 0,0070 2,20 0,022 6,8 0,0345 10,0

4,0 0,75 6 0,0126 1,60 0,038 5,1 0,0602 8,1

5,0 1,43 4 0,0198 1,30 0,060 4,1 0,0943 6,5

6,0 2,55 4 0,0285 1,10 0,087 3,4 0,1370 5,3

7,0 4,02 3 0,0395 0,92 0,120 3,0 0,1890 4,7

9,0 8,50 3 0,0680 0,72 0,195 2,3 0,3080 3,6

10,0 11,70 3 0,0780 0,65 0,237 2,0 0,3740 3,2

12,5 23,00 2 0,1220 0,52 0,368 1,6 0,5802 2,5

15,0 39,70 2 0,1870 0,42 0,539 1,4 0,8680 2,2

17,5 63,50 2 0,2360 0,37 0,730 1,2 1 ,2060 1,9

20,0 94,50 1 0,3170 0,32 0,945 1,0 1 ,5120 1,6

22,5 132,0 1 0,4050 0,30 1,220 0,9 1 ,8480 1,4

25,0 182,0 1 0,4950 0,26 1,490 0,8 2,3660 1,3

182

Privikavanje na dodatnu hranu mladunaca dužičaste pastrmke mora

da bude uporan proces

Radi boljih uslova proizvodnje mlađi potrebno je održavati higijenu

u mrestilišnim bazenima i ležnicama i odstranjivati nečistoće i

nepojedenu hranu

Nepojedena hrana pada na dno bazena, počinje se raspadati, a time

se narušava kvalitet vode i javlja deficit O2

Čišćenje bazena vrši se svakodnevo jedan ili više puta, a

odstranjivanje nečistoće često se vrši posebnim gumenim usisnim

crijevom, ali se vodi računa da se ne usisaju mlade jedinke

U mrestilišnim bazenima primjenjuju se i dezinfekcione mjere, kao i

dezinkekcione mjere (kupke) koje se primjenjuju prvo na larvama, a

kasnije i na mladuncima

Prva kupka (pet dana nakon izvale) je dezinfekcija predlarvi u 2,5 %

rastvoru kuhinjske soli i ta kupka traje 10 - 15 minuta

Kupka se provode na taj način što se prekine dovod svježe vode, a

uspostavi se protok vode sa dezinficijensom, a nakon toga se ponovo

uspostavi dotok svježe vode

Pet dana nakon resorpcije žumančaste kese na isti način provodi se

druga kupka sa 35% rastvorom formaldehiduma koji je rastvoren u

vodi (1:4.000)

183

Ovaj postupak traje 15 minuta i provodi se isto kao i predhodna

kupka

Kupke služe i za dezinfekciju ležnice i utiču na sprečavanje pojave

bakterija i virusa u vodi

Mortalitet (uginuće larvi) tokom prvih 30 dana gajenja je visoko

(iznad 50%), a mnogo je veći ako se ne provode dezinfekcione mjere.

Uzgoj tromjesečne mlađi dužičaste pastrmke

Nakon završetka faze proizvodnje u mrestilištu do tridesetak dana

starosti uzgoj odraslije mlađi dužiičaste pastrmke se nastavlja u

vanjskim nenadkrivenim bazenima ribogojilišta (rastilišta –

mlčadičnjaci)

To je prvo uzgoj ovog mlađi stare do 3 mjeseca, a kasnije i uzgoj

odraslije mlađi

Nakon provedenih mjesec dana u mrestilišnim bazenima,

žumančasta kesa kod mladunaca je pojedena, potrošena (80-90%

slučajeva), a mladunci su se privikli na uzimanje dodatne hrane

U tim mladičmkacima treba regulisati umjereni dotok svježe vode

jer su mladunci još uvijek nejaki da se odupru jakom strujanju vode

i mogu da se zalijepe za rešetku preko koje ističe voda

184

Preporučuje se da ti mladičnjaci imaju dimenzije takve da su 5- 7

metara dugi, 1 m široki, a da je dubina vode u njima 60-80 cm

Poletna gustina nasada populacije predhodno uzgojene mlađi kreće

se od 10 - 30 000 komada po 1m2 bazena, a pri kraju uzgoja (pri

kraju trećeg mjeseca) nakon rasta jedinki i razrjeđivanja populacije

u ovim bazenima je oko 5.000 kom/m2

Jedna od proizvodnih mjera takve mlađi je sortiranje čime se postiže

ujednačena veličina jedinki

Prvo sortiranje i razrjeđivanje obavlja se 20 dana od nasađivanja

Jedan od ciljeva sortiranja jeste da se ravnomjerno uzima dodatna

hrane jer krupnija mlađ lakše dođe do hrane i da se odvoje krupnije

od sitnijih jedinki radi mogućeg kanibalizma

Sortir aparat

185

Hranjenje mlađi dužičaste pastrmke obavlja se dodatnom –

vještalkom granuliranom hranom (sitnije čestice riblje hrane) u

skladu sa individualnom masom ribe i temperaturom vode

Procenat bjelančevina u dodatnoj hrani je visok i opada sa porastom

jedinki

Postotak bjelančevina za mlađ je i do 60%, a za konzumnu ribu je

taj procenat manji, oko 30%

Kao mokra hrana mlađi ovog uzrasta može se davati slezina

žumance, sir i sl.)

Kao dodatna hrana mlađi se mogu dati i klaonički otpadci, a mogu

se dati i isjeckani komadi ribljeg mesa, jer su odličan izvor

neophodne animalne bjelančevine (mokra hrana)

Granulirana hrana za mlađ ne tone, jer kad hrana dospije na dno

bazena ostaje neiskorišćena

Bez obzira n asastav riblje hrane ona mora da zadovolji osnovne

kriterijume (6):

1. hrana nakon što se baci u uzgojni bazen ne smije da padne na dno,

2. količina hrane mora da bude u skladu sa individualnom dužinom i

masom jedinke, kao i sa ukupnom masom ribe u uzgojnom bazenu a

u skladu sa temperaturom vode,

3. hrana mora biti bogata životinjskim proteinima što boljeg kvaliteta,

186

4. dodatna riblja hrana ne smije biti prašinasta,

5. dnevni obrok za mladunce treba rasporediti i davati više puta –

porcije (15-20 porcija dnevnog obroka)

6. Radi zdravstvene zaštite mlađi, u dodatnu riblju hrnu stavljaju se

antibakterijska sredstva (efloran ili sličan preparat)

U hranivo se, nakon 25 dana dodaje efloran u količini od 375 g/1 kg

hrane

Za dezinfekciju mlađi dužičaste pastrmke ovog uzrasta

upotrebljavaju se kupke

U tu svrhu može se upotrijebiti sredstvo pod nazivom omnisan, koje

sprečava pojavu bakterija u vodi

Omnisan® - V 5 % je kationski dezinficijens koji djeluje na bakterije,

gljivice, alge i na pojedine viruse

Djeluje na uzročnike pojedinih bolesti riba, npr. furunkulozu,

bakterijske bolesti škrga i dr.

Mlađse svakih petnaestak dana može tretirati sa blagim rastvorom

formaldehiduma

Za proizvodnju mlađi dužičaste pastrmke potrebno je obezbjediti

visoke higijenske uslove i uzgojni bazen sa mlađi se redovno treba

čisti

187

Paralelno sa ovim potrebno je vršiti kontrolu kvaliteta vode i to

njenog fizičko- hemijskog sastava koji mora biti u skladu sa

potrebnim kvalitetom vode za uzgoj pastrmske mlađi.

U cilju ustanovljenja prirasta vrše se kontrolni ribolovi, svakih 15 do

30 dana i tom prilikom se izlovi oko 200 kom. mlađi

Prekontroliše se njihova masa i uzimaju se podaci o masi i dužinama

jedinki i upoređuju se sa rezultatima predhodne kontrole

Tako se mogu dobiti podaci o prirastu individualne i ukupne mase i

dužine tijela mlađi

Ovom prilikom može se kontrolisati i njihovo zdravstveo stanje

Mortalitet mlađi ovog uzrasta iznosi 25-30 % u odnosu na broj

jedinki u poćetnom periodu nasada

Gajenje mlađi dužičaste pastrmke starosti 3-9 mjeseci

Sitnija mlađ dužičaste pastrmke (dužičasta pastrmka tromjesečnog

uzrasta) već prelazi u fazu uzgoja do starije dobi (3-9 mjeseci

starosti)

Mlađ se već nalazi u vanjskim, nenadkrivenim mladičnim bazenima

salmonidnog ribogojilišta

188

Početna gustina nasada populacije tromjesečne mlađi u bazenima za

uzgoj odraslije mlađi iznosi 1.500-3.000 kom./m kvadratnom bazena

(mladičnjak)

Brzina rasta odraslije mlađi, kao i u predhodnim slučajevima zavisi

od ekoloških faktora kao i od kvaliteta dodatne hrane

Dodatna hrana se takođe daje u skladu sa individualnom i ukupnom

masom, uzrastom (dužinom jedinki) i temperaturom vode i mora da

zadovolji osnovne uslove kao i dodatna hrana za mlađ manjeg

uzrasta

Tokom uzgoja odraslije mlađi provodi se sortiranje (svakih 15-20

dana), kao i kontrolni ribolovi (identično kao i kod provođenja

kontrolnih ribolova za sitniju mlađ)

Izlovljena mlađ može da se anestezira, radi lakšeg uzimanja podatak

ao dužinama i masi

Na osnovu tih podataka konstatuje se prirast i propisuju se norme

hranjenja do naredne kontrole

Smrtnost, u ovoj fazi je relativno visoka iznosi i od 20 do 50%,

posebno ako nisu provedene dezinfekciono-sanitarne mjere

U slučaju da su te mjere provedene mortakutet je oko 25-30 % u

odnosu na broj jedinki u uzgojnom bazenu

189

mlađ u devetomjesečnom periodu uzgoja naraste 8-12 cm (prosječno

10 cm).

Gajenje mlađi dužičaste pastrmke do 12 mjeseci starosti

Ćetvrta faza uzgoja mlađi je gajenje mlađi dužičaste pastrmke do 12

mjeseci starosti

Prije nego što se nasele bazeni za prihvat devetomjesečne mlađi oni

se očiste i dezinfikuju

Devetomjesečna mlađ se klasira (obično su to 2-3 klase) na sortir

aparatu

Mlađ ispod 10 cm ostaje i dalje u predhodnim bazenima, dok ne

dostigne 10 cm (mčadičnjaci)

Primjerci duži od 10 cm uvrštavaju se u dalji proizvodni ciklus,

gajenja konzumne dužičaste pastrmke

Gustina nasada u mladilmčacima za uzgoj ove odraslije mlađi iznosi

1.00-1.500 jedinki, po 1m kvadratnpm

190

Ishrana odraslije mlađi provodi se dodatnom, peletiranom ribljom

hranom (krupnija hrana), a u skladu sa veličinom jedinki, masom tih

jedinki i temperaturom vode

Gubici (smrtnost, mortalitet) ove mlađi, ukoliko se provedu sve

potrebne mjere ne prelazi 5 %, u odnosu na broj jedinki u uzgojnom

bazenu

Hranjenje ručnim rasipanjem po uzgojnom bazenu

Gajenje konzumne dužičaste pastrmke

Gajenje konzumne dužičaste pastrmke (individualno iznad 220 g)

provodi se daljim uzgojem odraslije mlađi predkonzumnog uzrasta u

predtovilipnim i tovilišnim uzgojnim bazenima ribogojilišta

Prema intezitetu proizvodnje salmonidna ribogojilišta se djele u 4

tipa:

191

1. Ribogojilišta slabog produktiviteta

(godišnja proizvodnja u njima do 100.000 kg /ha )

2. Salmonidna ribogojilišta srednjeg produktivitet

(godišnja proizvodnja u njima 100.000 - 200.000 kg /ha)

3. Salmonidna ribogojilišta dobrog produktiviteta

(godišnja proizvodnja 200.000 - 300.000 kg /ha)

4. Salmonidna ribogojilišta odličnog produktiviteta

(godišnja proizvodnja u njima preko 300.000 kg/ha)

Produktivnost ribogojilišta zavisi od niza abiotskih faktora

Značajaniji su protok sveže vode i njen kvalitet, kao i kvalitet

dodatne hrane, zdravstveno stanje jedinki u uzgoju itd

Protok treba da bude intezivan, više od 50 izmjena svježe vode na

cijelom ribogojilištu

Gubici (mortalitet) konzumne pastrmke u uzgoju nije veći od 2% u

odnosu na broj jedinki koje se gaje

Kvalitetna dodatna hrana obezbjeđuje konverzacijski koeficient oko

vrijednosti 1.

Nasad odraslije mlađi u tovilišne bazene iznosi 100-500 jedinki po 1

m kubni vode

192

U našim uslovima od oko 1.000 komada oplođene ikre u krajnjoj fazi

proizvodnje ribe dobije se oko 500 primjeraka konzumne pastrmke

Pri uzgoju konzumne dužičaste pastrmke primjenjuju se iste metode

kao u proizvodnji mlađi, kao npr. dezinfekcija ribe (kupke) , pregled

fizičko hemijskog sastava vode, sortiranje ribe, lišćenje uzgojnog

baze, pravilno hramkemke itd.

Smrtnost dužičaste pastrmke tokom uzgoja

Period uzgoja Smrtnost (mortalitet) u %

Ikra u vrijeme inkubacije

(5-20 dana)

5-10 %

Larve u periodu izvale 8-10 %

Larve od izvale do 2 cm dužine 20-25 %

Mlađ (do 3 mjeseca) 25-30 %

Mlađ (do 12 mjeseci) 5-7 %

Pastrmka u tovu

(18 mjeseci starosti)

Do 2%

Neklasični načini uzgoja ribe

Različiti uzgojni sistemi za ribu baziraju se na ekološkim

karakteristikama mikrolokacije slatkovodnog ribogojilišta i

karakteristikama vrsta riba koje se uzgajaju

Najviše ribe proizvede se u klasična toplovodnim ribnjacima i

hladnovodnima ribogojilišta

193

Pored klasičnih uzgajališta ribe, riba se proizvodi i na neklasičan

način

Prema nivou ulaganja u uzgajališta ribe i stepenu iskorišćavanja ribe

tokom uzgojnog procesa razlikuju se ekstenzivni, poluintenzivni i

intenzivni način proizvodnje ribe, bez obzira ba tip uzgajališta

S obzirom na obskrbu sa vodom u kojoj se gaji riba postoji podijela

uzgojnih sistema na statički ili lentički sistem i protočni ili lotički

sistem

U odnosu na protok vode razlikuju se:

1. sistem jednostrukog iskorištavanja protoka,

2. sistem višestrukog iskorištavanja protoka,

3. poluzatvoreni sistem protoka i

4. zatvoreni (recirkulacijski) sistem protoka

Jednostruko iskorištavanja protoka podrazumjeva da nakon

jednokratnog iskorištavanja vode u uzgojnom bazenu za ribu ta

voda izlazi van uzgajališta

Ovakav način cirkulacije vode najčešće se primjenjuje u uzgoju ribe

u klasaičnim uzgajalištima

Višestruko iskorištavanje protoka vode podrazumjeva da se voda

koja cirkuliše više puta iskorištava i iskorišćava se u više uzgojnih

jedinica

194

Ovakav protok vode može da bude korišten prilikom uzgoja ribe, ali

je manje koristiv u udnosu na jednostruki protok vode

Poluzatvoreni sistem protoka vode podrazumjeva da se jedan dio

vode prečišćava i ponovo primjenjuje u uzgoju, dok se drugom dijelu

protoka dodaje svježa voda

Zatvoreni protok podrazumjeva da se uvjek ista količina vode

konstantno prečišćava i ponovo upotrebljava (recirkulirajuća voda)

Uzgoj ribe u recirkulacijskim sistemima

Za recirkulirajući sistem upotrebljava naziv i Sistem ponovnog

iskorištavanja vode ili Rekondicijski način

Ovakav način uzgoja se sve više primjnjuje jer se postižu odlični

proizvodni rezultati uzgoja ribe

Generalno se može reći da je ovaj sistem proizvodnje ribe

najznačajniji u zemljama koje imaju problem oskudice vode jer se

produkcija ribe odvija u uslovima male količine vode

U svim racirkulacijskim bazenima za uzgoj ribe primjenjuje se ista

količina vode koja kruži sistemom za proizvodnju, a ta mala količina

vode se stalno prečišćava

195

Protok prečišćene vode, kroz sistem obezbjeđen je radom pumpi

koje prečišćenu vodu stalno pumpaju kroz sistem

U recirkulacijske sisteme dodaje se manja količina svježe vode,

obično oko 10-15% u odnosu na ukupnu količinu vode u sistemu

Ovakav uzgoj ribe zahtjeva stalni stručni nadzora nad kvaltetom te

vode, posebno u pogledu prisustva 02 u vodi

Ostali parmetri treba da budu u granicama kvaliteta vode potrebne

za uzgoj određene vrste ribe

Prosječni rezultati uzgoja u recirkulacijskim bazenim su oko 100

kg/M2 za pastrmske vrste riba, a poprosječno oko 25 kg/M2 za

šarana, što je skoro duplo više u odnosu na prinose po m2 klasičnih

ribnjaka

Recirkulacijski sistem uzgoja ribe

196

U silosima za uzgoj ribe upotrebljavaju se objekti, odnosno uzgojni

bazeni smješteni vertikalno

I silosi se mogu nazvati recirkulacijskim sistemima, samo su

vertikalno postavljeni i u silosima se isključivo uzgajaju pastrmske

vrste riba

Bazeni za ovakav uzgoj su okruglastog ili okruglasto-izduženog

oblika ili su više ili manje cilindričnog oblika i izgrađeni od različitog

materijala

Po obliku i veličini prikladni su i za vanjski i unutrašnji smještaj u

zatvorene zgrade i druge zatvorene prostore

Kao i kod horizontalnih recirkulacijskih sistema i kod silosa za uzgoj

ribe osnovno je kontrolisati kvalitet vode u silosu i održavati je u

granicama potrebnim za uzgoj određene vrste ribe

Nivo vode u uzgojnim bazenima silosa održava se pumpnim

sistemom

Dotok vode u silose, uglavnom je smješten pri dnu uzgojnih bazena, a

odvod vode je pri vršnom dijelu

U tehnologiji proizvodnje ribe u silosima važna je aeracija, odnosno

dobro snadbjevanje kiseonikom

197

Uvođenje kiseonika u silose vrši se na nekoliko nivoa

Ootpadci i zagađena voda, iz nekoliko silosa skupljaju se zajednički

odvodni sistem kanala, protiču kroz taložnik i biofiltere i kao

pročišćena voda vraća se u silos

Silosi u kojima se uzgaja riba

Kavezni sistem uzgoja

Baterija kaveza za uzgoj dužičaste pastrmke u HA Bočac

198

Proizvodnja ribe u kavezima je visoko intenzivna proizvodnja, a

paralela se može povući sa tovom stoke u modernim štalama.

U ovom sistemu se na malom prostoru uz relativno mala ulaganja

postižu visoki prinosi.

Riba u kavezima se hrani peletiranom kompletnom smjesom koja

odgovara vrsti i kategoriji uzgajane ribe, a budući da ima mali

prostor za kretanje gubi znatno manje energije nego pri klasičnom

uzgoju u ribnjacima.

Odabir vrsta koje će se uzgajati u kaveznom sistemu uslovljen je

karakteristikama vodenog sistema, prije svega kvaliteta vode.

Kavezi se mogu postaviti u stajaćim i sporotekućim vodama, ali vode

koje su odgovarajućeg kvaliteta

Dubina vode mora biti dovoljna, odnosno da ispod kaveza ostane bar

tolika dubina kolika je dubina kaveza.

Kavezi se mogu postaviti u sporim dubokim ravničarskim rijekama,

rukavcima rijeka, kanalima sa konstantnim protokom vode,

jezerima, barama (šljunkarama, ciglanama), akumulacijama i

slično.

Postoji više tipova kaveza, od onih najjednostavnijih i

najprimitivnijih (fiksirani, sa drvenim stubovima zabodenim u dno),

pa do tipskih, koji se proizvode komercijalno.

199

Najčešći su plutajući kavezi, koji su najpoznatiji i u našoj regiji.

Plutajući kavezi

Postoje brojni modeli plutajućih kaveza, sa ili bez radne platforme, a

najčešće su to kavezi koji se sastoje od osnovne plutajuće

konstrukcije i za nju pričvršćene mreže (čvrste ili fleksibilne)

Kavezi su različite zapremine, a uglavnom se u hidroakumalacijama

koriste četvorougaoni kavezi dimenzija 5 x 5 x 5 m (125 m3), sa

izdignutim stranicama iznad vode barem 0,5 m kako riba ne bi

iskakala.

Konstrukcije kaveza sa mrežama (5x5x5m)

200

Obično se kavezi grade u vidu baterija u koje ide različit broj kaveza.

Kod nas je čest slučaj da se prvo, eksperimentalno formira jedna

baterija sa 20 kaveza, a nakon toga se gradi industrijsko postrojenje

sa većim brojem baterija i pojedinačnih kaveza

Baterija kaveza

Mlađ koja se tovi u kavezima mora biti zdrava, vitalna i dobre

kondicije.

Po nabavci mlađi, vrši se mjerenje i brojenje jedinki, kako bi se

odredila prosječna masa, na osnovu čega se vrši nasađivanje u

kaveze.

Prije nasađivaja se mlađ tretira preparatima protiv parazita i bolesti

Kavezni sistem uzgoja ribe je oblik akvakulture u kome se najčešće

dotovljavaju predkonzumne jedinke, ali se u mrežama može držatii

201

sitnija mlađ i polno zrele jedinke (matice) i tada je osnovni cilj ovog

oblika akvakultureje da se ishodišne mase ribe vcišestruko poveća

Kaveznim gajenjem ribe mogu da se dopune klasični oblici

proizvodnje i da se na taj način povća ukupna proizvodnja

Najćešća mjesta (lokacije) gdje se postavljaju kavezi jesu mjesta sa

dotokom svježe vode ili slčna hidrografska područja

Proizvodni rezlutati produkcije ribe u kavezima su slični kao i kod

uzgoja ribe u klasičnim ribnjacima ili ribogojilištima ali se na ovaj

način za kreće vrjeme višestruko uveća masa predkonzumne ribe

koja se dotovljava

Prilikom izbora lokacije za postavljanje kaveza potrebno je voditi

računa da to mjesto bude udaljeno od naselja

Kavezi treba da su sklonjeni od uticaja vjetrova, jer vjetrovi mogu

polomiti konstrukcije kaveza

kao primjer kaveznog sistema je proizvodnja predkonzumne

dužičaste pastrmke u kavezima pojedinačnih dimenzija 5 x 5 x 5 m

u njih se stavlja 400 kg predkonzumne dužičaste pastrmke,

individualne mase 50-70 g

Za period od oko tri mjeseca u tim kavezima dobije se oko 1.000 kg

konzumne dužičaste pastrmke

202

Proizvodnja na ovaj način može se realizovati u 2 ili 3 turnusa

godišnje, što zavisi od temperature vode

Sve proizvodne mjere iste su kao kod klasičnih salmonidnih

ribogojilišta.

Transport žive ribe i ikre

Prilikom transporta žive ribe svih vtsta i uzeasta važno je da se u u

transportnim sredstvima stvore približno isti uslovi kao u

proizvodnim objektima gdje je ta riba ranije boravila

Uslov za uspješan transport (preživljavanje ribe) jeste da se stavi

tačan omjer kavlitetne vode i mase ribe koja se transportuje

Omjer mase ribe i svježe vode u tankovima u kojima se riba

transportuje je različit za različite vrste riba ali je različit i za

različite uzrasne kategorije iste vrste

Transport se obavlja drumski (najčešće) ali može i željeznicom,

pomorskim i vazdušnim saobraćajom.

Najmanje 24 sata prije transporta riba se ne smije hraniti, jer gladna

riba lakše podnosi transport i manja su uginuća ako ne jede

203

Transportovati se mogu ilra larveni oblici, predkontumna i

konzumna riba, kao i polno zrele jedinke (matice)

Prevoz ikre i larvi šarama obavlja se pažljivo u plastićnim kesama

Larve se transportuju u plastičnim vrećama gdje je omjer vode

pribčižno jednak ili veći od mase larvi

Najpovoljnije vrijeme transporta larvi šarana je kada obe pređu na

dodanu ishranu

Mlađ šarana se transportuje u tankovima u kojima je omjer mase

predkonzumne ribe i vode 1:3-4.

Transport odraslijeg šarana može da se realizuje sa manjim

omjerom mase ribe i vode (1:2-3).

Najčešće se tramsportuje po 400 kg konzumnog šarana

Transportocati se može u svježe istisnuta ikra iz polno zrelih ženki

šarana

Transport larvi dužlčaste pastrmke realizuje se nakon što larve

potroše najmanje 75 % žumanca iz ćelije iz koje potiću, a to je često

kad imaju starost 7 nedjelja

Transport se realizuje u plastičnim vrećama u koje se obično stavo

led radi hlađenja

204

To su vreće večliine dvadesetak litara u kojima je ostatak prostpra

ispunjen kiseonikom

Količina larvi koje se transportuju zavisu od niza okolnosti i

ptrporuloje se da se u jednoj takvoj vreći transportuje 15-30 hiljada

komada larvi uz očekivani gubitak tokom transporta od 3%

Ukoliko se transportuje pastrmka prefkonzumne veličine količina

vode u tanku mora da bude višestruko veća od ukupne mase ribe

Višestruki odnos mase i pretkonzumne jedinke obično je takav da je

da je 5-6 puta veća količina svježe vode od mase ribe u transpotinom

tanku

Transport odraslije dužičaste pastrmke može se realizovati sa

manjim omjerom mase ribe i vode (1:3-4).

Potočna pastrmka predkonzu,mog uzrasta i šredkonzumni šaran se

transportuje u živom stanju do riječnih područja gdje se vrši

revitalizacija ili poribljavanje

205

Bazen za transport ribe

modeModerno opremljeno vozilo za transport ribe

206

Prerada ribe

Osnovni cilj prerade ribe jeste da se dugoročno očuva svježina i

kvalitet ribljeg mesa

U okviru prerade ribe razlikuju se dvije osnovne metode prerade,

a to su fizičke i hemijske metode prerade

Fizičke metode se odnose na zaleđivanje, smrzavanje i čuvanje

ribe na niskim temperaturama i sušenje na nižim i višim

temperaturama radi smanjenja količine vode

Hemijske metode prerade ribe su soljenje, salamurenje, dimljenje

i toplinska obrada u zatvorenim posudama na visokoj temperaturi

(sterilizacija) uz dodatak začina i drugih sastojaka

Trajne konzerve se odnose na prerađeno riblje meso

kombinacijom fizičkih i hemijskih metoda

Tehnologija industrijske prerade ribe obuhvata slijedeće

postupke:

1. doprema i skladištenje žive ribe,

2. čišćenje, smrzavanje očišćene ribe,

3. konzerviranje ribe u hladnom ili toplom postupku

Prerada može obuhvatiti i postupke prerade ikre (kavijar)

207

Pravilnici i uputstva o proizvodnji ribe u RS

ƒ

Pravilnik o načinu održavanja riječnih korita i vodnog zemljišta

(“Službeni glasnik RS”, br. 34/01, 22/06),

Pravilnik o načinu i metodama određivanja stepena zagađenosti

otpadnih voda kao osnovice za utvrđivanje vodoprivredne naknade

(“Službeni glasnik RS”, br. 44/01),

Pravilnik o uslovima ispuštanja otpadnih voda u površinske vode

(“Službeni glasnik RS”, br. 44/01),

Pravilnik o uslovima ispuštanja otpadnih voda u javnu kanalizaciju

(“Službeni glasnik RS”, br. 44/01),

Pravilnik o uslovima koje moraju da ispunjavaju vodoprivredne

laboratorije kao pravna lica ili u okviru pravnih lica koje vrše

određenu vrstu ispitivanja kvaliteta površinskih, podzemnih i

otpadnih voda (“Službeni glasnik RS”, br. 44/01),

Pravilnik o tretmanu i odvodnji otpadnih voda za područja gradova i

naselja gdje nema javne kanalizacije (“Službeni glasnik RS”, br.

68/01),

Pravilnik o mjerama zaštite, načinu određivanja i održavanja zona i

pojaseva sanitarne zaštite, područja na kojima se nalaze izvorišta,

208

kao i vodnih objekata i voda namijenjenih ljudskoj upotrebi

(“Službeni glasnik RS”, br. 7/03).

Pravilnik o higijenskoj ispravnosti vode za piće (“Službeni glasnik

RS”, br. 40/03),

Pravilnik o graničnim vrijednostima emisija u vazduh iz postrojenja

za sagorijevanje (nominalne termalne snage manje, jednak ili veće od

50 MW) (“Službeni glasnik RS”, br. 39/05),

Pravilnik o monitoringu emisija zagađujućih materija u vazduh

(“Službeni glasnik RS”, br. 39/05),

Pravilnik o emisiji isparljivih organskih jedinjenja (“Službeni glasnik

RS”, br. 39/05),

Pravilnik o monitoringu kvaliteta vazduha (“Službeni glasnik RS”, br.

39/05, 90/06),

Pravilnik o vrstama otpada i djelatnostima u oblastima upravljanja

otpadom za koje je potrebna dozvola („Službeni glasnik RS“, br.

39/05, 3/07),

Pravilnik o kategorijama otpada, karakteristikama koje ga

svrstavaju u opasni otpad, djelatnostima povrata komponenti i

odlaganja otpada (“Službeni glasnik RS”, br. 39/05),

209

Pravilnik o kategorijama otpada sa listam (“Službeni glasnik RS”, br.

39/05),

Pravilnik o transportu opasnog otpada (“Službeni glasnik RS”, br.

86/05),

Pravilnik o finansijskim garancijama kojima se može osigurati

prekogranično kretanje otpada („Službeni glasnik RS“, br. 86/05),ƒ

Pravilnik o uslovima za prenos obaveza upravljanja otpadom sa

proizvođača i prodavača na odgovorno lice sistema za prikupljanje

otpada (“Službeni glasnik RS”, br. 118/05),

Pravilnik o rokovima za podnošenje zahtjeva za izdavanje ekološke

dozvole za pogone i postrojenja koja imaju izdate dozvole prije

stupanja na snagu Zakona o zaštiti životne sredine (“Službeni glasnik

RS”, br. 24/06),

Pravilnik o uslovima za podnošenje zahtjeva za izdavanje ekološke

dozvole za pogone i postrojenja koja imaju izdate dozvole prije

stupanja na snagu Zakona o zaštiti životne sredine (“Službeni glasnik

RS”, br. 24/06),

Pravilnik o uslovima, načinu, mjestima i rokovima sistematskih

ispitivanja sadržaja radionuklida u životnoj sredini („Službeni glasnik

RS“, br. 77/06),

210

Pravilnik o metodologiji i načinu vođenja registra postrojenja i

zagađivača (“Službeni glasnik RS”, br.92/07),

Pravilnik o donošenju najboljih raspoloživih tehnika kojima se

postižu standardi kvaliteta životne sredine (“Službeni glasnik RS”, br.

22/08),

Pravilnik o eko-oznakama i o načinu upravljanja eko-oznakama

(“Službeni glasnik RS”, br. 22/08), ƒ

Pravilinik o uslovima za obavljanje djelatnosti pravnih lica iz oblasti

zaštite životne sredine (“Službeni glasnik RS”, br. 36/08),

Uputstvo o načinu, postupku i rokovima obračunavanja i plaćanja

opštih i posebnih vodoprivrednih naknada (“Službeni glasnik RS”, br.

19/98, 27/01),

Uputstvo o sadržaju studije uticaja na životnu sredinu (“Službeni

glasnik RS”, br. 118/05).

211

Ribolov i ihtiofaunistička regionalnost ribolovnih voda

Ribe koje egzistiraju u prirodnim uslovima nisu pod kontrolom

čovjeka i zovu se otvorene vode.

Riblje vrste mogu da se izlove na prirodnim hidragrafskim

lokalitetima i to se radi sportskim ili privrednim ribolovom

Osnovna podjela slatkovodnih ribolovnih voda je na visinske

(planinske) i nizijske i u zavisnosti od prirode njihovog postojanja,

dijele se na tekuće, stajaće vodene ekosisteme i vještački stvorena

hidrakumulaciona jezera

U tekuće vode ubrajaju se: potoci, riječice, rijeke i velike rijeke, a

ribolovci “rijeke“ dijele na nizijske i planinske.

Vrsta ribolova koja se posebno veže za planinske rijeke je

mušićarenje - fly fishing.

Mušićarenje - fly fishing

212

Stajaće vode čine prirodna jezera, bare, riječna jezera, močvare, kao

i sva udubljenja nastala od površinskih kopova šljunka i pjeska, u

koje se akumulira voda

Najpopularnija tehnika pecanja na ovim vodama je carp fishing –

šaranski ribolov, ali i varaličarski ribolov i ribolov na plovak.

Stajaća voda

Šaranski ribolov - carp fishing

U vještački stvorene akumulacije, ubrajaju se one ribolovne vode

koje su nastale djelovanjem čoveka (antropogene hidroakumulacije)

213

i to su vještačka (akumulaciona) jezera, šljunkare (iskopine pjeska),

kanali, is l.

Vještalka hidroakumulacija

Riječni tok, nastaje od jednog ili više izvora, najčešće u planinskom

području i u ribolovnom smislu postoji jasna ihtiofaunistička

regionalnost na pojedinim dijelovima toka

Ihtiofaunistička regionalnost postoji na rijekama svih slivnih

područja, ali će ihtiofaunistička regionalnost biti objašnjena na

primjeru rijeke Vrbas koja pripada dunavskom slivnom području

Izvorišni dio toka, većim dijelom je bez ribljeg fonda ali, nešto niže

je područje potočne pastrmke (Salmo trutta m. fario) ili salmonidni

region.

Salmonidni region, se dijeli na – planinski pastrmski region, koji

naseljava isključivo potočna pastrmka i rečni rak i – nizijski

pastrmski region, koji pored potočne pastrmke (Salmo trutta m.

214

fario) naseljavaju lipljen (Thymallus thymallus) i mladica (Hucho

hucho).

U drugom dijelu tog regiona, sreću se plotica, skobalj, mrena, klen

itd.

Neki autori iz nizijskos salmonidnog podrulja izdvajaju lipljenski

region

Potočna pastrmka (Salmo trutta m. fario)

Lipljen (Thymallus thymallus)

Mladica (Hucho hucho)

215

Riječni rak – Astacus astacus

Nizvodno od salmonidnog regiona nalazi se nizijski ciprinidni

region.

Razlikuje se od pastrmskog regiona prije svega po bogatstvu vode,

pad mu je manji, vegetacija bogatija, a broj ribljih vrsta je znatno

veći

U gornjem dijelu ovog regiona, još uvjek se susreću salmonide vrste

riba, ali u manjem broju

To je područje ciprinidnih vrsta riba gdje po brojnosti, ali i ihtiomasi

gdje dominiraju, klen (Squalus cephalus), , škobalj (Chondrostoma

nasus) i mrena (Barbus barbus)

Mnogi ribolovci ciprinidni region dijele na gornji, srednji i donji

ciprinidni region

216

Skobalj (Chondrostoma nasus)

Klen (Squalus cephalus)

Mrena (Barbus barbus)

U nizijskim djelovima tokaa pojavljuje se šaran (Cyprinus carpio),

deverika (Abramis brama), som (Silirus glanis), štuka (Esox lucius),

smuđ (Stender lucioerka) i mnoge druge vrste nizijskih područja

217

Šaran (Cyprinus carpio)

Deverika (Abramis brama)

Som (Silurus glanis)

218

Štuka (Esox lucius)

Smuđ (Stizostedion-Stander lucioperca)

Sportski ribolov može se vršiti na svim ribolovnih vodama u BiH, a

privredni ribolov ograničen je samo na tok rijeke Save na podrulju

BiH

219

Zdravstvena zaštita riba

Osnovni zadatak zdravstvene zaštite riba je preduzimanje higijensko

sanitarnih mjera da se bolest spriječi – preventiva

Prilikom planiranja i gradnje objekata za gajenje riba počinju

preventivne mjere

U osnovne mjere preventive za postizanje poželjnog zdravstvenog

stanja ribe ubrajaju se:

1. izbor dobrog matičnog fonda ribe (polno zrelih jedinki koje se

mrijeste),

2. smještaj i gajenje matičnog fonda, ali i ostalih uzrasnih kategorija

ribe treba da je u odvojenim proizvodnim uzgojnim objektima,

3. pravilan način gajenja i organizovano stručno-maučno praćenje

zdravlja i pojave bolesti riba

4. provođenje agrotehničkih mjera u toplovodnim ribnjacima,

5. redovno praćenje i održavanje u optimalnim granicama fizičko-

hemijskog sastava vode,

6. pažljivo manipulisanje ribom,

7. primjena propisa o zravstvenoj zaštiti riba uz veterinarsku kontrolu

Dezinfekcija je osnovna mjera za sprečavanje bolesti riba, a cilj

dezinfekcije je smanjivanje i uništavanje bolesti, virusa, bakterija i

svih nametnika radi dobrih zdravstvenih uslova u gajenju riba.

220

Dezinfekcija može biti: fizička (mehaničko čišćenje, isušivanje

objekata i djelovanjem visokim temperaturama) i hemijska

(djelovanje hemijskim preparatima), a najbolje je zajedničko

dezinfekciono djelovanje (fizička i hemijska dezinfekcija)

Bolesti riba u uzgojnom procesu

Bolesti riba u uzgojnim procesima obuhvataju 4 najznačajnije grupe:

virusne, bakterijske, saprolegične bolesti i miksozomalne bolesti

Postoje još bolesti ptouzrokovane raznim jednoćelijskim životinjama,

crvima (helmintoze), zglavkatima (artropodoze), bolesti

prouzrokovane poremećajima u sredini u kojoj ribe žive itd.

Značajnije su:

Virusne bolesti - proljećna viremija šarana (PVŠ), boginje šarana ili

boginje šarana (Epitelioma papulozum cyprini), zarazna nekroza gušterače

pastrmke – ZNG (Necrosis infectiosa pancreatica salmonis), virusna

hemoragična septikemija – VHS (Septicaemia haemorhagica) itd.

Bakterijske bolesti - furunkuloza (Furunculosis), baterijski nefritis

(BN), Eritrodermatitis šarana - EŠ (Erythrodermatitis cyprini), bolest

columnaris, bakterijska bolest škrga itd.

Bolesti riba uzrokovane gljivicama

Bolesti riba uzrokovane miksozomama – vrtavičavost

221

Značenje nekih pojmova u oblasti zdravstva riba

Osnovni zadatak zdravstvene zaštite riba je preduzimanje higijensko

sanitarnih mjera da se bolest spriječi i to je preventiva

Epiozootiloške mjere su mjere za biosigurnost koje podrazumjevaju

sprečavanje izloženosti uzročnicima bolesti, što ranije otkrivanje

uzročnika oboljenja, liječenje i edukaciju radnika u pogledu zaštite

zdravlja riba

Zoonoze su bolesti ili infekcije koje se prenose sa životinja na čovjeka

i sa čovjeka na životinju

Dijagnostika znači donošenje definitivnog zaključka strulnih lica o

prirodi bolesti na osnovu predhodno provedebih pretraga

Akutno to je bolest koja se baglo manifestuje, a hronično je bolest

koja dugo traje

Simptomi su znakovi po kojima se prepoznaje neka bolest

222

Bolesti riba u uzgoju riba

1. Virusne bolesti

1.1. Proljećna viremija šarana (PVŠ)

Proljećna viremija šarana

To je prelazna, zarazna virusna bolest, izazvana Rhabdo carapio

virusom, a može izazvati i veća ugibanja, posebno u zimskom i rano-

ljetnom aspektu tokom godine kada mortalitet toplovodnih riba

(šaran) može da bude i preko 50% brojnosti populacije koja je

oboljela

Štete su najveće ako je bolest zahvatila dvogodišnju mlađ šarana

Rhabdo carapio je virus vrlo otporan i u zdravu ribu, najčešće ulazi

preko škrga i pojava i intenzitet bolesti variraju od godine do godine

223

Simptomi oboljele ribe jesu da se jedinke sakupljanje na svjež dotok

vode, uz površinu ili pri obali, a pored toga oboljela riba je troma i

mirna i tamnije boje, ima sluzavu kožu, oči ispupčene, stomak

naduven

Škrge i koža mogu imati jače ili slabije krvarenje, svi organi su

natečeni, crijevo je prošireno i ispunjeno gnojnim sadržajem, slezena

je povećana i tamna

Oboljenje se prenosi nasadnom ribom i izmetom bolesnih riba,

vodom, ribarskim alatom, opremom i vodom u kojoj je oboljela riba

prevožena

Preventiva se sastoji od neophodne mjete isušivanje i zakrečavanje

proizvodnih površina šaranskih ribnjaka (2000 kg/ha kreča),

dezinfekciji alata i sredstava za transport riba i zabrana prevoza riba

iz zaraženih u nezaražene šaranske ribnjake

1.2. Boginje šarana (Epitelioma papulozum cyprini)

Boginje šarana (Epitelioma papulozum cyprini)

224

Oboljele ribe, od ovog virusa imaju zadebljanje epitela na koži i

perajama koji izgledaju kao mliječno-bijele naslage, a oboljenje

izaziva virus iz grupe Herpes virusa

Za razvoj bolesti, pored virusnog djelovanja potrebna je i genetička

predispozicija jedinki (ribe)

Djelovanjem virusa izrasta nenormalno veliki broj ćelija epitela kože

kao pljosnate izrasline debljine više milimetara locirane prvo na

perajima, kasnije po tijelu i očima

U isto vrijeme dolazi do omekšavanja kostiju i oboljele ribe imaju

mlitav rep pa se može saviti do glave

Bolesne ribe imaju slabiji prirast, tako da ribe mogu izgubiti i do

30% na masi tijela, ali ugibanja od ove bolesti su rijetka

Bolest se najčešće javlja kod dvogodišnjeg i trogodišnjeg šarana

Oboljenje prenose kožni paraziti, među kojim riblja vaš

Pojavu bolesti pomaže manjak vitamina u organizmu riba, genetska

predispozicija i manjak kalcijuma u vodi

Oboljele ribe liječe se prihranjivanjem sa vitaminima A i D u hrani,

kalcijumom i fosforom kao i dodatkom mikro elemenata.

225

Šaranski ribnjaci se kreče sa po 50 kg/ha hidratisanog kreča više

puta u roku od 3-4 dana se jačim protokom vode

Zarazna nekroza gušterake (ZNG) -

(Necrosis infectiosa pancreatica salmonis)

Zarazna nekroza gupterače (Necrosis infectiosa pancreatica salmonis)

Nekroza tkiva pankreasa Promjene na unutrašnjim organima

Oboljenje se najčepšće manifestuje kod mlađih uzrasnih kategorija

pastrmke, u prvih dvadesetak dana nakon početka hranjenja

Ugibanja od ove bolesti su najčešće beznačajna, ali mogu biti i vrlo

velika i preko 50% od ukupnog broja oboljelih riba

Uzročnik oboljenja je virus sličan Reovirusima (virus ZNG), malo je

poznat i otporan i sposoban za zarazu u vodi više mjeseci

226

Bolesna mlađ izlučuje velike količine virusa, putem izmeta, pa se

zaraza širi vodom, a zaražene ribe mogu biti kliconoše cijeli život

Bolest izbija naglo i odmah izaziva vrlo mortalitet i prije ugibanja iz

anusa mlađi curi sluz

Kod oboljele ribe može se vidjeti da jedinke imaju ispupčene oči,

proširenje stomačne duplje, krvarenje oko osnove peraja

Pored toga oboljela mlađ leži na dnu bazena, ubrzano diše i vrti se

oko uzdužne ose tijela

Smrtnost je najčešće od 10-30% brojnosti populacije, a ponekad i

znatno više, zavisno od uslova držanja i temperature vode, kao i

preventivnog djelovanja

Bolest se najčešće javlja u proljeće, a preboljele ribe ostaju kliconoše

čitavog života

Liječenje se ne isplati i ukoliko se oboljenje pojavi treba prekinuti sa

proizvodnjom mlađi i proizvoditi konzumnu ribu

227

Virusna hemoragična septikemija pastrmke - VHS

(Septicaemia haemorhagica)

Virusna hemoragična septikemija pastrmke

(Septicaemia haemorhagica)

Oboljenje se javlja kod pastrmskih vrsta riba i to u svim oblicima,

akutnom, hroničnom i nervnom obliku i to je zarazna bolest

prouzrokovana jednim tipom Egdved virusa

Bolest se najčešće javlja u proljetnom period i bolesna riba je tamne

boje zadržava se uz stranice bazena i kod ispusta, mirna je i teže

održava ravnotežu, oči su ispupčene, škrge su blijede i ružičasto sive,

u očima i oko njih, te na škrgama, u ustima i na koži su tačkasta i

jača krvarenja

Smrtnost je preko 50%, a bolest se često javlja nakon nedovoljnog

dotoka svježe vode, sortiranja ili prilikom transporta ribe, a

nastanku bolesti pogoduje i gust nasad uzgojne populacije I loši

higijenski uslovi smještaja

228

Liječenje oboljenja se sastoji u provođenju higijenskih mera, čišćenje

bazena, smanjenje gustoće nasada i povećanje protoka vode i

primjeni svih mjera koje su upućene na zaštitu ribogojilišta u cilju

sprečavanja unošenja ovog virusa

2. Bakterijske bolesti

2,1, Furunkuloza (Furunculosis)

Furunkuloza (Furunculosis)

To je bolest i pastrmskih, ali i nekih toplovodnih vrsta riba iako

znatno češće od ove bolesti oboljevaju pastrmske vrste

Nastanku bolesti pogoduje povišenje temperature vode, a uzročnik

oboljenja je bakterija Aeromonas salmonicida koja ulazi u ribu

preko ozlijeđene kože i crijeva ili ako zdrava riba pojede bolesnu ili

tibu kliconošu

229

Oboljenje se javlja u uslovima loše higijene, stresa riba i uopšte loše

manipulacije, i oboljela oboljela riba pojačano izbacuje izmet i iz

rana na koži

Simptomi pojave bolesti bolesti se javljaju u mišićima u obliku

dubokih čireva i rana na koži

Preventiva je održavanje higijenskih uslova i dezinfekcija ikre kao i

davanje lijekova u hrani

2.2. Bakterijska bolest bubrega, baterijski nefritis

(BBB ili BN)

Bakterijski nefritis

Ovu bolest uzrokuje bakterija Renibacterium salmoniarum, a oboljela

riba ima uvećane ekskretorne organe – bubrege i deformacije na

njima, a pored toga kod oboljelih riba oči su ispupčene, škrge su

blijede i proširen stomak, po koži su sitni mjehurići i rane

230

Oboljenje većeg intenziteta je u proljeće kod više temperature vode i

stresa ribe.

Uzročnik čestp ulazi u ribu na usta i preko rana na koži, a zarazu

šire oboljele ribe koje su i kliconoše, njihova ikra kao i voda u kojoj

ribe borave

Smrtnost je do 40% od ukupnog broja oboljele ribe, a da bi se

suzbilo oboljenje često se daje se lijek u hrani, eritromicin 10 g/100

kg ribe u tri nedelje

daju se i injekcije antibiotika maticama mjesec dana prije mrijesta i

odstranjuju se matice iz mrijesta koje imaju mutnu ovarijalnu

tekućinu

2.3. Eritrodermatitis šarana - EŠ

(Erythrodermatitis cyprini)

Eritrodermatitis šarana (Erythrodermatitis cyprini )

231

To je kožna, prelazna bolest toplovodnih riba, akutbog do hroničnog

toka

Uzročnik oboljenja je netipična bakterije Aeromonas salmonicida

Za bolest je karakteristična upalna zakrvavljenost kože i nastajanje

čireva na koži

Ova bolest se javlja isključivo u toplovodnim ribnjacima i to kod

pretežno kod šarana

U većim razmjerama bolest se javlja u proljeće i jesen poslije izlova i

nasada ribe

Uzročnik oboljenja (bakterije Aeromonas salmonicida) u ribnjak

često ulazi sa divljom ribom ili vodom

Prvo se javljaja zapaljenja kože, posebno gdje je oštećena i u

unutrašnjim organima skuplja se tečnost, u sredini koža odumire,

crvenilo na rubu se širi, nastaju duboki čirevi

Kada crvenilo nestaje znak je ozdravljenja, rane zarastu, a bolesna

riba sporije uvećava težinu

Suzbijanje bolesti vrši se dosljednom primjenom sanitarno-

dezinfekcionih mjera i davanjem lijekova u ribljoj hrani

232

2.4. Bolest columnaris

Oboljele škrge

U rabijem periodu bilo je mnogo naziva za ovu bolest, a jedan naziv

je bio Flexibacter columnaris

Bolest uzrokuje Flavobacterium columnare (ranije Flexibacter

columnaris)

Bolest se širi pri većim temperaturama vode i u vodi bogatijoj

organskom materijom ali i nakon stresa jedinki

Oboljenje je više ispoljeno kod mlađih uzrasnih kategorija ribe (koje

se gaje salmonidne –pastrmka i ciprinidne – šaran)

Uzročnik oboljenja najčešće izaziva lokalizovane promjene na

škrgama ili koži, naročito u regionu usta

233

Na početku oboljenja konstatuje se samo pojačano lučenje sluzini

otečenost kože

Kako bolest odmiče zapaža se da koža polako gubi prvobitan sjaj i

postaje plavičaste boje na ograničenom području čiji je rub

zadebljao, i crveno je žut, a ovakve pojave se relativno brzo šire na

cijeli region kože tijela ribe

Bolest se može suzbiti intenzivnijim sanitarno-dezinfekcionim

mjerama, liječenjem davanjem antibiotika OKSITETRACIKLIN u

riblju hranu i sprečavanjem unošenja ove bakterije na područje

uzgajališta ribe

3. Bolesti riba uzrokovane gljivicama

3.1. Gnjiloća škrga (Branhiomikoza)

Gnjiloća šlrga (Branhiomikoza)

234

Oboljenje nastaje u ljetnim mjesecima u toplovodnim ribnjacima,

koji sadrže mnogo organske materije, imaju gust nasad ribe i hrane

se hranom lošeg kvaliteta

Oboljenje se javlja i kod dužičaste pastrmke ali i kod šarana u

uzgoju

Ovu boolest uzrokuju glivice Branchiomyces sanguinis i B. Demigrans

Oboljele ribe se sakupljaju na dotoku svježe vode, škrge su posute

tamnijim pjegama usljed krvarenja, dolazi do nekroze - odumiranja

škržnih listića, a teže oboljele ribe se guše i uginu

Radi preventive, potrebno je zakrečavanje ribnjaka svaki dan ili

svaki drugi dan više puta i uspostavljanje protoka vode, kao i

primjena svih propisanih sanitarno-dezinfekcionih mjera

3.2. Saprolegnioza (Saprolegniosis)

Saprolegnioza (Saprolegniosis) - šaran i pastrmka

235

Oboljenje se javlja, obično pri nižim temperaturama vode ili nakon

rada sa ribom kada može doći i do ozlijeda jedinki

Bolest je lako uočljiva i na oštećeno tkivo se naseli gljivica koja

postepeno prodire u zdravi mišićni sloj sve do kosti, a tkivo izgleda

kao pokriveno vatom od izraslina ovih gljivica

Uzročnik oboljenja su gljivice Saprolegnia, Achlya koje napadaju

povrijeđenu i bolesnu ribu kao i ikru u inkubaciji i to obično u

hladno doba godine, u proljeće kad je otpornost ribe manja

Suzbijanje bolesti se može spriječiti dobrim načinom provođenja

uzgojnih metoda, izbjegavanjem ozljeda ribe, provođenjem

sanitarno-dezinfekcionih mjera, provođenjem kupki ribe u svim

fazama proizvodnje, provode se kupke

4. Bolesti riba uzrokovane miksozomama

4.1. Vrtavičavost pastrmki (Myxomiosis)

Vrtavićavost pastrmki (Myxomiosis)

236

Ova bolest češće se javlja se kod mlađi, a manje kod starijih

primjeraka dužičaste pastrmke, a u akutnom obliku dolazi do

oštećenja hrskavice glave i dijela skeleta ribe

Mlađ ne uzima hranu, mršavi i ugiba, a rep im je tamno pigmentisan.

Prilikom plivanja ribe se vrte u krug i za vrijeme napada koji traje

obično 1 minut riba se umori do te mjere, da kasnije legne na dno

bazena i ubrzano diše

Uzročnik oboljenja je jednoćelijska životinja - Myxosoma cerebralis

koje se razvija u hrskavičavom tkivu, gdje prolazi kroz nekoliko faza

razvoja i na kraju prelazi u sporu koja može godinama da opstane

Sa dna vodotoka ili bazena spora hranom dospijeva u organe za

varenje i kroz krvotok dospijeva u hrskavičavo tkivo.

Smrtnost iznosi i preko 50%, a preživjeli primjerci imaju deformisan

skelet, tamno obojen rep i uopšte nepravilnosti tijela, slabo uzimaju

hranu i sporo napreduju u rastu i težini

Lijeka protiv vrtičavosti nema, te se radi sprečavanja eventualnog

oboljenja sprovode sanitarno-profilaktičke mjere