FAKULTETI EKONOMIK N NISH

Prof. dr. Petar . Hafner

DORACAK NGA SOCIOLOGJIA PR DHNIEN E PROVIMIT PRANUES

Universiteti i Nishit

Fakulteti Ekonomik

Nish 2009

Prf. dr PTR . Hfnr DORACAK NGA SOCIOLOGJIA PR DHNIEN E PROVIMIT PRANUES Botimi i katrt, 2009.

Rcnznt Dc. dr. SLLVLUB MISHIQ

Botues FAKULTETI EKONOMIK N NISH

Pr botuesin Prf. dr. BRK KRSTIQ, dkn

Kryeredaktor Prf. dr. Lilana STNKVIQ

Me vendimin e Kshillit shkencoro-arsimor t Fakultetit Ekonomik t Universitetit t Nishit, nga data 24.04.2003, sht lejuar botimi i ktij libri si Doracak pr dhnien e Provimit pranues nga lnda e Sociologjis.

PARATHNIE

Doracaku nga Sociologjia pr dhnien e provimit pranues sht hartuar plotsisht sipas plan-programit msimor t shkollave t mesme pr kt lnd, si edhe n baz t praktiks shumvjeare t dhnies s provimit pranues me shkrim n Fakultetin Ekonomik n Nish. Duke e pasur parasysh se Sociologjia sht shkenc fundamentale, e prgjithshme dhe teorike, shoqrore sht e lidhur edhe me shkencat ekonomike. Prandaj njohja e kategorive themelore dhe e aparatit t nocioneve t shkencs sociologjike, gj q sht prmbajtje e programit t shkollave t mesme nga Sociologjia, e bn t mundur paranjohjen solide pr thellimin e ktyre njohurive prmes msimit t Sociologjis n studimet e ekonomis, por edhe pr t kuptuar botn e jets ekonomike q sht lnd e studimit t shkencave t numrta ekonomike. Kndidatt t cilt do t orientohen pr t dhn provimin pranues nga lnda e Sociologjis mund t prdorin si literatur baz tekstin msimor Sociologjia t prof. dr. Milovan Mitroviqit dhe t prof. dr. Sreten Petroviqit, n botim t Entit pr Botimin e Teksteve dhe t Mjeteve Msimore, nga Beogradi. Me rastin e hartimit t Doracakut....., i cili sht literatur ndihmse pr dhnien e provimit pranues, autori e ka prdorur botimin e pesmbdhjet nga viti 2006.

N Doracakun nga sociologjia pr dhnien e provimit pranues, sht dhn pasqyra e prmbledhur e t t gjitha 127 (njqind e njzet e shtat) pyetjeve n provim (dhe prgjigjet e sakta) t cilat mund t paraqiten n detyrn e provimit. Me rastin e vlersimit t prgjigjeve pr pyetjet e shtruara, krahas prgjigjes s sakt (dy pika) ose t pasakt (zero pik), do t pranohen edhe prgjigjet pjesrisht t sakta (nj pik).

N Nish, 12.02.3009.

Autori

KREU I PAR

ka sht sociologjia?

1. Pse pr Sociologjin shpesh thuhet se sht shkenc e krizs shoqrore?

Prgjigjja: ) pr shkak se ajo si shkenc historikisht paraqitet n koht e krizs t kalimit nga shoqrit tradicionale n moderne, industriale dhe qytetare b) pr shkak se ajo e fiton rndsin kur problemet shoqrore jan m t shprehura c) pr shkak se ajo e bn t mundur sqarimin racional dhe mirkuptimin e krizave dhe t problemeve shoqrore.

2. Caktoni Nocionin e Sociologjis.

Prgjigjja: Sociologjia sht shkenc e prgjithshme, teorike dhe themelore pr shoqrin si trsi t t gjitha dukurive shoqrore.

3. ka sht globalizimi?

Prgjigjja: Glblizimi sht proces bashkkohor global i lidhjes s ndrsjell t barazimit t shoqrive dhe t kulturave t ndryshme n planin botror.

4. Cili trajtim i lnds s hulumtimit e karakterizon makrosociologjin?

Prgjigjja: Pr makrosociologjin sht karakteristik i ashtuquajturi trajtim global sociologjik i secils dukurie shoqrore. 5. Cili mendimtar dhe prej cilave fjal e ka krijuar shprehjen Sociologjia?

Prgjigjja:

Vet shprehja Sociologji e paraqet kompozitn nga fjala latine societas (shoqri) dhe fjals greke 1gos (fjal, nocion, shkenc). Shprehjen sociologjia e ka krijuar mendimtari francez Ogist Kont.

6. Theksoni tri postulate (parime) t funksionalizimit sipas Robert Mertonit. Prgjigjja:

- Pstulti i unitetit funksional t shoqris - Pstulti i funksionalitetit universal - Pstulti i domosdoshmris funksionale

7. Prcaktoni nocionin e ligjit sociologjik.

Prgjigjja: Ligji sociologjik sht qndrim (thnie) gjuhsisht i saktsuar dhe logjikisht i drejt pr lidhjet objektive, ekzistuese, t prgjithshme, t domosdoshme, thelbsore dhe relativisht t prhershme dhe pr marrdhniet midis dukurive shoqrore.

8. Theksoni dy role thelbsore t Sociologjis n shoqrit demokratike.

Prgjigjja: Scilgjia n shoqrit demokratike ka rol kritik dhe konstruktiv.

9. Prcaktoni nocionin e shoqris.

Prgjigjja: Shoqria sht bashksi relativisht e rregulluar dhe e prhershme (e strukturuar) e dukurive shoqrore, dmth., trsia e veprimeve dhe e sjelljes shoqrore, marrdhnieve shoqrore, grupeve shoqrore, organizatave dhe institucioneve.

10. ka sht dukuria shoqrore? Prgjigjja:

Dukuria shoqrore sht secili veprim dhe sjellje e individit ose e grupit q n mnyr direkte ose indirekte sht e

lidhur me veprimin dhe sjelljen e individve dhe t grupeve tjera. 11. Cilat jan dy lnd kryesore t studimit t makrosociologjis?

Prgjigjja: ) Studimi i strukturs shoqrore globale b) Studimi i ndryshimeve shoqrore globale

12. Cilat jan detyrat themelore t Studimit t mikrosociologjis?

Prgjigjja: - Studimi i marrdhnieve ndrnjerzore (ndrveprimit social) - Studimi i modeleve kulturore - Studimi i mnyrs s prditshme t jets shoqrore

13. Pse determinizmi shoqror sht i ndryshm nga determinizmi n natyr?

Prgjigjja: Determinizmi shoqror sht m i ndrlikuar, m dinamik (i ndryshueshm) dhe i llojllojshm nga ai natyror, sepse shoqria prbhet nga njerzit t cilt me vetdijen e vet, me vullnetin e lir dhe me veprim ndrhyjn n ngjarjet shoqrore duke e ndryshuar shpesh rrjedhn e tyre.

14. Cilat jan fazat kryesore n procedurn e hulumitmit shkencor?

Prgjigjja: ) vendosja e hipotezave b) verifikimi i hipotezs c) dhnia e provave pr supozimin e verifikuar

15. Theksoni teknikat themelore t hulumtimit n fazat e ndryshme t hulumtimit sociologjik. Prgjigjja:

) pr grumbullimin e t dhnave: vzhgimi dhe biseda (intrvista dhe anketa) b) pr rregullimin dhe pasqyrimin e t dhnave (klasifikimi, matja dhe metodat statistikore) dhe c) pr interpretimin e t dhnave (metoda krahasuese, sociometria, analiza e prmbajtjes).

16. N baz t kafit dallohet vzhgimi shkencor nga vzhgimi i rndomt i laikve? Prgjigjja:

Ai zbatohet sipas planit q m par t parashikuar, sipas qllimit q m par t caktuar (ka karakter sistemor),

17. Cili mendimtar e ka theksuar edhe rndsin e mirkuptimit racional t kuptimit t brendshm t dukuris shoqrore pr individt ose grupet.

Prgjigjja: Mks Vbr.

18. Cilt jan dy tipat themelor t bisedave t cilat zhvillohen pr qllime shkencore?

Prgjigjja: ) intrvista b) nkt

19. Theksoni teknikat themelore pr rregullimin dhe pasqyrimin e t dhnave.

Prgjigjja: ) klsifikimi b) matja

c) metodat statistikore g) scimtri d) nliz e prmbajtjes

20. Theksoni teknikat pr analiz dhe interpretimin e t dhnave.

Prgjigjja: ) metoda krahasuese b) mtda e analizs multivariante

21. Cilt mendimtar i kan vn themelet e Sociologjis si shkenc n mes t shekullit XIX? Prgjigjja:

gist Knt, Hrbrt Spnsr, Krl Mrks.

22. Theksoni cilat jan vizionet themelore teorike (t prgjithshme), si pikpamje t veanta n shoqri, t formzuara n Sociologji?

Prgjigjja: ) vizionet organike t shoqris b) vizionet konfliktuoze t shoqris c) vizionet e ndrveprimit t shoqris

23. Nocioni i teoris sociologjike. Prgjigjja:

Teoria sociologjike relativisht sht msim i trsishm pr shoqrin ose pr nj pjes t saj e cila e prbn bashksin e qndrimeve logjikisht t lidhura dhe sipas prvojs t verifikuara. Me teori orientohet hulumtimi i mtejm dhe mundsohet sqarimi i trsishm racional dhe parashikimi i dukurive shoqrore.

24. Cilt mendimtar n kalim nga shek. XIX n shek. XX me veprat e veta ia kan br t mundur Sociologjis t bhet shkenc moderne?

Prgjigjja: mil Dirkm i Mks Vbr. 25. Cilat teori i numrojm n teori bashkkohore sociologjike?

Prgjigjja: ) funkcinlizmi b) strukturlizmi c) marksizmi bashkkohor g) fenomenologjia sociale d) sociologjia kritike ) interakcionizmi simbolik

KREU II

NATYRA, NJERIU DHE SHOQRIA

26. Theksoni dallueshmrin e nocionit t puns nga nocioni i veprimit shoqror.

Prgjigjja: Veprimi shoqror sht nocion m i gjer se sa puna. Secila pun sht veprim shoqror (lloji m i rndsishm i veprimit shoqror). Ekzistojn veprime t cilat nuk jan pun (loja, brohoritjet e tifozve, konflikti me fqinjt etj.).

27. Cilat jan karakteristikat e puns si profesion (profesionet)?

Prgjigjja: ) puna e ka rndsin parsore pr t siguruar ekzistencn b) puna profesionale krkon, krahas shkathtsive praktike, edhe formzimin e vazhdueshm dhe teorik t njohuris shkencoro-teknike. c) Puna profesionale zhvillohet n kuadr t orarit t puns ) n procesin e puns njeriu hyn n raporte t llojllojshme shoqrore, realizon perandorin e liris (Hgl) ose tjetrsohet nga liria e vet dhe natyra universale e njeriut (Marks).

28. Pse sht i rndsishm n Sociologji nocioni i ndarjes shoqrore t puns? Prgjigjja:

Pr shkak se me njohjen e ndarjes shoqrore t puns tregohet baza e strukturs dhe e zhvillimit t t gjitha shoqrive t deritashme.

29. Cilt mendimtar veanrisht e kan theksuar rndsin e ndarjes s puns n shoqri?

Prgjigjja: Pltn, mil Dirkm, Krl Mrks. 30. Cilt jan tipat themelor t ndarjes s puns?

Prgjigjja: ) ndarja natyrore e puns (sipas gjinis dhe moshs) b) ndarja historike e puns (paraqitja e bujqsis, ndarja e zejeve nga bujqsia, paraqitja e tregtis) c) ndarja e prgjithshme, e veant dhe individuale e puns

31. ka sht prodhimi shoqror?

Prgjigjja: Prodhimi shoqror sht veprimtari e prshtatshme shoqrore (puna) me t ciln njerzit ua prshtasin natyrn nevojave t veta dhe i krijojn t mirat materiale t cilat ndikojn te njerzit tjer dhe kshtu kryjen shrbime t ndryshme materiale dhe jomateriale.

32. Theksoni faktort kryesor t prodhimit shoqror.

Prgjigjja: ) njeriu me njohurin dhe prvojn e vet b) mjetet pr pun c) objektet e puns

33. ka e prbn strukturn ekonomike t shoqris? Prgjigjja:

Forcat prodhuese dhe marrdhniet prodhuese.

34. Ku shihet lidhshmria e natyrs dhe e mjedisit shoqror? K

Prgjigjja: Natyra sht korniza m e gjer e secils shoqrie, kurse mjedisi natyror dhe shoqror paraqesin fushn e tr jets s njeriut. Scilgjia merret me njeriun si qenie shoqrore dhe me ann shoqrore t natyrs, e studion ndrndikimin e natyrs dhe t mjedisit shoqror t cilat jan t rndsishme pr jetn e prditshme t njeriut, por edhe pr jetn e prgjithshme shoqrore. 35. Caktoni nocionin e popullsis.

Prgjigjja: Popullsia sht bashksi e njerzve e cila brenda nj kohe e popullzon ndonj territor t caktuar dhe n t e organizon jetn e vet shoqrore.

36. ka e prfshin nocionin e zhvillimit demografik?

Prgjigjja: ) lvizja natyrore e popullsis b) lvizja mekanike e popullsis

37. Prkufizoni nocionin e politiks s popullats

Prgjigjja: Politika e popullats sht grumbull masash me t cilat shoqria n mnyr t organizuar e orienton zhvillimin e vet demografik. Kto jan masa me t cilat harmonizohet lvizja natyrore dhe mekanike e popullsis me qllimet

e prgjithshme zhvillimore dhe me kushtet e disponueshme natyrore dhe shoqrore-ekonomike pr jet t prshtatshme t njerzve.

38. ka nnkuptohet me nocionin shoqri teknologjike?

Prgjigjja: Me nocionin shoqri teknologjike nnkuptohet shoqria bashkkohore me zhvillim t lart industrial dhe postindustrial e cila bazohet n teknikn dhe teknologjin bashkkohore q ka mbizotruar n t gjitha fushat shoqrore, si jan: ekonomia, politika, komunikimi kulturor dhe jeta e prditshme e njerzve.

39. Nocioni i revolucionit shkencoro-teknik?

Prgjigjja: Revolucioni shkencoro-teknik sht kthes universale shoqrore n zhvillimin e forcave prodhuese dhe t teknologjis s trsishme prodhuese. Historikisht sht kushtzuar me aplikimin e zbulimeve t rndsishme shkencoro-teknike n t cilat bazohet qytetrimi modern industrial dhe postindustrial. 40. Bjeni ndarjen e zhvillimit t deritashm historik sipas kritereve teknologjike

Prgjigjja: ) Periudha paraindustriale (grre) e zhvillimit shoqror b) periudha industriale c) periudha postindustriale

41. ka sht ekologjia? Prgjigjja:

klgia sht disiplin biologjike dhe sociologjike shkencore e cila i studion marrdhniet e organizmave biologjik dhe llojet (ekologjia natyrore), prkatsisht e njeriut, grupeve shoqrore dhe bashksive (ekologjia humane ose sociale) me mjedisin natyror (biofizik).

42. N cilat cilsi bazohet efikasiteti i menaxhimit bashkkohor privat?

Prgjigjja: ) n njohurin teknike t profesionistve kompetent b) n autoritetin e pamohuar t pronarit privat (pundhnsit).

43. Prkufizone nocionin e menaxhimit.

Prgjigjja: Mnxhimi sht shkathtsi e qeverisjes ose udhheqjes e cila bazohet n kombinimin e faktorve t prodhimit, e cila e siguron realizimin efikas t qllimeve t vendosura, gj q zakonisht shndrrohet n kryerjen e punve t dobishme.

KREU I TRET

STRUKTUR DHE ORGANIZIMI I SHOQRIVE

44. Nocioni i strukturs shoqrore.

Prgjigjja: Struktura shoqrore sht lidhje stabile e marrdhnieve midis elementeve nga t cilat nj shoqri prbhet (veprimit shoqror t individve dhe t grupeve, organizatave dhe institucioneve), q t gjitha elementet i lidh n nj trsi t rregulluar dhe t prhershme.

45. Prcaktoni nocionin e shoqris globale.

Prgjigjja: Shoqria globale sht funkcionalisht trsi e pavarur (autonome) dhe relativisht stabile, e organizuar n mnyr kierarkike e veprimeve shoqrore dhe marrdhnieve t individve dhe grupeve, t cilat historikisht jan formuar me jetn e tyre t prbashkt n ndonj territor.

46. Theksoni prmasat e rndsishme t secils shoqrie globale.

Prgjigjja: ) funksionale (horizontale) b) shtresore (vrtikle-kierarkike) , c) hapsinore (trritoriale) g) kohore (historike) 47. Nocioni i rolit shoqror,

Prgjigjja: Roli shoqror sht lloj i veprimit dhe i sjelljes i cili zhvillohet n mnyr t pritur, sipas modelit q m par t aprovuar kulturor. 48. sht pozita shoqrore?

Prgjigjja: Pozita shoqrore sht vend i cili u takon individve dhe grupeve n strukturn vertikale t shoqris, prkatsisht pjess n ndarjen e t t mirave themelore shoqrore (pasuris materiale, fuqis s ndikimit shoqror dhe nderimit shoqror - prestigjit).

49. Theksoni elementet kryesore t strukturs s secils shoqrie globale.

Prgjigjja: Elementet kryesore t strukturs s secils shoqrie globale jan: grupet e ndryshme shoqrore, organizatat dhe institucionet.

50. Nocioni i grupit shoqror. Prgjigjja:

Grupet shoqrore jan bashksi relativisht t prhershme t njerzve t lidhur n mnyr t ndrsjell me veprimin e prbashkt shoqror, origjinn ose pozitn shoqrore, me nevoja, interesa dhe vlera t ngjashme. Pr shkak t ksaj te pjestart e nj grupi paraqitet ndjenja pak a shum e shprehur e prkatsis s prbashkt.

51. Theksoni klasifikimin e grupeve shoqrore (t t ashtuquajtura tipologjin e prbr t grupeve) n t ciln kombinohen m shum karaktristika t grupit (shkaqet e krijimit, funksioni i grupit, madhsia dhe kohzgjatja e grupit).

Prgjigjja: ) grupet e afrta (familja, farefisi, vllazria) b) grupet funksionale (profesionet, grupet politike, fetare) c) grupet me status (klsat, shtresat, litat) g) bashksit hapsinore (fshati, qyteti) d) bashksit kulturore-historike (fisi, populli, kombi) 52. Theksoni ndarjen e grupeve sipas: ) numrit t antarve b) kohzgjatjen dhe c) mundsit e hyrjes dhe daljes s antarve nga grupi.

Prgjigjja: ) t mdha dhe t vogla b) t prhershme dhe t prkohshme c) t mbyllura dhe t hapura 53. Theksoni ndarjen e grupit sipas: ) strukturs s fuqis n grup b) shkalls s formalizimit t marrdhnieve c) shkalls s afris s marrdhnieve midis antarve dhe g) shkalls dhe cilsis s lidhshmris s individve n grupe.

Prgjigjja: ) utritr dhe glitr b) frml dhe jofrml c) parsore dhe dytsore g) grupet dhe bashksit

54. Cili sociolog i pari m hollsisht e arsyeton nocionin e bashksis?

Prgjigjja: Frdinnd Tnis.

55. Caktoni nocionin e familjes.

Prgjigjja:

Familja fillimisht ka qen bashksi bio-psiko-sociale e prindrve dhe e fmijve t tyre t lindur ose t adoptuar. 56. ka sht martesa? *

Prgjigjja:

Martesa sht lidhje shoqrisht e pranuar midis meshkujsh dhe femrash. 57. Cilat jan format historike t martess?

Prgjigjja:

) grupor b) pligmi (pligini dhe poliandria) c) mngmia

58. Llojet e martesave sipas mnyrs s vendosjes, rregullimit dhe mirmbajtjes s marrdhnieve midis bashkshortve

Prgjigjja: ) martesa zakonore b) martesa kishtare c) martesa qytetare g) martesa faktike (konkubinati)

59. Cilt jan tipat themelor t familjes?

Prgjigjja: ) familja tradicionale b) familja bashkkohore

60. jan bashksit etnike?

Prgjigjja: Bashksit etnike jan bashksi shoqrore, globale, t mdha dhe t prbra nga individt dhe grupet shoqrore t cilat flasin t njjtn gjuh, jetojn n territor t njjt dhe kan histori t prbashkt politike dhe kulturore.

61. Cilat jan tri shkall historike zhvillimore dhe tri forma strukturore t grupimit etnik?

Prgjigjja: ) fisi b) populli c) kombi 62. sht populli?

Prgjigjja: Populli sht bashksi e numrit m t madh t fiseve, e cila n nj periudh m t gjat t jets s prbashkt n t njjtin territor, e krijon organizatn e prbashkt shtetrore (mbifisnore) dhe e formon kulturn e prbashkt popullore (gjuhn, fen, zakonet, moralin, artin).

63. sht kombi? Prgjigjja:

Kombet jan bashksi bashkkohore etnike t cilat krijohen n kuadr t institucioneve moderne t shoqris qytetare: shtetet kombtare t pavarura t tregut unik (Nacional) dhe kulturat kombtare, t zhvilluara n baz t gjuhs s standardizuar kombtare letrare.

64. Theksoni llojet e ndryshme t mosbarazis s pozits shoqrore si baz e shtreszimit shoqror.

Prgjigjja: ) sipas gjendjes pronsore (t pasurit dhe t varfrit) b) sipas ndikimit n shoqri c) sipas prestigjit shoqror

65. ka e prbn bazn e mosbarazis shoqrore?

Prgjigjja: ) prona b) fuqia e ndikimit n shoqri 66. sht pronsia?

Prgjigjja:

Prona sht raporti historikisht i vendosur shoqror i mundsive jo t barabarta t prvetsimit individual, t prbashkt ose kolektiv, shfrytzimit (prdorimit) dhe disponimit t t mirave t kufizuara natyrore dhe shoqrore-kulturore (materiale dhe shpirtrore).

67. Theksoni bazat e forms pronsore n shoqrit e ndryshme dhe n koh t ndryshme. Prgjigjja:

) private b) grupore (klktive, kooperative dhe aksionare) c) shtetrore (publike)

68. Llojet e pronsis sipas objektit t posedimit.

Prgjigjja: ) prona mbi lndt pr shpenzim personal b) prona mbi mjetet pr prodhim shoqror

69. Nocioni i fuqis s ndikimit shoqror.

Prgjigjja: Fuqia e ndikimit shoqror sht mundsi shoqrisht e vendosur e pabarabart e individve dhe grupeve q t marr vendime me interes jo vetm pr veten por edhe pr t tjert.

70. Theksoni format e ndryshme t fuqis s ndikimit shoqror.

Prgjigjja: ) fuqia ekonomike b) fuqia funksionale c) fuqia e statusit g) fuqia e njohuris dhe informacionit d) fuqia fizike fuqia manipulative

71. Cilat jan dy trajtime themelore teorike dhe tri modele operative t strukturs vertikale n shoqri? Prgjigjja:

Dy trajtimet themelore teorike t strukturs vertikale t shoqris jan: ) trajtimi organiko-integrativ b) trajtimi konfliktuoz. Tri modelet operative t strukturs vertikale t shoqris jan: ) mdli i stratifikimit shoqror b) modeli klaso-konfliktuoz i strukturs shoqrore dhe c) modeli elitist i strukturs shoqrore.

72. Cili mendimtar e bazon modelin e stratifikimit t strukturs shoqrore dhe si duket shtreszimi shoqris tridimensionale sipas tij?

Prgjigjja:

Mks Vbr dallon: ) shtreszimin ekonomik (dallimin e klasave sipas pasuris), b) shtreszimin politik (dallimin e partive sipas fuqis s pushtetit), c) t dalluarit kulturor (t dalluarit e klasave sipas prestigjit).

73. N kuadr t cils teorie t shoqris krijohet modeli klaso-konfliktuoz i strukturs shoqrore? Prgjigjja:

N kuadr t teoris marksistike t shoqris.

74. ka jan nocionet vendimtare t modelit t stratifikimit t strukturs s shoqris?

Prgjigjja: - roli shoqror - pozita shoqrore

75. Cilat jan tri variantet e modelit elitist t strukturs shoqrore sipas t cilave shpjegohet baza e burimit t fuqis s eliteve?

Prgjigjja: ) botkuptimi konzervativ b) botkuptimi kritik c) botkuptimi liberal

76. ka jan vendbanimet? Prgjigjja:

Vendbanimet jan bashksi t prbra dhe shumfunksionale shoqroro-hapsinore t cilat krijohen me lidhjen relativisht t prhershme t individve dhe t grupeve pr ndonj territor t caktuar dhe me lidhjen e tyre t ndrsjell shoqrore (pr shkak t afrsis hapsinore) n bashksin lokale shoqrore. 77. Theksoni dallimet midis fshatit dhe qytetit.

Prgjigjja: ) dallimet arkitektoniko-urbanistike b) dallimet demografike c) dallimet ekologjike ) dallimet ekonomike d) dallimet n tipin e marrdhnieve shoqrore dh) dallimet midis institucioneve fshatare dhe urbane ) dallimet n kultur.

78. ka e prbn themelin e rendit shoqror?

Prgjigjja: ) institucionet shoqrore b) organizatat shoqrore c) grupet shoqrore

79. Nocioni i institucionit shoqror (institucionet). Prgjigjja:

Institucioni shoqror (institucioni) sht mnyr e caktuar (themeluar), e aprovuar, e formzuar (e formalizuar) e kryerjes s atij veprimi shoqror i cili sht i rndsishm pr mbajtjen dhe funksionimin e rendit shoqror.

80. Theksoni llojet e institucioneve shoqrore sipas funksioneve themelore n shoqrin globale.

Prgjigjja: ) bilgjiko-riprodhuese (martesa dhe familja) b) knmike (ekonomia bujqsore, tregu, t hollat, ndrmarrjet) c) politike (shteti, partia, lobi) g) kulturore (fetare, arsimoro-edukative, shndetsore, informative, shkencore, artistike) d) argtuese-rekreative (klubet sportive, diskotekat) 81. Nocioni i organizats shoqrore.

Prgjigjja: Organizata shoqrore sht rrjet i caktuar i roleve dhe pozitave i cili i mban n bashksi antart e nj grupi njerzish dhe e harmonizon sjelljen e tyre t ndrsjell derisa bashkarisht e ushtrojn ndonj veprimtari shoqrore.

82. Tipologjia themelore e organizatave shoqrore.

Prgjigjja: ) organizatat ekonomike b) organizatat politike c) organizatat kulturore

83. Nocioni i politiks.

Prgjigjja: Plitik sht shkathtsi e qeverisjes s shoqris me an t institucioneve dhe organizatave specifike publike (politike) (t shtetit dhe t partive politike).

84. sht shteti?

Prgjigjja: Shteti sht institucioni m i rndsishm politik i shoqrive t qytetruara roli themelor i t cilit sht mbrojtja e rendit shoqror dhe orientimi global i proceseve shoqrore. Mjeti themelor i pushtetit shtetror sht n monopolin e fuqis s bazuar n ligj me t cilin disponon aparati i veant i organeve t strukturuara kierarkike civile dhe ushtarake.

85. Theksoni elementet themelore t strukturs s secilit shteti.

Prgjigjja: ) trritori b) popullsia c) pushteti sovran publik 86. Tipologjia e shteteve sipas kritereve historike

Prgjigjja: ) shtetet skllavopronare b) shtetet feudale c) shtetet borgjeze (qytetare) g) shtetet socialiste

87. Tipologjia e shteteve sipas: ) forms s sundimit, b) strukturs s shtetit, c) krktrit t marrdhnieve politike dhe ) kriterit historik.

Prgjigjja: ) mnrkit dhe republikat b) unitr (t thjeshta) dhe fdrl (t ndrlikuara) c) dmkrtike dhe autokratike g) sklavopronare, feudale, qytetare dhe socialiste. 88. sht e drejta?

Prgjigjja: E drejta sht sistem i rregullave t shkruara t cilat i prcakton shteti. Me aparatin e vet t detyrimit shteti e siguron respektimin e t drejtave, duke e orientuar kshtu sjelljen e individve dhe t grupeve dhe zhvillimin e shoqris.

89. Nocioni dhe funksionet e burokracis.

Prgjigjja: Burokracia sht shtres shoqruese e t t gjitha shteteve t deritashme. Pr t kryer funksionet e veta, shteti duhet t ket aparatin e pushtetit publik (administratn) si grup i njerzve t cilt n ndarjen shoqrore t puns nuk kan detyra tjera prve ti shrbejn ushtrimit t funksioneve shtetrore: drejtuese-administrative, ushtarake, policore dhe gjyqsore.

90. N ka sht brendia e ligjit t Parkinsonit?

Prgjigjja:

Sociologu britanik N. Prkinsn e ka vrejtuar dukurin se burokracia vetvetiu vazhdimisht i shton punt, gj q shpie n drejtim t tendencs s shtimit t burokratizimit t shoqris. 91. Nga cila fjal rrjedh termi prti?

Prgjigjja: Trmi prti rrjedh nga fjala latine pars (pjes) dhe tregon dika q sht prciale. Prandaj partit politike jan organizata parciale politike.

92. ka e prbn strukturn organizative t partis politike?

Prgjigjja: ) idlgjia b) programi politik c) sttuti

93. Theksoni cilat grupe t organizuara, prve partive politike, ndikojn politikisht n ndonj shoqri.

Prgjigjja: ) sindiktet dhe grupet pr presion (lbi) b) lvizjet politike - Lvizjet e vjetra shoqrore (rciste dhe antiraciste, librle, kombtare, puntore) - Lvizjet e reja shoqrore (klgjike, studentore, femrore rinore, antinukleare, paqsore)

94. Theksoni shkaqet kryesore t paraqitjes s lvizjeve t reja shoqrore dhe politike n shoqrin bashkkohore.

Prgjigjja: ) burokratizimi i pashmangur i t t gjitha partive politike b) mospranimi i qytetarve t lir pr disiplin partiake

c) t vrejturit se shum probleme jetsore nuk mund t zgjidhen vetm me veprimin e pushtetit shtetror ose t partive politike.

95. Cilt jan dy sektor themelor t jets publike shoqrore n shoqrit moderne demokratike?

Prgjigjja: Kta dy sektor jan sektori shtetror (politik) dhe qytetar (civil).

KREU I KATRT

NDRYSHIMET DHE ZHVILLIMI I SHOQRIS

96. sht ndryshimi shoqror? Prgjigjja:

Ndryshimi shoqror sht dallimi midis dy gjendjeve t strukturs shoqrore.

97. Llojet e ndryshimeve shoqrore sipas: ) kuntittit, b) kualitetit, dhe c) vlerave.

Prgjigjja: ) rritja dhe rnia b) zhvillimi (vlucioni) dhe rnia (invlucioni) ose shprbrja (anomia) c) prparimi (prgrsi) dhe ngecja prapa (rgrsi)

98. Theksoni modelet themelore globale t ndryshimeve shoqrore t pranishme n teorit sociologjike.

Prgjigjja: ) modeli vlucinist b) modeli ciklik c) modeli difuzinist ,

99. sht lvizshmria shoqrore?

Prgjigjja: Lvizshmria shoqrore (mbiliteti) i prfshin t gjitha ndryshimet e roleve dhe pozitave t individve dhe t grupeve n kuadr t ndonj strukture me rast rrjeti i roleve dhe pozita mbeten t pandryshuara. 100. Theksoni format (llojet) e lvizshmris shoqrore.

Prgjigjja: ) lvizshmria horizontale (ndryshimi i roleve shoqrore n kuadr t ndarjes shoqrore-personale t puns) b) lvizshmria vertikale (lvizjet hyrse dhe dalse t individve dhe t grupeve sipas shkalls kierarkike t pozitave shoqrore) c) lvizshmria hapsinore (migrimet individuale dhe n grup t popullsis nga nj territor n tjetrin)

101. Nocioni i zhvillimit shoqror. Prgjigjja:

Zhvillimi shoqror sht nj sr ndryshimesh t lidhura t t njjtit drejtim t cilt shpiejn deri te krijimi i krijesave t reja n shoqri si trsi ose n ndonj pjes t rndsishme t saj.

102. Bjeni dallimin midis nocioneve rritja shoqrore, zhvillimi shoqror dhe prparimi shoqror

Prgjigjja: Rritja shoqrore sht shtimi i t njjts, zhvillimi sht krijimi i t riut, kurse prparimi sht krijimi i prparimit m t mir.

103. Prkufizoni prparimin shoqror (prgrs).

Prgjigjja: Prparimi shoqror (prgrsi) sht ai zhvillim shoqror i cili sht i orientuar sipas qllimeve pozitive dhe vlerave fundamentale t jets shoqrore t njeriut.

104. Cila sht karakteristika themelore e shoqris postindustriale?

Prgjigjja: Karakteristika themelore e shoqris postindustriale shihet n faktin se n t njohuria dhe informatat bhen burime strategjikisht t rndsishme dhe nismtart e zhvillimit shoqror, njsoj ashtu si puna dhe kapitali jan faktort kryesor t zhvillimit t shoqris industriale.

105. Ku sht brendia e trajtimit sociologjik dhe politikologjik e interpretimit t marrdhnieve globale n bot?

Prgjigjja:

Trajtimi sociologjik tregon globalizimin e proceseve moderne zhvillimore deri n prmasa botrore, rezultati i t cilave sht krijimi i shoqris moderne botrore. Trajtimi politikologjik prqendrohet n marrdhniet ushtarake, politike dhe ekonomike t pushtetit midis shteteve, far vendosen n t t ashtuquajturin rendin e ri botror. 106. Theksoni katr dimensione kryesore t globalizimit sipas sociologut anglez Gidensit.

Prgjigjja: ) ekonomit botrore kapitaliste b) sistmi i shteteve kombtare c) rendi ushtarak botror g) ndarja ndrkombtare e puns

107. Theksoni kriteret themelore t zhvillimit.

Prgjigjja: ) kriteri tekniko-teknologjik i zhvillimit b) kriteri ekonomik i zhvillimit c) kriteri politik i zhvillimit g) zhvillimi kulturor

108. Theksoni dy interpretime diametrialisht t ndryshme t procesit t globalizimit.

Prgjigjja: ) glblizimi si proces modern zhvillimor b) glblizimi si mit i ri ideologjik 109. Cilat jan ato katr rreziqe me pasoja t rnda n periudhn e modernitetit t cilat i thekson sociologu i njohur britanik ntni Gidns?

Prgjigjja: ) thyerja e mekanizmave t rritjes ekonomike b) shtimi i pushtetit totalitar c) mundsia e konfliktit nuklear g) mundsia e katastrofs ekologjike

KREU I PEST

KULTUR DHE SHOQRIA

110. Nocioni i kulturs.

Prgjigjja: Kultura prfshin transformimin e natyrs t ciln e bn njeriu me vetdije dhe me plan, por edhe krijimin e vlerave shpirtrore me t cilat konfrimohet pozita e tij specifike n bot.

111. sht simbli?

Prgjigjja: Simbli sht sajimi yn njerzor, projektimi yn q n sendet ndijore t shohim edhe dika tjetr, q kafsha kurrsesi nuk sht n gjendje ta kuptoj.

112. Nocioni i qytetrimit.

Prgjigjja: Qytetrimi sht organizm i madh kulturor i prbr nga disa kultura kombtare t cilat shpesh i dallon edhe gjuha e prbashkt mbikombtare e cila prdoret n t ashtuquajturin prdorim zyrtar.

113. Prcaktoni nocionin e kulturave kombtare.

Prgjigjja: Kultura kombtare e paraqet trsin e organizuar t prbr nga kto elemente: ) pikpamja pr botn b) sistemet me vlera dhe orientimet c) institucionet g) gjuha d) fushat materiale t kulturs 114. ka prfshin t kuptuarit e kulturs n kuptimin e ngusht dhe t gjer?

Prgjigjja: N kuptimin e gjer kultura e prfshin t t ashtuquajturn kultur spirituale dhe materiale. N kuptimin e ngusht nn kultur nnkuptohet sistemi i vlerave spirituale (gjuha, religjioni, zakonet, morali, filozofia, shkenca, arti dhe kultura masive).

115. Prkufizoni gjuhn si mjet t komunikimit njerzor.

Prgjigjja: Gjuha sht instrument i shprehjes, por edhe i konstituimit dhe formimit t mendimeve dhe t ndjenjave t njeriut.

116. sht rligjioni?

Prgjigjja: Rligjioni sht lidhshmri shpirtrore e nj bashksie t njerzve dhe t nj ose t ndonj krijese t fuqishme ose mbinatyrore t paramenduar. Kjo krijes cilsohet si e shenjt. Asaj njeriu i lutet, e respekton, por edhe friksohet prej saj.

117. Caktoni dallimet midis magjis dhe religjionit.

Prgjigjja: ) mgjia synon q n mnyr t drejtprdrejt t kontrolloj natyrn, kurse religjioni kt e bn trthorazi. b) veprimet magjike bhen n mnyr jo t rregullt c) me magji priten ngjarjet e drejtprdrejta pozitive ose negative, kurse ritet religjioze bhen pa qllimin e drejtprdrejt t dukshm. g) ritet religjioze bhen n kisha, tempuj, pran vatrs s shtpis, me rast lidhja midis njerzve dhe priftrinjve ka karakter t prhershm, kurse akti magjik e prbn raportin midis magjistarve dhe njerzve me karakter t taniprtanishm.

118. sht miti?

Prgjigjja: Miti n thelb sht Rrfim i cili flet pr historin e krijesave mbinjerzore, perndive, pr t part tan. Miti flet pr zanafilln e bots, pr origjinn e vdekjes, pr shkatrrimin e njerzimit etj. 119. Kur krijohen dhe cilat jan religjionet m t rndsishme monoteistike?

Prgjigjja: Religjionet monoteistike krijohen n periudhn prej shek. VI para ers s re deri n shek. VII, t ers s re, e kto jan religjioni hebraik, budizmi, krishterizmi dhe islami. 120. Theksoni karakteristikat themelore t religjioneve monoteistike.

Prgjigjja: ) paraqitjen e tyre e ka mundsuar krijimi i bashksive t reja politike n t cilat jan bashkuar disa popuj t ndryshm, dhe prandaj ato edhe jan pranuar nga ata popuj t numrt b) kto religjione i vendosin tre profet t cilt njkohsisht konsiderohen edhe zanafillsit e qyteterimeve t reja (Bud, Krishti, Muhmdi) c) kto religjione jan edhe soterologjike (shptimtare) sepse Buda, Krishti dhe Muahmedi jan soter (shptimtart e popujve)

) kto religjione e mundsojn q njeriu me forcat e veta spirituale t mbizotroj t keqen dhe tundimin dhe t gjej shptimin n ndonj bot m t sigurt. d) kto religjione jan edhe eskatologjike sepse msojn pr qllimet e fundit, pr t vrtetat e fundit pr njeriun dhe pr botn (pr fundin e bots, pr ngjalljen e t vdekurve, pr gjyqin e mbram, pr vendosjen e Perandoris hyjnore).

121. ka do t thot sekt fetar?

Prgjigjja: Shprehja sekt e cilson nj grup t vogl religjioz i cili sht formuar me ndarjen radikale nga bashksit tashm ekzistuese, m t vjetra fetare. 122. ka jan zakonet?

Prgjigjja: Zakonet jan mnyr popullore e shfaqjes s sjelljes s mir n shoqrimin publik: kto jan shprehi t krijuara t cilat individi i prvetson nn ndikimin e gjats t tradits. 123. Prcaktoni nocionin e moralit.

Prgjigjja: Morali sht form e praktiks shoqrore, e qndrimit veprues t njeriut ndaj bots, njerzve tjer dhe ndaj vetvetes. Prandaj morali prmban ann objektive (t muarit e vlers q vjen nga mjedisi shoqror) dhe ann subjektive (miratimi vlersues i vet njeriut).

124. Theksoni llojet themelore t moralit.

Prgjigjja: ) trdicinl b) utilitrist c) mrli i vyrtyteve g) morali imperativ ose normativ d) morali krijues ose i efektshm 125. Cilt faktor e kan imponuar kulturn masive, si form t veant dhe mbizotruese t kulturs bashkkohore?

Prgjigjja: ) zhvillimi i shpejt industrial i perndimit b) shtimi i popullsis s qytetit me shprnguljen nga fshatrat c) utmtizimi dhe prodhimi i madh serik i mallit g) Ngritja e standardit shoqror dhe krijimi i kohs s lir dhe t teprt.

126. sht qllimi dhe cilat jan simbolet e kulturs masive?

Prgjigjja: Kultura masive ka pr qllim q vlerat e konsiderueshme kulturore t kulturs s lart me an t mjeteve t komunikimit masiv ti popullarizoj, ti bj t arritshme pr shtresat e gjera. Kjo kultur, sipas nivelit t prmbajtjes, sht krejtsisht e kuptueshme dhe i kontribuon prmbushjes s nevojave t sapokrijuara t masave. Kulturn masive e shquan kosmopolitizmi, meqense prmbajtjet e saj vlejn pr t gjitha mjediset kulturore shoqrore dhe botrore t cilat gjenden n nj shkall t barabart t zhvillimit qytetrues industrial. 127. ka domethnie kan nocionet kii dhe shundi?

Prgjigjja:

Kii sht rruga e gabuar estetike, surrogat i artit. Shundi sht shprehje n at ann e kiit q ka t bj me

letrsin, pr nj vepr t pavler.

LITRTUR

Mitrviq M. - Ptrviq S, Scilgjia (pr klasn e III t shkollave profesionale dhe pr klasn IV t gjimnazit), Enti pr Botimin e Teksteve dhe t Mjeteve Msimore, Bgrd, 2006. (Botimi i pesmbdhjet)

Hfnr . P., Sciologjia Fakulteti Ekonomik, Nish, 2007.

PRMBAJTJA

Parathnie

Kreu i par: sht Scilgi (Pyetjet dhe prgjigjet prej nr. 1-25.)

Kreu i dyt: Natyra, njeriu dhe shoqria (Pyetjet dhe prgjigjet prej nr. 26-43.)

Kreu i tret: Struktur dhe organizimi i shoqris (Pyetjet dhe prgjigjet prej nr. 44-95.)

Kreu i katrt: Ndryshimi dhe zhvillimi i shoqris (Pyetjet dhe prgjigjet prej nr. 96-109.)

Kreu i pest: Kultur dhe shoqria (Pyetjet dhe prgjigjet prej nr. 110-127.) Litrtur