„კითხვის კიბის“ კონცეფცია და სახელმძღვანელო მითითებები მის გამოსაყენებლად

doneebad dayofili wignebis SemuSavebis winapiroba

kiTxvis unarebis ganviTarebaze saubrisas, pedagogebi xSirad amaxvileben yuradRebas im gamowvevaze, romelic moswavleebisaTvis Sesaferisi masalis moZiebasTan aris dakavSirebuli. Cven xSirad gvesmis, rom maswavleblebs klasSi uwevT axalbeda, damwyeb mkiTxvelebTan Seusabamod rTuli an araswor kiTxviT midgomebze dafuZnebuli masalebiT muSaoba. moswavleebi, romlebsac kiTxvis Seswavla axlad dawyebuli aqvT, saWiroeben imgvar sakiTxav masalas, romelSic kargad aris dabalansebuli kiTxvis mxardasaWeri komponentebi da gamowvevebi.

`sakiTxavi masala mkiTxvelis TviTrwmenas unda ganamtkicebdes da wignis gaazrebas/gacnobierebas uwyobdes xels, Tumca, amasTan, mkiTxvelis winaSe garkveul amocanebs unda saxavdes da yuradRebis koncentrirebas, Zalisxmevasa da guldasmiT muSaobas moiTxovdes. – (klei, 1991a).

saxelmZRvanelo, Tavisi struqturis, saswavlo principisa da upirvelesi daniSnulebidan gamomdinare, ver axdens moswavleebis uzrunvelyofas imgvari masaliT, romelic zedmiwevniT zustad Seefereba individualuri moswavlis kiTxvis dones. es gansakuTrebiT TvalSisacemia imgvar saganmanaTleblo konteqstSi, sadac wigniereba saswavlo gegmaSi damoukidebel disciplinad ar aris ganxiluli. Sesabamisad, doneebad dayofili teqstebi efeqtur damxmare masalas warmoadgens moswavleebis wignierebisa da kiTxvis unarebis etapobrivi ganviTarebisaTvis.

Tumca, bolo xanebSi bevri kritika ismis doneebad dayofili masalis garSemo. mecnierebi da pedagogebi saubroben im uzarmazar energiaze, drosa da finansebze, romelic doneebad dayofili masalebis Seqmnas sWirdeba. (Ziadlovi, petersoni, 2005). specialistebis wuxili mxolod resursebs ar ukavSirdeba. isini fiqroben, rom doneebad dayofili masala maswavlebels `modunebis~ saSualebas aZlevs, radgan maswavlebeli zedmetad aris `mindobili~ formulebze da, faqtobrivad, moswavlis Sefasebas teqstebis donis mixedviT axdens. Cven nawilobriv veTanxmebiT am mosazrebas da doneebad dayofil masalas aramc da aramc ar miviCnevT erTaderT an wamyvan saSualebad wignierebis ganviTarebisa da kiTxvis kompetenciebis gaumjobesebisaTvis.

doneebad dayofili wignebis cnobili gamocemebi da formulebi

1

zogadad, doneebad dayofis sistemebisa da teqstebis gaCenis umTavresi stimuli `swori” teqstis SerCeva gaxda mkiTxvelisaTvis. dReisaTvis ki doneebad dayofili sakiTxavi literaturiT Tanamedrove dasavluri bazari gajerebulia.

amitom ganvixiloT is umTavresi gansxvaveba, romelic arsebobs konkretuli donis moTxovnebis Sesabamisad Seqmnil wignebsa da farTo moxmarebis, komerciul wignebs Soris. (am ukanasknelTa konkretuli donisTvis mikuTvneba doneebis formulis saSualebiT mogvianebiT moxda); teqstebi, romlebic specialurad aris Seqmnili doneebad dayofili wignebis seriisaTvis, metwilad kontro-lirebad leqsikas iyenebs (sityvebis SezRuduli raodenoba, konkretuli fonetikuri modelebi, kontroli-rebadi dabalsixSiruli sityvebi). teqstebi, romlebic komerciuli gamomcemlobebis mier aris gamoSvebuli, rogorebicaa Rigby, Wright Group, Scholastic, Ready to Read da a.S., “patara wignebs” miekuTvneba. es wignebi profesiuli masalebis (rogorebicaa `movargoT wignebi mkiTxvels: doneebad dayofili wignebis gamoyeneba marTuli kiTxvisaTvis”, (Matching Books to Readers: Using Leveled Books in Guided Reading, fauntasi, pineli, 1999) gamocemis Semdeg SemuSavebuli formulebis gaTvaliswinebiTaa adaptirebuli. ganaTlebis specialistTa nawili miiCnevs, rom formulebis mixedviT SemuSavebuli teqstebi `xelovnur” enazea dawerili da, Sesabamisad, misi efeqti moswavlis kiTxvis ganvi-TarebaSi naklebia, radgan mkiTxveli adreuli safexuridan mgrZnobiarea im kriteriumis mimarT, romelic semantikur gamarTulobasTan aris dakavSirebuli. meore mxriv, swored specialurad Seqmnili, da ara adaptirebuli teqstebi akmayofilebs zedmiwevniT zustad im specifikas, romelic konkretuli donis mkiTxvelis saWiroebebs iTvalis-winebs. am mosazrebaze dayrdnobiT SegviZlia davaskvnaT, rom yvelaze efeqtiani specialurad SemuSavebuli masalisa da adaptirebuli lite-raturis garkveuli principiT monacvleoba iqneboda. es principi ki yvelaze metad Janrobriv krite-riumTan mimarTebiT aris SesaZ-lebeli.

rogorc ukve aRvniSneT, sxvadasxva seriis teqstebSi sxvadasxva formula da kriteriumebi gamoiyeneba, saidanac nawili kiTxvadobis formulis princips efuZneba, xolo zogi ki ramdenime kriteriumis erTobliobas iyenebs, rogoricaa, magaliTad, enobrivi prognozireba, teqstis formati da Sinaarsi. sxvebi ki aso-bgeris urTierTdamokidebulebis principzea agebuli (brabami, vilaume, 2002).

Zalian mokled mimovixiloT yvelaze farTod gavrcelebuli doneebad dayofili wignebis avtorebi da maT mier SemuSavebuli kriteriumebi:

1. teqstebis doneebad dayofis sawyis etapze gansakuTrebiT popularuli sami avtoris kiTxvis formula aRmoCnda. kerZod, spaCes formula, romelic pirvel-mesame safexurebs moicavda, dail-Celis formula, romelic mesame-merve safexuris moswavleebze iyo gaTvlili da jekobsenis formula, romelic pirvelidan merve safexurze iyo ganawilebuli. sagulisxmoa, rom samive formulaSi 2 faqtori

2

gansazRvravs kiTxvis dones: (a) sityvebis saSualo raodenoba winadadebaSi da (b) zogadad im sityvebis raodenoba, romlebic ar Sedis `nacnobi~ an `ioli~ sityvebis siaSi. cxadia, es formula ver asaxavs kiTxvisaTvis aucilebeli codnisa da unarebis kompleqsurobas, Tumca praqtikulia im TvalsazrisiT, rom misi gamoyenebis saSualebiT martivad SeiZleba teqstis sirTulis zogadi maCveneblis gansazRvra.

2. `kiTxvis gajansaReba~ (Reading Recovery), romelic petersonis mier 1991 wels SemuSavda, axalzelandieli - mari kleis `kiTxvisTvis mzaobis~ (Ready to Read) masalas efuZneba. petersonis `kiTxvis gajansaRebis~ ierarqiuli wyoba wignebis saklaso oTaxSi gamoyenebis Seswavlis safuZvelze SemuSavda. sagulisxmoa, rom orive avtoris doneebad dayofili wignebi mxolod pirveli safexuris mkiTxvelisTvis aris gankuTvnili da maswavleblis individualur muSaobas iTvaliswinebs moswavlesTan.

3. kuperis, boSkenis, mak-viliamsisa da pistoCinis, (kuperi, boSkeni, mak-viliamsi, pistoCini, 1998) doneebad dayofili teqstebi III-VIII klasis moswavleebisTvis aris gankuTvnili da mis kriteriumebs nabeWdi masalis moculoba erT gverdze, ilustaciuli mxardaWera, fabulis kompleqsuroba an/da warmodgenili faqtebis sirTule warmoadgens.

4. sruliad gansxvavebulia leqsailis mier kiTxvis doneebad dayofis principi; aq amosaval wertils mkiTxvelsa da sakiTxav masalas Soris arsebuli urTierTdamokidebuleba warmoadgens. Leqsailis mixedviT, mkiTxvelis donis dadgena standartizebuli testis meSveobiT xdeba. testis qulebi 1-dan 2000-mde meryeobs da adreuli safexuris mkiTxvelsa da damamTavrebel safexurs Soris aris ganawilebuli. leqsailis sakiTxavi masalac swored am qulebis principiT aris gaanalizebuli. sxva sityvebiT rom vTqvaT, moswavlis teqstis Sedegi sakiTxavi masalis qulad gardaiqmneba. amasTan, leqsails wignebis uzarmazari baza gaaCnia, romelic aTeulobiT korelaciur monacems efuZneba. leqsailis testi warmoadgens mravali Tanamedrove standartizebuli testis safuZvels.

aqve gTavazobT popularuli kiTxvis doneebis gansazRvrisa da Sefasebis popularuli formulebisa da sistemebis CamonaTvals: rigbis SedarebiTi doneebis sistema (Rigby Leveling System Comparison) aCqarebuli mkiTxveli (Accelerated Reader frais kiTxvadobis grafiki (Fry Readability Graph ) smogis kiTxvadobis formula (SMOG Readability Formula) Sonelis kiTxvis testi (Schonell Reading Test ) jeri el jonis kiTxvis reestri (Jerry L. Johns Reading Inventory) ganviTarebadi kiTxvis Sefaseba (Developmental Reading Assessment (DRA) ) xarisxiani kiTxvis reestri (Qualitative Reading Inventory (QRI) level) fleS-kinsedis indeqsi/ wignierebis done Flesch-Kincaid Index / Literacy Level (LL)

3

damoukidebeli kiTxvis donis Sefasebis CarTo (IRLA: Independent Reading Level Assessment Framework) 4. wignebis doneebad dayofis koncefciis modificirebuli da ganviTarebuli varianti

fauntass da pinels (fauntasi, pineli, 1996) ekuTvniT. am avtorebma, kleisa da petersonis msgavsad, didi mniSvneloba mianiWes maswavleblis mier teqstis sirTulisa da mravalfaqtoriani maxasiaTeblebis Sefasebas. maTi modeli `marTuli kiTxva” (Guided Reading) kiTxvis xelSewyobas nebismieri saswavlo aqtivobis ganxorcielebisas uzrunvelyofs. am koncefciis mixedviT, maswavlebeli muSaobis procesSi exmareba TiToeul mkiTxvels mcire jgufebSi, sadac erTi donis moswavleebi arian gaerTianebuli. teqstebi mkiTxvels nel-nela, mcire raodenobiT axal saswavlo masalas awvdis, rac bavSvebs aZlevs imis saSualebas, rom kiTxvis sxvadasxva strategia gamoiyenon da muSaobis procesSive ganaviTaron isini. am modelis mTavari Rirseba isaa, rom bavSvebi siamovnebiT arian CarTuli teqstis kiTxvis procesSi, radgan misi gaazreba ar uWirT. maswavleblis instruqcia exmareba maT problemis gadawyvetis strategiis aTvisebaSi da aZlevs saSualebas gadalaxon orTografiul da fonetikur, gramatikul struqturebTan da ucxo koncefciebTan dakavSirebuli sirTuleebi. Sesabamisad, doneebad dayofili wignebi am modelis mxolod erT-erTi Semadgeneli nawilia, radgan maswavleblis mier moswavlisa individualuri da jgufebis regularulad Sefaseba teqstebTan muSaobis procesis aucilebeli komponentia.

fauntasisa da pinelis mixedviT, moswavlis individualur saWiroebebsa da SesaZleblobebze teqstebis kargad mosargebad 4 ZiriTadi teqsturi maxasiaTeblis gaTvaliswinebaa saWiro, esenia:

wignebisa da nabeWdi masalis maxasiaTeblebi, romlebic gverdebis sigrZisa da TiToeul gverdze sityvisa da winadadebebis moculobis kontrols gulisxmobs. am kriteriumSia gaerTianebuli aseve beWdvis dizaini. magaliTad, gverdis Tavi da bolo, punqtuaciis tipebi, ilustraciuli mxardaWera da beWdviTi nawilisa da ilustraciuli mxardaWeris Tanafardoba.

Sinaarsi, Tema da idea. kiTxvis adreul safexurze masalebis umetesoba moswavlisaTvis nacnobi Sinaarsis garSemo trialebs, rogorebicaa, ojaxi, skola, yoveldRiuri cxovreba... Tematika da ideebi martivia. magaliTisTvis, daxmarebis aRmoCena, megobroba da a.S. moswavlis kiTxvis unaris ganviTarebasTan erTad Sinaarsi, Tematika da ideebi ufro da ufro kompleqsuri xdeba.

teqstis struqtura im maxasiaTeblebis erTobliobaa, romelic gansazRvravs, Tu ra saxiTaa masala warmodgenili. es SeiZleba iyos naratiuli (TxrobiTi) teqsti, romelic moTxrobis formatiTaa warmodgenili da siuJetis ganviTarebis safexurebs, moqmedebis adgils, problemisa da misi gadawyvetis formebs aerTianebs. Sesabamisad, es teqsturi maxasiaTeblebi aseve gansazRvravs wignis Janrs

4

(mxatvruli, aram-xatvruli, poezia, a.S.) da qveJanrsac (aramxatvruli masalis magaliTze - ganmartebiTi, aRweriTi, informaci-uli da a.S.). rig SemTxvevebSi, teqstis struqtura mis vizu-alizaciasac ganapirobebs. magaliTad, Tu teqsti aRweriTi xasiaTisaa, wignSi igi grafikis an diagramis saSualebiT SeiZleba gamoisaxos da moswavlisTvis vizualur mxarda-Weras warmoadgendes.

enobrivi da literaturuli maxasiaTeblebi doneebad dayofili masalis rogorc Tvisebriv, aseve raodenobriv aspeqtebs asaxavs da avtoris xedvas, Sexedulebebs, literaturul xerxebs (mag, omonimebi, metaforebi), enobriv struqturebs (winadadebebis struqtura, paragrafis wyoba), leqsikisa da sityvebis arCevansa da moculobas (maRalsixSiruli, maRalSinaarsobrivi, Zireuli da warmoqmnili) aerTianebs.

udavoa, rom doneebis dayofis dros aucileblobas warmoadgens kiTxvis ganviTarebis safexurebis codna, romelic ganmartavs, Tu ra unarebis erTobliobas flobs mkiTxveli da kiTxvis ra gamocdileba aqvs. es safexurebi moswavlis gamocdilebazea damoki-debuli da araa misi asakiT an swavlis xangrZlivobiT (klasiT) ganpirobebuli. swored kiTxvis unarebi gansazRvravs moswavlis kiTxvis kompetenciebs da sxvadasxva tipis mkiTxvelad aqcevs mas. mkiTxvelis ganviTarebis safexuri warmoadgens doneebad dayofili wignebis SerCevisas mkiTxvelis individualur saWiroebebze agebuli masalis `Sesatyvisobis~ aTvlis wertils.

naTia gorgaZe

moswavleTa kiTxvis doneebi

sanam uSualod doneebad dayofili wignebis, maTi specifikisa da ganawilebis principebis mimoxilvas daviwyebdeT, mokled unda SevexoT moswavleebis kiTxvis doneebs, rac individualuri moswavlis wignierebasTan da kiTxvis gamocdilebasTan aris dakavSirebuli. swored es urTierTmimarTeba ganapirobebs sakiTxavi masalis Sesaferisobas. sakiTxavi masala individualur mkiTxvelTan mimarTebiT sam doned ganixileba: damoukideblad sakiTxavi, instruqciuli / saswavlo da frustraciuli.

mokled mimovixiloT sakiTxavi masalis doneebi:

5

damoukidebeli kiTxvis done1. moswavle kiTxulobs sityvebis 99-100%-s uSecdomod;2. kiTxvis dros azrobriv aqcentebs sworad anawilebs;3. Sinaarsis gadmocemisas, ZiriTadi masala sworad aris organizebuli;4. movlenaTa Tanmimdevroba sworia;5. moswavle aanalizebs teqstis struqturas.

moswavle ambobs, rom teqsti martivia.

instruqciuli / saswavlo kiTxvis done am doneze moswavle maqsimalurad viTardeba, rogorc mkiTxveli. idealur

instruqciul / saswavlo kiTxvis doneze:1. moswavle grZnobs gamowvevas, magram ar aris frustrirebuli;2. moswavle Tavisufalia stresisgan, romelic siZneleebTan aris

dakavSirebuli;3. moswavles SeuZlia sityvebis 95-98%-is sworad dekodireba da sityvaTa

60-75%-is gaazreba;4. Sinaarsis moyolisas, ZiriTadi fabula da Sinaarsi gadmocemulia;5. am doneze moswavle cdilobs, kiTxvis axali strategiebi gamoiyenos

maqsimaluri gaazrebisTvis.moswavle ambobs, rom xvdeba, ra iswavla teqstidan. `zogi sityva

rTulia, magram maswavleblis daxmarebis Semdeg kiTxva miadvildeba da vxvdebi, rom wakiTxuli sainteresoa.~

frustraciuli kiTxvis done Tu moswavles ar SeuZlia teqstis dekodireba da gaanalizeba, ver axdens

teqstis Sefasebas, maSin teqsti frustraciulia misTvis. am donis masalaze muSaobisas:

1. moswavle uSvebs bevr Secdomas;2. kiTxvis ritmi darRveulia da moswavlis intonacia _ arabunebrivi;3. moswavles uWirs sityvebis sworad dekodireba da gaazreba daxmarebis

xarisxis miuxedavad;

6

4. SeuZlia mxolod 10-20% sityvebis sworad dekodireba da iazrebs sityvebis 50 an nakleb procents;

5. moyolisas, Sinaarss srulad ver ixsenebs an SemTxveviT, fragmentulad gadmoscems;

6. logikuri Tanmimdevroba moyolis dros ar igrZnoba;7. maswavleblis kiTxvebs ver pasuxobs.moswavle ambobs, rom es teqsti Zalian rTulia da `ver itans am

saSinel istorias!~

kiTxvis doneebad dayofili masalis upiratesoba swored isaa, rom masalis siuxve da sirTulis ganmsazRvreli formulis mravali komponentis gamo, is saSualebas iZleva, kargad upasuxos kiTxvisas moswavlis individualur SesaZleblobebs. cxadia, saklaso oTaxSi muSaobis dros maswavlebels ar aqvs imis saSualeba, rom TiToeul moswavlesTan cal-calke imuSaos gansxvavebul teqstze. Tumca, doneebis ganmsazRvreli komponentebis mravalferovneba mas saSualebas aZlevs, swored im aspeqtebze gaamaxvilos yuradReba, romlebic konkretuli moswavlisaTvis warmoadgens sirTules.

mokled ganvixiloT `kiTxvis kibe~, misi ZiriTadi maxasiaTeblebi da Semadgeneli masalis doneebad dayofis kriteriumebi.

`kiTxvis kibe~ `samoqalaqo integraciisa da erovnebaTSorisi urTierTobebis centris~ mier SemuSavda euTos erovnuli umciresobebis umaRlesi komisris (euuki) ofisis dafinansebiT ganxorcielebuli proeqtis - `ganaTlebis reformis xelSewyoba erovnul umciresobaTa skolebSi~ farglebSi. `kiTxvis kibeSi~ gaerTianebuli teqstebis gadanawileba pirobiTad or aspeqtad xdeba:

1. teqstebis kategoriebi;2. doneebad dayofis kriteriumebi.

7

ნათია გორგაძე

კითხვის კიბის სტრუქტურა

„kiTxvis kibe~ ramdenime kategoriad da doned dawyobil 417 wigns aerTianebs. aqedan 200 – doneebad dayofili teqstia, 117 _ seriuli, xolo danarCeni ki fonetikur teqstebs aerTianebs.

mokled mimovixiloT TiToeuli kategoria da doneebad dayofis kriteriumebi:

fonetikuri teqstebifonetikuri teqstebis gamoyeneba kiTxvis swavlis dawyebiTi etapidan aris

mizanSewonili. Tumca, sirTulis TandaTanobiT zrdasTan erTad, isini tranzituli mkiTxvelisTvisac SeiZleba gamoviyenoT.

8

amasTan, teqstebi 3 kategoriad aris dayofili.`xati sityvebis~ principi - romelic mTliani sityvis principiT muSaobis

midgomazea dafuZnebuli da maRalsixSirul sityvebzea agebuli anbanuri Tanmimdevrobis principis gaTvaliswinebiT. `xati sityvebiT~ ganvmartavT imgvar sityvebs, romlebic maRalsixSirulia da romelTa dekodireba umal, sityvis doneze xdeba. `xati-sityvebis~ wasakiTxad aso-bgerebisa da marcvlebis doneze dekodireba ar warmoadgens aucileblobas. sityvebi ganlagebulia anbanis asoebis sirTulis principiT da TiToeuli wigni erTi aso-bgeris mTliani sityvis meTodiT Seswavlas/codnis gamyarebas gulisxmobs. `xati sityvebis~ kategoriaSi gaerTianebuli wignebi mdidari ilustraciuri mxardaWeriT xasiaTdeba. sirTule ki anbanis aso-bgerebis Seswavlis Tanmimdevrobis mixedviT izrdeba. mag. pirveli teqstebi `a~, `g~, `T~ da sxva aso-bgerebis Semcvel maRalsixSirul `xat-sityvebzea~ agebuli, bolo wignebi ki `j~, `W~ `J~ da a.S. aso-bgerebis Semcvel `xat sityvebs~ aerTianebs.

fonetikur midgomaze dafuZnebuli wignebi doneebad dayofili wignebiT swavlebisas, mizanSewonilad migvaCnia

holistikuri (mTliani) midgomis gamoyeneba. Tumca, meore enis pedagogebis gamokiTxvisa da saklaso muSaobis dakvirvebis Sedegad dadginda, rom efeqturia fonetikur midgomebze dafuZnebuli wignebis SemuSavebac. amgvari teqstebis Seqmnis aucilebloba ramdenime faqtoriT aris ganpirobebuli. 1. axalbeda mkiTxvelebs, romlebsac metwilad skolamdeli ganaTlebis SesaZlebloba ar hqoniaT, ar gaaCniaT an naklebad aqvT nabeWd teqstTan urTierTobis gamocdileba da unarebi, romelic 2-5 wlis asakSi unda ganviTardes da romlis arsebobis SemTxvevaSi: bavSvi unda avlendes cnobismoyvareobas wignebsa da kiTxvasTan mimarTebiT; Tavi mohqondes, TiTqos kiTxulobs da wers; eyrdnobodes suraTebs da cdilobdes maT mixedviT mohyves istorias; SesaZloa, icodes ramdenime aso da SeeZlos maTi bgerasTan dakavSireba; iswrafvodes wignebis erToblivi kiTxvisaken. cxadia, yvela es qmedeba dakavSirebulia kiTxvisTvis Sesamzadebeli aqtivobebis ganxorcielebasTan. msgavsi aqtivobebi ki, skolamdel asakSi, samwuxarod, naklebad xorcieldeba. es gansakuTrebiT aqtualuria araqarTuli skolis moswavleebisTvis. 2. maTTvis aseve siZneleebs qmnis qarTulis, rogorc meore enis, mSobliuri enis paralelurad swavlis dawyebac. qarTveli bavSvebis SemTxvevaSi, imave problemas ucxo enasTan mimarTebiT

9

vxvdebiT. 3. moswavleebi naklebad arian dakavebuli damoukidebeli kiTxviT. qarTveli bavSvebis SemTxvevaSi es metwilad mSoblebis kiTxvis aucileblobasTan arasaTanado damokidebulebiT an Svilebis swavlis procesSi arasakmarisi monawileobiT aris ganpirobebuli. araqarTul ojaxebSi igive problema metwilad gamowveulia, erTi mxriv, ojaxebis arasaTanado cnobierebiT, meore mxriv ki, qarTuli garemos naklebobiT. am mizezebis gamo, anbanis swavlis etapi sakmaod xangrZlivi da rTuli procesia. maswavleblebi aRniSnaven, rom kiTxvis process moswavleebi Zalian mcire dros uTmoben. swored amitom, asoebis daswavla, da miT ufro mTlian sityvebSi, maTi sworad dekodireba garTulebulia. Cven mizanSewonilad miviCnieT, `xati sityvebis~ koncefciaze agebuli wignebis paralelurad, fonetikur koncefciaze agebuli teqstebic SegvemuSavebina. savaraudod, msgavsi midgoma anbanis daswavlis process ufro efeqturs gaxdis. Sesabamisad, amgvari wignebi fonetikuri midgomis principebzea dafuZnebuli da qarTuli anbanis Seswavlis tradiciul Tanmimdevrobas imeorebs. amasTan, wignebi ilustraciebiT aris gamdidrebuli da leqsikis mravalferovnebiT gamoirCeva.

naTia gorgaZe

უცხოენოვან შემსწავლელში ფონეტიკური ცოდნის განვითარება განუყოფელი ნაწილია ლაპარაკის და მოსმენის უნარ-ჩვევის. უცხოენოვანი ტექსტის მოსმენის დროს სირთულეები არა მხოლოდ სინტაქსურ-სემანტიკურ პრობლემებში მდგომარეობს, არამედ ბგერების გარჩევაში, წინადადების მელოდიაში და ინტონაციაში.

„კითხვის კიბის“ ფონეტიკური ტექსტები 80-მდე წიგნს მოიცავს. მოცემულია მცდელობა, შემსწავლელი (მომხმარებელი) ავარჯიშოს ყველა იმ ფონეტიკური თუ ფონოლოგიური პროცესის გასააზრებლად და დასასწავლად, რომლებიც გარკვეულ პრობლემებს ქმნიან ქართულის, როგორც მეორე (ან უცხო) ენის შესწავლის პროცესში.ფონეტიკური მოვლენები და ქართული ენის ბგერობრივი შემადგენლობა ამ თვალსაზრისით რამდენიმე განსხვავებულ ჯგუფად დავახარისხეთ, რომლებიც „კითხვის კიბის“ სათანადო ქვეჯგუფებშია გაერთიანებული.

1. მკვეთრი და ფშვინვიერი ბგერების აღრევა ინდოევროპულ ენათა უმრავლესობისთვის დამახასიათებელია მჟღერი და ყრუ თანხმოვნების წყვილების არსებობა, როცა მჟღერი თანხმოვანი უპირისპირდება იმავე საწარმოთქმო ადგილზე ყრუ ბგერას (ასეთია მაგ., რუსული, ინგლისური და

10

გერმანული. Aქართული ბ-ფ-პ-ს შესატყვისად რუსულში გვაქვს б-п, დ-თ-ტ-ს შესატყვისად _ д-т და ა.შ.); როგორც წესი, ეს ყრუ თანხმოვანი ფშვინვიერია; მკვეთრების არსებობა ქართულსა და იბერიულ-კავკასიურ ენებში ქმნის თანხმოვნების სამეულებრივ სისტემას. ეს იმას ნიშნავს, რომ ამ ენებში ჰომორგანული (ერთ საწარმოთქმო ადგილას წარმოებული) თანხმოვნები სამ-სამია: მჟღერი, ფშვინვიერი და მკვეთრი. ქართულს აქვს თანხმოვანთა 5 სამეული: ბ-ფ-პ, დ-თ-ტ, ძ-ც-წ. ჯ-ჩ-ჭ. ღ-ხ-ყ. „კითხვის კიბის“ ფონეტიკურ ნაწილში მოცემულია საკმაოდ ბევრი ტექსტი ამ ტიპის აღრევის თავიდან ასაცილებლად: ა. ერთი მხრივ, სამეულის თითოეულ წევრზე (კონკრეტულ თანხმოვანზე) მიდის ვარჯიში (ამ თანხმოვნის შემცველი სიტყვების უხვი რაოდენობა), ბ. მეორე მხრივ - ტექსტები ორი (ბ1) ან სამივე (ბ2) ჰომორგანული თანხმოვნის „მონაწილეობით“.

ა1. ყრუ ფშვინვიერი თანხმოვნის გამოყენებაზე ორიენტირებული ტექსტები

თეო ნათესავებთან (თ)

ზამთარია. თოვს. ეზო თოვლით გადათეთრდა. თებერვალია. თებერვალში სულ თოვს. გარეთ სულ ცივა. თეო და თათო ოთახში არიან.

- თეო, გცივა?- არა, თათო! - მოუთათუნა თათომ თეოს თათი.ოთახში თბილა. თაგუნიებმა თვალები მინაბეს. ზამთარში და

სითბოში თეოს და თათოს სულ ეძინებათ... ...თეო თვითმფრინავშია. თეო ნათესავებთან მიდის. მეხუთე წელია, არ უნახავს თეოს ნათესავები. თიბო, ბათო და მათო მოუთმებლად ელიან ნათესავს. თაგუნიები საათებს ითვლიან. მალე უნდა ჩამოვიდეს თეო. თვითმფრინავი ოთხზე ჩამოდის. ახლა თერთმეტია. თითქოს საათი გაჩერდა.

აი, თეო ჩამოფრინდა. აი, ნათესავებთანაა სტუმრად. მეხუთე წელია, არ უნახავს ნათესავები. თიბო, ბათო და მათო თეატრში ცხოვრობენ. თიბომ, ბათომ და მათომ მისამართი ბარათში მიუთითეს. მათ ბინა თეატრის თავზე აქვთ. ნათესავები თეოს ეფერებიან.

- თეო, ხომ არ გცივა?- არა, თიბო - მოუთათუნა თეომ თათი თიბოს.

11

- თეო, ერთი თვე ხომ დარჩები? - მერე თათო? ცოდო არ არის?

თიბომ, ბათომ და მათომ თეოს თეატრი დაათვალიერებინეს. თეოს მოუნდა თეატრში მთავარი როლის თამაში.

თეო თეატრში მიიღეს. თეო თეატრში მთავარ როლს თამაშობს. ტაშია, თაგუნიებს ძალიან მოსწონთ თეოს თამაში. თეომ თვალი გაახილა. თათოს თათი მის თავზე ედო და ეძინა. თეოს გაეღიმა. „მართლა წავალ ჩემს თბილ ნათესავებთან“, - თავის თავს ეუბნება თეო.

ა2. ყრუ მკვეთრი თანხმოვნის გამოყენებაზე ორიენტირებული ტექსტები

ცირკში (კ)კატო და კოტე სკოლაში არიან. აკაკიც სკოლაშია. კატო კოტეს კლასელია. აკაკიც

კატოს და კოტეს კლასელია. კატო, კოტე და აკაკი მესამე კლასში არიან. კატო, კოტე და აკაკი გაკვეთილზე არიან. კოტე კითხულობს. კოტე ხმამაღლა კითხულობს. კოტე კარგად კითხულობს. კოტე ახალ გაკვეთილს კითხულობს.

* * *დღეს პარასკევია. კატო, კოტე და აკაკი კვირას ელოდებიან. კვირას ისინი ცირკში

მიდიან. კვირას ისინი ერთად მიდიან ცირკში. ცირკი ძალიან საინტერესოა. კატოს კლოუნი მოსწონს. კოტესაც მოსწონს კლოუნი. აკაკისაც მოსწონს კლოუნი... როდის მოვა კვირა!

კატო, კოტე და აკაკი მეგობრები არიან. ისინი ერთ კორპუსში ცხოვრობენ. ისინი ერთად ამზადებენ გაკვეთილებს. ისინი ერთად კითხულობენ. ისინი ერთად სადილობენ. ისინი ცირკში ერთად დადიან. ისინი კინოშიც ერთად დადიან. ისინი კონცერტზეც ერთად დადიან. ისინი კაფეშიც ერთად დადიან. ისინი კარგი მეგობრები არიან.

* * *დღეს კვირაა. მეგობრები ცირკში მიდიან. მეგობრებს ცირკი მოსწონთ. მეგობრებს

კლოუნი მოსწონთ...რა კარგია კვირა! რა კარგია ცირკი! რა კარგია მეგობრობა!

ა3. მჟღერი თანხმოვნის გამოყენებაზე ორიენტირებული ტექსტები

12

დათოს დილა (დ)დილაა. - დათო და დალი, ადექით! დროა! ჩაიდანი დუღს. მოდით, ჩაი დავლიოთ!სადილის დროა. - დალი, მაგიდაზე დანა დადე! - დათო, კარადაში პამიდორი დევს. პამიდორი მაგიდაზე დადე! დედამ შვიდი დიდი პამიდორი დაჭრა.

- დიდედა მოდის? - დიდედა, მოდი! სადილის დროა!- დათო, პამიდორი გინდა? - გმადლობ, მინდა!- დიდედა, პამიდორი გინდა?- დიდი მადლობა, მინდა!- დედა, მანდარინი გინდა?- გმადლობ, მინდა!სადილის დრო გადის...

ბ1. ტექსტები ორი ჰომორგანული თანხმოვნის „მონაწილეობით“.ბიჭი და ჩანთა

(ჩ–ჭ)

მანჩო პატარა გოგონაა. მას პაჭუა ცხვირი და ჭორფლები აქვს. მანჩოს ხუჭუჭა, ჩალისფერი თმები აქვს. ის სულ გაჩეჩილი დადის. დედა სულ იმას ჩივის, მანჩოს თმის დავარცხნა ჭირივით ეზარებაო. მანჩო ჭკვიანია და იცის - გაჩეჩილი თმები სულაც არ უხდება, მაგრამ ურჩევნია, ქუჩაში ყველა გაჩერდეს და თვალებდაჭყეტილმა უყუროს, ვიდრე ხუჭუჭა და გაჩეჩილ თმას ხელი მოჰკიდოს და გაისწოროს ან შეიჭრას...

ერთხელ მანჩო ქუჩაში მიდიოდა. ხუჭუჭა, ჩალისფერი თმა ჩვეულად გაჩეჩილი ჰქონდა. პატარა ქუჩის ჩასახვევში, გაჩერებასთან ბიჭი იდგა. ბიჭსაც ბაჭუა ცხვირი და

13

ჭორფლები ჰქონდა. ხუჭუჭა თმები გასჩეჩოდა. ძალიან ჭკვიანი, მაგრამ სევდიანი თვალები და გაკნაჭული ფეხები ჰქონდა.

- რა გჭირს? - მიიჭრა მანჩო ბიჭთან. მანჩოს ეჭვიც არ გასჩენია, რომ ბიჭს გასაჭირი ჰქონდა.

- რა მჭირს? - მიაჩერდა ბიჭი მანჩოს. - რაღაც გიჭირს.- რა მიჭირს? - ბიჭი ისედაც ჩუმად ლაპარაკობდა, ბოლოს კი ჩურჩულზე გადავიდა.- დედაჩემს ჩანთა ავტობუსში დარჩა. ჩანთაში მთელი თვის ნავაჭრიდან

დარჩენილი ფული იდო. რამ ჩაადებინა ჩანთაში, არ ვიცი. თუ ჩანთა მოპარვას გადარჩა, მაშინ ჭადრაკის ჩემპიონატზე ჩავფრინდები. თუ არა, ჩემთვის ჭადრაკის ჩემპიონატი ჩაიშალა!

მანჩო გაჩუმებული იდგა, გაჩერებული. ბიჭს დახმარება სჭირდებოდა.

- ჩანთის გამო ჩაშლილი ჭადრაკი ჩემპიონატი! - ჩუმად ფიქრობდა მანჩო.მერე ჭკუა გაუნათდა. ბიჭს ხელი ჩაავლო და ქუჩის ჩასახვევისკენ გაიქცა.

ამ ქუჩის ჩვიდმეტ ნომერში ბოლოს გაჩერება იყო. მანჩო და ბიჭი ავტოფარეხის ჭიშკარს მიეჭრნენ. ჭიშკარი არ იყო ჩაკეტილი. ავტობუსები ჩამწკრივებულიყვნენ.

ჭკვიანმა მანჩომ ბიჭის გაჭირვება ავტობუსის მძღოლებს გაუზიარა. ყველა ავტობუსებში ჩანთის ძებნაში ჩაერთო. ჩანთა კარის უკან გამოჭრილ კოჩოზე იდო.

მანჩო სიხარულისგან ჭიკჭიკებდა. ბიჭი ჭადრაკის ჩემპიონატზე უეჭველად ჩაფრინდებოდა.

- შენ იცი! - უჩურჩულა მანჩომ ბიჭს ყურში და გაჩეჩილ თმებზე მსუბუქად მოქაჩა. ბიჭმა ჩუმად ჩაიცინა.

მადლობა! ჩემი გადამრჩენელი ხარ! ჩემპიონი ჩამოვალ უკან.

ბ2. ტექსტები სამივე ჰომორგანული თანხმოვნის „მონაწილეობით“.ქუჯი (ჯ-ჩ-ჭ)

ქუჯი ბიჭია. ის ჩვიდმეტი წლის ხდება. ქუჯი ჭიდაობაზე დადის. ჩვიდმეტი წლის ბიჭი უკვე ჩემპიონია. ქუჯი ჩვენს ეზოში ცხოვრობს. ქუჯი რომ ქუჩაში გამოჩნდება, პატარები

14

ღობის ჭუჭრუტანებიდან უჭყიტინებენ. ქუჯიმ ერთხელ კიდევაც დაიჩივლა, „ჯავრით არ ვარ, ამ ჭინკებივით ბიჭებს მგონი ჩუმჩუმად ჩემი ეშინიათო“. ქუჯი ჩუმი ბიჭია. ის სულ არ არის ჭირვეული. ხანდახან გაჯიქდება ხოლმე, თუ ეჭვი გაუჩნდა, რომ ვიღაცას ჩაგრავენ. ოღონდ არასდროს გადააჭარბებს. უსამართლოდ არავის ეჩხუბება. ქუჯი ძალიან გულჩვილი ადამიანია. ქუჩი გაჭირვებაში არავის დატოვებს. ის კი არა, ქუჩაზე ქალი თუ დაინახა ჩანთით, ჩასჭიდებს თავის ჯანიან მარჯვენას და ჩქარ-ჩქარა ჩამოიქროლებს მთელ ქუჩაზე.

- სულ ჯანმრთელსა და გამარჯვებულს გევლოს, ჯანი არ მოგკლებოდეს! - ერთმანეთს ეჯიბრებიან ჩვენი ქუჩის მობინადრე ქალები ქუჯის ლოცვაში.

ქუჯი ჩუმადაა. ჭიდაობამ დაადინჯა ბიჭი. ქუჯის მარჯვენის იმედი ჩვენი ქუჩის ყველა ბიჭს აქვს. თუმცა, ქუჯის მარჯვენა არასდროს დასჭირვებია. ჩვენ კი ჯიუტად გვჯერა, რომ ქუჯი ჩვენს თავს არავის დააჩაგვრინებს.

ქუჯის ერთი გოგო მოსწონს. ვიცით, ფანჯარასთან სდარაჯობს. დაჯი რომ ქუჩაში დაინახავს, ქუჯი ჭარხალივით წითლდება. ქუჯი კარგი ბიჭია და დაჯი - ჭკვინი გოგო. ჩვენზე უკეთ იცის, როგორი დინჯი, ჩუმი და გულჩვილია ქუჯი.

იმ დღეს, ქუჯი რომ ჩემპიონი გახდა, დაჯი ჩვენთან ერთად სტუმრად იჯდა. ქუჯიმ რომ გაიმარჯვა, დაჯის სახე აუჭარხალდა.

- რა ჯადოსნური დღეა! - დაჯი სახარულისგან ჩურჩულზე გადავიდა. დაჯი და ქუჯი მალე ჯვარს დაიწერენ.

2. ქართულისთვის სპეციფიკური ბგერები ქართულ ენაში განსაკუთრებით სპეციფიკურია ყრუ მკვეთრი რთული ბგერები,

რომელთა ანალოგიც ინდოევროპულ ენათა უმრავლესობაში არ გვხვდება: წ, ჭ, ყ; ასევე, გარკვეულწილად პრობლემას ქმნის წარმოთქმის თვალსაზრისით რამდენიმე მჟღერი თანხმოვანიც: მაგ. ძ, ჯ, ღ.

ამ ბგერებზე სავარჯიშოდ ასევე შეიქმნა ფონეტიკური ტექსტები, რომლებიც თავად ამა თუ იმ ბგერის ხშირი გამეორებით დაასწავლის შემსწავლელს სიტყვათა გარკვეულ რაოდენობას და, ამასთანავე, შექმნილია ტექსტები, რომლებშიც ეს ბგერები ჰომორგანულ ან მსგავსი წარმოების ბგერებთანაა „დაწყვილებული“ (ჯ-ჭ, ძ-წ, ღ-ხ, ღ-ყ, ხ-ყ და სხვ.).

15

ნიმუშები:ბაყოს დაბადების დღე

ბაყო პატარა, ჩვეულებრივი ბაყაყია. პატარაა ბაყო, მაგრამ ძალიან ამაყი. ბაყო აბაყობს, რომ ყველაზე მაგარ მალაყებს აკეთებს. ბაყო სულ იმაზე ყიყინებს, რომ ყველაზე საყვარელი ძმა ჰყავს. ბაყო სულ იმაზე ყიყინებს, რომ ყველაზე მაგრად უკრავს საყვირზე.

დღეს ბაყოს დაბადების დღე აქვს. ბაყოს დაბადების დღე 6 საათზე იწყება. მთელი ქვეყანა ჰყავს ბაყოს დაპატიჟებული. ამიტომ ბაყო დილიდან საყიდლებზეა.

- ეს ნაყინი რისია? - ეკითხება ბაყო გამყიდველს.- ეს მარწყვი საიდანაა? - ეს ყურძენი გასაყიდია?- ეს ყველი როდის მოიტანეთ?- ეს ყაყაჩოები საიდანაა?- სხვა ყვავილები არ იყიდება?- საყურეები მინდა ვიყიდო...- მომაქციეთ ყურადღება!

ბაყო საყიდლებს ძლივს მორჩა. ბევრი არაფერი დარჩა საყიდელი. სასაყვედურო არაფერი აქვს. ბაყო ამაყია. ახლა ტორტსაც იყიდის.

6 საათიც მოვიდა. ბაყოს მეგობარი ბაყაყები ყაყანით მოვიდნენ. ჩვენი სიამაყე ხარ! ყველაზე მაგრად უკრავ საყვირზე. შენი ძმა ყველაზე საყვარელია ბავშვ ბაყაყებს შორის. შენი საყურეც ყველაზე მაგარია! ტორტიც, მარწყვის ნაყინიც. რა ლამაზი ყაყაჩოებია, ყველა ყვავილზე ლამაზად ყვავის - ყიყინებდნენ და ყიყინებდნენ ბაყაყები.

ბიჭი და ბაჭია (ჭ)

16

ეს ბიჭია. ეს ბაჭიაა. ეს ამ ბიჭის ბაჭიაა. ეს ბაჭია ამ ბიჭისაა. ეს ბაჭია ჭკვიანია. ეს ბაჭია ბიჭს უჯერებს. ბაჭიას და ბიჭს ერთნაირი ჭკუა აქვთ.

ბაჭიას უყვარს ჭამა. ბიჭსაც უყვარს ჭამა. ბაჭია ბევრ საჭმელს ჭამს. ბიჭიც ბევრ საჭმელს ჭამს. ბაჭიას უყვარს ჭარხლის ჭამა. ბაჭიას უყვარს ჭინჭრის ჭამა. ბაჭიას უყვარს ჭანჭურის ჭამა...

ბაჭიას არ უყვარს მჭადის ჭამა. ბაჭიას არც მჭადოს ჭამა უყვარს. მჭადო სოკოა. ბაჭიას არ უყვარს მჭადო სოკოს ჭამა. ბაჭიას არ უყვარს ხაჭო...

ბიჭს არ უყვარს ჭარხლის ჭამა. ბიჭს არ უყვარს ჭინჭრის ჭამა. ბიჭს არ უყვარს ჭანჭურის ჭამა.

ბიჭს უყვარს მჭადის ჭამა. ბიჭს უყვარს მჭადოს ჭამა. ბიჭს უყვარს მჭადო სოკოსა და მჭადის ჭამა. ბიჭს უყვარს ხაჭოს ჭამაც.

ბიჭი და ბაჭია სოფელში არიან. ეს ჭაა. ბიჭი და ბაჭია ჭასთან არიან. ბიჭი და ბაჭია ჭის წყალს სვამენ. ბიჭი ჭის

წყალს ჭიქით სვამს. ბაჭია ჭის წყალს პატარა ჭურჭლით სვამს.ეს ჭურია. ბიჭი და ბაჭია ჭურთან არიან. ჭურში ღვინოა, ჭურში ჭაჭაა. ბიჭს არ უყვარს

ჭაჭა. ბაჭიასაც არ უყვარს ჭაჭა.ეს ჭალაა. ბიჭი და ბაჭია ჭალაში არიან. ჭალაში ბევრი ჭიაა. ჭალაში ბევრი ჭიამაია.

ჭალაში ბევრი ჭიაყელაა. ჭალაში ბევრი ჭრიჭინაა. ჭალაში ბევრი ხიჭვია. ბიჭს და ბაჭიას მოსწონთ ჭალაში ყოფნა.

ეს ბიჭის ბაღია. ბიჭი და ბაჭია ბაღში არიან. ბიჭის ბაღში ბევრი ჭადარია. ბიჭის ბაღში ბევრი ჭერამია. ბიჭის ბაღში ბევრი ჭანჭურია. ბიჭს და ბაჭიას მოსწონთ ბაღში ჭადართან ყოფნა.

3. ქართულისთვის სპეციფიკური რთული ბგერათკომპლექსები ქართული ენისათვის დამახასიათებელია 3, 4 ზოგჯერ კი 5 და ხუთზე მეტი

თანხმოვნის ერთად თავმოყრა: დაგვფშვნის, გაგვბრდღვნის, გადაგვთხრის და ა. შ. საჭიროა ამ ტიპის სიტყვებზე ვარჯიში, რაც ცალკე ჯგუფადაა მოცემული „კითხვის კიბეში“.

17

4. ბგერების დაწერილობასთან დაკავშირებული პრობლემები ცალკე უნდა განვიხილოთ შემთხვევები, რომლებიც ბგერების

დაწერილობასთანაა დაკავშირებული: კერზოდ, რამდენიმე ქართული ასოს მოხაზულობა იდენტური ან მსგავსია და ერთმანეთისგან მხოლოდ იმით განსხვავდებიან, თუ რომელ მხარეს აქვთ მოხაზულობა - მარჯვნივ თუ მარცხნივ... ამ მხრივ განსაკუთრებით ხშირია შეცდომები ხ-ძ, შ-წ ასობგერებთან დაკავშირებით. ბუნებრივია, ამ ტიპის შეცდომების პრევენციის მიზნით, შეიქმნა სპეციალური ტექსტები:

კახას და ვახოს ძია ბიძინა (ხ-ძ)ძია ბიძინა კახას და ვახოს ბიძაა. ბიძინა კახას და ვახოს დედის, ხატიას, ძმაა. ბიძინა

და ხატია და–ძმა არიან.ხატიას სახეზე ძალიან დიდი ხალი აქვს. ბიძინასაც სახეზე ძალიან დიდი ხალი აქვს.

ბიძინა ბიძია და ხატია ძალიან ჰგვანან ერთმანეთს. ვახო და კახაც ხატიას ჰგვანან. ანუ ვახო და კახა ბიძინა ბიძიასაც ჰგვანან. ძმებს, ძიას მსგავსად, სახეზე ხალი აქვთ.

კახა და ვახო ბიძინას მხოლოდ სახით და გარეგნობით არ ჰგვანან. ბიძინა ბიძიას უყვარს ხილი. ხილიდან ბიძინას ყველაზე მეტად უყვარს მსხალი და თხილი. კახას და ვახოსაც ძალიან უყვართ ხილი. კახას და ვახოსაც სხვადასხვა ხილიდან ყველაზე ძლიერ უყვართ თხილი და მსხალი.

ბიძინა ბიძიას ძლიერ უყვარს ძეხვი და ძეხვეული. კახას და ვახოსაც ძლიერ უყვართ ძეხვი და ძეხვეული. ბიძინა ძიას ჰყავს ერთი და და ერთი ძმა, ხატია და მიხო. კახასაც ჰყავს ერთი ძმა - ვახო და ერთი და - ძიძია. ვახოსაც ჰყავს ერთი ძმა - კახა და ერთი და - ძიძია.

ვახო და კახა ძია ბიძინას ხასიათითაც გვანან. ბიძინა ბიძია ძალიან ხშირად ხუმრობს. ბიძინა ბიძია ხშირად ეხუმრება ხან კახას და ხან - ვახოს. ხუთშაბათს ბიძინა ბიძია, კახა, ვახო და ხატია ისხდნენ მსხლის ხის ძირში. ოთხივემ ძალიან იმხიარულა და იხალისა ბიძინა ბიძიას ხუმრობებზე. კახაც და ვახოც ძალიან მხიარული და ხალისიანი ბავშვები არიან.

ბიძინა ბიძიას ძალიან ხიბლავს ხატვა და ძერწვა. ვახოსაც და კახასაც ძალიან ხიბლავთ ხატვა და ძერწვა. ბიძინა ბიძია ძალიან ხშირად ხატავს ძილის წინ. ვახოც ძალიან ხშირად ხატავს ძილის წინ. კახა კი ძალიან ხშირად ძერწავს ძილის წინ.

18

ვახო და კახა ბიძინა ბიძიას ძლიერ ჰგვანან ძალიან ბევრი სხვა ხასიათითაც. ბიძინა ბიძიას ძალიან უყვარს ძილი. ვახოსა და კახასაც ძალიან უყვართ ძილი. ხვალ შაბათია. ვახო და კახა ძალიან დიდხანს იძინებენ. ბიძინა ბიძიაც ძალიან დიდხანს იძინებს. ძილის შემდეგ, ხუთი საათისთვის, ბიძია, ვახო და კახა ძაღლთან ერთად ხეხილის ბაღში გაისეირნებენ. ძაღლისთვის სავახშმოდ ძვალს და ძეხვს წაიღებენ. ბიძინა ბიძია, კახა და ვახო კი ძეხვეულსა და ხილს მიირთმევენ მსხლის ხის ძირში.

5. ფონეტიკური პროეცესები:

I. ბგერის (ბგერათა კომპლექსის) დაკარგვაროგორც წესი, წარმოთქმისას სიტყვის დასაწყისში(ანლაუტში) ჭირს ორი

ერთგვარი ბგერის ან ბგერათკომპლექსის წარმოთქმა და ენის შემსწავლელი მას ვერ წარმოთქვამს, ეს ბგერა „იკარგება“:

ვვარჯიშობ – ვარჯიშობგგონია – გონიაგვგვრის – გვრის

ნიმუშიჩემი დილა (ვვ)

ჩემი დილა 8 საათზე იწყება. დილას ვდგები. პირველ რიგში ვვარჯიშობ. მე ვვარჯიშობ პატარა ნოხზე, რომელიც ლოგინთან მაქვს დაფენილი.

ერთი - ნოხიდან ფეხები წამოვწიე, ორი - ჩავწიე, სამი - მთელი წონით ორივე ხელზე ვვარდები... ახლა თითო ხელზე გადავედით: ერთი - ხელი ავწიე, ორი - დავწიე, სამი - მარჯვენა ხელზე მთელი წონით ვვარდები. ახლა მარცხენის დროა: ერთი - ხელი ავწიე, ორი - დავწიე, სამი - მარცხენა ხელზე მოცელვით ვვარდები. მე ძლიერი ხელები და ფეხები მაქვს. ამგვარი ვარჯიშებით კი უფრო ვვითარდები.

კუნთები მივითარდება, ძალა მემატება და დილიდან მხნედ ვგრძნობ თავს.

19

ვბანაობ, კბილებს ვიხეხ. სარკის წინ ვტრიალებ. სარკეში საკუთარ გამოსახულებას ვუღიმი და თმებს ვივარცხნი. ვიცვამ ტანზე და ფეხზე.

ახლა საუზმის დროა. საუზმეს ხილით ვიწყებ. დილით ხილის ჭამა ყველაზე მარგებელია. ხილი გამთავებია. ეზოში ჩავდივარ. ეზოში ხილ-ბოსტნეულის მაღაზიაა. ამ მაღაზიამ ჩემი ცხოვრება გააადვილა. ვსაუზმობ, ვსადილობ თუ ვვახშმობ - ახალი ხილ-ბოსტანი ყოველთვის ეზოში მაქვს. თანაც საღი და ჯანმრთელი ხილი და ბოსტნეულია. დედა ამბობს, ამდენი მოწამლული ხილ-ბოსტნეულის ჭამამ მთელი ქალაქი დააავადაო. ჩამოტანილი ხილ-ბოსტნეული რატომ უნდა ვჭამოთ - ჩვენებური ჯანმრთელობას გააათმაგებსო.

მაღაზიასთან მივდივარ. სულ 3 ლარი მაქვს. ვვარაუდობ, რომ ეს ფული ჩემი საყვარელი ხილის საყიდლად მეყოფა. ვვარაუდობ, რომ ვაშლი - 1.5 ლარზე მეტი არ ეღირება. ვვარაუდობ, რომ ფორთოხალიც ალბათ 2 ლარზე ძვირი არ ღირს. ვვაჭრობ. ერთი კილო ვაშლი და 2 დიდი ფორთოხალი მომივიდა...

მშვენიერია! საუზმეც მივირთვი. ხილს გახუხული პური და ყავა დავაყოლე. „ასეთი საუზმე

ჯანმრთელობას გააათმაგებს“ - ვიმეორებ დედის სიტყვებს.სუფრიდან ვდგები. ჩანთას ვიღებ. სამსახურში წასასვლელად მზად ვარ.

ბგერის / ბგერათკომპლექსის დაკარგვა სიტყვის ბოლოსაც (აუსლაუტში) ხდება-ხოლმე:მაქვს, გაქვს –მაქ, გაქ...

II. სიტყვის ბოლოს (აუსლაუტში) ბგერის დაყრუება: სიტყვის ბოლოს (აუსლაუტში) ქართული ენისათვის განსაკუთრებით

დამახასიათებელია ბგერის დაყრუება:ა. სახელებში (ვითარებითი ბრუნვა):

ცუდად – ცუდათბ. ზმნებში (ძირითადად – ებ, ობ თემის ნიშნიანებთან):

აკეთებს– აკეთეფსაშენებ – აშენეფახრჩობ – ახრჩოფ

ასეთი შემთხვევების ხშირად გამეორება და ყურადღების კონცენტრირება სწორ ფორმებზე შემსწავლელისთვის საკმაოდ ეფექტური პრევენციაა და ამ ტიპის ტექსტებიც შეიქმნა „კითხვის კიბის“ ფარგლებში.

20

III. ბგერათშერწყმა:

ქართულში გვაქვს რამდენიმე „შედგენილი“ ბგერა, რომელიც 2 მარტივი ბგერის შერწყმის შედეგად მიიღება: ძ, ც, წ, ძ, ჩ, ჭ - შედგენილი ბგერებია, რომლებიც მარტივი თანხმოვნების შერწმის შედეგად მიიღება:

ძ - დზც - თსწ - ტსჯ - დჟჩ - თშჭ - ტშ

(მაგ. ცამეტი მიღებულია ათ-სამ-მეტი ფორმისგან; ჩვიდმეტი - ათ-შვიდ-მეტი ფორმისგან და სხვ. ეს ფორმები სწორია და ასევე იწერება, თუმცა უმრავლეს შემთხვევაში დ-ზ. თ-ს, დ-ჟ ბგერების თავმოყრა არ იძლევა ამ სპეციფიკურ ნგერებს და ისევე უნდა დავწეროთ და წარმოვთქვათ).

ვ ბგერა არ არის „შედგენილი“, მაგრამ ქართულში ზოგჯერ ua kompleqsi va-s gvaZlevs წარმოთქმისას, რაც არასწორია და ამიტომ ეს მცდარი ფორმები არ უნდა გამოვიყენოთ.

uaresi – varesiuari - variშუა – შვაჭკუა - ჭკვა

IV. მეტათეზისი (ბგერათა გადასმა):ქართული ენისათვის დამახასიათებელია მეტათეზისი (ბგერათა გადასმა), რაც

წარმოტქმის თავისებურების მიზეზით ხდება; რასაკვირველია, უნდა ვერიდოთ ამგვარ ფორმებს

ათვალიერებს – ათვარიელებსხსნის – სხნისხშირად - შხირად...

21

V. კუმშვა და კვეცაა. კუმშვა მორფოლოგიაში განიხილება, რადგან ბრუნების პროცესთან

დაკავშირებული მოვლენაა, თუმცა, კუმშვისა და კვეცის საფუძველი ფონეტიკურია.როგორც წესი, იკუმშება 2 და მეტმარცვლიანი სიტყვები, რომლებიც

ბოლოვდებიან -არ,-ალ,-ამ,-ან,-ერ,-ელ,-ემ,-ენ,-ორ,-ოლ,-ომ,-ონ-ზე მარცვლებზე:მაღალიკალამიმაჭარიმელანი

გამონაკლისებია - ზოგი უცხოური სიტყვა,რომელიც დამკვიდრდა ქართულში: ბარონი, ლიმონი, ბატონი... რომლებიც არ იკუმშებიან...არის კიდევ რამდენიმე რამდენიმე სიტყვა,რომელიც თავისებურად იკუმშება:ბ. ნიორი- ნივრისიორი- ივრისნიგოზი - ნიგვზისმაწონი - მაწვნის

გ. ღმერთი- ღვთისამბავი-ამბისხუცესი-ხუცის

დ. როგორც უკვე ითქვა, ერთმარცვლიანი სიტყვები არ იკუმშება, მაგრამ არის საკმაოდ ვრცელი ნუსხა გამონაკლისებისა::ბალი – ბლისმხარი – მხრის (შეადარე – მხარე – მხარის)წელი – წლისხანი – ხნისჯვარი – ჯვრისმგელი – მგლისმტვერი – მტვრის

22

ცვარი – ცვრისჩვარი – ჩვრისრძალი – რძლისქმარი – ქმრისშველი – შვლისცხვარი – ცხვრისძვალი – ძვლისძმარი – ძმრისძღვენი – ძღვნისწყალი – წყლისხმალი – ხმლის

ე. კვეცადი და უკვეცელი სახელები:-ა, -ე ხმოვნებზე დაბოლოებული სახელები იკვეცება; -ო, -უ ხმოვნებზე

დაბოლოებული - არა. ერთადერთი გამონაკლისია ღვინო, რომელიც იკვეცება... აღსანიშნავია, რომ არსებობს ერთი რიგი სახელებისა, რომლებიც -ა-ზე ბოლოვდება, მაგრამ არ იკვეცება (გოგონა, თოჯინა და სხვ.).

ვ. კუმშვად–კვეცადი სახელები:არის მცირე ჯგუფი სახელებისა, რომლებიც ერთდროულად იკუმშებიან და

იკვეცებიან კიდეც:ფანჯარატომარამოყვარეპეპელაქარხანა

კახა გაბუნია

23

holistikur (mTlian) midgomaze dafuZnebuli wignebiamgvari wignebi doneebad dayofili wignebisaTvis SemuSavebul kriteriumebs

efuZneba, Tumca gansakuTrebuli yuradReba leqsikuri maragis gamdidrebazea gamaxvilebuli. wignebSi koncentrirebulia `problemuri~ aso-bgerebisgan Sedgenili sityvebi. amasTan, beWduri, Tematur-Sinaarsobrivi, struqturul-Janrob-rivi da enobriv-literaturuli maxasiaTeblebia gaTvaliswinebuli.

sagulisxmoa, rom amgvari wignebi sami tipis fonetikuri amocanis Semcvelia:a. asos dekodirebasTan dakavSirebuli problema. amgvari problema

dakavSirebulia vizualur gaazrebasTan. am dros moswavle arasworad wers / erTmaneTSi urevs asoebs (“Z~, `x~ da `s~, `w~ da `S~, `j~ da `W~ da sxva);

b. bgeris dekodirebasTan dakavSirebuli problema, romelic bgeris arasworad dekodirebasTan aris dakavSirebuli. magaliTad, `T~ da `t~, xandaxan `d~, aseve: `g~-`q~-`k~, `Z~-`c~-`w~ da sxva.

g. aso-bgeris dekodirebasTan dakavSirebuli problema. `rTuli~ aso-bgerebi, romlebic mSobliur enasTan sinTezis dros araTavsebadia. `W~, Y~y~, `J~...

aqve unda aRiniSnos isic, rom bgeris dekodirebasTan dakavSirebuli teqstebi gamoiyeneba mxolod qarTulis, rogorc aramSobliuri enis SeswavlisaTvis. mSobliuri enis SemTxvevaSi, msgavsi problemebi naklebad aqtualuria, Tumca, problemis sruliad ignorieba mSobliuri enis SemTxvevaSi mizanSewonili ar aris.

holistikur midgomaze dafuZnebuli wignebi amocanis gadasaWrelad Semdeg principzea agebuli: teqstebi mocemulia individualur problemur aso-bgeraze. magaliTad, calke teqsti `t~ asoze, calke - `T~-ze. momdevno teqstSi orive problemuri aso gaerTianebulia.

doneebad dayofili teqstebidoneebad dayofili wignebi sirTulis mixedviT daxarisxebuli patar-patara

teqstebis erTobliobaa, romlebic oTxi maxasiaTeblis farglebSi gaerTianebuli formulis mixedviT, moswavleebis kiTxviTi gamocdilebis safexurebriv zrdas uzrunvelyofs. es maxasiaTeblebia:

wignebisa da nabeWdi masalis maxasiaTeblebi, romlebic gverdebis sigrZisa da TiToeul gverdze sityvisa da winadadebebis moculobis kontrols

24

gulisxmobs. am kriteriumSia gaerTianebuli aseve beWdvis dizaini. magaliTad, gverdis Tavi da bolo, punqtuaciis tipebi, ilustraciuli mxardaWera da beWdviTi nawilisa da ilustraciuli mxardaWeris Tanafardoba.

•Tematur-Sinaarsobrivi maxasiaTeblebi - kiTxvis unaris ganviTarebasTan erTad, teqstebis Sinaarsi, Tematika da ideebi ufro da ufro kompleqsuri xdeba.

•struqturul-Janrobrivi maxasiaTeblebi - kriteriumebis erTob-liobaa, romlebic gansazRvraven, Tu ra saxiTaa masala warmod-genili. es SeiZleba iyos naratiuli (TxrobiTi) teqsti, romelic moTxrobis, eses an novelis formatiTaa warmod-genili da siuJetis gan-viTarebis safexurebs, moqmedebis adgils, problemisa da misi gadawyvetis damaxasiaTebel formebs aerTia-nebs.

•enobriv-literaturuli maxasiaTeblebi doneebad dayofili masalis rogorc Tvisebriv, aseve raodenobriv aspeqtebs asaxavs da avtoris xedvas, Sexedulebebs, literaturul xerxebs (mag, omo-nimebi, metaforebi), enobriv struqturebs (winadadebebis struqtura, paragrafis wyoba), leqsikisa da sityvebis (maRal-sixSiruli, maRalSinaarsobrivi, Zireuli da warmoqmnili) arCevans ganapirobebs.

am maxasiaTeblebis gaTvaliswine-biT, doneebad dayofili masala specialuri formulis gamoyenebiT aris SemuSavebuli. es formula ki Semdeg kriteriumebs aerTianebs:

−sityvaTa sruli raodenoba;− rTul sityvaTa sruli raodenoba;−maRalsixSiruli sityvebis sruli raodenoba;−dabalsixSiruli da tranzituli sityvebis sruli raodenoba;−sxvadasxva tipis sityvebis Tanafardoba teqstSi mocemul sityvaTa srul

raodenobasTan;−winadadebis sigrZe;−winadadebis sirTule;− teqstis prognozirebadoba;−enobriv-gramatikuli struqturebi da maTi ganmeorebis sixSire;− literaturuli maxasiaTeblebi;−sityvaTa raodenoba TiToeul gverdze;−gaformeba, ilustraciuli mxardaWeris moculoba;−konceptualuri CarCo;−nacnobi Tematika;− teqstis Janri da struqtura.

kiTxvis unaris ganviTareba SeuZlebelia, erTi mxriv, leqsikuri komponentis gaTvaliswinebis gareSe (SeuZlebelia, mkiTxvelma azri gamoitanos teqstidan, Tuki

25

mas ar aqvs garkveuli leqsikuri maragi, romlis gamoyenebiTac igi SeZlebs axali, misTvis gaugebari sityvebis konteqsturi Tu sxva, eqstralingvisturi xerxebiT, Seiqmnas ama Tu im sityvaformis Taobaze warmodgena, axsnas, gaiazros igi... meore mxriv, garkveuli raodenobis leqsikuri maragis arsebobis pirobebSic ki mosalodnelia mkiTxvelis sruli frustracia, Tuki mkiTxveli ver amoicnobs ama Tu im morfologiuri Tu sintaqsuri yalibis (konstruqciis) semantikas: magaliTad, SeuZlebelia, mkiTxvelma gaiazros winadadebis: `daTvi mokla kacma~ - dedaarsi, Tuki man ar icis ergatiuli (moTxrobiTbrunviani) konstruqciis specifika – aqtiuri (moqmedi) piri ganisazRvreba ara winadadebaSi misi adgiliT, aramed sityvaformis morfologiuri statusiT...

bunebrivia, `kiTxvadobis~ SemuSavebul formulaSi gaTvalisiwnebulia rogorc leqsikuri, aseve gramatikuli aspeqtebi. doneebad dayofili wignebis seriebi metwilad kontrolirebadi leqsikis (maRalsixSiruli sityvebi, iSviaTi sityvebis SezRuduli da mkacrad kontrolirebuli raodenoba, konkretuli fonetikuri erTeulebi da a.S.) gamoyenebiT aris Sedgenili.

mklevrebi didi xania miiCneven, rom leqsikis maragi mniSvnelovan gavlenas axdens kiTxvis miRwevebze. kvlevebi cxadyofs, rom mesame - meTormete klasebSi dabal akademiur maCvenebels yvelaze xSirad swored leqsikuri simwire ganapirobebs. SemuSavebul formulaSi leqsikuri komponentis erTgvari `marTva~ erT-erT sakvanZo amocanas warmoadgens da sxvadasxva mniSvnelobis, formis, maxasiaTeblebisa da wonis sityvebis urTierTbalansis safuZvelze anawilebs teqstebs doneebis mixedviT. qvemoT moyvanilia sityvis is maxasiaTeblebi, romlebic mkacrad kontroldeba formulebis saSualebiT:

(a) maRalSinaarsoblivi, (b) maRalsixSiruli da (g) fonetikurad sistemuri sityvebi. qarTul teqstebze muSaobisas unda gaviTvaliswinoT sityvaTa formebic, romlebic formulaSi “gansxvavebul” sityvebad aris moxseniebuli, Tumca maTi “gansxvaveba” ar aris ganmartebuli. sityvaTa garkveul formebs, maRali da dabali sixSiris garda, gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces teqstebis Sedgenisa da doneebad gadanawilebisas Semdegi maxasiaTeblebis gaTvaliswinebiT:1. sabaziso sityvebi, romelTa Seswavla-swavlebis aucilebloba sawyis etapzevea

rekomendebuli (me, is, ai);2. e.w. `tranzituli sityvebi~ (sxvagvarad maT logikur kvantorebsac uwodeben),

romlebic gansakuTrebiT mniSvnelovania enisaTvis da metwilad maRalsixSirulia, Tumca naxatebisa da prognozirebis sxva xerxebis saSualebiT maTi Seswavla rTulia. magaliTad: yovelTvis, xSirad, Zalian, yvela, TiToeuli da a.S.

3. yovlismomcveli sityvebi (comprehensive words), romlebic aucilebelia imisTvis, rom konkretuli, teqstSi mocemuli sakiTxis gaazreba moxdes

26

4. e.w. `sasargeblo sityvebi~, romelTa gamoyeneba mkiTxvels kidev da kidev mouwevs an romlebic erTi an ramdenime sferosaTvis aris gamosadegi (mag., sagnobrivi terminologia – kvadrati, samkuTxedi, Jangbadi, miziduloba da sxv.).

5. akademiuri sityvebi da frazebi, aseve neologizmebi, romlebic akademiur garemoSi gamoiyeneba an/da sityvebi, romlebic berZnuli an laTinuri fuZidan modis da sufiqsebisa da prefiqsebis saSualebiT mniSvnelobas icvlian (seria, identoba, musikaluri...).

6. rTuli sityvebi, omonimebi, idiomaturi an idiomaturi frazis Semadgeneli sityvebi cisartyvla, qinZisTavi, magaria! da sxva).calke sakiTxia morfologiuri elementebis / mawarmoeblebis (fuZe, prefiqsebi da

sufiqsebi, Tandebulebi, brunvis niSnebi da a.S) gaTvaliswineba, rac aseve uaRresad mniSvnelovania da aseve, gaTvaliswinebulia TiToeuli seriis teqstebis Segenisas (ix. qvemoT).

`maRalsixSiruli~ gulisxmobs, imis garkvevas, Tu ra principiT vaxdenT sityvebis Semotanas teqstSi – romelia is leqsikuri erTeulebi, romlebze dayrdnobiTac nel-nela. TandaTanobiT moxdeba axali, ucnobi sityvebis Semotana teqstebSi da mkiTxvelis leqsikuri maragis gamdidreba. TiToeuli teqsti am TvalsazrisiT, Semdegi monacemebis (Tanafardobis) mixedviT `izomeba~:

sityvaTa sruli raodenoba maRalsixSiruli sityvebis sruli raodenoba dabalsixSiruli da/an tranzituli sityvebis sruli raodenoba maRalsixSiruli da dabalsixSiruli sityvebis Tanafardoba teqstSi mocemul sityvaTa

srul raodenobasTan; rTul sityvaTa raodenoba teqstSi da procentuli Tanafardoba sityvaTa srul

raodenobasTan.vfiqrobT, aucilebelia, ganisazRvros, Tu ra kriteriumebiTa da ra masalaze

dayrdnobiT visargebleT maRalsixSiruli sityvebis dadgenis dros (Sesabamisad, gamoiyo dabalsixSiruli sityvebi: sxva danarCeni; rac Seexeba tranzitul sityvebsa Tu kompozitebs – maTi identificireba imTaviTvea SesaZlebeli da sagangebo formuli Semusavebas ar saWiroebs).

sazogadod, maRalssixSirul sityvebad ganixileba leqsikur erteulTa is raodenoba, romelic gamoyenebis sixSiris TvalsazrisiT teqstebis ama Tu im korpusSi moicavs sityvaTa sruli odenobis 60-70 procents magaliTad, 100 sityvian teqstSi SesaZloa `aris~ zmna 50-jer Segvxvdes sxvadasxva formiT, anu, sityvaTa sruli odenobis 50 % mxolod erT maRalsixSirul erTeulze modis). mTaavari problema is gaxldaT, Tu romeli teqsturi korpusi unda agveRo amosavlas dawyebiTi klasis moswavleTa donis gaTvaliswinebiT. mocemuli amocanis gadasaWrelad, visargebleT 3 wyaroTi:

27

1. qarTuli enis sixSiruli leqsikonis monacemebiT, romelic ZiriTadad presis enas emyareba (e.w. opentext-is monacemebi, romelic ramdenime milion sityvaformas moicavs);

2. vinaidan presis ena ararelevanturia dawyebiTi skolis moswavleTa (proeqtis samizne jgufis) donisTvis, mosalodneli iyo sakmaod mniSvnelovani acdenebi – magaliTad, presis enaze damyarebul sixSirul leqsikonSi sakmaod maRal pozicias ikavebda leqsikuri erTeuli – prezidenti, rac, vfiqrobT, dawyebiTi skolis asakis moswavleTa leqsikuri maragis esoden mniSvnelovan kitxviT moTxovnilebebs ar Seesabameba... Sesabamisad, damusavda konkretulad is teqstebi (sxvadasxva saxelmZRvanelo, agreTve sagnobrivi erovnuli saswavlo gegmebi, romlebic dawyebiT klasebSi miewodebaT.

3. aucilebeli iyo evropuli standartebis gaTvaliswinebac, risTvisac visargebleT evrosabWos enis departamentis mier rekomendebuli, Tematuri principiT dalagebuli leqsikuri erTeulebis (doneebis mixedviT dalagebuli) CamonaTvaliT.

am sami wyaros analizisa da Sedarebis safuZvelze, Seiqmna leqsikur erTeulTa 800-wevriani sia, romelic gadamowma ukve arsebul teqstebze da, rogorc misalodneli iyo, mocemul korpusze sityvaformaTa srul raodenobasTan Sefardebam 67% mogvca. danarCeni 33%, Sesabamisad, dabalsixSirul erTeulebze (maT Soris – kompozitebsa da tranzitul sityvebze) modis.

swored am 800 leqsikur erTeuls mieniWa `maRalsixSiruli~ sityvebis statusi da masze dayrdnobiT aigo `redaqtirebis programa~, romelic TiToeul teqsts aanalizebda da SesaZleblobas iZleoda, am monacemebis mixedviT gangvesazRvra, erTi mxriv, teqstis done, meore mxriv ki – mogvexdina am teqstis redaqtireba ama Tu im komponentis formulasTan Seusabamobis SemTxvevaSi (magaliTad, leqsikuri erTeulebis sruli odenoba Seesabameboda formulis moTxovnas konkretuli donisaTvis, magram maRalsixSiruli erTeulebis procentuli raodenoba aWarbebda an CamorCeboda daSvebul procents... aseT SemTxvevebSi xdeboda teqstis cvlileba (gamartivebis an garTulebis mimarTulebiT).

ნათია გორგაძე

გრამატიკული საკითხების საფეხურებრივი სწავლების პრინციპი დონეებად დაწყობილ წიგნებში.

„კითხვადობის“ შემუშავებულ ფორმულაში გათვალისწინებულია როგორც ლექსიკური, ასევე გრამატიკული ასპექტები. დონეებად დაყოფილი წიგნების

28

დამუშავებისას აუცილებლად არის დასამუშავებელი და „გასააქტიურებელი“ გრამატიკის (მორფოლოგიისა და სინტაქსის) ის ელემენტარული წესები, რომელთა გააზრების გარეშეც, შესაძლებელია, წიგნის მკითხველმა კონტექსტიდან აზრი ვერ გამოიტანოს. აქვე ხაზია გასასმელი იმაზე, რომ ენის გრამატიკული სისტემა, შეიძლება ითქვას, საფეხურებრივია - პროგრესირებადია; მოქმედებს უნივერსალური კანონი - მარტივიდან რთულისკენ; შესაბამისად, შეუძლებელია, მაგალითად, ზმნის პირიანი ფორმები გაიაზრო (საუბარია ნაცვალსახელების გარეშე წარმოდგენილ კონტექსტზე, რაც საკმაოდ ხშირია ქართულში - მაგალითად, ინდოევროპულ ენათაგან განსხვავებით: „სამსახურში მივდივარ“, „გუშინ სადილზე რას ჭამდი?“, „ნახატს ვხატავ“...), თუკი მანამდე არ გაქვს მიღებული ინფორმაცია ზოგადად პირის ნაცვალსახელის შესახებ (პირველი, მეორე პირის ნაცვალსახელები - მოლაპარაკე პირი, თანამოსაუბრე, „მესამე“ პირი ანუ „სხვა“ - რომელიც არ არის ჩართული კომუნიკაციის, დიალოგის პროცესში)...

ქართულ ენას საკმაოდ რთული გრამატიკული სტრუქტურა აქვს და გამოიკვეთება საკითხები, რომელთა დაძლევაც განსაკუთრებით უჭირთ სხვა ენობრივი ოჯახებისა და ჯგუფების წარმომადგენლებს; დონეებად დაყოფილი წიგნების პირველი საფეხურები (განსაკუთრებით ეს ეხება 0-დან მე-10 დონემდე წიგნებს) მოსწავლეთა ისეთი კატეგორიისთვისაა განკუთვნილი, რომელტა ენობრივი კომპეტენციები გრამატიკულ ნაწილში საკმაოდ დაბალია: საწყის ეტაპზე ფონეტიკა-ფონოლოგიის სპეციფიკური პრობლემები იჩენს თავს (იხ, ზემოთ); უშუალოდ მორფოლოგიიდან განსაკუთრებული ყურადღების გამახვილება ესაჭიროება ქართული ენისათვის სპეციფიკურ გრამატიკულ მოვლენებს: მაგალითად, ნულოვან დონეზე შეიქმნა სპეციალური ტექსტები ნათესაობითი ბრუნვის ნიშნის სწორად გამოყენებაზე (ტექსტები: „ბიჭის“, „გოგოს“); კავშირების ფუნქციების ხაზგასმასა და მათს სწორად ხმარებაზე („და“, „თუ„, „ან“); -ში, -ზე თანდებულების კონტექსტურ გამოყენებაზე („-ში“, „-ზე“)...

მომდევნო ეტაპზე ძირითადად იმ სპეციფიკურ კონსტრუქციებზე ხდება ყურადღების გამახვილება, რომლებიც ქართულისთვის უაღრესად სპეციფიკურია: განსაკუთრებით გამოვყოფდით ქართული ზმნის პოლიპერსონალიზმს (მრავალპირიანობას); უკვე პირველ დონეზევე ტექსტები „აწყობილია“ ინვერსიული წყობის ხმნურ ფორმებზე („მე მაცვია“, „მე მაქვს“, „მე მინდა მქონდეს“); ამასთანავე, დაცულია გრამატიკული ფორმების წარმოების ლოგიკა ზმნური დრო-კილოთა ფორმების წარმოების თვალსაზრისით. საწყის ეტაპზე ქართული ენის შემსწავლელთათვის პრობლემურია ზმნის დრო-კილოთა სისტემის სწავლების თანმიმდევრობა: ქართული ზმნის ფორმაწარმოების თავისებურება „მოითხოვს“ აწმყოს შემდეგ არა წარსულის ფორმების სწავლებას, არამედ - მომავლისა (შდრ: ვაკეთებ --> გა+ვაკეთებ). შესაბამისად, ქვედა დონეების ტექსტები ძირითადად აგებულია აწმყო დროის ფორმებზე, შემდეგ აქტიურდება მომავალი დროის წარმოება, ხოლო შემდეგ - ჯერ უწყვეტლის ფორმები (ვაკეთებ --. ვაკეთებდი), შემდეგ, კი, მოგვიანებით - წყვეტილისა (ვაკეთებ --> გავაკეთე)...

29

რასაკვირველია, ეს მიდგომა სრულიადაც არ გულისხმობს წარსული დროის ფორმათა სრულიად უგულებელყოფას: აუცილებლობის შემთხვევაში, წყვეტილის ფორმები გამოიყენება ტექსტებში, მხოლოდ შეზღუდული ოდენობის ზმნათა რიგთან (მაგალითად - არის - იყო), თანაც, არ მახვილდება ყურადღება წარმოებაზე - მკითხველს მიეწოდება, როგორც ახალი ლექსიკური ერთეული...

ბრუნვათა წარმოების რიგითობის მხრივაც (მაგალითად, სტანდარტული რიგის მიხედვით, მეორეა მოთხრობითი ბრუნვა, რაც სრულიად გამორიცხულია პრაქტიკული გრამატიკის სწავლების პროცესში) გარკვეულ პრინციპებს ვეყრდნობოდით ტექსტების შემუშავების პროცესში - ამ შემთხვევაშიც ვეყრდნობოდით ლოგიკური განვითარების პრინციპს: სახელდებითი ბრუნვის - სახელობითის გააქტიურების შემდეგ ლოგიკურია კუთვნილების გამომხატველი ნათესაობითის „დატრიალება“ (კუთვნილებითი ნაცვალსახელების კონტექსტში: ჩემი, შენი - კაც-ის...); შემდგე დგება მიცემითის გააქტიურების ჯერი; მოგვიანებით - მოქმედებითისა (ინსტრუმენტალისის ფუნქციით), ვითარებითისა (გარემოებითი სიტყვების გამიოხატვა)... ცალკე საკითხია წოდებითი, რომელიც აქტიურდება დიალოგური ტიპის ტექსტებში... უმთავრესი და უსერიოზულესი პრობლემაა არაქართულენოვანი მკითხველისთვის ზმნის ერგატიული (მოთხრობითბრუნვიანი) კონსტრუქციაა. ეს საკითხი მხოლოდ გვიან, მომდევნო ეტაპის (დაახლოებით მე-7 - მე-8 დონეების) ტექსტებში აქტიურდება, ისიც მხოლოდ განსაზღვრული ტიპის ზმნებთან, შეზღუდულად და ხშირი გამეორების საფუძველზე...

ტექსტების შექმნისას დიდი ყურადღება დაეთმო ქართულისთვის სპეციფიკურ გარდამავალ კონსტრუქციებს: ე.წ. ნომინატიურ-დატიური კონსტრუქციები უკვე მეორე დონიდან აქტიურდება (მაგ. „ეკა წერილს წერს“); სამპირიანი რთული კონსტრუქციები მოგვიანებით შემოდის და ხაზგასმულია ირიბი ობიექტის ბრუნვა, რომელიც ფორმობრივ (პირველი სერიის ფორმებთან) ემთხვევა პირდაპირი ობიექტის ბრუნვას...

ქვემოთ გთავაზობთ ერთგვარ „გრამატიკულ საფეხურებრივ ლოგიკას“, რომელიც საფუძვლად დაედო ტექსტებს მკითხველისთვის გრამატიკული კონსტრუქციების გააზრების გაიოლების მიზნით:

გრამატიკული საკითხი / კატეგორია ილუსტრაციაპირის ნაცვალსახელები: მე, შენ, ის

მე ვარ ნანა. შენ ხარ ალი. ის არის არმენი.

”არის” ზმნის ახლანდელი დროის ფორმა (მე ვარ, შენ ხარ, ის არის)

მე ვარ ანა. შენ ხარ დავითი. ის არის კონსტანტინე. მე ვარ სტუდენტი.

კითხვითი სიტყვები: ვინ? რა? ის ვინ არის? ის რა არის?

სახელობითი ბრუნვა სახლი. მაგიდა. აი სახლი. აი სკამი. აი სკოლა.

30

ჩვენებითი ნაცვალსახელები: ეს, ის

ეს არის მაგიდა. ეს არის სკამი. ის არის კაცი. ის არის მასწავლებელი.

კუთვნილებითი ნაცვალსახელები: ჩემი, შენი, მისი, ჩვენი, თქვენი, მათი

აი ჩემი ძმა. აი ჩემი მასწავლებელი. ეს ჩემი ძმაა. ეს შენი მასწავლებელია? ის მისი პასპორტია. ის მისი კალამია. ეს ჩვენი კლასია. ეს თქვენი ჟურნალია? ის მათი მანქანაა.

ნათესაობითი ბრუნვა (კუთვნილება)

ეს გიორგის წიგნია. ეს დავითის სახლია. ის თამარის ჩანთაა. ეს ანას ოთახია.

კითხვითი სიტყვა ”რამდენი?” აქ რამდენი მანქანაა? კლასში რამდენი მოსწავლეა?

მრავლობითი რიცხვი (კაც-ი – კაც-ებ-ი)

ესენი ჩემი მოსწავლეები არიან. ეს ვაშლის ხეებია. კაცები სახლში არიან.

პირის ნაცვალსახელების მრავლობითი რიცხვის ფორმები: ჩვენ, თქვენ, ისინი

ჩვენ სტუდენტები ვართ. თქვენ ვინ ხართ? ისინი პროფესორები არიან.

რიცხვითი სახელები 10-დან 20-მდე

კლასში რვა მოსწავლეა. ოთახში ათი კაცია. ეზოში თორმეტი მანქანაა.

უარყოფა მე არ ვარ სტუდენტი. ის არ არის მოსწავლე.არა, ეს არ არის უნივერსიტეტი.

ზედსართავი სახელები (ანტონიმები): დიდი – პატარა, ბევრი – ცოტა, გრძელი – მოკლე

ეს არის დიდი სახლი. ეს არის პატარა საათი. ეს არის გრძელი ფანქარი. ეს არის მოკლე ფანქარი.

ასაკის გადმოცემა თამარი არის ოცი წლის. ნათია თხუთმეტი წლისაა. გურამი ოცდააათი წლისაა.

წარმომავლობის გამოხატვა შენ საიდან ხარ? - საქართველოდან. ჯონი საიდანაა? - ინგლისიდანაა / ჯონი ინგლისელია. ეს სადაური მანქანაა? - გერმანული მანქანაა. შენ სადაური ხარ? - მე თბილისელი ვარ.

რიგობითი რიცხვითი სახელები: პირველი, მეორე, მეათე, მეთხუთმეტე

მეხუთე მაგიდა ჩემია. აი მეათე ოთახი. აქაა ოცდამეოთხე სკოლა.

წილობითი რიცხვითი სახელები: ნახევარი, მესამედი, მეოთხედი, მეათედი, მეასედი

აი ნახევარი პური. მაგიდაზე არის ტორტის მესამედი. თეფშზე არის მეოთხედი ხაჭაპური.

31

კითხვითი სიტყვა ”როდის?”დროის ზმნიზედები: ახლა, გუშინ, ხვალ

როდის არის გაკვეთილი? როდის არის კონცერტი?დღეს არის ორშაბათი. ახლა არის გაკვეთილი. გუშინ იყო კვირა. ხვალ იქნება სამშაბათი.

ზმნის წარსულისა და მომავლის ფორმები: ვიყავი, იყავი, იყო; ვიქნები, იქნები, იქნება

გუშინ თეატრში ვიყავი. გიორგი სკოლაში იყო? მე ხვალ ვიქნები სკოლაში.

დროის გამოხატვა რომელ საათზე არის კონცერტი? ოთხ საათზე.

დროში ორიენტაციის გამოხატვა ზამთარში ცივა. ზაფხულში ცხელა. გაზაფხულზე თბილა. შემოდგომაზე გრილა. იანვარში არის ახალი წელი. ივნისში იქნება გამოცდა.

ზმნების უღლება ახლანდელ დროში

მე ვჭამ ხაჭაპურს. მე ვსვამ წყალს. შენ ცხოვრობ თბილისში. შენ სწავლობ ქართულს? ის ცხრა საათზე იღვიძებს. იბანს. იცვამს ტანსაცმელს. ის ათის ნახევარზე საუზმობს.

კითხვითი სიტყვა ”სად?” სად არის გიორგი? - გიორგი არის ოთახში. სად არის თბილისი? თბილისი არის საქართველოში.

წინდებული ადგილის გამოსახატავად

ნანა არის სახლში. ის არის ოთახში. პალტო არის კარადაში. საჭმელი არის მაცივარში. ბათუმი არის საქართველოში.

წინდებული ადგილის გამოსახატავად

თეფში არის მაგიდაზე. თეფშზე არის პური. მაგიდაზე არის კომპიუტერი. თაროზე არის წიგნი.

ინსტურმენტალისის გამოხატვა ჩანგლით ვჭამთ საჭმელს. დანით ვჭრი პურს. ჭიქით ვსვამ ღვინოს.

მოძრაობა-გადაადგილების გამომხატველი ზმნები

მანქანით მივდივარ სკოლაში. ავტობუსით მიდივარ ბანკში. ტაქსით მივდივარ თეატრში.

”тоже” ნაწილაკი როგორ ხარ? - კარგად. - შენ? - მეც კარგად ვარ. შენც მიდიხარ ბანკში? ისიც სტუდენტია?

დეიქტური ადგილის ზმნიზედები აქ არის ჩემი ოთახი. აქ არის ბანკი. აქ არის

32

(აქ, იქ) სკოლა. გიორგი იქ არის. იქ არის მაგიდა.ადგილის ზმნიზედები: წინ, უკან, გვერდით, მარჯვნივ, მარცხნივ

სახლის წინ არის ეზო. სახლის უკან არის ბაღი. სახლის გვერდით არის ბოსტანი. სახლის მარცხნივ არის ხე. სახლის მარჯვნივ არის მანქანა.

მსაზღვრელ-საზღვრულის ბრუნება ეს არის ბატონი დავითი. ის არის ქალბატონი მარიამი.

მიმართვის ფორმები როგორ ხართ, ბატონო დავით? როგორ ხართ, ქალბატონო მარიამ?

ზმნის პარალელური ფორმები - ჩვეულებრივი და თავაზიანი

როგორ ხარ? - როგორ ხართ? როგორ ბრძანდებით? ჭამე - ჭამეთ - მიირთვით.

კითხვითი სიტყვა ”რად?” (кем?) რად მუშაობ? - მასწავლებლად, დირექტორად, მუშად.

პროფესიის გამომხატველი ფრაზები

მე სკოლაში მასწავლებლად ვმუშაობ. ის სკოლის დირექტორად მუშაობს. გურამი მუშად მუშაობს.

მრავლობითი რიცხვის აღნიშვნა ზმნაში (არი-ს – არი-ან; მეგობრობ-ს – მეგობრობ-ენ...)

ისინი არიან. ისინი მუშაობენ. ისინი ცხოვრობენ / სწავლობენ, ჭამენ, იცვამენ, საუზმობენ, ვახშმობენ, სადილობენ...

დადასტურებითი (ჰო, კი, დიახ) და უარყოფითი (არა) ნაწილაკები

დიახ, ეს არის სკოლა. კი, ეს სკოლაა. ჰო, ეს ბანკია. არა, ეს არ არის სკოლა.

გეოგრაფიულ სახელთა მაწარმოებლები:

საქართველო, რუსეთი, სომხეთი, თურქეთი, ბულგარეთი... საბერძნეთი, საფრანგეთი, აზერბაიჯანი, ამერიკა, გერმანია, იტალია; კახეთი, სვანეთი, სამეგრელო...

წარმომავლობის სახელთა მაწარმოებლები:

ინგლისური ენა. ჯონი ინგლისელია. ქართული პური. ნანა ქართველია. გერმანული მანქანა. ოსკარი გერმანელია. თურქული ბოსტნეული. ალი თურქია.

წარსულში მომხდარი მოქმედების შედეგი (არ ვყოფილვარ, არ დამიწერია)

დავალება არ დამიწერია. გერმანიაში არ ვყოფილვარ. სკოლაში იყავი? - არ ვყოფილვარ.

33

მიმართულების სახეები; ზმნისწინები: მი-, ა-, და-, ჩა-, შე-, გა-, გადა-

ანა მიდის სკოლაში. ანა შედის სკოლაში. ანა გადის სკოლიდან. ანა დადის სკოლაში. ანა ადის კიბეზე. ანა ჩადის ეზოში. ანა გადადის ქუჩაზე.

ქონა-ყოლის გამომხატველი ზმნები

მე მყავს დედა, მამა, და, ძმა, შვილი... მე მაქვს სახლი, კომპიუტერი, ფოტოაპარატი, ტელევიზორი... მე მყავს მანქანა, ველოსიპედი, მოტოციკლეტი... მე მაქვს სარეცხი მანქანა...

”ჰქვია” ზმნის უღლება რა გქვია შენ? - მე მქვია ანა. რა ჰქვია მას? - მას ჰქვია გურამი.

მასალის გამოხატვა ხის / ქვის სახლი. ეს ოქროს ბეჭედია. აი ქაღალდის პარკი.

დანიშნულების გამოხატვა ქართულის გაკვეთილი. ინგლისურის გაკვეთილი. ეს სკოლის ჩანთაა. ბოსტნეულის სალათა კარგია.

”უნდა” ზმნის უღლება და კონსტრუქცია

მე მინდა წყალი. მე მინდა ნაყინი.

თუ – არჩევითობის გამომხატველი კავშირი

ჩაი გინდათ თუ ყავა? წითელი ბურთი გინდათ თუ მწვანე?

დამოკიდებულების (მოწონების) გამომხატველი ზმნა

ეს ფილმი მოგწონს? ეს ღვინო არ მომეწონა. ეს სასმელი არ მომწონს.

მიმართულების, ადგილმდებარეობის გამომხატველი ზმნიზედები

პირდაპირ იარეთ და ქუჩის კუთხეში არის აფთიაქი. აქეთ მობრძანდით. იქით არის სკოლა. კორპუსის ქვემოთ არის მაღაზია. ფოსტის ზემოთ არის კლუბი.

რაგვარობის, ვითარების ზმნიზედები

ეს მანქანა სწრაფად მიდის. ეს მატარებელი ნელა მიდის. გურამ, ჩქარა მოდი.

ზედსართავი სახელის ხარისხის ფორმა

ეს უფრო დიდი სახლია, ვიდრე - ის. ეს ყველაზე დიდი სახლია მთელ ქალაქში.

34

kriteriumebi doneTa mixedviT

kriteriumebis amgvari erToblioba muSaobis procesSi TandaTan Camoyalibda. igi msoflios sxvadasxva qveyanaSi sakiTxavi masalis doneebad dayofis mdidar gamocdilebazea dafuZnebuli. Tumca, sxvadasxva avtoris mier gamomuSavebuli formulebisa da kriteriumebis yuradRebiT Seswavlis Semdeg, qarTulis enis specifikisa da arsebuli saWiroebebis gaTvaliswinebiT, am saxiT Camoyalibda. formulaSi gaerTianebuli kriteriumebis urTierTmimarTeba da maTi cvlileba ganapirobebs wignis konkretul dones. kriteriumebi doneTa mixedviT pirobiTad Semdegnairad aris ganawilebuli da aRwerili:

me-3 done: 3-8 sityva TiTo winadadebaSi, 4-6 sityva saSualod; 1-2 striqoni TiTo gverdze; 50-80 sityva sul; dasrulebuli winadadebebi; martivi Tandebulebi da Sesavali nawili; maqs. 2-4 maRalsixSiruli axali sityva; enobrivi struqtura SeiZleba gansxvavebuli iyos pirvel da bolo gverdebze; maRalprognozirebadi; nacnobi Tematika; Tanamimdevruli teqsturi wyoba; maqsimum 8 gverdi.

me-7 done: 130-180 sityva sul; 3-8 striqoni TiTo winadadebaSi; 2-12 sityva winadadebaSi; teqsturi ganlageba cvalebadia; prognozirebadi ena da enobrivi konstruqciebi warmodgenilia; 2-4 sityvis cvlileba teqstis SuaSi, romelic struqturul erTobliobaSia; dasawyisi da bolo gverdebi gansxvavebuli struqturiTaa mocemuli; teqstis garkveuli nawilis ganmeoreba SesaZlebelia wina gverdebidan; mkafio Tanamimdevroba; ilustraciebze naklebi damokidebuleba; 10 gverdi saSualod.

me-10 done: 250-320 sityva sul; 3-10 striqoni TiTo gverdze; 8 sityva saSualod winadadebaSi; winadadebis garTulebuli forma; maRalsixSiruli sityvebis ufro iSviaTi ganmeoreba; struqturaze naklebi damokidebuleba; gansazRvruli leqsika moTxrobis leqsikis ganmeorebiTi moxmarebiT; ilustraciebze naklebi damokidebuleba; 12-14 gverdi saSualod.

me-16 done: 920-1200 sityva sul; 9-11 sityva saSualod winadadebaSi; rTuli

35

winadadebebi; ufro standartizebuli leqsikoni; ilustraciebi mxolod mniSvnelobis gaZlierebisTvis gamoiyeneba; sarCevi, minawerebi, indeqsi, leqsikoni (glosari); cxrilebi da Cartebi; garTulebuli konceptualuri CarCo; 20-24 gverdi.

SemuSavebuli maxasiaTeblebis garda, doneebad dayofili teqstebi ramdenime

sagulisxmo pirobas moicavs: (1) amgvar teqstebze muSaobisaTvis, marTebulad migvaCnia Sinaarsze dafuZnebuli midgomis gamoyeneba. Sinaarsze dafuZnebuli midgoma kiTxvis unarebis efeqturi ganviTarebis Cveneuli xedvaa. am koncefcias detalurad sxva publikaciebSi ganvixilavT. (2) am tipis masala instruqciuli/saswavlo kiTxvis dones unda akmayofilebdes da, Sesabamisad, ZiriTadad saklaso oTaxSi muSaobisaTvis aris gamiznuli. (3) rogorc ukve aRvniSneT, teqsti formulaSi gaerTianebuli kriteriumebis erTobliobis mixedviTaa doneebad dayofili, Tumca TiToeul teqstSi erTi an ramdenime kriteriumi ufro mkafiod aris gamoxatuli da teqstze muSaobis procesSi es kriteriumi/kriteriumebi mTavar amocanebs ayalibebs/ayalibeben.

seriuli wignebi seriuli wignebi aseve sirTulis zrdis principiT dalagebuli masalaa. Tumca,

doneebad dayofili teqstebisgan isini ramdenime principuli maxasiaTebliT gansxvavdebian. es maxasiaTeblebia:

1. wignebs erTi da igive gmiri, Cven mier SemuSavebuli teqstebis SemTxvevaSi, sami gmiri aerTianebs.

2. wignebSi doneebad dayofili komponentebi mocemulia, Tumca yvelaze didi aqcenti Sinaarsobriv mxarezea gamaxvilebuli. amasTan, seriuli wignebis erT-erTi umTavresi amocanaa moswavleebis kiTxvis motivaciis gazrda da damoukidebeli kiTxvis praqtikis ganviTareba.

3. wignebi metwilad damoukidebeli an mSoblebTan kiTxvisTvisaa gankuTvnili, Tumca, es ar gamoricxavs kiTxvis Semdgomi ganxilvebis, varjiSis albaTobas saklaso oTaxSi, metic, wignebi araCveulebriv saSualebas iZleva saklaso oTaxSi iseTi verbaluri da weriTi aqtivobebi daigegmos, rogoricaa `kiTxvis Teatri~, `kiTxvis konferenciebi~, `me rom gmiris adgilze vyofiliyavi~ da a.S.

4. wignebi informaciuli da SemecnebiTi xasiaTisaa. isini, kiTxvis unarebis ganviTarebasTan erTad, moswavleebs saintereso movlenebs da sakiTxebs acnobs sxvadasxva sferodan. amasTan, seriuli wignebi moswavleebs saintereso da

36

mravalferovan Janrobriv-struqturul da konceptualur elementebs sTavazobs. wignebis umravlesobas mkiTxveli avTenturi situaciebidan, romlebis wignis patara gmirebis yoveldRiuri cxovrebas aRwers, sxvadasxva tipis informaciul-SemecnebiT istoriebSi gadavyavarT. patara mkiTxveli seriis gmirebSi sakuTar Tavs amoicnobs da maT istoriebs sakuTar gamocdilebas ukavSirebs. axal informacias ki mkiTxveli wignebSi dialogebis, mxatvruli-TxrobiTi, informaciul-TxrobiTi, informaciul-aRweriTi, biografiuli, istoriuli masalebiT iRebs, rac misTvis damatebiTi kiTxviTi stimulia. swored am mizniT seriebSi praqtikulad yvela is Janrobrivi maxasiaTebelia mocemuli, romelic doneebad dayofili teqstebis formulaSia gaTvaliswirebuli, da romelic, seriul wignebSi uSualod da saxalisod aris warmodgenili.

5. doneebad dayofili teqstebisgan gansxvavebiT, seriuli wignebi ar aris 20 doned dalagebuli. aq 13 donea warmodgenili da TiToeul doneze 9 seriul moTxrobas aerTianebs. bolo doneebi, Sinaarsobrivi maxasiaTeblebidan gamomdinare, 9-10 wlis bavSvisTvis unda iyos gansakuTrebiT saintereso. seriuli wignebis dayofis es principi ramdenime faqtoris gaTvaliswinebiT aris daculi: a. moswavle ar unda gadaiRalos da ar unda mobezrdes seriis gmirebTan interaqcia. b. moswavles ar unda daekargos motivacia Sinaarsobrivad Seusabamod martivi teqstebis kiTxvis gamo.

6. seriuli wignebis doneebi ar aris SesabamisobaSi doneebad dayofil teqstebTan. radgan seriebSi ZiriTadi aqcenti Sinaarsobriv-konstruqciul mxareze keTdeba, pirveli seriis wignebi doneebad dayofili teqstebis 3-4 safexurisaTvis aucilebel kiTxviT unarebsa da gamocdilebas moiTxovs.

naTia gorgaZe

37