REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

ÇËSHTJE TË PERCEPTIMEVE TË SHQIPTARËVE MBI KOSTOT DHE PËRFITIMET E HYRJES

NË BASHKIMIN EVROPIAN.

Kandidati: Udhëheqës Shkencor:

MA. Mirjam REÇI Prof. Dr. Ilia KRISTO

KORRIK 2014

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

Disertacion i paraqitur nga:

Mirjam REÇI

Në kërkim të gradës shkencore:

DOKTOR

Në

“Studime Evropiane dhe Integrim Evropian”

ÇËSHTJE TË PERCEPTIMEVE TË SHQIPTARËVE MBI KOSTOT DHE PËRFITIMET E HYRJES NË BE

Specialiteti: Diplomaci dhe Marrëdhëniet Ndërkombëtare

Udhëheqës Shkencor: Prof. Dr. Ilia Kristo

Mbrohet më, dt. ...../ ......2014

1. ..................................................... Kryetar

2. ..................................................... Anëtar (oponent)

3. ..................................................... Anëtar (oponent)

4. ..................................................... Anëtar

5. ..................................................... Anëtar

TIRANË, Korrik 2014

Falenderime

Edhe pse nuk mund t’i përmend të gjithë, në radhë të parë dëshiroj të falenderoj dhe

t’i shpreh mirënjohjen time të veçantë udhëheqësit shkencor Prof. Dr. Ilia Kristo, për

ndihmën dhe kohën e pakursyer në realizimin e këtij punimi të rëndësishëm për mua.

Këshillat, orientimet, sugjerimet dhe vërejtjet e tij më kanë ndihmuar që të arrija deri këtu.

Nga ana tjetër falenderoj edhe Prof. As. Dr. Arsena Gjipali me ndihmën e së cilës, ky punim

u plotësua . Ju detyrohem shumë për përkrahjen dhe përkushtimin që kanë treguar ndaj meje.

Dëshiroj të falenderoj të gjithë ata miq, kolegë e punonjës të institucioneve në Qarkun

Durrës, të cilët nuk më kanë kursyer materialet, mendimet, sugjerimet dhe vërejtjet e tyre.

Falenderimet shkojnë edhe për antarët e Grupit Rinor Durrës dhe Komisionit Këshillimor

Qytetar Vendor Durrës, të cilët me entuziazëm dhe energji më ofruan ide e mendime për këtë

punim.

Së fundi, dëshiroj të shpreh mirënjohjen time të thellë ndaj dy personave më të

rëndësishëm të jetës sime, babait tim Hasan Reçi dhe bashkëshortit Dashamir Manjani, për

mbështetjen, përkrahjen dhe kurajon që më ofruan gjatë kësaj kohe, me qëllim që unë ta

mbaroja këtë punim.

Falenderime të gjithëve !

3

Përmbajtja HYRJE .................................................................................................................................................... 6

Kapitulli 1. Literatura dhe baza teorike.. ........................................................................................... 9

1.1. Teoritë mbi integrimin. ................................................................................................................ 9

1.2 Proçeset integruese në rajon. ....................................................................................................... 17

1.3 Cila është ardhmëria e Europës? Europa dhe përfshirja e qytetarëve. ........................................ 21

1.4 Shqipëria dhe fazat e integrimit. ................................................................................................. 25

1.4.1. Rëndësia dhe roli i programeve ekonomike dhe sociale për Shqipërinë. ................................ 29

1.4.2. Fushat / drejtimet në të cilat përfiton Shqipëria. ..................................................................... 29

1.4.3. Programe specifike të bashkëpunimit midis Shqipëri – BE. ................................................... 31

1.5 Sfida ekonomike dhe sociale aktuale të Shqipërisë. ................................................................... 32

1.6.1 Kriteret politike. ....................................................................................................................... 36

1.6.2. Kriteret ekonomike. ................................................................................................................ 36

1.6.3. Legjislacioni i BE-së. .............................................................................................................. 37

1.6.4. Në prag të marrjes së statusit të vendit kandidat ..................................................................... 37

1.7. Perceptimi qytetar larg apo afër realitetit të integrimit. ............................................................. 40

1.8. Çfarë perceptojnë qytetarët shqiptarë me integrimin europian? ................................................ 41

1.9. Integrimi europian dhe kriza aktuale. ........................................................................................ 42

Kapitulli 2. Metodologjia. ................................................................................................................... 45

2.1. Kampionimi. .............................................................................................................................. 45

2.2. Përshkrimi i përgjithshëm i të dhënave. ..................................................................................... 46

2.3. Strategjia e realizmit të anketimit. ............................................................................................. 49

2.4 Shtrirja / realizimi i studimit. ...................................................................................................... 49

2.5. Toleranca e gabimit. ................................................................................................................... 49

Kapitulli 3 Rezultate ........................................................................................................................... 51

3.1. Rezultatet e anketimit – analiza sasiore. .................................................................................... 51

3.2. Rezultatet e anketimit (cilësor). ................................................................................................. 92

Kapitulli 4. Përfundime dhe rekomandime ...................................................................................... 98

4.1. Përfundime. ................................................................................................................................ 98

4.2. Rekomandime. ........................................................................................................................... 99

Bibliografia. ........................................................................................................................................ 104

Anekse. ............................................................................................................................................... 108

4

Lista e shkurtimeve:

RPSH – Republika Popullore e Shqipërisë

BE – Bashkimi Evropian

PE – Parlamenti Evropian

MPB – Ministria e Punëve të Brendshme

MSA – Marrëveshja e Stabilizim – Asociimit

CARDS - Asistenca Komunitare për Rikontruksion, Zhvillim dhe Stabilizim

IPA - Instrumenti i Para Aderimit

CBC – Cross Border Cooperation

PL – Pushteti Lokal

PQ – Pushteti Qendror

PBB – Produkti Bruto i Brendshëm

KKQV – Komision Këshillimor Qytetar Vendor

DYM - Durrës Youth Movement

5

“Ne nuk bashkojmë shtetet, ne bashkojmë popujt”

(Zhan Mone, 1952)

HYRJE

Fokusi i studimit “Çështje të perceptimeve të shqiptarëve mbi kostot dhe përfitimet e

hyrjes në Bashkimin Evropan” përpiqet të trajtojë çështje të perceptimeve të shqiptarëve

lidhur me kostot dhe përfitimet e integrimit të vendit në BE (nga ky moment shënuar

shkurtimisht BE). Veçanërisht, vëmendje jemi përpjekur ti kushtojmë dallimeve mes kosto-

përfitmit sipas konceptit të administratës së BE dhe asaj që shqiptarët mendojnë apo presin.

Përse u përzgjodh kjo temë? Pas çdo faze të negociatave mes Shqipërisë dhe BE-së,

vihet re një tendencë në rritje e besueshmërisë në popull në favor integrimit në këtë

organizëm. Ky proçes integrues nga njëra anë përbën sot një objekt të fuqishëm diskutimi në

rrethet politikëbërëse të vendit, nga ana tjetër dallohet një disnivel i thellë informacioni mes

politikëbërësve dhe qytetarëve të thjeshtë. Këto janë arsyet bazë për të cilat vlerësuam se një

analizë e situatës do të mundej të hidhte sadopak dritë mbi problemet e lartpërmendura.

Duke ndjekur një përqasje të tipit identifikim – krahasim – eksplorim, objektivat e

studimit synojnë:

Të identifikojë në mënyrë të përmbledhur përfitimet dhe kostot ekonomike dhe

sociale të pritura pas hyrjes së Shqipërisë në BE.

Të identifikojë shkallën e njohjes së këtyre kosto - përfitimeve nga ana e qytetarëve të

grupeve të synuara.

Të eksplorojë se sa njohuritë e qytetarëve janë afër / larg kostove dhe përfitimeve

reale.

Të identifikojë çështje, drejtime e rekomandime që mund të kërkojnë një punë

kërkimore më të thelluar në këtë fushë studimi.

Në tërësi, përfitimet e një vendi nga integrimi evropian konsistojnë në: përfitime

ekonomike, sociale, kulturore dhe informimi (edukimi). Në kahun tjetër, kostot e një vendi

nga integrimi evropian përfshijnë kosto ekonomike, sociale dhe identiteti.

6

Pikënisja e një studimi natyrshëm do të ishte shtrimi i hipotezës, e cila përbën hapin e

parë në kërkimin shkencor1. Por, duke qenë një pohim paraprak, një e vërtetë e supozuar, e

pranuar si e tillë, ka nevojë për vërtetim nëpërmjet kërkimit shkencor.

Gjatë fazës fillestare të punës me këtë temë, ne ngritëm dy hipoteza, të cilat do të

rishqyrtohen më pas në analizën e materialit.

Hipoteza e parë ishte:

Me kalimin e një tranzicioni të vështirë e sfidues, rritet mundësia që vendi të mos jetë

ende gati për marrjen e statusit të vendit kandidat ose anëtar (Tipare të të kuptuarit të sistemit

ekonomik e social).

Hipoteza e dytë ishte:

Nëse shqiptarët kanë kaluar disa dekada izolim (sistem i centralizuar) dhe disa të tjera

tranzicion (pothuaj demokratik), rritet mundësia që të kenë paqartësi mbi përfitimet dhe

kostot që sjell hyrja në një institucion si BE. (Tipare të edukimit qytetar dhe të

informacionit).

Deri para fund qershorit 2014, kur Shqipëria mori statusin e vendit kandidat, çdo ditë

e më tepër në rrethet politike, akademike e qytetare po diskutohej çështja e marrjes së këtij

statusi. Sfidat kryesore qartësisht lidhen me: 1 - kalimin e një tranzicioni të vështirë dhe

problematik ; 2 - krizën politike në vend dhe përdorimin e proçesit të integrimit për qëllime

politike shpeshherë abuzive.

Por, mos të harrojmë se sfidat shoqërohen edhe me çështje të informacionit. Kaosi

social dhe ekonomik rrit mundësinë për paqartësi dhe mungesë informacioni, në këtë rast mbi

përfitimet dhe kostot që rrjedhin nga hyrja në një institucion si BE.

Synimi i antarësimit në një organizëm si BE shtron diskutimin mbi çështjet e

identitetit, si: edukimi me ndjenjën e atdhedashurisë përgjatë regjimit të sistemit të

centralizuar dhe kalimi i menjëhershëm në një mungesë edukimi të tillë përgjatë stadeve të

pothuaj demokracisë që pasoi. Në këtë mënyrë përballet presioni në rritje mbi rikonceptimin

e atdhedashurisë përkundrejt shtimit të ndjenjave globaliste. Rritet mundësia e një paqartësie

dhe çorientimi në raport me identitetin kombëtar, qëndrimin ndaj atdhedashurisë dhe

bashkimin kombëtar përkundrejt një bashkimi evropian pa kufi.

Problematikat e hasura në demokracinë shqiptare sjell një vizion të copëtuar mes

politikëbërësit dhe qytetarëve në raport me demokracinë, sot dhe në të ardhmen. Mungesa e

aftësisë për të ndërtuar një demokraci funksionale përbën një rrezik për të mbetur jashtë

1 Sokoli L, “Metodat e kërkimit në shkencat sociale”, Tiranë 2009, Instituti i Sociologjisë.

7

dyerve të BE-së. Nga ana tjetër, rrezik prapambetjeje përbën edhe antarësimi pa qenë në

gjendje të përballohet me detyrimet dhe angazhimet që nënkupton anëtarësimi.

Për të trajtuar këto çështje, kemi struktuar këtë temë në katër kapituj.

Në kapitullin e parë, përmblidhen disa koncepte kyçe mbi integrimin, disa nga

zhvillimet e proçeseve integruese në rajonin e Ballkanit Perëndimor, ku bën pjesë edhe

Shqipëria, duke pasur parasysh përqasjen rajonale të integrimit në të kaluarën, ecurinë e

fazave të integrimit të Shqipërisë drejt antarësimit në BE, rëndësinë dhe rolin e programeve

ekonomike dhe sociale për Shqipërinë të mbështetura nga strukturat e BEsë, sfidat aktuale

ekonomike dhe sociale të Shqipërisë. Të gjitha këto e bënin vendin deri para një muaji të

ishte ende vend kandidat potencial. Kapitulli i parë përmbledh edhe një vështrim të

përfundimeve dhe rekomandimeve kyçe të raportit të progresit për Shqipërinë 2013. Ky

kapitull përmban gjithashtu, përmbledhje të fenomenit të perceptimit qytetar, meqenëse

fokusi është tek perceptimet, mendimet e qytetarëve për kostot dhe përfitimet që vendi do të

ketë pas integrimit.

Kapitulli i dytë fokusohet mbi metodologjinë dhe ndalet në kampionimin dhe

përshkrimin e përgjithshëm të të dhënave mbi të cilat janë realizuar pyetësorët në qarkun e

Durrësit.

Në kapitujt e tretë dhe të katërt, shqyrtohen rezultatet nga studimi sasior dhe cilësor

nëpërmjet grupeve të fokusit, si edhe përfundimet e rekomandimet e nxjerra.

8

Kapitulli 1.

Literatura dhe baza teorike. 1.1. Teoritë mbi integrimin.

Në dhjetëvjçarët e kaluar një institucion në rritje si BE ka kaluar nëpër stade

zgjerimesh duke zgjuar interes mbi antarësimin nga pothuajse të gjitha vendet gjeografikisht

evropiane, por jo vetëm. Por integrimi në BE nuk duhet kuptuar nga qytetarët si thjesht një

heqje kufijsh, një largim i tyre, që mundëson lëvizje të lirë drejt vendeve më të pasura, me

qëllim rritje të mirëqenies. Sikurse është kuptuar nga qytetarët e vendeve anëtare, integrim

nuk do të thotë të braktisësh vendin tënd për të punuar e ndërtuar mirëqenien në një vend më

tërheqës nga ana e cilësisë së jetesës dhe rritje të përfitimeve. Përkundrazi, integrim do të

thotë zhvillim i brendshëm i vendit duke shfrytëzuar burimet ekonomike, shoqërore,

demografike, kulturore, etj. Integrimi në BE nënkupton, në radhë të parë, përafrimin dhe

pranimin e vlerave themelore mbi bazën e të cilave është ndërtuar dhe funksionon ky

organizëm i madh ndërshtetëror. Këto parime bazë janë: zbatimi i demokracisë, ndërtimi i

shtetit të së drejtës, mbrojtja e të drejtave të njeriut, respektimi i pakicave kombëtare,

ekonomia e lirë e tregut2. Të gjitha shtetet anëtare të BE-së funksionojnë mbi bazën e

demokracive liberale, në të cilat shteti i së drejtës është i konsoliduar, ligji është i barabartë

për të gjithë qytetarët dhe të drejtat e njeriut zbatohen dhe janë funksionale.

Së pari, pranimi dhe zbatimi i vlerave të demokracisë është vendimtar dhe themelor

për vendet që synojnë anëtarësim në BE. Në këto rrethana, një pjesë e konsiderueshme e

ndihmave të akorduara nga BE për vendet që aspirojnë të bëhen pjesë e BE-së synojnë

pikërisht ndërtimin e zbatimin e këtyre vlerave.

Së dyti, kërkohet një ekonomi funksionale tregu, e cila të jetë e aftë t’i bëjë ballë

presioneve dhe sfidave konkurruese dhe forcave të tregut brenda BE-së.

Përmbushja e dy kritereve të lartpërmendura, së bashku me detyrimin bazë për të

adoptuar legjislacionin e BE-së, të ashtuquajturin “acqui communautaire”, janë kushtet

kryesore për të mundësuar futjen e shteteve në BE. Ky kriter i fundit nuk do të thotë kopjim i

thjeshtë i legjislacionit të vendeve europiane, por zbatimi i parimeve bazë të këtij

legjislacioni, përshtatur kushteve të vendit kandidat. Vetë BE është ndërtuar mbi parimin e

2 Steger, M. B. 2003. “BE. Hyrje e shkurtër”. Oxford –University Press, Tiranë

9

ruajtjes (mbrojtjes) së identiteteve kombëtare, duke i forcuar dhe trashëguar vlerat më të mira

që zotërojnë këto vende e popuj.

BE synon të kthehet jo thjesht në një zonë të përbashkët ekonomike, pa barriera

doganore dhe me politikë monetare të përbashkët, por në një bashkësi që ka emërues të

përbashkët, një filozofi të njëjtë dhe vizion e vlera të ngjashme. Ndryshe nga shumica e

federatave apo konfederatave në botë, që janë krijuar nga një akt themeltar, e njohur

përgjithësisht si Kushtetutë, lindja dhe zhvillimi i BE-së ka ardhur si rrjedhojë e një sërë

traktatesh. Rruga e gjatë e ndërtimit të BE është shoqëruar me debate të shumta. Qoftë

dështimi i referendumit në rastin e Kushtetutës (Francë dhe Hollandë), qoftë votime të

ngjashme në lidhje më adoptimin e monedhës Euro dhe bërjes pjesë në eurozonë (rasti

britanik, danez apo suedez), janë debate tipike që kanë marrë jetë në gjirin komunitar të

vendeve jashtë dhe brenda BE-së. Këto debate, sikurse edhe ai mes thellimit dhe zgjerimit,

janë ndër debatet kryesore identitare që kanë shoqëruar proceset integruese tashmë prej

dekadash, që përbëjnë dhe filozofinë e drejtimit të një proçesi kaotik e të padisiplinuar,

vizionar e të guximshëm, që ka krijuar një zonë ekonomike të përbashkët duke ndikuar

zhvillimin e vendeve antare dhe jo antare.

Shqipëria, sikurse vendet e tjera të rajoni, aspiron prej dy dekadash antarësimin në

BE. Në periudha te ndryshme të 20 vjeçarit të fundit ajo ka bërë hapa para-mbrapa përgjatë

procesit drejt antarësimit. Zhvillimet politike, ekonomike e sociale të vendit shpeshherë të

përfshira nga kriza, kanë rezultuar në hapa të ngadalshëm drejt antarësimit dhe në një vakësi

të informimit qytetar për raportin përfitime – kosto të antarësimit.

Sipas kushteve të vëna nga BE, çdo shtet aplikant duhet të plotësojë një seri

treguesish. Sa u takon treguesve, Shqipëria ka përballur sfida në të gjithë indikatorët, ku për

periudha afatgjata ka munguar demokratizimi i plotë, ndërtimi i shtetit të së drejtës dhe

funksionimi institucional. Mungon gjithashtu, aftësia e një ekonomie konkurruese dhe që iu

bën ballë me sukses presioneve të një ekonomie të liberalizuar ku shkëmbimet tregtare me

vendet e BE-së zënë vendin e parë. Mungon në masë të madhe respektimi i të drejtave të

njeriut, ku vlen të veçojmë respektimin e pronës private, të të burgosurve, të grupeve në

nevojë e kështu në vijimësi. Shqipëria ende nuk ka një ndarje të qartë të pushteteve dhe aq

më pak një kontroll të ndërsjelltë mes tyre. Media dhe shoqëria civile kanë kapacitete të pakta

për të ndikuar opinionin publik. Publiku (popullata në tërësi) është ende i painformuar

plotësisht për të mirat dhe kostot që sjell integrimi në BE dhe në çfarë stadi të integrimit

aktualisht është vendi. Nëse këto probleme nuk adresohen në kohë nëpërmjet një koherence

dhe bashkëpunimi mes aktorëve dhe faktorëve vendim-marrës, por edhe publikut në

përgjithësi, vështirë të mbërrijmë në dyert e BE-së pa kaluar edhe një ose dy dekada.

10

Në rastin e Shqipërisë, për shkak të një historie të gjatë izolimi të këtij vendi, si edhe

prej një sërë vështirësish politike, ekonomike e sociale, integrimi është perceptuar nga një

pjesë e mirë e qytetarëve si mundësi e favorshme për të lëvizur lirshëm nëpër Europë. Këtu

nuk duhet lënë në harresë fakti se kjo mundësi dhe lehtësi vjen si rezultat i konsolidimit të

demokracisë dhe zhvillimit të ekonomisë, kushtëzime që janë primare që një vend të quhet i

zhvilluar.

Proçesi i integrimit duhet kuptuar së pari, si një program i tërë reformash që e afron

Shqipërinë me modelin europian të shtetit, demokracisë, funksionimit të ekonomisë së tregut,

si dhe qeverisjes efektive - jo e parë ngushtësisht si lëvizje e lirë individësh drejt vendeve të

perëndimit.

Së dyti, procesi duhet të përfshijë angazhimin e të gjithë aktorëve të shoqërisë e jo të

kufizohet vetëm në angazhimin e qeverisë. Në mënyrë të veçantë, shoqëria civile dhe grupet e

ndryshme të interesit, të cilët përfaqësojnë mendimin dhe prioritetin e grupeve me bazë

komunitare, kanë detyra po aq të rëndësishme dhe me rëndësi kombëtare në kuadër të këtij

integrimi.

Procesi i integrimit europian mund të ofrojë një kornizë parimesh bazë të

demokratizimit3. Në tërësi, nevoja e një vendi të vogël për të qenë nën një strehë më të madhe

si dhe pozicioni gjeografik i Shqipërisë, bëjnë që aspirata e anëtarësimit në BE të mbetet

alternativa më e mirë. Por tashmë është provuar më së miri, qoftë nga pikëpamja empirike

ashtu dhe akademike që ai nuk mund të garantojë automatikisht demokratizimin e një vendi.

Indeksi i Demokracisë, një raport i i Economist Intelligence Unit, i botuar në dhjetor 2011,

vlerëson plot 14 vende anëtare të BE-së si demokraci difektoze, përfshirë këtu ato të vendeve

themeluese si Franca apo Italia. Kjo përforcon mendimin se reflektimi mbi natyrën e

demokracisë që duam të ndërtojmë është mirë të mos i besohet verbërisht aktorëve të

jashtëm, por të shihet si një përgjegjësi e jona. Ç’ka është dhe më shqetësuese, i njëjti raport e

cilëson Shqipërinë si një vend hibrid, pozicion ky mes demokracisë së çalë (difektoze) dhe

regjimit autoritar.

Në studimin e të përvitshëm të analizës së perceptimeve dhe pritshmërive të

qytetarëve shqiptarë përsa i përket procesit të integrimit evropian të vendit, Instituti i

Studimeve Ndërkombëtare (ISN)4 thekson se në vitin 2011 vihet re rënia më e fortë e

mbështetjes për integrimin evropian në të gjithë vitet që ky institut ka kryer këtë sondazh. Me

një përqindje aprovimi prej 80.6 % kundrejt 10 % të qytetarëve që shprehen kundër hyrjes së

3 Blerta Hoxha, http://europaesse.wordpress.com/2012/01/16/argumenti-per-statusin-europian, AIIS. 4 ISN. 2011 “Perceptime dhe Realitete”.

11

Shqipërisë në BE, ISN thekson se ka një rënie të theksuar nga viti 2010 kur niveli i

mbështetjes ishte mbi 93 %.

Faktori i parë është lodhja dhe zhgënjimi nga kriza e tejzgjatur politike, efektet e saj

paralizuese për vendin dhe sjellja në përgjithësi e politikanëve shqiptarë. Hendeku i madh që

ekziston midis retorikës mediatike pro BE-së dhe paraqitjes aktuale në jetën e përditshme

politike në vend i ka dekurajuar qytetarët dhe ka rritur nivelin e pesimizmit ndër ta.

Faktori i dytë është paradoksalisht lëvizja pa viza e cila u ka dhënë shqiptarëve një

nga shpërblimet më të prekshme të procesit të integrimit, ndoshta të vetmin të pritur nga

perceptimi i tyre, duke shfuqizuar njëkohësisht motivet e tjera për të cilat shqiptarët duhet të

arsyetojnë hyrjen në BE.

Faktori i tretë lidhet me nivelin e pakët të njohurive që qytetarët kanë dhe me cilësinë

e dobët të informacionit që ata marrin në lidhje me BE dhe me statusin aktual të Shqipërisë.

Këtu vlen për t’u përmendur roli që ka media për të mbushur hendekun e informacionit, rol

që shpesh mbahet peng nga gjuha teknike dhe jo e favorshme dhe e kuptueshme për publikun

e gjerë dhe koncepteve të integrimit, si dhe mbulimi mediatik i ngjyruar artificialisht i

veprimeve të institucioneve apo aktorëve të BE-së në vend. Sistemi arsimor gjithashtu, ka

mangësi në përdorimin e kapaciteteve të tij aktuale për të angazhuar të rinjtë në marrjen dhe

përdorimin e njohurive për BE-në, historikun, institucionet, procesin e integrimit, përfitimet

dhe zhvillimet e lidhura me të.

Nuk duhet anashkaluar gjithsesi faktori i reflektimit mbi krizën financiare të BE.

Vëmendja intensive mediatike dhe dimensioni negativ i këtyre zhvillimeve kanë ndikuar

perceptimet qytetare në vlerësimin e tyre për BE dhe për aftësinë për të manaxhuar krizat.

Nga ana tjetër, shqiptarët nuk shohin BE-në si një entitet, të cilit i është diskutuar edhe

shpërbërja apo Euron si një monedhë në rrezik. Këtë e tregon edhe rezistenca e tregut të

këmbimit të valutës në Shqipëri duke mbajtur nivelin e euros krahasimisht me monedhën

vendase të lartë e të palëkundur.

Entuziazmi i luhatur ka ardhur për arsye që kryesisht nuk kanë të bëjnë me BE, por

me vetë Shqipërinë. Qytetarët shprehen se aktorët më me influencë për ta çuar Shqipërinë

pranë dhe drejt BE-së janë partitë politike dhe politikanët të cilët janë përgjegjës për

reformat. Sipas tyre, mungesa e stabilitetit politik e ndikuar në masë të madhe edhe nga

politikanët e mban vendin larg kushteve të antarësimit.

Shtetit shqiptar, politikës shqiptare, shoqërisë civile shqiptare, i takon që të prodhojë

argumente që të legjitimojnë marrjen e një statusi formal dhe institucional më të lartë për

12

vendin5. Së pari, Shqipëria dhe shoqëria shqiptare nuk është një shoqëri e përçarë mes vetes

në planin politik, krahinor, fetar, etnik, sikur ndodh me shumë vende të tjera ballkanike, ku

shoqëria gati përbëhet nga komunitete të izoluara, të armiqësuara mes njera tjetrës. Por, është

e sigurt që megjithë përpjekjet e bëra për t’i helmuar marrëdhëniet etnike, ndërfetare, sociale

në shoqërinë shqiptare, ajo mbetet solide, duke dhënë shembujt të lavdëruar të bashkëjetesës

midis grupeve kulturore. Së dyti, sjellja politike e qytetarit shqiptar ka qenë shembullore duke

përqafuar procesin e demokratizimit politik pa asnjë ekses. Askush nuk mund të mohojë që

qytetari ka votuar rregullisht, qetësisht, në paqe, me kulturë demokratike, pa përplasje dhe ka

marrë distanca të prera ndaj rreziqeve që sjellin akte të dhunëshme. Së treti, edhe në planin

ekonomik, qytetari shqiptar është treguar në lartësinë e duhur duke qenë afër punës, me një

nivel marrje kredish bankare relativisht të arsyeshëm, i gatshëm të punojë në punë të vështira.

Ka pranuar privime në shërbime spitalore, shkollimi, kulture artistike, duke treguar një sens

durimi asketik për të ecur në rrugën e mirëqënies dhe të prosperitetit ekonomik. Së katërti,

popullsitë shqiptare në Ballkan, veçanërisht qytetarët e Shqipërisë janë treguar një faktor

paqe në rajon dhe më gjerë. Asnjëherë shteti shqiptar nuk është gjetur në vështirësi për të

rekrutuar forca paqeruajtëse dhe për t’i dërguar ato në zonat e nxehta në mbështetje të

aksioneve strategjike të vëndeve aleate. Së gjashti, përmendim sjelljen e emigrantëve

shqiptarë në vendet europiane, si Greqi, Itali, Gjermani, etj. Ata kanë treguar me vepra, me

sjelljen e tyre të përditshme në vendet përkatëse, një dëshirë dhe fuqi integrimi tepër të

çmuar. Kanë bashkëjetuar me vendasit, i kanë çuar fëmijët e tyre të shkollohen në

institucionet arsimore vendase, asnjë sjellje veçimi kulturor dhe fetar, njerëz të punës dhe me

një përmirësim të jashtëzakonshëm të imazhit të tyre brenda opinionit publik të vendit ku

jetojnë. Së shtati, qytetari shqiptar nuk ka shkaktuar probleme në respektimin e rregjimit të ri

të kufijve pas përfundimit të procesit të liberalizimit të vizave, duke e mbrojtur këtë arritje

nepërmjet një sjellje respekti dinjitoz.

Deri në fund të qershorit 2014, në Ballkan kishte një dinamikë të re pas dështimeve të

njëpasnjëshme të Shqipërisë për marrjen e statusit të vendit kandidat. Europianizimi i rajonit

po shkonte drejt një renditje të re. Kroacia konsiderohet si “jo më Ballkan”, meqënëse u bë

anëtare e radhës me të drejta të plota në BE vitin që kaloi (2013). Vendet e Ballkanit janë

ndarë në dy kategori: Maqedonia, Mali i Zi dhe Serbia, që kanë statusin e vendit kandidat dhe

po përfshihen në negociata për anëtarësim të plotë në BE; dhe dy vendet e mbikqyrura

intensivisht nga ana e BE-së, Kosova dhe Bosnja. Shqipëria deri para pak kohe shihej si

shoqëri që ëndërron Europën, por i mungon vendosmëria për të vepruar në plotësimin e

5Artan Fuga, http://europaesse.wordpress.com/2012/01/16/argumenti-per-statusin-europian , AIIS

13

kushteve për antarësim. Kostoja e vonesës binte mbi qytetarët shqiptarët. Nga ana e BE-së ka

dukshëm një nxitje zgjeruese përsa i përket rajonit të Ballkanit Perëndimor. Ndërsa Kroacia

në vitin 2013 u bë vend antar me të drejta të plota në BE, Maqedonia, Mali i Zi dhe Serbia

janë drejt antarësimit në BE. Objektivi i pranimit në BE duhet të lidhet me një vizion ndryshe

mbi zhvillimin e vendit dhe një sërë përfitimesh konkrete për shqiptarët, sigurisht përtej

përfitimit sipërfaqësor të vetëm të pritshëm për ta - të lëvizjes pa viza.

Një aspekt i diskutimit të procesit integrues është edhe krahasimi me vendet që kanë

aderuar vitet e fundit në BE për të paralelizuar iskutimet para dhe pas antarësimit.

Një nga shkencëtaret politike rumune, A.Pippidi, ka vërejtur se:

Ekzistenca e një opsioni Europian parandaloi që Rumania të mbetej si

Shqipëria, ose të bënte prapa për t’u kthyer në një Bjellorusi të re… Integrimi

Europian dhe perspektiva e pranimit në BE kanë formësuar politikën rumune më

shumë se kushtetuta e ligji elektoral, dhe është pikërisht në këtë ambient sfidues ku

Europa ka arritur sukseset e saj më të mëdha deri tani. Ajo që është e rrallë dhe ka

nevojë për shpjegim në rastin e Rumanisë nuk është ndarja e vështirë me të kaluarën

e saj komuniste, por rezultati final pozitiv: nënshkrimi i Traktatit të Pranimit me BE

në Prill 2005. Perspektiva e pranimit në BE i hapi derën një forme të re të ndryshimit

politik, një ndryshim i nxitur nga poshtë por që avantazhin e merrte nga kushtëzimi i

jashtëm, e domosdoshme kjo në një shoqëri ku njerëzit e pushtetshëm qëndronin mbi

ligjin6.

Në rastin e Shqipërisë kemi të bëjmë me çështjen e besueshmërisë së vetë qeverisë.

Qeveria shqiptare ka pohuar në vitin 2008 në Strategjinë Kombëtare për Zhvillim dhe

Integrim7, kuadri themelor i politikave zhvillimore të vendit, se “dhënia e statusit të

kandidatit për në BE do të bëhej e mundur brenda një periudhe dy-vjeçare”. E gjithë

strategjia përshkruhet nga ideja se integrimi europian duhet të jetë vizioni ambicioz e i

qënësishëm për një Shqipëri të re moderne e bashkëkohore. Koha nëpërmjet zhvillimeve

tregoi se afati i marrjes së statusit të vendi kandidat zgjati jo dy, por gjashtë vjet përtej kësaj

deklarate.

Sikurse përshkruhet në Strategjinë në fjalë, kushtet për anarësim shkojnë përtej punës

së parashikuar në kuadrin e MSA-së8. Shqipëria do të përfitojë nga përvoja e zgjerimit të BE

me anatërsimin evendeve të Eropës Lindore dhe Qendrore për të negociuar pozitën e saj në

lidhje më periudhën kalimtare të nevojshme. Kjo do të kërkojë një vlerësim në thellësi të

6 Gjergj Filipi, http://europaesse.wordpress.com/2012/01/16/argumenti-per-statusin-europian, AIIS. 7 http:// www.pad.gov.al/images/Arkiva/SKZHI_2007-2013.pdf 8 Po aty

14

efektit të adoptimit të disa fushave që janë me përparësi në periudhat e tranzicionit. Një

studim ka përcaktuar bujqësinë, lëvizjen e lirë të kapitalit dhe të forcës së punës, drejtësinë,

lirinë dhe sigurinë, sigurinë ushqimore, politikat veterinare dhe mjedisin. Ky negocim është

pjesë e procesit “screening” (radiografimit), i cili do të fillojë pas marrjes së statusit të vendit

kandidat për antarësim. Ky arsyetim bazohet edhe në studimet9 për zgjerimin e Bashkimit

Evropian.

Kur flitet për anëtarësimin në BE, në këndvështrimin ekonomik, ky proces ka të bëjë

me plotësimin jo vetëm të kriterit politik (stabilitetit të institucioneve që garantojnë

demokracinë, sundimin e ligjit, të drejtat e njeriut, si dhe respektimin dhe mbrojtjen e

minoriteteve) dhe njohjen e pranimin e legjislacionit përbashkët të BE – “Community acquis”

(aftësisë për të marrë përsipër detyrimet që burojnë nga anëtarësimi, duke përfshirë edhe

bindjen kundrejt qëllimeve të bashkimit politik, ekonomik dhe monetar), por edhe plotësimin

e kriterit ekonomik – ekonomi tregu funksionale dhe aftësinë për të ndërvepruar me presionet

dhe forcat e tregut brendapërbrenda BE-së. Këto parime janë sanksionuar dhe zbërthyer në

shumë dokumente bazë të BE-së që kanë fillesat në vitet ‘50 të shekullit të kaluar dhe, janë

përpunuar hap pas hapi në përputhje me rrethanat specifike të vendeve të veçanta.

Në një koncept më të thjeshtë, procesi i integrimit europian për secilin prej vendeve

që është anëtar, është futur në këtë proces apo synon të përfshihet në të ardhmen, themelor

mbetet bashkëpunimi ekonomik me vendet fqinje (rajonalizimi) si një rrugë që krijon interesa

të përbashkëta, shton shanset e pajtimit dhe kapërcimit të problemeve të krijuara nga

konfliktet e së shkuarës, duke ndihmuar kështu në zhvillimin e lidhjeve paqësore dhe të

dobishme ndërmjet vendeve dhe kombeve.

Perspektiva europiane e Shqipërisë, ashtu si për vendet e tjera të Ballkanit, është një

proces i qëndrueshëm dhe i pakthyeshëm, edhe pse i vështirë për t’u parashikuar në kohë.

Kushtet mbeten po ato: shtet i fortë me administratë funksionale, forcim i shtetit ligjor,

përmirësim i kushteve ekonomike dhe zgjerim i bashkëpunimit rajonal të paraqitura tek

qeveria shqiptare që në vitin 1999. Ndonëse për një pjesë të mirë të këtyre proceseve

mungojnë të dhënat e detajuara që mund të argumentojnë këto procese, nga raporte, studime,

analiza, të dhëna statistikore, etj., mund të arrihet në përfundimin se pavarësisht ngadalësisë

së procesit, mbështetja publike, e komunitetit të biznesit, shoqërisë civile, ndaj procesit të

integrimit europian të Shqipërisë ka qenë dhe mbetet e lartë, ndër përparësitë kryesore të

axhendës të zhvillimit të vendit. Pavarësisht kësaj dhe faktit se qeveritë shqiptare të dekadës

së fundit kanë qenë të angazhuara për këtë përparësi, dhe në disa raste, posaçërisht gjatë tre-

9 Enlargement of the European Union: an analysis of the negotiations for the countries of the western Balkans, Studimi SIGMA, nr. 37, shkurt 2007.

15

katër viteve të fundit ato kanë dështuar në adresimin e tyre në mënyrë të përshtatshme si dhe

në arritjen e rezultateve të prekshme në interes të qytetarëve të vendit. Në këtë mënyrë, duket

se zhvillimi ekonomik dhe shoqëror i vendit është ngadalësuar dukshëm së bashku me vetë

procesin e integrimit europian të tij.

Vlen të theksohet se gajtë stadeve të fundit të procesit të integrimit europian vihet re

një rritje e ndërvarësisë midis zhvillimeve politike dhe reflektimit të tyre në aspektin

ekonomik. Ndërkaq, është po aq e qartë se reformat ekonomike dhe politike të ndërmarra në

vend karakterizohen nga adoptimi në vijimësi i kuadrit legjislativ. Ky kuadër përbën

demonstrimin kryesor të orientimit pro-europian politik, ekonomik e social të vendit në

përgjithësi dhe të klasës politike drejtuese në veçanti. Sikurse dihet, dakortësia në parim për

integrimin europian të Shqipërisë është emëruesi i përbashkët i kasës politike shqiptare. Po

kaq i dukshëm është edhe fakti se zbatueshmëria e këtij kuadrit legjislativ, ashtu si dhe vetë

funksionimi i shtetit të së drejtës në tërësi, është përkeqësuar, duke nxitur mosbesimin e

qytetarëve dhe biznesit ndaj institucioneve vendim marrëse lokale e qendrore vendase.

Gjithashtu, duhet pranuar se përgjithësisht, jo vetëm në radhët e qytetarëve të thjeshtë, por

edhe në radhët e administratës publike, shoqërisë civile, komunitetit të biznesit dhe madje

edhe të medias ekziston një perceptim disi naiv i tërë procesit të integrimit europian të

Shqipërisë, perceptim që nga njëra anë përjashton kostot e këtij procesi apo aspektet

detyruese ekonomike, si dhe e redukton integrimin në lirinë tashmë të fituar të lëvizjes nga

Shqipëria në drejtim të vendeve të BE-së. D.m.th lihen jashtë këndvështrimit publik zhvillimi

ekonomik, forcimi i shtetit ligjor dhe demokratizimi, duke e parë lëvizjen e lirë (pa viza) të

qytetarëve shqiptarë të shkëputur dhe jashtë kontekstit të lëvizjes së lirë të kapitaleve dhe

biznesit brenda dhe jashtë vendit; mundësisë së punësimit të lirë në vendet e BE-së, etj.

Në aspektin e hapjes së ekonomisë shqiptare, sipas të dhënave të Raportit të Progresit

të Shqipërisë për vitin 201110 rezulton se ky proces ka vazhduar të përparojë. Në këtë

mënyrë, BE-ja mbetet partneri kryesor tregtar i Shqipërisë me rreth 3/4 e eksporteve dhe të

importeve të marrë së bashku (2010), ndërsa Italia dhe Greqia së bashku zënë rreth 70% të

totalit të volumit të tregtisë së mallrave. Në përgjithësi, BE-ja mbetet partneri tregtar kryesor i

Shqipërisë edhe në fushën e investimeve, ndërsa tregtia me vendet e CEFTA11-s është në

rritje. Megjithatë, baza e prodhimit shqiptar është përqendruar vetëm rreth disa sektorëve dhe

10 Zef Preçi, http://europaesse.wordpress.com/2012/01/16/argumenti-per-statusin-europian, AIIS 11 www.cefta.int CEFTA – Central European Free Trade Agreement. (2006: Shqipëria, Bosnia dhe Herzegovina, Kroacia, Maqedonia, Moldavia, Mali i Zi, Serbia, Kosova (Rezoluta 1244 nënshkruan marrëveshjen e amendimit dhe zgjerimit të CEFTA).

16

tregjeve të eksportit me vlerë të shtuar të ulët duke e lënë ekonominë të dobët dhe te

ekspozuar ndaj goditjeve të veçanta.

1.2 Proçeset integruese në rajon.

Bashkimi Evropian është shumë aktiv në ndihmën që i ofron vendeve të Ballkanit

Perëndimor për forcimin e demokracisë dhe të bashkëpunimit të ngushtë, ndërkohë që nxit

një zhvillim të qëndrueshëm ekonomik në këtë rajon. Kjo realizohet duke pasur parasysh

realitetin e një bashkëpunimi të suksesshëm evropian, politik dhe rajonal, për më shumë se

pesëdhjetë vjet.

Shqipëria, Bosnia dhe Hercegovina, Kroacia, ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë,

Serbia dhe Mali i Zi janë angazhuar ndaj konceptit të një stabiliteti të qëndrueshëm

ekonomik, social dhe politik, i cili garantohet përmes lidhjesh dhe marrëdhëniesh të ngushta

më Evropën. Nga ky realitet, Komisioni Evropian nisi në maj 1999, procesin e Stabilizim

Asocimit, i cili përcakton parimet përmes të cilave vendet dhe popujt e rajonit përparojnë

drejt integrimit dhe anëtarësimit në BE. Ndër prioritetet e përcaktuara ishin vendosja e një

demokracie të mbështetur mbi shtetin ligjor, zhvillimi i ekonomisë së tregut dhe lufta kundër

krimit të organizuar

Procesi i Marrveshjes së Stabilizim Asocimit ka për qëllim të pajisë vendet e

Ballkanit Perëndimor, në një perspektivë rajonale, me mjetet e domosdoshme për sigurimin e

institucioneve demokratike të stabilizuara, zbatimin e shtetit ligjor, sigurimin e ekonomive të

hapura e të bazuara në praktikat dhe standardet evropiane12.

Tashmë janë krijuar lidhje të forta midis secilit vend të rajonit dhe Bashkimit

Evropian dhe kjo është bërë e mundur përmes tri mekanizmash: tregtia, asistenca financiare

dhe marrëdhëniet kontraktuale. Gjithashtu, është nxitur edhe bashkëpunimi më i ngushtë mes

vendeve të rajonit, sidomos nëpërmjet nënshkrimit të marrëveshjeve të tregtisë së lirë dhe

forcimit të bashkëpunimit në dogana.

Një shtyllë e rëndësishme e këtij procesi është nënshkrimi i Marrëveshjeve

individuale të Stabilizim Asocimit. Përmes tyre përcaktohen vlerat dhe parimet e përbashkëta

që udhëheqin marrëdhëniet midis BE dhe secilit vend të rajonit. Elementet kryesore të

marrëveshjeve janë:

• Nxitja e lëvizjes së lirë të mallrave.

• Krijimi i institucioneve efikase.

12 http://sq.wikipedia.org/wiki/MSA-ja

17

• Zhvillimi i ekonomisë së tregut.

• Ulja e nivelit të krimit dhe korrupsionit.

• Nxitja e reformës së arsimit të lartë.

• Zhvillimi i demokracisë, të drejtat e njeriut, dhe shtypi i pavarur.

• Përmirësimi i infrastrukturës së transportit në rajon.

Në 2001, u nënshkrua Marrëveshja me ish-Republikën Jugosllave të Maqedonisë dhe

Kroacinë. Në janar 2003, u hapën negociatat për nënshkrimin e Marrëveshjes me Shqipërinë.

Ndërkohë, u hapën negociatat me Bosnie-Hercegovinën, Serbinë e Malin e Zi. Që nga viti

1991, BE është donatori më i madh në këtë rajon, me disa miliardë Euro të akorduara për

asitencë. Në maj të vitit 2000, Komisioni Evropian bëri një propozim që thjeshtëzonte dhe

përshpejtonte ndihmën e dhënë për të pesë vendet e rajonit, duke zëvendësuar të gjithë

mekanizmat e mëparshëm të asistencës së BE-së (të tilla si OBNOVA dhe Phare) me një

instrument të vetëm, të ri: Asistenca e Komunitetit për Rindërtim dhe Stabilizim (CARDS)13,

i cili kishte për qëllim mbështetjen e objektivave politike të BE dhe mbështetjen e stabilitetit

dhe zhvillimin në rajon.

Në bazë të rregullores së Këshillit për programin CARDS (Asistenca Komunitare për

Rikontruksion, Zhvillim dhe Stabilizim), për periudhën 2000-2006, këtij rajoni i janë

akorduar më shumë se 5 miliardë Euro për asistencë, e cila u përqëndrua në rindërtim dhe

infrastrukturë, nxitjen e demokracisë, zhvillimin ekonomik dhe shoqëror si dhe në

bashkëpunimin rajonal në pesë sektorë prioritarë:

- Drejtësia dhe çështjet e brendshme: (reforma në sistemin gjyqësor dhe në polici,

emigrimi dhe azili, menaxhimi i integruar i kufijve, lufta kundër krimit të organizuar).

- Ndërtimi i kapaciteteve administruese: (reforma në administratën publike, tatimet dhe

dogana).

- Zhvillimi ekonomik dhe social: (reforma ekonomike, kohezioni social, zhvillimi i

infrastrukturës lokale, arsimi).

- Stabilizimi demokratik: (zhvillimi i shoqërisë civile, kthimi i refugjatëve, reforma në

shtyp).

- Mjedisi dhe burimet natyrore: (forcimi, monitorimi dhe planifikimi i institucionve).

Përgjatë çdo faze të negociatave me BE, ekonomia shqiptare ka përfituar nga fondet e

BE-së në disa drejtime kryesore, të tilla si transferimet buxhetore nëpërmjet programeve të

granteve, të cilat i kanë përfituar edhe vende të tjera të rajonit siç janë PHARE, Asistenca

Komunitare për Rindërtim, Zhvillim dhe Stabilizim (CARDS), SAPARD, ISPA, Instrumenti

13 http://en.wikipedia.org/ëiki/Community_Assistance_for_Reconstruction,_Development,_and_Stabilisation

18

i Para Aderimit (IPA), TEMPUS, etj. Këto fonde kanë kontribuar në mënyrë graduale në

shtimin e investimeve publike, të ardhurave të fermerëve, cilësisë së arsimit etj, dhe në

mënyrë të sintetizuar kanë kontribuar në rritjen e GDP-së së vendit.

IPA14 (Instrumenti i Para Aderimit) i zbatuar së fundmi është fokusuar në Programin

e Bashkëpunimit Ndërkufitar IPA Adriatik 2007- 2013 nën komponentin II të IPA-s.

Programi IPA Adriatik, ka në përbërjen tij 8 vendet pjesëmarrëse: Itali, Greqi, Slloveni,

Kroaci, Mal i Zi, Shqipëri, Bosnje Hercegovinën dhe Serbinë.

Nga ana tjetër , asistenca Teknike Shqiptare është një strukturë e ngritur në funksion

të zbatimit të Programit të Bashkëpunimit Ndërkufitar IPA Adriatik 2007-2013 në territorin

perfitues Shqiptar. Asistenca Teknike Shqiptare ka si qëllim të garantojë menaxhimin,

zbatimin, monitorimin, kontrollin dhe vlerësimin e Programit IPA Adriatik nëpërmjet:

- Sigurimit të mbështetjes dhe mjeteve të nevojshme për një zbatim efiçent dhe efektiv

te Programit;

- sigurimin e komunikimit të duhur, informimin dhe publicitetin e Programit dhe të

lehtësoje zbatimin e tij në zonat e përfshira;

- garantimin e mbështetjes efiçente tek Vendet Pjesëmarrëse si dhe te të gjithë

përfituesit potencialë të Programit.

Vendet pjesmarrëse në Programin IPA CBC Adriatik, përfshirë Shqipërinë, në

funksion të arritjes së objektivave të përcaktuar, kanë ngritur në territoret e tyre zyrat e Info

Point (pikat e Informimit). Pikat e informimit janë ngritur me vendim të Vendeve

Pjesmarrëse të Programin IPA Adriatik, në funksion të përmbushjes së qëllimeve të

Strukturës së Asistencë Teknike të Programit. Duke patur parasysh shtrirjen e madhe

territoriale të Programit IPA Adriatik, çdo vend ka ngritur këtë strukturë të lokalizuar

asistence në territorin e tij (Info Point). Pikat e informimit kanë si qëllim të promovojnë

Programin dhe të lehtësojnë zbatimin e tij në të gjitha zonat gjegrafike përkatëse. Ato do të

shërbejnë si pika ndërlidhje territoriale, pika komunikimi dhe informimi, si zyrë ndihmëse

për përfituesit potenciale.

Aktiviteti i Info Point në territorin përfitues të Shqipërisë parashikon, ndër të tjera:

• Asistimin e aplikantëve për gjenerimin e ideve dhe kthimin e tyre në projekte të

mira cilësore për përmbushjen e objektivave të Programit.

• Ofrimi i informacionit tek përfituesit potencialë (me e-mail, telefon, takime) mbi

kërkesat e Programit dhe kriteret, veçanërsisht për ligjshmërinë e aplikantëve dhe

prioritetet e Programit.

14 http:// www.italcoopalbania.org/mat.php?idr=21&idm=14&l=a

19

• Organizimi i aktiviteteve informuese për përfituesit/ aplikantët potencialë në

territoret përfituese të programit.

• Kontakt me organizatat, institucionet dhe rrjetet përkatëse për objektivat e

programit, të dhënat e fundit teknike, administrative dhe financiare, manualet,

rregulloret etj;

• Ofrimi i këshillimit dhe asistencës për përfituesit final shqiptarë lidhur me

zbatimin e projekteve dhe administrimin financiar të tyre.

• Organizimi i seminareve dhe trajnimeve informuese me përfituesit kryesorë duke

lehtësuar kontaktet dhe informacionin administrativ mes partnerëve kryesorë në

vend dhe Sekretariatit Teknik.

Mbetet një fakt i pranuar që BE është shumë aktiv në ndihmën që i ofron vendeve të

Ballkanit Perëndimor dhe kjo u theksua që në Samitin e Zagrebit15, mbajtur në Kroaci në

Nëntor të vitit 2000, ku krerët e politikës evropianë u shprehën se afrimi do të shkojë krah për

krah këtij procesi për zhvillimin e bashkëpunimit rajonal. Bashkëpunimi më i thellë rajonal

është rruga e duhur drejt stabilitetit dhe zhvillimit, jo vetëm nacional, po edhe rajonal, duke i

shërbyer interesave të të gjithë vendeve pjesmarrëse në këtë proces. Bashkëpunimi më i

ngushtë rajonal përfshin krijimin e një rrjeti të marrëveshjes dypalëshe të tregtisë së lirë, ri-

integrimin e rajonit në rrjetet e infrastrukturës dhe nxitjen e autoriteteve për të punuar së

bashku në përgjigje të rreziqeve të përbashkëta që kërcënojnë sigurinë në rajon.

Pavarësisht se BE ju ka ofruar vendeve të rajonit asistencë të vazhdueshme në

proçeset integruese, rezulton se vende si Kroacia kanë përmbushur tashmë kriteret duke qenë

pjesë e BE-së, ndërsa Maqedonia ende pret negociatat për antarësim, teksa Kosova dhe

Bosnje-Hercegovina mbeten në një stad më të largët.

Prirja për antarësim në BE kalon edhe kufijtë gjeografike të Evropës. Sipas Jean –

Pierre Lehman16, Marrëveshja e asociimit me BE që Ukraina dhe Gjeorgjia firmosën, nxjerrin

në pah joshjen që ka përkatësia në Europë për shumë, (në mos për të gjithë) shtetet që dikur

kanë qenë në sferën sovjetike të influencës. Të gjendur përballë një zgjedhje mes Rusisë dhe

Europës, shumica e popujve do të zgjedhin Europën.

15 http:// www.aimpress.ch/dyn/alba/archive/data/200011/01116-005-alba-tir.htm 16 “Politika”, botim elektronik i ASP në bashkëpunim me Bota.al. Nr 3 – Qershor 2014.

20

1.3 Cila është ardhmëria e Europës? Europa dhe përfshirja e qytetarëve.

“Do të vijë dita kur të gjithë popujt e këtij kontinenti, pa i humbur cilësitë e

tyre dalluese ose individualitetin e tyre të lavdishëm, do të bashkohen në unitet më të

madh dhe do të formojnë vëllazërinë evropiane. Do të vijë dita kur nuk do të ketë

fushë beteja të tjera – përveç tregut të hapur të ideve. Do të vijë dita kur plumbat dhe

bombat do të zëvendësohen me vota” 17.

Viktor Hygo i ka thënë këto fjalë profetike në vitin 1849, por duhej më shumë se një

shekull që ky parashikim utopist të bëhej realitet. Gjatë kësaj kohe, dy luftëra botërore dhe

konflikte tjera të panumërta në tokën evropiane shkaktuan miliona viktima. Europa e sotme

po paraqet vështirësi dhe sfida të reja. Sikurse Paskal Fonten thotë: “Europa përfundimisht

arriti ta bashkojë historinë e saj me gjeografinë e saj” 18. Në të ardhmen Europa do të

vazhdojë të pranojë anëtarë të rinj. Në ndërkohë, liderët e saj – duke dëgjuar me kujdes

opinionin publik – do të duhet të vendosin kur caktojnë kufijtë përfundimtarë gjeografikë,

politikë dhe kulturorë të bashkimit. BE është marrëveshje mes popujve sovranë që kanë

vendosur të ndajnë fatin e njëjtë dhe të tërheqin një pjesë të madhe të sovranitetit të tyre. Kjo

ka të bëjë me ato aspekte për të cilat qytetarët evropianë më së së shumti shqetësohen: paqja,

siguria ekonomike dhe fizike, demokracia pjesëmarrëse, drejtësia dhe solidariteti. Kjo

marrveshje është përforcuar dhe i konfirmuar në mbarë Europën. Revolucioni teknologjik

aktual në mënyrë radikale transformon botën e industrializuar, duke përfshirë edhe Europën.

Me rëndësi është të kuptohet se kjo krijon sfida të reja që i kalojnë kufijtë tradicionalë.

Zhvillimi i qëndrueshëm, tendencat e reja të popullatës, dinamika ekonomike, solidariteti

social dhe përgjigja etike e avancimit të shkencave në lëmin e jetës janë çështje që duhet të

zgjidhen me sukses në nivel nacional. Pa harruar se duhet menduar edhe për brezat e

ardhshëm. Sot, procesi i integrimit europian ka ndikim mbi gjithë kontinentin dhe është pjesë

e botës që në mënyrë të shpejtë ndryshon dhe të cilit i nevojitet formë e re e stabilitetit.

Europa i përshtatet globalizimit duke u ndikuar nga ndryshimet e mëdha të kontinenteve të

tjera, nga marrëdhëniet me vendet ku kërcënojnë sëmundjet dhe uria, rritja pa kufi e numrit të

popullatës në Azi ose rindryshimi global i industrive dhe vendeve të punës. Europa nuk duhet

të përqëndrohet vetëm në zhvillimin e saj, por duhet të përfshihet plotësisht edhe në

globalizim. BE-së i qëndron një rrugë e gjatë që të mund të mund të jetë unanime dhe se

është aktor i sigurt në skenën e politikës dhe diplomacisë globale.

17 http:// www.ellopos.net/politics/eu_hugo.html 18 http://weas.europa.eu/delegations/kosovo/documents/publications/eu_lessons_sq.pdf

21

Institucionet e BE-së e kanë vërtetuar vlerën e tyre, por ato duhet t’i përballojnë me

numrin në rritje të detyrave që duhet të kryjë një bashkim, i cili vazhdimisht zgjerohet. Sa më

shumë shtete anëtare ka BE-ja, aq më të mëdha bëhen forcat që kërcënojnë ta ndajnë atë. Çdo

ndryshim në sistemin e tanishëm duhet të sigurojë se respektohet pluraliteti i Europës dhe

diversiteti i kombeve të jetë kapitali më i çmueshëm i popujve europianë. Reformat gjithashtu

duhet të fokusohen në procesin e vendim-marrjes. Qytetarët kanë nevojë që të dinë se “kush

bën çfarë në Europë”. Vetëm atëherë njerëzit do të përkrahin idenë e integrimit evropian dhe

do të ndjehen të motivuar të votojnë në zgjedhjet evropiane. Kushtetuta i përcakton qartë

kompetencat dhe përgjegjësitë e BE-së, vendeve anëtare dhe autoritetet rajonale. Në

Kushtetutë bëhet e qartë se integrimi evropian bazohet në dy lloje të legjitimitetit: në

vullnetin e njerëzve, të shprehur në mënyrë direkte dhe në legjitimitetin e qeverive nacionale,

që e paraqesin kornizën brenda së cilës funksionojnë shoqëritë evropiane19.

Nga pikëpamja shoqërore, Evropa në kuptimin e përditshëm do të thotë arsimim dhe

kulturë. Pas antarësimit në BE, qytetarët e vendeve-anëtare mund të udhëtojnë, të jetojnë dhe

të punojnë në gjithë Europën. Ngrehina europiane vjen në ndihmë të qytetarëve në disa

forma:

• Në jetën e përditshme, mbështet dhe i financon programet për afrimin e qytetarëve të

saj, veçanërisht në fushën e arsimit dhe kulturës (People to people).

• Ndjenja e përkatësisë së Bashkimit Evropian forcohet gradualisht, nëpërmjet

rezultateve konkrete dhe suksesit të arritur.

• Ekzistojnë disa simbole që e paraqesin identitetin e përbashkët evropian. Më e

rëndësishmja është valuta e përbashkët Euro. Nga ana tjetër, BE-ja ka flamurin dhe himnin e

vet.

E drejta e parë e çdo qytetari evropian është e drejta të udhëtojë, të punojë dhe të

jetojë kudo në BE. Kjo e drejtë është pjesë përbërëse e Marrëveshjes së Mastrihtit20. P.Sh.

çdo person që është shtetas i ndonjë vendi anëtar të BE-së mund të punojë në fushën e

shëndetësisë, arsimit dhe në sektorët tjerë kudo në vendet e BE, me përjashtim të aktiviteteve

të cilat janë nën kompetenca të jashtëzakonshme të autoriteteve (policisë, forcave të

armatosura, punëve të jashtme etj.)

Që nga viti 2004, qytetarët evropianë që udhëtojnë nëpër BE marrin kartelë për

sigurim shëndetësor evropian nga autoritetet e veta kombëtare, e cila ndihmon në mbulimin e

shpenzimeve mjekësore në rast të sëmundjes gjatë qëndrimit në ndonjë vend tjetër.

Europianët nuk janë vetëm konsumatorë të përfitimeve ekonomike dhe sociale. Ata

19 Fonten, P. “Europa në 12 leksione” 20 http:// www.bankofalbania.org/web/Traktati_i_Mastrihtit_2089_1.php

22

gjithashtu janë shtetas të Bashkimit Evropian dhe si të tillë kanë të drejta specifike politike.

Në pajtim me Marrëveshjen e Mastrihti-t21, secili shtetas i BE (pa marrë parasysh

kombësinë), ka të drejtë të votojë dhe të kandidohet në zgjedhjet lokale në vendet-anëtare ku

jeton, si dhe në zgjedhjet parlamentare evropiane. Shtetësia e BEsë është e bazuar në

Marrëveshjen ku thuhet se “secili person që ka nënshtetësi të një vendi-anëtar është

nënshtetas i BE-së. Nënshtetësia e Bashkimit është komplementare dhe nuk e zëvendëson

nënshtetësinë nacionale”. Marrëveshja e Amsterdamit, e hyrë në fuqi në vitin 1999, e forcoi

konceptin e të drejtave bazë22. Marrëveshja parasheh ngritjen e procedurës kundër ndonjë

vendi të BE-së që i shkel të drejtat bazë qytetare. Marrëveshja gjithashtu e zgjeron parimin e

jo diskriminimit, sipas të cilit mbulon jo vetëm orientimin kombëtar, por edhe gjinor, racor,

fetar, të moshës dhe seksit. Jo vetëm kaq, por Marrëveshja e Amsterdamit e përmirësoi

politikën e BE-së për transparencë, duke u lejuar qytetarëve qasje më të madhe në

dokumentet zyrtare të institucioneve evropiane.

Orientimi i Bashkimit Evropian ndaj të drejtave qytetare u konfirmua në Nicë, në Dhjetor të

vitit 2000, kur u publikua Karta e të drejtave bazë të Bashkimit Evropian. Kjo Kartë23 u

përpilua nga Konventa e përbërë nga anëtarë të parlamenteve nacionale dhe nga Parlamenti

Evropian, përfaqësues të qeverive nacionale dhe nga një anëtar i Komisionit Evropian. Në

gjashtë kapitujt (Dinjiteti, Liritë, Barazitë, Solidariteti, Të Drejtat e Qytetarëve dhe

Drejtësia), nenet e saj i përcaktojnë vlerat bazë të Bashkimit Evropian dhe të drejtat qytetare,

politike, ekonomike dhe sociale të qytetarëve të BE-së. Nenet e para kanë të bëjnë me

dinjitetin njerëzor, të drejtën e jetës, të “integritetit ë personalitetit”, lirisë së të shprehurit dhe

moralit. Kapitulli për “Solidaritetin” përfshin të drejtat sociale dhe ekonomike, siç janë: e

drejta për grevë; e drejta e punëtorëve të informohen dhe të këshillohen; e drejta për jetë

familjare dhe profesionale; e drejta për kujdes shëndetësor, sigurim social dhe ndihmë sociale

në gjithë Bashkimin Evropian. Gjithashtu, promovohet barazi mes meshkujve dhe femrave, si

dhe të drejta, siç është mbrojtja e të dhënave, ndalim për klonimin e qenieve njerëzore, e

drejta për mbrojtjen e mjedisit, të drejtat e fëmijëve dhe personave të moshuar dhe e drejta

për administrim të mirë. Përcaktimi i këtyre të drejtave shërben si bazë për një Evropë më

gjithëpërfshriëse për qytetarët ku atyre ju ofrohen kushte për jetesë me dinjitet.

Ndjenja e përkatësisë së një bashkësie përfshin edhe vetëdijen e përbashkët kulturore,

që tregon se tani Evropës i duhet të fokusojë vëmendjen jo vetëm në ekonomi, por edhe në

arsimim dhe kulturë. Programet e BE-së për arsimim dhe trajnim janë gjithashtu elementë 21 Po aty 22 http:// www.bankofalbania.org/web/traktati_i_Amsterdamit_2326_1.php 23http://eeas.europa.eu/delegations/the_former_yugoslav_republic_of_macedonia/documents/more_info/publications/charteroffundamentalrights_sq.pdf

23

zhvillimi. P.sh. programi TEMPUS24 mbështet shkëmbime studentësh me qëllim të udhëtimit

jashtë shtetit, marrjes pjesë në aktivitete shkollore jashtë shtetit dhe mësimit të gjuhëve të

reja.

Sipas programit Comenius25, 5% nga nxënësit e arsimit fillor në Bashkimin Evropian

marrin pjesë në aktivitete të përbashkëta arsimore. Programi Erasmus26 parashikon që tre

milionë studentë mund të studiojnë në universitetet jashtë vendit të tyre. Trajnimi profesional

Leonardo da Vinçi27 pranon çdo vit 80.000 persona që të trajnohen në ndërmarrje dhe qendra

trajnimi në vende të tjera evropiane. Arsimi për të rriturit Grundtvig28 synon që 7.000 njerëz

çdo vit të kryejnë aktivitete arsimore jashtë vendit të tyre. Studimet për integrim evropian

“Zhan Mone” ofrojnë mbështetje hulumtimi akademik dhe ligjërata për integrimet evropiane.

Për të ndihmuar që ta ofrojë BE-në me qytetarët e vet, Marrëveshja për Bashkimin

Evropian parashikoi edhe funksionin e Avokatit të Popullit. Parlamenti Evropian zgjedh

Ombudsmanin dhe mandati i tij është i njëjtë me atë të Parlamentit. Roli i tij është të

shqyrtojë ankesat kundër institucioneve dhe organeve të BE-së. Ankesat mund të paraqiten

nga çdo qytetar i BE-së dhe nga çdo person që jeton ose është vendosur në një shtet të BE-së.

Avokati i Popullit tenton të arrijë marrëveshje miqësore mes atij që ankohet dhe institucionit

apo organit që është i akuzuar. Lidhje tjetër e rëndësishme mes qytetarëve dhe institucioneve

të BE-së është e drejta e çdo qytetari që jeton në ndonjë nga vendeve anëtare t’i dërgojë

peticion Parlamentit Evropian.

1.3.1 “Evropa e qytetarëve”.

Përfshirja e qytetarëve konceptohet edhe në kuadër të “Evropës së qytetarëve”29. Ekzistojnë

disa simbole30 që e paraqesin identitetin e përbashkët evropian, siç është pasaporta evropiane

(në përdorim që nga viti 1985), himni evropian (“Oda e gëzimit” nga Betoveni) dhe flamuri

evropian (rreth i përbërë nga dymbëdhjetë yje të arta, me sfond të kaltër). BE ka moton e vet

“Të bashkuar në diversitet”, ndërsa 9 maji është caktuar si “Dita e Evropës”. Kjo ditë

promovohet në shtetet antare dhe ato që aspirojnë të hyjnë në BE duke organizuar aktivitete

masive për njohjen e BE-së nga ana e qytetarëve.

24 http://eacea.ec.europa.eu/tempus/programme/about_tempus_en.php 25 http://www.programmallp.it/index.php 26 http:// www.programmallp.it/index.php?id_cnt=325 27 http:// www.studenti.unige.it/lavoro/tirocini/leonardo/ 28 http:// www.programmallp.it/index.php?id_cnt=33 29 http://ec.europa.eu/citizenship/europe-for-citizens-programme/index_en.htm 30 http://eeas.europa.eu/delegations/kosovo/ëhat_eu/european_symbols/index_sq.htm

24

Prej vitit 1979, Parlamenti Evropian është zgjedhur në mënyrë të drejtpërdrejtë me

votim të përgjithshëm. Kjo i jep legjitimitet më të madh demokratik procesit të unifikimit

evropian, duke e lidhur direkt me vullnetin e popullit. Evropa duhet të bëhet edhe më

demokratike duke i dhënë Parlamentit rol më të madh dhe duke u dhënë qytetarëve të thjeshtë

rol më të madh në krijimin e politikës së BE-së përmes organizatave të shoqërisë civile dhe

organizimeve të tjera vullnetare.

Vënia në qarkullim e monedhave të euros në vitin 2002 pati efekt të madh

psikologjik. Sot, më shumë se dy e treta e qytetarëve të BE-së i menaxhojnë buxhetet dhe

kursimet e tyre në euro. Caktimi i çmimeve të mallrave dhe shërbimeve në euro u mundëson

konsumatorëve krahasim të lehtë të çmimeve nga vendi në vend. Pavarësisht lehtësive të

krijuara, zgjedhjet e fundit në Parlamentin Evropian gjeneruan edhe diskutimin e heqjes së

monedhës së përbashkët euro sepse solli rënie ekonomike në vendet antare.

Falë Marrëveshjes së Shengenit (të cilës duhet t’i përmbahen të gjitha vendet e BE-

së), kontrollet janë hequr në pjesën më të madhe të kufijve mes shteteve dhe kjo tani u jep

qytetarëve një ndjenjë përkatësie në një hapësirë unike gjeografike. Ngritja e vetëdijes për

BE-në dhe përfshirja e qytetarëve të saj në aktivitetet e saj është një nga sfidat më të mëdha të

institucioneve të BE-së.

1.4 Shqipëria dhe fazat e integrimit.

Ideja e Shqipërisë për t’iu bashkuar Europës mori jetë që nga fillimi i viteve ’90,

menjëherë pas shembjes së regjimit komunist. Është mjaft domethënës fakti që për shqiptarët,

ideja e ndryshimit u njëhsua me bashkimin me familjen e madhe europiane. Rruga e vetme

për t’u ndarë me izolimin shoqëror dhe prapambetjen e thellë ekonomike u njehsua me

integrimin Europian, përmes ndërtimit të parimeve të demokracisë dhe zbatimit të ekonomisë

së tregut. Periudha e gjatë e regjimit komunist e rriste edhe më shumë energjinë për vënien në

jetë të kësaj ideje.

Marrëdhënieve diplomatike të para të Shqipërisë me BE u vunë kur të dy palët

nënshkruan Marrëveshjen për Tregtinë dhe Bashkëpunimin31 në vitin 1992, e cila konkretizoi

për herë të parë përpjekjet shqiptare për afrim dhe ndihmë nga BE. Në vijim të kësaj

marrëveshjeje, Shqipëria mundi të përfitonte nga regjimet preferenciale tregtare që BE u

ofronte vendeve të treta.

31 http://www.integrimi.gov.al/al/dokumenta/dokumente-strategjike

25

Si fillim, vendi ynë u bë përfitues i një ndihme ekomike nga BE. Kjo ndihmë u ofrua në

formën e një kredie për investime dhe në formën e një granti për çështjet më emergjente, pa

harruar edhe ndihmat në bazë ushqimore, e cila erdhi në vendin tonë menjëherë pas rënies së

regjimit32. Pas kësaj BE lidhi me vendin tonë një marrëveshje ekonomiko-tregtare,

Marrëveshjen jo-preferenciale të tregtisë dhe bashkëpunimit ekonomik, e cila hyri në fuqi në

dhjetor 1992. Kjo marrëveshje parashikonte që vendi ynë mund të kryente marrëdhënie

tregtare me vendet e Bashkimit, por nuk do të kishte përparësi. Kjo për faktin se tregu ynë

është jo i një rëndësie potenciale, gjë që vjen nga fakti se vendi ynë ka në popullsi të vogël

dhe një fuqi të vogël blerëse, si dhe nga fakti se mallrat tona nuk ishin konkurues në BE. Me

ndërhyrjen e BE-së në ndihmë të vendit tonë, filluan dhe treguesit e institucioneve të BE-së

në funksion të afrimit të parametrave të vendit tonë sipas modelit që ofronte ky institucion.

Që prej kësaj kohe Shqipëria ka pasur një model ku duhej të aplikonte për të qënë edhe ajo në

të ardhmen pjesë e këtij institucioni.

Gjatë viteve 1991-1996 ndihma e përgjithshme e BE-së për vendin tonë llogaritet në

një shifër që shkon në rreth 511 milionë Euro, një pjesë e së cilës përfshinte asistencë teknike,

si: konsulencë në sektorë të ndryshëm të ekonomisë e administratës, trajnime e studime;

kurse pjesa tjetër është akorduar për investime në infrastrukturë, në sektorin e prodhimit, në

atë shoqëror, në administratën publike dhe në zhvillimin rajonal. Shqipëria dëshmoi kushte të

mira për një zhvillim të shpejtë, të cilat rreth vitit 1995 i shtynë autoritetet e shteti shqiptar të

bënin hapat e parë për nisjen e negociatave për marrëveshjen e asocimit pranë BE-së. Ky vit

përputhet edhe me anëtarësimin e Shqipërisë në Këshillin e Europës, veprim që dëshmonte

për kontributin e madh për demokracinë në Shqipëri.

Kriza politike e vitit 1997, e rënduar më tej nga kaosi i përgjithshëm në vend si pasojë

e përmbysjes së skemave piramidale financiare, shkaktuan ngrirjen e marrëdhënieve të vendit

tonë me BE-në deri për një afat të papërcaktuar, kur gjendja politike dhe situata e

përgjithshme të ishte më e favorshme. Pavarësisht nga ripërtëritja e këtyre marrëdhënieve, si

edhe kontributi i BE-së për përshpejtimin e reformave, gjendja vazhdonte të mbetej e

pastabilizuar. Goditjet e rënda që kishin marrë shteti dhe ekonomia në vend, për shërimin e të

cilave do të nevojiteshin vite, nxitën shqetësimin, dyshimin dhe hezitimin e BE-së për t’i

ngritur marrëdhëniet kontraktuale me Shqipërinë në një stad më të lartë.

Zhvillimet tronditëse të fundviteve 1990 në rajon, kriza e Kosovës dhe më tej

konflikti etnik në Maqedoni e shtynë BE-në t’i kushtonte gadishullit ballkanik një vëmendje

më intensive. Vendet e tjera të rajonit, ashtu si edhe Shqipëria, kishin patur një rrugë të

32 Milo, Paskal,” Bashkimi Evropian: Ideja, Integrimi, Identiteti E Ardhmja”, 2002.

26

vështirë e plot probleme drejt forcimit të demokracisë dhe zhvillimit të ekonomisë, në

ndryshim nga simotrat e tyre të Europës Qendrore dhe Lindore. Për të shmangur mundësinë e

kultivimit të një vatre tensionesh në skajin juglindor të Europës, BE vendosi të ofronte një

qasje rajonale për vendet ballkanike, e cila evoloi më tej në të ashtuquajturin “Proces i

Stabilizim Asocimit”. Shqipëria ndodhej ende larg kërkesave europiane të kohës, me shumë

probleme të brendshme ndër të cilat më të rëndësishmet ngelën çështjet politike, dhe sidomos

problemet sociale dhe ekonomike. Procesi i Stabilizim Asocimit, nga vetë termi, synonte

fillimisht stabilizimin e mardhënieve në rajon dhe më pas reformat për antarësimin e tyre.

Vendi ynë tentoi që në vitin 1995 me anë të një kërkese zyrtare, pas daljes nga gjendja

emergjente e tranzicionit të sistemeve, që të hapeshin negociatat për një marrëveshje asociimi

drejt BE-së. Por në këtë kohë rezultatet nuk mund të ishin ende pozitive, pasi edhe progresi i

vendit tonë nuk ishte në nivelin e duhur, vlerësim ky i bërë pas kësaj kërkese. Me këtë rast

Komisioni i BE që u mor seriozisht me këtë vlerësim, vuri në dukje edhe përparësitë që duhet

të ndiqte vendi ynë në kuadër të rrugës së tij për integrimin drejt BE-së. Kështu në vlerësimin

për mundësitë e tregtisë së lirë të mallrave dhe shërbimeve vendi ynë ishte akoma shumë larg

parametrave dhe kërkesave të Bashkimit në këtë drejtim, dhe si të tillë kërkesa e vendit tonë u

quajt si “hap i parakohshëm”.

Një hap tjetër i rëndësishëm, u hodh në tetor 1999, kur BE i ofroi Shqipërisë disa

koncesione tregtare, duke hequr një pjesë të taksave dhe barrierave tarifore për një pjesë të

mallrave të eksportuara nga Shqipëria drejt vendeve të BE-së. Me këtë akt u bë e mundur

edhe një njohje më e mirë e tregut europian me atë se çfarë ofronte vendi ynë.

Por kërkesë parësore për BE ishte transformimi i vendit tonë në një demokraci me

baza të qëndrueshme, ku në themel të qëndronin vendosja e institucioneve të forta, të

mbështetur nga një ekonomi e zhvilluar dhe e qëndrueshme duke iu referuar konkurencës dhe

tregtisë së lirë të mallrave. Në këtë kohë, Shqipëria ishte futur në rrugën e proçesit të

Stabilizimit dhe Asocimit.

Në aspektin politik, Shqipëria kërkoi zyrtarisht që në fillim të vitit 1995 hapjen e

negociatave për një marrëveshje asociimi me BE-në. Komisoni i BE-së ndërmori një vlerësim

të anës ekonomike në Shqipëri. Pas këtij vlerësimi mbi mundësinë e tregtisë së mallrave,

kapitaleve dhe shërbimeve në Shqipëri u konkludua se ky hap i kërkuar zyrtarisht nga shteti

shqiptar ishte i parakohshëm. Kjo, në një farë mënyre ishte edhe një vlerësim për mënyrën se

si ishin perceptuar treguesit dhe ndihma që Bashkimi Evropian i kishte ofruar vendit tonë. Në

një vlerësim të bërë për dhjetëvjeçarin 1991-2001, shteti shqiptar ka përfituar nga ndihma e

BE-së rreth 1 miliard e 50 milion euro. Një pjesë e tyre janë dhënë si kredi për qeverinë

shqiptare, kurse pjesa më e madhe e tyre është dhënë në formën e granteve. Një ndihmesë të

27

madhe në zbatimin dhe zhvillimin e reformave ekonomike në Shqipëri ka dhënë edhe

programi PHARE, ku shifra e investuar në Shqipëri në kuadër të këtij programi vetëm për

vitet 1994 -1996 arrin në 190 milion euro.

Pas ngjarjeve të vitit 1997 programet morën një natyrë tjetër duke u bërë edhe më

konkrete në mjedisin e prekshëm prej popullit shqiptar. Ato u fokusuan te mbështetja në

infrastrukturë, në sektorin e prodhimit, atë shoqëror, në mbështetjen e fushave si administrata

publike, doganat drejtësia, etj. Pika e kthesës ndodhi në Samitin e Zagrebit në nëntor 2000 ku

u vendos që të bëhej një hap mjaft i madh para edhe në marrdhëniet e Shqipërisë me BE-në.

Këtu u vendos të ngrihej një komision i nivelit të lartë Shqipëri – BE, i cili do të vlerësonte

proçesin e reformave të bëra nga vendi ynë. Ishte ky komision që dha dritën jeshile për

hapjen e negociatave me Shqipërinë për të arritur në nënshkrimin e marrëveshjes së

Stabilizimit dhe Asociimit në qershor 2002. Marrëveshja e Stabilizimit dhe Asociimit është

hapi i parë i madh i rrugës së gjatë që Shqipëria duhet të bëjë që të arrijë të bëhet anëtar me të

drejta të plota i BE-së. Ajo është njëkohësisht edhe faza më e vështirë për të gjitha vendet që

aspirojnë të jenë anëtare.

Sipas kushteve të kësaj Marrëveshje palët marrin përsipër të zbatojnë në praktikë një

seri të tërë parimesh që përfshijnë nga respekti për të drejtat e njeriut deri tek vendosja e një

sistemi demokratik që bazohet në zbatimin dhe respektimin e ligjit, vendosja e plotë e

ekonomisë së lirë të tregut dhe deri tek lufta kundër krimit të organizuar dhe trafikut të

paligjshëm.

Sikurse u trajtua edhe në shpjegimet për proceset integruese në rajon MSA (të cilës ju

nënshtrua edhe Shqipëria) është një marëdhënie kontraktuale midis një modeli të përparuar

siç është BE dhe një vendi në tranzicion, me një dëshirë dhe tendencë drejt këtij modeli të

përparuar. Ajo ofron një dinamikë të veçantë në marrëdhënie me BE-në për ndihmën që kjo e

fundit do të ofrojë për të përmirësuar nivelin dhe sistemin e qeverisjes. Pra, ka si qëllim të

rrisë aftësitë e shtetit për t’u ofruar qytetarëve stabilitet dhe garanci, zhvillim të ekonomisë të

bazuar te tregu i lirë me qëllim që ky treg të gjenerojë rritjen e punësimit dhe të mirëqënies së

popullsisë. Gjithashtu, kjo marrëveshje me asistencën e BE-së synon krijimin e një zone

tërheqëse ekonomike për investimet e huaja, promovimin e marrëdhënieve tregtare me BE-në

si dhe krijimin e strukturave të qëndrueshme në polici, shërbimin civil, në sistemin bankar, në

krijimin e një sistemi mediatik të lirë dhe deri tek shërbimet për menaxhimin e kufijve dhe

emigracionin.

Objektivi teorik dhe praktik i strategjisë europiane është integrimi gradual i vendeve

ballkanike në zonën europiane. Parimet mbi të cilat bëhet ky integrim janë të thjeshta dhe të

detyrueshme. Për plotësimin e tyre ka një rakordim të palëve të interesuara për integrim dhe

28

vetë BE merr përsipër të mbështesë dhe përkrahë këtë proçes duke inkurajuar reformat

politike, shoqërore dhe ekonomike që këto vende janë të detyruara të kryejnë në kuadër të

këtij proçesi.

Marrëveshja e Stabilizim Asociimit (MSA) për Shqipërinë hyri në fuqi më 1 Prill

200933, pas ratifikimit te saj nga 25 vendet anetare të BE-së, te cilat ishin pjesë e komunitetit

në momentin e nënshkrimit te MSA-së, si dhe miratimin e saj nga Parlamenti shqiptar.

Procesi i ratifikimit u krye në më pak se 3 vjet, duke i hapur kështu rrugën Shqipërisë drejt

aplikimit në BE për marrjen e statusit të vendit kandidat. Kuadri i përgjithshëm i

Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit ka të bëjë me dialogun politik dhe bashkëpunimin

rajonal, dispozitat tregtare lidhur me liberalizimin progresiv të këmbimeve deri në vendosjen

e një zone tregtie të lirë midis palëve, liritë komunitare, dhe bashkëpunimi në fushat prioritare

e sidomos në fushën e drejtësisë dhe çështjeve të brendshme. Ky hap u finalizua në Qershor

2014.

1.4.1. Rëndësia dhe roli i programeve ekonomike dhe sociale për Shqipërinë.

Pluralizmi politik dhe ekonomia e tregut përbëjnë një simbiozë, nga bashkëveprimi i

së cilës varet niveli i demokracisë dhe i mirëqënies të cdo vëndi. Në këtë vështrim, rëndësi të

veçantë ka zgjedhja e politikave ekonomike, e modeleve të zhvillimit ekonomik dhe social,

për arritjen e këtyre objektivave. Duke mbajtur parasysh se Shqipëria tashmë është në rrugën

e integrimit në BE, pika themelore e referimit mbetet përvoja europiane. Objektivi i BE-së

përbën një orientim të qartë se ku duhet të synojnë politikat ekonomike dhe sociale. Prandaj,

bazuar në një analizë të shkurtër te evolucionit të këtyre përvojave ka disa faktorë që

mbështesin dhe të tjerë që pengojnë konvergimin për një model ekonomik dhe social

europian në Shqipëri.

1.4.2. Fushat / drejtimet në të cilat përfiton Shqipëria.

Në periudhën 2001 e në vazhdim, ndihma e BE-së për Shqipërinë në kuadrin e

Programit CARDS34 arriti në rreth 280.000.000 euro. Këto fonde, u dhanë në formën e një

granti (pra, janë të pakthyeshme), të destinuara për rindërtimin dhe infrastrukturën, zhvillimin

ekonomik dhe shoqëror dhe nxitjen e bashkëpunimit rajonal, dhe u përqendrohen në disa

fusha prioritare, të cilat ishin: drejtësia dhe Punët e Brendshme; forcimi i administratës

33 http://www.integrimi.gov.al/al/dokumenta/dokumente-strategjike/marreveshja-e-stabilizim-asociimit 34 http://www.ata.gov.al/fondet-ipa-perfitimet-dhe-sfidat-e-shqiperise-ne-rrugen-drejt-be

29

publike dhe gjyqësorit. Ky program synoi të ndihmojë Shqipërinë për krijimin e një sistemi

gjyqësor modern, të krahasueshëm me standardet europiane, nëpërmjet rishikimit të kuadrit

ligjor, programeve të trainimeve, rehabilitimin e burgjeve, etj. Po ashtu, përpjeke bëhen për të

rritur profesionalizmin e shërbimit civil, që administrata publike të jetë efikase dhe t’u

përgjigjet standardeve të BE-së.

Duke filluar nga viti 2014, mbështetja financiare e BE për vendet kandidate dhe

kandidate potenciale ofrohet nëpërmjet Instrumentit të ri financiar: IPA II, i cili do të

zbatohet gjatë periudhës 2014- 202035.

Përgatitjet për këtë Instrument kanë filluar në fund të vitit 2011dhe nga ajo periudhë,

ka pasur konsultime me të gjithë aktorët e interesit të përfshirë në këtë proçes.

Instrumenti i ri, ndryshe nga IPA 2007-2013 nuk përbëhet nga pesë komponentë, por

nga pesë fusha sektoriale ku secili prej vendeve përfituese do të përfitojë nga të gjitha fushat

sektoriale, pavarësisht statusit (kandidat apo kandidat potencial), do të programohet në bazë

të qasjes sektoriale dhe jo projekteve të veçanta.

Në rastin konkret Shqipëria përfiton nga disa fusha:

Në fushën e Policisë e rendit publik, policisë shqiptare i janë ofruar këshilla

strategjike, trainime e pajisje. Forcat policore kanë rol themelor në forcimin e shtetit ligjor,

sigurisë së brendshme dhe luftës kundër krimit të organizuar, trafiqeve dhe korrupsionit.

Bashkëpunimi ndërkufitar është një tjetër fushë e lidhur me përmirësimin e menaxhimit të

integruar të kufijve mes vendit tonë dhe vendeve rajonale të përfshirë në këtë program

ndihme.

Ngritja e kapaciteteve administrative – duke përfshirë përmirësimin e kapaciteteve

zbatuese dhe të qëndrueshmërisë së administratës publike, përqëndrohet drejtimet të cilat

përshpejtonin Procesin e Stabilizim-Asociimit. Misioni i Ndihmës për Doganat, ka arritur

rezultate të vlefshme sa i përket mbledhjes së të ardhurave, parandalimit të kontrabandës e

korrupsionit e përmirësimit të manaxhimit e procedurave doganore.

Zhvillimi ekonomik dhe social përfshin edhe aspekte të mbështetjes së tregtisë,

arsimit dhe infrastrukturës lokale. Sa i takon zhvillimit të infrastruktures ndodhi përmirësimi

i rrjeteve të energjisë, transportit dhe ujit, të cilat janë thelbësore për rritjen ekonomike në

Shqipëri. BE financon zhvillimin e disa projekteve për zhvillimin e infrastrukturës.

Me rëndësi është edhe sektori i arsimit ku në nivelin universitar, Shqipëria merr pjesë

në programet e shkëmbimit TEMPUS36. Universitetet shqiptare bashkëpunojnë me

homologët europianë në projekte të përbashkëta. Gjithashtu, janë bërë plane edhe për

35 http://ec.europa.eu/enlargement/instruments/overview/index_en.htm 36 http://mapo.al/2014/03/shqiperia-në-qendër-të-një-projekti-tempus-për-sigurimin-e-cilësisë-në-universitete

30

mbështetjen e arsimimit profesional, i cili është prioritet edhe i Ministrisë së Arsimit dhe

Sportit.

Fusha tjetër është mjedisi dhe burimet natyrore, e cila përfshin mbështetjen në

forcimin institucional për zbatimin e programeve për mbrojtjen e mjedisit, si dhe një

vëmendje të veçantë në drejtim të përmirësimit të treguesve mjedisorë në procesin e

planifikimit urban dhe rajonal.

Për forcimin e demokracisë dhe respektimin e të drejtat e njeriut, BE ofron asistencë

për organizatat e shoqërisë civile që veprojnë në këto sfera. Projektet mund të përfshijnë

ndërgjegjësimin për rolin e të drejtave të njeriut në ndërtimin e shoqërisë civile, mbështetjen

e programeve të mediave që promovojnë mirëkuptimin dhe tolerancën, ri-integrimin e

viktimave të trafikimit dhe dhunës në familje, etj.

Krahas ndihmave të konsiderueshme që vendi ynë përfiton nga programet e ndihmës

ekonomike, ai gëzon edhe preferenca tregtare në lidhje me BE-në. Një pjesë e mirë e

prodhimeve vendase mund të hyjnë pa kufizime e dogana në tregjet europiane. Proçesi i

Stabilizim Asocimit ka për qëllim të përkrahë e mbështesë proceset e brendshme të

reformave që ka nisur vendi ynë, nëpërmjet ndihmës, preferencave tregtare, dialogut,

konsulencës teknike dhe, së fundi, me anë të marrëveshjeve kontraktuale.

1.4.3. Programe specifike të bashkëpunimit midis Shqipëri – BE.

Veç bashkëpunimit në fushat e lartpërmendura, BE zbaton edhe disa programe të tjera

më specifike, të tilla si bashkëpunimi mes Shqipërisë dhe vendeve kandidate. Objekti i

përgjithshëm i Programeve CBC është: “Forcimi i bashkëpunimit ndërkufitar nëpërmjet

iniciativave të përbashkëta lokale dhe rajonale, duke kombinuar objektivat e ndihmës së huaj

me objektivat e kohezionit ekonomik dhe social” 37.

Në kuadrin e bashkëpunimit ndërkufitar, programi i bashkëpunimit ndërkufitar (Cross

Border Cooperation CBC), Shqipërisë i është akorduar gjatë viteve 2004 e në vazhdim, një

shumë prej gati 60 milion euro, të cilat përdoren në aktiviteteve ndërkufitare mes Shqipërisë

dhe vendeve anëtare të BE-së38.

Objektivat specifike që janë parashikuar të arrihen nga zbatimi i këtyre programeve që BE

ka ofruar për Shqipërinë janë:

37 http://www.dldp.al/dldp/images/dldp_icons/tender/af/Manual_IPA.pdf 38 http://ec.europa.eu/europeaid/where/neighbourhood/regional-cooperation/enpi-cross-border/index_en.htm

31

• Politika e kohezionit – që përfshin politikën rajonale (reduktimi i pabarazive,

rigjenerimi i zonave të vjetra industriale dhe asistenca për zhvillimin rural), aspekte të

politikës sociale (lufta kundër papunësisë së gjatë dhe ndihmesa e arsimimit e

trainimit profesional), si edhe një pjesë e Politikës së Përbashkët Bujqësore (asistenca

për zhvillimin rural).

• Nxitja e zhvillimit ekonomik dhe social në zonat kufitare.

• Bashkëpunimi në sfidat e përbashkëta rajonale në fusha, si: mjedisi, trashëgimia

natyrore dhe kulturore, shëndeti publik dhe parandalimi dhe lufta kundër krimit te

organizuar.

• Nxitja e aktiviteteve të përbashkëta që përfshijnë partnerë nga rajonet kufitare.

• Inkurajimi i sipërmarrjeve, në veçanti, zhvillimi i turizmit, kulturës dhe tregtisë ndër-

kufitare.

• Mbështetja e lidhjeve mes zonave urbane dhe rurale.

• Ulja e nivelit të izolimit, mes rrjeteve të permirësuara të transportit, rrjeteve të

komunikimit dhe shërbimeve, ujërat ndërkufitare, sistemeve energjetike dhe

manaxhimit të mbetjeve, etj.

• Zhvillimi i bashkëpunimit, në sektore si shëndeti, kultura, turizëm dhe arsim.

• Nxitja e bashkëpunimit administrativ dhe ligjor.

• Nxitje e integrimit të tregjeve ndërkufitare të punës, iniciativa të përbashkëta të

punësimit, barazisë gjinore, përfshirjes sociale, etj.

Nga ana tjetër Shqipëria përfiton edhe nga programet e fqinjësisë, të cilat kanë 4

objektiva të përcaktuara: nxitja e zhvillimit të qëndrueshëm social ekonomik në rajonet

kufitare; bashkëpunim për të adresuar sfidat, në fushat e ambjentit, shëndetit publik, luftën

kundër krimit të organizuar; sigurimi i një efiçencës në sigurinë e kufijve; nxitja e veprimeve

lokale të tipit “njerëzit për njerëzit” (People to people).

Tre nga katër programet e fqinjësisë, Shqipëri- Greqi, Shqipëri-Itali dhe Itali-

Adriatik janë të një natyre ndër-kufitare, ndërsa programi i fundit, CADSES39 është

një program trans-rajonal ku përfshihen 9 vende tashmë anëtare të BE-së dhe 9 vende

jo anëtare.

39 http://www.espon.eu/export/sites/default/Documents/Events/OpenSeminars/PortorozJune2008/Ulrich-Graute-Seminar-Portoroz-June-2008.pdf

32

1.5. Sfida ekonomike dhe sociale aktuale të Shqipërisë.

Që nga viti 2003, janë bërë përparime lidhur me reformat strukturore me synim

tregun. Privatizimi i bankës shqiptare, “Bankës së Kursimeve”, përbën progres drejt

përfundimit të procesit të privatizimit të sektorit financiar, përfshirë ristrukturimin dhe

privatizimin e kompanive shtetërore. Ndonëse ekonomia shqiptare vazhdon të funksionojë

gjerësisht me para në dorë dhe shumica e transfertave dhe pagesave kryhen akoma jashtë

sistemit bankar, po bëhen përpjekje që të nxitet kalimi nëpërmjet bankave në maksimumin e

qarkullimit të parave. Megjithatë, sektori financiar ende duhet të forcojë strukturat e tij,

përfshirë këtu edhe mbikqyrjen bankare, si edhe të luajë një rol më qendror në zhvillimin

ekonomik të vendit.

Mjedisi që rrethon biznesin vazhdon të jetë i vështirë, kryesisht për shkak të

infrastrukturës së dobët, korrupsionit të përhapur, tregut të papërshtatshëm të tokës dhe

pasurive të patundshme, kapaciteteve administrative të kufizuara dhe ndonjëherë jo

profesionale dhe sigurisë ligjore të pamjaftueshme për kompanitë. Kjo gjendje ndikon

negativisht për investimet dhe për funksionimin normal të ekonomisë së tregut të lirë.

Pasiguria politike dhe shkalla e ulët e interesit nga investitorët strategjikë kanë shtuar sfidat e

ekonomisë. Në Shqipëri janë bërë hapa drejt përmirësimit të mjedisit dhe klimës së biznesit

duke synuar krijimin e lehtësive për investitorët, si edhe nxitjen e interesave të biznesit. Nga

ana tjetër, ato kanë për qëllim lehtësimin e dialogut ndërmjet bashkësisë së biznesit dhe

administratës.

Çështja ende e pazgjidhur e pronësisë mbi tokën, vazhdon të pengojë rritjen e

ndjeshme të investimeve dhe të ndikojë negativisht në perspektivën ekonomike. Rritja e

kostos së punës dhe ekonomia informale (“e nëndheshme”), gjithashtu dëmtojnë zhvillimin e

investimeve dhe biznesit. Nevojiten reforma të mëtejshme, veçanërisht nëpërmjet zbatimit të

kuadrit ligjor dhe luftës më të efektshme ndaj evazionit fiskal.

Forcimi i administratës tatimore, por edhe lufta kundër evazionit fiskal, kontrabandës

dhe korrupsionit dhe përmirësimi i sistemit të TVSH-së, mbeten ende në themel të strategjisë

fiskale. Është e rëndësishme për Shqipërinë që të garantojë zbatimin si duhet dhe objektiv të

legjislacionit tatimor për të parandaluar çdo lloj presioni dhe /ose trajtim diskriminues

ndërmjet kompanive. Përmirësimi i komunikimit me tatimpaguesit, thjeshtësimi i

procedurave të taksapagimit dhe zhvillimi i një sistemi funksional që garanton rikthimin e

tatimeve të tepërta, do të ndikonin në rritjen e mbledhjes së tatimeve dhe në forcimin e

besimit ndërmjet tatimpaguesve dhe administratës tatimore.

33

Kur shtetet anëtare të BE-së hoqën dorë nga monedhat e tyre kombëtare dhe pranuan

Euron, fillimisht u panë shumë efekte negative, sidomos tek vendet me rendiment më të ulët

ekonomik40. Por natyrshëm ato u bënë më atraktive për investimet e huaja, u bënë më të

menaxhueshme nga pikëpamja e kontrollit të inflacionit dhe të politikave të bankës qëndrore.

Për ta konkretizuar këtë ide në Shqipëri e rëndësishme është që fillimisht të bëhet një studim i

posaçëm, i cili duhet të nxjerrë përfundimin nëse duhet të bëhet ose jo shndërrimi i monedhës

kombëtare në euro. Dhe pas kësaj nëse studimi arrin në konkluzionin se kjo sjell rezultate

pozitive, atëhere ndiqet një strategji e posaçme për procedurat dhe afatet e realizimit të këtij

veprimi. Shqipëria ende ka nevojë edhe për shumë vite për monedhën e saj kombëtare, lekun.

Kjo për shkak të zhvillimit të saj, që të jetë e lirshme në përdorimin e politikave monetare.

Shqipëria u prek në mënyrë relative më pak se vendet e tjera nga kriza globale

financiare. Dhe një nga arësyet ishte fakti se ishte pikërisht monedha kombëtare, leku, zbuti

në mënyrë të ndjeshme pasojat e krizës ndërkombëtare. Kjo në një mënyrë më të dukshme se

vëndet e tjera rreth nesh, që kishin euro në përdorim. Aktualisht, leku eshtë ende me mjaft

vlerë për Shqipërinë dhe shqiptarët dhe duhet menaxhuar me kujdes gjithmonë në funksion

të zhvillimit të qëndrueshëm të ekonomisë kombëtare dhe mirëqenies së qytetarëve. Ndër

faktorët se pse vendi ynë nuk është gati për zëvëndësimin e monedhës kombëtare është edhe

nga problematika fiskale që ka, deficitit tregtar, deficiti në bilancin e pagesave, defiçiti fiskal,

borxhi i jashtëm, borxhi i brendshëm, etj. Pa i sjellë këto parametra në kuota të tilla, siç i

standardizon Banka Europiane Qendrore, Shqipëria natyrisht që nuk mund të jetë pjesë e

zonës së euros.

Po kështu dhe të hyrat valutore nga emigracioni -remitancat, për aq kohë sa dërguesit

e tyre, në pjesën më të madhe janë të vendosur në Greqi, Itali dhe Gjermani, janë të shprehura

në Euro. Në këtë kuptim, megjithë një prirje të shqiptarëve ndaj monedhës amerikane, siç

vihet re, një pjesë e mirë e hyrjeve valutore është e shprehur në Euro.

Sa i takon sfidave sociale, procesi i liberalizimit të vizave të Shqipërisë me vendet

anëtare të Bashkimit Evropian shënoi së pari arritjen e një synimi lidhur me një nga të drejtat

më themelore, lirinë e lëvizjes41. Një arritje e tillë pati efekte pozitive psikologjike dhe reale.

Efekti psikologjik ishte në radhë të parë mbi vetë shqiptarët, individualisht dhe kolektivisht,

sepse u çliruan nga një ndjesi e margjinalizimit që shoqëronte çdo shqiptar përgjatë gjithë

procesit të aplikimit për një vizë e deri në pikat kufitare, tokësore, portet apo aeroportet e

vendeve evropiane. Ndërkohë që efekti tjetër psikologjik është që edhe vetë nëpunësit

shqiptarë fitojnë më shumë respekt për detyrën e tyre, rregullat për të cilat kujdesen për t’u 40 Civici, A. 2010. “Kriza financiare apo globale”, UET Press. 41 http://www.aiis-albania.org/PDF/2011-PR-ALB.pdf

34

zbatuar dhe institucionet për të cilat punojnë. Këto efekte pozitive shndërrohen në efekte

reale të ndryshimit të sjelljes më korrekte dhe më pak informale të vetë shqiptareve dhe

institucioneve shqiptare.

Përmirësimi i imazhit sjell efekte të tjera pozitive p.sh. do të thotë se në rrethana të

tjera të barabarta, rritet mundësiaqë një tregtar apo një investitor të mendojë më shumë për

mundësi tregtie me Shqipërinë, sikurse edhe një vizitor apo turist. Liberalizimi i vizave solli

çlirimin psikologjik të shqiptarëve, që në një farë mënyre kishin kohë që vuanin nga izolimi,

herë i brendshëm e herë i jashtëm dhe shkrirja e kufijve i dha shoqërisë shqiptare një status të

barabartë me bashkësinë evropiane dhe perëndimore. Veçse shqiptarët në perceptimin e tyre

ndalen vetëm në lëvizjen e lirë të njerëzve pa analizuar lehtësirat në lëvizjen e lirë të kapitalit,

mallrave dhe shërbimeve.

1.6. Përfundimet kryesore të Raportit të Progresit për Shqipërinë për vitin 2013. Në prag të marrjes së statusit të vendit kandidat.

Raporti i Progresit për Shqipërinë42, (parashtruar në Bruksel, më 16 tetor 2013) është

pjesë e Paketës së Zgjerimit për vitin 2013, miratuar nga Komisioni Evropian. Komisioni

Evropian arriti në përfundimin se Shqipëria ka bërë një progres të mirë në udhën e saj drejt

integrimit në BE, sidomos me miratimin e masave që janë identifikuar si thelbësore për

marrjen e statusit të vendit kandidat dhe me vazhdimin e kryerjes së reformave lidhur me

përparësitë kyçe të opinionit të Komisionit për vitin 2010. Aty theksohet se Shqipëria ka

ndërmarrë hapa fillestare drejt përmirësimit të efikasitetit të hetimeve dhe ndjekjes penale në

luftën kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit. Sipas institucioneve monitoruese,

zgjedhjet parlamentare të vitit 2013 u kryen përgjithësisht të qeta dhe të rregullta. Duke pasur

parasysh këtë, Komisioni Evropian rekomandoi që Shqipërisë t’i jepet statusi i vendit

kandidat në BE, me mirëkuptimin që Shqipëria të vazhdojë të marrë masa në luftën kundër

krimit të organizuar dhe korrupsionit. Me qëllim që të kalojë në stadin tjetër dhe të hapë

negociatat e anëtarësimit, Shqipëria duhet të plotësojë përparësi të tjera kyçe, me fokus të

veçantë në reformën administrative, shtetin ligjor dhe të drejtat themelore. Sipas raportit,

dialogu politik konstruktiv dhe i qëndrueshëm mbetet thelbësor për një proces të suksesshëm

reformash.

42 http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2013/package/al_rapport_2013.pdf

35

1.6.1 Kriteret politike.

Shqipëria ka bërë progres të mëtejshëm drejt përmbushjes së kritereve politike të

Kopenhagës për anëtarësi në BE. Qeveria dhe opozita kanë bashkëpunuar për miratimin e një

numri aktesh të rëndësishme ligjore në parlament, përfshirë Ligjin mbi Shërbimin Civil,

Ligjin e amenduar mbi Gjykatën e Lartë dhe Rregulloren e Parlamentit. Në lidhje me lirinë e

shprehjes, kuadri legjislativ është përmirësuar me miratimin e Ligjit për Median Audio-

Vizuale.

Misioni ndërkombëtar për mbikëqyrjen e zgjedhjeve parlamentare të qershorit 2013

arriti në përfundimin se zgjedhjet u kryen në një mënyrë përgjithësisht të qetë dhe të rregullt.

Ka pasur progres domethënës në përmirësimin e trajtimit të të burgosurve dhe janë ndërmarrë

hapa të mëtejshme në reformën e administratës publike dhe në reformimin e gjyqësorit,

përmirësimin e luftës kundër korrupsionit, shtimin e konfiskimit të aseteve të lëndëve

narkotike dhe veprimtarive kriminale dhe zbatimin e rekomandimeve për luftën kundër

pastrimit të parave. Janë marrë masa kundër diskriminimit për të nxitur mbrojtjen e të

drejtave të njeriut. Angazhimi konstruktiv i Shqipërisë në bashkëpunimin rajonal mbetet

thelbësor.

Megjithatë, nevojiten përpjekje të tjera të qëndrueshme për të përmbushur plotësisht

kriteret politike. Për sa i takon demokracisë dhe shtetit të së drejtës, është thelbësore të

bazohemi te progresi i kohëve të fundit dhe të garantohet që dialogu politik dhe përpjekjet e

përbashkëta për reformë të jenë të qëndrueshme. Nevojiten masa konkrete për forcimin e

llogaridhënies, pavarësisë dhe efikasitetit të gjyqësorit. Arritjet në hetimet, ndjekjet penale

dhe dënimet e rasteve të korrupsionit në të gjitha nivelet duhen forcuar duke u mbështetur në

rezultatet fillestare. Lufta kundër krimit të organizuar duhet përmirësuar më tej. Duhet

garantuar zbatimi i qëndrueshëm i strategjisë së të drejtës së pronës. Reforma e administratës

publike duhet ndjekur energjikisht. Mjetet legjislative dhe politike në fushën e të drejtave të

njeriut, sidomos në lidhje me romët, duhen zbatuar më tej dhe më mirë.

1.6.2. Kriteret ekonomike.

Ekonomia shqiptare ka vazhduar të ruajë qëndrueshmërinë makroekonomike.

Shqipëria ka bërë progres të mëtejshëm drejt shndërrimit në një ekonomi tregu funksionuese.

Ajo duhet të jetë e aftë t’u bëjë ballë trysnive konkurruese dhe forcave të tregut brenda

Bashkimit Evropian në periudhën afatmesme, me kusht që të përshpejtojë reformat

strukturore, përshirë forcimin e shtetit ligjor dhe të drejtën e pronës, luftën kundër

36

korrupsionit, trajtimin e pagesave të prapambetura, si dhe zhvillimin e infrastrukturës dhe

nxitjen e kapitalit njerëzor.

Ekonomia mbetet e brishtë dhe e cënueshme nga dobësitë e brendshme strukturore

dhe paqëndrueshmërisë së ekonomisë botërore. Produkti i Brendshëm Bruto (PBB) ka

vazhduar të rritet, kryesisht për shkak të rritjes së eksporteve neto pozitive. Ka pasur një

përmirësim të lehtë në tregun e punës, por papunësia mbetet e lartë. Ka ende shqetësim për

nivelin e lartë të deficitit buxhetor, borxhit publik dhe ndikimit të tij afatshkurtër, si dhe për

huatë e këqija në sistemin bankar. Duhet siguruar parashikueshmëria fiskale përmes

reduktimit të mbivlerësimit të përsëritur të të ardhurave dhe bërjes më efikase të mbledhjes së

taksave. Përmirësimi i biznesit dhe mjedisit të investimeve është thelbësor për diversifikimin

e ekonomisë dhe nxitjen e potencialit të saj afatgjatë për zhvillim. Shqipëria duhet të

plotësojë me reforma strukturore politikat e saj fiskale dhe monetare të orientuara drejt

stabilitetit, me qëllim që të garantojë një zhvillimin ekonomik të qëndrueshëm afatgjatë.

1.6.3. Legjislacioni i BE-së.

Shqipëria ka bërë progres të moderuar në përmirësimin e aftësisë së saj për të marrë

përsipër detyrimet e anëtarësisë nëpërmjet përafrimit të legjislacionit dhe standardeve të saj

me ato të BE-së, veçanërisht në fushat e prokurimit publik, statistikave, drejtësisë, lirisë dhe

sigurisë dhe bashkimit doganor.

Megjithatë, duhen shtuar përpjekjet meqë progresi ka qenë i kufizuar në fusha të tjera,

si ligji për pronësinë intelektuale, taksimi, energjia, mjedisi dhe ndryshimet klimaterike.

Nevojiten përpjekje të qëndrueshme për forcimin e kapacitetit administrativ për zbatimin dhe

përforcimin e legjislacionit dhe përmirësimin e transparencës dhe llogaridhënies.

1.6.4. Në prag të marrjes së statusit të vendit kandidat

Sipas S.Fule, Komisioner për Zgjerimin dhe Politikën e Fqinjësisë Europiane, rruga

drejt vendimit për marrjen e statusit të vendit kandidat në qershor 2014 për Shqipërinë do të

ishte e qartë43. Liderët e shteteve antare të BEsë e theksuan këtë fakt në Dhjetor 2013 kur ata

njohën përpjekjet, përkushtimin dhe rezultatet e arritura tashmë nga Shqipëria në realizimin e

reformave. Shqipëria duhet të ndërtojë mbi këto arritje, të mirëmbajë dhe rrisë ritmin e

reformave dhe të adresojë sfidat që shtrihen përpara në zonat ku duhet të përqëdorhen

43 Štefan Füle, Commissioner for Enlargement and European Neighbourhood Policy. http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/fule/index_en.htm

37

përpjekjet dhe energjitë. Për më tepër, janë identifikuar pesë prioritete kyce të nevojitura për

të hapur negociatat.

Në mars 2014 u theksua ne Tiranë që vendi ka kapacitete për të ecur në shinat drejt

integrimit europian duke zgjidhur sfidat. Shqipëria nevojitet të fokusohet në shtetin ligjor dhe

të prodhojë rezultate konkretet në luftën kundër korrupsionit, krimit të organizuar dhe të

avancojë ne reformat administrative dhe juridike. Integrimi i minoritetit rom, anti-

diskriminimi dhe qartësia e të drejtës së pronave janë gjithahstu të rëndësishme. Por elementi

më i rëndësishëm i dialogut të nivelit të lartë ka qënë pjesëmarrja e qeverisjes dhe opozitës

dhe mbajtja e dialogut civil mes tyre.

Mesazhi pas këtij dialogu adresonte qeverisjen dhe opozitën. Sipas S.Fule:

“Klima konfliktuoze aktuale politike nënvleftësonte arritjet e Shqipërisë.

Qeveria dhe opozita kanë nevojë për për vendosjen e një seti rregullash për të

vepruar. Ndonjë perceptim ose dyshim që qeverisja nuk e respekton plotësisht

rregullat ose Kushtetutën dëmton vendin. Sigurisht, adinistrata është e detyruar të

sigurojë që të gjithë punonjësit janë profesionistë dhe respektojnë standartet etike.

Këtu edhe opozita ka përgjegjesi të qarta. Ajo duhet të mbajë një përqasje

konstruktive. Duke bashkëpunuar, përpjekjet forcohen dhe kur statusi i kandidatit të

jepet, do të jetë mirënjohje për punën e gjithsescilit”.

S.Fule ritheksoi se ka një konsensus të gjerë në Shqipëri në aspiratat për BE-në. Të

gjitha energjitë vitale të vendit , përfshirë ato të shoqërisë civile dhe rrjeteve akademike ,

duhe të përdren për të arritur qëllimin e antarësimit për në BE. Duhet vendim për të ngritur

një mekanizëm të detikuar dhe të përdoren burimet psh: “këshilli kombëtar për integrimin

europian”, me pjesëmarrjen e të gjithë palëve. Koha për të vepruar është tani, çdo shtyrje nuk

do të ishte në interes të Shqipërisë. Duke ndarë këtë sens të urgjencës e duke demostruar

kapaciet solid është esenciale. Zbatimi i reformave dhe sigurim i një vendi me institucione

funksionale vlen për marrjen e statusit të vendit kandidat.

“Procesi i integrimit të Shqipërisë shtrihet përtej kufijve. Shqipëria ka përgjegjësi jo

vetëm kundrejt qytetarëve të vet, por edhe drejt të tjerëve që inspirojnë drejt këtij proçesi.

Duke lëvizur drejt kësaj rruge, Shqipëria dërgon një mesazh të fortë tek të gjithë vendet fqinje

dhe qytetarët e tyre, që vlerat europiane janë të forta dhe i drejtojnë njerëzit që dëshirojnë të

ndërmarrin të ardhmen europiane në duart e tyre. Shqipëria ka bërë hapa impresiv përpara,

sidomos reforma e integrimit në shumë fusha. Bëhet fjalë për konsensusin sepse është çështje

38

kohe dhe Shqipëria është në rrugë të mbarë dhe do vijojë me reformat dhe kjo çështje do

zgjidhet në të ardhmen” 44.

44 http://mapo.al/2013/12/zhgenjehet-shqipëria-e-shtyn-statusin-per-ne-qershor-hap-negociatat-serbine/

39

1.7. Perceptimi qytetar larg apo afër realitetit të integrimit.

Perceptimi është proces nëpërmjet të cilit individët konstatojnë dhe organizojnë

përshtypjet e ndjenjave të tyre për t’i dhënë kuptim mjedisit ku jetojnë.

Perceptimi është nje proces kompleks dhe ne përdorim shumë nga shqisat tona për të

perceptuar. Ajo që ndodh në botë është ndryshe nga ajo që ne perceptojmë, sepse bazohemi

në eksperiencën personale. Perceptimi45 përkufizohet si procesi i zgjedhjes, organizimit, dhe

subjektiviteti i intepretimit të të dhënave përems shqisave, që na bën të aftë t’i japim kuptim

botës sonë.

Ne e shohim realitetin nga këndvështrime të ndryshe. Pozicioni ynë fizik, dëshirat

personale, qëndrimet, vlerat dhe gjendja psikologjike ndërveprojne për të ndikuar gjykimet

tona. Është e pamundur që ne të procesojmë të gjithë stimujt e mundshëm, ne kalojmë në një

proces që njihet si përzgjedhja, e cila përfshin si ekspozimin selektiv edhe vëmendjen

selektive, pra ekspozohesh dhe përqendrohesh tek disa stimuj të caktuar duke evituar të tjerët.

Proceset perceptive nuk janë vetëm përzgjedhëse, por edhe të bazuara në eksperienca

personale. Në këtë mënyrë njerëz të ndryshëm, të njëjtat ngjarje i shohin ndryshe.

Gjatë procesit të perceptimit, ne jemi aktivë. Ne jo thjesht shlodhemi duke parë

stimujt, por organizojmë dhe vlerësojme shumë nxitës që na vijnë.

Perceptimi përfshin këto faza:

1. Faza përzgjedhëse, ku ne përqëndrohemi vetëm në disa stimuj.

2. Faza organizuese, ku ne rregullojmë stimujt e zgjedhur.

3. Faza interpretuese/ vlerësuese, gjatë së cilës ne i japim kuptim stimujve që kemi

zgjedhur dhe organizuar, bazuar në eksperiencat tona jetësore.

4. Faza e përgjigjes, gjatë së cilës ne vendosim se çfarë do të konkludojmë, themi se

vjen si rezultat i asaj që kemi perceptuar.

Kur ndalemi në perceptimin që qytetarët kanë rreth një fenomeni apo procesi duhet të

mbajmë parasysh faktorët tek perceptuesi, si: qëndrimi, motivet, interesat, eksperienca,

shpresat ; faktorët në situata, si: koha, mjedisi i punës, mjedisi social ; faktorët në objektiva,

si: risitë, veprimet , zërat, lloji, mjedisi shoqëror, afërsia, ngjashmëria.

45 http://sq.wikipedia.org/

40

1.8. Çfarë perceptojnë qytetarët shqiptarë me integrimin europian?

Për një qytetar të zakonshëm, secili duhet të jetë i vetëdijshëm se realizimi i procesit

të integrimit përmban njëkohësisht si përfitime në nivel mikro dhe makro, individuale dhe

shoqërore. Sikurse pritshmëria është të ketë edhe kosto të pashmangshme për t’u paguar nga

individi dhe shoqëria shqiptare. Ndërkohë, po aq i vërtetë dhe i pranuar si parim dhe fakt

është se procesi i integrimit europian përmban efekte si në nivelin mikro-ekonomik ashtu

edhe në atë makro-ekonomik, në periudhën afatshkurtër dhe afatgjatë.

Përvoja e vendeve që tashmë janë anëtarë të BE-së ose më pranë saj krahasuar me

Shqipërinë tregojnë se përfitimi kryesor i pritshëm i këtij procesi është ekonomik p.sh.

pjesëmarrja e eksporteve në tregjet e huaja, nxitja e strukturave konkurruese dhe

përmirësimet që lidhen me eficiencen, të cilat në një periudhë afatgjatë do të çojnë në

forcimin e ekonomisë shqiptare. Ndërsa kostot e vlerësuara të këtij procesi lidhen kryesisht

me ndryshimin që sjell kalimi nga një ekonomi e mbyllur në një ekonomi të hapur dhe

konkurruese, e cila nga ana e saj mund të çojë edhe në humbjen e të ardhurave ose të vendeve

të punës.

Njëkohësisht, ekziston edhe një perceptim, që rezulton të jetë i bazuar, edhe për

faktin se çështje të tilla si madhësia e vendit, kultura e tij apo çështje të natyrës kombëtare

ndikojnë jo pak në dinamikën e procesit të integrimit europian. Megjithatë, pranohet

gjerësisht se anëtarësimi në BE është një mundësi thelbësore për vendet ende jo anëtare të

këtij bashkimi që të sigurojnë rritje ekonomike të qëndrueshme, kryesisht nëpërmjet zgjerimit

të lidhjeve tregtare dhe hyrjes së fondeve për përmirësimin e infrastrukturës. Duke qenë e

informuar për kushtëzimet dhe e përfitimet e kësaj natyre, qeveria shqiptare ka bërë përpjekje

për ndërmarrjen e reformave strukturore, që kanë marrë formën e një kursi këmbimi të

qëndrueshëm, mbajtjen nën kontroll të inflacionit apo norma interesi për huatë bankare në

kufij të kontrolluar nga Banka e Shqipërisë. Si rezultat, ka pasur përpjekje për rritje graduale

të nivelit të jetesës së qytetarëve dhe familjeve shqiptare, si dhe është ngushtuar, kategoria e

familjeve shqiptare që jetonin në varfëri ekstreme. Së paku, ky është perceptimi që duhet

krijuar tek qytetarët kur reformat zbatohen dhe priten efekte afatgjata.

Në Shqipëri, perspektiva e qenies një ditë vend anëtar i BE-së ka shërbyer dhe

shërben si një nxitje për angazhimin qytetar në rritjen e mirqenies jo vetëm vetjake, por edhe

të shoqërisë. Përcaktimi në mënyrë gati unanime i elitës politike dhe drejtuese të vendit në

favor të anëtarësimit në BE, (edhe pse në mjaft raste vetëm deklarative), ka ndihmuar

gjithashtu në promovimin e zhvillimit ekonomik si përparësi të programeve qeveritare. Këto

të fundit pikërisht për këtë arsye, janë mbështetur nga programet e asistencës, të ndërmarra në

41

synim qe vendi të përmbushë angazhimet e veta kontraktuale në funksion të procesit të

integrimit europian të vendit. Pavarësisht kësaj, zhvillimet politike konfliktuale të dy viteve të

fundit kanë treguar jo vetëm kushtëzimin e dukshëm të reformave ligjore dhe atyre

ekonomike të pritshme në funksion të integrimit europian nga raportet politike midis

shumicës dhe pakicës parlamentare, por edhe kanë çuar në përkeqësimin e zbatimit të këtyre

reformave, në rritjen e arbitraritetit të administratës fiskale kundrejt biznesit, në

transparencën e pamjaftueshme në një numër investimesh dhe privatizimesh të shoqërive

publike, etj. D.m.th paqëndrueshmëria dhe ngërçet politike dhe mangësitë që shfaq sistemi

politik e kushtetues i vendit rezultojnë të jenë ndër pengesat kryesore të procesit të integrimit

europian të vendit, të paktën ndikojnë në vonimin e këtij procesi.

Ndërkaq, në procesin përgatitor dhe në funksion të drejtpërdrejtë të integrimit

europian, vitet e fundit Shqipëria ka ecur përpara në procesin e bashkëpunimit ekonomik

rajonal. Madje, duke ndjekur trajektoren e qëndrimeve të burokracisë së BE-së kundrejt

vendeve të Ballkanit, të krijohet përshtypja se megjithë shpejtësinë e ndryshme të procesit të

integrimit europian të vendeve të veçantë të shprehur në marrëveshjet e secilit vend me BE-

në, herë-herë bashkëpunimi rajonal mbizotëron bashkëpunimin e tyre individualisht me këtë

bashkim. Këto dy procese duhet të ecin paralelisht dhe bashkëpunimi ekonomik rajonal

mbetet një test i fortë për secilin vend në rrugën e identifikimit dhe të sigurimit të përfitimeve

që vijnë nga avantazhet konkurruese dhe krahasuese të tyre. Rritja e pranisë së një numri

investitorësh të huaj pas antarësimit në sektorë të tillë si prodhimi i energjisë elektrike,

investimet publike në fuqizimin e rrjetit të transmetimit, etj., vlerësohet se mund të

kontribuojë në sigurimin e energjisë elektrike për bizneset dhe familjaret – një ndër

problemet shqetësuese për një periudhe të gjatë për ekonominë e këtij vendi.

1.9. Integrimi europian dhe kriza aktuale.

Ekonomia shqiptare është prekur nga kriza ekonomike botërore, gjë që si një goditje e

jashtme mbi këtë ekonomi, transmetohet përmes kanaleve të ndryshme si rënia e prurjeve

monetare të emigracionit (remitancave), zvogëlimin e investimeve të huaja të drejtpërdrejta,

zvogëlimi i kreditimit të ekonomisë dhe biznesit e mbi të gjitha në ngadalësimin e ritmeve të

rritjes ekonomike. Ky i fundit është një fenomen i përbashkët për shumicën e vendeve të

rajonit tonë.

Në debatin ndërmjet ekspertëve është shtruar cështja se si ka ndikuar ecuria e

derisotme e reformave integruese në përballimin e efekteve të kësaj krize si dhe cështja tjetër

42

se si kjo krizë po e ndikon vetë procesin e integrimit europian të Shqipërisë në stadin para

dhe pas marrjes së statusit. Natyrisht që në debat sillen argumente të ndryshme, por janë të

paktën dy referenca që nuk mund të anashkalohen. E para është shkalla apo masa në të cilën

vendi ka adaptuar “acquis communautaire” të përmendura, si një treguës përcaktues i vetë

shkallës së integrimit në BE të tij, progresin e tranzicionit. Ndërsa referenca tjetër është

mjedisi institucional i matur përmes cilësisë së qeverisjes. Studime të ndryshme provojnë se

vendet me ekonomi më elastike për shkak të përparimit të shpejtë me reformat e tranzicionit

janë në gjendje për t’u përshtatur më mirë kundrejt ndikimit të goditjeve të jashtme. Dmth ato

vende që kanë shënuar progres më të madh në reformat institucionale dhe kanë zhvilluar

mekanizma më të mirë të tregut mund të konsiderohen më të afta se të tjerët për t’u përshtatur

me ndikimin e goditjeve të jashtme, siç është edhe kriza aktuale, dhe anasjelltas.

Ka një argument të përdorur gjerësisht se shkalla e ulët e integrimit të ekonomisë

shqiptare me BE-në ka ndihmuar në mosprekjen e saj nga kriza ekonomike botërore.46 Kjo

shpjegon edhe insistimin e autoriteve të BE-së për përfshirjen në cilëndo paketë

rekomandimesh për qeverinë shqiptare të cështjeve që lidhen me mirëqeverisjen dhe ecjen

përpara të reformave integruese të vendit në fushen e ekonomisë. Kështu p.sh. në 12

rekomandimet47 e njohura ende në proces zbatimi nga pala shqiptare janë përfshirë edhe

çështje të tilla si: forcimi i shtetit të së drejtës, rritja e pavarësisë së gjyqësorit; depolitizimi i

administratës publike; zgjidhja e problemit të pronave; lufta kundër korrupsionit dhe krimit të

organizuar, etj.

Për përballimin me kosto të ulët të krizes aktuale ekonomike botërore, po kaq të

rëndësishme mbeten edhe politikat ekonomike të brendshme të qeverisë dhe të institucioneve

ndërkombëtare nëpërmjet të cilave mund të zbuten ose të përkeqësohet ndikimet e mjedisit

negativ të jashtem, etj. Për sa i takon ndikimit të krizës aktuale në ecurinë e metejshme të

integrimit europian të Shqipërisë, nuk duhet të kemi iluzione se kjo krizë, efektet e së cilës

pritet të shtrihen të paktën për një dekadë, nuk mund të mos vonojë vetë procesin e integrimit,

madje edhe të shtojë kushtëzimet e BE-së ndaj vendeve si yni, por mendoj se kjo do të nxisë

njëkohësisht edhe proceset e bashkëpunimit ekonomik rajonal duke e parë këtë të fundit si një

mundësi për t’u afruar më shpejt me BE-në, tashmë në nje dimension rajonal dhe jo thjesht

kombëtar apo në kuadrin e secilit vend të vecantë.

Shkalla e lartë e ndërvarësisë së zhvillimeve politike dhe institucionale të Shqipërisë

kundrejt atyre ekonomike të vendit nuk lë shumë hapësirë për formulim rekomandimesh

46 http://europaesse.wordpress.com/2012/02/01/integrimi-europian-ne-kendveshtrimin-ekonomik/ (Ese rreth temës së integrimit europian të Shqipërisë) AIIS 47 http://www..em-al.org/skedaret/

43

specifike se çfarë duhet të bëjë Shqipëria për të përfituar sa më shumë nga procesi i integrimit

europian të saj. Në çdo rast ka vetëm një përgjigje, e cila është provuar tashme nga vendet e

anëtarësuara përpara Shqipërisë në këtë bashkim, sic ishte edhe rasti i fundit i antarësimit të

Kroacisë: vazhdimi i reformave dhe zbatimi rigoroz i atyre që janë ndërmarrë me herët. Në

realizim të këtij procesi nevojitet jo vetëm ruajtja e stabilitetit makro-ekonomik të vendit, por

edhe një trajtim praktik dhe i ekulibruar që merr njëkohësisht në konsideratë si përfitimet

(mundësitë që krijon procesi i integrimit europian) por edhe kërcënimet e këtij procesi. Pritet

që qeveria të ushtrojë përgjegjësitë e veta me synim gjithëpërfshirjen e aktorëve të ndryshëm

institucionale dhe të shoqërisë civile dhe opinionit publik në këtë proces, si dhe

ndërgjegjësimin hap mbas hapi të tyre.

Një element i rëndësishëm për zhvillimin normal të procesit të integrimit europian

mbetet klima politike dhe konsensusi politik për reformat kyçe që garantojnë suksesin e

procesit. Zhvillimet politike të periudhës mbas vitit 2008 dhe posaçërisht gjatë dy viteve të

fundit, të karakterizuara nga mosmarrëveshje politike dhe vënie e reformave pro integrimit në

funksion të axhendave politike të shumicës dhe të pakicës parlamentare, por jo në kontekstin

e afrimit të vendit me BE-në kanë krijuar një kosto shtesë si dhe kanë përkeqësuar edhe

ecurinë e vetë procesit të integrimit në përgjithësi. Një shenjë pozitive ishte marrëveshja

politike e vjeshtës së 2011, por që ende nuk ka siguri nëse reforma elektorale, zhvillimet

ekonomik, zhvillimet institucionale, reformat e tregut në tërësi së bashku me reformat

juridike do të marrin udhe në funksion të përshpejtimit të integrimit europian të vendit.

Pavarësisht vështirësive përmasat e shtrirjes së reformave integruese të Shqipërisë në BE, i ka

në dorë vetë pala shqiptare, udhëheqja politike e vendit, institucionet demokratike dhe

shoqëria civile.

44

Kapitulli 2.

Metodologjia.

Puna për përgatitjen e këtij punimi kërkimor ka konsistuar në mbledhjen e materialeve

dhe të dhënave nëpërmjet studimeve, revistave shkencore, artikuj gazetash e periodikësh,

raporteve të qeverisë shqiptare dhe të institucioneve të ndryshme ndërkombëtare dhe

materiale të marra nga faqe interneti të shoqatave të specializuara për çështjet në fjalë.

Literatura e shfrytëzuar ka qenë në gjuhën shqipe dhe angleze. Në këtë aspekt, mendojmë se

studimi është një burim të dhënash të besueshme dhe të hollësishme për studiuesit që

përpiqen të kuptojnë perceptimin e kategorive të ndryshme sociale rreth perspektivës së

antarësimit të Shqipërisë në BE në kontekstin e kostove dhe përfitimeve.

Në këtë kapitull përshkruhet metodologjia e ndjekur për të konkretizuar analizën

lidhur me perceptime të qytetarëve për stadin e Shqipërisë drejt BE-së dhe pritshmëritë e tyre

për kostot dhe përfitimet e vendit nga integrimi. Së pari, tregohet se si është kryer proçesi i

kampionimit, përshkrimi i përgjithshëm i të dhënave dhe shtrirja / realizimi i studimit, për t’ia

lënë vendin kapitullit pasardhës të gjetjeve nga studimi në terren.

2.1. Kampionimi.

Popullsia e marrë në konsideratë për këtë studim përbëhet nga 242,801 banorë të

Qarkut Durrës (statistikë e vitit 2009) banues në 4 bashki dhe 6 komuna.

45

Rrethi i Durrësit48 ka 242,801 banorë, me një sipërfaqe prej 433 km². Shtrihet nga

Kepi i Rodonit në veri deri tek Përroi i Agait, pas Shkëmbit të Kavajës, me një sipërfaqe 430

km² dhe lartësi mesatare 2-6 m mbi nivelin e detit. Zona ku shtrihet popullata në shqyrtim

përbëhet nga:

Bashkia Durrës (18 lagje të organizuara në 5 komuna);

Bashkia Shijak;

Bashkia Manzë (Qyteti i Manzës dhe fshatrat Armadh, Borç, Hamallaj fshat,

Kameras, Kuçoku, Radë, Shkallë);

Bashkia Sukth (Qyteti i Sukthit e fshatrat Hamallaj, Kullë, Perlat, Vadardhë,

Rrushkull);

Komuna Gjepalaj (Qëndra Hardhishtë e fshatrat Gjepalë, Hardhishtë, Çizmeli,

Eminas i vogël, Likesh, Këneta, Shtraza, Shahinaj, Shetel);

Komuna Ishëm (Qëndra Likmetaj e fshatrat Likmetaj, Kërtushaj, Kapidanaj,

Gjuricaj, Lalëz, Kuaratën, Bizë, Draç, Shetaj);

Komuna Katund i Ri (Qendra Katundi i ri e fshatrat Katundi i ri, Jubë, Qerret,

Fllakë, Bisht Kamëz, Rinia, Sukth, Adriatik);

Komuna Maminas (Qëndra Maminas e fshatrat Maminas, Karreç, Vlashaj, Karpen,

Bodinak, Metallë, Bilalas, Rubjek);

Komuna Rrashbull (Qëndra St. Zoot. Xhafzotaj e fshatrat Rrashbull, Arapaj,

Shënavlash, Shkallnur, Manskuri, Romanat, Bozhaxhije);

Komuna Xhafzotaj (Qendra Xhafzotaj e fshatrat: Xhafzotaj , Pjezë, Rreth, Sallmone,

Koxhas, Borakë, Guzaj).

U mundësua kështu një kampionim i grupuar (klaster) për të zhvilluar anketimin. Ky

studim ka synim përgjithësimin e gjetjeve të përfituara nga kampioni i zgjedhur në një

popullatë të caktuar, meqenëse pritshmëritë dhe perceptimet mund të ishin të njëjta.

2.2. Përshkrimi i përgjithshëm i të dhënave.

Ky studim u mbështet në përdorimin e disa metodave hulumtuese. U përdorën

gërshetim metodash në mënyrë që gjetjet të ishin më të plota. Metodat e përdorura përfshijnë:

analizën e të dhënave dytësore; metoda sasiore e mbledhjes së të dhënave nëpërmjet

anketimit dhe metoda cilësore e mbledhjes së të dhënave nëpërmjet dy fokus grupeve.

48 http://ccidr.al/?page_id=8626

46

Kërkimi empirik cilësor dhe sasior është zhvilluar në 2 faza:

- Gjatë fazës së parë janë zhvilluar intervista të drejpërdrejta me politikëbërës vendorë

(antarë të Këshillit Bashkiak; punonjës të Bashkisë Durrës); banorë në zonat urbane

dhe rurale të Qarkut Durrës.

- Gjatë fazës së dytë janë krahasuar dhe interpretuar rezultatet e mbledhura me efektet

reale ekonomike e sociale nga integrimi në BE.

Siç u përmend më lart, janë kombinuar metoda sasiore me metodën cilësore të studimit. Për

të dy metodat ka pasur përqasje të ndryshme të kampionimit. Për fokus grupet është përdorur

kampionimi i qëllimshëm (i volitshëm).

Lidhur me analizën sasiore është hartuar pyetësori i përbërë nga katër seksione:

A) Të dhënat demografike.

B) Informacion i përgjithshëm mbi BE.

C) Integrimi i Shqipёrisё në BE.

D) Burimet e informacionit mbi BE.

Pyetësori është administruar me 224 përgjigjedhënës, të realizuar me anëtarë të

Këshillit Bashkiak dhe punonjës të Bashkisë Durrës (53), banorë të zonave urbane (Bashkia

Durrës 78, bashkia Shijak 54, bashkia Sukth 20, bashkia Manëz 13) dhe me banorë të zonave

rurale të shtrira në 6 komunat e qarkut Durrës (74) përkatësisht Komuna Gjepalaj (14) ,

Ishëm (22), Maminas (9), Rrashbull( 8) e Xhafzotaj (9).

Përbërja e të pyeturve sipas gjinisë dhe nivelit arsimor paraqitet në tabelën 1 e 2.

Kështu, 51.8% e të anketuarve janë femra, kundrejt 47.8 % meshkuj dhe 50 % e totalit janë

me arsim të lartë. Kjo përqindje relativisht e lartë krahasuar me tiparet e popullatës

shpjegohet me administrimin e pyetësorit në një pjesë të madhe të rasteve pranë Bashkisë së

qytetit të Durrësit.

Gjinia

Frequency Percent Valid Percent Cumulative

Percent

Valid

Mashkull 107 47.8 47.8 47.8

Femer 117 51.8 51.8 99.6

100.0

Total 224 100.0 100.0

Arsimi

47

Frequency Percent Valid Percent Cumulative

Percent

Valid

Arsimi 8 vjecar 35 15.6 15.6 15.6

Arsimi i mesem 57 25.4 25.4 41.1

Arsimi larte 91 50.0 50.0 81.7

Studimie pas

universitare(MA&PhD) 42 17.9 17.9 99.6

100.0

Total 224 100.0 100.0 Tabela 1 e 2. Përshkrimi i kampionit të pyetësorit

Paralelisht me përdorimin e dy metodave u bë edhe analiza e të dhënave dytësore në

këtë studim, e cila konsistoi në shqyrtimin e literaturës ekzistuese mbi proceset e integrimit

europian duke përfshirë raporte, studime, vlerësime lidhur me proceset integruese me fokus të

vecantë në perceptimin qytetar mbi rrjedhojat nga integrimi. Faza e shqyrtimit të literaturës

ndihmoi në krijimin e një baze të dhënash me raporte ekzistuese mbi këtë cështje. Kjo analizë

ndihmoi në formulimin e hipotezave (pyetjeve kërkimore) të studimit, e cila u vu në funksion

të gjetjeve nga studimi duke shërbyer si mundësi krahasimi dhe ballafaqimi.

Lidhur me analizën cilësore të mbledhjes së të dhënave, ajo u realizua nëpërmjet dy

grupeve fokus me anëtarë të Komisonit Këshillimor Qytetar Vendor Durrës dhe Lëvizjes

Rinore Durrës (Durrës Youth Movement).

Në këtë studim u përdor metoda cilësore e mbledhjes së të dhënave për disa arsye:

1) Grupet fokus strukturojnë mendim / perceptim që mund të përgjithësohen për atë

shtresë / kategori individësh.

2) Grupet e përzgjedhur përfaqësojnë vullnetarë aktivë që janë në kontakt me

informacionet e axhendës politike e sociale të vendit.

Është përzgjedhur kjo përbërje e grupeve për shkak të karakteristiës së tyre lidhur me

rolin që kanë në komunitet. Këto grupe janë vullnetare dhe mbajnë lidhje më Pushtetin Lokal

(Bashkinë Durrës) duke luajtur funksione këshilluese dhe monitoruese të vendim-marrjes

lokale.

48

2.3. Strategjia e realizmit të anketimit.

Ndërtimi i pyetësorit për metodën sasiore

Ndërtimi i pyetësorit ka për qëllim ta ndihmojë hulumtuesin të ngrejë pyetjet

kërkimore në funksion të aprovimit ose hedhjes poshtë të tyre. Pyetësori përbëhet nga 4

seksione ku alternohen pyetje me alternativa dhe të hapura.

Ndërtimi i pyetësorit për metodën cilësore

Metoda cilësore e përdorur, realizimi i dy fokus grupeve u mbështet në 5 pyetje të

hapura, të cilat janë:

1. N.q.s. do të kishte referendum për hyrjen e Shqipërisë në Bashkimin Evropian, ju si

do të kishit votuar?

2. Cilat janë kriteret e antarësimi të një vendi në BE?

3. Cilat janë vendet e rajonit që kanë status më të avancuar sesa Shqipëria drejt BE-

së?

4. A do e marrë Shqipëria statusin e vendit kandidat në Qershor 2014?

5. Cilat janë përfitimet ekonomike e sociale të Shqipërisë nga integrimi në BE?

6. Cilat janë kostot ekonomike e sociale të Shqipërisë nga integrimi në BE?

2.4 Shtrirja / realizimi i studimit.

Paralelisht me mbledhjen e informacioneve nga literatura është bërë hartimi dhe

administrimi i anketave. Anketimi është realizuar në njësitë e Pushtetit Vendor (bashkitë dhe

komunat). Gjithashtu, paralelisht me to janë administruar në pjesën urbane dhe rurale të

qarkut Durrës. Procesi i intervistave është realizuar në periudhën Tetor 2013 – Shkurt 2014.

Gjatë hulumtimit, sikurse u përmend më lart, u realizuan 2 grupe fokusi të përbëra nga 6

antarë të KKQV dhe 15 antarë të Grupit Rinor Durrës (Durrës Youth Movement) ku grupet

ishin të përbëra nga meshkuj dhe femra. Grupet e fokusit mbështeten në njohjen e

perceptimeve, ideve dhe pritshmërive të antarëve të grupit.

2.5. Toleranca e gabimit.

Toleranca e gabimit për kampionin e publikut të gjërë janë +/- 3% , me interval

besueshëmrie prej 95 %. Teknikisht, një tolerancë gabimit +/- 3% nënkupton që nëse merren

49

në mënyrë të përsëritu kampione të kësaj madhësie, 95 % e tyre do të pasqyronin opinionet e

popullatës me pasaktësi jo më të madhe se +/-3%.

50

Kapitulli 3.

Rezultate

3.1. Rezultatet e anketimit – analiza sasiore.

Së pari, pyetësori i kryer informon lidhur me shkallën e njohjes që kategoritë e

ndryshme të individëve të intervistuar kanë për ekzistencën strukturave organizative të BE-

së.

Njohja me strukturat /organizatat ndërkombëtare – BE

Strukturat/organizatat ndërkombëtare-BE

Total Po Jo Nuk e di/ refuzim

Kategoria

Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)

53 0 0 53

Shoqëria civile 17 1 1 19

Banor në zonën urbane 76 1 1 78

Banor në zonën rurale 70 2 2 74

Total 216 4 4 224

51

Figura 1. Njohja me Strukturat /organizatat ndërkombëtare

Përgjithësisht, 96 përqind e tyre në të vërtetë janë të informuar, pra pohojnë se kanë

dëgjuar rreth strukturave/organizatave ndërkombëtare. Kjo është një përgjigje e kënaqshme

duke patur parasysh se këtu përfshihen inndividë me nivele të ndryshme arsimore, si dhe

pavarësisht zonës urbane apo rurale ku ata jetojnë. Këto të dhëna paraqiten edhe në figurën 1.

Ndërkohë, 100 % e përgjigjedhënësve që i përkatësin kategorisë së Pushtetit Lokal kanë

dijeni rreth këtyre strukturave.

Po Jo Nuk e di

BE 216 4 4

OSBE 203 8 13

KOMBET E BASHKUARA

193 23 8

KE 208 10 6

NATO 219 2 3

Struktura / organizata ndërkombëtare më e njohur nga përgjigjedhënësit është NATO

(97.8 %), pasuar me BE-në, shumë pranë për nga dallimi, sa nuk mund të përbëjë ndonjë

diferencë për t’u marrë në konsideratë. Pas kësaj dysheje ndjek KE-ja, me pak diferencë me

OSBE-në. Struktura më pak e njohur është ajo e Kombeve të Bashkuara, (86.2 %), si në

rastin e përgjigjeve pohuese, ashtu edhe në rastin e përgjigjeve mohuese. Çuditërisht,

52

përqindja më e lartë e përgjigjedhënësve që nuk preferojnë të përgjigjen e bëjnë këtë në lidhje

me OSBE-në (5.8 %), ndërkohë që normalisht duhej të pritej për Kombet e Bashkuara.

Nëse do të përpiqeshim të kuptonim arsyet e këtyre dallimeve kaq të dukshme, në

mendje na vijnë tre mundësi:

1 – Informimi i vazhdueshëm i qytetarëve nga të gjitha mediat mbi anëtarësimin në

NATO dhe diskutimet e debatet e kryera nga ana e politikanëve. Por, jemi të sigurtë se

popullata nuk ka njohje të mjaftueshme se çfarë sjell ky antarësim. Por, kjo është një çështje

që shkon përtej synimeve të temës sonë.

2 – Në të njëjtën logjikë shkon edhe njohja e BE-së. Por tashmë jo vetëm nga

informacioni i vazhdueshëm ndaj qytetarëve nga mediat shqiptare, por besojmë, se haset edhe

në mediat e huaja, që shqiptarët arrijnë ti kuptojnë (italisht dhe greqisht më së shumti).

3 – Personalisht, do të prisja një njohje më të madhe të OSBE-së sesa të KE-së, pasi

institucioni i parë është ai që përmendet vazhdimisht për “ndërhyrjet” në proçest politike

vendase, veçanërisht në zgjedhjet problematike që ne kemi, të shoqëruara me shumë debate.

A është strukturë e institucionit të BE-së Komisioni Europian?

Total Po Jo Nuk e

di/Refuzim

Kategoria

Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)

38 4 11 53

Shoqëria civile 16 1 2 19

Banor në zonën urbane 61 0 17 78

Banor në zonën rurale 67 3 4 74

Total 182 8 34 224

53

Figura 2. Njohuritë për Komisionin Europian

Duke ju referuar figurës 2, përgjigjedhënësit nga Pushteti Lokal shfaqen konfuzë

përsa i përket prezantimit të BE-së. Katër prej tyre mohojnë se Komisioni Europian është

strukturë e BE-së. Ndërsa njëmbëdhjetë vetë janë edhe më konfuz sepse nuk e dinë ose

refuzojnë përgjigjen. Gjithashtu, ndër banorët e zonës urbane rreth 22% prej tyre nuk e dinë.

Interesant është fakti që banorët në zonën urbane kanë numrin më të lartë të

përgjigjedhënësve që refuzojnë të përgjigjen për këtë strukturë, ndërkohë që nuk janë të

bindur/qartë.

Komentet për këto përgjigje lenë hapësirë të pafund diskutimesh, por që nuk është

mundësia për ti parashtruar. Do të përpiqemi të përqëndrohemi tek më kryesoret, duke u

përpjekur të shmangim sa më shumë edhe subjektivizmin individual apo edhe “paragjykimet”

që vijnë natyrshëm.

Në rastin e punonjësve administrativë përgjigja “Jo” dhe “Nuk e di/ Refuzim”, të

marra së bashku shkojnë në më pak se gjysmën e përgjigjeve “Po”. Kjo përbën një rezultat të

lartë dhe realisht të frikshëm, pasi nxjerr në pah mungesën e theksuar të njohjeve pikërisht të

asaj pjese të popullsisë, e cila ka për detyrë të ndikojë apo informojë popullatën e thjeshtë.

Në rastin e tre grupimeve të tjera vihen re dallime mes grupimit “Shoqëria civile” dhe

banorëve të rastësishëm. Normalisht, antarët e grupimit të parë i takon të jenë shumë më të

informuar mbi çështje të tilla. Por, nuk dimë nëse me rritjen e numrit të të anketuarve a do të

rritej edhe përgjigja “Jo” e “Nuk e di/ Refuzim”.

Ndërsa dallimi më i çuditshëm qëndron në mes të banorëve në zonat qytatare dhe

atyre në zonën rurale. Llogjika e thjeshtuar pret që më mirë të informuar të jenë ato në zonën

qytetare. Por përgjigjet japin të kundërtën. Kjo na bën të mendojmë në dy aspekte: 1)

“Mbivlerësim” tradicional të qytetarëve në krahasim me dijet që zotërojnë; 2) Jeta më pak e

larmishme në fshat bën të përqëndrohet më shumë vëmendje ndaj televizionit, duke sjellë

edhe një rritje më të madhe të informacionit që vilet nga media.

54

A është strukturë e institucionit të BE-së

Këshilli i Europës ? Total

Po Jo Nuk e di/ Refuzim

Kategoria

Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)

34 4 15 53

Shoqëria civile 13 1 5 19

Banor në zonën urbane

46 7 25 78

Banor në zonën rurale 56 9 9 74

Total 149 21 54 224

Fig. 4 Këshilli i Europës

Sikurse dihet Këshilli i Evropës (ku Shqipëria aderon që nga viti 1995) nuk është

institucion përbërës i BE-së. Sipas tabelës dhe grafikut referues vërejmë se përgjigjedhënësit

në secilën kategori kanë njohuri të gabuara mbi përkatësinë e këtij institucioni. Arsyet nuk

janë të qarta. Me shumë mundësi lidhja bëhet me emërtimin që ky institucion ka – prania e

fjalës “evropian”, e cila automatikisht bën të mendohet si pjesë e superstrukturës BE ose

alternative tjetër ngajshëria me termin Këshill Evropian . Kjo është një nga ato pika ku

qartësisht kuptohet mungesa e një informimi të vazhdueshëm. Çudia vjen në banorët në

zonën rurale ku 9 prej tyre mohojnë që KiE është pjesë e BE-së. A duhet marrë si përgjigje e

vetëdijshme apo thjesht rastësi, nuk mund ta themi. Kjo pikë do të duhej të çohej më tej, duke

55

pyetur për funksionin e këtij institucioni, kështu do të kuptonim më qartë edhe 9 përgjigjet e

sakta.

Fig. 5 Banka Botërore

Në pamje të parë, do të thonim se shumica e të pyeturve (105) përgjigjen saktësisht.

Ndërkohë që 33 (14.7 %) e përgjigjedhënësve kanë informacion të gabuar. 83

përgjigjedhënës nuk janë të bindur/qartë për këtë strukturë.

A është strukturë e institucionit të BE-së Banka Botërore?

Total .00 Po Jo Nuk e di/

Refuzim

Kategoria

Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)

0 5 23 25 53

Shoqëria civile 1 2 7 9 19

Banor në zonën urbane

2 15 36 25 78

Banor në zonën rurale

0 11 39 24 74

Total 3 33 105 83 224

56

Të marra veçan, si grupe çështja është më e komplikuar.

Në rastin e grupit të parë përgjigjet “Po” dhe “Nuk e di/Refuzim” janë më shumë se sa

përgjigja e duhur. Përsëri kemi një rast të nxjerrjes në pah të mungesës së informacionit (e

thënë në mënyrë të zbutur) nga ky grupim. Por nëse në rastin e KiE-së ngatërrimi mund të

justifikohej nga ngjashmëritë në emërtime (përdorimi termit “evropian”), në këtë rast

ngatërrimi nuk ka asnjë bazë. Përkundrazi, përdorimi termit “botërore” duhej të përbënte

ndihmesë në dhënien e përjgigjes së duhur.

Situatë e ngjashme vihet re edhe në grupimin tjetër që duhej të ishte i mirëinformuar –

shoqëria civile. Por tashmë, nuk mundemi të shprehemi me asnjë hamendësim për këto

gabime në përgjigje.

Në mes të banorëve të zonave qytetare dhe rurale përsëri vihet re një dallim, në

mbizotërimin e përgjigjeve të gabuara në qytet dhe të përgjigjeve të sakta në fshat. Kjo është

në një farë mënyre konfirmim i arsyetimit që kemi bërë për pyetjen e mësipërme.

A është strukturë e institucionit të BE-së OSBE-ja ?

Total .00 Po Jo Nuk e di/

Refuzim

Kategoria

Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)

0 10 19 24 53

Shoqëria civile 0 7 4 8 19

Banor në zonën urbane

2 20 16 40 78

Banor në zonën rurale

1 15 30 28 74

Total 3 52 69 100 224

57

Fig. 6. OSBE

Në totalin e të pyeturve 45 % e përgjigjedhënësve nuk dinë nëse OSBE është strukturë

e BE-së. Vetëm 69 prej tyre japin përgjigjen e saktë që BE dhe OSBE janë struktura të

ndryshme nga njëra-tjetra.

Në këtë pyetje thellohet edhe më shumë mungesa e njohurive e të gjitha grupimeve të

pyetura – pushtet lokal e shoqëri civile. Fatkeqësisht, edhe banorët e zonës rurale, të cilët deri

më sipër kishin mesataren më të mirë të përgjigjeve pozitive, këtu gabojnë. Edhe në këtë rast

një arsye e fortë duhet parë tek përdorimi i emrit “evropian” tek titulli i strukturës.

Si shihet BE në raport me vendet që presin të aderojnë:

a është organizëm demokratik ? Total

1 3 4 5 6 7 8 9 10

Kategoria

Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)

0 0 2 3 4 5 8 5 26 53

Shoqëria civile

0 0 0 3 3 1 6 2 4 19

Banor në zonën urbane

0 2 1 4 8 14 13 9 27 78

Banor në zonën rurale

2 4 2 2 3 12 10 11 28 74

Total 2 6 5 12 18 32 37 27 85 224

58

Fig. 7. BE është organizëm demokratik

85 nga përgjigjedhënësit japin vlerësimin maksimal për konsiderimin e BE-së si

organizëm demokratik. Ndër këta banorët në zonën e urbane dhe rurale kanë më tepër këtë

besim. Ky vlerësim vjen si fakt i pritshëmrive të proçeseve demokratike.

Kjo pyetje, ndryshe nga ato të mësipërmet të cilat lidhen me njohuritë e përgjithshme

dhe informacionin e marrë në forma të ndryshme, ka në bazë një analizë të thelluar të

situatës së brendshme të vetë superstruktures BE. Personalisht jam më shumë i tërhequr nga

sasia e notave 5-8, sesa ato 9-10, pra shumë demokratike. Të kuptosh se mënyra e lëvizjes së

BE-së në raport me vendet që duan të aderojnë realisht është larg të qenit demokratike

perfekte, kërkon fuqi analizuese dhe vëzhgim të mirë të situatës. Ne nuk mund të themi nëse

janë këto arsyet që kanë shtyrë një numër të madh të të pyeturve (99 pjesërisht demokratike

përkundrejt 112 shumë demokratike), të përgjigjen në këtë formë. Parapëlqejmë të shikojmë

në të pikërisht këtë fuqi analizuese dhe vëzhgim të situatës.

59

Si shihet BE në raport me vendet që presin të aderojnë:

a pret me interes anëtarësimet e reja?

Total

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Kategoria

Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)

2 2 1 1 9 4 8 8 3 15 53

Shoqëria civile

0 0 3 0 6 1 3 6 0 0 19

Banor në zonën urbane

1 1 1 8 15 6 15 12 8 11 78

Banor në zonën rurale

1 1 0 7 11 8 6 12 5 23 74

Total 4 4 5 16 41 19 32 38 16 49 224

Fig. 8. BE pret me interes anëtaresimet e reja

Në këtë kategori pyetje (të sqaruar në fig. 8) vihet re tendenca e mesme e

përgjigjedhënësve, ku 49 prej tyre japin vlerësimin maksimal në qëndrimin e BE-së kundrejt

anëtarësive të reja, ndërsa 41 prej tyre japin shkallën e vlerësimit të mesëm duke mbajtur

qëndrim të dyzuar. Kjo tendencë lidhet edhe me refuzimet disa herë të dhënies së statusit

60

kandidat për Shqipërinë por edhe me përgjigjen e pyetjes së mësipërme. Mjafton të

përmendim rastin e Turqisë përkundrejt asaj të Serbisë. Me pak fjalë, të gjithë e dimë se

Turqia është ekonomikisht, administrativisht dhe demokratikisht më e zhvilluar sesa Serbia.

E megjithatë, pavarësisht problemeve që kjo e fundit ka krijuar në njëzet vitet e fundit në

rajon, u pa me sy pozitiv.

Fig. 9. BE është faktor paqe dhe sigurie

Shihet në përgjithësi i njëjti pozitivitet edhe në qëndrimin nëse BE është faktor paqeje

në BE, ku 87 të pyetur (vlerësimi 10 - 39 %) kanë besimin maksimal për këtë rol të BE-së.Por

nëse do të grupojmë përgjigjen shumë mirë (9 dhe 10) përkundrejt përgjigjeve mesatare (5-8),

e krahasuar me dy pyetjet e mësipërme, tendenca shkon në rritje shumë të madhe. Më lart

Si shihet BE në raport me vendet që presin të aderojnë:

a është faktor paqe dhe sigurie në BE ? Total

1. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Kategoria

Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)

1 0 1 2 4 4 11 5 25 53

Shoqëria civile 0 1 3 1 0 3 5 3 3 19

Banor në zonën urbane

0 0 3 8 0 10 16 15 26 78

Banor në zonën rurale

2 0 1 7 2 8 7 14 33 74

Total 3 1 8 18 6 25 39 37 87 224

61

përgjigjet 9-10 kishin 112 dhe 65 pohime, në këtë pyetje pyetje 124. Përgjigjet 5-8 kishin 99

dhe 130 pohime, në këtë pyetje 88 pohime. Pra dominon qartësisht pohimi maksimal. Pyetja

që lind (dhe që ka nevojë për qartësim) është nëse kjo shikohet nga të intervistuarit si faktor

paqe brenda anëtarë të BE-së apo përtej kufirit politik të saj?

Si shihet BE në raport me vendet që presin të aderojnë BE:

A promovon zhvillimin ekonomik edhe të vendeve jashtë saj ?

Total

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 00

Kategoria

Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)

0 1 1 3 5 5 4 12 5 17 0 53

Shoqëria civile

1 0 2 1 5 2 4 2 0 2 0 19

Banor në zonën urbane

0 2 2 2 5 14 10 22 5 15 1 78

Banor në zonën rurale

0 2 0 1 8 10 8 21 13 11 0 74

Total 1 5 5 7 23 31 26 57 23 45 1 224

Fig. 10. BE promovon zhvillimin ekonomik edhe tëvendeve jashtë saj

Në përgjithësi vihet re që ka nivele të larta besimi që aderimi në BE do të sjellë

zhvillim ekonomik jo vetëm për vendet anëtare dhe jashtë saj. Përgjigjedhënësit vlerësojnë

pozitivisht BE-në në korrelacion me zhvillimin ekonomik, si një faktor të rëndësishëm

62

zhvillim. Vërehen tendenca të rritjes së besimit nga shkalla mesatare në atë më të lartë.

Besueshëmria më e lartë në qëndrime paraqiten nga përgjigjedhënësit që janë nga pushteti

lokal.

Por të grupuara në përgjigje mesatare (vlerësimi 5-8) dhe shumë pozitive (9-10),

përqindja përmbyset. Në rastin e vlerësimit mesatare kemi 137 përgjigje, në atë shumë

pozitive vetëm 68 të tilla, të ngjashme me pyetjen mbi interesin e BE-së për antarësime të

reja. Për rrjedhojë, në rast të analizave më të thelluar mbi çështjen, do të mund të kuptonim

më qartë arsyet e një qëndrimi të tillë të dyzuar, nga vjen më së shumti dhe ku e ka bazën.

Si shihet BE në raport me vendet që presin të aderojnë:

anëtarësimi në BE ka më shume përfitime sesa kosto ?

Total

00 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Kategoria

Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)

0 0 1 0 1 13 5 3 9 5 16 53

Shoqëria civile

1 0 1 0 4 4 3 1 1 3 1 19

Banor në zonën urbane

0 0 0 5 4 7 15 14 13 11 9 78

Banor në zonën rurale

0 2 2 0 4 11 9 11 12 9 14 74

Total 1 2 4 5 13 35 32 29 35 28 40 224

Fig. 11 Anëtarësimi në BE ka më shumë përfitime sesa kosto

63

E marrë në përgjigje absolute mbi notat e vlerësimit, përqindja më lartë (18 %)

vlerësojnë se pjesëmarrja në BE gjeneron më shumë përfitime sesa kosto. Teksa 15.6 % e

tyre konsiderojnë që përfitimet dhe kostot do të ekuilibrojnë njëra – tjetrën (shkalla e

vlerësimit 5). Përgjigjedhënësit nga pusheti lokal kanë përqindjen më të lartë të pozitivitetit

në lidhje me përfitimet përkundrejt kostove, si rezultat i pjesëmarrjes në BE.

Por, edhe një herë, nëse marrim përgjigjet të grupuara në vlerën mesatare (5-8) dhe

atë maksimale (9-10), rezultati do të ishte përkatësisht 131 me 68 përgjigje. Pra, ekziston një

drojë mes shqiptarëve se përfitimet nuk do të jenë edhe aq të shumta.

A ka aplikuar Shqipëria për anëtarësim në BE ?

Total Pa përgjigje

Po Jo Nuk e di

Kategoria

Pushteti Lokal (administratë ose Keshilltar bashkiak)

0 53 0 0 53

Shoqëria civile 1 18 0 0 19

Banor në zonën urbane 0 76 1 1 78

Banor në zonën rurale 0 72 2 0 74

Total 1 219 3 1 224

Fig. 12 Aplikimi i Shqipërisë për anëtarësim në BE

64

Në fig. 12 mund të themi se një shumicë e konsiderueshme (97.7 %) e

përgjigjedhënësve janë në dijeni se Shqipëria ka aplikuar për të qenë anëtare me të drejta të

plota të BE-së. Nuk kish si të ishte ndryshe, duke qenë se në çdo edicion lajmesh, në çdo

edicion gazete në të gjitha ditët e vitit, kjo temë është e pranishme, aq sa pa frikë mund të

themi se ka shkuar deri edhe në bezdi.

* Nëse po, në cilin vit ka qenë ?

Nëse po, në cilin vit ka qenë ?

Total - 90 91 93 95 97 98 99 00 01 02 03 05 06 07 08 ‘09 ‘10 '11 ‘12 ‘13

K

A

T

E

G

O

R

I

A

Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltarë bashkiak

15 1 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 3 7 0 0 16 6 1 0 2 53

Shoqëria civile 14 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 1 0 1 19

Banor në zonën urbane 24 4 3 0 0 0 1 0 1 0 0 1 2 11 13 3 0 4 3 1 7 78

Banor në zonën rurale 23 0 0 1 2 0 1 1 1 1 1 0 1 2 4 5 17 7 5 1 1 74

Total 76 5 3 1 2 1 2 1 2 1 2 1 6 20 17 8 33 20 10 2 11 224

Fig. 13. Viti i aplikimit për anëtarësim

65

Nga rezultatet e shfaqura në fig. 13 dhe tabelë dallohet se 33 prej tyre kanë dhënë

përgjigjen e saktë. Aplikimi për kandidaturë në BE është bërë pikërisht në vitin 2009.

Përgjigja e saktë është dhënë nga punonjësit e Pushtetit lokal (16) dhe banorët në zonën

rurale (17). 76 prej tyre (33.9 %) e të gjithë përgjigjedhënëse nuk kanë dijeni se në cilin vit

është bërë aplikimi.

Vështirë të themi nëse kjo përgjigje e gabuar apo e munguar ka ardhur si pasojë e

mungesës së njohurive apo e mos interesimit.

Nëse do të kishte një referendum popullor për anëtarësimin e Shqipërisë në BE si do të

votonit ?

Total

Nuk e di Pro Kundër

Kategoria

Pushteti Lokal (administratë ose Keshilltar bashkiak)

0 50 3 53

Shoqëria civile 1 14 4 19

Banor në zonën urbane 0 67 11 78

Banor në zonën rurale 0 71 3 74

Total 1 202 21 224

Fig. 14 Qëndrimet për referendum

66

Sipas fig. 14, shumica dërrmuese e përgjigjedhënësve janë optimistë për proçesin e

integrimit, sepse do të kishin votuar pro BE-së në rast referendumi (202 përgjigjedhënës ose

90% e tyre). Kjo tregon shkallën e lartë të besueshmërisë në qëndrimet ndaj BE-së, e cila

është dëshmuar edhe nga sondazhe të organizatave Think Tank të kryera periodikisht vitet e

fundit.

Në cilin stad drejt BE-se është Shqipëria aktualisht ?

Total Pa pr.

Kandidat potencial

Kandidat Anëtar Nuk e di

Kategoria

Pushteti Lokal (administratë ose Keshilltar bashkiak)

0 20 29 3 1 53

Shoqëria civile 1 12 5 0 1 19

Banor në zonën urbane

0 47 28 1 2 78

Banor në zonën rurale 0 27 39 8 0 74

Total 1 106 101 12 4 224

Fig. 15 Stadi i Shqipërisë drejt BE.

Në përgjigjet e dhëna për pyetjen “Në cilin stad drejt BE-se është Shqipëria

aktualisht?” pritej që përgjigjedhënësit të ishin më të informuar. Duke mbajtur parasysh që ky

pyetësor është zhvilluar në periudhën Shkurt – Prill 2014 debati mbi marrjen ose jo të statusit

të vendit kandidat për Shqipërinë ka qenë shumë intensiv dhe i pranishëm në media. 106 prej

67

tyre (47.3 %), kanë pohuar se është kandidat potencial, duke qenë të qartë për statusin e

vendit. Interesante është se 101 të tjerë (45 % e tyre) mendojnë se jemi vend kandidat, duke

dhënë përgjigje të gabuar. Më të konfuzuarit në përgjigje shfaqen ata që duhet të ishin më të

informuar, pra punonjësit e pushtetit lokal dhe këshillit bashkiak. Në realitet statusi i vendit

kandidat u fitua nga Shqipëria në fund Qershor 2014.

Kriteret e antarësimit të një vendi në BE Shpeshtësia Perqindja Vlefshmëria e

perqindjes Totali

Pushteti Lokal (administrate ose

Keshilltar bashkiak)

Kritere të tjera 22 41.5 41.5 41.5

Rendi demokratik dhe i shtetit ligjor 2 3.8 3.8 45.3

Pranimi i zbatimit të gjithë kuadrit

ligjor të BE-së 29 54.7 54.7 100.0

Total

-------------- 53 100.0 100.0

Shoqeria civile

Kritere të tjera 4 21.1 21.1 21.1

Pranimi i zbatimit të gjithë kuadrit

ligjor të BE-së 15 78.9 78.9 100.0

Total

--------------- 19 100.0 100.0

Banor në zonën urbane

Kritere të tjera 25 32.1 32.1 32.1

Rendi demokratik dhe i shtetit ligjor 1 1.3 1.3 33.3

Respektimi i të drejtave njerëzore dhe

civile 4 5.1 5.1 38.5

Pranimi i zbatimit të gjithë kuadrit

ligjor te BE-se 48 61.5 61.5 100.0

Total

--------------------- 78 100.0 100.0

Banor në zonën rurale

Kritere te tjera 34 45.9 45.9 45.9

Rendi demokratik dhe i shtetit ligjor 1 1.4 1.4 47.3

Pranimi i zbatimit të gjithë kuadrit

ligjor të BE-së 39 52.7 52.7 100.0

Total 74 100.0 100.0

68

Fig. 16 Kriteret e antarësimit të një vendi në BE

Të gjithë target grupet e pyetura përcaktojnë si kriter prioritar të anëtarësimit të një

vendi në BE, pranimi i zbatimit te gjithe kuadrit ligjor te BE-së (acquis communitare).

Gjithashtu, një numër i koniderueshëm i përgjigjedhënësve kanë përcaktuar kriter rendin

demokratik dhe shtetin ligjor.

69

A mendoni se Shqipëria do të pranohet edhe n.q.s. nuk plotëson

kriteret e anëtarësimit ?

Total

Pa përgjigje Po Jo Nuk e di

Kategoria

Pushteti Lokal (administrate

ose Këshilltar bashkiak) 0 13 28 12 53

Shoqëria civile 1 4 12 2 19

Banor në zonën urbane 1 10 55 12 78

Banor në zonën rurale 0 17 47 10 74

Total 2 44 142 36 224

Fig. 18. A mendoni se Shqipëria do të pranohet edhe nqs nuk plotëson kriteret e anëtarësimit ?

Sipas fig. 18, shumica e përgjigjedhënësve janë shumë të qartë dhe besojnë se

Shqipëria nuk do të pranohet nëse nuk plotëson kriteret e anëtarësimit. Kjo përgjigje është

korrelacion të drejtë me faktin se përgjigjedhënësit besojnë në zbatimin e parimeve

demokratike në BE. Përfaqësuesit e shoqërisë civile paraqiten më konsistentë në plotësimin e

kritereve për anëtarësim.

70

Cilat janë vendet që kane status më të avancuar se Shqipëria drejt BE-

së ?

Total

Nuk e di Maqedoni Mali i Zi Serbia Kosova Pa përgj.

Kategoria

Pushteti Lokal

(administratë ose

Keshilltar bashkiak)

0 10 17 23 2 1 53

Shoqëria civile 1 6 6 3 3 0 19

Banor në zonën urbane 0 16 18 36 8 0 78

Banor në zonën rurale 0 10 29 27 7 1 74

Total 1 42 70 89 20 2 224

Fig. 19 Vende me status më të avancuar se Shqipëria

Shumica e përgjigjedhënësve janë të saktë kur arsyetojnë se Maqedoni, Mal i Zi dhe

Serbia janë në status më të avancuar drejt anëtarësimit. 20 prej tyre besojnë se Kosova është

më para proçeseve krahasuar me Shqipërinë, informacion që nuk është i saktë. Por të mara si

vende individuale, më së shumti besohet se është Serbia më e avancuar në proçes, para

vendeve të tjera.

71

Si e mendoni shpejtësinë e ecjes së Shqipërisë drejt BE ? Total

Nuk e

di

Shume

shpejt

Shpejt Normal Ngadal

e

Shume

ngadale

Nuk po

ecen fare

Kategoria

Pushteti Lokal

(administratë ose

Këshilltar bashkiak)

0 1 6 18 21 5 2 53

Shoqëria civile 1 0 1 3 7 6 1 19

Banor në zonën

urbane 0 3 5 34 24 12 0 78

Banor në zonën

rurale 0 1 5 14 31 20 3 74

Total 1 5 17 69 83 43 6 224

Fig. 20 Shpejtësia e ecjes së Shqipërisë drejt antarësimit

Po t’i referohemi fig 20, shumica e përgjigjedhënësve (126 ose 56%) besojnë se

Shqipëria dhe ritmi i proçeseve integruese në Shqipëri është ngadalë dhe shumë ngadalë.

Ndër këto kategori përgjigjedhësit nga shoqëria civile dhe nga zona rurale (rreth 68 % e tyre)

mendojnë se Shqipëria po ecën në ritme të ngadalta. Në grupimin e përgjigjeve, mbizotërojnë

ato negative, që janë edhe tregues i qartë i zhgënjimit për punën e bërë nga qeveritë shqiptare

në këtë proçes.

72

Sipas jush cilat janë disa nga përfitimet pas integrimit në BE ? Total

Pa

pergj

Levizja

e lire

Zhvilli

mi i

shoqeris

e

Zhvillimi

ekonomik

Zhvillim

i

instucio

nal

Respekti

m i te

drejtave

te

individit

Zhvillim

social-

kulturor

E drejte

per

aplikim

fondesh

Kontroll

nga

institucio

net e BE

Rritje e

kredibil

itetit

ndaj te

huajve

Kateg

oria

Pushteti Lokal

(administratë

ose Këshilltar

bashkiak)

16 6 2 12 5 1 1 4 2 4 53

Shoqëria civile 6 2 3 6 0 0 1 0 0 1 19

Banor në zonën

urbane 31 11 1 19 6 3 1 1 3 2 78

Banor në zonën

rurale 5 28 8 17 8 3 0 1 1 3 74

Total 58 47 14 54 19 7 3 6 6 10 224

Fig. 21. Përfitimet pas integrimit në BE

Në fig. 21 janë analizuar përfitimet pas integrimit në BE. Nëse do të përdornim një

shprehje popullore do të thonim “gjuha shkon, ku dhemb dhëmbi”. 54 të pyetur përgjigjen për

përfitime ekonomike, 47 për lëvizjen e lirë (shumica prej tyre banorë të zonës rurale). Numri

i këtyre përgjigjeve është shumë i lartë në krahasim me përgjigjet e tjera. Nuk janë të

vetëdijshëm 58 përgjigjedhënës në lidhje me përfitimet e integrimit të Shqipërisë në BE. Ata

nuk kanë janë shprehur në lidhje për përfitime konkrete nga integrimi.

73

Sipas jush sa do të përfitojë Shqipëria pas integrimit në fushën – Demokratizimi

dhe reforma institucionale ?

Total

Pa

pergj.

3. 4. 5. 6 7. 8. 9. 10

Kategor

ia

Pushteti Lokal

(administratë ose

Keshilltar bashkiak)

0 0 2 8 1 5 10 6 21 53

Shoqeria civile 1 1 1 4 1 4 3 0 4 19

Banor në zonën

urbane 1 0 8 3 9 13 14 10 20 78

Banor në zonën

rurale 0 4 3 4 5 12 20 9 17 74

Total 2 5 14 19 16 34 47 25 62 224

Fig. 22 Demokratizimi dhe reforma institucionale

74

Sipas jush sa do të përfitojë Shqipëria pas integrimit në fushën –

Zhvillimi ekonomik ?

Total

1 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9 10.

Kateg

oria

Pushteti Lokal

(administratë ose

Këshilltar

bashkiak)

0 0 2 3 4 6 3 8 11 16 53

Shoqëria civile 1 1 0 3 0 3 1 6 1 3 19

Banor në zonën

urbane 0 0 0 0 5 4 12 18 11 28 78

Banor në zonën

rurale 0 1 0 5 4 6 13 12 20 13 74

Total 1 2 2 11 13 19 29 44 43 60 224

Fig. 23. Përfitimi i Shqipërisë pas integrimit në fushën e zhvillimit ekonomik

75

Sipas jush sa do të përfitojë Shqipëria pas integrimit në fushën Standarte jetese

në rritje ?

Total

1 2 3. 4 5. 6. 7 8. 9 10.

Kateg

oria

Pushteti Lokal

(administratë ose

Keshilltar

bashkiak)

0 0 1 4 6 6 2 12 7 15 53

Shoqëria civile 1 1 3 0 2 0 0 6 2 4 19

Banor në zonën

urbane 0 0 0 4 3 4 5 20 13 29 78

Banor në zonën

rurale 0 1 0 3 4 5 14 16 12 19 74

Total 1 2 4 11 15 15 21 54 34 67 224

Fig. 24. Standarte të jetesës në rritje

76

Sipas jush sa do të përfitoj Shqipëria pas integrimit në fushën Fuqizim i

rregullave dhe ligjeve ?

Total

Pa

pergji

gje

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Katego

ria

Pushteti Lokal

(administratë ose

Këshilltar

bashkiak)

0 2 2 2 5 6 6 6 24 53

Shoqeria civile 1 0 4 1 0 0 5 5 3 19

Banor në zonën

urbane 0 0 0 4 1 12 15 17 29 78

Banor në zonën

rurale 0 2 2 2 4 7 10 22 25 74

Total 1 4 8 9 10 25 36 50 81 224

Fig. 25 Fuqizim i rregullave dhe ligjeve

77

Sipas jush sa do të përfitojë Shqipëria pas integrimit në fushën - Zgjedhje të lira dhe

demokratike ?

Total

1 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10

Katego

ria

Pushteti Lokal

(administratë ose

Këshilltar

bashkiak)

0 2 2 2 3 4 5 6 7 22 53

Shoqëria civile 1 0 3 0 0 2 0 4 6 3 19

Banor në zonën

urbane 0 0 0 4 0 2 8 14 22 28 78

Banor në zonën

rurale 0 2 3 1 2 5 9 9 21 22 74

Total 1 4 8 7 5 13 22 33 56 75 224

Fig. 26 Zgjedhje të lira dhe demokratike

Nqs analizojme fig 22, 23, 24, 25 dhe 26, shohim se janë marrë në shqyrtim perceptimet e përgjigjedhënësve për përfitime të caktuara që priten pas integrimit në BE. Respektivisht, në shkallët më maksimale (9 dhe 10), qytetarët janë përgjigjur demokratizimi dhe reforma institucionale (87 vetë), zhvilllimi ekonomik (103 vetë) standarte jetese në rritje ( 101 vetë). Interesante është se dy aspektet më të rëndësishme me 131 përgjigje pohuese kanë qenë fuqizimi i rregullave dhe ligjeve dhe zgjedhje të lira dhe demokratike.

78

Sipas mendimit tuaj, cilat janë disa kosto që pritet të ketë Shqipëria pas anëtarësimit në BE ? Total

Pa

pergji

gje

Kosto

ekonomi

ke

Kosto ne

ndryshim

in e

monedhe

s

Kosto ne

sektore

te

ndryshe

m

Rritje e

pa

punesise

Konkure

nce mbi

prodhimi

n

Konkure

nce mbi

kualifiki

min

Rritje e

cmimeve

Konkure

nce ne

punesim

Kateg

oria

Pushteti Lokal

(administratë ose

Këshilltar

bashkiak)

24 4 7 9 0 4 0 5 0 53

Shoqëria civile 9 2 1 5 0 0 1 0 1 19

Banor në zonën

urbane 49 6 5 6 2 6 0 4 0 78

Banor në zonën

rurale 19 6 12 7 1 12 2 15 0 74

Total 101 18 25 27 3 22 3 24 1 224

Fig. 27 Kostot

Shumica e përgjigjedhënësve nuk kanë asnjë informacion në lidhje me koston që

pritet që Shqipëria të ketë pa anëtarësimit në BE. 62.8 % e përgjigjedhënësve nga zona

urbane nuk paraqesin asnjë lloj komenti se cilat mund të jenë këto kosto. Edhe kur

artikulohen kostot, përgjigjedhënësit në shumicën rasteve nuk specifikojnë llojin.

79

Fushat/ sektorët që Shqipëria do të përballet me kostot e integrimit janë- Reforma

financiare dhe ekonomike drejt Bashkimit Ekonomik dhe Monetar Total

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Kateg

oria

Pushteti Lokal

(administratë

ose Këshilltar

bashkiak)

0 0 0 0 2 6 3 9 7 8 18 53

Shoqëria civile 1 0 0 1 0 3 2 4 4 1 3 19

Banor në zonën

urbane 0 0 1 1 5 11 15 14 10 7 14 78

Banor në zonën

rurale 0 1 0 3 2 9 7 9 16 10 17 74

Total 1 1 1 5 9 29 27 36 37 26 52 224

Fig. 28 Reforma financiare dhe ekonomike drejt Bashkimit Ekonomik dhe Monetar

Në fig. 28 shohim se 23.2% e përgjigjedhënësve e kanë vlerësuar me shkallën 10

reformën financiare dhe ekonomike drejt bashkimit ekonomik dhe monetar, si një kosto më

prioritare për integrimin.

80

Fushat/ sektorët ku Shqipëria do të përballet me kostot e integrimit janë - Gjendje Kaotike

ekonomike për shkak të zëvendësimit të monedhës vendase me euron

Total

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 -

Kateg

oria

Pushteti Lokal

(administratë

ose Keshilltar

bashkiak)

0 2 1 3 4 2 3 3 7 9 19 0 53

Shoqëria civile 1 1 0 0 2 2 0 4 4 0 4 1 19

Banor në zonën

urbane 0 2 0 1 2 7 10 3 23 12 18 0 78

Banor në zonën

rurale 0 3 1 1 7 6 6 8 17 6 19 0 74

Total 1 8 2 5 15 17 19 18 51 27 60 1 224

Fig. 29. Gjendje kaotike ekonomike për shkak të zëvendësimit të monedhës vendase me €

Sipas fig. 29, kemi 26.7 % të përgjigjedhënësve që kanë vlerësuar me shkallën 10 se

një nga kostot e integrimit është edhe gjëndja kaotike dhe ekonomike për shkak të

zëvendësimit të monedhës vendase me Euron. Kjo vjen edhe si rezultat i dijenisë së

qytetarëve për eksperiencat që kanë pasur vendet kur janë antarësuar në BE. Shumica prej

tyre kanë përballuar sfida ekonomike nga zëvendësimi i monedhave vendase me euron. Për

shqiptarët, kjo bëhet edhe me shumë e ndjeshme po të marrim parasysh se emigracioni ka

ndodhur në vende të antarësuara në BE si: Greqia, Italia apo Gjermania. 81

Fushat/ sektorët që Shqipëria do të përballet me kostot e integrimit janë- Kosto mbi

prodhimin

Total

1. 2. 3. 4. 5 6 7. 8. 9. 10.

Kateg

oria

Pushteti Lokal

(administratë ose

Këshilltar

bashkiak)

0 1 2 1 1 8 4 7 7 7 15 53

Shoqëria civile 1 0 1 0 2 3 2 3 1 0 6 19

Banor në zonëen

urbane 0 2 3 1 6 5 11 11 17 12 10 78

Banor në zonën

rurale 0 3 2 1 4 6 6 17 14 10 11 74

Total 1 6 8 3 13 22 23 38 39 29 42 224

Fig. 30 Kosto mbi prodhimin Sipas fig. 30, kemi 18.6 % të pëgjigjdhënësve që vlerësojnë koston mbi prodhimin

(rënia e prodhimit vendas dhe rritja e papaunësisë për shkak të konkurrencës që vjen nga

jashtë).

Kjo është një nga sfidat që të pyeturit e parashikojnë duke ditur shkallën e

konkurencës nga jashtë dhe hyrjen e kapitalit të huaj (mallra dhe shërbime) si ekonomi më e

zhvilluar dhe që shton konkurencën.

82

Fushat/ sektorët ku Shqipëria do të përballet me kostot e integrimit janë -Mosnjohje e

diplomave, për pasojë mungesë kualifikimi Total

1. 2. 3. 4. 5 6. 7 8. 9. 10

Kateg

oria

Pushteti Lokal

(administratë ose

Këshilltar

bashkiak)

0 2 2 5 2 6 2 8 7 9 10 53

Shoqëria civile 1 0 1 0 0 1 0 4 5 3 4 19

Banor në zonën

urbane 0 3 3 3 6 10 8 16 13 13 3 78

Banor në zonën

rurale 0 3 2 0 3 7 15 7 11 11 15 74

Total 1 8 8 8 11 24 25 35 36 36 32 224

Fig. 31 Mosnjohje e diplomave, për pasojë mungesë kualifikimi

Fig. 31 ilustron se 14.2 % e përgjigjedhënësve e vlerësojnë mosnjohjen e diplomës, për

pasojë mungesë kualifikimi si një nga kostot e integrimit të Shqipërisë. Shumica e

përgjigjedhënësve e vlerëson këtë kriter në shkallën 7 – 9. Bëhet akoma më e ndjeshme kjo

kosto po të marrim parasysh se ka një tendencë në rritje të ndjekjes së arsimit të lartë. Duke

qënë se qytetarët e shohin si investim arsimin, ata kanë hezitimin se investimi i tyre do të

zhvlerësohet kur të përballet me kriteret e vendeve të BE-së dhe për pasojë nuk do të jetë

eficient për gjetjen e një vendi pune.

83

Fig. 32. Infrastruktura e transportit dhe e energjitikës në Shqipëri në nivele të varfra

krahasuar me standartet e Europës Shohim se në fig. 32, kemi 20.5 % të përgjigjedhënësve i përgjigjen në shkallën 10 kostos

infrastruktura e transportit dhe e energjitikës në Shqipëri në nivele të varfra krahasuar me

standartet e Europës. 38.3 % e vlerësojnë këtë kosto në shkallën 7 – 8. Kjo përqindje e lartë

vjen si perceptim që duhen investime shumë të mëdha në këto sektorë strategjikë që

Shqipëria të mund të jetë konkuruese.

Fushat/ sektorët që Shqipëria do të përballet me kostot e integrimit janë -Infrastruktura e

transportit dhe e energjitikës në Shqipëri në nivele të varfra krahasuar me standartet e

Europës

Tot

al

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9 10

Kategoria

Pushteti Lokal

(administratë

ose Këshilltar

bashkiak)

0 1 1 0 2 6 5 6 10 10 12 53

Shoqëria civile 1 1 0 1 0 1 3 2 4 0 6 19

Banor në

zonën urbane 0 0 0 2 4 5 11 17 19 8 12 78

Banor në

zonën rurale 0 2 1 2 2 6 6 14 14 11 16 74

Total 1 4 2 5 8 18 25 39 47 29 46 224

84

Fushat/ sektorët që Shqipëria do të përballet me kostot e integrimit janë -Kostot e

ristrukturimit të institucioneve Total

1. 2. 30 4. 5 6 7. 8 9 10.

Kateg

oria

Pushteti Lokal

(administratë ose

Keshilltar

bashkiak)

0 1 5 2 2 4 8 6 10 6 9 0 53

Shoqëria civile 1 0 0 2 0 3 1 4 2 1 5 0 19

Banor nëzonen

urbane 0 1 0 7 4 5 14 14 14 7 12 0 78

Banor në zonën

rurale 0 1 0 2 2 9 10 13 20 9 8 0 74

Total 1 3 5 13 8 21 33 37 46 23 34 0 224

Fig. 33. Kostot e ristrukturimit të institucioneve

15.1 % e përgjigjedhënësve (sipas fig. 33) e përcaktojnë koston e ristrukturimit te

institucioneve në shkallën 10. Ndërsa 37 % e tyre e vlerësojnë këtë kosto në shkallën 7- 8.

Më tepër se gjysma e përgjigjedhënësve kuptojnë se ngritja dhe funksionimi i institucioneve

demokratike është kriter domethënës për zhvillimin si vend i BE-së.

85

Fushat/ sektorët që Shqipëria do të përballet me kostot e integrimit janë : Kosto në sektorët

e mjedisit, bujqësisë, mbrojtjes së konsumatorit Total

Pa

pergj.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Kateg

oria

Pushteti Lokal

(administratë ose

Këshilltar

bashkiak)

0 0 1 4 3 2 8 6 7 8 14 53

Shoqëria civile 2 0 1 0 1 0 2 3 4 1 5 19

Banor në zonën

urbane 0 5 4 2 1 8 13 11 14 8 12 78

Banor në zonën

rurale 0 1 1 5 0 5 12 8 6 11 25 74

Total 2 6 7 11 5 15 35 28 31 28 56 224

Fig. 34. Kosto në sektorët e mjedisit, bujqësisë, mbrojtjes së konsumatorit

25 % e përgjigjedhënësve sipas fig. 34, e përcaktojnë në shkallën maksimale koston

në sektorët e mjedisit, bujqësisë, mbrojtjes së konsumatorit. Nqs e krahasojmë me fig. 29 të

kostove nga zëvendësimi i monedhës vendase kishim 26.7 % të përgjigjedhënësve që

mendojnë se kosto primare do të jetë gjendje kaotike ekonomike për shkak të zëvendësimit të

monedhës vendase me Euron. Kjo dmth se një shqetësim po aq serioz sa zëvëndësimi i

monedhës vendase me Euron, mund të jenë edhe reformimi në sektorët e mjedisit, bujqësisë

dhe mbrojtjes së konsumatorit.

86

Sa informacion merrni ju për BE nga- TV ? Total

1. 2. 3. 4 5. 6. 7. 8. 9. 10. Pa

pegj

Kateg

oria

Pushteti Lokal

(administratë

ose Këshilltar

bashkiak)

0 2 0 2 2 1 3 5 4 8 26 0 53

Shoqëria civile 1 1 0 1 0 3 0 1 2 5 5 0 19

Banor në zonën

urbane 0 0 0 1 5 3 10 5 15 13 25 1 78

Banor në zonën

rurale 0 3 3 0 3 1 2 5 7 10 40 0 74

Total 1 6 3 4 10 8 15 16 28 36 96 1 224

Fig. 35. Informacion nga TV

Shumica e përgjigjedhënësve, pikërisht 42.8 % përgjigjen se informacionin rreth BE-

së e marrin nga TV (fig. 35). Informacionet e marra nga TV kanë më tepër ndikim në banorët

e zonave rurale për shkak se ata përdorin TV si mjet për informim.

87

Sa informacion merrni ju per BE nga Radio ? Total

1. 2. 3. 4. 5 6. 7. 8 9. 10

Katego

ria

Pushteti Lokal

(administratë ose

Keshilltar

bashkiak)

0 12 5 3 2 8 4 1 2 3 13 53

Shoqëria civile 1 4 0 5 0 3 0 2 2 2 0 19

Banor në zonën

urbane 0 11 11 12 3 14 9 9 6 3 0 78

Banor në zonën

rurale 0 21 9 6 9 10 6 7 0 1 5 74

Total 1 48 25 26 14 35 19 19 10 9 18 224

Fig. 36 Informacion nga radio

Fig. 36 na tregon funksionin e radios si mjet komunikimi për shpërndarjen e informacionit.

Një pjesë e konsiderueshmë e përgjigjedhënësve (21.4 %) nuk marrin aspak informacion nga

radio në lidhje me BE-në. Radio shihet si një burim më i rrallë informacioni në zonat rurale.

88

Sa informacion merrni ju për BE nga Gazetat ? Total

1. 2. 3. 4. 5 6 7. 8. 9. 10.

Kateg

oria

Pushteti Lokal

(administratë ose

Këshilltar

bashkiak)

0 3 2 3 0 5 5 8 9 5 13 53

Shoqëria civile 1 2 0 3 0 1 4 3 3 2 0 19

Banor në zonën

urbane 1 5 1 3 9 12 8 18 9 3 9 78

Banor në zonën

rurale 0 11 2 3 6 6 10 9 4 8 15 74

Total 2 21 5 12 15 24 27 38 25 18 37 224

Fig. 37 Informacion nga gazetat

Gazetat shihen si burim informacioni më shumë nga banorët e zonave urbane dhe më pak nga

shoqëria civile. 55 nga përpgjigjedhënësit shprehen në vlerësimin 9- 10, pra që

informacionet mbi BE-në i marrin pikërisht nga leximi i gazetave. (fig. 37)

89

Sa informacion merrni ju per BE nga Interneti ? Total

1. 2. 3. 4 5 6 7. 8. 9 10

Kateg

oria

Pushteti Lokal

(administrate

ose Keshilltar

bashkiak)

0 2 1 1 4 1 1 2 7 11 23 53

Shoqeria civile 1 0 0 0 0 0 2 0 4 7 5 19

Banor ne zonen

urbane 1 7 0 0 1 7 7 1 15 11 28 78

Banor ne zonen

rurale 0 17 7 5 4 2 4 6 5 7 17 74

Total 2 26 8 6 9 10 14 9 31 36 73 224

Fig. 38 Informacion nga interneti

Me interes është të kuptohet interneti si burim informacioni për BE-në. (fig. 38). 32.5 % e

përgjigjedhënësve e shohin internetin si burim informacioni të rëndësishëm. Kjo statistikë

është e kuptueshme po të mbajmë parasysh shkallën e lartë të përdorimit të internetit nga

qytetarët si kërkues i informacionit.

90

Sa informacion merrni ju për BE nga- Delegacion i BE-së në Shqipëri? Total

1. 2. 3. 4. 5 6 7. 8. 9 10

Kateg

oria

Pushteti Lokal

(administratë ose

Këshilltar

bashkiak)

0 10 2 3 3 7 9 4 3 5 7 53

Shoqëria civile 1 2 3 0 0 4 3 0 3 2 1 19

Banor në zonën

urbane 0 7 4 5 6 13 8 15 8 2 10 78

Banor në zonën

rurale 0 19 5 6 4 12 5 8 7 3 5 74

Total 1 38 14 14 13 36 25 27 21 12 23 224

Fig. 39. Delegacion i BE-së në Shqipëri

Në fig. 39 synohet të ilustrohet roli i delegacionit të BE-së në Shqipëri si burim

informacioni për gjithçka lidhet me proceset integruese. Vlerësohet nga përgjigjedhënësit me

shkallë shumë të ulët si burim informacioni, sidomos nga përfaqësuesit e pushtetit lokal. Këto

përgjigje japin një të vërtetë të diskutuar vitet e fundit, që përfaqësuesit e BE-së në Shqipëri e

kanë të përqëndruar aktivitetin e tyre brenda Tiranës. Një pjesë e madhe e përgjigjedhënësve

nuk e njohin institucionin e delegacionit të BE-së në Shqipëri, për pasojë nuk dinë se ka edhe

rol të informimit qytetar për proceset integruese.

91

3.2. Rezultatet e anketimit (cilësor).

3.2.1. “Fokus grup” me qytetarë (përfaqësues të Komisionit Këshillimor Qytetar Vendor, KKQV).

KKQV (CAP – Citizens Advocacy Panel) Durrës është grupim qytetar me përfaqësim

të gjerë qytetarësh që kanë vizion dhe duan të mundësojnë ndryshime pozitive në qytetin e

tyre. KKQV shërben si organ këshillimor për Pushtetin Lokal (Bashkinë). Rreth 10 KKQV

janë të ngritura dhe të institucionalizuara në të gjithë vendin me mbështëtjen e USAID.

KKQV funksionon si komision gjithëpërfshirës dhe i pavarur nga kontrolli i njësive të

qeverisjes vendore. Përbëhet nga drejtues dhe përfaqësues të OJFve vendor, bizneseve,

grupeve rinore dhe grupeve të marxhinalizuara, të cilët japin kontributin e tyre vullnetarisht.

Objektivi i përgjithshëm i KKQV është të nxisë kontributin nga poshtë-lart të

qytetarëve për zyrtarët e qeverisë vendore. Kjo nismë synon të krijojë një mekanizëm që do

t’i bëjë të mundur qytetarëve të mësojnë më shumë për njësinë e qeverisjes vendore, të

vendosin për çështje të rëndësishme për qytetin e tyre dhe të bëjnë rekomandime për këto

çështje.

Fokus grupi është përbërë nga 6 persona, antarë të KKQV Durrës.

Të pyetur nëse do të kishte votime referendumi për hyrjen e Shqipërisë ne BE, si do

të kishin votuar, ata përgjigjen 3 pro dhe 3 kundër. Arsyetimet për përgjigjet pozitive

mbështeten në:

“Pas vitit 1990 ka liri të fjalës për qytetarët”.

“Infrastruktura e vendit ka ardhur duke u përmirësuar”.

“Ka më shumë investime”.

“Stad ekonomik më të lartë për qytetarët”.

“Liri, te drejta dhe zbatim ligji”.

Ata që janë shprehur kundër mendojnë se:

“Nuk jemi të përgatitur për të qenë pjesë e BE-së; pushteti qendror është

akoma i pastabilizuar për të punuar për qytetarin; sistemi shëndetësor është i dobët”.

“Sistemi arsimor i korruptuar”.

“Standarti i jetesës do të ulet kur të hyjmë në BE për shkak të hyrjes në

qarkullim të monedhës euro”.

92

Arsyet e sipërpërmendura mund të lidhen me paqëndrueshmërinë që karakterizojnë

klimën politike, ekonomike dhe sociale në periudhat pranë zgjedhjeve elektorale. Për më

tepër, duke qenë se ka një shpeshtësi zgjedhje lokale dhe qendrore një herë / dy vjet në

perceptimin qytetar dobësia e funksionimit të Pushtetit Lokal dhe Qendror bie në sy.

Platformat politike pompoze në premtime përkundrejt korrupsionit në sektorët kyç bën që

qytetarët të gjykojnë se jemi ende larg meritës për marrjen e statusit antar të BE-së.

Lidhur me korrupsionin, evidenca nga anketime të UNODC49 2011 Ëestern Balkans

Corruption dëshmojnë se qytetarët shqiptarë e rendisin korrupsionin si problemi i dytë i

rëndësishëm pas papunësisë. Arsyet kryesore pse paguhen rryshfete në Shqipëri janë që të

merret shërbim më i mirë (71%), të përshpejtohet një procedure (9%) ose të evitohet pagesa e

një gjobe (9%).

Arsyet që mund të justifikojnë ndjesinë e popullatës se do të ulet standariti i jetesës

lidhet me çmimet në rritje, pagat e ulta dhe inflacion i shpejtë. Përgjithësisht, indikatorët

ekonomike nuk kanë të shpjeguar qartë për qytetarët. Ata thjesht janë të informuar se

Shqipëria po kalon krizë ekonomike si pjesë e krizës botërore.

Të pyetur cilat janë kriteret e antarësimit të një vendi në BE përfaqëuesit e grupit

identifikojnë të drejtat e njeriut dhe minoriteteve, të drejtën e pronës, zbatimin e ligjit, luftën

kundër korrupsionit, pavarësinë e insitutucioneve; shërbimin social dhe mirëqenien sociale,

sistemin arsimor në nevojë për t’u reformuar.

Sikurse shihet, përgjigjedhënësit janë të informuar për një pjesë të kritereve të

antarësimit, kryesisht ato të lidhura me interesat e tyre të përditshme si: prona, korrupsioni,

sherbimi e mirëqenia sociale.

Sipas përfaqësuesve të grupit, “Kosova, Serbia, Maqedonia, Mali i zi janë vendet e

rajonit që kanë status më të avancuar sesa Shqipëria drejt BE”. 5 nga 6 antarët e grupit në

fokus shprehen se Shqipëria do t’a përfitojë statusin e vendit kandidat në Qershor 2014. Ky

rezultat i përgjigjeve të tyre ndikohet nga informacioni i marrë në rrugë mediatike, debatet

televizive të shpeshta të kohëve të fundit lidhur me raportimet dhe vlerësimet e BE për

ecurinë e Shqipërisë në plotësimin e kritereve.

Ndër përfitimet ekonomike të Shqipërisë pas hyrjes në BE antarët e grupit fokus

rendisin:

49 http://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/statistics/corruption/Albania_corruption_report_2011_web_small.pdf

93

“Do të përfitojë ndihma humanitare, grante, mundësi për aplikime fondesh, rritje të

mirqenies; rritje të pagave”;

“Do të shihemi si vend strategjik, sepse jemi tranzit me vendet ballkanike”.

Sikurse konstatohet përfitimet ekonomike të perceptuara janë pozitive dhe të

fokusuara në situatën e mirëqenies dhe të mundësive për shfrytëzim.

Ndër përfitimet sociale të Shqipërisë pas hyrjes në BE antarët e grupit fokus rendisin:

“Rritet standarti i jetesës, ka më shumë shkëmbime experiencash me vende të tjera

antare, rriten premisat për respektim të të drejtave të njeriut dhe minoriteteve”;

“Ka fonde që mbështesin për rritjen e standarteve për të burgosurit si pjesë e

respektimit të të drejtave të njeriut”.

Shpesh antarët e pyetur nuk venë vijë ndarëse midis përfitimeve ekonomike e sociale.

Ata në përgjigjet e tyre miksojnë elementë ekonomikë e socialë. Përfitimet ekonomike janë

më të dëshiruarat dhe të pritura nga përgjigjedhënësit, gjë që i bën ata të shprehen psh: për

rritje fondesh kur në fakt pyetja ishte për përfitime sociale.

Të pyetur për kostot ekonomike antarët e grupit fokus përmendin:

“ Rënie ekonomike për shkak të ndryshimit të monedhës vendase me euron, rritja e

taksave aktuale dhe shtimi i llojeve/ larmive të taksave”,

“Rriten çmimet e mallrave ushqimore dhe jo ushqimore”,

“Shtim i llojeve të gjobave”.

Shihet se përgjigjedhënësit janë të ndërgjegjshëm për kosto në rritje të çmimeve dhe

gjobave, elementë ekonomikë me të cilat janë në kontakt të përditshëm.

94

Të pyetur për kostot sociale antarët e “fokus grup”it përmendin:

“Burimet njerezore të kualifikuara do të priren të largohen në vende të tjera të BE në

kërkim të punësimit”,

“Do të ketë investime të huaja dhe punësim për njerëz të kualifikuar dhe gjysmë të

kualifikuar”.

Përsëri kemi miksim të kostove ekonomike me kostot sociale, ku duket se elementët e

ndryshimit social të përmenduara janë si të thuash pasojë e ndryshimit ekonomik. Psh:

largohen në vende të tjera për qëllime ekonomike e për pasojë ndodh mobilitet social

horizontal50.

Grupi Rinor Durrës (Durrës Youth Movement) është grup vullnetarësh të përkushtuar

për promovimin e pjesëmarrjes qytetare duke reflektuar vlerat e përbashkëta për të ndërtuar

një të ardhme më të mirë për qytetin dhe komunitetin. DYM udhëhiqet nga një grup kryesor i

vullnetarëve, të cilët motivojnë dhe inkurajojnë të tjerët. Ata janë përgatitur për mobilizim e

udhëheqje nismash përmes trajnimeve, takimeve me aktorët lokalë dhe zbatimit të iniciative

sociale. Ata shërbejnë si një model për moshatarët e tyre dhe duke patur ndryshim përmes

aktiviteteve të tilla si fushatat IEC (Information, Education and Communication –

Informacion, edukim dhe komunikim). DYM rrit vizibilitetin e tij publik, duke përhapur në

vetëdijen e misionit nëpërmjet një pranie aktive në shtyp dhe media sociale. Përfshirja e të

rinjve në metodologjinë e Vlerësimit të Komunitetit për Qeverisjen51 është mjet për të

përmirësuar më tej përfaqësimin e të rinjve në jetën publike dhe politike. Udhëheqësit rinore

janë të përgatitur për hapin tjetër të ndikimit në politika nëpërmjet bashkëpunimit me

pushtetin lokal.

Rëndësia e lëvizjeve rinore për proceset integruese parashihet edhe nga reformat

institucionale duke u mbështetur dhe angazhuar energjinë dhe potencialin që brezat e rinj

kanë drejt ndyshimit.

DYM është i përfshirë në përdorimin e procesit të vlerësimit të komunitetit për

qeverisjen, një mjet monitorimi me bazë komunitare, një hibrid i teknikave të auditimit

social, monitorimit komunitar dhe skedave të raportimit qytetar. Ashtu si skedat e raportimit

qytetar, edhe procesi i VKQ-së është një instrument për të kërkuar llogaridhënie dhe

përgjegjshmëri sociale dhe publike nga ofruesit e shërbimeve. megjithatë, procesi shndërrohet

në një instrument të fortë për fuqizimin e rolit të burrave dhe grave, duke mundësuar edhe 50 http:// www.sociologyguide.com/social-mobility/types-of-mobility.php 51 http://platformagjinore.al/ëp-content/uploads/gravity_forms/3/2012/10/Vleresimi%20per%20qeverisjen%20ok%20(2).pdf

95

takime të drejtpërdrejta midis ofruesve të shërbimeve dhe komunitetit. Procesi i VKQ-së

përdor “komunitetin” si njësi analize dhe përqendrohet tek niveli vendor. Për rrjedhojë, ky

proces mundëson vlerësimin dhe monitorimin e shërbimeve të ofruara, projekteve si edhe të

njësive administrative të qeverisjes nga vetë komuniteti. pra, është e kuptueshme që

metodologjia e VKQ-së përdoret më shumë në rastet kur duam të monitorojmë cilësinë dhe

përshtatshmërinë e shërbimeve që i ofrohen komunitetit vendor dhe fiton vlerën reale kur ky

monitorim është periodik. Përfitues të procesit të VKQ-së nuk janë vetëm pjesëtarët e

“komunitetit”, por edhe ofruesit e shërbimeve apo autoritetet vendore. Nëpërmjet përdorimit

të VKQ-së grupet rinore janë të përgatitur për ndikimin në politika nëpërmjet bashkëpunimit

me pushtetin lokal dhe qendror për rritjen e mirqenies së të rinjve dhe përmirësimit të

punësimit dhe shfrytëzimit të kohës së lirë për ta.

Grupi fokus u zhvillua me 15 antarë të DYM në Durrës.

13 prej tyre shprehen se do të kishin votuar pro integrimit në BE dhe 2 prej tyre janë

kundër.

Ndër kriteret e antarësimit të një vendi në BE ata rendisin:

“Zbatimin e direktivate të BE për tregtinë, lehtësirat fiskale, marrveshjet për export-

importin e mallrave dhe shërbimeve”;

“Borxhi publik të jetë në nivelin 60 % të GDP”;

“Të respektohet liria e medias; reduktim i nivelit të papunësisë; reduktimi dhe lufta

kundër korrupsionit; respektimi i të drejtave të njeriut dhe minoriteteve”.

Dukshëm vihet re nga krahasimi më grupin fokus të KKQV, që të rinjtë e DYM janë

më të informuar për kriteret e antarësimit e kjo vjen nga informacioni që marrin në shkollë (

programet e Fakultetit të Biznesit dhe Edukimit) dhe nga kanalet e ndryshme mediatike.

“Serbia, Mali i zi dhe Maqedonia janë vendet e rajonit që kanë status më të avancuar

sesa Shqiperia drejt Besë” shprehen antarët e grupit fokus”.

Ndër përfitimet ekonomike të Shqipërisë pas hyrjes në BE ata rendisin:

“Mundësi punësimi edhe në vende jashtë Shqipërisë”,

“Heqjen e doganave, investime nga BE për fusha ku ka nevojë zhvillimi, zhvillimin e

promovimi e turizmit si potencial për rritje ekonomike në vend”,

“Rritet kredibiliteti i vendit ndaj investitorëve të huaj”.

96

Ndër përfitimet sociale rendisin:

“ Pranim të diversitetit kulturor dhe globalizimi”,

“Shtim i larmishmërisë së aktivitete sociale me fokus diversitetin, mundësi arsimimi

më të shumta”,

“Reduktim të paragjykimit dhe diskriminimit të çdo lloji, fuqizim të shoqërisë civile”.

DYM ka qenë aktiv së fundmi në aktivitete që promovojnë diversitetin p.sh: Vlerat e

familjes ose bashkëpunimin mes brezave, gjë që i ka ndryshuar dukshëm qëndrimet ndaj

grupeve me status të ndryshëm si të rinj- të moshuar, LGBT dhe hetero seksualë etj.

Nëpërmjet aktiviteteve të realizuara ata derivojnë ndryshim qendrimesh dhe vlerash duke

kuptuar një dimension të ri të integrimit siç është pranimi i diversitetit dhe gjithëpërfshirja.

Ndër kostot ekonomike të Shqipërisë pas hyrjes në BE shihen:

“Buxhet kontribues ( i Shqipërisë) kur je vend anëtar i BE-së”,

“Mallrat që importohen nuk kanë tarifa doganore, kosto e printimit të monedhës

humbet (nuk rikthehet) pas hyrjes në BE”,

“Rriten çmimet e produkteve e shërbimeve pas hyrjes së euros në qarkullim”.

Kryesisht, të rinjtë studentë të programeve të studimit në degët e biznesit i kanë

studiuar teorikisht në lëndë të ndryshme këto elementë dhe për pasojë janë më të njohur me

termat ekonomikë.

Ndër kostot sociale të Shqipërise pas hyrjes në BE sipas antarëve të grupit

konsiderohen:

“ Humbja e elementëve të rëndësishme të kulturës e traditës (për shkak të

globalizimit)”;

“Donacionet nga angjeci të ndryshme zëvendësohen me fonde të strukturuara të

BE”; “rritet konkurenca për fonde”.

97

Kapitulli 4.

Përfundime dhe rekomandime 4.1. Përfundime.

Në këtë punim kemi tentuar të ndërthurim elementë të teorisë mbi integrimin europian

me gjetje praktike të metodave sasiore dhe cilësore, të zbatuara në Qarkun e Durrësit.

Kampionimi ka qenë përgjithësues me përfaqësim të punonjësve të administratës së Bashkisë

Durrës, anëtarë të shoqërisë civile dhe përfaqësues të zonave urbane dhe rurale (duke

mbuluar të gjitha komunat). Nga ana tjetër kërkimi cilësor është bërë nëpërmjet 2 grupeve të

fokusuara në grupe të institucionalizuara si: Lëvizja Rinore Durrës (DYM) dhe Komisioni

Këshillimor Qytetar Vendor (KKQV) duke qenë se janë në kontakt me informacionet mbi

proçeset integruese.

Ajo çka vihet re është një hendek midis aspekteve dhe kritereve reale që BE kërkon

për t’u plotësuar prej një vendi aspirues për antarësim dhe, njohurive e opinioneve që

qytetarët kanë mbi to. Perceptimi qytetar është i thjeshtëzuar, nisur nga qëllime praktike, si:

vendet e punës apo lëvizja lirshëm nëpër Europë. Bëjnë këtu dallim një nivel më i lartë dhe i

organizuar informacioni nga Lëvizja Rinore Durrës, të cilët artikulojnë më saktë një seri

kostosh dhe përfitimesh nga integrimi.

Tjetër këndvështim është mungesa e informacionit ekzistues mes qytetarëve në zonat

urbane dhe zonat rurale. Në zonat ku janë administruar pyetësorët ka një informacion të

vakët dhe mungesë dijenie rreth debateve mbi BE-në, stadeve të Shqipërisë drejt BE-së,

kritereve për t’u plotësuar dhe raportit të kostove - përfitimeve të një vendi pas integrimit.

Perceptimi i këtyre banorëve nuk është më i thelluar, sesa përfitimi i liberalizimit të vizave

apo domosdoshmërisë së gjetjes së një vendi punë si rrugë për daljen nga kriza ekonomike

familjare. Ata nuk kanë të qarta kostot ekonomike të lidhura me zëvendësimin e monedhës

vendase, rritjen e konkurencës për shkak të importeve apo në fushat e mjedisit dhe të

bujqësisë.

Ndër kanalet e informacionit rreth proceseve më integruese më i frekuentuari është

televizioni dhe gazetat. Shërbimi që ofron radio për informim përdoret me pak. Akoma më

pak njihet Delegacioni i BE-së në Shqipëri dhe roli i tij.

98

Sikurse del edhe nga rezultatet e 2 fokus grupeve pritshmëria për marrjen e statusit të

vendit kandidat rezultoi reale. Rreth 90 % e përgjigjedhënësve besonin se në qershor 2014

Shqipëria do e merrte statusin e vendit kandidat.

Niveli i mbështetjes për integrimin është sërish i lartë. Edhe pse vitet e fundit ka pasur

luhatje në perceptimet qytetare rreth proçeseve integruese, kemi një kthim të sigurt në

normalitet në mënyrën sesi qytetarët përjetojnë dhe vlerësojnë procesin e integrimit, duke e

shoqërizuar këtë perceptim me kushtin se qeverisja e mirë vendore dhe qendrore është jetike

për proçesin.

Zhvillimi i zgjedhjeve të lira e të ndershme nuk është vetëm një parakusht për hapjen

e negociatave për pranimin, por ajo që është më e rëndësishme, është gjykuar nga vetë

qytetarët shqiptarë si një faktor i rëndësishëm që ndikon mbi integrimin dhe aktorët politikë

duhet të marrin përgjegjësinë maksimale për të siguruar një proçes elektoral normal dhe të

besueshëm.

4.2. Rekomandime.

Marrja e statusit të vendit kandidat është një hap para integrimit të vendit drejt BE-së,

pa harruar se ka ende kritere për t’u plotësuar deri në destinacionin final. Një stad i tillë është

mundësi për shpërndarje informacioni mbi proçeset integruese, gjë që shërben si rritje e

shkallës së njohes së BE-së ndër të gjitha kategoritë e popullatës.

Vetëm përkthimi dhe adoptimi i ligjeve evropiane (acquis communautarie) në

Shqipëri, (ashtu si dhe në çdo vend tjetër kandidat ose kandidat potencial) nuk mjafton. Në

shumë raste legjislacioni mbresëlënës evropian nuk është i aplikueshëm në kontekstin

lokal.

Së pari, sepse i mungojnë aktet nënligjore praktike dhe instrumentet e tjera detyruese

dhe së dyti, nuk merr në konsideratë vullnetin ose kulturën e klasës politike, të cilat kanë

akoma nevojë të mësohen me respektimin dhe zbatimin e ligjit.

Vullneti dhe kultura e popullsisë përfshirë edhe pritshmërinë e saj (p.sh. vitet e

tranzicionit kanë treguar se ne nuk jemi të prirur drejt respektimit të ligjit deri në detaje. Kjo

gjë as që nuk mendohet në Europë, pasi merret si fakt a priori)

Për më tepër, në rastin e Shqipërisë nevojitet një luftë intensive kundër korruspionit

në sektorë jetikë si: gjyqësori dhe shërbimet publike (arsimi dhe kujdesi shëndetësor) ku edhe

99

perceptimi qytetar, edhe treguesit, dëshmojnë se ka shkallë të lartë korrupsioni, si dhe mbi

faktorë të tjerë, të tillë si: shkatërrimi i mjedisit që po bëhet gjithnjë e më alarmante.

Shpeshherë Shqipëria lavdërohet për rolin e saj si aktore politike konstruktive dhe

stabilizuese në Ballkanin Perëndimor. Gjithsesi, duket se qytetarët e thjeshtë janë indiferentë

ose kanë qëndrime dyshuese, kundrejt shumë vendeve në rajon. Rëndësia e marrëdhënieve

miqësore dhe ekonomike me të gjithë partnerët në rajon duhet të bëhet e prekshme edhe për

publikun duke ju shpjeguar detajet, përfitimet dhe kostot nga integrimi.

Ky rol i Shqipërisë merret vetëm kur ka qenë i nevojshëm roli i saj si “zjarrfikës” në

rajon. Pra, sa herë ka qenë e nevojshme që klasa politike shqiptare të ndërhynte për

bashkëkombasit tanë të cilët kërkonin të drejtat minimale, i është kërkuar nga Europa të

qetësonte situatën. Ajo çka pasonte më pas, ishte harresë e ushtrimit të presioneve të

nevojshme për të bërë plotësimin e kushteve të kërkuara në refoma administrative

institucionale. Ndërkohë, roli shumë i lavdërueshëm i Shqipërisë në ato momente kishte

kaluar në hije dhe nuk i njihej si pikë plus në procese të tjera.

Në fushën e integrimit evropian, konteksti rajonal (i bashkëpunimit dhe i integrimit)

ka një peshë më të rëndësishme nga sa e mendojnë qytetarët. Për më tepër, edhe po të mos

kishte qenë një shtysë si synimi i përbashkët për t’u bërë anëtarë të BE-së, lidhjet politike,

shkëmbimet ekonomike dhe kulturore me fqinjët duhet të përmirësohen për zhvillimin e vetë

vendeve.

Prandaj, projektet dhe iniciativat në nivel lokal dhe mes kategorive të ngjashme të

shoqërisë (aktivistë rinorë, aktivistë të shoqërisë civile, akademikë, etj.) duhet të mbështeten

nga agjencitë donatore dhe institucionet respektive në BE.

Nevojitet më shumë larmi dhe shpërndarje njohurish dhe informacioni.

Pavarësisht nga përmirësimet e ndjeshme në përgjigjet e dhëna nga qytetarët, dallohet

konfuzioni dhe mungesa e njohurive edhe kur pyetjet më të thjeshta synojnë të identifikojnë

statusin aktual të Shqipërisë në lidhje me BE-në. Ndërkohë, ne shohim një konfuzion akoma

më të madh në përgjigjet lidhur me faktorët që ndikojnë në procesin e integrimit. Në të

njëjtën kohë shohim një këmbëngulje në pritshmëritë aspak realiste dhe në ngatërrimin e

kushteve me përfitimet dhe këtu rekomandohet domosdoshmëria e sqarimit të informacionit

në gjuhë të thjeshtë në përputhje me shkallën e të kuptuarit të çdo qytetari.

Dukshëm identifikohet media dhe interneti si dy burimet më të rëndësishme, ndaj dhe

bëhet e kuptueshme se shpërndarja e informacionit nëpërmjet këtyre dy rrugëve është

mëse efektive dhe duhet të vijojë. Respektivisht, media dhe interneti janë kanalet e

100

komunikimit më të përdorshme nga qytetarët. Kjo duhet të shkojë paralelisht me rritjen e

kualifikimit profesional të gazetarëve, moderatorëve dhe analistëve në mënyrë që cilësia

të përmirësohet ndjeshëm me sasinë e njohurive dhe të shmangen konceptet e gabuara. Rritja

e kualifikimit profesional gjithashtu, mund të orientohet drejt përdorimit të një gjuhe më të

thjeshtë dhe krijuese për ta transmetuar mesazhin me efektivitet.

Gazetarët dhe analistët mund të jenë pjesëmarrësit kryesorë në këtë lloj debati.

Trajnimi i gazetarëve që mbulojnë çështjet në lidhje me integrimin përbën një nevojë

urgjente. Duhet të ketë studime anketimesh analitike më të shpeshta dhe më të

larmishme. Delegacioni i BE-së dhe strukturat e qeverisë qendrore kanë interes të vlerësojnë

perceptimet dhe pritshmëritë e integrimit në një mënyrë profesionale, objektive e të pa-

anshme, ndaj edhe ata duhet të mbështesin iniciativat që kanë për synim diskutimin lokal të

procesit.

Mbulimi i nevojave për informacion të publikut nga ana e shoqërisë civile duhet

të përmirësohet duke u zgjeruar përtej aktiviteteve në kryeqytet në drejtim të qendrave

të tjera urbane apo rurale dhe duhet të punohet me sektorin e arsimit për të rritur

njohuritë në këtë drejtim te grupmoshat e reja si faktorë ndryshimi dhe progresi.

Shkolla është një nga vendet më të përshtatshme për të mësuar mbi BE-në dhe nga

ana tjetër të rinjtë duhet të jenë në qendër të iniciativave. Sikurse përmenda në këtë punim,

ngritja e strukturave rinore të ngjashme me Grupin Rinor Durrës mund të shërbenin si

gjenerues të ideve dhe debatit mbi proceset integruese duke luajtur rol informues edhe për

shtresa të tjera shoqërore. Ngritja e Info Point, qendrave të shpërndarjes së

informacioneve mbi BE-në nuk duhet të fokusohet vetëm në kryeqytet, por të kenë

mbulim mbarëkombëtar. Info point mund të jenë struktura ad hoc (me qëllim të posaçëm)

rreth çështjeve të integrimit, për aq kohë sa Shqipërisë i nevojitet të aderojë në BE. Info Point

mund të hapen pranë universiteteve rajonale dhe qendrave të kërkimit.

Nisur nga një këndvështrim strategjik, programet arsimore duhet të pasurohen me

informacion në lidhje me BE-në dhe integrimin. Shkolla duhet të kthehet në një ambient

ku njohuritë mbi të dyja këto objektiva duhet të ofrohen në një mënyrë sistematike dhe

krijuese dhe kjo është detyrë e Ministrisë së Arsimit e Sportit në bashkëpunim me Ministrinë

e Integrimit.

Ministria e Arsimit dhe Sportit, në bashkëpunim me Ministrinë e Integrimit, duhet të

jetë përgjegjëse edhe për kurrikulat e shkollave të mesme si një fushë ku mund të përfshihen

njohuritë mbi proceset integruese dhe të përgatisë të rinj që e dinë se çfarë nënkupton familja

101

evropiane në kushtet kur një pjesë e qytetarëve në moshë të re të pyetur nuk e kanë të qartë

fazën në të cilën ndodhet integrimi evropian i Shqipërisë. Për më tepër, kurrikulat e

arsimit 9 vjeçar dhe të mesëm duhet të integrojnë edhe lëndë të edukimit qytetar që

theksojnë diversitetin kulturor si parakusht për përballimin e sfidave sociale të

bashkëjetesës me qytetarë të vendeve të ndryshme. Planifikimi i shkollave 9 vjecare si

shkolla komunitare mund të shfrytëzohet si ambient aktivitetesh për promovimin e

vlerave europiane (në bashkëpunim edhe me Ministrinë e Kulturës) dhe për

shpërndarje informacioni tek nxënësit mbi BE-në dhe perspektivën europiane të vendit.

Duke qenë se ka një nivel të pamjaftueshmëm informacioni rreth proceseve të

integrimit europian në kategori të ndryshme qytetarësh dhe duke pasur hendek informacioni

nga përfaqësues – funksionarë të Pushtetit Lokal apo studentë drejt banorëve të zonave rurale,

del e nevojshme marrja e masave për diversifikimin e informacionit. Për një debat

domethënës dhe një demokraci më të fortë, do të ishte mirë që bota akademike të

përqëndrohej më shumë në sfidat e integrimit jo vetëm duke ndërmarrë kërkime shkencore

akademike, por duke përcjellë debatin tek brezat e të rinjve, kryesisht studentë.

Shtypi lokal dhe kombëtar, sikurse edhe në aspekte të tjera të zhvillimit, ka rol

për të luajtur në çështjet e integrimit europian. Në vend të emisioneve të shumta të

diskutimeve pa qëllime aktuale, të mundësohet dhe realizohet edukimi i qytetarëve mbi

rëndësinë e zbatimit të vlerave bazë të demokracisë, të mundësohet një reflektim publik mbi

rrjedhën që kanë marrë proceset integruese në Shqipëri apo të bëhen krahasime të thjeshta

me vendet që kanë kaluar këto stade para nesh. Vit pas viti Shqipëria po bën progres drejt

antarësimit (marrja e statusit në Qershor 2014 e tregon këtë) dhe mbi këto procese qytetarët

duhet të jene të informuar hap pas hapi.

Përpos shtypit, do të ishte mirë që edhe shoqëria civile, ta konsideronte më

seriozisht idenë e ndikimit mbi proceset politike dhe të nxitjes së debatit mbi integrimin.

Ka disa organizata think-tank, të cilat kanë në fokus integrimin (përmendim këtu: AIIS, ISB,

EMA, Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim, etj) dhe përfshijnë në diskutime edhe

studentë në auditore universitetesh, por informacioni mbetet ende larg nga qytetari i

vetëpunësuar ose i papunë në periferi të qytetit, apo bujku e blegtori në komunën më të largët.

Në këtë proces të integrimit nevojitet jo vetëm ruajtja e stabilitetit makro-ekonomik

të vendit, por edhe një trajtim pragmatik dhe i balancuar që merr njëkohësisht në konsideratë

si përfitimet, apo mundësitë që krijon procesi i integrimit europian, por edhe rreziqet, kostot e

102

këtij procesi. Dmth qeveria duhet të ushtrojë përgjegjësitë e veta me synim gjithëpërfshirjen

dhe harmoninzimin e diskutimeve të aktorëve të ndryshëm institucionale dhe të opinionit

publik në këtë proces, si dhe ndërgjegjësimin hap mbas hapi të qytetarit që jeton në zonat

urbane, po ashtu edhe në zonat rurale. Praktikat konsultuese me shtresat e qytetarëve

kanë dhënë rezultate edhe në reforma të së kaluarës.

Në këtë proçes integrues të gjatë dhe jetik, jo gjithçka duhet lënë si detyrë e qeverive

që janë në pushtet. Debati ka mjaft vend edhe për kontributin e qytetarëve të vendit tonë.

Madje mund të themi se kontributi i tyre mund të jetë po aq i rëndësishëm sa edhe ai i

qeverisë që drejton vendin. Kjo gjë do të thotë përgjegjësi, përkushtim dhe korrektësi nga ana

e qytetarëve të vendit tonë në rrugën drejt një standarti më të mirë jetese për të gjithë.

Dymbëdhjetë rekomandimet e Komisionit Europian nuk duhen parë si udhëzime të

komplikuara të ngarkuara si detyrë shtëpie e politik-bërësve, por si detyrime konkrete të çdo

qyetari. Si fillim, ato duhet të zbërthehen në fjalë të thjeshta e të kuptueshme për qytetarët në

mënyrë që të realizohen si detyra konkrete.

Në reflektimet e përfaqësuesve europianë fill pas marrjes së statusit të vendit kandidat

u theksua se në të ardhmen do të ketë sfida të rëndësishme për Shqipërinë si qëndrueshmëria

dhe demokratizimi i institucioneve, prandaj duhet konsensus politik për çështjet madhore.

Sidoqoftë, për ritmet, dimensionet dhe shtrirjen e reformave integruese të Shqipërisë

në BE, tashmë fjalën e ka qeveria shqiptare, shtresa politike e vendit, institucionet

demokratike dhe qytetarët.

103

Bibliografia.

Biberaj, Elez. 2011. “Shqipëria në tranzicion, Rruga e vështirë drejtë demokracisë 1990-

2010”. AIIS. Tiranë.

Borçard, Diter –Klaus. 2010. “ABC – ja e të Drejtës të Bashkimit Evropian”. Bashkimi

Evropian.

Bogdani Mirela, Loughlin John. 2004. “Shqipëria dhe BE, Integrimi Europian dhe

Prespektiva e Pranimit”. Dajti, Tiranë.

Braudel, Fernand. 2005. “Gramatikë e qytetërimeve”. SHL & K. Tiranë.

Bravo, Gian Mario & Malandrino, Corrado. 1994. “Il pensiero politico del novecento”.

PIEMME.

Brzhezhinski, Zbigniev. 1995. “Jashtë Kontrollit, trazira që përfshiu botën në prag të

shekullit XXI”. Elena Gjika. Tiranë.

Civici, Adrian. 2010. “Kriza financiare apo globale”. UET Press

Dahrendorf, Ralf. 1997. “Konflikti shoqëror modern, ese për politikën e lirisë”. Dituria.

Tiranë.

Fonten, Paul. “Europa në 12 leksione”

Giddens, Antony. 2006. “Sociologjia”. Shtëpia Botuese e Librit Shkollor, Tiranë

Milo, Paskal. 2002. “Bashkimi Evropian: Ideja, Integrimi, Identiteti E Ardhmja”.

Lakër, Wollter. 1996.“Evropa në kohën tonë 1945- 1992”. Shtëpia Botuese Dituria. Tiranë.

Sartori, Giovani. 1998. “Çështë Demokracia”. Dituria. Tiranë,

Sartori, Giovani. 1998. “Edhe njëherë për teorinë e demokracisë”. Dituria. Tiranë.

Sokoli, Lekë. 2009. “Metodat e kërkimit në shkencat sociale”. Instituti i Sociologjisë. Tiranë

Steger, M. B. 2003. “BE. Hyrje e shkurtër”, Oxford –University Press. Tiranë

Zajmi, Iva. 2010 .“E drejta Europiane”. Tiranë.

Studime dhe Raporte

AIIS. 2007. “Forcimi i Demokracisë së Brendëshme të Partive në Shqipëri”, Tiranë.

AIIS. 2010 “Njëzet vjet pas rënies së komunizmit: Reflektime për shtetin dhe demokracinë”,

Tiranë.

AIIS. 2010 “Perspektiva Evropiane e Shqipërisë, perceptime dhe realitete”, Tiranë.

AIIS. 2011 “Shqipëria njëzet vjet pas rënies së komunizmit: Reflektime për shtetin dhe

demokracinë”. Tiranë.

104

Instituti i Trajnimit të Administratës Publike. “Aktorët negociues, aftësitë dhe teknikat

negociuese dhe lobizimi me BE në kuadrin e MSA. Monitorimi i procesit të angazhimeve të

mara” Tiranë.

Bertelsmann Transformation Index Albania vitet: 2003, 2006, 2008, 2010, 2012

Buletini Informativ “Rritja e rolit të Parlamentit në procesin e integrimit përmes pjesëmarrjes

legjislative dhe transparences”, Nr.1, Dhjetor 2011.

Buletinin Informativ me titull, “Rritja e rolit të Parlamentit në procesin e integrimit përmes

pjesëmarrjes legjislative dhe transparences”, Nr. 2, Mars 2012.

Buletinin Informativ me titull “Rritja e rolit të Parlamentit në procesin e integrimit përmes

pjesëmarrjes legjislative dhe transparences”, Nr. 3, Qershor 2012.

Commission Opinion “Albania's application for membership of the European Union”,

European Commission Brussels, 9.11. 2010.

European Bank for Reconstruction and Development, “Transition Report 1999, Ten years of

transition”, 9 Nov 1999.

Fletorja Zyrtare, Nr.2, (Maj 1992)

Gallup, Balkan Monitor, Insights and Perceptions, Voices of the Balkans, 2008. Summary of

Findings.

Gallup, Balkan Monitor, Insights and Perceptions, Voices of the Balkans, 2009. Summary of

Findings.

Gallup, Balkan Monitor, Insights and Perceptions, Voices of the Balkans, 2010. Summary of

Findings.

Human Rights Watch. March 1996. “Human Rights in Post-Communist Albania”, raport,

Neë York.

Instituti për Kërkime dhe Alternativa Zhvillimi, “Korrupsioni në Shqipëri, Perceptime dhe

Përvoja, Sondazhi 2010”

IRI, Observation Report on the Albanian Parliamentary Elections of May 26, 1996.

“Manuali Informativ mbi Institucionet Shqiptare”, European Movement in Albania, Tiranë,

Shkurt 2010.

“Manuali i Procesit të Integrimit Europian, Roli dhe rëndësia e institucioneve”, European

Movement in Albania, Tiranë, Shkurt 2009.

Progres Raporti Shqipëria, KE, 2006

Progres Raporti Shqipëria, KE, 2007

Progres Raporti Shqipëria, KE, 2012

“Korrupsioni në Shqipëri, Perceptime dhe Përvoja, Sondazhi 2010”, studim, Instituti për

Kërkime dhe Alternativa Zhvillimi, 2010.

105

Strategjia e Zgjerimit 2005, Komisioni Evropian, Brussels, 9.11.2005.

Raporti Analitik COM (2010)680, Komisioni Evropian, Bruksel, 9 nëntor 2010.

Raporti i Stabilizim Asocimit 2003.

Raporti i Stabilizim Asocimit 2004.

Revista “Diskutime”, Vitit I, Nr 1-2, Nëntor, 2012

Burime nga interneti

http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/financial_assistance/cards/publications/general_al.pdf

http://www.programmallp.it/index.php

http:// www.programmallp.it/index.php?id_cnt=325

http:// www.studenti.unige.it/lavoro/tirocini/leonardo/

http:// www.programmallp.it/index.php?id_cnt=33

http://ec.europa.eu/citizenship/europe-for-citizens-programme/index_en.htm

http://eeas.europa.eu/delegations/kosovo/ëhat_eu/european_symbols/index_sq.htm

http://sq.wikipedia.org/wiki/Marr%C3%ABveshja_Schengen

http:// www.integrimi.gov.al/al/dokumenta/dokumente-strategjike

http://sq.wikipedia.org/ëiki/MSA-ja

http://en.wikipedia.org/wiki/Community_Assistance_for_Reconstruction,_Development,_and

_Stabilisation

http:// www.italcoopalbania.org/mat.php?idr=21&idm=14&l=a

http:// www.aimpress.ch/dyn/alba/archive/data/200011/01116-005-alba-tir.htm

http:// www.ellopos.net/politics/eu_hugo.html

http://weas.europa.eu/delegations/kosovo/documents/publications/eu_lessons_sq.pdf

http:// www.bankofalbania.org/ëeb/Traktati_i_Mastrihtit_2089_1.php

http:// www.bankofalbania.org/ëeb/traktati_i_Amsterdamit_2326_1.php

1http://eeas.europa.eu/delegations/the_former_yugoslav_republic_of_macedonia/documents/

more_info/publications/charteroffundamentalrights_sq.pdf

http://eacea.ec.europa.eu/tempus/programme/about_tempus_en.php

http:// www.aiis-albania.org/PDF/2011-PR-ALB.pdf

http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2013/package/al_rapport_2013.pdf

http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/fule/index_en.htm

http://mapo.al/2013/12/zhgenjehet-shqiperia-e-shtyn-statusin-per-ne-qershor-hap-negociatat-

serbine/

http://sq.wikipedia.org/wiki/P%C3%ABrceptimi

106

http://europaesse.ëordpress.com/2012/02/01/integrimi-europian-ne-kendveshtrimin-

ekonomik/ (Ese rreth temës së integrimit europian të Shqipërisë) AIIS

http://www..em-al.org

http://www..dldp.al

http://ec.europa.eu/europeaid/ëhere/neighbourhood/regional-cooperation/enpi-cross-

border/index_en.htm

http://www.espon.eu/export/sites/default/Documents/Events/OpenSeminars/PortorozJune200

8/Ulrich-Graute-Seminar-Portoroz-June-2008.pdf

http://www..integrimi.gov.al/al/dokumenta/dokumente-strategjike/marreveshja-e-stabilizim-

asociimit

http://www.ata.gov.al/fondet-ipa-perfitimet-dhe-sfidat-e-shqiperise-ne-rrugen-drejt-be

http://ec.europa.eu/enlargement/instruments/overvieë/index_en.htm

http://mapo.al/2014/03/shqiperia-ne-qender-te-nje-projekti-tempus-per-sigurimin-e-cilesise-

ne-universitete.

Blerta Hoxha, http://europaesse.ëordpress.com/2012/01/16/argumenti-per-statusin-europian,

AIIS

Artan Fuga, http://europaesse.ëordpress.com/2012/01/16/argumenti-per-statusin-europian ,

AIIS

Gjergj Filipi,http://europaesse.ëordpress.com/2012/01/16/argumenti-per-statusin-europian,

AIIS

http://www.pad.gov.al/images/Arkiva/SKZHI_2007-2013.pdf. 1

Enlargement of the European Union: an analysis of the negotiations for the countries of the

Western Balkans, Studimi SIGMA nr.37, shkurt 2007

Zef Preçi, http://europaesse.ëordpress.com/2012/01/16/argumenti-per-statusin-europian, AIIS

107

Aneks I.

PYETËSOR

Ky pyetësor është zhvilluar nga Mirjam Reçi, studente doktorature për të vlerësuar

perceptimet e kategorive te ndryshme qytetare në Qarkun Durrës për kostot dhe përfitimet e

integrimit të Shqipërisë në B.E. Pyetësori përfshin 4 kategori kryesore– punonjës të Pushtetit

lokal (administratë dhe këshilltarë bashkiakë), aktorë jo-shtetërorë (shoqëria civile); banorё

nё zonat urbane dhe banorё nё zonat rurale.

Pyetësori është i ndarë në 4 seksione si më poshtë:

A) Të dhënat demografike

B) Informacion i përgjithshëm mbi BE-në

C) Integrimi i Shqipёrisё në BE-në

D) Burimet e informacionit mbi BE-në

Rezultatet e pyetёsorit do të përfshihen në gjetjet e studimit te doktoraturёs “ Çështje

të perceptimeve të shqiptarёve mbi kostot dhe pёrfitimet e hyrjes nё B.E.”. Qëllimi i këtij

studimi nuk synon të gjykojë sasinë dhe cilësinë e përgjigjedhënësve. Qëllimi është pasja e

një mjeti krahasues midis informacionit qё kanё kёto shtresa mbi avantazhet / disavantazhet e

integrimit dhe asaj çfarë pritet nё tё vёrtetё.

E rëndësishme :

Adminsitratorja e pyetësorit garanton plotësisht anonimatin e informacionit.

108

A) INFORMACION I PËRGJITHSHËM

Qarku : Durrës Bashkia : Durrës

i. Shëno gjininë e të intervistuarit

1. � Mashkull

2. � Femër

ii. Mosha

18 – 25 1

26- 35 2

36 – 50 3

51 – 65 4

Mbi 65 5

iii. Arsimi

Arsimi 8-vjecar 1

Arsim i mesëm 2

Arsim i lartë (universitet) 3

Studime pas-universitare 4

iv. Kategoria

Pushtet Lokal (administratё ose Këshilltar bashkiak) 1

Shoqëria civile 2

Banor nё zonё urbane 3

Banor nё zonё rurale 4

109

B) Informacion i përgjithshёm mbi BE

1. Keni dёgjuar pёr strukturat / organizatat ndёrkombёtare ?:

1. BE Po Jo Nuk e di/ refuzim

2 Kёshilli i Europёs Po Jo Nuk e di/ refuzim

3 OSBE (Organizata për siguri e bashkёpunim nё Europё) Po Jo Nuk e di/ refuzim

4 UN (Kombet e Bashkuara) Po Jo Nuk e di/ refuzim

5 NATO Po Jo Nuk e di/ refuzim

6 Organizata Botёrore e Tregtisё (OBT) Po Jo Nuk e di/ refuzim

2. A ёshtё Shqipëria anёtare e :

1. BE-së Po Jo Nuk e di / refuzim

2 Keshillit të Europës Po Jo Nuk e di / refuzim

3 OSBE (Organizata për Siguri e Bashkëpunim ne Europe) Po Jo Nuk e di / refuzim

4 UN (Kombet e Bashkuara) Po Jo Nuk e di / refuzim

5 NATO Po Jo Nuk e di / refuzim

6 Organizatës Botërore të Tregtisë (OBT) Po Jo Nuk e di / refuzim

3. Sipas jush, me cilat nga organizmat e mёposhtёm ёshtё e rёndësishme qё Shqipëria tё forcojё marrdhëniet:

1 Shtetet fqinjë Po Jo Nuk e di / refuzim

2 Bashkimi Evropian Po Jo Nuk e di / refuzim

3 OSBE (Organizata për Siguri e Bashkëpunim në Europë) Po Jo Nuk e di / refuzim

4 UN (Kombet e Bashkuara) Po Jo Nuk e di / refuzim

5 SHBA Po Jo Nuk e di / refuzim

6 NATO Po Jo Nuk e di / refuzim

7 Tjetër, specifiko Po Jo Nuk e di / refuzim

110

4. Cila prej strukturave tё mёposhtme ёshtё institucion i BE?

1. Parlamenti Europian Po Jo Nuk e di

2 Komisioni Europian Po Jo Nuk e di

3 Këshilli i Europës Po Jo Nuk e di

4 NATO Po Jo Nuk e di

5 Banka Botërore Po Jo Nuk e di

6 OSCE Po Jo Nuk e di

5. Pёr mendimin tuaj, si shihet BE në raport me vendet qё presin tё aderojne? Ju lutem vlerёsoni nё njё shkallё nga 1 deri nё 10, ku sa mё i lartё numri aq mё i rёndёsishёm faktori pёrkatёs. (Zgjidhni vetëm një nga mundësitë në secilin rresht).

Nr Përshkrimi

1 BE ёshtё organizëm demokratik 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

2 BE mirëpret antarёsimet e reja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

3 BE ёshtё faktor paqe dhe sigurie nё Europë 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

4 BE promovon zhvillimin ekonomik edhe tё vendeve jashtë saj (duke ofruar fonde)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

5 Antarёsimi nё BE sjell mё shumё pёrfitime sesa kosto. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

6. Sipas jush, sa e rëndësishme ёshtё ndjekja e qёllimeve tё mёposhtme pёr BE. Ju lutem vlerёsoni nё njё shkallё nga 1 deri nё 10, ku sa mё i lartё numri aq mё i rёndёsishёm faktori pёrkatёs.

Nr Pershkrimi

1 Zhvillimi politik i shteteve antare 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

2 Zhvillimi ekonomik i shteteve antare 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

3 Zhvillimi social e kulturor i shteteve antare 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

4 Demokracia dhe respektimi i D.NJ. dhe minoriteteve në shtetet antare

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

5 Zgjerimi i BEsë me antarё te rinj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

111

C) Integrimi i Shqipёrisё nё BE

1. Keni dёgjuar pёr aplikimin e Shqipёrisё pёr antarësim nё BE?

Po 1

Jo 2

1.1. Nqs. Po nё cilin vit ka ndodhur aplikimi? ____________________________________

2. Nqs do te kishte nje referendum popullor pёr antarёsimin e Shqipёrisё nё BE sot, ju si do tё kishit votuar?

Pro 1

Kundёr 2

2.1.Pse?____________________________________________________________________

3. Nё cilin stad drejt BEsë ёshtё Shqipёria aktualisht?

Kandidat potencial 1

Kandidat 2

Anёtar 3

Tjetёr (____________________) 4

4. Sipas mendimit tuaj, cilat janë kritere tё antarёsimit tё njё vendi nё BE?

Rendi demokratik dhe vendosja e shtetit ligjor 1

Respektimi i të drejtave njerëzore 2

Respektimi dhe mbrojtja e pakicave 3

Një ekonomi tregu me rregulla funksionale 4

5. A mendoni se Shqipëria do të pranohet edhe nëse nuk plotëson 12 rekomandimet e antarësimit?

Po 1

Jo 2

Nuk e di 99

112

6. Zakonisht ka njё perspektivё rajonale pёr antarёsim. Cilat janё vendet qё kanё status mё tё avancuar se Shqipёria drejt BEsë?

Maqedonia 1

Mali i Zi 2

Serbia 3

Kosova 4

7. Përgjithёsisht, si e mendoni shpejtёsinё e ecjes sё Shqipёrisё drejt BEse?

Shumё Shpejt 1

Shpejt 2

Normal 3

Ngadalё 4

Shumё ngadalё 5

Nuk po ecёn fare 6

8. Sa gjatë do t’i duhet Shqipërisë të bёhet antare e BE?

Me pak se 1 vit 1

1 – 5 vjet 2

5- 10 vjet 3

10- 15 vjet 4

Mё shumё se 15 vjet 5

Nuk do tё bёhet kurrё antare e BEsё 6

Nuk e di 99

9. Njerëzit kanë mendime të ndryshme për përfitimet nga BE. Sipas jush cilat janё disa nga pёrfitimet pas integrimit nё BE ?

1. _____________________________________________________________________

2. _____________________________________________________________________

3.______________________________________________________________________

113

10. Sipas jush sa do të përfitojë Shqipëria pas integrimit nё fushat e mёposhtme?

Ju lutem vlerёsoni nё njё shkallё nga 1 deri nё 10, ku sa mё i lartё numri aq mё i rёndёsishёm faktori pёrkatёs.

Nr Pёrshkrimi

1 Demokratizimi dhe reforma institucionale 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

2 Zhvillimi ekonomik 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

3 Standarte jetese në rritje 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

4 Fuqizim i rregullave dhe ligjeve 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

5 Zgjedhje të lira dhe demokratike 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

11. Njerëzit kanë mendime të ndryshme për kostot nga integrimi nё BE. Sipas mendimit tuaj, cilat janё disa nga kostot qё pritet tё ketё Shqipёria pas antarёsimit nё BE?

1. _____________________________________________________________________

2. _____________________________________________________________________

3.______________________________________________________________________

12. Sipas jush nё cilat fusha / sektorё Shqipëria do tё pёrballet me kostot e integrimit? Ju lutem vlerёsoni nё njё shkallё nga 1 deri nё 10, ku sa mё i lartё numri aq mё i rёndёsishёm faktori pёrkatёs.

Nr Pёrshkrimi

1 Reformat financiare dhe ekonomike drejt monedhës së përbashkët evropiane

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

2 Gjendje kaotike ekonomike pёr shkak tё zёvendёsimit tё monedhёs vendase me euron

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

3 Kosto mbi prodhimin (rënia e prodhimit vendas dhe rritja e papunësisë për shkak të konkurrencës nga jashtë)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

4 Mosnjohje e diplomave, pёr pasojё mungesё kualifikimi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

5 Infrastruktura e transportit dhe energjetikës në Shqipëri në nivele të varfra krahasuar me standardet e Europës

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

6 Kosto e qëndrueshmërisë dhe demokratizimit të institucioneve

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

7 Kosto në sektorët e mjedisit,turizmit, bujqësisë. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

114

13. Antarësimi i Shqipërisë varet nga një llojshmëri faktorësh. Nё opinionin tuaj sa tё rёndёsishёm janё ata? Ju lutem vlerёsoni nё njё shkallё nga 1 deri nё 10, ku sa mё i lartё numri aq mё i rёndёsishёm faktori pёrkatёs.

Nr Pershkrimi

1 Zhvillimi politik 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

2 Zhvillimi ekonomik 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

3 Situata rajonale 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

4 Qëndrimi i BEsë ndaj Shqiperisë 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

5 Shkalla e korrupsionit 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

6 Ecuria e proceseve demokratike 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

7 Krimi i organizuar dhe trafikimi i qenieve njerëzore 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

8 Dështimi i zbatimit të ligjit 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

9 Zgjedhje të lira e të ndershme 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

D) Burimet e informacionit pёr BE

1. Ka disa burime informacioni pёr BE-në. Sa informacion merrni ju mbi BE nga burimet e mëposhtme? Ju lutem vlerёsoni nё njё shkallё nga 1 deri nё 10, ku sa mё i lartё numri aq mё i rёndёsishёm faktori pёrkatёs. (Zgjidhni vetëm një nga mundësitë në secilin rresht).

Nr Pershkrimi

1 TV 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

2 Radio 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

3 Gazetat 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

4 Internet 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

5 Delegacioni i BE në Shqipëri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

6 Bashkëbisedimet me njerëz 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

7 Institucioni ku punoj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

8 Shkolla që ndjek unë ose fëmijët 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

9 Tjetёr (specifiko) _____________ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

115

2. Informacioni për BE-nё ёshtё i larmishëm . Sa jeni tё interesuar të merrni informacion nё fushat e mёposhtme? Ju lutem vlerёsoni nё njё shkallё nga 1 deri nё 10, ku sa mё i lartё numri aq mё i rёndёsishёm faktori pёrkatёs.

Nr Pershkrimi

1 Ekonomia e BE 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

2 Historia e BE 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

3 Politikat e BE 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

4 Institucionet e BE 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

5 Aktivitete kulturore e artistike në vendet e BEsë

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

6 Zgjerimi i BEsë 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

7 Tjetër (specifiko)__________

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Faleminderit pёr bashkёpunimin tuaj!

116

Aneks II.

Pyetësor për grupet në fokus.

1. N.q.s. do të kishte referendum për hyrjen e Shqipërisë në Bashkimin Evropian, ju si do të

kishit votuar?

2. Cilat janë kriteret e antarësimi të një vendi në BE?

3. Cilat janë vendet e rajonit që kanë status më të avancuar sesa Shqipëria drejt BE-së?

4. A do e marrë Shqipëria statusin e vendit kandidat në Qershor 2014?

5. Cilat janë përfitimet ekonomike e sociale të Shqipërisë nga integrimi në BE?

6. Cilat janë kostot ekonomike e sociale të Shqipërisë nga integrimi në BE?

117