-DOG U:- D· i .LLERl . . ' "-

FARSÇA, ARAJ>ÇA URDUCA, JAPONCA, KORECE, . . · HİNDOLOJİ VE SİN~LOJİ ARAŞTİRMALARI

Cilt: V, Sayt 1

BİR FÜTÜVVET ŞECERESİ ÜZERİNE

Doç. Dr. Saadettin KOCATÜRK

. . . Fütüvvet Arapçada feta kelimesinden tüı·etilen bir isim masdardu.

Racul kelimesinden rücı1let, ah kelimesinden uhu"-vet keljmelerinin türetildiği gibi. Feta kelimesi Aı-apça'da çocukluk yıllarını geride bıra­kıp, gençlik çağına giren k,4nseye denilmektedir. Lügatierde bu kelime · cevanmertlik ve erkeklik im;J.amlarıl!-a ~-ull.ariılmaktadır. Bazı lügatiarda genç veya iyi huylu anlamlaıına .kulla~dığı da görülniektedir. Fütüvvet kelimesinin ilk harfi olan ·"fe" lüufi kesre ·ile, yani. "fi" şeklinde fityan olarak okunduğunda bu kelimenin, genç yaşlı gençlik ve geneelmek anlamlarına da geldiği Arapça lügatlar~a kaydeQ.ilınekte<iir. Bo. keli: menin değişik bazı anlamlara da geldiği görülmektedir. ''Feteyan" şek­linde okunduğmida gece ve gündüz, "fiteyan" şeklinde okunduğunda

. bir kabilenin adı olduğu gibi.

Arap cahiliye döneminde bu kelime yani fii.tüvvet, ·mecazi anlamda kahramanlık, feta da .kahı·aman anlamilla lnillamlmışnr.

Arap Cahiliye devrinde iki mecazi anlamda kullanılmaya başlanazi bu kelime, bazan kahram~ anlani.ına, Bazen . de . cömertlik (~ahl) anlamına kull~ştır. Cahiliye Arapl~ı bu iki sıfatı diğer bütün sıfat­ıardan daha çok beğenmiş ve daha çok ·kullanmıŞtır. İsl.S.m.iyet dönemin­de de bu öze~i7ini koruyan "feta-fütÜ.vvet" kelimesi halkın dilinde bu özelliğini korurken, şairlerip. şiirlerinde memduhları için miibalaga ol­mak üzere "feta'l-fity~n" şeklinde kullandıkları _görülmektedir!.

o '

Fütü"\<-vet kelimesinin Kur'an'da da çeşitli iştikakları ile birlikte on yerde geçtiği görülmektedir2'. Adı geçen ayetlerm tefs~de "fete­yat"ı cariye ve hastab~cı "feteyan"ı ise köleler ve işçiler olarak açık­Iamışlar~r. "Feta" ise delikanlı ve genç ·anlamlarına kullanıl.mıştu·.

· 1- Bu konuda dıılın geniş bilgi için bkz: Snndettin Kocatürki Fütüvevt ve Ahilik, Türki·

ye Esnaf ve Snnntkarlnr Konfederasyonu Yayınlan No: 5, Ankara, 1984, s. 17 vd. · 2- Sı~;adettin Kocatü.rk; Fütüvvet ve A.hilik. s. 17-18.

88 SAADETTİN KOCATÜRK

Bütün bu açıklamalarımızın ışığwda Kur'an'ı Kerim'de bir iki konunun ilişında feta lafzı, cevannıerd ve genç ~anıına tefsirlerde zik­redilmemiştir. Kullanılan bu yerlerden birisi Hz . . İbrahim Aleyhisselam için, diğeri Hz. Yusuf Aleylıisselam ve hir diğeri de F~. Musa'nin yol arkadaşı için kiıllanılmıştQ.·.

. . Uhud saYaşında ise Hz. Ali (A.S.) "feta" olarak müsemma kılın-

mıştır. Böyle isimlendirilmesine sebep, bir gün Hz. Muhammed (S.A.) . sancağı Hz. AWye ·vermjş o da Hz. Muhaİn,med'in arkadaŞlarmdan hü­yilk 'h ir gurupla haı-Le gitmişti. Haı·bin ip.: günü sa yaşın, çok luzıştığını ve tüyler ürpertici bir hal aldığını gören, Hz. Mohammed, ensann bay­rağı altında oturduğu .hiı· suadıtHz. Ali'ye «Senin düşüncen ve. gücün . islamiyeti ileri götü.İ'sün" diye lıayrr duada. bUlunmuŞtur. He. Ali bu dua karşısında saflar arasında bağnarak ileri doğru «Enc Ebu'l-Kasım" diyerek atılll' ve kalıranıanca savaşmaya.başlar. Bu arada biı' çok kaf~i katleder. Bu nedenle onun hakkında " La feta illa Ali" (Ali gibi kahin­man yoktur) cümlesi kullanılmıştır. 'Bir müddet sonra "La seyfe . 'illa zülfekar" (Zülfekar ~i bir kılıç yoktıır) pümlesi de ilk cümleye İl;ave edilmiştir. Bu ikinci cümlenin sonraları Hz . . Ali' tara.ftarlanndan ileri gelenlerin ilave ettikleri hilinmektedir3.

Emev:Ue\' dönemiride "feta '' kelimesi isirolerin başına g_etiı'ilerek

"Feta'n-Nida" gibi 'terkipler oluşt"Urulınuştur. Hat'ta feta kelimesini ·. kabilelerin başına gctiı·erek, "Feta'l-Kabile" şeklinde kullanmışlardu·. Yine bu devirJe feta sıfatuu isirolerin başına alarak bu kelime i1;.e tavsif edilen kimseleri de görmekteyiz.

"Feta'l-.Aşiı'a Abu Sulayman", "Fata'l-Aziz h. Zurare-i Kilabi" gibi. Bu kimsenin Yezid b. Muaviye 'nin zamanında harbetmek mak­sadıyla Rum ülkesine (Anadolu) gidjp orada öldüğü çeşitli. esexlerde kaydedilmektediı·. -

So~aları bu tür suatlar şairlerin şiirlerine girip diğer ha u sıfatiada kanştırılıp memduhla:r. ö'0llmeye başlanı1(4ğı bir sırada feta sıfatuun ilk · anlardaki önemini kaybettiği görülmektedir. Zira ilk anlardaki öne­mini kaybetmesillin sebepleı·~nden birisi de bu kelimenin, genç, ihtiyat ve çocuklar için kullanılması olnmştlll'. Böylece de hak,iki anlamının dı­şıııda mecam aD;lamlarda kullanıldığını görmekteyiz.

Özet olarak Emeviler döneminde fütüvvetin anlamı genişlcmiş, çeşitli şekillerde cevaiımertlik ve miiı·iivvet anlamlarında kullanılınL<j· tır.

3- Bu konuda bb. Soadettlıı. Kocııtürk; FütiivveL ve Alıilik, s. i 8.

, B~ FÜTVVVET ŞECERESİ ÜZERİNE 89

Muaviye b. Ebu Süfyan, fütiivveti şöyle açıklamıştır: "Fütüvvct, · bir kimsenin kendi malın~ kardeşinin elinin uzan.ma~ından kat'i suı-ette rahatsız olmamalı ve kardeşinin m ah için de tamalıkar olmamalıdır." şeklinde tanımlar, Kardeş ile iyi ·ilişkiler. içerisinde olunması gerek-

. tiğine değinirkeıi, kardeşin cefa çekmemesiı;ri, kaı·deşin az da olsa-yapıl­

mış ~lan iyiliği çok ol~rak kahullennıesi, şayet yapılmıŞ olan iyilik ·çok ise hiç iyilik yapmamış gibi veya az iyilik yapmış gibi <lavranılması ge­rek-tiğini söyl~mektedi.r4. Bu tür fütüvvetiıı esas temelini ınutasavv:ıf­ların fütüvvet anlayışı olıışturmaktadır. Bizim sö-z konusu yapmak is-tediğimiz fütüvvet de budur. . ·

Fütüvvet ilmi, t asayvlif ve tcvhid ilminin bir şıı.lıesi olarak çeşitli eserlerde kaydedilmektedir. Dünyanın ileri gelen bilgin ve filozofları bn konu ile ilgili m~kaleler yazmış ve koriuya açıklık kazanciırmak için ki-taplar kaleme almıştlardıı·. ·

Başlangıcı taldhen zamanla bir ilim şeklini alan fütüvvetin ·batin1 anlamı kesin olarak bir açıldık kazalllDanuş olm~kla birlik~e, fütü--..rvetin · plri peygamberlerin ilki ve insanlığın Çaşlang!cı Hz. Adem (A.S.) oldu- ­ğu, peygamberleriİı kutbu yani merkezi; Hz. İbrahim (A.S:) ve s_onu ise Hz. · :Muhammed (A.S.) olarak bu teşkilatın müntesipl~ri tarafından kabul edilmektedil'.

Peygamberlerin merkezi olarak kahnl edilen Hz-. İbrahim, aym za-. zamanda fütüvvet teşkila~ı menslJp)arı tarafından fütüvvetin başlagnıç ..

ve çıkış noktaşı olarak kabul edilmekte, Hz. Ali ise hu teşkilatın merkezi olarak bilinmektedir. H~. İbrahim'den ·soma gelen peygamberler, Hz: İbrahim ;e tabi olmJşlarclır. Bu d•ıru~ bazı vesilelerle Km~an'da belir­tilmiştir.

Kur'an: 16/123

"Şimdi Ey 1\iulıaınmed! Sana "Doğruya yönelen, puta tapanlardan alınayan İbı·alıiın 'in dinine uy" diye vahyettik."

Km'an; 4/125

"İyilik yaparak kendisini Allah'a teslim edip, hakka yönelen İbra­him'in dinine uyandan, din bakımından daha iyi kim ola~iliı·? Allah ihrahim 'i dost edinmişti."

· · Kuı·'au; 3 /95 "Ey Muhammed! De- ki; "Allah doğru söyledi, doğruya mcyleden

İbrahim 'in dinine uyan; o puta tapanlan~au değildi."

4- Bkz. Sandcttin Kocatürk; ~ütüvvet \"e Ahilik. s. 19 \"d.

90 SAADETTİN KOCAT1JRK

Kur' an; 3/67

"İbrahim, Yahudi de, Hıristiyan da değildi,

yönelen bil' müslimdi, puta tapan~ardan dl'ğüdi.-"

ama doğruya

Peygamberietin hile tabi bulunmalan emı·cdilen Kur'an'da İbrahim· Peygamber, fütüv-vet ehliniu kaynağı olarak da bilinmektedir. İşte kay­nağıiıı İbrahim Peygamberden alim .ffitüvvet, sonraları bir ilim şeklinde

. gelişmiş ve olgunluk derecesine ulaştmlmıştn· . Her il~n bil' kounsu olduğu gibi, fütüvvet ilminin de kouusu insan nefsidiı· . .

İslam dininde önemli olan hususlardan biıisi, kafidere karşı savaş­maktır. Bu düşünce ile hareket eden ınutasavvıflaı·m ~iı· :çoğu bu uğurda şehit düşmüşlerdiı-. :ı;ıir ~üddet sonra sı1fi)eı- hankahl~rda ·oturaı-ak ci­had-ı asgardan {.b..-üçük savaş-kafirlerle savaş) vaz ·geçip cilıad-ı ekbere (büyük savaşa-nefis ile savaşa) yönelmişleı-diı·. Bu sebepten dolayı fü- . tüvvet, başlangıçta kahramanlık ve bağışla eş anlamh olarak kullanıl­mıştıt. Somaları anlamını değiştirerek nefsin arzusuna uymaniak, onun­la· savaşmak ve güzel huylarasahip olmak şeklinde mütalaa edilmiştil'. Bu nedenle Ma'rfıf-i Kc:ı:-hl, kahramanhğın, yiğitliğin belirtilerinin üç şey olduğunu söylemiştir.

a. Hilafsız vefa

b. l\iükafat beklemeden medlı

c. Sorgu ve sualsiz bağışta h~unmak.

F~tüvvet için, tasavvuf gihftoplu ve detaylı hir anlam vermek pek mümkün görülm.emel..-tedir. Oysa ki sı1filerden. her biri tasavvufu kendi­lerine · göre tarif et mekle beraber, fütüv\ret ehlinde bu lıaJ pek fazla değildir. Yine de fütüvvet için. değişik anlamlar veı·ildiği de· bir gerçek­tir. Fütüvvetniiuıeleı:de, halk destanlarmda fütüvvete verilen değişik anlamlar açıkça görülmektedir.

Fütüvvetnameler ve halk destanlarının dışmda fütüV-vet hakkında bir çok fütüvvet risaleleri ve bu risaleler içerisinde fütüvvetin felsefesini ve ruhunu konu edinen şecereler de vardır. Üzerinde Çalıştırğunız risale ve şecere de bunlardan l>irisidil'S. ·

0_,-..:dl () Jl':"' )1 ~ _,~ başlığını taşıyan .üaerinde çalıştığımız ş~cerenin bulunduğu Sultan II. Raya:ôd'in (14·81-:-1512) gördüğii ve mü-

5- Fütüwetlc ilgili daha geniş bilgi için bkz. Saadettin Kocatürk; Fütüvvet ve Ahilik, s. 17 ,.d.

BİR. FÜTUVVET ŞECERESİ ÜZERİNE 91

hüriinü başında ve sonunda taşıyan bu eser, önemli bh risaleler top­luluğu olup 247 varaktan meydana gelmiştir. Bütünüyle Sult.~ I. Mali­mud (1757- 1789) vakfı olan Ayas_ofya kitapları arasında bulunan bu .

eserin_lB2 a-218 J~ ·varaklar~ ara.sında yer alan "ôJ~ .}'':J J öpl J~ -j~l " başlığım taşıyan nesih yazı ile Fa;sça ve Arapça· olarak kaleme

alınmış bir risalenin temsili olarak çWI.miş "Kurtuluş Seceresi"nin . .

''j~l Ö~'' mahiyetini belirlemek için · çalışmaya başladık.

- · Eser, çihar köşe (dört İ-:öşe) ebrulu, sİrtı kahverengi meşin, miklepli ve şfrazeli cilde sahip Sultan I. M~hınud V~kfı ve mühürlüdür. Mühür tuğra görünümündeq.ir ve d~ S~tan I. Mahmud'un Tugrasıdır. Tuğ­ranın. içerisinde vakıf yazısı bulunııiaktadır. Vakıf kaydı, şehzade Ah­med tarafındau Müfettişu evkafi'l-Harameyn Şeyh-Zade Ahmed "Ya'­rab _ez tu tevfik temenna koned Ahmed'_' ibaresini de içe~sinde bulun­dman eserin kağıdı ahfıdi Türk kağıdıdcr ve aherlidiı·. -

ilisalenin tamamında geçen ayetlerin başta, sonda ve bazan da or­tada eksik olduğunu tesbit ettik. Ayın hal fütüvvet seeeresinde de gö· rühıiektedir. l\1ümkün olduğu kadar ay~tlerin ve hadislerin tamamını çalışmanııza almaya ve dipnotlarda koı:ıuya açıklık getirmeye çalıştık.

Fütüvvet seeeresini oluşturan bazı yaprakların altında açıklamşsı · bulunmakla hirlikte bazı yapraklann altında açıklaması lıulun,m.a­

~aktadır. A_çıklaması- olan yapraklarm aÇıklamalarının Türkçe çeviri­lerini karşılarına yazdık. ilisalenin içerisindeki bilgilerden hareke~e hem şecere ve hem de fütüvv~tle ilgili şu değerli bilgileı:i de bilim alemine s~ayı uygun bulduk.

Ey cevanmerdlerin ileri gelenleri, ey iman sahipleri, şunu iyi bil· melisiniz ki, dünya ye ahiretin selame.ti ancak Allah'ı tanımak ve ancak Allah'a kulluk etmekle· elde edilir. Fütüvvetin sım Allah kelamındadır.

Bunu~ örneği ise fevz ağacı (Şecere-i Fevz) dir. Gerçekte bu şecere dün· ya ehlinin selamete ermesine yardımcı olur. Konuları yedi olan6 bu şe· cerede şeriat, tarikat, ·hakikat, ma'rifet, tasavvof, meskenet ve fark'· dan? söz edilmektedir:

6- Yedi snyısı ile ilgili daha geniş bilgi için bkz. Saadetti.n Kocatürk; Bazı ve·Knvimlerde Özellikle İshimiyette yedi Sayısı, Kültür ve Turiim Bakanlığı, II. :Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, -C. IV, Ankara, 1982; s. 279 vd. .

7- B~adııki fark, fal..-irlik, dervişlik anl~a ve diinyamn kendisini terkettiği dilenc4ün tersine, kendisi dünyii niıiıetlerine sırt çevirerek terk eden kişi ıınlammadır.

92 SAADETTİN KOCATÜRK

Yedi sıfat olarak ele alınan bu konulaı·, fütüvvet ruhuna uygun ola­rak insan ~cudu.nun yedi uzvti ile. mukayese edilir. Bu se)>ept~n dcolayı yedi esas üzerine ott rtulan ve yedi dal olarak ele alınan fütüvvet sece­ı:esi gölgesinde', insaniann asilde bir hayat yaşamalarma çahşılıroş1=J.I'. Bu şecerenin meyvesinden istifade edilmesine ö;ı;en gösteril~iŞtir. Bu rioktadan hareket eden insanlarm kendj aı·zulaı'ID.a rahatça ulaşmalaı·ı yolu .gösterilen bu şecer~de dünyanın selameti _ile ahiretin saadetini· h~- · mak 'mi~mkün görülmektedir. Bu şeçerenin_ gölgesine ıılaşan fütüvvet chllİıe göre g~rçek hakikat, Allah kelaırodır. Yüce kudretteO: fütüvvet · ehlince ümit edilen, bu şccerenin gölgesinde ·yer edinmek onun meyve­sinden istifade etmek ve rızıklamaktır. Ey cevan:in;erdler güruhu, ger­çeği hilmek istiyorsan fütüvvet adı verilen bu şe?ereiıin. gölgesine sığin­malısın. Bu şecerenin zemini hakikat ve insaniy'ettir. Bu şecerenin kö­

kü, fe .ı:iıl ~1 .UI '1 ""All~h'tan başka-Tanrı (İlah) yoktur" kelimesindeki ,kuvvettir. Bu Şecere~ suy-u fütüvvettir. FütüV\:et tevhid kelimesinelen kaynağını almaktadır. Tevhid kelimesi fütüu_vetin hakikatidir. Gerçek­te fütüvvet. sonu olmayan bir deniz gibidir. Onun sınırı övülen vasıfları kaplar. Hal böyle olduğunda övünülen vasıflıü·m .. cevanmeı·dlerde belirginleştirilmesi ~ağla:ı;unış olur. Fütüvvet ehli, fütüvvetin ruh ol­duğunu söylerler. lVIürüvvetin cisim, cismin ise hareketi ruhla mümkün görülen risalede ruhun hareketinin kaynağı Allah olarak belirtilmek­t<"dir. Bazılarına göre bu kaynağın etki noktası kalp olarak belirtilmek­tedir. Bazılarİ sır, bazılan insanlık diye ifade etmek isterlerse de ululıiyet çeşmesinden su içen ve mededuman kimsenin Yüce Ku~retin rahmetine nail olacağı da üzerinde çalıştığ{mız risalede ·ifade edilmektedir. Böylece de asla fesadın yer bulamıyacağı bu_risalede aferin· eli"kısalır ve yok olur. Yedi dal üzerine oturtulan bu ıisale, fütüv:vete yeni başlayanlar, dost­laı·, müridier ve bunlann meyveleri ile ilgililere Öğütler vardır. Birinci {l.alda cevaıımerdler avam (halk) olarak vasıfland.ınlır. Bunlaı:ııı özelliği şeriatı kopımaktır: İkinci dalda · cevaıımerdler öz kişiler9-ir. Bunların özelliği tarikatı korumaktır. Üçüncü dalda ce:van~erdler özlerin özq kişilerdir. Bunların özelliği hakikattır. ;Hakikatın özelliği ise Allah'a·. coşku ile duY,ulan muhabbet, scvgidiı·. Dördüncü dalda kerem vaı:dır. Dört harften oluşan fütüvvetin her bir harfinin bİı' anlamı bulunmak­tadu. "0" harfi halka taalluk etmekte, bu ise vef~ılığı gerektirmektedir. ''.:."harfi öz kişilere taalluk etmekte, bu ise halka yönelıp.ektir. "J" harfi öz~in özü kişilere taalluk etmede, bunlar ise peygam.beılerdil'. ".:."harfi vahdaniyetin en son noktasıdır. Bu ise dünya ve ahireti terkederek All~h'­tan başkasına yönelmemektir. Beşinci dalda eli 'açıklık (sahtlik) vardır. Zira peygamberimiz Hz. Muhammed, bir hadisinde Cennet eliaçıkların_.

BİR FtfrOVVET ŞECEREsİ ÜZERİNE 93

(sahileı-in) yeridir buyurmaktadır. '' ·~~~~ ) ..) 4:J:.I ".s Altıncı dalda

tevekküle yeı· verilmektedir. Yedinci dalda ise tevhid· (birlik) bulun­maktadıı-. . Şecerenin esasını teşkil ec;len Kur'aı;ı.'m şu ayetidir:

Ku..r'an; 48 /5

"İnanan erkek ve· kadınları, içinde tem~lli kalacakları, içlerinden umaklar akan Cennetiere koyar, onların kötülüklerini örter. Allah ka­tında _büyük kurtuluş işte budur." .

Yedi dal üzerine kurtılan şecere-i fevrin (kurtuluş ağacı) yedi dal üzerine kunılmasınm sehehi Al).ah'ın yeri ve göğü yedi -tabaka olarak yaratması, haftanın günleriniii . yedi olması, insanın yedi metı·ebeden ve yedi şeyden yaratılması gihi

Kur'an; 23 /12

''And olsun ki, insanı süzme çam:ıu·dan yarattık, sonra oun nutfe halinde sağlam bir yere yerleştirdik, som~ nutfeyi don­muş kana çevirdik, donmuş kanı hiı- ' çiğnemlik et yaptık. Bir çiğnemlik etten. kemikler yarattık; kemiklere de et giy­dirdik. Şonra onu başka bir yaratık yaptık. Yaratanlarm _en güzeli olan AJ..lah ne uludm!" ·

İnsanlara yedj şeyden rızık veren Allah, Kuı·'an'ıııda şöyle buyur­maktadır:

Kur'an; 80/25

"Doğrusu suyu bol bol indirmekteyiz. Sonra yeryüzünü iyice yarmalrta ve orada tan~li ekinler, sebzeler, zeytin, hurma ağaç­ları ve bahçelerde koca ~oca ağaçlı meyveler ve ç~yırlar bitirmekteyiz."

Yeri yedi ·kat olarak yaı·atan yüce kudret, bu koni.ı_da Kur'an'da şöyle buyurmaktadır:

Kuı·'an ~ 31/27

" . . . . . . . Yedi misli deniz de yedekte bulunup yazılsa, yine de Allah'ın sözleri bitmezdi. Doğııısu Allah güçlüdür, hakim­dir."

Ve yine Allah Kur'an'ında peygamberine "Sana yedi ayetli fatihayı "lV~esani'yi" gönderdim" demektedir. ·

8- İbn Adiyy; Kômil, 1,.190.

94 SAADETTİN KQCATÜRIC

Kur'an; 15/87

"And olsun ki, sana daima .tekrarlanan yedi ·ayetli fatihayı v.e Km'an~ı Azimi verdik."

Ve .yine Kur'an'da Allah akrabalardal:l yedi kişiyle. ~vlenıneyi ha· ra~ kılmıştır.

· Kur'an; 4/22

"Sizlere, .anlaxınız~ . ~lannız, k:ızkardeşleri.niz, lıalalar.ı.n:ız,

teyzelerin.iz, kardeşlerinizin ·kızları, süt kardeşle~niz, karıları­·nızın anneleri, kendileriyle gerdeğe girdiğiniz kad.ınlarınızın yanınızda kalan üvey kıziannız-ki oıılar~a gerdege' girmeılı.i.şse­niz size bir engel yoktur_., öz oğullarınızın e~le!i ve iki kızkar­deşi bir arada almak suretiyle evlenmek,-geçmişte olanlar artık geçmiştir- size haram kılınd~. Doğrusu Allah bağışlar ve mer-hamet edeı·." . ·

Mirasııı aks~mı ~a yedidir. ·Bu konuda da Allah Kur'an'ında ·şöyle buyuxmaktadır:

Kur'an; 4./11 ·

"Allah, çocuklarınız hakkında, erkeğ~ iki dişinin hissesi k~- -dar tavsiye eder. E~er kadınlar ikinin üstünde ise, bırakılanın üçte ikisi oı:i.larındır; şayet bir ise yarısı onundur. Ana-baba- _ nı_n her biri,n.e ölenin çocuğu varsa -yaptıği vasiyetten veya borcundan arta_ kalanın- altıda biri, çocuğu yoksa, anası

· babası ona varis olur. Anasına üçte bir düşer. Kardeşleri var­sa, altıda biri ,annesinindir, babalarınız ve oğullarınızdan men­faatçe hangisinin size daha yakın oldu~u siz hilmezsiniz. Bunlar, .Allah tarafından · tespit edilmiştir. Doğrusu Allah bilendir, hakim olandır."

Peygamber seedellin yedi uzuv üzere yapılmasını buyı.umuştur.

" ~1} ~ ..... Jy J.~ c)\ " Bunlar -alın, iki elin avuç içi, iki diz

v~ iki ayak gibi.

Kabeııin tav.afının yedi oluşu, safaile merve, merve ile safanm ara­sının· genişliğinin yedi ölçek oluşu, Remy'in (Zina işleyen kadının taş­lanması) yedi kişinin huzurunda yapılması, Kadir gecesinin Ramazan ayınııl son yedi gün~e oluşu, Eshab-ı Kehf'in yedi oluşu gibi. ·

BİR FÜTÜVVET ŞECERESİ ~ZERİl\'E 95

Allah ~u ;konuda Kur'an'da şöyle buyuru,r:

Kur'ani 18.f22

. «Kaı·anlığa taş atar gibi, _,Mağara ehli üçtür, dördüncüleri köpekleridir.' derler; yahut ,beştir~ altıncılan. köpekleridir.' derler, yahut.' Yedidir, sekizincileri köpekleridir .. ' derler. De ki ,Qnl~ı·in saYısını ~n iyi bilen r~bbimdir."

İyiliğin ·çokİuğunun yedi mesel_ oİarak'belirtil.diği Fütüvv'et-namede Allah'ın şu ayet-i kerimesin~ yer verilir. · · ·

K,ur'ani 2/261 . .

"Mallannı Allah yolunda sarfedenlerin durumu, her başağında yüz tane olmak üzere y_edi başak veren tanenin dui'Umu gi­bidir. Allah dilediğine kat kat yerir. Allalı~m · lütfu ·geııiştir: o~ her şeyi hilendir."

. . Bütün bu bilgilerin ışığında fev:r. şeceresinin başlangıcını yedi d.al

üzeıine · oturttuk. Her hangi bir kimse bu fevz şec~resinin dallarmdan ·birisine elini sürüp ondan imdat beklerse, Cehennemin yedi tabakasm­~an· kurtUlur. Bu konuda Allali Kur'an'da şöyle buyqrmaktadır.:

. '

Kur'an; 15/44

"O Cehennem'in yedi kapısı olup, her kapıdalı onların girecek-leri bir kısım vardır." ·

_ Şayet bir kimse bütün dallara tutunsa, Cehennemden kurtulur. Cennette mekan tutar ve Cennetin üst tabakaların~ 'ulaşabilir. Bu dal­İardan her· biri on şartı içerisinde bulundurmiıktadır . . Bütiin~ yetnrişe ulaş;.ın bu şecerenin meselleri, ilmin üzerille otım:ulmuştur. Bu konuda

. P:ygamberimiz . bir hadisin~e . '' .ı.:..o J~ ':J · %_ ~ _J~ ':J fç. "9 .

"Icaplan yerine getirilmeyen ilim, kendisinden ihtiyaç karşıianmayan hazineye benzer." d(:!mektedir.

İ1min başındaki " t" harfi ilm e, " J '·' harfi işe, " i " harfi ise nza ve teslime delalet eder denilmekte olan :Çiitüvvet-namede yine de en doğrusunu .ımalı bilir deiı.ilmektediı' Bu kon'\lda· Yüce Peygamber bir hadisinde; İslamın temeli beş esas üz~rin'edir, "Allah'a, Muham- · m~d'in Allah'.m elçisi olduğuna, nani.azm farz olduğuna, zekat vermenin gerektiğine, ramazan ayında oruç tutmalllİı mecbuıiyeti:iıe, gücü yeten

9- İbn Asakir; el-Fetbu'l-Kebir,.-NebehiinY, 2/231.

96 SAADETTİN KOCATÜRK

kişilerin de hac farizasını yerine getiı-mek mecblıriyetinde oluoacağına inanmak gereklidir," de~ektedir,

İşte bu hadisten de esinlenerek bu fütüvvet. şeceresinin temelinin beş esas üzerine kurulduğuna değinilen fütüvvet~namede ilk esasın doğruluk, ikincisinin itaat, üçüncüsünün .mütteki olmada ziyadelik, dördüncüsünün emanete hiyanet etmeme, beşincisinin fisk-u· fücurdan kaÇınınanın gereğine değinilmekt;edir .FütüYvet ebiinin sadık, Allah'tan korkar, itaatli, emaneti koruyan, nefsine hakim olan kişi oİm~sı .g~rekir

· deiıilm.ekte olan fütü,rv'et-nfunede,- böyle olan kişilerin de makamının feleklerin yücesinde . olacağına iş~eı· edilmektedir Bu ·konuda Yüce Allah Kur'an'ında şöyle huyurmaktadır:

Kur'an; 14/24

"Allah'ın, hoş biı- sözü, kökü sağlam, dalları göğe doğru olan­Rabbinin izniyle he.r za:qıim meyve veren- hoş bir ağaca ben­zeterek nasıl misal verdiğini görmüyormusun"IO · ·

Yine Kur'an'da bu konu ile iJ~ şöyle buyurulmaktadır : ·

Kur' an; 48/18

"Allah, inaİıanlardan, ağaç. altında sana baş eğerek el verirler~ ken and olsun ki, hoşnut olmuştur .... "

Yiiı.e Ku~'an'da; 24/35

"Allah, göklerin ve yerin nfuucliır. O'nun nU:ru, içinde ışık bulunan bir kandil yuvasına benzer, O ışık bir cam.içincledir. Cam ise, sanki inci gibi par~ayan. bir yıldızdıİ-.. Bu ne · yalnız doğuda, ne de yalnız .batıda bulunan bereketli zeytin ağacın­·dan yapılır .... "ll

Yine Kiır'an'da; 20/10-11

"0, bir ~teş görmÜştü de, ailesine : ,Duı11n, hen bir ateş gör­düm, ya ondan size bir kor getirir, ya da ateşin yanında bir yol gösteren bulurum, demişti."

şeklinde devam eden fütüv-vet-namede fütüyvetin beş esas .üzerine kn­rulduğuna da değinilmektediı-. Bunlar:

10- Ayet metinde eksik ıil.uımış, biz Kur'an'dan tamamını incelememi;e aldık. ll- llletinde eksik olan bu nyetin . tauınmıhı KUf'an'dnn incelemeıı.ı.ize aldık.

.-

~İR FÜTÜVVET. ŞECERESİ ÜZERİ;\"i

a. Büyüklükte tevazu göstermek

b. Güçlü a·nda dostlann ve kardeşleı·in hatasını affetmek.

c: Minnetsiz bağışta ·bulunm;:ık.

d. Düşmanlık duygulaı·mdan uzak nasihatta bulunmak. .

e. Fakirlikte cömertlik etmek 12.

97

Hz. Muhammed bir gün Hz. 4Ji,'ye fütüvvet eJ:tlinde .bulunması ge­~·ekli meziyetleri şöyle sıralamıştır:

a. Fütüvvet ehli doğru sözlü ve . vefalı olmalıdır. ·

h . Emanete hıyanet etmemeli.

c._ Merhametli (iyi kalpli olmalı.

d. Derviş-meşreb olmalı. ·

e. Cömert olmalı.

f. lVIisafir . perver olma~.

g. İhsan sahibi olmalı ..

h . Hayayı elden :ımakmamalı demektedir13.

Hz. A1i c~vanmerdler hakkında:

a. Bağışta şükredici.

b. Bela karşısında sabredici.

c. Düşma~a galip geldiğind~ bağışlayıcı.

d. Sözünde sadık olmalı, ·demektedir .

. Hz. Ali' den: fütüvvet nedir diye sorduklaı--uı.da;

a. Servet sahibi oldukta, yüksek makam ve mevkiye ulaştıkta tevazuu elden bıralanamalı.

h. Kudretli oldukta affetmeli. ·

c. Minnetsiz bağışta bulunmalı:

d. Davette, nasihatta bulunmamalı.

e. Yoklukta eliaçık olmalı, cevabıııı· vermektedirl4.

12- Bkz. üzerinde çalış~ risale, s. 207 a.

13- J;lkz. üzerinde çalışh,Vımız risale, s. 207 n.

14- Bkz. Üzerinde çalışoğı.mız risale, s. 200 a.

98 SAADETI'İN . KOCATÜRK

Baya'ıid-i Bis~ami'ye cevanmerdliğin ne olduğu sorulduğunda o, cevanıiıerdHğin dört; şey olduğu cevabını :vermiştir. Bunlar: . ·

a. Yemek, içmek.

b. Kırmak.

c. Çalmak.

d. Y ol, ehli olmak.

a. Buradaki yemeğin sinirini yemek, -yani sinirine galip gelmek oldu­

ğUn~ .söylemektedir. Şöyleıci Yüce Allah r:.r_ ü:WI J ~;Ji ~lSJI" "· ...,•·'1 "Sınınnı' .• • • ni . ani ...., w y~ne er .ve ıns arı pağışlayanlar" buyurmak-

.tadır.-

' b. Kırmanın, nefsini kırmak, nefsinin heva ve hevesine uymamak olduğuna değinmektedir. .

c. Çalmanın ise gözü günah işieyecek şeylerdeg. uzak tutmak, günahkar kılacak şeylere .l;makmamak 'üzere yönlendirmek. Bu komida Kur'anda şöyle denilmektedir:

Kur' an; ·14 /36 .

"Bana karşı gelen kimseyi sana bırakıyorum. Sen bağışlarsın, merhamet edersin."

d. _yol ehli olmak; yani do~ yoldan sapmamak ..

Bayazid-i Bistami cevanmerdlere · lıitaben, dört şeyi yapmayinız, başka bir dort şeyi ister yapınız ister yapmayınız, demektedir·.· Bunlarl5:

a: Yalan söyleme, doğru~ ister söyle,. ister söyleme.

b. Haram yeme, helali iste:r ye ister yeme.

c. Günah işleme; tevbeyi ister yap ister yapma.

d. Kötülerle oturma, iyilerle ister otur, ister oturma

şeklinde özetledi~ fütüvvet risalesindeki şecerenin mahiye~e. ge­lince:

15- Bkz. ttzerinde çalışbğm}.ız risôle, s . . 189 n:

Kur'an; 48/18

. BİR FtlTtlVVET ŞECERES! UZERİ.N'E

j_,All öJ#

"Kurtuluş Şeceresi"

99

.öJ:::-...!.11 ı:,_j.I!.S:i~l.z~ . ~~ ~Jtl 0ç. ~~~.J ..L4l : JWy.ö~ . .iili Jt;

~}. t:..;:; r-'r.ı;ı J ~ ~s:-ıı J;t; r-r:Ji Jt.. ~ "Ey.l\Iuhammed! Allah inananlardaiı, -~ğaÇ altı:Q.da SB:i;ı.a baş eğerek el verirlerken, and olsun ki hoşnu<} olmuştur. Gönül­

. le_rind~ olaw}a· b.ll.rn!ş, o~ara güvenlik -vern:riş~ onlara yakın bır zafer ;hahşetn::ilştır." · . . ..

Hadis:

.u .... .) y ~rJ ~")\.. .ıJj~ u--.; 01 c:>lc)ı (""" _,. 4:~ ~~ -J.; ~:.ıı _Jı.;

. 17 · (J~ .iili ıjA) 16.0_rZJ o.J':?:- .J..ı.AJ~ .0-'Jj! ?~1 \)~IJ

"Peyga~ber efendimiz (Allah'~ salat ve selamı O'nun üze­. ıin~ olsun) İman: Allalı'a, _ melekl~rine,_ kitaplaı·ma, peygam­

berlerine, hay-..r ve şerrin Allah'ın' taktiriyle olduğı.ma inan­maktır, Jnıylirmuştur."

Kur~an; 14/24

Ôj~.:s- ~bı . ~.JS" $ . .iili ~ J'~ ı...)ı.f ; f' . - ·~c-..il· J ~} J

"Allah'ın hoş bir sözl?., kökü sağlaı:p, dallan göğe doğı·u olan -ra:Obinin izniyle her zaman ~eyve veren-hoş bir ağaca ben­zeterek nasıl misal verdiğini görı:o.üyor musun?"

Kur'an; 2ıJ.,f35

~~J-':1J ;,;;..r;.':J 4,;~j- ~~A öJf: ısc_:,-...ı.;Y.) JWJ !.!.)~ ~~ Jı.;

'~Doğuda ve batıda bulunmayan milbarek -bir zeytin ağacından ya.lolır., .

16- 1\Iüslim ilk hadis. 17- Metinde eksik. Biz tamamını araştır~amı.za aldık . . Bkz. lllüslim mi hadis·. 18- Bu kısım metinde eksik, faltat şe'ceredeki şekli ile de ruı.lam açıklık buluyor.

100 SAADETIİN KOCATÜRK

Kur'an; 48 fS

Ji6..ı.J ~ 0:~}6:-:)~\'1 ı.,;i ıfc.SJ~~\:::::- c..:.ıl:..oJtiJ ~jtl J=-=-~~

·.

~ ljj . .ıjıl ~ ~~ 0ts'"J . r-=~ ~

.. "İ n anan erkek ve kadınla n, içinde te~elli kalacakları, iç­leı:iıiden ırmaklar akan. Cennetiere koymak için, onlaı·ın kö­tülüklerini örter. Allah katında büyük kmtuluş işte budur".

Hadis:

.UI \' 01 ö~ . u_.;.. J~ (>l.ı 'YI t$. : r .J ~ 4ill ~.,., Ls"'~\ J\i

0\...V.J · i.J""J ö_,)jl ·~ıJ ö')\..a.ll \\i\J .iili J.J""'.J 1..:'-? 01J .iili 'YI

. 19 '')~ .... ~' tlh:;....l . ,f ~\ ~ J

"Peygampe~· efendi~iz (Allalı'ın salat ve self~ O'nun üze- . ıine olsun) İslam beş temel üzerine kurulmu~tÜ.r: a) Kelime-i şehadet getirı:ı;ıek,_ b) Namaz kılmak, c) Z.ekat vermek, d)' Ra­mazan orucunu tutmak, e) Gücü yeten kişinin Kabe'yi zi­yaret etmesicliı:." .

~\ ;;.,~ :__,-ll ;;.,:.; C.J)I ;;.J;:; ~1 ;;.,~ ~JI ;J')\; J~ ;;.,:All"

J}J-1 ı:.r'' c.>·Rı ~ı ;;__,=; J ö_r.:}l ;w-, ~ C.J} ;;~;:; J öJ)I J~ı

'' ~ J 0 J~..t.'' JL~ .J .J; J ;.,s'.Ü ö~ I.J 'YI 0~""" ~1 .;; ? t. ")W ö J:.:ll J

~~J ~1 ~ u...;'YI_r.ll öp ·t.')\~J .ı::;J,.,. ~ .iili I.J;f \..o~

'' ~~ 0;--jL \' J JW ~ı.,; J .J_,f~· ".Fütüvvet üç veeili üzeredir; kalp fütüvveti, ruh fütüvveti, sır fütüvveti.

Kalp fütüvveti; mürüvveti kı::llanmak.

· Rah fütüvveti; nübüvvet şiarlannı ta'zim etinek.

Sır fütüvveti; giiç ve kuvvetinden ayrılıp, Allah'ın güç ve kuvvetine dayanmak. ·

Kalp fütüvvet~ alameti, iı·ade doğnıluğı.ı'dur. Bu da Allah'ın < ·~_, .:ı_,~~" kavlinde mezkurdur.

19- Bulıori, İmoo, 12; ~Iüslim, lmao, 19- 22; Tınnizi, lman, 3 ..

BiR FUTÖVVET ŞECERESl ÜZERİNE 101

Ruh fütüvvetinin al5meti, giinalu.nı itiraf etmektiı·. Bu da Allah'ın:

Kur'an;' 39 /67

o J..Ü ı)> .ılı 1 1 .u ..li t.. .J

. "9nlar Allah'ı gereği gibi değerlendiremediler:" yani

.ı.::.tJM J> .ılı\ 1_,; f l,.

"Allalı'ı layık. olduğu şekil,de bilmediler. "kavlinde mezkurdur.

Sır fiitüvvetinin -alameti, haşmetle ünsiyet hulmak:ı;ır. Bn da Al­lah'm;

Kur'an; 33/53

" .... Size bil- şey söylemeye çekiniyor "kavlinde meı.kurdur.

J~l 20JI.J>'YI J) J öy.cill J~l :~ .Jıl ~.;,J c..>~l u...> J~

.12.4> J Jl.F }1~ J\>.::.t}ll pj. c__ ·JIJ;}II.J JW}II (i': J ~;JWI c:_ _,...JI

. ~Jjç. ~.iili~,.: L• ~l:.=~I.J 2~~ .ılıl J.41 ~ ~l~J u:..UI u~ly

"Hasanü'l Bası·i (Allah ondan razı olsun) şöyle buyurmuştur:

"Fütüvvetin aslı bütün hallerde gizli ile aşikarm ve bilcümle fiil ve ka viiierin beraber kullanılması" anieller ile iftilıann terlci, elin buyruk­İarının . korunması, Allah 'ın emrettiği şeyle~e bağlı kalmak, yasaklardan da · sakınmakla beriil>erclir." ·

'li J 'Jl..a.> ~":}J .W · 0~ ö.J~I LS"-.)1 0,4 : t..?' Js:JI 0_,T,4 Jl; . . .

. Jlj....J~ •L!:zç.-' L.....l,o ~ .)1_,~ .J 0)6:. J~

"Ma'rufu'l-KerW de şöyle buyurmuştur: Fütüvveti iddia edende üç haslet bulunmalıdır. (Bunlar} hilafsız vefa, methiyesiz cömertlik ve sor­madan vermektir."

20- Burı:ıda "JIJ>'I " kelimesi mı:ı'rife olması nedeniyle metinde olmayan "Jl" ~fi tı:ı'rifi tıırafımı.zdıın ilave edilmiştir.

21-: Anlamın tam olması için " ~ ",ve sonra gelen " .;s. " lnrafmuz. ınctnc ilôve edilmiştir.

102 SAADETTL.~ KOCATÜRK

ıf>- J ~.)S::; 0t Ju.ı Jj~ J .ı.~~ rj'" e JLLI J--> Y· ö._,:Aıı

t(.y _4li /~~ 0 ... e ·:ı:::--~1 . . ,

"Fütüvvet; öfkeleudiğin kimseye karşı l,ı:iisn-ü __ alıla~, ikı·ah ettiğin kimseye ll!al vermek, kalbinin nefret et-ıiği kimse ile· de güzel sohbet etmektir (onu meclisine_ kabul etmek-_ve onuula iyi geçinmek).

' ÖJ:./ ,_;JI Ö_J_;Aj t.J} ÖJjAJ ~ .. J.All.oJJ~ ~J~· 6j')'J Jy ö~)l,.

~'j<J ~ı_, J...t~l ·~ı ~~·[.J} ÖJj-"J ~~.) ~)1 ~~ı ~ı .JJ)J... ~U~J 4.-.AJ~ ~~~~-;-~ı_ · ;;3/ 4...')W 4......tJ.:ıJ 22JS'lll :ı:...bı_r-lı .

. c' r:.r·J.· J;. J jiı Jl ./·~ if Li~ J.P 0"'"

··-:JW' ,ıJ} J . .JJ$",1. CJ.l~J ~~ jY Js:.:J\ c_J} OJJ'"

"~le. ~~ı JJı ~ \JJ(~\" _

: Jw . .ı.l_,; J .J_,(_l~ ı!,..lb J ·:ı:...~~~~ JJI J _r..dl _rll ÖJ/ 4...')\y J

ıJ_;~I.J ~ll _ ~ı J .ı..\J üi · \JJl; ~~ ~~1..ol 1~1 u.. lll U:...!.L,QJI .r=·u . . . . . ...

"lVIürüv-vet üç vecih üzerinedir; kalp miiriivveti, ruh müıüyveti, sır mürüvveti.-

K_alp mürüvveti; şek ve töhmetten kaçınmak, ruh mfuüvveti; .sıdk ve hikmet ehlini muhafaza etmek, sır · miiıüvv~ti ise zikir .ve hizmeti idam e ettirmektir. · ·

m· '

Kalp mürüvvetinin alameti kısmete kanaat etmektir. Bu cla Allah-

Kın-'an; 16/97

.. 23 ( 4~~b ";; Y.:>-" 4~_;1;) 0 ... ;. _,~ J ~ı J JS'"'~ _if l:Ll..o Jr if . "Kadın, erkek inanmış olarak kim iyi iş işlerse ona hoş bir hayat yaşatacağız." ~avlinde. zikredilmiştir.

_ 22- ".}::. •' kelimesi ma'rife olduğu için metinde olmayan" Jl" harfi ta'rif edatını illh'e

, ettik. .

-23- Bu kısım metinde yok. Anlamı tamamlamak için Kur'an'dan tamamını metue. aldİk.

BİR FÜTUVVET ŞECERESİ ÜZER1NE 103

Ruh mfu:üvvetinin al&meti. nimet üzerine Şükr~tmektlı:. Bu da Al-İah'ın .

Ktu·'an; .2/40-

uF-l_ç. ~~ Jl ~- I_,J$"'~1"

"Size verdiğim nimeti hatırlayın" kavlinde zikretl.ilmişti.I. ·

Sır mürüvetin.ln 'alameti, musibe~İJ?- ilk başlangıcında sabretmektlı:. Bıı da Allah'ın · ·

K~'an; 2/155. in s<;>nu -ye 156 . .

"0~1_) <ı.~ll Ul_, . .& t;ı · ~_,Ili ~._a,4 (~~~ - l~l. cJ..jjl lf...t.l..JI f~·.J" : . . "Sahredenlere m.üjdeie. Onlara· bir musibet geldiğinde: ,Biz AJlah tarafıiida:n_ geldik ve elbette O'na döneceğiz' deı-lei• -kavlinde. zikredilnıiştir. · . ·

04.J OJ~l]; · (.)):.ll e ~)1 OJ.)'• ~~ lJ. ~ Jij. "Yahya b. Mu!!z; kişinin mürüvvetini, insanlaı-1~ iliŞkisind.~ içinin

·ve d1şının bir olnıasıdn·, diye tanımlar".

ŞECERENİN Y APR_.ı\.KLARI

I. Js::.tll_, ~ ljs:- 'lll : İtiı·af etm~k, yani .A.llah'ın bütün nimetlerini

kabul etmek.

2. up")\~ 'lll : (.);.:,t;:?'l/1 ..ı.A; : ~ah'tan başkası.pİ gör:qı.emek.

3. (s_,A::ll : u.ol_,J-1 f12> : İnsanın dı.ıygulannı koruması · (diz-.

ginlemesi).

4·. 4..~1 : Sevgi.

J~ ~_,~ı ~~.).)~,..ı L.J~ıı -~s:, J Jl~ J5' J ~ L.. .)~ı ~...;-t.il ~

. J b- JS"' J ~ ~~ 4.4;lyı _,...jl ~~ _, J b-

Kalp muhabheti: Her durumda insanın sevdiği kişilere,_ mcnfaat yönÜnde öncelik tanıması.

Ruh mürüvveti: Her dtuumda sevgilinin nzasını tercih etmek.

SAADETTİN KOCATi.ı'"RK

Sır miirüvveti: Her. durun}cla sevg~ ile ters düşmemek, onuiıla

uyıun sağlam ak. :·

S. ~_,.;. : Şeriat

6. Wl>:l..l : El lVIükaşefetü

t tAj; .. t~J JW .Jıl iJ'l u 'lt-Ll ~ J .Jıl · ,y s-l)-1 ~~ . ~ts:: ..

iJJA>r.=-!. ~ J (.)"'l:.ll ,:r iJJ~~" Jw o.)L,Ço l,r.~l J <C.A 1~

"~ .Y>J a:iıı · u'" "Kalp mükaşefesi; bütün hallerde Allah'tan haya etmektir (utan­

ma1."trr). Çünkü Yüce Allah, kendisinden utalllİlayıp, kullarından uta­nauları ·yermiş ve bu konuda şöyle buyurmuştuı·:

Kur'an; 4/108

~ JAJ .Jı\ ,y · t;~~ 'JJ 0 ..,l:JI ,Y iJ~

"İnsanlardan ( durumlannı) gizliyarlar da kendil~ı·iyle heranher olan Allah'tan gizlemiyorlaı·"

7 . ..l.tı )1 : .,J;Al.l J_ç. ~;...'ll l!J.j: Eİden.çıkan ~eyledı,:in üzülmeınek.

8. s-L,.; )1 : ;,.,.;JWI t.J.J : Karşılık ])ekleınenıek.

9 . . s-l,;} : Sözüne sadık olıııak.

10. \.A.,a.ll : _uk~ll ~.,.ıaj : Kalbi temiz' tutmak.

ll. -'s'jJI : ~':>Wl Jb : Açık sözlü olmak.

12. '--:','ll : Edep (El Edeh)

13. c:!l.,::ll : ..:ili ~~ J ~ uA J ..:iıl w.) .ı.llc_.;'1y 24 u'" J : Allah

için .t.evazuda bulunanı Allah yücdtir, tekebb\ir edeni Allalı alçaltu.

14. ~ Jll : )J""" 'll (..i,!. \S:.. : Sırlan keşfetmek.

ıs. ;..ı.,.\.!11 : El Müşahedetü

24- Ebü Nnym; Hılyctü'l-Evliy&, C. VII, s. 129

BİR FtlTtJvvET ŞECE~ESt tlZERİNE 105

0J.;S""~ 0:_..ill" Jw .U.} ~l""t; ·~)~ jç MlA:..... 'YI ~1 ö..tA\..!.r

~· ı!<:.J.I • .r 0~ _,-ll ö..lAl!.. J "~';lı rr.J:.:.:- Jç. J ~~ .J~ J '(.~ .liıl -:W .\ili c.SJ ..... t .. (( ~ 1.)1 ~.> )".)IJ" JW .J .Ji .U""t; .>.J$""~1 ı.ty-

25u(t":J~~.J T~,.,JJ t~ .\iıi<)~JS"~ ı:r_..UI "JW .Oj .O:>~~ .\ili:?.)

· "Kalp müşahedesi .• doğıu hiı- ·yolda gitmektir. Bunun aslı Yüce Allah'ın şu kavlinde if~desini lmlmuştur.

_ Kur'an,; 3/191 ·

(ı.J::>: Jç. J ~~ .J....; J t.~ .ı:ill 0J) .. ~ 0:_..ill

"Onlar ayakta iken, otururken, yan yatarken Allah'ı ana·rlar."

Sırrın müşahedesi; Allah'tan başkasını uıiutmaktır. Bunun aslı, ; Yüce Allah'ın şu kavlinde ifadesini bulmuştur. 1

· ı Ktir'an; 18/24 ·j

. ı ~ 1.)1 ı!.lu .;~.)lj

"Unuttuğun zaman Rabbini an" (Allah'tan başkasını unut­. tuğun zamari Allah 'ı zikretmiş olursun.,

16. ~~)' ~i,;Al.l; ı!W if c.>j'Y <)\ J 4-zil)l •1J.) J ülç.\)1 ıj->

26.J__,;J (<J....ıJI.ıJ) ~ .&1\.J~'YI IJ,;_.\t,.J" JW J.Jiı!.l:k4~~\

"ı:;.s .>"" .J .iiı ı J ı ~ J t-ı- ~ J "

"Güzel gözedemeye (gö-ıden geçirmeye) müraat etmen ve nefsinin zahirini iı;: alemine (batmma) zıt görmemend.İr. (Za- . hiı-le batının uyumlu olması gereklidir). Bu konuda Yüce Allalı şöyle buyurmuştur: ·

Kur'an; 98/5

25- B~ tmıak içindeki kısım, metinde silinmiş olup, tnrııfuruzdnn karine ilc metne ilô~·e edilmiştir.

26- PMnntez içerisindeki kmm metin4c y~k, nyet.in ıınluınını tnm~lnmnk için tnrnfı-

mızdan metne ilô.ve edilmiştir.

106 SAADETTİN KOCA.TtlRK

"Oysa onlaı·, · doğıuya yönelerek, dini yalnız Allah'a has · kı­larak O'na kulluk etm.ektir~" ·ve yine Yüce Allah bu konuda

. ' şöyle huyuı:muştı.iı: : ·

Kur'an; 31 /22

((ı:_;.$ .J"' J ~ı ~ı .l.f~-' ~ rf J ,·,

:•!y-ilik yaparak kendini Al:Jah'a veren kimse şüpll;esiz ·en sağ.: lam kulpa yapışmış olur .... "

17. ~1)1 : ~~ll l:,~ _r.~l : Belalara sebretmektir.

18. ·~;J..I :..:il\ ~ J p:_;. rf_, .W .J ":'J ci' Iy if : Allah için benliğini

kınp tevazuda bulunaııı Allah ~eel tir. Böbijrleneııi de Allah zelil ~der.

19. ı.;., _,ll : Ölüm (El .i.VIevt)

20. od:-1 : C.J)I •!..l; : Ruhun gıdası

21. •LS:.ll : Ağlamak

22. ~ ... -.411. : ~1 .1 ~ : Konuşmamak (boş yere konuşmamak).

23 . .;~~~ :\~)ll ~~ :· Anlamlan araştırmak

24. J..ı...;dl : w~l JJ; : Düşüneeye hakim olmak

25. ~~)ll,: ~)1.12.41 if~~~~ .: ~albinAllah'ınlü~d~n perdelenmesidir. (~u sıfat .her kimde bulunursa All~h'ın lütfundan malırum kalır). ·

26. ~~ .J~I : Yüce Allah bu konuda şöyle buyurmuştur: ·

Kur'an; 8/27

... t~l;\..1 ı_,j_,i J J_,.....)IJ ..»ı \JjJ;€)1 !pT u..JJ.ı lr:_l ~

"Ey İnananlar! :Allah'a ve peygambere ve emanetl~re karşı hi ya net etmeyin."

K~'an; 4 /58

~~ Jl ~ü~..)l, ,J~Ji 01 rf~ .iili c:.ıı

ı

BİR FtlT1{'VVET ŞECERESt. 'UZERİNE 101. '

"Hfç şüphesiz Allah sirc:e, · emanetleri ebiine teslim etmenizi emred~r." . . . .

27. ~:> : Hakikat

_28 .. ö.>I.J ~~ : ~ J:...ll ,-~ ·6; _yıl : "Gaipleri çok iyi bilen Allah'ı

tanımak". Yüce Allah bu konuda şöyle . buyurmuştur:

Kitr'an; 1/5

~ !.1~1_, ~~ !.ll.ıl

"(Allah'ıml) Ancak !lana kulluk eder .ve. yalnız send~n yarduiı dile- . le~·iz." . · ·

Bu konqda Peygamber (A.S.) Şöyle buyurmuştur:

L....>-......JI · ·..UI ·.; . J<J.. u ö>~j JiWı C:.~~ : (>WIJ ö~\.,a.ll ~ Jı; _

. 27ôj>';/\ J ıJ I.r....> _, .tJ....UI J 0~ ~.~ı C:. ~ .. "Akıllı kimse· ile sohbet ·etmek d~de ziyadeliktir. Alım~ ile

sohbet etmek d.inde noksanlık ve ahirette hüsrandır."

29 . .>pl : ->_,~_,.1. 1 . .ı..w. ~ ("J~l.l ~~~ı :"Elde . hulunanı { tüketineeye kadar e~de olmayanı istemem ek."

30. ·~:Ll : 4,_;..~ ll. ~\~ .: Tenzıı ile beraber utanmak (yaptığı­na. pişman olmak).

. ' '

31.. ~1)1 : (İnsanın kendisini kontrol etmesi).

,32: 4_; _rll :· ~)1 .)J;.-> : Şüpheyi yok etınc~.

33. ~~ : ~1 0 \;s;.l : Hakkı (Allah'ı) yüc~ltmek (Hakkı

itiraf ed.ip :illah'ı yüceltmek.

· 3.4. ö _,All : ı..J:.J-1 JIJj : Hissin 'Gail olp:ıası (beş duyudan insanın

kendisini arındırarak ku~et bulması ve bu beş duyun~n esiri olmamak).

as. Jl+> _,ll : ~L!.ll ~tA..::. . : Batının şifa bulması ~iç huzuİu).

36. ~}1 : ·~ı .. :>~1 : Kalbi -parlatmak (kaİp temizliği).

27- Şecerede her ne kadar Nebevi lıadis -görünii;ınü var ise ~e, yapbğunız aroşbrmolon­ruı:zda sııhilı hadis kitaplarında bu hadise rnstlayamodık.

108 SAADETTİN KOCATÜRK

37. ~ l.,a.j';:/1 .: İnsaf (El İnsaf)

38. ~':>Wl : Bu konuda Yüce .Allah şöyle huylll'muştur: .

K~'an; 6n2o .(( .cl::-4J {';:i I.;AU:. ı_,J~J "

"Günalim aÇığını da, ·giz~sini de bırakın."

Kur'an; 2 /165

''<OJ~ • ..L!ı\ ı :..J . ·.lll_," . . J u:. "l\ılüminle~in Allah'ı ·sevmesi ise ·hepsinde kuvvetlidir."

Kur' an; 13/28 Burada müelliİ, ayetin m~alini arapça almıştır.

J_,l.l .)~~ c 4 t-Wı '

".Allah'ı zikirle sükUn.et bulunur."

Ayeti.n aslı;

Kur' an; 13/28

(C ~ }411 Wi~ . .i»\ .)~~ ';;/\ .ı» ı }'~ rı.}; ~ _,;.;~ ı:r..lll "

"Onlar inanmışlar, ·kalpleri .Allah'ı anm.akla huzura kavuş­

muştur. Dikkat edin, kalpler ancak Allah'ı anınakla ~uzura kavuşur."

39, (' .J(: Bu konuda yüce .Allah şöyle buyurmuştur, .dfye başlanı­

lan kısımda zikredilen me~nin aslının hadis-i ku~si old-uğu .tarafll:nızdan teshi~ · edilmiştir. · ·

d~} J--=-ll M\:AJI ö..L!ı J ~1 '-:'\jç ~1 ,jP ~) l;l J .& ~~1 ~~ J < 4~ J l;l J .i»\ )_,~ J J-}1 Jl:J\ ,jP ~ ~~ Jl ~} '.Jı\

28 u-::~1 ~ J J ):.ll J "Cömertlik benden, hen de cömertliktenim. Cömert olan kim­seden ka bir azabını ve kıyame! şiddetini ·kaldırırım. Cömert olan kimse Allah'a ve Cennet'e yalan, Cehennem'den uzaktu. Cömert kişi Allah'ın komşusu, Allah da o kimsenin aı·kad:aşı­dır. Cimri Cehennemliktir. Onun arkadaşı ise şeytandır."

28- Bkz., Tır~, s. ~40, " • J. •' maddesi

DİR FuTÜVVET ŞECERES1 'OZERİNE 109

40. · ~yil : .&1 '-:"'l..lç. ı:_r 0yti.J ~~ Jl {l':)I.J 4!:b:. JS" if ~.J:ll '"Tevbe: Bütün. günahl.arı terkedip Allah'a. yönelmektir ve All'ah~m a~abmdan kor1.."1llaktır." Bu konuda Yüce Allah şöy-

Allah şöyle buyurmuştur:

Kur'an;. 79{40-41 ~ . .

"~JU.I ı..f> d:.:.J;-1 ıJij <.>.J~I ,;ıs:- v~l ~ .J ~J \w 06:. ~ l. I.J "

"J\ma)rim ·Rabbinin azametinden korkup da kendini kötü­lükten alıkoymuşsa, vaı·.acağı yer şüphes.iz · Cennettir."

Kur'an; 5/50.

(( ..... . ; .&1 Jı ı.J_;; " .

"Öyley.se Allah'a koşuşuıı ........ "

· 41. . ~1 : Gayret

42. . J...WI : Adalet

43. J~J.:t u-->- 29 : u.:..J-ı J.l:tı J.l:tı u->' ıJı "Ahlakın en

güzeli, güzel ahlaktu:.

44, öıjtf.ı : Ceza

45. )1 : JU.ı Jl~ : "İhsa~da bulunm~". 1

46. J~ı J(l : Helalinden yemek. . '

47. cl:.All : Yokluk; Tanrı'da bü~eşmek.

48. ö J.g.k}l : Temizlik. ·

49. 4..i.Jı : Namus, ar.

50. ~l:.All.: ı.::.ı~.JLLı us:- ~~ ..... ~1 : Tatlı şeylerden, cazip şeylerden

kaçmmak. Bu kon~da Yüce Allah şöyle buyurmuştur: Kur'an; 4/32

"J..,.:ü · .& ı ı .. Lı.J " . d . J

"Allah'ın faz;Iından ve kereminden dileyin."

29- Yaptı~ :ı.rııştırm:ılanmızda buna benzer bir hadise sahih hadis kitaplannda rast­l:ımnmıza rağmen, metne tam uygun bir hadise rastlimamıımışur.

no

'·

SAADETI'İN KOCATÜRK

Kur'an; .3/103

. . SL öJb.-.11 : Peygamber (S._A.) bu konuda. şöyle buyw·muştur:

. '

52.

30 "L~~I b A;.J..I " . . .) . . "Cennet, cömertlerin yurdudur.;'

"Allah'ın yardımı ile doğruluk üzerinde sehat etmektir." _Bu konuda Yüce Al:lah şöyle buyurmuştur:

Kur'an; Ş /191

"G:öklerin ve yerin yaratılışl~nnı düşünürler."

Kur' an; ·7 /185

ı..i'.J~\J üiJ~I ı.:.ıJ~ J IJ.J~ (J_I 31

"Göklerin ve yerin hükümranlığını görmüyorlar ıru:?": · 53. 4,.;~)1 : Nefsi kötülüklerden anndu·mak ve iyi. ahlak sahibi

-olmak iı;iu· inzivaya çekilip AJlah'a ibadet etmek .

. 5.4. ~l:.AJI : ~.bll JIJj : İsteğin yok olması.

_ 5~. ~ )1 : Lütuf, iyilik ve şefkat. . ·

56. Ul.!..zll : ~} A.ilk : Güleryüzl~ük.

57 . .U .. WI J..ı..,.; : Her şeyde doğru olmak.

Hadis, .. ..

~ c_.; y tJ r.'-. 01~ ~ ..1 J.ç. J Jli 32 ..ı,ç. _,ll J~\..ı:' : 44ıJ.I J..ı.""'

33 4.i~. Jç. ~j J~)l :> y>J_

· 30- İbn Aruyy; Kamil, c. ı, s. 190

3İ- Metinde " 1 JA" şeklinde ya~, biz :S:ur'an'dan doğrusunu metne aldık. · 32- Burada sad.ıku'l-Kavf Hz. 1\lul.ııuıı..:ned'dir. ·· 33- Bkz., Tırm.iz1; 1-24.

BİR FÜTVvvET ŞECERESİ ÜZERİNE lll

",Peygamber (S.A.) bii kimseye, ~u,rada · kalıp sen gelinceye kadar bekleyeceği.me söz veririm:dedi ·ve o kişi gelinceye ka-dar onu b ekledi." . .

58. ;ı~ _,:ll : Halkın sev.gisini kazaıı.ıriak ..

59. Boş ve yazı yok.

60. · Boş ve· yazı yok.

61. ~1 : .ılıl ~~~ J~· ~)1 · : · Allah'ın kullanna acımak,

merhamet ştmek.

62. ~ ~ ~1 : ihtiyacı karşılamak, uymak. kabul etmek.

63. J_,!.ll : (.J)I J J·· •i .)~ : Rulıu yakan . bii ateş (Ruhu_n

ateş gibi coştuğu· zaman). Bu konuda Yüce Allah şöyle buyurmuştur:

Kur'an; 59/9

"~~ rt"- ;Jlf}_, ~~ ~ ~~JJu ·~

"Kendileri zaruret içerisiıide bulunsalar ·bile (ruhları ihtiyaç · .ateşiyle yaiı.dığı halde:M onları kendilerindeı:ı- önde tutarlar."

94. jr _,:11 : ~1 ~ _,~ : Kalbiiı. .sükÜnet..b~ma~ı.' :Bu konuda

Yüce Allah şöyle buyurmaktadır:

Kur'an; 8/47

·u_,l:JI ;& J _, i.J~ l~~~ ·if l_p.-.J~ .u..llt) l_,i _,>;_~ _, 1'Yurtlaimdaıi böbül'lenerek, insanlara gösteriş yaparak . çi­kanlar gibi olmayın .(tevekkül ediniz)." ·

65. ~ JAJI : ~ )1 if J ~ ~.:Ll e J : Allah ile kul

perdetrin kalkmasr

66·. .J"Mll ~\;) : Sır saklamak.

67. ilAl.l : R~itbe

arasında

34- Bu parantez içerisiııdeki ·kısmı aıılama daha açıklık getirmesi içiıı ilave eltik.

112 SAADETTİN . KOCATÖRK

68. ~h.UI . : Lütuf

69. ~~\ : Neciplik, temizlik.

70. öbl..aJI : Naı;naz

71. \__,..all '~ : Oruç bir kalkandn- (kötiiliiklere karşı). · ·

72. J\;>-~\ : ~ ).1 \\J.) J ü\.&.1)1 ~ "Güzel riayet ,saygı ve

murakahenin devamıdır."

73. ~~ - : ~' · {~ Y'J ~~ ~~ r:f ·.J~~\ J"'

74.

. 75.

"Bir şeyin gerçeğini bildirmektir ki, buna ümu'l-yakin derler (bir şeye ·tam vukUfiyet).

·"Nurlarui doğmasıyla yabancılarm {ağyarm) yolç olması, · fena-bulmasıdır."

~_;:ı :y--)1 ~jyı.)J>- · if :

"Allah'ı görmekten doğan bir korku (Allah'ı · görme:ı:ı:ı,e korku­su). Bu konuda yüce Allah şöyle buyurmuştur:

Kur'an; 3/185

"He~ nefis (canlı) ölümü. tadacaktır."

76. ~~ : Kabe-i ~Iuazzama'yı ziyaret etmek

77. ô ..{ j\ : - Malın zekatını vermek.

35- Her ne kadar bu ayet, Ilavf'in tJırifinde yer almışsa ıla bu ayetin olüm maddesinde geçmesi yeriııde olur düşünces.indeyiz.

BİR · FUTUVVET ŞECERESİ tlZERİNE ll3

,.

~ ...... . .

:(:· .. :;· .~!:(<;> ..... .

. · .. · .. : .·:·· .. · :. ·.

. .. : . • 't , •

. · .... . ·.

114

. ~ . t' • . ,

: .

...

. ·

,

SAADE'ITİN KOCATÜRK

.· . •); . .J·..l

..